อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                         ๙. ติสฺสสุตฺตวณฺณนา
    [๒๔๓] นวเม ทุมฺมโนติ อุปฺปนฺนโทมนสฺโส. กสฺมา ปนายํ เอวํ ทุกฺขี
ทุมฺมโน ชาโตติ? ขตฺติยปพฺพชิโต เหส, เตน นํ ปพฺพาเชตฺวา ทุปฏฺฏสาฏกํ
นิวาสาเปตฺวา วรจีวรํ ปารุเปตฺวา อกฺขีนิ อญฺเชตฺวา มโนสิลาเตเลน สีสํ
มกฺเขสุํ. โส ภิกฺขูสุ รตฺติฏฺานทิวาฏฺานํ คเตสุ "ภิกฺขุนา นาม วิวิตฺโตกาเส
นิสีทิตพฺพนฺ"ติ อชานนฺโต โภชนสาลํ คนฺตฺวา มหาปี อารุหิตฺวา นิสีทิ.
ทิสาวจรา อาคนฺตุกา ปํสุกูลิกา ภิกฺขู อาคนฺตฺวา "อิมินาว นีหาเรน รโชกิณฺเณหิ
คตฺเตหิ น สกฺกา ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ภณฺฑกํ ตาว เปสฺสามา"ติ โภชนสาลํ
อคมํสุ. โส เตสุ มหาเถเรสุ อาคจฺฉนฺเตสุ นิจฺจโล นิสีทิเยว. อญฺเ ภิกฺขู
"ปาทวตฺตํ กโรม, ตาลวณฺเฏน ๑- วีชามา"ติ อาปุจฺฉนฺติ. อยํ ปน นิสินฺนโกว
"กติวสฺสตฺถา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "มยํ อวสฺสิกา, ตุเมฺห ปน กติวสฺสตฺถา"ติ วุตฺเต "มยํ
อชฺช ปพฺพชิตา"ติ อาห. อถ นํ ภิกฺขู "อาวุโส อธุนา ฉินฺนจูโฬสิ, อชฺชาปิ
เต สีสมูเล อูกาคนฺโธ วายติเยว, ตฺวํ นาม เอตฺตเกสุ วุฑฺฒตเรสุ วตฺตํ
อาปุจฺฉนฺเตสุ นิสฺสทฺโท นิจฺจโล นิสินฺโน, อปจิติมตฺตมฺปิ เต นตฺถิ, กสฺส
สาสเน ปพฺพชิโตสี"ติ ปริวาเรตฺวา ตํ วาจาสตฺตีหิ ปหรนฺตา "กึ ตฺวํ อิณฏฺโฏ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตาลปณฺเณน
วา ภยฏฺโฏ วา ชีวิตุํ อสกฺโกนฺโต ปพฺพชิโต"ติ อาหํสุ. โส เอกมฺปิ เถรํ
โอโลเกสิ, "กึ มํ โอโลเกสิ มหลฺลกา"ติ วุตฺเต อญฺ โอโลเกสิ, เตนปิ
ตเถว วุตฺเต อถสฺส "อิเม มํ ปริวาเรตฺวา วาจาสตฺตีหิ วิชฺฌนฺตี"ติ ขตฺติยมาโน
อุปฺปชฺชิ. อกฺขีสุ มณิวณฺณานิ อสฺสูนิ ปคฺฆรนฺติ. ๑- ตโต เน อาห "กสฺส
สนฺติกํ อาคตตฺถา"ติ. เต "กึ ปน ตฺวํ `มยฺหํ สนฺติกํ อาคตา'ติ อเมฺห
มญฺสิ คิหิพฺยญฺชนภฏฺกา"ติ วตฺวา "สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคลสฺส สตฺถุ
สนฺติกํ อาคตมฺหา"ติ อาหํสุ. โส "มยฺหํ ภาตุ สนฺติเก อาคตา ตุเมฺห,
ยทิ เอวํ อิทานิ โว อาคตมคฺเคเนว คมนํ กริสฺสามี"ติ กุชฺฌิตฺวา นิกฺขนฺโต
อนฺตรามคฺเค จินฺเตสิ "มยิ อิมินาว นีหาเรน คเต สตฺถา เอเต น
นีหราเปสฺสตี"ติ ทุกฺขี ทุมฺมโน อสฺสูนิ ปวตฺตยมาโน อคมาสิ. อิมินา การเณน
เอส เอวํ ชาโตติ.
    วาจาย สนฺนิโตทเกนาติ ๒- วจนปโตเทน. สญฺชมฺภรึ อกํสูติ สญฺชมฺภริตํ
นิรนฺตรผุฏํ อกํสุ, อุปริ ๓- วิชฺฌึสูติ วุตฺตํ โหติ. วตฺตาติ ปเร ยทิจฺฉกํ
วทติเยว. โน จ วจนกฺขโมติ ปเรสํ วจนํ ขมิตุํ น สกฺโกติ. อิทานิ ตาว
ตฺวํ อิมินา โกเปน อิมินา ๔- วุตฺตวาจาสนฺนิโตทเกน วิทฺโธ, อตีเต ปน
รฏฺโต จ ปพฺพชิโตติ. เอวํ วุตฺเต "กตรสฺมึ กาเล ภควา"ติ ภิกฺขู ภควนฺตํ
ยาจึสุ.
    สตฺถา อาห:- อตีเต พาราณสิยํ พาราณสีราชา รชฺชํ กาเรสิ.
อเถโก ชาติมา, เอโก มาตงฺโคติ เทฺว อิสโย พาราณสึ อคมํสุ. เตสุ ชาติมา
ปุเรตรํ คนฺตฺวา กุมฺภการสาลายํ นิสีทิ. มาตงฺคตาปโส ปจฺฉา คนฺตฺวา ตตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ สญฺจรึสุ        ๒ ฉ.ม.,อิ. วาจาสนฺนิโตทเกนาติ
@๓ สี.,อิ. อุปริ อุปริ       ๔ สี. อิติ ตฺวํ อิมินา โกเปน อิธ
โอกาสํ ยาจิ กุมฺภกาโร "อตฺเถตฺถ ปมตรํ ปวิฏฺโ ปพฺพชิโต, ตํ ปุจฺฉา"ติ
อาห. โส อตฺตโน ปริกฺขารํ คเหตฺวา สาลาย ทฺวารมูเล ตฺวา "อมฺหากมฺปิ
อาจริย เอกรตฺติวาสาย โอกาสํ เทถา"ติ อาห. ปวิส โภติ. ปวิสิตฺวา นิสินฺนํ
"โภ กึ โคตฺโตสี"ติ ปจฺฉิ. จณฺฑาลโคตฺโตมฺหีติ. น สกฺกา ๑- ตยา สทฺธึ เอกฏฺาเน
นิสีทิตุํ, เอกมนฺตํ คจฺฉาติ. โส จ ตตฺเถว ติณสนฺถริกํ ๒- สนฺถริตฺวา ๓- นิปชฺชิ.
ชาติมา ทฺวารํ นิสฺสาย นิปชฺชิ. อิตโร ปสฺสาวตฺถาย นิกฺขมนฺโต ตํ อุรสฺมึ
อกฺกมิ. "โก เอโส"ติ จ วุตฺเต "อหํ อาจริยา"ติ อาห. อเร ๔- จณฺฑาล,
กึมญฺโต มคฺคํ น ปสฺสสิ, อถ เม อาคนฺตฺวา น อกฺกมสีติ. อาจริย
อทิสฺวา เม อกฺกมนฺโตสิ ขมสิ ๕- มยฺหนฺ"ติ. โส มหาปุริเส พหินิกฺขนฺเต จินฺเตสิ
"อยํ ปจฺฉา คจฺฉนฺโตปิ อิโตว อาคมิสฺสี"ติ ปริวตฺเตตฺวา นิปชฺชิ. มหาปุริโสปิ
"อาจริโย อิโต สีสํ กตฺวา นิปนฺโน, ปาทสมีเปนสฺส ๖- คมิสฺสามี"ติ ปวิสนฺโต
อุรสฺมึเยว อกฺกมิ. "โก เอโส"ติ จ วุตฺเต "อหํ อาจริยา"ติ อาห. "ปมํ
ตาว เต อชานนฺเตน กตํ, อิทานิ มํ ฆเฏนฺโตว อกาสิ, สูริเย เต อุคฺคจฺฉนฺเต
สตฺตธา มุทฺธา ผลตู"ติ สปิ. มหาปุริโส กิญฺจิ อวตฺวา ปุเร อรุเณเยว สูริยํ
คณฺหิ, นาสฺส อุคฺคนฺตุํ อทาสิ. มนุสฺสา จ หตฺถิอสฺสาทโย จ ปพุชฺฌึสุ.
    มนุสฺสา ราชกุลํ คนฺตฺวา "เทว สกลนคเร อปฺปพุทฺโธ นาม นตฺถิ,
น จ อรุณุคฺคมนํ ๗- ปญฺายติ, กึ นุ โข เอตนฺ"ติ. เตนหิ นครํ ปริวีมํสถาติ.
เต ปริวีมํสนฺตา กุมฺภการสาลายํ เทฺว ตาปเส ทิสฺวา "อิเมสํ เอตํ กมฺมํ
ภวิสฺสตี"ติ อนฺตรา รญฺโ อาโรเจสุํ. รญฺา จ "ปุจฺฉถ เน"ติ วุตฺตา
อาคนฺตฺวา ชาติมนฺตํ ปุจฺฉึสุ "ตุเมฺหหิ อนฺธการํ กตนฺ"ติ. น มยา กตํ, เอส
@เชิงอรรถ: ๑ กตฺถจิ สกฺโกมีติ ปาโ ทิสฺสติ
@๒ ฉ.ม. ติณสนฺถารกํ        ๓ ฉ.ม.,อิ. ปตฺถริตฺวา
@๔ ฉ.ม.,อิ. เร           ๕ สี. อกฺกนฺโต, ขมถ
@๖ ฉ.ม.,อิ. ปาทสมีเปน     ๗ ฉ.ม.,อิ. อรุณุคฺคํ
ปน กุฏชฏิโล ฉโว อนนฺตมาโย, ตํ ปุจฺฉถาติ. เต คนฺตฺวา มหาปุริสํ
ปุจฺฉึสุ "ตุเมฺหหิ ภนฺเต อนฺธการํ กตนฺ"ติ. อาม อยํ อาจริโย มํ อภิสปิ,
ตสฺมา มยา กตนฺติ. เต คนฺตฺวา ๑- รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชาปิ อาคนฺตฺวา
มหาปุริสํ ตุเมฺหหิ กตํ ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิ. อาม มหาราชาติ. กสฺมา ภนฺเตติ.
อิมินา อภิสปิโตมฺหิ, สเจ มํ เอโส ขมาเปสฺสติ, สูริยํ วิสฺสชฺเชสฺสามีติ. ราชา
"ขมาเปถ ภนฺเต เอตนฺ"ติ อาห. อิตโร "มาทิโส ชาติมา กึ เอวรูปํ จณฺฑาลํ
ขมาเปสฺสติ, น ขมาเปมี"ติ, อาห.
    อถ นํ มนุสฺสา "น กึ ตฺวํ อตฺตโน รุจิยา ขมาเปสฺสสี"ติ วตฺวา
หตฺเถสุ จ ปาเทสุ จ คเหตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชาเปตฺวา "ขมาเปหี"ติ
อาหํสุ. โส นิสฺสทฺโท นิปชฺชิ. ปุนปิ นํ "ขมาเปหี"ติ อาหํสุ. ตโต "ขม มยฺหํ
อาจริยา"ติ อาห. มหาปุริโส "อหํ ตาว ตุยฺหํ ขมิตฺวา สูริยํ วิสฺสชฺเชสฺสามิ,
สูริเย ปน อุคฺคเต ตว สีสํ สตฺตธา ผลิสฺสตี"ติ วตฺถา "อิมสฺส สีสปฺปมาณํ
มตฺติกาปิณฑํ มตฺถเก เปตฺวา เอตํ นทิยา คลปฺปมาเณ อุทเก เปถา"ติ
อาห. มนุสฺสา ตถา อกํสุ. เอตฺตาวตา สรฏฺกํ ราชพลํ สนฺนิปติ. มหาปุริโส
สูริยํ มุญฺจิ. สูริยรํสี อาคนฺตฺวา มตฺติกาปิณฺฑํ ปหริ. โส สตฺตธา ภิชฺชิ.
ตาวเทว โส นิมฺมุชฺชิตฺวา เอเกน ติตฺเถน อุตฺตริตฺวา ปลายิ. สตฺถา อิมํ
วตฺถุํ อาหริตฺวา "อิทานิ ตาว ตฺวํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปริภาสํ ลภสิ, ปุพฺเพ ๒-
ปนาสิ ๓- อิมํ โกธํ นิสฺสาย รฏฺโต ปพฺพาชิโต"ติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา อถ นํ
โอวทนฺโต น โข เต ตํ ติสฺส ปติรูปนฺติอาทิมาห. นวมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๒๖๓-๒๖๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=5807&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=5807&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=713
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=7413
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=6593
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=6593
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16