อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                     ๑๓. สทฺธมฺมปฺปฏิรูปกสุตฺตวณฺณนา
    [๑๕๖] เตรสเม อญฺาย สณฺหึสูติ อรหตฺเต ปติฏฺหึสุ. สทฺธมฺมปฏิรูปกนฺติ เทฺว
สทฺธมฺมปฏิรูปกานิ อธิคมสทฺธมฺมปฏิรูปกญฺจ ปริยตฺติสทฺธมฺมปฏิรูปกญฺจ. ตตฺถ:-
             "โอภาเส เจว าเณ จ   ปีติยา จ วิกมฺปติ
              ปสฺสทฺธิยา สุเข เจว     เยหิ จิตฺตํ ปเวธติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชฺชา จ      ๒ ฉ.ม. ปิ-สทฺโท น ทิสฺสติ
              อธิโมกฺเข จ ปคฺคาเห    อุปฏฺาเน จ กมฺปติ
              อุเปกฺขาวชฺชนา ๑- เจว  อุเปกฺขาย จ นิกนฺติยา.
              อิมานิ ทส านานิ       ปญฺา ยสฺส ปริจฺจิตา ๒-
              ธมฺมุทฺธจฺจกุสโล ๓- โหติ  น จ สมฺโมห คจฺฉตี"ติ. ๔-
อิทํ วิปสฺสนาาณสฺส อุปกฺกิเลสชาตํ อธิคมสทฺธมฺมปฏิรูปกํ นาม. ติสฺโส
ปน สงฺคีติโย อนารุฬฺหํ ธาตุกถา อารมฺมณกถา อสุภกถา าณวตฺถุกถา
วิชฺชากรณฺฑโกติ อิเมหิ ปญฺจหิ กถาวตฺถูหิ ปริพาหิรํ คุฬฺหวินยํ  คุฬฺหเวสฺสนฺตรํ
คุฬฺหมโหสถํ ๕- วณฺณปิฏกํ องฺคุลิมาลปิฏกํ รฏฺปาลคชฺชิตํ อาฬวกคชฺชิตํ
เวทลฺลปิฏกนฺติ ๖- อพุทฺธวจนํ ปริยตฺตสทฺธมฺมปฏิรูปกํ นาม.
    ชาตรูปปฏิรูปกนฺติ สุวณฺณการสฺส ๗- วิทฺธํ อารกูฏมยํ สุวณฺณวณฺณํ
อาภรณชาตํ. ฉณกาเลสุ หิ มนุสฺสา "อาภรณภณฺฑกํ คณฺหิสฺสามา"ติ อาปณํ
คจฺฉนฺติ. อถ เน อาปณิกา เอวํ วทนฺติ "สเจ ตุเมฺห อาภรณตฺถิกา, อิมานิ คณฺหถ.
อิมานิ หิ ฆนานิ เจว วณฺณวนฺตานิ จ อปฺปคฺฆานิ จา"ติ. เต เตสํ สุตฺวา
"การณํ อิเม วทนฺติ, อิมานิ ปิลนฺธิตฺวา สกฺกา นกฺขตฺตํ กีฬิตุํ, โสภนฺติ เจว
อปฺปคฺฆานิ จา"ติ ตานิ คเหตฺวา คจฺฉนฺติ. สุวณฺณภณฺฑํ อวิกฺกิยมานํ นิทฺทหิตฺวา
เปตพฺพํ โหติ. เอวํ ตํ ชาตรูปปฏิรูปเก อุปฺปนฺเน อนฺตรธายติ นาม.
    อถ สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ โหตีติ อธิคมสทฺธมฺมสฺส ปฏิปตฺติสทฺธมฺมสฺส
ปริยตฺติสทฺธมฺมสฺสาติ ติวิธสฺสาปิ สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ โหติ. ปมโพธิยํ หิ
ภิกฺขู ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา อเหสุํ. อถ กาเล คจฺฉนฺเต ปฏิสมฺภิทา ปาปุณิตุํ น
สกฺขึสุ, ฉฬภิญฺา อเหสุํ. ตโต ฉ อภิญฺา ปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺตา ติสฺโส
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุเปกฺขาวชฺชเน เจว      ๒ ฉ.ม. ปริจิตา  ๓ สี. ส ตตฺถ กุสโล
@๔ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๕๔๓/๔๔๘ (สฺยา)   ๕ ฉ.ม. คุฬฺหมโหสธํ
@๖ ม.,ก. เวทลฺลปิฏกาทิ  ๗ สี. สุวณฺณรสวิทฺธํ, ฉ.ม. สุวณฺณรสวิธานํ
วิชฺชา ปาปุณึสุ. อิทานิ กาเล คจฺฉนฺเต ติสฺโส วิชฺชา ปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺตา
อาวกฺขยมตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺติ. ตมฺปิ อสกฺโกนฺตา อนาคามิผลํ, ตมฺปิ อสกฺโกนฺตา
สกคาทามิผลํ, ตมฺปิ อสกฺโกนฺตา โสตาปตฺติผลํ. คจฺฉนฺเต กาเล โสตาปตฺติผลมฺปิ
ปตฺตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ. อถ เนสํ ยทา วิปสฺสนา อิเมหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกิลิฏฺา
อารทฺธมตฺตาว สฺสติ, ตทา อธิคมสทฺธมฺโม อนฺตรหิโต นาม ภวิสฺสติ.
    ปมโพธิยํ หิ ภิกฺขู จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ อนุจฺฉวิกํ ปฏิปตฺตึ ปูรยึสุ.
คจฺฉนฺเต กาเล ตํ อสกฺโกนฺตา ฉนฺนํ อภิญฺานํ, ตมฺปิ อสกฺโกนฺตา ติสฺสนฺนํ
วิชฺชานํ, ตมฺปิ อสกฺโกนฺตา อรหตฺตผลมตฺตสฺส. คจฺฉนฺเต ปน กาเล อรหตฺตสฺส
อนุจฺฉวิกํ ปฏิปตฺตึ ปูเรตุํ อสกฺโกนฺตา อนาคามิผลสฺส อนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ๑-
ปูเรสฺสนฺติ, ตมฺปิ อสกฺโกนฺตา สกทาคามิผลสฺส, ตมฺปิ อสกฺโกนฺตา โสตาปตฺติผลสฺส
ยทา ปน โสตาปตฺติผลสฺสปิ อนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรตุํ อสกฺโกนฺตา สีลปริสุทฺธิมตฺเตว
สฺสนฺติ, ตทา ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม อนฺตรหิโต นาม ภวิสฺสติ.
    ยาว ปน เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ ปวตฺตติ, ๒- น ตาว สาสนํ อนฺตรหิตนฺติ
วตฺตุํ วฏฺฏติ. ติฏฺนฺตุ วา ตีณิ, อภิธมฺมปิฏเก อนฺตรหิเต อิตเรสุ ทฺวีสุ
วตฺตนฺเตสุปิ ๓- อนฺตรหิตนฺติ น วตฺตพฺพเมว. ทฺวีสุ อนฺตรหิเตสุ วินยปิฏกมตฺเต
ิเตปิ, ตตฺราปิ ขนฺธกปริวาเรสุ อนฺตรหิเตสุ อุภโตวิภงฺคมตฺเต. มหาวินเย
อนฺตรหิเต ทฺวีสุ ปาติโมกฺเขสุ วตฺตมาเนสุปิ สาสนํ อนนฺตรหิตเมว. ยทา ปน
เทฺว ปาติโมกฺขา อนฺตรธายิสฺสนฺติ, อถ ปริยตฺติสทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ ภวิสฺสติ.
ตสฺมึ อนฺตรหิเต สาสนํ อนฺตรหิตํ นาม โหติ. ปริยตฺติยา หิ อนฺตรหิตาย
ปฏิปตฺติ อนฺตรธายติ, ปฏิปตฺติยา อนฺตรหิตาย อธิคโม อนฺตรธายติ. กึการณา
อยํ หิ ปริยตฺติ ปฏิปตฺติยา ปจฺจโย โหติ, ปฏิปตฺติ อธิคมสฺส. อิติ ปฏิปตฺติโตปิ
ปริยตฺติเยว ปมาณํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปฏิปตฺตึ        ๒ ฉ.ม.,อิ. วตฺตติ   ๓ ฉ.ม.,อิ. ติฏฺนฺเตสุปิ
    นนุ จ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล กปิโล นาม อนาจาโร ภิกฺขุ ๑- "ปาติโมกฺขํ
อุทฺทิสิสฺสามี"ติ วีชนึ คเหตฺวา อาสเน นิสินฺโน "อตฺถิ อิมสฺมึ วตฺตนฺตา"ติ
ปุจฺฉิ, อถ ตสฺส ภเยน เยนมฺปิ ปาติโมกฺโข วตฺตติ, เตปิ "มยํ วตฺตามา"ติ  อวตฺวา
"น วตฺตามา"ติ วทึสุ, โส วีชนึ เปตฺวา อุฏฺายาสนา คโต, ตทา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สาสนํ โอสกฺกิตนฺติ? กิญฺจาปิ โอสกฺกิตํ, ปริยตฺติ ปน เอกนฺเตเนว ปมาณํ. ยถา
หิ มหโต ตฬากสฺส ปาลิยา ถิราย อุทกํ น สฺสตีติ น วตฺตพฺพํ, อุทเก สติ
ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ น ปุปฺผิสฺสนฺตีติ น วตฺตพฺพํ, เอวเมว มทาตฬากสฺส
ถิรปาลิสทิเส เตปิฏเก พุทฺธวจเน สติ มหาตฬาเก อุทกสทิสา ปฏิปตฺตปูรกา
กุลปุตฺตา นตฺถีติ น วตฺตพฺพา. เตสุ สติ มหาตฬาเก ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ
วิย โสตาปนฺนาทโย อริยปุคฺคลา นตฺถีติ น วตฺตพฺพนฺติ เอวํ เอกนฺตโต
ปริยตฺติเยว ปมาณํ.
    ปวีธาตูติ เทฺวสตสหสฺสานิ จตฺตาริ จ นหุตานิ พหลา มหาปวี.
อาโปธาตูติ ปวีโต ปฏฺาย ยาว สุภกิณฺหพฺรหฺมโลกา อุคฺคตํ กปฺปวินาสกํ
อุทกํ. เตโชธาตูติ ปวิโต ปฏฺาย ยาว อาภสฺสรพฺรหฺมโลกา อุคฺคโต กปฺปวินาสโก
อคฺคิ. วาโยธาตูติ ปวิโต ปฏฺาย ยาว เวหปฺผลพฺรหฺมโลกา อุคฺคโต กปฺปวินาสโก
วายุ. เอเตสุ หิ เอกธมฺโมปิ สตฺถุสาสนํ อนฺตรธาเปตุํ น สกฺโกติ, ตสฺมา
เอวมาห. อิเธว เต อุปฺปชฺชนฺตีติ โลหโต โลหขาทกมลํ วิย อิมสฺมึ มยฺหํเยว
สาสเน เต อุปฺปชฺชนฺติ. โมฆปุริสาติ. ตุจฺฉปุริสา.
    อาทิเกเนว โอปิลวตีติ เอตฺถ อาทิเกนาติ อาทาเนน คหเณน. โอปิลวตีติ
นิมฺมุชฺชติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถา อุทกคตา ๒- นาวา ภณฺฑํ คณฺหนฺตี นิมฺมุชฺ-
ชติ, เอวํ ปริยตฺติอาทีนํ ปูรเณน สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ น โหติ. ปริยตฺติยา หิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อนาราธิกภิกฺขุ, ฉ.ม. อนาราธกภิกฺขุ   ๒ ฉ.ม.,อิ. อุทกจรา
หายมานาย ปฏิปตฺติ หายติ, ปฏิปตฺติยา หายมานาย อธิคโม หายติ. ปริยตฺติยา
ปูรยมานาย ปริยตฺติธรา ปุคฺคลา ปฏิปตฺตึ ปูเรนฺติ, ปฏิปตฺติปูรกา อธิคมํ
ปูเรนฺติ. อิติ นวจนฺโท วิย ๑- ปริยตฺติยาทีสุ วฑฺฒมานาสุ มยฺหํ สาสนํ
วฑฺฒติเยวาติ ทสฺเสติ.
    อิทานิ เยหิ ธมฺเมหิ สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานญฺเจว ิติ จ โหติ, เต
ทสฺเสนฺโต ปญฺจ โขติอาทิมาห. ตตฺถ โอกฺกมนิยาติ อวกฺกมนียา, เหฏฺาคมนียาติ
อตฺโถ. สตฺถริ อคารวาติอาทีสุ อคารวาติ คารวรหิตา. อปฺปติสฺสาติ อปฺปติสฺสยา
อนีจวุตฺติกา. ตตฺถ โย เจติยงฺคณํ อาโรหนฺโต ฉตฺตํ ธาเรติ, อุปาหนํ ธาเรติ,
อญฺโต โอโลเกตฺวา กถํ กเถนฺโต คจฺฉติ, อยํ สตฺถริ อคารโว นาม.
    โย ธมฺมสฺสวนกาเล สงฺฆุฏฺเ ทหรสามเณเรหิ ปริวาริโต นิสีทติ, อญฺานิ
วา นวกมฺมาทีนิ กโรติ, ธมฺมสฺสวนคฺเค นิสินฺโน นิทฺทายติ, วิกฺขิตฺโต วา
อญฺ กเถนฺโต นิสีทติ, อยํ ธมฺเม อคารโว นาม.
    โย เถรุปฏฺานํ คนฺตฺวา อวนฺทิตฺวา นิสีทติ, หตฺถปลฺลตฺถิกํ วา
ทุสฺสปลฺลตฺถิกํ กโรติ, อญฺ วา ปน ปตฺถปาทกุกฺกุจฺจํ กโรติ, วุฑฺฒานํ สนฺติเก
อนชฺฌิฏฺโ กเถติ, อยํ สํเฆ อคารโว นาม.
    ติสฺโส ปน สิกฺขา อปูเรนฺโตว สิกฺขาย อคารโว นาม โหติ. อฏฺ
สมาปตฺติโย อนิพฺพตฺเตนฺโต ตาสํ วา ปน นิพฺพตฺตนตฺถาย ปโยคํ อกโรนฺโต
สมาธิสฺมึ อคารโว นาม. สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสเนว เวทิตพฺโพติ. เตรสมํ.
                      กสฺสปสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อฑฺฒจนนฺโท วิย

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๒๒๓-๒๒๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=4997&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=4997&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=531
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=5846
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=5317
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=5317
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16