ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                            ๗. มหาวคฺค
                        ๑. อสฺสุตวาสุตฺตวณฺณนา
    [๖๑] มหาวคฺคสฺส ปฐเม อสฺสุตวาติ ขนฺธธาตุอายตนปจฺจยาการสติปฏฺฐานาทีสุ
อุคฺคหปริปุจฺฉาวินิจฺฉยรหิโต. ปุถุชฺชโนติ ปุถูนํ นานปฺปการานํ กิเลสาทีนํ
ชนนาทีหิ การเณหิ ปุถุชฺชโน. วุตฺตํ เหตํ "ปุถู กิเลเส ชเนนฺตีติ ปุถุชฺชนา"ติ ๒-
สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํ. อปิจ ปุถูนํ คณนปถมตีตานํ อริยธมฺมปรมฺมุขานํ
นีจธมฺมสมาจารานํ ชนานํ อนฺโตคธาตฺตาปิ ปุถุชฺชโน, ปุถุ วา อยํ วิสุํเยว
สงฺขโต, ๓- วิสํสฏฺโฐ สีลสุตาทิคุณยุตฺเตหิ อริเยหิ ชโนติ ปุถุชฺชโน. เอวเมเตหิ
"อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน"ติ ทฺวีหิปิ ปเทหิ เย เต:-
              "ทุเว ปุถุชฺชนา วุตฺตา   พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา
               อนฺโธ ปุถุชฺชโน เอโก  กลฺยาเณโก ปุถุชฺชโน"ติ
เทฺว ปุถุชฺชนา วุตฺตา, เตสุ อนฺธปุถุชฺชโน คหิโต. อิมสฺมินฺติ ปจฺจุปฺปนฺนํ
ปจฺจกฺขกายํ ทสฺเสติ. จาตุมฺมหาภูติกสฺมินฺติ จตุมหาภูตกาเย, จตูหิ มหาภูเตหิ
นิพฺพตฺโต จตุมหาภูตมโยติ ๔- อตฺโถ. นิพฺพินฺเทยฺยาติ อุกฺกณฺเฐยฺย.
วิรชฺเชยฺยาติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. วาตกฺขิตฺตา        ขุ.มหา. ๒๙/๔๓๐/๒๙๘ (สฺยา)
@ ฉ.ม. สงฺขํ คโต            ฉ. นิพฺพตฺเต จตุมหาภูตมเย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.

น รชฺเชยฺย. วิมุจฺเจยฺยาติ มุจฺจิตุกาโม ภเวยฺย. อาจโยติ วุฑฺฒิ. อปจโยติ ปริหานิ. อาทานนฺติ นิพฺพตฺติ. นิกฺเขปนนฺติ เภโท. ตสฺมาติ ยสฺมา อิเม จตฺตาโร วุฑฺฒิหานินิพฺพตฺติเภทา ปญฺญายนฺติ, ตสฺมา ตํการณาติ อตฺโถ. อิติ ภควา จาตุมฺมหาภูติเก กาเย รูปํ ปริคฺคเหตุํ อยุตฺตรูปํ กตฺวา อรูปํ ปริคฺคเหตุํ ยุตฺตรูปํ กโรติ. กสฺมา? เตสํ หิ ภิกฺขูนํ รูปสฺมึ คาโห พลวา อธิมตฺโต, เตน เตสํ รูปคาหสฺส อปริคฺคเหตพฺพรูปตํ ๑- ทสฺเสตฺวา นิกฺกฑฺฒนฺโต อรูเป ปติฏฺฐาปนตฺถํ เอวมาห. จิตฺตนฺติอาทิ สพฺพํ มนายตนสฺเสว นามํ. ตํ หิ จิตฺตวตฺถุตาย จิตฺตโคจรตาย สมฺปยุตฺตธมฺมจิตฺตตาย จ จิตฺตํ, มนนฏฺเฐน มโน, วิชานนฏฺเฐน วิญฺญาณนฺติ วุจฺจติ. นาลนฺติ น สมตฺโถ. อชฺโฌสิตนฺติ ตณฺหาย คิลิตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวา คหิตํ. มมายิตนฺติ ตณฺหามมตฺเตน มม อิทนฺติ คหิตํ. ปรามฏฺฐนฺติ ทิฏฺฐิยา ปรามสิตฺวา คหิตํ. เอตํ มมาติ ตณฺหาคาโห, เตน อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตํ คหิตํ โหติ. เอโสหมสฺมีติ มานคาโห, เตน นว มานา คหิตา โหนฺติ. เอโส เม อตฺตาติ ทิฏฺฐิคาโห, เตน ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิโย คหิตา โหนฺติ. ตสฺมาติ ยสฺมา เอวํ ทีฆรตฺตํ คหิตํ, ตสฺมา นิพฺพินฺทิตุํ น สมตฺโถ. วรํ ภิกฺขเวติ อิทํ กสฺมา อาห? ปฐมํ หีเนน ๒- รูปํ ปริคฺคเหตุํ อยุตฺตรูปํ กตํ, อรูปํ ยุตฺตรูปํ, อถ "เตสํ ภิกฺขูนํ รูปโต คาโห นิกฺขมิตฺวา อรูปํ คโต"ติ ญตฺวา ตํ นิกฺกฑฺฒิตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺยาติ อตฺตาติ คเณฺหยฺย. ภิยฺโยปีติ วสฺสสตโต อุทฺธมฺปิ. กสฺมา ปน ภควา เอวมห, กึ อติเรกวสฺสสตํ ติฏฺฐมานํ รูปํ นาม ๓- อตฺถิ, นนุ ปฐมวเย @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ปริคฺคเหตพฺพรูปตํ @ ฉ.ม.,อิ. ปฐมํ หิ เตน สี.,อิ. ติฏฺฐมานํ นาม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.

ปวตฺตํ รูปํ มชฺฌิมวยํ น ปาปุณาติ, มชฺฌิมวเย ปวตฺตํ ปจฺฉิมวยํ, ปุเรภตฺเต ปวตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ, ปจฺฉาภตฺเต ปวตฺตํ ปฐมยามํ, ปฐมยาเม ปวตฺตํ มชฺฌิมยามํ, มชฺฌิมยาเม ปวตฺตํ ปจฺฉิมยามํ น ปาปุณาติ, ตถา คมเน ปวตฺตํ ฐานํ, ฐาเน ปวตฺตํ นิสชฺชํ, นิสชฺชาย ปวตฺตํ สยนํ น ปาปุณาติ, เอกอิริยาปเถปิ ปาทสฺส อุทฺธรเณ ปวตฺตํ อติหรณํ, อติหรเณ ปวตฺตํ วีติหรณํ, วีติหรเณ ปวตฺตํ โวสฺสชฺชนํ, โวสฺสชฺชเน ปวตฺตํ สนฺนิกฺเขปนํ, สนฺนิกเขปเน ปวตฺตํ สนฺนิรุชฺฌนํ ๑- น ปาปุณาติ, ตตฺถ ตตฺเถว โอธิโอธิ ปพฺพปพฺพํ หุตฺวา ตตฺตกปาเล ปกฺขิตฺตติลา วิย ตฏตฏายนฺตา ๒- สงฺขารา ภิชฺชนฺตีติ? สจฺจเมตํ. ๓- ยถา ปน ปทีปสฺส ชลโต ๔- ชาลา ตนฺตํ วฏฺฏิปฺปเทสํ อนติกฺกมิตฺวา ตตฺถ ตตฺเถว ชิชฺชติ, อถ จ ปน ปเวณิสมฺพนฺธวเสน สพฺพรตฺตึ ชลิโต ปทีโปติ วุจฺจติ, เอวมิธาปิ ปเวณิวเสน อยมฺปิ กาโย เอวํ จิรฏฺฐิติโก วิย กตฺวา ทสฺสิโต. รตฺติยา จ ทิวสสฺส จาติ รตฺติมฺหิ จ ทิวเส จ. ภุมฺมตฺเถ เจตํ สามิวจนํ. อญฺญเทว อุปฺปชฺชติ, อญฺญํ นิรุชฺฌตีติ ยํ รตฺตึ อุปฺปชฺชติ จ นิรุชฺฌติ จ, ตโต อญฺญเมว ทิวา อุปฺปชฺชติ จ นิรุชฺฌติ จาติ อตฺโถ. อญฺญํ อุปฺปชฺชติ, อนุปฺปนฺนเมว อญฺญํ นิรุชฺฌตีติ เอวํ ปน อตฺโถ น คเหตพฺโพ. "รตฺติยา จ ทิวสสฺส จา"ติ อิทํ ปุริมปเวณิโต ปริตฺตตรํ ๕- ปเวณึ คเหตฺวา ปเวณิวเสเนว วุตฺตํ, เอกรตฺตึ ปน เอกทิวสํ วา เอกเมว จิตฺตํ ฐาตุํ สมตฺถํ นาม นตฺถิ. เอกสฺมึ หิ อจฺฉราขเณ อเนกานิ จิตฺตโกฏิสตสหสฺสานิ อุปฺปชฺชนฺติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ มิลินฺทปเญฺห:- "วาหสตานํ ๖- โข มหาราช วีหีนํ, อฑฺฒจูฬญฺจ วาโห วีหิสตฺตมฺพณานิ เทฺว จ ตุมฺพา, เอกจฺฉราขเณ ๗- ปวตฺติตสฺส จิตฺตสฺส สงฺขมฺปิ น อุเปนฺติ, กลมฺปิ น อุเปนฺติ, กลคามมฺปิ น อุเปนฺตี"ติ. ๗- @เชิงอรรถ: สี., อิ. สนฺนิรุมฺภนํ ฉ.ม. ปฏปฏายนฺตา ม.,อิ. สจฺจเมตํ เอวํ @ สี.,อิ. ปทีปสฺสุชฺชลโต ฉ.ม. ปริตฺตกํ ฉ.ม. วาหสตํ ๗-๗ ฉ.ม. ปวตฺตสฺส @จิตฺตสฺส เอตฺตกา วีหี ลกฺขํ ฐปียมานา ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๔.

พฺรหาวเนติ ๑- มหาวเน. ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ คณฺหาติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ คณฺหาตีติ อิมินา น โส คณฺหิตพฺพํ สาขํ อลภิตฺวา ภูมึ โอตรติ, อถโข ตสฺมึ มหาวเน วิจรนฺโต ตํ ตํ สาขํ คณฺหนฺโตเยว วิจรตีติ อยมตฺโถ ทสฺสิโต. เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- อรญฺญมหาวนํ วิย หิ อารมฺมณวนํ เวทิตพฺพํ. ตสฺมึ วเน วิจรณกมกฺกโฏ ๒- วิย อารมฺมณวเน อุปฺปชฺชนกจิตฺตํ. สาขาคหณํ วิย อารมฺมณลภนํ. ๓- ยถา โส อรญฺเญ วิจรนฺโต มกฺกโฏ ตํ ตํ สาขํ คณฺหาติ, ๔- เอวมิทํ อารมฺมณวเน วิจรนฺตํ จิตฺตมฺปิ กทาจิ รูปารมฺมณํ คเหตฺวา อุปฺปชฺชติ, กทาจิ สทฺทาทีสุ อญฺญตรํ, กทาจิ อตีตํ, กทาจิ อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา, ตถา กทาจิ อชฺฌตฺตํ, กทาจิ พาหิรํ. ยถา จ โส อรญฺเญ วิจรนฺโต มกฺกโฏ สาขํ อลภิตฺวา โอรุยฺห ภูมิยํ นิสินฺโนติ น วตฺตพฺโพ, เอกํ ปน สาขํ คเหตฺวา ๕- นิสีทติ, เอวเมว อารมฺมณวเน วิจรนฺตํ จิตฺตมฺปิ เอกํ โอลุพฺภารมฺมณํ อลภิตฺวา อุปฺปนฺนนฺติ น วตฺตพฺพํ, เอกชาติยํ ปน อารมฺมณํ คเหตฺวาว อุปฺปชฺชตีติ เวทิตพฺพํ. เอตฺตาวตา จ ปน ภควตา รูปโต นีหริตฺวา อรูเป คาโห ปติฏฺฐาปิโต, อรูปโต นีหริตฺวา รูเป. อิทานิ นํ อุภยโต นิกฺกฑฺฒิตุกาโม ตตฺร ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโกติ เทสนํ อารภิ. อยํ ปนตฺโถ อาสีวิสทฏฺฐูปมาย ทีเปตพฺโพ:- เอโก กิร ปุริโส อาสีวิเสน ทฏฺโฐ, อถสฺส วิสํ หริสฺสามีติ เฉโก ภิสกฺโก อาคนฺตฺวา วมนํ กาเรตฺวา เหฏฺฐา ครุโฬ, อุปริ นาโคติ มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา วิสํ อุปริ อาโรเปสิ. โส ยาว อกฺขิปเทสา อารุฬฺหภาวํ ญตฺวา "อิโต ปรํ อภิรุหิตุํ น @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปวเนติ ฉ.ม.,อิ. วิจรณมกฺกโฏ @ ฉ.ม. อารมฺมเณ ลุพฺภนํ ฉ.ม. ตํ ตํ สาขํ ปหาย ตํ ตํ สาขํ คณฺหาติ @ ฉ.ม.,อิ. ปณฺณสาขํ คเหตฺวาว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.

ทสฺสามิ, ทฏฺฐฏฺฐาเนเยว ฐเปสฺสามี"ติ อุปริ ครุโฬ, เหฏฺฐา นาโคติ มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา กณฺเณ ผุสิตฺวา ๑- ทณฺฑเกน ปหริตฺวา วิสํ โอตาเรตฺวา ทฏฺฐฏฺฐาเนเยว ฐเปสิ. ตตฺรสฺส ฐิตภาวํ ญตฺวา อคทเลเปน วิสํ นิมฺมเถตฺวา นฺหาเปตฺวา "สุขี โหหี"ติ วตฺวา เยนกามํ ปกฺกามิ. ตตฺถ อาสีวิเสน ทฏฺฐสฺส กาเย ปติฏฺฐานํ ๒- วิย อิเมสํ ภิกฺขูนํ รูเป อธิมตฺตคาหกาโล, เฉโก ภิสกฺโก วิย ตถาคโต, มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา อุปริ วิสสฺส อาโรปิตกาโล วิย ตถาคเตน เตสํ ภิกฺขูนํ รูปโต คาหํ นีหริตฺวา อรูเป ปติฏฺฐาปิตกาโล, ยาว อกฺขิปเทสา อารุฬฺหวิสสฺส อุปริ อภิรุหิตุํ อทตฺวา ปุน มนฺตพเลน โอตาเรตฺวา ทฏฺฐฏฺฐาเน, ๓- ฐปนํ วิย สตฺถารา เตสํ ภิกฺขูนํ อรูปโต คาหํ นีหริตฺวา รูเป ปติฏฺฐาปิตกาโล, ทฏฺฐฏฺฐาเน ฐิตสฺส วิสสฺส อคทเลเปน นิมฺมถนํ วิย อุภโต คาหํ นีหรณตฺถาย อิมิสฺสา เทสนาย อารทฺธกาโล เวทิตพฺโพ. ตตฺถ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชตีติ อิมินา มคฺโค กถิโต, วิราคา วิมุจฺจตีติ ผลํ, วิมุตฺตสฺมินฺติอาทินา ปจฺจเวกฺขณา. ปฐมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๑๑๑-๑๑๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=2470&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=2470&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=230              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=2519              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=2287              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=2287              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]