ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                   สารตฺถปฺปกาสินี นาม สํยุตฺตนิกายฏฺฐกถา
                          นิทานวคฺควณฺณนา
                          -------------
                นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                           ๑. นิทานสํยุตฺต
                            ๑. พุทฺธวคฺค
                      ๑. ปฏิจฺจสมุปฺปาทสุตฺตวณฺณนา
    [๑] เอวมฺเม สุตนฺติ นิทานวคฺเค ปฐมํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทสุตฺตํ. ตตฺรายํ
อนุปุพฺพปทวณฺณนา:- ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ตตฺร ๑- ตตฺราติ
เทสกาลปริทีปนํ. ตญฺหิ "ยํ สมยํ วิหรติ, ตตฺร ๒- สมเย, ยสฺมิญฺจ เชตวเน
วิหรติ, ตตฺถ ๓- เชตวเน"ติ ทีเปติ. ภาสิตพฺพยุตฺเต วา เทสกาเล ๔- ทีเปติ.
น หิ ภควา อยุตฺเต เทเส กาเล จ ๕- ธมฺมํ ภาสติ. "อกาโล โข ตาว
พาหิยา"ติอาทิ ๖- เจตฺถ สาธกํ. โขติ ปทปูรณมตฺเต, อวธารเณ ๗- อาทิกาลตฺเถ
วา นิปาโต. ภควาติ โลกครุทีปนํ. ภิกฺขูติ กถาย สวนยุตฺตปุคฺคลวจนํ. อปิเจตฺถ
"ภิกฺขโกติ ภิกฺขุ, ภิกฺขาจริยํ อชฺฌูปคโตติ ภิกฺขู"ติอาทินา ๘- นเยน วจนตฺโถ
เวทิตพฺโพ. อามนฺเตสีติ อาลปิ อภาสิ สมฺโพเธสิ, อยเมตฺถ อตฺโถ. อญฺญตฺถ
ปน วิญฺญาปเนปิ ๙- โหติ. ยถาห "อามนฺตยามิ โว ภิกฺขเว, ปฏิเวทยามิ โว
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ตตฺถ, ฉ.ม. เอตฺถ    สี. ตสฺมึ    ฉ.ม.,อิ. ตตฺร    สี. เทสกาเลติ
@ อิ. กาเล วา    ขุ.อุ. ๒๕/๑๐/๑๐๒      สี.,อิ. อวธารณตฺเถ
@ วินย. ๑/๔๕/๓๐, อภิ.วิ. ๓๕/๕๑๐/๒๙๖     ฉ.ม.,อิ. อญฺญตฺร ปน ญาปเนปิ
ภิกฺขเว"ติ. ปกฺโกสเนปิ. ยถาห "เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ มม วจเนน สาริปุตฺตํ
อามนฺเตหี"ติ. ๑- ภิกฺขโวติ อามนฺตนาการทีปนํ. ตญฺจ ภิกขูนํ
สีลาทิคุณโยคสิทฺธตฺตา ๒-  วุตฺตํ. ภิกฺขนสีลตาทิคุณยุตฺโตปิ หิ
ภิกฺขุ, ภิกฺขนธมฺมตาคุณยุตฺโตปิ ภิกฺขเน สาธุการิตาคุณยุตฺโตปีติ สทฺทวิทู
มญฺญนฺติ. เตน จ เตสํ ภิกฺขนสีลตาทิคุณโยคสิทฺเธน วจเนน หีนาธิกชนเสวิตวุตฺตึ
ปกาเสนฺโต อุทฺธตทีนภาวนิคฺคหํ กโรติ. "ภิกฺขโว"ติ อิมินา จ
กรุณาวิปฺผารโสมหทยนยนนิปาตปุพฺพงฺคเมน วจเนน ๓- เต อตฺตโน อภิมุเข กโรนฺโต
เตเนว กเถตุกมฺยตาทีปเกน เนสํ วจเนน โสตุกมฺยตํ ชเนติ, เตเนว จ สมฺโพธนฏฺเฐน
สาธุกํ มนสิกาเรปิ นิโยเชติ. ๔- สาธุกํ มนสิการยุตฺตา ๕- หิ สาสนสมฺปตฺติ.
    อปเรสุปิ เทวมนุสฺเสสุ วิชฺชมาเนสุ กสฺมา ภิกฺขูเยว อามนฺเตสีติ เจ.
เชฏฺฐเสฏฺฐาสนฺนสทาสนฺนิหิตภาวโต. สพฺพปริสสาธารณา หิ ภควโต ธมฺมเทสนา,
ปริสาย เชฏฺฐา ภิกฺขู ปฐมํ อุปฺปนฺนตฺตา, เสฏฺฐา อนาคาริยภาวํ อาทึ กตฺวา
สตฺถุ จริยานุวิธายกตฺตา สกลสาสนปฏิคาหกตฺตา จ, อาสนฺนา ตตฺถ นิสินฺเนสุ
สตฺถุ สนฺติกตฺตา, สทาสนฺนิหิตา สตฺถุ สนฺติกาวจรตฺตาติ. อปิจ โข ๖- เต
ธมฺมเทสนาย ภาชนํ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปตฺติสภาวโต. ๗- วิเสสโต จ เอกจฺเจ ภิกฺขูเยว
สนฺธาย อยํ เทสนาปีติ เอวํ อามนฺเตสิ.
    กิมตฺถํ ปน ภควา ธมฺมํ เทเสนฺโต ปฐมํ ภิกฺขู อามนฺเตสิ, น ธมฺมเมว
เทเสสีติ. สติชนนตฺถํ. ภิกฺขู อญฺญํ จินฺเตนฺตาปิ วิกฺขิตฺตจิตฺตาปิ ธมฺมํ ปจฺจ-
เวกฺขนฺตาปิ กมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺตาปิ นิสินฺนา โหนฺติ, เต อนามนฺเตตฺวา
ธมฺเม เทสิยมาเน "อยํ เทสนา กึนิทานา กึปจฺจยา กตมาย อตฺถุปฺปตฺติยา
@เชิงอรรถ:  อง.นวก. ๒๓/๒๑๕/๓๘๗ (สฺยา)   ฉ.ม., อิ. ภิกฺขนสีลตาทิคุณโยคสิทฺธตฺตา
@ สี..... นิหิตปุพฺพงฺคมวจเนน    อิ. สาธุกสวนมนสิกาเรปิ เต นิโยเชติ
@ ฉ.ม. มนสิการายตฺตา, อิ. สวนมนสิการายตฺตา   ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. ปฏิปตฺติสพฺภาวโต
เทสิตา"ติ สลฺลกฺเขตุํ อสกฺโกนฺตา ทุคฺคหิตํ วา คเณฺหยฺยุํ น วา คเณฺหยฺยุํ,
เตน เนสํ สติชนนตฺถํ ภควา ปฐมํ อามนฺเตตฺวา ปจฺฉา ธมฺมํ เทเสติ.
    ภทนฺเตติ คารววจนเมตํ, สตฺถุโน ปฏิวจนทานํ วา. อปิเจตฺถ "ภิกฺขโว"ติ
วทมาโน ภควา เต ๑- ภิกฺขู อาลปติ. "ภทนฺเต"ติ วทมานา เต ภควนฺตํ
ปจฺจาลปนฺติ. ตถา หิ "ภิกฺขโว"ติ ภควา ภาสติ, "ภทนฺเต"ติ ปจฺจภาสนฺติ.
"ภิกฺขโว"ติ ปฏิวจนํ ทาเปติ, "ภทนฺเต"ติ ปฏิวจนํ เทนฺติ. เต ภิกฺขูติ เย ๒-
ภควา อามนฺเตสิ, เต. ภควโต ปจฺจสฺโสสุนฺติ ภควโต อามนฺตนํ ปฏิอสฺโสสุํ,
อภิมุขา หุตฺวา สุณึสุ สมฺปฏิจฺฉึสุ ปฏิคฺคเหสุนฺติ อตฺโถ. ภควา เอตทโวจาติ
ภควา เอตํ อิทานิ วตฺตพฺพํ สกลสุตฺตํ อโวจ. เอตฺตาวตา ยํ อายสฺมตา
อานนฺเทน อตฺถพฺยญฺชนสมฺปนฺนสฺส พุทฺธานํ เทสนาญาณคมฺภีรภาวสํสูจกสฺส
อิมสฺส สุตฺตสฺส สุขาวคาหณตฺถํ กาลเทสเทสกปริสาปเทสปฏิมณฺฑิตํ นิทานํ
ภาสิตํ, ตสฺส อตฺถวณฺณนา สมตฺตา.
    อิทานิ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ โวติอาทินา นเยน ภควตา นิกฺขิตฺตสฺส สุตฺตสฺส
สํวณฺณนาย โอกาโส อนุปฺปตฺโต. สา ปเนสา สุตฺตวณฺณนา ยสฺมา สุตฺตนิกฺเขปํ
ตาว ๓- วิจาเรตฺวา วุจฺจมานา ปากฏา โหติ, ตสฺมา สุตฺตนิกฺเขปํ ตาว วิจาเรสฺสาม.
จตฺตาโร หิ สุตฺตนิกฺเขปา:- อตฺตชฺฌาสโย, ปรชฺฌาสโย, ปุจฺฉาวสิโก,
อตฺถุปฺปตฺติโกติ. ตตฺถ ยานิ สุตฺตานิ ภควา ปเรหิ อนชฺฌิฏฺโฐ เกวลํ อตฺตโน
อชฺฌาสเยเนว กเถสิ, ๔- เสยฺยถีทํ? วสลสุตฺตนฺตจนฺโทปมวีโณปมสมฺมปฺปธาน-
อิทฺธิปาทอินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคมคฺคมงฺคลสุตฺตานีติ ๕- เอวมาทีนิ, เตสํ อตฺตชฺฌาสโย
นิกฺเขโป.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   สี.,ม. เย จ   ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม., อิ. กเถติ   สี. สกลสุตฺตนฺตหารโก,
@ฉ.ม. ทสพลสุตฺตนฺตหารโก................มคฺคงฺคสุตฺตนฺตหารโกติ
    ยานิ ปน "ปริปกฺกา โข ราหุลสฺส วิมุตฺติปริปาจนียา ธมฺมา, ยนฺนูนาหํ
ราหุลํ อุตฺตรึ อาสวานํ ขเย วิเนยฺยนฺ"ติ ๑- เอวํ ปเรสํ อชฺฌาสยํ ขนฺตึ
รุจึ ๒- มนํ อภินีหารํ พุชฺฌนภาวญฺจ อเวกฺขิตฺวา ปรชฺฌาสยวเสน กถิตานิ,
เสยฺยถีทํ? จูฬราหุโลวาทสุตฺตํ มหาราหุโลวาทสุตฺตํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ
อนตฺตลกฺขณสุตฺตํ อาสีวิโสปมสุตฺตํ ธาตุวิภงฺคสุตฺตนฺติ เอวมาทีนิ, เตสํ
ปรชฺฌาสโย นิกฺเขโป.
    ภควนฺตํ ปน อุปสงฺกมิตฺวา จตสฺโส ปริสา จตฺตาโร วณฺณา นาคา
สุปณฺณา คนฺธพฺพา อสุรา ยกฺขา มหาราชาโน ตาวตึสาทโย เทวา มหาพฺรหฺมาติ
เอวมาทโย "โพชฺฌงฺคา โพชฺฌงฺคาติ ภนฺเต วุจฺจนฺติ, นีวรณา นีวรณาติ
ภนฺเต วุจฺจนฺติ, ๓- อิเม นุ โข ภนฺเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา, กึสูธ วิตฺตํ ปุริสสฺส
เสฏฺฐนฺ"ติอาทินา ๔- นเยน ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ. เอวํ ปุฏฺเฐน ภควตา ยานิ กถิตานิ
โพชฺฌงฺคสํยุตฺตาทีนิ, ยานิ วา ปนญฺญานิปิ เทวตาสํยุตฺตมารสํยุตฺตพฺรหฺมสํยุตฺต-
สกฺกปญฺหจูฬเวทลฺลมหาเวทลฺลสามญฺญผลอาฬวกสูจิโลมขรโลมสุตฺตาทีนิ, เตสํ
ปุจฺฉาวสิโก นิกฺเขโป.
    ยานิ ปน ตานิ อุปฺปนฺนการณํ ปฏิจฺจ กถิตานิ, เสยฺยถีทํ? ธมฺมทายาทํ
จูฬสีหนาทํ ๕- ปุตฺตมํสูปมํ ทารุกฺขนฺธูปมํ อคฺคิกฺขนฺธูปมํ เผณุปิณฺฑูปมํ ๖-
ปาริฉตฺตกูปมนฺติ เอวมาทีนิ, เตสํ อตฺถุปฺปตฺติโก นิกฺเขโป.
    เอวเมเตสุ จตูสุ นิกฺเขเปสุ อิมสฺส ปฏิจฺจสมุปฺปาทสุตฺตสฺส ปรชฺฌาสโย
นิกฺเขโป. ปรปุคฺคลชฺฌาสยวเสน หิ อิทํ ภควตา นิกฺขิตฺตํ. กตเรสํ ปุคฺคลานํ
อชฺฌาสยวเสนาติ? อุคฺฆฏิตญฺญูนํ. จตฺตาโร หิ ปุคฺคลา อุคฆฏิตญฺญู วิปจิตญฺญู
@เชิงอรรถ:  ม.อุ. ๑๔/๔๑๖/๓๕๖, สํ. สฬา. ๑๘/๑๘๗/๑๓๒    สี. นิชฺฌานกฺขมตํ,
@ฉ.ม. นิชฺฌานกฺขมํ   สํ.ม. ๑๙/๒๐๒/๗๖   สํ.ส. ๑๕/๒๔๖/๒๕๘, ขุ.สุ. ๒๕/๑๘๓/๓๖๙
@ ฉ.ม., อิ. จูฬสีหนาทสุตฺตํ      ฉ.ม. เผณปิณฺฑูปมํ
เนยฺโย ปทปรโมติ. ตตฺถ ยสฺส ปุคฺคลสฺส สห อุทาหฏเวลาย ธมฺมาภิสมโย
โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล อุคฺฆฏิตญฺญู. ยสฺส ปุคฺคลสฺส สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส
วิตฺถาเรน อตฺเถ วิภชิยมาเน ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล วิปจิตญฺญู.
ยสฺส ปุคฺคลสฺส อุทฺเทสโต ปริปุจฺฉโต โยนิโส มนสิกโรโต กลฺยาณมิตฺเต
เสวโต ภชโต ปยิรุปาสโต อนุปุพฺเพน ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล
เนยฺโย. ยสฺส ปุคฺคลสฺส พหุมฺปิ สุณโต  พหุมฺปิ ภณโต ๑- พหุมฺปิ ธารยโต
พหุมฺปิ วาจยโต น ตาย ชาติยา ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล
ปทปรโม. อิติ อิเมสุ จตูสุ ปุคฺคเลสุ อุคฺฆฏิตญฺญูปุคฺคลานํ ๒- อชฺฌาสยวเสน
อิทํ สุตฺตํ นิกฺขิตฺตํ.
    ตทา กิร ปญฺจสตา ชนปทวาสิกา ภิกฺขู สพฺเพว เอกจรา ทฺวิจรา
ติจรา จตุจรา ปญฺจจรา สภาควุตฺติโน ธุตงฺคธรา อารทฺธวิริยา ยุตฺตโยคา วิปสฺสกา
สณฺหํ สุขุมํ ๓- สุญฺญตํ ปจฺจยาการเทสนํ ปตฺถยมานา สายณฺหสมเย ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตวา วนฺทิตฺวา รตฺตกมฺพลสาณิยา ปริกฺขิปมานา วิย เทสนํ
ปจฺจาสึสมานา ๔- ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. เตสํ อชฺฌาสยวเสน ภควา อิทํ สุตฺตํ
อารภิ. ยถา หิ เฉโก จิตฺตกาโร อปริกมฺมกตํ ภิตฺตึ ลภิตฺวา น อาทิโตว
รูปํ สมุฏฺฐาเปติ, ๕- มหามตฺติกาเลปาทีหิ ๖- ปุน ภิตฺติปริกมฺมํ ตาว กตฺวา
กตปริกมฺมาย ภิตฺติยา รูปํ สมุฏฺฐาเปติ, กตปริกมฺมํ ปน ภิตฺตํ ลภิตฺวา
ภิตฺติปริกมฺมพฺยาปารํ อกตฺวา รงฺคชาตานิ โยเชตฺวา วฏฺฏิกํ วา ตูลิกํ วา อาทาย
รูปเมว สมุฏฺฐาเปติ, เอวเมว ภควา อกตาภินิเวสํ อาทิกมฺมิกํ กุลปุตฺตํ ลภิตฺวา
นาสฺส อาทิโตว อรหตฺตปทฏฺฐานํ สณฺหํ สุขุมํ สุญฺญตํ วิปสฺสนาลกฺขณํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ    สี.อิ. อุคฺฆฏิตญฺญูนํ ปุคฺคลานํ
@ สี.,อิ. สณฺหสุขุมํ      ฉ.ม. ปจฺจาสีสมานา, อิ. วิย ปตฺถยมานา
@ ฉ.ม., อิ. สมุฏฺฐาเปสิ      ฉ.ม., อิ. มหามตฺติกเลปาทีหิ
อาจิกฺขติ, สีลสมาธิกมฺมสฺสกตาทิฏฺฐิสมฺปทาย ปน โยเชนฺโต ปุพฺพภาคปฏิปทํ
ตาว อาจิกฺขติ. ยํ สนฺธาย วุตฺตํ:-
        "ตสฺมาติห ตฺวํ ภิกฺขุ อาทิเมว วิโสเธหิ กุสเลสุ
         ธมฺเมสุ. โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ. สีลํ จ สุวิสุทฺธํ ทิฏฺฐิ จ
         อุชุกา. ยโต โข เต ภิกฺขุ สีลํ จ สุวิสุทฺธํ ภวิสฺสติ ทิฏฺฐิ จ
         อุชุกา. ตโต ตฺวํ ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย
         จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน ติวิเธน ภาเวยฺยาสิ. ๑-  กตเม จตฺตาโร,
         อิธ ตฺวํ ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ วา กาเย กายานุปสุสี วิหราหิ
         อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
         พหิทฺธา วา กาเย ฯเปฯ อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา กาเย ฯเปฯ
         ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหราหิ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา
         วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. ยโต โข ตฺวํ ภิกฺขุ สีลํ
         นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน เอวํ ติวิเธน
         ภาเวสฺสสิ, ตโต ตุยฺหํ ภิกฺขุ ยา รตฺติ วา ทิวโส วา
         อาคมิสฺสติ, วุฑฺฒิเยว ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน
         ปริหานี"ติ. ๒-
    เอวํ อาทิกมฺมิกกุลปุตฺตสฺส สีลกถาย ปริกมฺมํ กเถตฺวา อรหตฺตปทฏฺฐานํ
สณฺหํ สุขุมํ สุญฺญตํ วิปสฺสนาลกฺขณํ อาจิกฺขติ.
    ปริสุทฺธสีลํ ปน อารทฺธวิริยํ ยุตฺตโยคํ วิปสฺสกํ ลภิตฺวา นาสฺส
ปุพฺพภาคปฏิปทํ อาจิกฺขติ, อุชุกเมว ปน อรหตฺตปทฏฺฐานํ สณฺหํ ๓- สุขุมํ
@เชิงอรรถ:  สี. มนสิกเรยฺยาสิ          สํ. ม. ๑๙/๓๖๙/๑๒๕
@ ม. เตสํ อชฺฌาสยํ สณฺหํ, อิ. สสฺส อชฺฌาสยํ สณฺหสุขุมํ
สุญฺญตํ วิปสฺสนาลกฺขณํ อาจิกฺขติ. อิเม ปญฺจสตา ภิกฺขู ปุพฺพภาคปฏิปทํ
ปริโสเธตฺวา ฐิตา สุธนฺตสุวณฺณสทิสา สุปริมชฺชิตมณิกฺขนฺธสนฺนิภา, ๑- เอโก
โลกุตฺตรมคฺโคว เนสํ อนาคโต, อิติ ตสฺส อาคมนตฺถาย สตฺถา เตสํ อชฺฌาสยํ
อเวกฺขิยมาโน ๒- อิทํ สุตฺตํ อาหริ. ๓-
    ตตฺถ ปฏิจฺจสมุปฺปาทนฺติ ปจฺจยาการํ. ปจฺจยากาโร หิ อญฺญมญฺญํ ปฏิจฺจ
สหิเต ธมฺเม อุปฺปาเทติ, ตสฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ วุจฺจติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป,
วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺคโต คเหตพฺโพ.
    โวติ อยํ โวสทฺโท ปจฺจตฺตอุปโยคกรณสมฺปทานสามิวจนปทปูรเณสุ
ทิสฺสติ. "กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธา สมคฺคา สมฺโมทมานา"ติอาทีสุ ๔- หิ
ปจฺจตฺเต ทิสฺสติ.  "คจฺฉถ ภิกฺขเว ปณาเมมิ โว"ติอาทีสุ ๕- อุปโยเค. "น
โว มม สนฺติเก วตฺถพฺพนฺ"ติอาทีสุ ๕- กรเณ. "วนปตฺถปริยายํ โว ภิกฺขเว
เทสิสฺสามี"ติอาทีสุ ๖- สมฺปทาเน. "สพฺเพสํ โว สาริปุตฺต สุภาสิตนฺ"ติอาทีสุ ๗-
สามิวจเน. "เย หิ โว อริยา ปริสุทฺธกายกมฺมนฺตา"ติอาทีสุ ๘- ปทปูรณมตฺเต.
อิธ ปนายํ สมฺปทาเน ทฏฺฐพฺโพ. ภิกฺขเวติ ปฏิสฺสวเนน อภิมุขีภูตานํ ปุน
อาลปนํ. เทสิสฺสามีติ เทสนาปฏิชานนํ. ตํ สุณาถาติ ตํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ
ตํ เทสนํ มยา วุจฺจมานํ สุณาถ.
    สาธุกํ มนสิกโรถาติ เอตฺถ ปน สาธุกํ สาธูติ เอกตฺถเมตํ. อยญฺจ
สาธุสทฺโท อายาจนสมฺปฏิจฺฉนสมฺปหํสนสุนฺทรทฬฺหีกมฺมาทีสุ ทิสฺสติ. "สาธุ เม
ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตู"ติอาทีสุ ๙- หิ อายาจเน ทิสฺสติ. "สาธุ
@เชิงอรรถ:  อิ. สุปริมฏฺฐมณิกฺขนฺธสนฺนิภา   ฉ.ม. อิ. อเปกฺขมาโน   ฉ.ม., อิ. อารภิ
@ ม.มู. ๑๒/๓๒๖/๒๙๐ วินย. ๕/๔๖๖/๒๔๘    ม.ม. ๑๓/๑๕๗/๑๓๑
@ ม.มู. ๑๒/๑๙๐/๑๖๒    ม.มู. ๑๒/๓๐๕/๓๐๕   ม.มู. ๑๒/๓๕/๒๓
@ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๕๗/๒๗๖, สํ.สฬา. ๑๘/๑๓๑/๘๙ (สฺยา), สํ.ม. ๑๙/๓๘๑/๑๔๓
ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา"ติอาทีสุ ๑-
สมฺปฏิจฺฉเน. "สาธุ สาธุ สาริปุตฺตา"ติอาทีสุ ๒- สมฺปหํสเน.
             "สาธุ ธมฺมรุจี ราชา      สาธุ ปญฺญาณวา นโร
              สาธุ มิตฺตานมทฺทุพฺโภ ๓-  ปาปสฺส อกรณํ สุขนฺติ-
อาทีสุ ๔- สุนฺทเร. "เตนหิ *- โทณ สาธุกํ สุณาหี"ติอาทีสุ ๕- สาธุกสทฺโทเยว
ทฬฺหีกมฺเม, อาณตฺติยนฺติปิ วุจฺจติ. อิธ ปนายํ เอตฺเถว ทฬฺหีกมฺเม อาณตฺติยา
จ อตฺโถ เวทิตพฺโพ, สุนฺทรตฺเถปิ วฏฺฏติ. ทฬฺหีกรณตฺเถน หิ "ทฬฺหํ อิมํ
ธมฺมํ สุณาถ สุคฺคหิตํ คณฺหนฺตา" , อาณตฺติอตฺเถน "มม อาณตฺติยา สุณาถ" ,
สุนฺทรตฺเถน "สุนฺทรมิมํ ภทฺทกํ ธมฺมํ สุณาถา"ติ เอตํ ทีปิตํ โหติ. มนสิกโรถาติ
อาวชฺเชถ, สมนฺนาหรถาติ อตฺโถ. อวิกฺขิตฺตจิตฺตา หุตฺวา นิสาเมถ, จิตฺเต
กโรถาติ อธิปฺปาโย.
    อิทาเนตฺถ ตํ สุณาถาติ โสตินฺทฺริยวิกฺเขปนิวารณเมตํ. สาธุกํ มนสิกโรถาติ
มนสิกาเร ทฬฺหีกมฺมนิโยชเนน มนินฺทฺริยวิกฺเขปนิวารณํ. ๖- ปุริมํ เจตฺถ
พฺยญฺชนวิปลฺลาสคาหนิวารณํ, ปจฺฉิมํ อตฺถวิปลฺลาสคาหนิวารณํ. ปุริเมน จ
ธมฺมสฺสวเน นิโยเชติ, ปจฺฉิเมน สุตานํ ธมฺมานํ ธารณุปปริกฺขาสุ. ปุริเมน จ
"สพฺยญฺชโน อยํ ธมฺโม, ตสฺมา สวนีโย"ติ ทีเปติ, ปจฺฉิเมน "สาตฺโถ, ตสฺมา
มนสิกาตพฺโพ"ติ. สาธุกปทํ วา อุภยปเทหิ โยเชตฺวา "ยสฺมา อยํ ธมฺโม
ธมฺมคมฺภีโร จ เทสนาคมฺภีโร จ, ตสฺมา สุณาถ สาธุกํ. ยสฺมา อตฺถคมฺภีโร
จ ปฏิเวธคมฺภีโร จ, ตสฺมา สาธุกํ มนสิกโรถา"ติ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา. ๗-
@เชิงอรรถ:  ม. อุ. ๑๔/๘๖/๖๗            ที. ปา. ๑๑/๓๔๙/๒๔๐
@ ม. มิตฺตานมทฺรุพฺโภ           ขุ.ชา. ๒๘/๕๐/๒๐ (สฺยา)
@* ฉ.ม. พฺราหฺมณ    องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๑๙๒/๒๕๑ (สฺยา)
@ อิ...วารณํ                สี.,อิ. กาตพฺพา
ภาสิสฺสามีติ เทเสสฺสามิ. "ตํ สุณาถา"ติ เอตฺถ ปฏิญฺญาตํ เทสนํ ตํ สงฺขิตฺตโตว
เทเสสฺสามีติ อปิจ โข วิตฺถารโตปิ น ภาสิสฺสามีติ ๑- วุตฺตํ โหติ.
สงฺเขปวิตฺถารวาจกานิ หิ เอตานิ ปทานิ. ยถาห วงฺคีสตฺเถโร:-
               "สงฺขิตฺเตนปิ เทเสติ  วิตฺถาเรนปิ ภาสติ
                สาลิกายิว นิคฺโฆโส  ปฏิภาณํ อุทีรยี"ติ. ๒-
    เอวํ วุตฺเต อุสฺสาหฺชาตา หุตฺวา เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต
ปจฺจสฺโสสุํ สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉึสุ, ปฏิคฺคเหสุนฺติ วุตฺตํ โหติ.
    อถ เนสํ ภควา เอตทโวจ เอตํ อิทานิ วตฺตพฺพํ "กตโม จ
ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท"ติอาทึ สกลสุตฺตํ อโวจ. ตตฺถ กตโม จ ภิกฺขเว
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. ปญฺจวิธา หิ ปุจฺฉา อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา
ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา อนุมติปุจฺฉา กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติ, ตาสํ
อิทํ นานตฺตํ:-
    กตมา อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา. ๓- ปกติยา ลกฺขณํ อญฺญาตํ โหติ อทิฏฺฐํ
อตุลิตํ อตีริตํ อวิภูตํ อวิภาวิตํ, ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ตุลนาย ตีรณาย
วิภูตาย ๔- ปุจฺฉาวิภาวนตฺถาย ๕- ปญฺหํ ปุจฺฉติ, อยํ อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา.
    กตมา ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา. ปกติยา ลกฺขณํ ญาตํ  โหติ ทิฏฺฐํ ตุลิตํ
ตีริตํ วิภูตํ วิภาวิตํ, โส อญฺเญหิ ปณฺฑิเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนตฺถาย ปญฺหํ
ปุจฺฉติ, อยํ ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เทสนํ สงฺขิตฺตโตว น เทเสสฺสามิ, อปิจ โข วิตฺถารโตปิ นํ ภาสิสฺสามีติ,
@อิ. เทสนํ น สงฺขิตฺตโตว เทเสสฺสามิ, อปิจ โข วิตฺถารโตปิ นํ ภาสิสฺสามีติ
@ สํ.ส. ๑๕/๒๑๔/๒๒๙ ขุ.วิมาน. ๒๖/๑๒๔๑/๔๒๔
@ ขุ.มหา. ๒๙/๗๐๐/๔๐๗ (สฺยา) ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๒๒/๔๗ (สฺยา)
@ สี. วิภูตตาย, วิภูตตฺถาย (ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๒๒/๔๗ (สฺยา))  ฉ.ม.,อิ. วิภาวนตฺถาย
    กตมา วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา. ปกติยา สํสยปกฺขนฺโต โหติ วิมติปกฺขนโต ๑-
เทฺวฬฺหกชาโต "เอวํ นุ โข, น นุ โข, กถํ นุ โข"ติ, โส วิมติจฺเฉทนตฺถาย
ปญฺหํ ปุจฺฉติ, อยํ วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา.
    กตมา อนุมติปุจฺฉา. ภควา ภิกฺขูนํ อนุมติยา ปญฺหํ ปุจฺฉติ "ตํ กึ
มญฺญถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา"ติ, อนิจฺจํ ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ,
ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ, ทุกฺขํ ภนฺเต. ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ
นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ "เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตา"ติ, โน เหตํ ภนฺเตติ. ๒-
อยํ อนุมติปุจฺฉา.
    กตมา กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. ภควา ภิกฺขูนํ กเถตุกมฺยตาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ
"จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สติปฏฺฐานา. กตเม ๓- จตฺตาโร"ติ, ๔- อยํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา.
    ตตฺถ พุทฺธานํ ปุริมา ติสฺโส ปุจฺฉา นตฺถิ. กสฺมา? พุทฺธานํ หิ ตีสุ
อทฺธาสุ กิญฺจิ สงฺขตํ อทฺธาวิมุตฺตํ วา อสงฺขตํ อทิฏฺฐํ อโชติตํ อตุลิตํ
อตีริตํ อวิภูตํ อวิภาวิตํ นาม นตฺถิ, เตน เนสํ อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา นตฺถิ. ยํ
ปน ภควตา อตฺตโน ญาเณน ปฏิวิทฺธํ, ตสฺส อญฺเญน สมเณน วา พฺราหฺมเณน
วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา สทฺธึ สํสนฺทนกิจฺจํ นตฺถิ, เตนสฺส
ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา นตฺถิ. ยสฺมา ปเนโส ๕- อกถํกถี ติณฺณวิจิกิจฺโฉ สพฺพธมฺเมสุ
วิหตสํสโย, เตนสฺส วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา นตฺถิ. อิตรา ปน เทฺว ปุจฺฉา ภควโต
อตฺถิ, ตาสุ อยํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติ เวทิตพฺพา.
    อิทานิ ตาย ปุจฺฉาย สทฺธึ ๖- ปจฺจยาการํ วิภชนฺโต อวิชฺชาปจฺจยา
ภิกฺขเว สงฺขาราติอาทิมาห. เอตฺถ จ ยถา นาม "ปิตรํ กเถสฺสามี"ติ อารทฺโธ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สํสยปกฺขนฺโท โหติ วิมติปกฺขนฺโท     สํ ข. ๑๗/๗๙/๗๒
@ อิ. กตมา                          ที.ม. ๑๐/๓๗๓/๒๔๘
@ ฉ.ม. ปเนส, อิ. ปเนสา              ฉ., อิ. ปุฏฺฐํ, ม. สุทฺธํ
"ติสฺสสฺส ปิตา โสณสฺส ปิตา"ติ ปฐมตรํ ปุตฺตมฺปิ กเถติ, เอวเมว ภควา
ปจฺจยํ กเถตุํ อารทฺโธ "อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา"ติอาทินา นเยน สงฺขาราทีนํ
ปจฺจเย อวิชฺชาทิธมฺเม กเถนฺโต ปจฺจยุปฺปนฺนมฺปิ กเถสิ. อาหารวคฺคสฺส ปน
ปริโยสาเน "ปฏิจฺจสมุปฺปาทญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเน จ
ธมฺเม"ติ ๑- อุภยมฺปิ กเถสิ. ๒- อิทานิ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติอาทีสุ ปน อวิชฺชา
จ สา ปจฺจโย จาติ อวิชฺชาปจฺจโย. ตสฺมา อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สมฺภวนฺตีติ
อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาเรน ปน สพฺพากาเรน
สมฺปนฺนา อนุโลมปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา วิสุทฺธิมคฺเค กถิตา, ตสฺมา สา ตตฺถ
กถิตวเสเนว คเหตพฺพา.
    ปฏิโลมกถาย ปน อวิชฺชาย เตฺววาติ อวิชฺชาย ตุ เอว. อเสสวิราคนิโรธาติ
วิราคสงฺขาเตน มคฺเคน อเสสนิโรธา. สงฺขารนิโรโธติ สงฺขารานํ อนุปฺปาทนิโรโธ
โหติ. เอวํ นิรุทฺธานํ ๓- ปน สงฺขารานํ นิโรธา วิญฺญาณาทีนญฺจ นิโรธา
นามรูปาทีนิ นิรุทฺธานิเยว โหนฺตีติ ทสฺเสตุํ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติอาทีนิ
วตฺวา เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ อาห. ตตฺถ
เกวลสฺสาติ สกลสฺส สุทฺธสฺส วา, สตฺตวิรหิตสฺสาติ อตฺโถ. ทุกฺขกฺขนฺธสฺสาติ
ทุกฺขราสิสฺส. นิโรโธ โหตีติ อนุปฺปาโท โหติ. อิติ ภควา อนุโลมโต
ทฺวาทสหิปิ ๔- ปเทหิ วฏฺฏกถํ กเถตฺวา ตเทว ๕- วินิวฏฺเฏตฺวา ปฏิโลมโต ทฺวาทสหิ
ปเทหิ วิวฏฺฏํ ๖- กเถนฺโต อรหตฺเตน เทสนาย กูฏํ คณฺหิ. เทสนาปริโยสาเน เต
ปญฺจสตา อารทฺธวิปสฺสกา อุคฺฆฏิตญฺญู ปุคฺคลา สุริยรสฺมิสมฺผุฏฺฐานิ วิย
ปริปากคตานิ ปทุมานิ วิพุชฺฌิตฺวา ๗- อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสุ.
@เชิงอรรถ:  สํ.นิ. ๑๖/๒๐/๒๕
@ ฉ.ม. อุภยํ อารภิตฺวา อุภยมฺปิ กเถสิ, อิ. อุภยํ อารภิตฺวา อุภยํ กเถสิ
@ ฉ.ม. เอวํนิโรธานํ         ฉ.ม., อิ. ปิ-สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม., อิ. ตเมว วฏฺฏํ    อิ วฏฺฏํ
@ ฉ.ม. สจฺจานิ พุชฺฌิตฺวา, อิ. สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌิตฺวา
   อิทมโวจ ภควาติ อิทํ วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน สกลสุตฺตํ ภควา อโวจ. อตฺตมนา
เต ภิกฺขูติ ตุฏฺฐจิตฺตา เต ปญฺจสตา ขีณาสวา ภิกฺขู. ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ
กรวีกรุตมญฺชุนา กณฺณสุเขน ปณฺฑิตชนหทยานํ อมตาภิเสกสทิเสน พฺรหฺมสฺสเรน
ภาสโต ภควโต วจนํ อภินนฺทึสุ, อนุโมทึสุ เจว สมฺปฏิจฺฉึสุ จาติ อตฺโถ.
เตเนตํ วุจฺจติ:-
        "สุภาสิตํ สุลปิตํ       สาธุ สาธูติ ตาทิโน
         อนุโมทมานา สิรสา   สมฺปฏิจฺฉึสุ ภิกฺขโว"ติ.
                  ปฐมปฏิจฺจสมุปฺปาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      --------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๑-๑๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=1&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_16

อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]