อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                        ๙. โกณฺฑญฺสุตฺตวณฺณนา
      [๒๑๗] นวเม อญฺาโกณฺทญฺโติ ๙- ปมํ ธมฺมสฺส อญฺาตตฺตา เอวํ
คหิตนาโม เถโร. สุจิรสฺเสวาติ กีวจิรสฺส? ทฺวาทสนฺนํ สํวจฺฉรานํ. เอตฺตกํ
กาลํ กตฺถ วิหาสีติ. ฉทฺทนฺตภวเน มนฺทากินิโปกฺขรณิยา ตีเร ปจฺเจกพุทฺธานํ
วสนฏฺาเน. กสฺมา? วิหารครุตาย. โส หิ ปุญฺวา ๑๐- มหาสาวโก. ยเถว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จินฺเตตฺวา จินฺเตตฺวา    ๒ อิ. กิเลสมชฺชน...    ๓ ฉ.ม. วฏฺฏปถตฺตา
@๔ ฉ.ม. วิภชิตฺวา วิภชิตฺวา  ๕ ฉ.ม. จ   ๖ สี., อิ. ปสฺสิตา โรจิตา
@๗ สี. นิพฺพานมทฺทสํ  ๘ ฉ.ม. เทเสสีติ  ๙ ฉ.ม. อญฺาสิ...,เอวมุปริปิ
@๑๐ ฉ.ม. ปญฺวา...
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๖.
ภควโต, เอวมสฺส ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ เทวมนุสฺสานํ อพฺภนฺตเร คุณา ปตฺถฏาว.
เทวมนุสฺสา ตถาคตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กตฺวา "อคฺคธมฺมํ
ปฏิวิทฺธสาวโก"ติ อนนฺตรํ เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปูเชนฺติ. สนฺติกํ อาคตานํ จ
นาม ตถารูปา ธมฺมกถา วา ปฏิสนฺถาโร วา กาตพฺโพ โหติ. เถโร จ
วิหารครุโก, เตนสฺส โส ปปญฺโจ วิย อุปฏฺาติ. อิติ วิหารครุตาย ตตฺถ
คนฺตฺวา วิหาสิ.
     อปรํปิ การณํ:- ภิกฺขาจารเวลาย ตาว สพฺพสาวกา วสฺสคฺเคน ๑-
คจฺฉนฺติ. ธมฺมเทสนากาเล ปน มชฺฌฏฺาเน อลงฺกตพุทฺธาสนมฺหิ สตฺถริ นิสินฺเน
ทกฺขิณหตฺถปสฺเส ธมฺมเสนาปติ, วามหตฺถปสฺเส มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร นิสีทติ,
เตสํ ปิฏฺิภาเค อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถรสฺส อาสนํ ปญฺาเปนฺติ. เสสา ภิกฺขู ตํ
ปริวาเรตฺวา นิสีทนฺติ. เทฺว อคฺคสาวกา อคฺคธมฺมปฏิวิทฺธตฺตา จ มหลฺลกตฺตา
จ เถเร สคารวา, เถรํ มหาพฺรหฺมานํ ๒- วิย อคฺคิกฺขนฺธํ วิย อาสีวิสํ วิย จ
มญฺมานา ธุราสเน นิสีทนฺตา โอตฺตปฺปนฺติ หรายนฺติ. เถโร จินฺเตสิ "อิเมหิ
ธุราสนตฺถาย กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขยฺยํ ปารมิโย ปูริตา, เต อิทานิ ธุราสเน
นิสีทนฺตา มม โอตฺตปฺปนฺติ หรายนฺติ, ผาสุวิหารํ เนสํ กริสฺสามี"ติ. โส
ปฏิรูเป กาเล ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา "อิจฺฉามหํ ภนฺเต ชนปเท วสิตุนฺ"ติ อาห.
สตฺถา อนุชานิ.
     เถโร เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ฉทฺทนฺตภวเน มนฺทากินิตีรํ
คโต. ปุพฺเพ ปจฺเจกพุทฺธานํ ปาริจริยาย กตปริจยา อฏฺสหสฺสา หตฺถินาคา
เถรํ ทิสฺวาว "อมฺหากํ ปุญฺกฺเขตฺตํ อาคตนฺ"ติ นเขหิ จงฺกมนํ นิตฺติณํ กตฺวา
อาวรณสาขา หริตฺวา เถรสฺส วสนฏฺานํ ปฏิชคฺคิตฺวา วตฺตํ กตฺวา สพฺเพ
สนฺนิปติตฺวา มนฺตยึสุ "สเจ หิ มยํ `อยํ เถรสฺส กตฺตพฺพํ กริสฺสติ, อยํ
กริสฺสตี'ติ ปฏิปชฺชิสฺสาม, ๓- เถโร พหุาติกคามํ คโต วิย ยถาโธเตเนว
ปตฺเตน คมิสฺสติ, วาเรน นํ ปฏิชคฺคิสฺสาม, เอกสฺส ปน วาเร ปตฺเต เสเสหิปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฏีกา. วสฺสปฏิปาฏิยาติ  ๒ ฉ.ม. มหาพฺรหฺมํ  ๓ สี., อิ. ปฏิชคฺคิสฺสาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๗.
นปฺปมชฺชิตพฺพนฺ"ติ วารํ ปยึสุ. วาริกนาโค ปาโตว เถรสฺส มุโขทกญฺจ
ทนฺตกฏฺญฺจ ปฏฺเปติ, วตฺตํ กโรติ.
     มนฺทากินิโปกฺขรณี นาม เจสา ปณฺณาสโยชนา โหติ. ตสฺสา
ปญฺจวีสติโยชนมตฺเต าเน เสวาโล วา ปณกํ วา นตฺถิ, ผลิกวณฺณํ อุทกเมว
โหติ. ตโต ปรํ ปน กฏิปฺปมาเณ อุทเก อฑฺฒโยชนวิตฺถตํ เสสปทุมวนํ
ปณฺณาสโยชนสรํ ปริกฺขิปิตฺวา ิตํ. ตทนนฺตรํ ตาว มหนฺตเมว รตฺตปทุมวนํ,
ตทนนฺตรํ รตฺตกุมุทวนํ, ตทนนฺตรํ เสตกุมุทวนํ, ตทนนฺตรํ นีลุปฺปลวนํ,
ตทนนฺตรํ รตฺตุปฺปลวนํ, ตทนนฺตรํ สุคนฺธรตฺตสาลิวนํ, ตทนนฺตรํ เอลาฬุกาลาวุ-
กุมฺภณฺฑาทีนิ มธุรรสานิ วลฺลิผลานิ, ตทนนฺตรํ อฑฺฒโยชนวิตฺถารเมว อุจฺฉุวนํ,
ตตฺถ ปูครุกฺขกฺขนฺธปฺปมาณา อุจฺฉู, ตทนนฺตรํ กทลิวนํ, ยโต ทุเว ปกฺกานิ
ขาทนฺตา กิลมนฺติ, ตทนนฺตรํ จาฏิปฺปมาณผลํ ปนสวนํ, ตทนนฺตรํ ชมฺพูวนํ,
ตทนนฺตรํ อมฺพวนํ, ตทนนฺตรํ กปิฏฺวนนฺติ. สงฺเขปโต ตสฺมึ ทเห
ขาทิตพฺพยุตฺตกํ ผลนฺนาม นตฺถีติ น วตฺตพฺพํ. กุสุมานํ ปุปฺผนสมเย วาโต เรณุวฏฺฏึ
อุฏฺาเปตฺวา ปทุมินิปตฺเตสุ เปติ, ตตฺถ อุทกผุสิตานิ ปตนฺติ. ตโต อาทิจฺจปาเกน
ปจฺจิตฺวา ปกฺกอโยฆฏิกา ๑- วิย ติฏฺติ, เอตํ โปกฺขรมธุ นาม, ตํ
เถรสฺส อาหริตฺวา เทนฺติ. มุฬาลํ นงฺคลสีสมตฺตํ โหติ, ตมฺปิ อาหริตฺวา เทนฺติ.
ภิสํ มหาเภริโปกฺขรปฺปมาณํ โหติ, ตสฺส เอเกกสฺมึ ๒- ปพฺเพ ปาทฆฏกปฺปมาณํ ๓-
ขีรํ โหติ, ตํ อาหริตฺวา เทนฺติ. โปกฺขรฏฺีนิ มธุสกฺขราย โยเชตฺวา เทนฺติ.
อุจฺฉุํ ปาสาณปิฏฺเ เปตฺวา ปาเทน อกฺกมนฺติ. ตโต รโส ปคฺฆริตฺวา
โสณฺฑิอาวาเฏ ปูเรติ, ๔- อาทิจฺจปาเกน ปจฺจิตฺวา ขีรปาสาณปิณฺโฑ วิย ติฏฺติ, ตํ
อาหริตฺวา เทนฺติ. ปนสกทลิอมฺพปกฺกาทีสุ กถาว นตฺถิ.
     เกลาสปพฺพเต นาคทนฺโต ๕- นาม เทวปุตฺโต วสติ. เถโร กาเลน กาลํ
ตสฺส วิมานทฺวารํ คจฺฉติ. โส นวสปฺปิโปกฺขรมธุจุณฺณยุตฺตสฺส นิรูทกปายาสสฺส
ปตฺตํ ปูเรตฺวา เทติ. โส กิร กสฺสปพุทฺธกาเล วีสติวสฺสสหสฺสานิ สุคนฺธสปฺปินา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปกฺกปโยฆนิกา       ๒ ฉ.ม. เอกสฺมึ       ๓ อิ. ฆฏกปฺปมาณํ
@๔ ฉ.ม. ปูเรตฺวา           ๕ ฉ.ม. นาคทตฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๘.
ขีรสลากํ อทาสิ. เตนสฺส เอวํ ๑- โภชนํ อุปฺปชฺชติ. เอวํ เถโร ทฺวาทส
วสฺสานิ วสิตฺวา อตฺตโน อายุสงฺขารํ โอโลเกนฺโต ปริกฺขีณภาวํ ตฺวา "กตฺถ
ปรินิพฺพายิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา "หตฺถินาเคหิ มํ ทฺวาทส วสฺสานิ อุปฏฺหนฺเตหิ
ทุกฺกรํ กตํ, สตฺถารํ อนุชานาเปตฺวา เอเตสํเยว สนฺติเก ปรินิพฺพายิสฺสามี"ติ
อากาเสน ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. เตน วุตฺตํ "สุจิรสฺเสว เยน ภควา
เตนุปสงฺกมี"ติ.
     นามญฺจาติ กสฺมา นามํ สาเวติ? เถรญฺหิ เกจิ สญฺชานนฺติ, เกจิ น
สญฺชานนฺติ. ตตฺถ เถโร จินฺเตสิ "เย มํ อชานนฺตา `โก เอส ปณฺฑรสีโส
โอภคฺโค โคปานสิวงฺโก มหลฺลโก สตฺถารา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรตี'ติ จิตฺตํ
ปทูเสสฺสนฺติ, เต อปายปูรกา ภวิสฺสนฺติ. เย ปน มํ ชานนฺตา `ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ
สตฺถา วิย ปญฺาโต ปากโฏ มหาสาวโก'ติ จิตฺตํ ปสาเทสฺสนฺติ, เต สคฺคูปคา
ภวิสฺสนฺตี"ติ สตฺตานํ อปายมคฺคํ ปิทหิตฺวา สคฺคมคฺคํ วิวรนฺโต นามํ สาเวติ.
     พุทฺธานุพุทฺโธติ พุทฺโธ ปมํ ๒- จตฺตาริ สจฺจานิ พุชฺฌิ, ปจฺฉา เถโร,
ตสฺมา พุทฺธานุพุทฺโธติ วุจฺจติ. ติพฺพนิกฺกโมติ พาฬฺหวิริโย. วิเวกานนฺติ ติณฺณํ
วิเวกานํ. เตวิชฺโช, เจโตปริยายโกวิโทติ ฉสุ อภิญฺาสุ จตสฺโส วทติ.
อิตรา เทฺว กิญฺจาปิ น วุตฺตา, เถโร ปน ฉฬภิญฺโว. อิมิสฺสา จ คาถาย
ปริโยสาเน ปริสา สนฺนิสีทิ. ปริสาย สนฺนิสินฺนภาวํ ตฺวา เถโร สตฺถารา
สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "ปริกฺขีณา เม ภนฺเต อายุสงฺขารา, ปรินิพฺพายิสฺสามี"ติ
ปรินิพฺพานกาลํ อนุชานาเปสิ. กตฺถ ปรินิพฺพายิสฺสสิ โกณฺฑญฺาติ. อุปฏฺาเกหิ
เม ภนฺเต หตฺถินาเคหิ ทุกฺกรํ กตํ, เตสํ สนฺติเกติ. สตฺถา อนุชานิ.
     เถโร ทสพลํ ปทกฺขิณํ กตฺวา "ปุพฺพํ ตมฺเม ภนฺเต ปมทสฺสนํ,
อิทํ ปจฺฉิมทสฺสนนฺ"ติ ปริเทวนฺเต มหาชเน สตฺถารํ วนฺทิตฺวา นิกฺขมิตฺวา
ทฺวารโกฏฺเก ิโต "มา โสจิตฺถ มา ปริเทวิตฺถ, พุทฺธา วา โหนฺตุ
พุทฺธสาวกา วา, อุปฺปนฺนา สงฺขารา อภิชฺชนกา นาม นตฺถี"ติ มหาชนํ
โอวทิตฺวา ปสฺสนฺตสฺเสว มหาชนสฺส เวหาสํ อพฺภุคฺคมฺม มนฺทากินิตีเร โอตริตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เตนสฺเสตํ           ๒ สี. สตฺถา ปมํ, ฉ.ม. ปมํ สตฺถา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๙.
โปกฺขรณิยํ นฺหาตฺวา นิวตฺถนิวาสโน กตุตฺตราสงฺโค เสนาสนํ สํสาเมตฺวา
ผลสมาปตฺติยา ตโย ยาเม วีตินาเมตฺวา พลวปจฺจูสสมเย ปรินิพฺพายิ. เถรสฺส
สห ปรินิพฺพานา หิมวติ สพฺพรุกฺขา ปุปฺเผหิ จ ผเลหิ จ โอนตวินตา อเหสุํ.
วาริกนาโค เถรสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ อชานนฺโต ปาโตว มุโขทกทนฺตกฏฺานิ
อุปฏฺเปตฺวา วตฺตํ กตฺวา ขาทนียผลานิ อาหริตฺวา จงฺกมนโกฏิยํ อฏฺาสิ. โส
ยาว สุริยุคฺคมนา เถรสฺส นิกฺขมนํ อปสฺสนฺโต "กินฺนุ โข เอตํ, ปุพฺเพ
อยฺโย ปาโตว จงฺกมติ มุขํ โธวติ, อชฺช ปน ปณฺณสาลาโตปิ น นิกฺขมตี"ติ
กุฏิทฺวารํ กมฺเปตฺวา ๑- โอโลเกนฺโต เถรํ นิสินฺนกเมว ทิสฺวา หตฺถํ ปสาเรตฺวา
ปรามสิตฺวา อสฺสาสปสฺสาเส ปริเยสนฺโต เตสํ อปฺปวตฺติภาวํ ตฺวา "ปรินิพฺพุโต
เถโร"ติ โสณฺฑํ มุเข ปกฺขิปิตฺวา มหารวํ วิรวิ. สกลหิมวนฺโต เอกนินฺนาโท
อโหสิ. อฏฺ นาคสหสฺสานิ สนฺนิปติตฺวา เถรํ เชฏฺกนาคสฺส กุมฺเภ
นิสีทาเปตฺวา สุปุปฺผิตรุกฺขสาขํ ๒- คเหตฺวา ปริวาเรตฺวา สกลหิมวนฺตํ
อนุวิจริตฺวา สกฏฺานเมว อาคตา.
     สกฺโก วิสฺสุกมฺมํ ๓- อามนฺเตสิ "ตาต อมฺหากํ เชฏฺภาตา ปรินิพฺพุโต,
สกฺการํ กริสฺสาม, นวโยชนิกํ สพฺพรตนมยํ กูฏาคารํ มาเปหี"ติ. โส ตถา
กตฺวา เถรํ ตตฺถ นิปชฺชาเปตฺวา หตฺถินาคานํ อทาสิ. เต กูฏาคารํ อุกฺขิปิตฺวา
ติโยชนสหสฺสํ หิมวนฺตํ ปุนปฺปุนํ อาวิชฺฌึสุ. ๔- เตสํ หตฺถโต อากาสฏฺกา เทวา
คเหตฺวา สาธุกีฬิตํ กีฬึสุ. ตโต วสฺสวลาหกา สีตวลาหกา วาตวลาหกา ๕-
จาตุมฺมหาราชิกา ตาวตึสาติ เอเตนุปาเยน ยาว พฺรหฺมโลกา กูฏาคารํ อคมาสิ,
ปุน พฺรหฺมาโน เทวานนฺติ อนุปุพฺเพน หตฺถินาคานํเยว กูฏาคารํ อทํสุ. เอเกกา
เทวตา จตุรงฺคุลิมตฺตจนฺทนฆฏิกํ อาหริ, จิตโก นวโยชนิโก อโหสิ. กูฏาคารํ
จิตกํ อาโรปยึสุ. ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อากาเสนาคนฺตฺวา สพฺพรตฺตึ สชฺฌายมกํสุ.
อนุรุทฺธตฺเถโร ธมฺมํ กเถสิ, พหูนํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ปุนทิวเส
อรุณุคฺคมนเวลายเมว จิตกํ นิพฺพาเปตฺวา สุมนมกุลวณฺณานํ ธาตูนํ ปริสฺสาวนํ
ปูเรตฺวา ภควติ นิกฺขมิตฺวา เวฬุวนวิหารโกฏฺกํ สมฺปตฺเต อาหริตฺวา สตฺถุ
@เชิงอรรถ: ๑ สี., ม. วิวริตฺวา         ๒ สุปุปฺผิตรุกฺขสาขา, อิ. สุปุปฺผิตํ รุกฺขสาขํ
@๓ ฉ., อิ. วิสฺสกมฺมํ, ม. วิสุกมฺมํ ๔ สี., อิ. อนุวิชฺฌึสุ  ๕ ฉ.ม. อุณฺหวลาหกา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๐.
หตฺเถ ปยึสุ. สตฺถา ธาตุปริสฺสาวนํ คเหตฺวา ปวิยา หตฺถํ ปสาเรสิ, มหาปวึ
ภินฺทิตฺวา รชตพุพฺพุฬสทิสํ เจติยํ นิกฺขมิ. สตฺถา สหตฺเถน เจติเย ธาตุโย
นิเธสิ. อชฺชาปิ กิร ตํ เจติยํ ธรติเยวาติ. นวมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๒๖๕-๒๗๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=6878&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=6878&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=751
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=6281
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=5574
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=5574
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15