อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                        ๙. สุนฺทริกสุตฺตวณฺณนา
       [๑๙๕] นวเม สุนฺทริกภารทฺวาโชติ สุนฺทริกาย นทิยา ตีเร อคฺคิชุหเนน
เอวํ ลทฺธนาโม. สุนฺทริกายาติ เอวํนามิกาย นทิยา. อคฺคึ ชุหตีติ อาหุตึ
ปกฺขิปเนน ชาเลติ. อคฺคิหุตฺตํ ปริจรตีติ อคฺยายตนํ สมฺมชฺชนุปเลปนพลิกมฺมาทินา
ปยิรุปาสติ. โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยาติ โส กิร พฺราหฺมโณ
อคฺคิมฺหิ หุตาวเสสํ ปายาสํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อคฺคิมฺหิ ตาว ปกฺขิตปายาโส
มหาพฺรหฺมุนา ภุตฺโต, อยํ ปน อวเสโส อตฺถิ, ตํ ยทิ พฺรหฺมุโน มุขโต
ชาตสฺส พฺราหฺมณสฺส ทเทยฺยํ, เอวํ เม ปิตรา สห ปุตฺโตปิ สนฺตปฺปิโต ภเวยฺย,
สุวิโสธิโต จสฺส พฺรหฺมโลกมคฺโค"ติ. ๕- โส พฺราหฺมณสฺส ทสฺสนตฺถํ อุฏฺฐายาสนา
จตุทฺทิสา อนุวิโลเกสิ "โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยา"ติ.
       รุกฺขมูเลติ ตสฺมึ วนสณฺเฑ เชฏฺฐกรุกฺขสฺส มูเล. สสีสํ ปารุตํ นิสินฺนนฺติ
สห สีเสน ปารุตกายํ นิสินฺนํ. กสฺมา ปน ภควา ตตฺถ นิสีทิ? ภควา กิร
ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต อิมํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา จินฺเตสิ:- อยํ พฺราหฺมโณ
เอวรูปํ อคฺคปายาสํ คเหตฺวา "มหาพฺรหฺมานํ โภเชมี"ติ อคฺคิมฺหิ ฌาเปนฺโต
อผลํ กโรติ ฯเปฯ จตฺตาโร มคฺเค เจว จตฺตาริ จ ผลานิ เทมีติ. ตสฺมา
กาลสฺเสว วุฏฺฐาย สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย คนฺตฺวา วุตฺตนเยเนว ๖-
ตสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. อถ กสฺมา สสีสํ ปารุปติ? ๗- หิมปาตสฺส จ
สีตวาตสฺส จ ปฏิพาหนตฺถํ, ปฏิพโลว เอตํ ตถาคโต อธิวาเสตุํ. สเจ ปน
ปารุเปตฺวา ๘- นิสีเทยฺย, พฺราหฺมโณ ทูรโตว สญฺชานิตฺวา นิวตฺเตยฺย, เอวํ สติ
กถา นปฺปวตฺเตยฺย. อิต ภควา "พฺราหฺมเณ    อาคเต สีสํ วิวริสฺสามิ, อถ มํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอตํ   ๒ สี. น ตุยฺหํเยว, ม. ตุยฺหํเยว   ๓ ฉ.ม., อิ. อปฺเปปิ พีเช
@๔ ฉ.ม., อิ. สุเขตฺตํ  ๕ ฉ.ม. พฺรหฺมโลกคามิมคฺโคติ        ๖ ฉ.ม. วุตฺตนเยน
@๗ ฉ.ม. ปารุปีติ     ๘ ฉ.ม. อปารุเปตฺวา
โส ทิสฺวา กถํ ปวตฺเตสฺสติ, ตสฺสาหํ กถานุสาเรน ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ
กถาปวตฺตนตฺถํ เอวมกาสิ.
        อุปสงฺกมีติ พฺราหฺมโณ "อยํ สสีสํ ปารุปิตฺวา สพฺพรตฺตึ ปธานมยุตฺโต,
อิมสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา อิมํ หพฺยเสสํ ทสฺสามี"ติ  พฺราหฺมณสญฺญี หุตฺวา
อุปสงฺกมิ. มุณฺโฑ อยํ ภวํ, มุณฺฑโก อยํ ภวนฺติ สีเส วิวริตมตฺเต นีจเกสนฺตํ
ทิสฺวา "มุณฺโฑ"ติ ๑- อาห. ตโต สุฏฺฐุตรํ โอโลเกนฺโต ปวตฺตมตฺตํปิ สิขํ
อทิสฺวา หีเฬนฺโต "มุณฺฑโก"ติ อาห. ตโตวาติ ยตฺถ ฐิโต อทฺทส, ตมฺหาว
ปเทสา. มุณฺฑาปิ หีติ เกนจิ การเณน มุณฺฑิตสีสาปิ โหนฺติ.
         มา ชาตึ ปุจฺฉาติ ยทิ ทานสฺส มหปฺผลตํ ปจฺจาสึสสิ, ชาตึ มา
ปุจฺฉ. อการณํ หิ ทกฺขิเณยฺยภาวสฺส ชาติ. จรณญฺจ ปุจฺฉาติ อปิจ โข
สีลาทิคุณเภทจรณํ ปุจฺฉ. เอตํ หิ ทกฺขิเณยฺยภาวสฺส การณํ. อิทานิสฺส ตมตฺถํ
วิภาเวนฺโต กฏฺฐา หเว ชายติ ชาตเวโทติอาทิมาห. ตตฺราธิปฺปาโย ๒- :- อิธ
กฏฺฐา อคฺคิ ชายติ, น จ โส สาลาทิกฏฺฐา ชาโตว อคฺคิกิจฺจํ กโรติ,
ปาสาณโทณิอาทิกฏฺฐา ชาโต น กโรติ, อตฺตโน ปน อจฺจิอาทิคุณสมฺปตฺติยา
ยโต วา ตโต วา ชาโต กโรติเยว. เอวํ ปน ๓- พฺราหฺมณกุลาทีสุ ชาโตว
ทกฺขิเณยฺโย โหติ จณฺฑาลกุลาทีสุ ชาโต น โหติ, อปิจ โข นีจกุลิโนปิ
อุจฺจากุลิโนปิ ขีณาสวมุนิ ธิติมา หิรินิเสโธ อาชานีโย โหติ, อิมาย
ธิติหิริปมุขาย ๔- คุณสมฺปตฺติยา ชาติมา อุตฺตมทกฺขิเณยฺโญ โหติ. โส หิ ธิติยา
คุเณ ธาเรติ, หิริยา โทเส นิเสเธตีติ. อปิเจตฺถ มุนีติ โมนธมฺเมน สมนฺนาคโต.
ธิติมาติ วิริยวา. อาชานีโยติ การณาการณชานนโก. หิรินิเสโธติ หิริยา ปาปานิ
นิเสเธตฺวา ฐิโต.
       สจฺเจน ทนฺโตติ ปรมตฺถสจฺเจน ทนฺโต. ทมสา อุเปโตติ อินฺทฺริยทเมน
อุปคโต. ๕- เวทนฺตคูติ จตุนฺนํ มคฺคเวทานํ อนฺตํ จตูหิ วา มคฺคเวเทหิ กิเลสานํ
อนฺตํ คโต. วุสิตพฺรหฺมจริโยติ มคฺคพฺรหฺมจริยวาสํ วุตฺโถ. ยญฺญูปนีโตติ
@เชิงอรรถ: ๑ รสฺสเกสนฺตนฺติ ฏีกา     ๒ ฉ.ม. ตตฺรายํ อธิปฺปาโย     ๓ ฉ.ม. น
@๔ ฉ.ม. ธิติหิริปโมกฺขาย   ๕ ฉ.ม. อุเปโต
อุปนีตยญฺโญ ปฏิยาทิตยญฺโญ วา. ๑- ตมุปวฺหเยถาติ เยน ยญฺโญ ปฏิยาทิโต, โส
ตํ ปรมตฺถพฺราหฺมณํ อวฺหเยยฺย. "อินฺทมวฺหยาม, โสมมวฺหยาม, วรุณมวฺหยาม,
อีสานมวฺหยาม, อวฺหยามาติ ๒- อิทํ ปน อวฺหานํ นิรตฺถกํ. กาเลนาติ อวฺหํ
ทสฺเสนฺโต ๓- จ "กาโล ภนฺเต นิฏฺฐิตํ ภตฺตนฺ"ติ อนฺโต มชฺฌนฺติกกาเลเยว ตํ
อุปวฺหเยยฺย. โส ชุหติ ทกฺขิเณยฺเยติ โย เอวํ กาเล ขีณาสวํ อามนฺเตตฺวา
ตตฺถ จตุปจฺจยทกฺขิณํ ปติฏฺฐเปติ, โส ทกฺขิเณยฺเย ชุหติ นาม, น อเจตเน
อคฺคิมฺหิ ปกฺขิปนฺโต.
        อิติ พฺราหฺมโณ ภควโต กถํ สุณนฺโต ปสีทิตฺวา อิทานิ อตฺตโน
ปสาทํ อาวิกโรนฺโต อทฺธา สุยิฏฺฐนฺติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- อทฺธา มม ยิทํ
อิทานิ สุยิฏฺฐญฺจ สุหุตญฺจ ภวิสฺสติ, ปุพฺเพ ปน อคฺคิมฺหิ  ฌาปิตํ นิรตฺถกํ
อโหสีติ. อญฺโญ ชโนติ "อหํ พฺราหฺมโณ, อหํ พฺราหฺมโณ"ติ วทนฺโต
อนฺธพาลปุถุชฺชโน. หพฺยเสสนฺติ  หุตเสสํ. ภุญฺชตุ ภวนฺติอาทิ ปุริมสุตฺเต
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
       น ขฺวาหนฺติ น โข อหํ. กสฺมา ปเนวมาหาติ? ตสฺมึ กิร โภชเน
อุปหฏมตฺเตเยว "สตฺถา ภุญฺชิสฺสตี"ติ สญฺญาย จตูสุ มหาทีเปสุ ทฺวีสุ จ ๔-
ปริตฺตทีปสหสฺเสสุ เทวตา ปุปฺผผลาทีนิ เจว สปฺปินวนีตเตลมธุผาณิตาทีนิ จ
อาทาย มธุปฏลํ ปีเฬตฺวา มธุํ คณฺหนฺติโย วิย ทิพฺพานุภาเวน นิพฺพตฺติโตชเมว
คเหตฺวา ปกฺขิปึสุ. เตน ตํ สุขุมตฺตํ คตํ, มนุสฺสานญฺจ โอฬาริกวตฺถุนฺติ ๕- เตสํ
ตาว โอฬาริกวตฺถุตาย สมฺมา ปริณามํ น คจฺฉติ. โคยูเส ปน ตีณิ พีชานิ ๖-
ปกฺขิปิตฺวา ปกฺกตฺตา โอฬาริกมิสฺสกํ ชาตํ, เทวานญฺจ สุขุมวตฺถุนฺติ เตสํ
สุขุมวตฺถุตาย สมฺมา ปริณามํ น คจฺฉติ. สุกฺขวิปสฺสกขีณาสวสฺสาปิ กุจฺฉิยํ น
ปริณามติ อฏฺฐสมาปตฺติลาภีขีณาสวสฺส ปน สมาปตฺติวเสน ๗- ปริณาเมยฺย. ภควโต
ปน ปากติเกเนว กมฺมชเตเชน ปริณาเมยฺย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จ   ๒ ฉ.ม. ยาวมวฺหยามาติ  ๓ ฉ.ม., อิ. อวฺหยนฺโต
@๔ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ  ๕ ฉ.ม....วตฺถูติ, เอวมุปริปิ
@๖ ฉ.ม., อิ ติลพีชานิ    ๗ ฉ.ม. สมาปตฺติพเลน
     อปฺปหริเตติ อปหริเต. ๑-  สเจ หิ หริเตสุ ติเณสุ ปกฺขิเปยฺย, สินิทฺธปายาเสน
ติณานิ ปูตีนิ ภเวยฺยุํ. พุทฺธา จ ภูตคามสิกฺขาปทํ น วีติกฺกมนฺติ,
ตสฺมา เอวมาห. ยตฺถ ปน คลปฺปมาณานิ มหาติณานิ, ตาทิเส ฐาเน ปกฺขิปิตุํ
วฏฺฏติ. อปฺปาณเกติ สปฺปาณกสฺมึ หิ ปริตฺตอุทเก ปกฺขิตฺเต ปาณกา มรนฺติ,
ตสฺมา เอวมาห. ยํ ปน คมฺภีรํ มหาอุทกํ โหติ. ปาติสเตปิ ปาติสหสฺเสปิ
ปกฺขิตฺเต น อาลุฬติ, ตถารูเป อุทเก วฏฺฏติ. โอปิลาเปสีติ สุวณฺณปาติยา
สทฺธึเยว นิมฺมุชฺชาเปสิ. ๒- วิจิฏายติ วิฏิจิฏายตีติ ๓- เอวรูปํ สทฺทํ กโรติ.
กึปเนส ปายาสสฺส อานุภาโว, อุทาหุ ตถาคตสฺสาติ? ตถาคตสฺส. อยํ หิ พฺราหฺมโณ ตํ
ปายาสํ โอปิลาเปตฺวา อุมฺมคฺคํ อารุยฺห สตฺถุ สนฺติกํ อนาคนฺตฺวาว คจฺเฉยฺย,
อถ ภควา "เอตฺตกํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา มม สนฺติกํ อาคมิสฺสติ, อถสฺสาหํ
ธมฺมเทสนาย มิจฺฉาทิฏฺฐิคหณํ ภินฺทิตฺวา สาสเน โอตาเรตฺวา อมตปานํ
ปาเยสฺสามี"ติ อธิฏฺฐานพเลน ๔- เอวมกาสิ.
      ทารุสมาทหาโนติ ทารุํ ฌาปยมาโน. พหิทฺธา หิ เอตนฺติ เอตํ
ทารุชฺฌาปนํ นาม อริยธมฺมโต พหิทฺธา. ยทิ เอเตน สุทฺธิ ภเวยฺย, เย
ทวทาหกาทโย พหูนิ ทารูนิ ฌาเปนฺติ, เต ปฐมตรํ สุชฺเฌยฺยุํ. กุสลาติ
ขนฺธาทีสุ กุสลา. อชฺฌตฺตเมว ชลยามิ โชตินฺติ นิยกชฺฌตฺเต อตฺตโน
สนฺตานสฺมึเยว ญาณโชตึ ชาเลมิ. นิจฺจคฺคินีติ อาวชฺชนปฏิพทฺเธน สพฺพญฺญุตญาเณน
นิจฺจํ ปชฺชลิตคฺคิ. นิจฺจสมาหิตตฺโตติ นิจฺจํ สมฺมา  ฐปิตฺจิตฺโต.
พฺรหฺมจริยํ จรามีติ โพธิมณฺเฑ จริตํ พฺรหฺมจริยํ คเหตฺวา เอวํ วทติ.
       มาโน หิ เต พฺราหฺมณ ขาริภาโรติ ยถา ขาริภาโร ขนฺเธน
วุยฺหมาโน ๕- อุปริ ฐิโตปิ อกฺกนฺตกฺกนฺตฏฺฐาเน ปฐวิยา สทฺธึ ผุสติ ๖- วิย,
เอวเมว ชาติโคตฺตกุลาทีนิ มานวตฺถูนิ นิสฺสาย อุสฺสาปิโต มาโนปิ ตตฺถ ตตฺถ
อิสฺสํ อุปฺปาเทนฺโต จตูสุ อปาเยสุ สํสีทาเปติ. เตนาห "มาโน หิ เต
พฺราหฺมณ ขาริภาโร"ติ. โกโธ ธุโมติ ตว ญาณคฺคิสฺส อุปกฺกิเลสฏฺเฐน โกโธ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อหริเต  ๒ ฉ.ม., อิ. นิมุชฺชาเปสิ  ๓ ฉ.ม. จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายตีติ
@๔ สี. อธิฏฺฐานวเสน   ๕ ฉ.ม. วยฺหมาโน   ๖ ฉ.ม. ผุเสติ
ธูโม. เตน หิ เต อุปกฺกิลิฏฺโฐ ญาณคฺคิ น วิโรจติ. ภสฺมนิมฺโมสวชฺชนฺติ
นิโรชฏฺเฐน ๑- มุสาวาโท ฉาริกา นาม. ยถา หิ ฉาริกาย ปฏิจฺฉนฺโน อคฺคิ น
โชเตติ, เอวํ เต มุสาวาเทน ปฏิจฺฉนฺนํ ญาณนฺติ ทสฺเสติ. ชิวฺหา สุชาติ ยถา
ตุยฺหํ สุวณฺณรชตโลหกฏฺฐมตฺติกาสุ อญฺญตรมยา ยาคยชนตฺถาย ๒- สุชา โหติ, เอวํ
มยฺหํ ธมฺมยาคยชนตฺถาย ปหูตชิวฺหา ๓- สุชาติ วทติ. หทยํ โชติฏฺฐานนฺติ ยถา
ตุยฺหํ นทีตีเร โชติฏฺฐานํ, เอวํ มยฺหํ ธมฺมยาคยชนฏฺฐานฏฺเฐน ๔- สตฺตานํ หทยํ
โชติฏฺฐานํ. อตฺตาติ จิตฺตํ.
        ธมฺโม รหโทติ ยถา ตฺวํ อคฺคึ ปริจริตฺวา ธูมจฺฉาริกเสทกิลิฏฺฐสรีโร
สุนฺทริกํ นทึ โอตริตฺวา นฺหายสิ, เอวํ มยฺหํ สุนฺทริกาย สทิเสน พาหิเรน
รหเทน อตฺโถ นตฺถิ, อฏฺฐงฺคิกมคฺคธมฺโม ปน มยฺหํ รหโท, ตตฺราหํ ปาณสตํปิ
ปาณสหสฺสํปิ จตุราสีติปาณสหสฺสานิปิ เอกปฺปหาเรน นฺหาเปมิ. สีลติตฺโถติ ตสฺส
ปน เม ธมฺมรหทสฺส จตุปาริสุทฺธิสีลํ ติตฺถนฺติ ทสฺเสติ. อนาวิโลติ ยถา ตุยฺหํ
สุนฺทริกา นที จตูหิ ปญฺจหิ เอกโต นฺหายนฺเตหิ เหฏฺฐุปริยวาลิกา อาลุฬา
โหติ, น เอวํ มยฺหํ รหโท, อเนกสหสฺเสสุปิ ๕- ปาเณสุ โอตริตฺวา นฺหายนฺเตสุ
โส อนาวิโล วิปฺปสนฺโนว โหติ. สพฺภิ สตํ ปสตฺโถติ ปณฺฑิเตหิ ปณฺฑิตานํ
ปสฏฺโฐ. อุตฺตมตฺเถน วาโส สพฺภีติ วุจฺจติ, ปณฺฑิเตหิ ปสฏฺฐตฺตา สตํ ปสฏฺโฐ.
ตรนฺติ ปารนฺติ นิพฺพานปารํ คจฺฉนฺติ.
       อิทานิ อริยมคฺครหทสฺส องฺคานิ อุทฺธริตฺวา ทสฺเสนฺโต สจฺจํ ธมฺโมติ-
อาทิมาห. ตตฺถ สจฺจนฺติ วจีสจฺจํ. ธมฺโมติ อิมินา ทิฏฺฐิสงฺกปฺปวายามสติสมาธโย
ทสฺเสติ. สํยโมติ อิมินา กมฺมนฺตาชีวา คหิตา. สจฺจนฺติ วา อิมินา มคฺคสจฺจํ
คหิตํ. สา อตฺถโต สมฺมาทิฏฺฐิ. วุตฺตํ เหตํ "สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺโค เจว เหตุ
จา"ติ. ๖- สมฺมาทิฏฺฐิยา ปน คหิตาย ตํคติกตฺตา สมฺมาสงฺกปฺโป คหิโตว โหติ.
ธมฺโมติ อิมินา วายามสติสมาธโย. สํยโมติ อิมินา วาจากมฺมนฺตาชีวา. เอวํปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นิโชตฏฺเฐน    ๒ สี. อญฺญตรา มหายาคํ ยชนตฺถาย   ๓ ก. พหุชิวฺหา
@๔ ฉ.ม., อิ. ธมฺมยาคสฺส ยชนฏฺฐานตฺเถน      ๕ ฉ.ม., อิ. อเนกสตสหสฺเสสุปิ
@๖ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๑๐๓๙/๒๔๗ นิกฺเขปกณฺฑ
อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ทสฺสิโต โหติ. อถวา สจฺจนฺติ ปรมตฺถสจฺจํ, ตํ อตฺถโต
นิพฺพานํ. ธมฺโมติ ปเทน ทิฏฺฐิ สงฺกปฺโป วายาโม สติ สมาธีติ ปญฺจงฺคานิ
คหิตานิ. สํยโมติ วาจา กมฺมนฺโต อาชีโวติ ตีณิ. เอวมฺปิ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค
ทสฺสิโต โหติ. พฺรหฺมจริยนฺติ เอวํ ๑- พฺรหฺมจริยํ นาม. มชฺเฌ สิตาติ
สสฺสตุจฺเฉเท วชฺเชตฺวา มชฺเฌ นิสฺสิตา. พฺรหฺมปตฺตีติ เสฏฺฐปฺปตฺติ. ส
ตุชฺชุภูเตสุ นโม กโรหีติ เอตฺถ ตกาโร ปทสนฺธิกโร, ส ตฺวํ อุชุภูเตสุ ขีณาสเวสุ
นโม กโรหีติ อตฺโถ. ตมหํ นรํ ธมฺมสารีติ พฺรูมีติ โย เอวํ ปฏิปชฺชติ,
ตมหํ ปุคฺคลํ "เอโส ธมฺมสารี ธมฺมสาริยา ปฏิปนฺโน"ติ ๒- จ "กุสลธมฺเมหิ
อกุสลธมฺเม หาเรตฺวา ๓- ฐิโต"ติ วา ๔- วทามีติ. นวมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๒๒๑-๒๒๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=5735&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=5735&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=658
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=5411
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=4788
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=4788
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15