อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                         ๓. โคธิกสุตฺตวณฺณนา
        [๑๕๙] ตติเย อิสิคิลิปสฺเสติ อิสิคิลิสฺส นาม ปพฺพตสฺส ปสฺเส.
กาฬสิลายาติ กาฬวณฺณาย สิลาย. สามายิกํ เจโตวิมุตฺตินฺติ อปฺปิตกฺขเณ ๖-
ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุจฺจติ, อารมฺมเณ จ อธิมุจฺจตีติ โลกิยสมาปตฺติ สามายิกา
เจโตวิมุตฺติ นาม. ผุสีติ ปฏิลภิ. ปริหายีติ กสฺมา ยาว ฉฏฺ ปริหายิ?
สาพาธตฺตา. เถรสฺส กิร วาตปิตฺตเสมฺหวเสน อนุสายิโก อาพาโธ อตฺถิ, เตน
สมาธิสฺส สปฺปาเย อุปการธมฺเม ปูเรตุํ น สกฺโกติ, อปฺปิตอปฺปิตาย สมาปตฺติยา
ปริหายติ.
         ยนฺนูนาหํ สตฺถํ อาหเรยฺยนฺติ โส กิร จินฺเตสิ, ยสฺมา ปริหีนชฺฌานสฺส
กาลํ กโรโต อนิพทฺธา คติ โหติ, อปริหีนชฺฌานสฺส นิพทฺธา คติ โหติ,
พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตติ, ตสฺมา สตฺถํ อาหริตุกาโม อโหสิ. อุปสงฺกมีติ "อยํ
สมโณ สตฺถํ อาหริตุกาโม, สตฺถาหรณํ จ นาเมตํ กาเย จ ชีวิเต จ
อนเปกฺขสฺส โหติ, โย เอวํ กาเย จ ชีวเต จ อนเปกฺโข โหติ, โส
มูลกมฺมฏฺานํ สมฺมสิตฺวา อรหตฺตมฺปิ คเหตุํ สมตฺโถ โหติ, มยา ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาวชฺเชตฺวา   ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๓ ฉ.ม. กรสฺสุ รูปานีติ
@๔ ฉ.ม. วิภึสการหานิ อิ. วิหึสกรหานิ สี. วิภึสกกรานิ รูปานิ ม. วิภึสกรูปานิ
@๕ ฉ.ม. กมฺปเสสฺสสิ   ๖ ฉ.ม. อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ
ปฏิพาหิโตปิ เอส น โอรมิสฺสติ, สตฺถารา ปฏิพาหิโต โอรมิสฺสตี"ติ เถรสฺส
อตฺถกาโม วิย หุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ.
        ชลาติ ชลมาน. ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมาติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุม
ตว ปาเท วนฺทามิ. ชุตินฺธราติ อานุภาวธร. อปฺปตฺตมานโสติ อปฺปตฺตอรหตฺโต.
เสโขติ สีลาทีนิ สิกฺขมาโน สกรณีโย. ชเน สุตาติ ชเน วิสฺสุต. สตฺถํ
อาหริตํ โหตีติ เถโร กิร "กึ มยฺหํ อิมินา ชีวิเตนา"ติ อุตฺตาโน นิปชฺชิตฺวา
สตฺเถน คลนาฬึ ฉินฺทิ, ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชึสุ. เถโร เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวา
ตํเยว เวทนํ ปริคฺคหิตฺวา ๑- สตึ อุปฏฺเปตฺวา มูลกมฺมฏฺานํ สมฺมสนฺโต อรหตฺตํ
ปตฺวา สมสีสี หุตฺวา ปรินิพฺพายิ. สมสีสี นาม ติวิโธ โหติ อิริยาปถสมสีสี
โรคสมสีสี ชีวิตสมสีสีติ.
        ตตฺถ โย านาทีสุ อิริยาปเถสุ อญฺตรํ อธิฏฺาย "อิมํ อโกเปตฺวาว
อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามี"ติ วิปสฺสนํ ปฏฺเปติ, อถสฺส อรหตฺตปฺปตฺติ จ
อิริยาปถโกปนํ จ เอกปฺปกาเรเนว โหติ. อยํ อิริยาปถสมสีสี นาม. โย ปน
จกฺขุโรคาทีสุ อญฺตรสฺมึ สติ "อิโต อนุฏฺิโตว อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามี"ติ
วิปสฺสนํ ปฏฺเปติ, อถสฺส อรหตฺตปฺปตฺติ จ โรคโต วุฏฺานํ จ เอกปฺปกาเรเนว
โหติ. อยํ โรคสมสีสี นาม. เกจิ ปน ตสฺมึเยว อิริยาปเถ ตสฺมึ จ โรเค
ปรินิพฺพานวเสเนตฺถ สมสีสี ตํ ๒- ปญฺาเปนฺติ. ยสฺส ปน อาสวกฺขโย จ
ชีวิตกฺขโย จ เอกปฺปหาเรเนว โหติ. อยํ ชีวิตสมสีสี นาม. วุตฺตมฺปิ เจตํ
"ยสฺส ปุคฺคลสฺส อปุพฺพํ อจริมํ อาสวปริยาทานํ จ โหติ ชีวิตปริยาทานํ จ อยํ
วุจฺจติ  ปุคฺคโล สมสีสี"ติ. ๓-
        เอตฺถ จ ปวตฺตสีสํ ๔- กิเลสสีสนฺติ เทฺว สีสานิ. เอตฺถ ปวตฺตสีสี นาม
ชีวิตินฺทฺริยํ, กิเลสสีสํ นาม อวิชฺชา. เตสุ ชีวิตินฺทฺริยํ จุติจิตฺตํ เขเปติ,
อวิชฺชา มคฺคจิตฺตํ. ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ เอกโต อุปฺปาโท นตฺถิ. มคฺคานนฺตรํ ปน
ผลํ, ผลานนฺตรํ ภวงฺคํ, ภวงฺคโต วุฏฺาย ปจฺจเวกฺขณํ, ตํ ปริปุณฺณํ วา โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริคฺคเหตฺวา                    ๒ ฉ.ม. สมสีสิตํ
@๓ อภิ. ปุคฺ. ๓๖/๑๖/๑๒๐  เอกกปุคฺคลปญฺตฺติ    ๔ ฉ.ม., อิ. ปวตฺติสีสํ
อปริปุณฺณํ วา. ติขิเณน อสินา สีเส ฉิชฺชนฺเตปิ หิ เอโก วา เทฺว วา
ปจฺจเวกฺขณวารา ๑- วา อวสฺสํ อุปฺปชฺชนฺติเยว, จิตฺตานํ ปน ลหุปริวตฺติตาย
อาสวกฺขโย จ ชีวิตปริยาทานํ จ เอกกฺขเณเยว วิย ปญฺายติ.
        สมูลํ ตณฺหํ อพฺพุยฺหาติ อวิชฺชามูเลน สมูลกํ ตณฺหํ อรหตฺตมคฺเคน
อุปฺปาเฏตฺวา. ปรินิพฺพุโตติ อนุปาทิเสสนิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต.
        วิวตฺตกฺขนฺธนฺติ ปริวตฺตกฺขนฺธํ. ๒- เสยฺยมานนฺติ ๓- อุตฺตานํ หุตฺวา
สยติ. ๔- เถโร ปน กิญฺจาปิ อุตฺตานโก สยิโต, ตถาปิสฺส ทกฺขิเณน ปสฺเสน
ปริจิตสยนตฺตา สีสํ ทกฺขิณโตว ปริวตฺติตฺวา ิตํ. ธูมายิตตฺตนฺติ ธูมายิตภาวํ.
ตสฺมึ หิ ขเณ ธูมพลาหกา วิย ติมิรพลาหกา วิย จ อุฏฺหึสุ. วิญฺาณํ
สมเนฺวสตีติ ปฏิสนฺธิจิตฺตํ ปริเยสติ. อปฺปติฏฺิเตนาติ ปฏิสนฺธิวิญฺาเณน
อปฺปติฏฺิเตน, อปฺปติฏฺิตการเณนาติ อตฺโถ. เวฬุวปณฺฑุวีณนฺติ เวฬุวปกฺกํ
วิย ปณฺฑุวีณํ ๕- สุวณฺณมหาวีณํ. อาทายาติ กจฺเฉ เปตฺวา. อุปสงฺกมีติ
"โคธิกตฺเถรสฺส นิพฺพตฺตฏฺานํ น ชานามิ, สมณํ โคตมํ ปุจฺฉิตฺวา นิกฺกงฺโข
ภวิสฺสามี"ติ ขุทฺทกทารกวณฺโณ ๖- หุตฺวา อุปสงฺกมิ. นาธิคจฺฉามีติ น ปสฺสามิ.
โสกปเรตสฺสาติ โสเกน ผุฏฺสฺส อภสฺสถาติ ปาทปิฏฺิยํ ปติตา. ตติยํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๗๔-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=4543&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=4543&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=488
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=3885
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=3415
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=3415
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15