บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๑

๙. สุสิมสุตฺตวณฺณนา [๑๑๐] นวเม ตุยฺหํปิ โน อานนฺท สาริปุตฺโต รุจฺจตีติ สตฺถา เถรสฺส วณฺณํ กเถตุกาโม, วณฺโณ จ นาเมส วิสภาคปุคฺคลสฺส สนฺติเก กเถตุํ น วฏฺฏติ. ตสฺส สนฺติเก กถิโต หิ มตฺถกํ น ปาปุณาติ. โส หิ "อสุโก นาม ภิกฺขุ สีลวา"ติ วุตฺเต "กึ ตสฺส สีลํ, โครูปสีโล โส, กึ ตยา อญฺโ สีลวา น ทิฏฺปุพฺโพ"ติ วา, "ปญฺวา"ติ วุตฺเต "กึ ปญฺา ^๖- โส, กึ ตยา @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม., อิ.....วฏฺฏิยํ ^๒-๒ ฉ.ม., อิ. อกฺกมติ @^๓ ฉ.ม., อิ. โธวิตฺวา กาเล สมฺปตฺเต ^๔ ฉ.ม., อิ.....กาโล @^๕ ฉ.ม. จาตุ...., อิ. จาตุมฺ.... ^๖ ฉ.ม. ปญฺโ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.

อญฺโ ปญฺวา น ทิฏฺปุพฺโพ"ติ ^๑- อาทีนิ วตฺวา วณฺณกถาย อนฺตรายํ กโรติ. อานนฺทตฺเถโร ปน สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สภาโค, ปณีตานิ จีวราทีนิ ^๒- ลภิตฺวา เถรสฺส เทติ, อตฺตโน อุปฏฺากทารเก ปพฺพาเชตฺวา เถรสฺส สนฺติเก อุปชฺฌํ คณฺหาเปติ, ^๓- สาริปุตฺตตฺเถโรปิ อานนฺทตฺเถรสฺส ตเถว กโรติ. กึการณา? อญฺมญฺสฺส คุเณสุ ปสีทิตฺวา. ^๔- อานนฺทตฺเถโร หิ "อมฺหากํ เชฏฺภาติโก เอกํ อสงฺเขยฺยํ สตสหสฺสญฺจ กปฺปํ ^๕- ปารมิโย ปูเรตฺวา โสฬสวิธํ ปญฺ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ธมฺมเสนาปติฏฺาเน ิโต"ติ เถรสฺส คุเณสุ ปสีทิตฺวา จ ^๖- เถรํ มมายติ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ "สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส มยา กตฺตพฺพํ มุโขทกทานาทิกิจฺจํ สพฺพํ อานนฺโท กโรติ, อานนฺทํ นิสฺสายาหํ อิจฺฉิติจฺฉิตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตุํ ลภามี"ติ ตสฺสายสฺมโต ^๗- คุเณสุ ปสีทิตฺวา ^๘- ตํ มมายติ. ตสฺมา ภควา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วณฺณํ กเถตุกาโม อานนฺทตฺเถรสฺส สนฺติเก กเถตุํ อารทฺโธ. ตตฺถ ตุยฺหํปีติ สมฺปิณฺฑนตฺเถ ^๙- ปิกาโร. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- อานนฺท สาริปุตฺตสฺส อาจาโร โคจโร วิหาโร อภิกฺกโม ปฏิกฺกโม อาโลกิตวิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตปสารณํ มยฺหํ รุจฺจติ, อสีติมหาเถรานํ รุจฺจติ, สเทวกสฺส โลกสฺส รุจฺจติ, ตุยฺหํปิ รุจฺจตีติ. ตโต เถโร สาฏกนฺตเร ลทฺโธกาโส พลวมลฺโล วิย ตุฏฺมานโส หุตฺวา "สตฺถา มยฺหํปิ สหายสฺส ^๑๐- วณฺณํ กถาเปตุกาโม, ลภิสฺสามิ โน อชฺช ทีปธชภูตํ มหาชมฺพุํ วิธุนนฺโต วิย พลาหกนฺตรโต จนฺทํ นีหริตฺวา ทสฺเสนฺโต วิย สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วณฺณํ กเถตุนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ปมตรํ ตาว จตูหิ ปเทหิ ปุคฺคลปลาเป ^๑๑- หรนฺโต กสฺส หิ นาม ภนฺเต อพาลสฺสาติอาทิมาห. พาโล หิ พาลตาย, ทุฏฺโ โทสตาย, มุโฬฺห โมเหน, วิปลฺลตฺถจิตฺโต อุมฺมตฺตโก จิตฺตวิปลฺลาเสน วณฺณํ "วณฺโณ"ติ วา อวณฺณํ "อวณฺโณ"ติ วา "อยํ พุทฺโธ, @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. น ทิฏฺปุพฺโพ"ติ วา ^๒ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @^๓ ฉ.ม., อิ. คณฺหาเปติ, อุปสมฺปาเทติ ^๔ สี., อิ., ม. ปสีทิตฺวาว มมายนฺติ @^๕ ฉ.ม., อิ. กปฺเป ^๖ ฉ.ม., อิ. ว ^๗ ฉ.ม. อายสฺมโต อานนฺทสฺส @^๘ ฉ.ม. ปสีทิตฺวา ว ^๙ ฉ.ม., อิ. สมฺปิณฺฑนตฺโถ @^๑๐ ฉ.ม., อิ. มยฺหํ ปิยสหาย สฺส ^๑๑ ม. ปุคฺคลปลาเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๔.

อยํ สาวโก"ติ วา น ชานาติ, อพาลาทโย นาม ^๑- ชานนฺติ, ตสฺมา อพาลสฺสาติอาทิมาห. น รุจฺเจยฺยาติ พาลาทีนํเยว หิ โส น รุจเจยฺย, อญฺสฺส กสฺส ^๒- น รุจฺเจยฺย. เอวํ ปุคฺคลปลาเป หริตฺวา อิทานิ โสฬสหิ ปเทหิ ยถาภูตํ วณฺณํ กเถนฺโต ปณฺฑิโต ภนฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ ปณฺฑิโตติ ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต, จตูสุ โกสลฺเลสุ ิตสฺเสตํ นามํ. วุตฺตํ เหตํ:- "ยโต โข อานนฺท ภิกฺขุ ธาตุกุสโล จ โหติ อายตนกุสโล จ ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสโล จ านาานกุสโล จ, เอตฺตาวตา โข อานนฺท `ปณฺฑิโต ภิกฺขู'ติ อลํ วจนายา"ติ. ^๓- มหาปญฺโติอาทีสุ มหาปญฺาทีหิ สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. ตตฺรีทํ มหาปญฺาทีนํ นานตฺตํ ^๔- :- กตมา มหาปญฺา? มหนฺเต สีลกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺา, มหนฺเต สมาธิกฺขนฺเธ, ปญฺากฺขนฺเธ, วิมุตฺติกฺขนฺเธ, วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺา. มหนฺตานิ านาานานิ, มหาวิหารสมาปตฺติโย, มหนฺตานิ อริยสจฺจานิ, มหนฺเต สติปฏฺาเน, สมฺมปฺปธาเน, อิทฺธิปาเท, มหนฺตานิ อินฺทฺริยานิ, พลานิ, โพชฺฌงฺคานิ, มหนฺเต อริยมคฺเค, มหนฺตานิ สามญฺผลานิ, มหาอภิญฺาโย, มหนฺตํ ปรมตฺถนิพฺพานํ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺา. สา ปน เถรสฺส เทโวโรหนํ กตฺวา สงฺกสฺสนครทฺวาเร ิเตน สตฺถารา ปุถุชฺชนปญฺจเก ^๕- ปเญฺห ปุจฺฉิเต ตํ วิสฺสชฺเชนฺตสฺส ปากฏา ชาตา. กตมา ปุถุปญฺา? ปุถุ นานาขนฺเธสุ าณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺา, ปุถุ นานาธาตูสุ, ปุถุ นานาอายตเนสุ, ปุถุ นานาปฏิจฺจสมุปฺปาเทสุ, ปุถุ นานาสุญฺตมนุปลพฺเภสุ, ปุถุ นานาอตฺเถสุ, ธมฺเมสุ, นิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเณสุ, ปุถุ นานาสีลกฺขนฺเธสุ, ปุถุ นานาสมาธิปญฺาวิมุตฺติวิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺเธสุ, ปุถุ นานาานาาเนสุ, ปุถุ นานาวิหารสมาปตฺตีสุ, ปุถุ นานาอริยสจฺเจสุ, ปุถุ นานาสติปฏฺาเนสุ, สมฺมปฺปธาเนสุ, อิทฺธิปาเทสุ, อินฺทริเยสุ, พเลสุ, โพชฺฌงฺเคสุ, ปุถุ นานาอริยมคฺเคสุ, สามญฺผเลสุ, อภิญฺาสุ, ปุถุ นานาชนสาธารณธมฺเม ^๖- สมติกฺกมฺม ปรมตฺเถ นิพฺพาเน าณํ ปวตฺตตีติ ปุถุปญฺา. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. ปน ^๒ ฉ.ม., อิ. กสฺสจิ ^๓ ม. อุปริ. ๑๔/๑๒๔/๑๑๑ พหุธาตุกสุตฺต @^๔ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๖๖๕/๕๗๐ มหาปญฺากถา (สฺยา) ^๕ สี. ปุถุชฺชนาทิเก ปญฺจเก @^๖ สี. สาธารเณ สีลธมฺเม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.

กตมา หาสปญฺา? อิเธกจฺโจ หาสพหุโล เวทพหุโล ตุฏฺิพหุโล ปาโมชฺชพหุโล สีลํ ปริปูเรติ, อินฺทฺริยสํวรํ ปริปูเรติ, โภชเน มตฺตญฺุตาชาคริยานุโยคํ, ^๑- สีลกฺขนฺธํ, สมาธิกฺขนฺธํ, ปญฺากฺขนฺธํ, วิมุตฺติกฺขนฺธํ, วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺธํ ปริปูเรตีติ หาสปญฺา. หาสพหุโล ปาโมชฺชพหุโล านาานานิ ^๒- ปฏิวิชฺฌตีติ หาสปญฺา. หาสพหุโล วิหารสมาปตฺติโย ปริปูเรตีติ หาสปญฺา. หาสพหุโล อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌตีติ ^๓- หาสปญฺา. ^๔- สติปฏฺาเน, สมฺมปฺปธาเน, อิทฺธิปาเท, อินฺทฺริยานิ, พลานิ, โพชฺฌงฺคานิ, อริยมคฺคํ ภาเวตีติ หาสปญฺา. หาสพหุโล สามญฺผลานิ สจฺฉิกโรติ, อภิญฺาโย ปฏิวิชฺฌตีติ หาสปญฺา, หาสพหุโล เวทตุฏฺิปาโมชฺชพหุโล ปรมตฺถนิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ หาสปญฺา. เถโร จ สรโท นาม ตาปโส หุตฺวา อโนมทสฺสิสฺส ภควโต ปาทมูเล อคฺคสาวกปตฺถนํ ปตฺเถสิ, ^๕- ตํกาลโต ปฏฺาย หาสพหุโล สีลปริปูรณาทีนิ อกาสีติ หาสปญฺา. ^๖- กตมา ชวนปญฺา? ยํกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ ฯเปฯ ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ อนิจฺจโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺา. ทุกฺขโต ขิปฺปํ, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺา. ยากาจิ เวทนา ฯเปฯ ยํกิญฺจิ วิญฺาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ ฯเปฯ สพฺพํ วิญฺาณํ อนิจฺจโต, ทุกฺขโต, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺา. จกฺขุํ ^๗- ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจโต, ทุกฺขโต, อนตฺตโต ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺา. รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยตฺเถน, ทุกฺขํ ภยตฺเถน, อนตฺตา อสารกตฺเถนาติ ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา รูปนิโรเธ นิพฺพาเน ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺา. เวทนา, สญฺา, สงฺขารา, วิญฺาณํ, จกฺขุํ ^๗- ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคต- ปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยตฺเถน ฯเปฯ วิภูตํ กตฺวา ชรามรณนิโรเธ นิพฺพาเน ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺา. รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ ฯเปฯ วิญฺาณํ. จกฺขุํ ^๗- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. โภชเน มตฺตญฺุตํ,ชาคริยานุโยคํ, @^๒ ฉ.ม. านาฏฺานํ, อิ. านาฏฺานานิ ^๓ ฉ.ม., อิ. ปฏิวิชฺฌติ @^๔ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๕ ฉ.ม., อิ ปฏฺเปสิ @^๖ ฉ.ม. หาสปญฺโ ^๗ ฉ.ม. จกฺขุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๖.

ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ ตุลยิตฺวา ตีรตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ชรามรณนิโรเธ นิพฺพาเน ขิปฺปํ ชวตีติ ชวนปญฺา. กตมา ติกฺขปญฺา? ขิปฺปํ กิเลเส ฉินฺทตีติ ติกฺขปญฺา. อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ, อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ, อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ, อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม, อุปฺปนฺนํ ราคํ, โทสํ, โมหํ, โกธํ, อุปนาหํ, มกฺขํ, ปลาสํ, อิสฺสํ, มจฺฉริยํ, มายํ, สาเถยฺยํ, ถมฺภํ, สารมฺภํ, มานํ, อติมานํ, มทํ, ปมาทํ, สพฺเพ กิเลเส, สพฺเพ ทุจฺจริเต, สพฺเพ อภิสงฺขาเร สพฺเพ ภวคามิกมฺเม นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ, พฺยนฺตีกโรติ, อนภาวงฺคเมตีติ ติกฺขปญฺา. เอกสฺมึ อาสเน จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺผลานิ, จตสฺโส จ ปฏิสมฺภิทาโย, ฉ จ อภิญฺาโย อธิคตา โหนฺติ สจฺฉิกตา ผุสิตา ^๑- ปญฺายาติ ติกฺขปญฺา. เถโร จ ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส เวทนาปริคฺคหสุตฺเต เทสิยมาเน ิตโกว สพฺพกิเลเส ฉินฺทิตฺวา สาวกปารมิาณํ ปฏิวิทฺธกาลโต ปฏฺาย ติกฺขปญฺโ นาม ชาโต. เตนาห "ติกฺขปญฺโ ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺโต"ติ. กตมา นิพฺเพธิกปญฺา? อิเธกจฺโจ สพฺพสงฺขาเรสุ อุพฺเพคพหุโล โหติ อุตฺราสพหุโล ^๒- อุกฺกณฺพหุโล อรติพหุโล อนภิรติพหุโล พหิมุโข น รมติ สพฺพสงฺขาเรสุ, อนิพฺพิธปุพฺพํ อปฺปทาลิตปุพพํ โลภกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺา. อนิพฺพิธปุพฺพํ อปฺปทาลิตปุพฺพํ โทสกฺขนฺธํ, โมหกฺขนฺธํ, โกธํ, อุปนาหํ ฯเปฯ สพฺเพ ภวคามิกมฺเม นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ นิพฺเพธิกปญฺา. อปฺปิจฺโฉติ สนฺตคุณนิคุหนตา, ปจฺจยปฏิคฺคหเณ จ มตฺตญฺุตา, เอตํ อปฺปิจฺฉลกฺขณนฺติ ^๓- อิมินา ลกฺขเณน สมนฺนาคโต. สนฺตุฏฺโติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ยถาลาภสนฺโตโส ยถาพลสนฺโตโส ยถาสารุปฺปสนฺโตโสติ อิเมหิ ตีหิ สนฺโตเสหิ สมนฺนาคโต. ปวิวิตฺโตติ กายวิเวโก จ วิเวกฏฺกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ, จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปตฺตานํ, อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ผสฺสิตา ^๒ ฉ.ม., อิ. อุตฺตาส.... ^๓ ม. อปฺปิจฺฉตาลกฺขณนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๗.

ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานนฺติ อิเมสํ ติณฺณํ วิเวกานํ ลาภี. อสํสฏฺโคิ ทสฺสน- สํสคฺโค สวนสํสคฺโค สมุลฺลาปสํสคฺโค ^๑- ปริโภคสํสคฺโค กายสํสคฺโคติ อิเมหิ ปญฺจหิ สํสคฺเคหิ วิรหิโต. อยญฺจ ปญฺจวิโธ สํสคฺโค ราชูหิ ราชมหามตฺเตหิ ติตฺถิเยหิ ติตฺถิยสาวเกหิ อุปาสเกหิ อุปาสิกาหิ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีหีติ อฏฺหิ ปุคฺคเลหิ สทฺธึ ชายติ, โส สพฺโพปิ เถรสฺส นตฺถีติ อสํสฏฺโ. อารทฺธวิริโยติ ปคฺคหิตวิริโย ปริปุณฺณวิริโย. ตตฺถ อารทฺธวิริโย ภิกฺขุ คมเน อุปฺปนฺนกิเลสสฺส านํ ปาปุณิตุํ น เทติ, าเน อุปฺปนฺนสฺส นิสชฺชํ, นิสชฺชาย อุปฺปนฺนสฺส สยนํ ^๒- ปาปุณิตุํ น เทติ, ตสฺมึ ตสฺมึ อิริยาปเถ อุปฺปนฺนํ ตตฺถ ตตฺเถว นิคฺคณฺหาติ. เถโร ปน จตุจตฺตาฬีสวสฺสานิ มญฺเจ ปีฏฺึ น ปสาเรสิ. ^๓- ตํ สนฺธาย "อารทฺธวิริโย"ติ อาห. วตฺตาติ โอธุนนวตฺตา. ภิกฺขูนํ อชฺฌาจารํ ทิสฺวา "อชฺช กเถสฺสามิ, เสฺว กเถสฺสามี"ติ ติณวตฺถารํ ^๔- น กโรติ, ตสฺมึ ตสฺมึเยว าเน โอวทติ อนุสาสตีติ อตฺโถ. วจนกฺขโมติ วจนํ ขมติ. เอโก หิ ปรสฺส โอวาทํ เทติ, สยํ ปน อญฺเน โอวทิยมาโน กุชฺฌติ. เถโร ปน ปรสฺสปิ โอวาทํ เทติ, สยํ โอวทิยมาโนปิ สิรสา สมฺปฏิจฺฉติ. เอกทิวสํ กิร สาริปุตฺตตฺเถรํ สตฺตวสฺสิโก สามเณโร "ภนฺเต สาริปุตฺต ตุมฺหากํ นิวาสนกณฺโณ โอลมฺพตี"ติ อาห. เถโร กิญฺจิ อวตฺวาว เอกมนฺตํ คนฺตฺวา ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา อาคมฺม "เอตฺตกํ วฏฺฏติ อาจริยา"ติ อญฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺาสิ. "ตทหุปพฺพชิโต สนฺโต, ชาติยา สตฺตวสฺสิโก. โสปิ มํ อนุสาเสยฺย, สมฺปฏิจฺฉามิ มตฺถเกนา"ติ ^๕- อาห. โจทโกติ วตฺถุสฺมึ โอติณฺเณ วา อโนติณฺเณ วา วีติกฺกมํ ทิสฺวา "อาวุโส ภิกฺขุนา นาม เอวํ นิวาเสตพฺพํ, เอวํ ปารุปิตพฺพํ, เอวํ คนฺตพฺพํ เอวํ าตพฺพํ, เอวํ นิสีทิตพฺพํ, เอวํ ขาทิตพฺพํ, เอวํ ภุญฺชิตพฺพนฺ"ติ ตนฺติวเสน อนุสิฏฺึ เทติ. @เชิงอรรถ: ^๑ สมุลฺลปน...., อิ. สมุลฺลาป..... ^๒ ฉ.ม. เสยฺยํ ^๓ ฉ.ม.,อิ. ปสาเรติ @^๔ ฉ.ม. กถาววตฺถานํ ^๕ ฉ.ม., อิ.มตฺถเกติ, มิลินฺทปญฺห หน้า ๓๘๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๘.

ปาปครหีติ "ปาปปุคฺคเล น ปสฺเส น เตสํ วจนํ สุเณ, เตหิ สทฺธึ เอกจกฺกวาเฬปิ น วเสยฺยํ. "มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ ^๑- กุสีโต หีนวิริโย. อปฺปสฺสุโต อนาจาโร ^๒- สเมโต อหุ กตฺถจี"ติ ^๓- เอวํ ปาปปุคฺคเลปิ ครหติ, สมเณน นาม ราควสิเกน โทสโมหวสิเกน น โหตพฺพํ, อุปฺปนฺโน ราโค โทโส โมโห ปหาตพฺโพ"ติ เอวํ ปาปธมฺเมปิ ครหตีติ ทฺวีหิ การเณหิ "ปาปครหี ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺโต"ติ วทติ. เอวํ อายสฺมตา อานนฺเทน โสฬสหิ ปเทหิ เถรสฺส ยถาภูตํ วณฺณปฺปกาสเน กเต "กึ อานนฺโท อตฺตโน ปิยสหายสฺส วณฺณํ กเถตุํ น ลภติ, กเถตุ กึ ปน เตน กถิตํ ตเถว โหติ, กึ โส สพฺพญฺู"ติ โกจิ ปาปปุคฺคโล วตฺตุํ มา ลภีติ. ^๔- สตฺถา ตํ วณฺณภณนํ อกุปฺปํ สพฺพญฺูภาสิตํ กโรนฺโต ชินมุทฺทิกาย ลญฺฉนฺโต เอวเมตนฺติอาทิมาห. เอวํ ตถาคเตน จ อานนฺทตฺเถเรน จ มหาสาวกสฺส ^๕- วณฺเณ กถิยมาเน ภูมฏฺกา เทวตา อุฏฺหิตฺวา เอเตเหว โสฬสหิ ปเทหิ วณฺณํ กถยึสุ, ตโต อากาสฏฺกเทวตา สีตพลาหกา อุณฺหพลาหกา จาตุมฺมหาราชิกาติ ยาว อกนิฏฺพฺรหฺมโลกา เทวตา อุฏฺหิตฺวา เอเตเหว โสฬสหิ ปเทหิ วณฺณํ กถยึสุ. เอเตนุปาเยน เอกจกฺกวาฬํ อาทึ กตฺวา ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ เทวตา อุฏฺหิตฺวา กถยึสุ. อถายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สทฺธิวิหาริโก สุสิโม เทวปุตฺโต จินฺเตสิ "อิเม เทวปุตฺตา ^๖- อตฺตโน อตฺตโน นกฺขตฺตกีฬํ ปหาย ตตฺถ ตฺวา ^๗- มยฺหํ อุปชฺฌายสฺเสว วณฺณํ กเถนฺติ, คจฺฉามิ ตถาคตสฺส สนฺติกํ, คนฺตฺวา เอตเทว วณฺณภณนํ เทวตา ภาสิตํ กโรมี"ติ, โส ตถา อกาสิ. ตํ ทสฺเสตุํ อถโข สุสิโม เทวปุตฺโตติ ^๘- อาทิ วุตฺตํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ก. เมกตทสฺสี ทุสฺสีโล ^๒ ฉ.ม. อนาทโร, ก. อนาทาโน @^๓ ก. สมนฺตา กตฺถจิ อหูติ, ขุ. อป. ๓๒/๓๖๕/๔๔ สาริปุตฺตตฺเถราปทาน @^๔ ฉ.ม. ลภตูติ ^๕ ฉ.ม. มหาเถรสฺส ^๖ ฉ.ม., อิ. อิมา เทวตา @^๗ ฉ.ม., อิ. ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา ^๘ ฉ.ม., อิ. เทวปุตฺโตติ ปาโ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๙.

อุจฺจาวจาติ อญฺเสุ าเนสุ ปณีตํ อุจฺจํ วุจฺจติ, หีนํ อวจํ. อิธ ปน อุจฺจาวจาติ นานาวิธา วณฺณนิภา. ตสฺสา กิร เทวปริสาย นีลฏฺานํ อตินีลํ, ปีตกฏฺานํ อติปีตกํ, โลหิตฏฺานํ อติโลหิตํ, โอทาตฏฺานํ อจฺโจทาตนฺติ จุตุพฺพิธา วณฺณนิภา ปาตุภวิ. เตเนว เสยฺยถาปิ นามาติ จตฺสฺโส อุปมา อาคตา. ตตฺถ สุโภติ สุนฺทโร. ชาติมาติ ชาติสมฺปนฺโน. สุปริกมฺมกโตติ โธวนาทิปริกมฺเมน สุฏฺุ ปริกมฺมกโต. ปณฺฑุกมฺพเล ปิโต. ^๑- เอวเมวนฺติ รตฺกมฺพเล นิกฺขิตฺตมณี วิย สพฺพา เอกปฺปหาเรเนว วิโรจิตุํ อารทฺธา. นิกฺขนฺติ ^๒- อติเรกปญฺจสุวณฺเณน กตปิลนฺธนํ. ตํ หิ ฆฏฺฏนมชฺชนกฺขมํ โหติ. ชมฺโพนทนฺติ มหาชมฺพุสาขาย ปวตฺตนทิยํ นิพฺพตฺตํ, มหาชมฺพุผลรเส วา ปวิยํ ปวิฏฺเ สุวณฺณงฺกุรา อุฏฺหนฺติ, เตน สุวณฺเณน กตํ ปิลนฺธนนฺติปิ อตฺโถ. ทกฺขกมฺมารปุตฺตอุกฺกามุขสุกุสลสมฺปหฏนฺติ สุกุสเลน กมฺมารปุตฺเตน อุกกามุเข ปจิตฺวา สมฺปหฏฺ. ธาตุวิภงฺเค ^๓- อกตภณฺฑํ คหิตํ, อิธ ปน กตภณฺฑํ. วิทฺเธติ ทูริภูเต. เทเวติ อากาเส. นภํ อพฺภุสฺสกฺกมาโนติ ^๔- อากาสํ อภิลงฺฆนฺโต. อิมินา ตรุณสุริยภาโว ทสฺสิโต. โสรโตติ โสรจฺเจน สมนฺนาคโต. ทนฺโตติ นิพฺพิเสวโน. สตฺถุวณฺณภโตติ สตฺถารา อาภตวณฺโณ. สตฺถา หิ อฏฺปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา "เสวถ ภิกฺขเว สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน"ติ อาทินา ^๕- นเยน เถรสฺส วณฺณํ อาหรติ. เถโร อาภตวณฺโณ นาม โหติ. กาลํ กงฺขตีติ ปรินิพฺพานกาลํ ปตฺเถติ. ขีณาสโว หิ เนว มรณํ อภินนฺทติ, น ชีวิตํ ปตฺเถติ, ทิวเส ^๖- เวตนํ คนฺตฺวา ^๗- ิตปุริโส วิย กาลํ ปน ปตฺเถติ, โอโลเกนฺโต ติฏฺตีติ อตฺโถ. เตนาห:- ^๘- "นาภินนฺทามิ มรณํ นาภินนฺทามิ ชีวิตํ. กาลํ จ ปาฏิกงฺขามิ นิพฺพิสํ ภตโก ยถา"ติ. ^๙- นวมํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. ปณฺฑุกมฺพเล นิกฺขิตฺโตติ รตฺตกมฺพเล ปิโต ^๒ ก. เนกฺขนฺติ @^๓ ม. อุปริ. ๑๔/๓๖๐/๓๑๑ ธาตุวิภงฺคสุตฺต ^๔ ก. อพฺภุสฺสุกฺกมาโน.... @^๕ ม. อุปริ. ๑๔/๓๗๑/๓๑๖ สจฺจวิภงฺคสุตฺต ^๖ ฉ.ม., อิ. ทิวสสงฺเขปํ, สี. ทิวเส @ทิวเส ^๗ ฉ.ม., อิ. คเหตฺวา ^๘ ฉ.ม., อิ. เตเนวาห @^๙ ขุ. เถร. ๒๖/๑๐๐๒/๓๙๗ สาริปุตฺตเถรคาถา

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๑๒-๑๑๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=2947&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=2947&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=303 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=2026 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=1720 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=1720 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_15