อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                         ๗. สมยสุตฺตวณฺณนา
      [๓๗] สตฺตเม สกฺเกสูติ "สกฺยา วต โภ กุมารา"ติ  ๑- อุทานํ ปฏิจฺจ
สกฺกาติ ลทฺธนามานํ รากุมารานํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิสทฺเทน
สกฺกาติ วุจฺจติ. ตสฺมึ สกฺเกสุ ชนปเท. มหาวเนติ สยํ ชาเต อโรปิเต
หิมวนฺเตน สทฺธึ เอกาพทฺเธ มหาวเน. สพฺเพเหว อรหนฺเตหีติ อิมํ สุตฺตํ
กถิตทิวเสเยว ปตฺตอรหนฺเตหิ.
       ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา:- สากิยโกลิยา กิร กปิลวตฺถุนครสฺส จ โกลิยนครสฺส
จ อนฺตเร โรหิณึ นาม นทึ เอเกเนว อาวรเณน พนฺธาเปตฺวา สสฺสานิ
กาเรนฺติ. อถ เชฏฺฐมูลมาเส สสฺเสสุ มิลายนฺเตสุ อุภยนครวาสิกานํ กมฺมกรา ๒-
สนฺนิปตึสุ. ตตฺถ โลกิยนครวาสิโน อาหํสุ "อิทํ อุทกํ อุภโต หริยมานํ ๓- น
ตุมฺหากํ, น อมฺหากํ ปโหสฺสติ, ๔- อมฺหากํ ปน สสฺสํ เอกอุทเกเนว นิปฺผชฺชิสฺสติ,
อิทํ อุทกํ อมฺหากํ เทถา"ติ. กปิลวตฺถุวาสิโน อาหํสุ "ตุเมฺหสุ โกฏฺเฐ ปูเรตฺวา
ฐิเตสุ มยํ รตฺตสุวณฺณนีลมณิกาฬกหาปเณ จ คเหตฺวา ปจฺฉิปสิพฺพกาทิหตฺถา น
สกฺขิสฺสาม ตุมฺหากํ ฆรทฺวาเร วิจริตุํ, อมฺหากํปิ สสฺสํ เอเกเนว อุทเกน
นิปฺผชฺชิสฺสติ, อิทํ อุทกํ อมฺหากํ เทถา"ติ. "น มยํ ทสฺสามา"ติ. "มยํปิ น
ทสฺสามา"ติ. เอวํ กถํ วฑฺเฒตฺวา เอโก อุฏฺฐาย เอกสฺส ปหารํ อทาสิ, โสปิ
อญฺญสฺสาติ เอวํ อญฺญมญฺญํ ปหริตฺวา ราชกุลานํ ชาตึ ฆฏฺเฏตฺวา กลหํ วฑฺฒยึสุ.
       โกลิยกมฺมกรา ๒- วทนฺติ "ตุเมฺห กปิลวตฺถุวาสิโน ๕- ทารเก คเหตฺวา
ตชฺเชถ, ๖- เย โสณสิงฺคาลาทโย วิย อตฺตโน ภคินีหิ สทฺธึ สํวาสํ วสึสุ, เอเตสํ
@เชิงอรรถ: ๑ ที.สี. ๙/๒๖๗/๙๓ ทาสีปุตฺตวาท ๒ ฉ.ม., อิ. กมฺมการา เอวมุปริปิ
@๓ ฉ.ม., อิ. อาหริยมานํ  ๔ ม., สี., อิ. ปโหติ  ๕ ฉ.ม., อิ. กปิลวตฺถุวาสิเก
@๖ ฉ.ม. คชฺชถ เอวมุปริปิ
หตฺถิโน จ อสฺสา จ ผลกาวุธานิ จ อมฺหากํ กึ กริสฺสนฺตี"ติ. เต
สากิยกมฺมกรา วทนฺติ "ตุเมฺหทานิ กุฏฺฐิโน ทารเก คเหตฺวา ตชฺเชถ, เย
อนาถา นิคติกา ติรจฺฉานา วิย โกลรุกฺเข วสึสุ, เอเตสํ หตฺถิโน จ อสฺสา จ
ผลกาวุธานิ จ อมฺหากํ กึ กริสฺสนฺตี"ติ. เต คนฺตฺวา  ตสฺมึ กมฺเม นิยุตฺตามจฺจานํ
กเถสุํ, อมจฺจา ราชกุลานํ กเถสุํ, ตโต สากิยา "ภคินีหิ สทฺธึ สํวสิตกานํ ถามํ
จ พลํ จ ทสฺเสสฺสามา"ติ ยุทฺธสชฺชา นิกฺขมึสุ. โกลิยาปิ "โกลรุกฺขวาสีนํ
ถามํ จ พลํ จ ทสฺเสสฺสามา"ติ ยุทฺธสชฺชา นิกฺขมึสุ.
       ภควาปิ รตฺติยา ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต
อิเม เอวํ ยุทฺธสชฺเช นิกฺขมนฺเต อทฺทส. ทิสฺวา "มยิ คเต อยํ กลโห
วูปสมิสฺสติ นุโข"ติ ๑-  อุปธารยนฺโต "อหเมตฺถ คนฺตฺวา กลหวูปสมนตฺถํ ตีณิ
ชาตกานิ กเถสฺสามิ, ตโต กลโห วูปสมิสฺสติ. อถ สามคฺคิทีปนตฺถาย เทฺว
ชาตกานิ กเถตฺวา อตฺตทณฺฑสุตฺตํ ทสฺเสสฺสามิ. เทสนํ สุตฺวา อุภยนครวาสิโนปิ
อฑฺฒติยานิ อฑฺฒติยานิ กุมารสตานิ ทสฺสนฺติ, อหนฺเต ปพฺพาเชสฺสามิ, ตทา
มหาสมาคโม ภวิสฺสตี"ติ สนฺนิฏฺฐานมกาสิ. ตสฺมา อิเมสุ ยุทฺธสชฺเชสุ นิกฺขมนฺเตสุ
กสฺสจิ อนาโรเจตฺวา สยเมว ปตฺตจีวรมาทาย คนฺตฺวา ทฺวินฺนํ เสนานํ อนฺตเร
อากาเส ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา ฉพฺพณฺณรํสิโย วิสฺสชฺเชตฺวา นิสีทิ.
      กปิลวตฺถุวาสิโน ภควนฺตํ ทิสฺวาว "อมฺหากํ ญาติเสฏฺโฐ สตฺถา อาคโต,
ทิฏฺโฐ นุโข เตน อมฺหากํ กลหกรณภาโว"ติ จินฺเตตฺวา "น โข ปน สกฺกา
ภควติ อาคเต อมฺเหหิ ปรสฺส สรีเร สตฺถํ ปาเตตุํ, โกลิยนครวาสิโน อมฺเห
หนนฺตุ วา พชฺฌนฺตุ วา"ติ อาวุธานิ ฉฑฺเฑตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา นิสีทึสุ.
โกลิยนครวาสิโนปิ ตเถว จินฺเตตฺวา อาวุธานิ ฉฑฺเฑตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา
นิสีทึสุ.
      ภควา ชานนฺโตว "กสฺมา อาคตตฺถ มหาราชา"ติ ปุจฺฉิ. "น ภควา
ติตฺถกีฬายนปพฺพตกีฬายนนทีกีฬายนคิริทสฺสนตฺถํ, อิมสฺมึ ปน ฐาเน สงฺคามํ
ปจฺจุปฏฺฐาเปตฺวา อาคตมฺหา"ติ. กึ นิสฺสาย โว กลโห มหาราชาติ. อุทกํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นุโข อุทาหุ โน"ติ
ภนฺเตติ. อุทกํ กึ อคฺฆติ มหาราชาติ. อปฺปํ ภนฺเตติ. ปฐวี นาม กึ อคฺฆติ
มหาราชาติ. อนคฺฆา ภนฺเตติ. ขตฺติยา กึ อคฺฆนฺตีติ. ขตฺติยา นาม อนคฺฆา
ภนฺเตติ. อปฺปมูลกํ อุทกํ นิสฺสาย กิมตฺถํ อนคฺเฆ ขตฺติเย นาเสถ มหาราช,
กลเห อสฺสาโท นาม นตฺถิ, กลหวเสน มหาราช อฏฺฐาเน เวรํ กตฺวา เอกาย
รุกฺขเทวตาย กาฬสีเหน สทฺธึ พทฺธาฆาโต สกลํปิ อิมํ กปฺปํ อนุปฺปวตฺโตเยวาติ ๑-
วตฺวา ผนฺทนชาตกํ ๒- กเถสิ. ตโต "ปรปตฺติเยน นาม มหาราช น ภวิตพฺพํ
ปรปตฺติยา หุตฺวา หิ เอกสฺส สสกสฺส กถาย ติโยชนสหสฺสวิตฺถเต หิมวนฺเต
จตุปฺปทคณา มหาสมุทฺทํ ปกฺขนฺทิโน อเหสุํ. ตสฺมา ปรปตฺติเยน น ภวิตพฺพนฺ"ติ
วตฺวา ปฐวีอุทฺริยนชาตกํ ๓- กเถสิ. ตโต "กทาจิ มหาราช ทุพฺพโลปิ มหาพลสฺส
รนฺธํ วิวรํ ปสฺสติ, กทาจิ มหาพโล ทุพฺพลสฺส. ลฏุกิกาปิ หิ สกุณิกา
หตฺถินาคํ ฆาเตสี"ติ ลฏุกิกชาตกํ ๔- กเถสิ. เอวํ กลหวูปสมนตฺถาย ตีณิ ชาตกานิ
กเถตฺวา สามคฺคิปริทีปนตฺถาย เทฺว ชาตกานิ กเถสิ. กถํ? สมคฺคานํ หิ
มหาราช โกจิ โอตารํ นาม ปสฺสิตุํ น สกฺโกตีติ วตฺวา รุกฺขธมฺมชาตกํ  ๕-
กเถสิ. ตโต "สมคฺคานํ มหาราช โกจิ วิวรํ ปสฺสิตุํ นาสกฺขิ. ยทา ปน
อญฺญมญฺญํ วิวาทมกํสุ, อถ เต เนสาทปุตฺโต ชีวิตา โวโรเปตฺวา อาทาย คโตติ
วิวาเท อสฺสาโท นาม นตฺถี"ติ วตฺวา วฏฺฏกชาตกํ ๖- กเถสิ. เอวํ อิมานิ
ปญฺจ ชาตกานิ กเถตฺวา อวสาเน อตฺตทณฺฑสุตฺตํ ๗- กเถสิ.
       ราชาโน จ ปสนฺนา "สเจ สตฺถา นาคมิสฺส, มยํ สหตฺถา อญฺญมญฺญํ
วธิตฺวา โลหิตนทึ ปวตฺตยิสฺสาม. อมฺหากํ ปุตฺตภาตโร จ เคหทฺวาเร น
ปสฺสาม, ๘- สาสนปฏิสาสนํปิ โน อาหรณโก นาภวิสฺส. สตฺถารํ นิสฺสาย โน
ชีวิตํ ลทฺธํ. สเจ ปน สตฺถา อคารํ อชฺฌาวสิสฺส ๙- , ทีปสหสฺสทฺวยปริวารํ
จตุมหาทีปรชฺชมสฺส หตฺถคตํ อภวิสฺส, อติเรกสหสฺสํ โข ปนสฺส ปุตฺตา อภวิสฺสํสุ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อนุปฺปตฺโตเยวาติ   ๒  ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๑๗๓๘/๓๔๕ (สฺยา)
@๓ ปาลิ. ทุทฺทุภายชาตกํ, ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๕๘๖ อาทิ/๑๔๒ (สฺยา)
@๔ ขุ. ชา. ปญฺจก. ๒๗/๗๓๒ อาทิ/๑๗๐ (สฺยา) ๕ ขุ. ชา. เอก.๒๗/๗๔/๒๓
@วรุณวคฺค (สฺยา) ๖ ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๑๑๘/๓๘ หํสิวคฺค (สฺยา)
@ ๗ ขุ. สุตฺต. ๒๕/๙๔๒ อาทิ/๕๑๘  อฏฺฐกวคฺค
@๘ ฉ.ม., อิ. ปสฺเสยฺยาม  ๙ ม. อชฺฌาวสิสฺสติ
ตโต จ ขตฺติยปริวาโร วิจริสฺสติ. ๑- ตํ โข ปเนส สมฺปตฺตึ ปหาย นิกฺขมิตฺวา
สมฺโพธึ ปตฺโต. อิทานิปิ ขตฺติยปริวาโรเยว วิจรตู"ติ อุภยนครวาสิโน อฑฺฒติยานิ
อฑฺฒติยานิ กุมารสตานิ อทํสุ. ภควาปิ เต ปพฺพาเชตฺวา มหาวนํ อคมาสิ. เตสํ
ครุภาเวน ๒- น อตฺตโน รุจิยา ปพฺพชิตานํ อนภิรติ อุปฺปชฺชิ. ปุราณทุติยิกาโยปิ
เตสํ "อยฺยปุตฺตา อุกฺกณฺฐนฺตุ, ฆราวาโส น สณฺฐาตี"ติอาทีนิ วตฺวา สาสนํ
เปเสนฺติ. เต จ อติเรกตรํ อุกฺกณฺฐึสุ.
      ภควา อาวชฺเชนฺโต เตสํ อนภิรติภาวํ ญตฺวา "อิเม ภิกฺขู มาทิเสน
พุทฺเธน สทฺธึ เอกโต วสนฺตา อุกฺกณฺฐนฺติ, หนฺท เนสํ กุณาลทหสฺส วณฺณํ
กเถตฺวา ตตฺถ เนตฺวา อนภิรตึ วิโนเทสฺสามี"ติ กุณาลทหสฺส วณฺณํ กเถสิ. เต
ตํ ทฏฺฐุกามา อเหสุํ. ทฏฺฐุกามตฺถ ภิกฺขเว กุณาลทหนฺติ. อาม ภควาติ. ยทิ
เอวํ เอถ คจฺฉามาติ. อิทฺธิมนฺตานํ ภควา อาคมนฏฺฐานํ มยํ กถํ คมิสฺสามาติ.
ตุเมฺห คนฺตุกามา โหถ, อหํ มมานุภาเวน คเหตฺวา คมิสฺสามีติ. สาธุ ภนฺเตติ.
ภควา ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ คเหตฺวา อากาเส อุปฺปติตฺวา กุณาลทเห ปติฏฺฐาย เต
ภิกฺขู อาห "ภิกฺขเว อิมสฺมึ กุณาลทเห เยสํ มจฺฉานํ นามํ น ชานาถ มํ ๓-
ปุจฺฉถาติ.
       เต ปุจฺฉึสุ, ภควา ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ กเถสิ. น เกวลํ จ, มจฺฉานํเยว,
ตสฺมึ วนสณฺเฑ รุกฺขานํปิ ปพฺพตปาเท ทิปทจตุปทสกุณานํปิ นามานิ ปุจฺฉาเปตฺวา
กเถสิ. อถ ทฺวีหิ สกุเณหิ มุขตุณฺฑเกน ฑํสิตฺวา คหิตทณฺฑเก นิสินฺโน
กุณาโล สกุณราชา ปุรโต ปจฺฉโต อุโภสุ จ ปสฺเสสุ สกุณสงฺฆปริวุโต
อาคจฺฉติ. ภิกฺขู ตํ ทิสฺวา "เอส ภนฺเต อิเมสํ สกุณานํ ราชา ภวิสฺสติ,
ปริวารา เอเต ตสฺสา"ติ มญฺเญมาติ. ๔- เอวเมว ภิกฺขเว, อยมฺปิ มเมว วํโส
มม ปเวณีติ. อิทานิ ตาว มยํ ภนฺเต เอเต สกุเณ ปสฺสาม. ยํ ปน
ภควา "อยมฺปิ มเมว วํโส มม ปเวณี"ติ อาห. ตํ โสตุกามมฺหาติ.
โสตุกามตฺถ ภิกฺขเวติ. อาม ภควาติ. เตนหิ สุณาถาติ ตีหิ คาถาสเตหิ
มณฺเฑตฺวา กุณาลชาตกํ ๕- กเถนฺโต อนภิรตึ วิโนเทสิ. เทสนาปริโยสาเน สพฺเพปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อวิจริสฺส, อิ. วิจริสฺสถ.   ๒ ฉ.ม. ครุคารเวน   ๓ ฉ.ม. มมํ
@๔ ฉ.ม., อิ. มญฺญามาติ.    ๕ ขุ.ชา.อสีติ. ๒๘/๒๙๖/๑๐๖ (สฺยา)
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ, มคฺเคเนว จ เนสํ อิทฺธิปิ อาคตา. ภควา "โหตุ
ตาว เอตฺตกํ เตสํ ภิกฺขูนนฺ"ติ อากาเส อุปฺปติตฺวา มหาวนเมว อคมาสิ. เตปิ
ภิกฺขู คมนกาเล ทสพลสฺส อานุภาเวน คนฺตฺวา อาคมนกาเล อตฺตโน อานุภาเวน
ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา มหาวเน โอตรึสุ.
       ภควา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิตฺวา เต ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา "เอถ ภิกฺขเว
นิสีทถ, อุปริมคฺคตฺตยวชฺฌานํ โว กิเลสานํ กมฺมฏฺฐานํ กเถสฺสามี"ติ กมฺมฏฺฐานํ
กเถสิ. ภิกฺขู จินฺตยึสุ "ภควา อมฺหากํ อนภิรติภาวํ ญตฺวา กุณาลทหํ เนตฺวา
อนภิรตึ วิโนเทสิ, ตตฺถ โสตาปตฺติผลํ ปตฺตานํ โน อิทานิ อิธ ติณฺณํ มคฺคานํ
กมฺมฏฺฐานํ อทาสิ, น โข ปนเมฺหหิ `โสตาปนฺนา มยนฺ'ติ วีตินาเมตุํ วฏฺฏติ,
ปุริสสทิเสหิ ๑- โน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ เต ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา อุฏฺฐาย
นิสีทนํ ปปฺโปเฐตฺวา ๒- วิสุํ วิสุํ ปพฺภารรุกฺขมูเลสุ นิสีทึสุ.
       ภควา จินฺเตสิ "อิเม ภิกฺขู ปกติยาปิ อวิสฏฺฐกมฺมนฺตา ๓- ลทฺธุปายสฺส
ปน ภิกฺขุโน กิลมนการณํ นาม นตฺถิ. คจฺฉนฺตา คจฺฉนฺตา จ วิปสฺสนํ
ปฏฺฐเปตฺวา ๔- อรหตฺตํ ปตฺตา ๕- `อตฺตนา ปฏิวิทฺธคุณํ อาโรเจสฺสามา'ติ มม
สนฺติกํ อาคมิสฺสนฺติ. เอเตสุ อาคเตสุ ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา เอกจกฺกวาเฬ
สนฺนิปติสฺสนฺติ, มหาสมโย ภวิสฺสติ, วิวิตฺเต โอกาเส มยา นิสีทิตุํ วฏฺฏตี"ติ.
ตโต วิวิตฺเต โอกาเส พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา นิสีทิ.
       สพฺพปฐมํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา คตตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปาปุณิ. ตโต อปโร ตโต อปโรติ ปญฺจสตาปิ ปทุมินิยํ ปทุมานิ วิย วิกสึสุ.
สพฺพปฐมํ อรหตฺตปฺปตฺตภิกฺขุ "ภควโต อาโรเจสฺสามี"ติ ปลฺลงฺกํ วินิภุชิตฺวา
นิสีทนํ ปปฺโปเฐตฺวา ๒- อุฏฺฐาย ทสพลาภิมุโข อโหสิ. เอวํ อปโรปิ อปโรปีติ
ปญฺจสตาปิ ภตฺตสาลํ ปวิสนฺตา วิย ปฏิปาฏิยาว อาคมึสุ. ปฐมํ อาคโต
วนฺทิตฺวา นิสีทนํ ปญฺญาเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ปฏิวิทฺธคุณํ อาโรเจตุกาโม
"อตฺถิ นุโข อญฺโญ โกจิ, นตฺถี"ติ นิวตฺติตฺวา อาคตมคฺคํ โอโลเกนฺโต อปรํปิ
อทฺทส อปรํปิ อทฺทสเยวาติ สพฺเพปิ เต อาคนฺตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา อยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุริสปุริเสหิ, สี. อุตฺตมปุริสสทิเสหิ   ๒ ฉ.ม. ปปฺโผเฏตฺวา
@๓ ฉ.ม. อวิสฏฺฐกมฺมฏฺฐานา  ๔ ฉ.ม. วฑฺเฒตฺวา   ๕ ฉ.ม. ปตฺวา
อิมสฺส หรายมาโน น กเถสิ, อยํ อิมสฺส หรายมาโน น กเถสิ. ขีณาสวานํ
กิร เทฺว อาการา โหนฺติ:- "อโห วต มยา ปฏิวิทฺธคุณํ ๑- สเทวโก โลโก
ขิปฺปเมว ปฏิวิชฺเฌยฺยา"ติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ปฏิวิทฺธภาวํ ๑- ปน นิธิลทฺธปุริโส
วิย น อญฺญสฺส อาโรเจตุกามา โหนฺติ.
       เอวํ อุฏฺฐานมตฺเต ๒- ปน ตสฺมึ อริยมณฺฑเล ปาจีนยุคนฺธรปริกฺเขปโต
อพฺภา มหิกา ธูโม รโช ราหูติ อิเมหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺตํ
พุทฺธุปฺปาทปฏิมณฺฑิตสฺส โลกสฺส รามเณยฺยกทสฺสนตฺถํ ปาจีนทิสาย
อุกฺขิตฺตรชตมยมหาอาทาสมณฺฑลา ๓- วิย เนมิวฏฺฏิยํ คเหตฺวา
ปริวตฺติยมานรชตจกฺกสสฺสิริกํ ปุณฺณจนฺทมณฺฑลํ อุลฺลงฺฆิตฺวา อนีลปถํ
ปฏิปชฺชิตฺถ. อิติ เอวรูเป ขเณ ลเย มุหุตฺเต ภควา สกฺเกสุ
วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ มหาวเน มหตา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ ปญฺจมตฺเตหิ
ภิกฺขุสเตหิ สพฺเพเหว อรหนฺเตหิ.
        ตตฺถ ภควาปิ มหาสมฺมตสฺส วํเส อุปฺปนฺโน, เตปิ ปญฺจสตา ภิกฺขู
มหาสมฺมตสฺส กุเล อุปฺปนฺนา. ภควาปิ ขตฺติยคพฺเภ ชาโต, เตปิ ขตฺติยคพฺเภ
ชาตา. ภควาปิ ราชปพฺพชิโต, เตปิ ราชปพฺพชิตา. ภควาปิ เสตจฺฉตฺตํ ปหาย
หตฺถคตํ จกฺกวตฺติรชฺชํ นิสฺสชฺชิตฺวา ปพฺพชิโต, เตปิ เสตจฺฉตฺตํ ปหาย
หตฺถคตานิ รชฺชานิ วิสฺสชฺชิตฺวา ปพฺพชิตา. อิติ ภควา ปริสุทฺเธ โอกาเส
ปริสุทฺเธ รตฺติภาเค สยํ ปริสุทฺโธ ปริสุทฺธปริวาโร วีตราโค วีตราคปริวาโร
วีตโทโส วีตโทสปริวาโร วีตโมโห วีตโมหปริวาโร นิตฺตโณฺห นิตฺตณฺหปริวาโร
นิกฺกิเลโส นิกฺกิเลสปริวาโร สนฺโต สนฺตปริวาโร ทนฺโต ทนฺตปริวาโร มุตฺโต
มุตฺตปริวาโร อติวิย วิโรจตีติ. วณฺณภูมิ นาเมสา, ยตฺตกํ สกฺโกติ, ตตฺตกํ
วตฺตพฺพํ. อิติ อิเม ภิกฺขู สนฺธาย วุตฺตํ "ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สพฺเพเหว
อรหนฺเตหี"ติ.
        เยภุยฺเยนาติ พหุตรา สนฺนิปติตา, มนฺทา น สนฺนิปติตา
อสญฺญารูปาวจรเทวตาเยว. ๔- ตตฺรายํ สนฺนิปาตกฺกโม:- มหาวนสฺส กิร สามนฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ สุ. วิ. ๒/๓๓๑/๒๙๒ ปฏิลทฺธ...
@๒ ฉ.ม., อิ. โอสฏมตฺเต, สุ.วิ. ๒/๓๓๑/๒๙๒ โอสีทมตฺเต  ๓ ฉ.ม., อิ....มณฺฑลํ วิย
@๔ ฉ.ม., อิ. อสญฺญี อรูปาวจรเทวตา สมาปนฺนเทวตาโย จ
เทวตา วสึสุ, ๑- "อายาม โภ พุทฺธทสฺสนํ นาม พหูปการํ, ธมฺมสฺสวนํ พหูปการํ,
ภิกฺขุสํฆทสฺสนํ พหูปการํ, อายาม อายามา"ติ มหาสทฺทํ กุรุมานา อาคนฺตฺวา
ภควนฺตํ จ ตํมุหุตฺตํ อรหตฺตปฺปตฺตขีณาสเว จ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. เอเตเนว
อุปาเยน ตาสํ ตาสํ สทฺทํ สุตฺวา สทฺทนฺตรอฑฺฒคาวุตคาวุตอฑฺฒโยชนาทิวเสน
ติโยชนสหสฺสวิตฺถเต หิมวนฺเต, ติกฺขตฺตุํ เตสฏฺฐิยา นครสหสฺเสสุ, นวนวุติยา
โทณมุขสตสหสฺเสสุ, ฉนวุติยา  ปฏฺฏนโกฏิสตสหสฺเสสุ, ฉปณฺณาสาย รตนากเรสูติ
สกลชมฺพูทีเป, ปุพฺพวิเทเห, อมรโคยาเน, อุตฺตรกุรุมฺหิ, ทฺวีสุ
ปริตฺตทีปสหสฺเสสูติ สกลจกฺกวาเฬ, ตโต ทุติยตติยจกฺกวาเฬติ เอวํ ทสสหสฺส-
จกฺกวาเฬสุ เทวตา สนฺนิปติตาติ เวทิตพฺพา. ทสสหสฺสจกฺกวาฬํ หิ อิธ ทสโลกธาตุโยติ
อธิปฺเปตํ. เตน วุตฺตํ "ทสหิ จ โลกธาตูหิ เทวตา เยภุยฺเยน สนฺนิปติตา โหนฺตี"ติ.
        เอวํ สนฺนิปติตาหิ เทวตาหิ สกลจกฺกวาฬคพฺภํ ยาว พฺรหฺมโลกา สูจิฆเร
นิรนฺตรปกฺขิตฺตสูจิ ๒- วิย ปริปุณฺณํ โหติ. ตตฺถ พฺรหฺมโลกสฺส เอวํ อุจฺจตรํ ๓-
เวทิตพฺพํ:- โลหปาสาเท กิร ปพฺพตกูฏาคารสโม ๔- ปาสาโณ พฺรหฺมโลเก ฐตฺวา
อโธ ขิตฺโต จตูหิ มาเสหิ ปฐวึ ปาปุณาติ. เอวํ มหนฺเต โอกาเส ยถา เหฏฺฐา
ฐตฺวา ขิตฺตปุปฺผานิ วา ทุมา ๕- วา อุปริ คนฺตุํ, อุปริ วา ฐตฺวา ขิตฺตสาสปา
เหฏฺฐา โอตริตุํ อนฺตรํ น ลภนฺติ, เอวํ นิรนฺตรา เทวตา อเหสุํ. ยถา โข ปน
จกฺกวตฺติรญฺโญ นิสินฺนฏฺฐานํ อสมฺพาธํ โหติ, อาคตาคตา มเหสกฺขา ขตฺติยา
โอกาสํ ลภนฺติเยว, ปรโต จ ปรโต จ น อติสมฺพาธํ ๖- โหติ. เอวเมว
ภควโต นิสินฺนฏฺฐานํ อสมฺพาธํ, อาคตาคตา มเหสกฺขา เทวา จ พฺรหฺมาโน จ
โอกาสํ ลภนฺติเยว. อปิ สุทํ ภควโต อาสนฺนฏฺฐาเน ๗- วาลคฺคนิตฺตุทนมตฺเต
ปเทเส ทสปิ วีสติปิ เทวา สุขุเม อตฺตภาเว มาเปตฺวา อฏฺฐํสุ. สพฺพปรโต
สฏฺฐี สฏฺฐี เทวตา อฏฺฐํสุ.
       สุทฺธาวาสกายิกานนฺติ สุทฺธาวาสวาสีนํ. สุทฺธาวาสา นาม สุทฺธานํ
อนาคามิขีณาสวานํ อาวาสา ปญฺจ พฺรหฺมโลกา. เอตทโหสีติ กสฺมา อโหสิ?
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จลึสุ ๒ ฉ.ม. นิรนฺตรํ ปกฺขิตฺตสูจีหิ
@๓ ฉ.ม. อุจฺจตฺตนํ, อิ. อุจฺจตฺตํ  ๔ ฉ.ม. สตฺตกูฏาคารสโม, อิ. สตฺตมกูฏาคารสโม
@๕ ฉ.ม. ขิตฺตานิ ปุปฺผานิ วา ธูโม วา  ๖ ฉ.ม., อิ. ปรโต ปรโต ปน อติสมฺพาธํ
@๗ ฉ.ม., อิ. อาสนฺนาสนฺนฏฺฐาเน
เต กิร พฺรหฺมาโน สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ยถาปริจฺเฉเทน วุฏฺฐิตา พฺรหฺมภวนํ
โอโลเกนฺตา ปจฺฉาภตฺเต ภตฺตเคหํ วิย สุญฺญตํ ๑- อทฺทสํสุ. ตโต "กุหึ
พฺรหฺมาโน คตา"ติ อาวชฺเชนฺตา มหาสมาคมํ ญตฺวา "อยํ สมาคโม มหา, มยํ
โอหีนา, โอหีนกานมฺปน โอกาโส ทุลฺลโภ โหติ, ตสฺมา คจฺฉนฺตา อตุจฺฉหตฺถา
หุตฺวา เอเกกํ คาถํ อภิสงฺขริตฺวา คจฺฉาม. ตาย มหาสมาคเม จ อตฺตโน
อาคตภาวํ ชานาเปสฺสาม, ทสพลสฺส จ วณฺณํ ภาสิสฺสามา"ติ. อิติ เตสํ
สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย อาวชฺชิตตฺตา เอตทโหสิ.
       ภควโต ปุรโต ปาตุรเหสุนฺติ ปาลิยา ภควโต สนฺติเก อภิมุขฏฺฐาเนเยว
โอติณฺณา วิย กตฺวา วุตฺตา, น โข ปเนตฺถ เอวํ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เต
ปน พฺรหฺมโลเก ฐิตาเยว คาถา อภิสงฺขริตฺวา เอโก ปุรตฺถิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ
โอตริ, เอโก ทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ, เอโก ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ, เอโก
อุตฺตรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอตริ. ตโต ปุรตฺถิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอติณฺณพฺรหฺมา
นีลกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา นีลรสฺมิโย วิสฺสชฺเชตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ
มณิจมฺมํ ๒- ปฏิมุญฺจนฺโต วิย อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา พุทฺธวิถี นาม
เกนจิ อุตฺตริตุํ น สกฺกา, ตสฺมา ปหฏพุทฺธวีถิยาว ๓- อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ ฐิโต โข อตฺตนา อภิสงฺขตคาถํ อภาสิ.
        ทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอติณฺณพฺรหฺมา ปีตกสิณํ สมาปชฺชิตฺวาว
สุวณฺณปภํ มุญฺจิตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ สุวณฺณปฏํ ปารุปนฺโต ๔- วิย
อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา ตเถว อกาสิ. ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ
โอติณฺณพฺรหฺมา โลหิตกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา โลหิตกรสฺมิโย มุญฺจิตฺวา ทสสหสฺส-
จกฺกวาฬเทวตานํ รตฺตวรกมฺพเลน ปริกฺขิปนฺโต วิย อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา
ตเถว อกาสิ. อุตฺตรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอติณฺณพฺรหฺมา โอทาตกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา
โอทาตรสฺมิโย วิสฺสชฺเชตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ สุมนกุสุมปฏํ ปารุปนฺโต
วิย อตฺตโน อาคตภาวํ  ชานาเปตฺวา ตเถว อกาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สุญฺญกํ, อิ. สุญฺญํ.               ๒ ฉ.ม. มณิวมฺมํ
@๓ ฉ.ม. มหติยา พุทฺธวีถิยาว          ๔ ม. ปารุเปนฺโต
     ปาลิยํ ปน ภควโต ปุรโต ปาตุรเหสุํ อถโข ตา เทวตา ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสูติ เอวํ เอกกฺขเณ วิย ปุรโต ปาตุภาโว จ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตภาโว จ วุตฺโต, โส อิมินา อนุกฺกเมน อโหสิ,
เอกโต กตฺวา ปน ทสฺสิโต. คาถาภาสนํ ปน ปาลิยํปิ วิสุํ วิสุํเยว วุตฺตํ.
      ตตฺถ มหาสมโยติ มหาสมูโห. ปวนํ วุจฺจติ วนสณฺโฑ. อุภเยนปิ ภควา
"อิมสฺมึ ปน วนสณฺเฑ อชฺช มหาสมูโห สนฺนิปาโต"ติ อาห. ตโต เยสํ โส
สนฺนิปาโต, เต ทสฺเสตุํ เทวกายา สมาคตาติ อาห. ตตฺถ เทวกายาติ เทวฆฏา.
อาคตมฺห อิมํ ธมฺมสมยนฺติ เอวํ สมาคเต เทวกาเย ทิสฺวา มยํปิ อิมํ ธมฺมสมูหํ
อาคตา. กึ การณา? ทกฺขิตาเยว อปราชิตสํฆนฺติ เกนจิ อปราชิตํ อชฺเชว
ตโย มาเร มทฺทิตฺวา วิชิตสงฺคามํ อิมํ อปราชิตสํฆํ ทสฺสนตฺถาย อาคตมฺหาติ
อตฺโถ. โส ปน พฺรหฺมา อิมํ คาถํ ภาสิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
ปุรตฺถิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํเยว อฏฺฐาสิ.
      อถ ทุติโย วุตฺตนเยเนว อาคนฺตฺวา อภาสิ. ตตฺถ ตตฺร ภิกฺขโวติ ตสฺมึ
สนฺนิปาตฏฺฐาเน ภิกฺขู. สมาทหํสูติ สมาธินา โยเชสุํ. จิตฺตํ อตฺตโน อุชุกมกํสูติ
อตฺตโน จิตฺเต สพฺเพ  วงฺกกุฏิลชิมฺหภาเว หริตฺวา อุชุกํ อกรึสุ. สารถีว
เนตฺตานิ คเหตฺวาติ ยถา สมปฺปวตฺเตสุ สินฺธเวสุ โอธสฺตปโฏโท สารถี
สพฺพโยตฺตานิ คเหตฺวา อโจเทนฺโต อสาเรนฺโต ๑- ติฏฺฐติ, เอวํ ฉฬงฺคุเปกฺขาย
สมนฺนาคตา  คุตฺตทฺวารา สพฺเพเปเต ปญฺจสตา ภิกฺขู อินฺทฺริยานิ รกฺขนฺติ
ปณฺฑิตา, เอวํ เต ๒- ทฏฺฐุํ อิธาคตมฺหา ภควาติ, โสปิ คนฺตฺวา ยถาฏฺฐาเนเยว
อฏฺฐาสิ.
      อถ ตติโย วุตฺตนเยเนว อาคนฺตฺวา อภาสิ. ตตฺถ เฉตฺวา ขีลนฺติ
ราคโทสโมหขีลํ ฉินฺทิตฺวา. ปลีฆนฺติ ราคโทสโมหปลิฆเมว. อินฺทขีลนฺติ
ราคโทสโมหินฺทขีลเมว. โอหจฺจมเนชาติ เอเต ตณฺหาเอชาย อเนชา ภิกฺขู อินฺทขีลํ
โอหจฺจ สมูหนิตฺวา. เต จรนฺตีติ ๓- จตูสุ ทิสาสุ อปฺปฏิหตจาริกํ จรนฺติ.
สุทฺธาติ นิรุปกฺกิเลสา. วิมลาติ นิมฺมลา. อิทํ ตสฺเสว เววจนํ. จกฺขจุมตาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อวาเรนฺโต  ๒ ฉ.ม., อิ. เอเต    ๓ ฉ.ม. เต จรนฺตีติ น ทิสฺสติ
ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมนฺเตน. สุทนฺตาติ จกฺขุโตปิ ทนฺตา โสตโตปิ ฆานโตปิ
ชิวฺหาโตปิ กายโตปิ มนโตปิ ทนฺตา. สุสู  นาคาติ ตรุณนาคา. ตตฺรายํ
วจนตฺโถ:- ฉนฺทาทีหิ น คจฺฉนฺตีติ นาคา เตน เตน มคฺเคน ปหีเน กิเลเส
น อาคจฺฉนฺตีติ นาคา, นานปฺปการํ อาคุํ น กโรนฺตีติ นาคา. อยเมตฺถ
สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน มหานิทฺเทเส ๑- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อปิจ:-
             "อาคุํ น กโรติ กิญฺจิ โลเก
              สพฺพสํโยเค วิสชฺช พนฺธนานิ
              สพฺพตฺถ น สชฺชตี วิมุตฺโต
              นาโค ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา"ติ ๒-
      เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สุสู นาคาติ สุสู นาคา, นาคภาวสมฺปตฺตึ ๓-
ปตฺตาติ อตฺโถ. เต เอวรูเปน ๔- อนุตฺตเรน โยคาจริเยน ทมิเต ตรุณนาเค
ทสฺสนาย อาคตมฺห ภควาติ. โสปิ คนฺตฺวา ยถาฏฺฐาเนเยว อฏฺฐาสิ.
      อถ จตุตฺโถ วุตฺตนเยเนว อาคนฺตฺวา อภาสิ. ตตฺถ คตาเสติ
นิพฺเพมติกสรณคมเนน คตา. โสปิ คนฺตฺวา ยถาฏฺฐาเนเยว อฏฺฐาสีติ. สตฺตมํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๖๖-๗๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=1735&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=1735&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=115
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=752
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=664
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=664
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15