ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

                        ๔. สามคามสุตฺตวณฺณนา
      [๔๑] เอวมฺเม สุตนฺติ สามคามสุตฺตํ. ตตฺถ สามคาเมติ สามากานํ
อุสฺสนฺนตฺตา เอวํ ลทฺธนาเม คาเม. อธุนา กาลกโตติ ๕- สมฺปติ กาลํ กโตติ.
เทฺวฬฺหกชาตาติ ๖- เทฺวชฺฌชาตา เทฺวภาคชาตา. ภณฺฑนาทีสุ ภณฺฑนํ
ปุพฺพภาคกลโห, ตํ ทณฺฑาทานาทิวเสน ปณฺณตฺติวีติกฺกมวเสน จ วฑฺฒิตํ กลโห,
"น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสี"ติอาทิกํ วิรุทฺธวจนํ วิวาโท. วิตุทนฺตาติ
วิชฺฌนฺตา. ๗- สหิตมฺเมติ มม วจนํ อตฺถสญฺหิตํ. อธิจิณฺณํ เต วิปราวตฺตนฺติ
ยํ ตว อธิจิณฺณํ จิรกาลเสวนวเสน ปคุณํ, ๘- ตํ มม วาทํ อาคมฺม นิวตฺตํ.
อาโรปิโต เต วาโทติ ตุมฺหํ อุปริ มยา โทโส อาโรปิโต. จร
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺญตฺตการกํ        ม. ปญฺญตฺติ        ฉ.ม. ตาหํ    ฉ.ม. วิจรนฺติ
@ ฉ.ม. กาลงฺกโต    ฉ.ม. เทฺวธิกชาตาติ    ฉ.ม. วิตุชฺชนฺตา   ม. ปคุณํ วา
วาทปฺปโมกฺขายาติ ภตฺตปุฏํ อาทาย ตนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วาทปฺปโมกฺขตฺถาย
อุตฺตรึ ปริเยสมาโนว จร. นิพฺเพเธหิ วาติ ๑- อถ มยา อาโรปิตวาทโต อตฺตานํ
โมเจสิ. ๒- สเจ ปโหสีติ สเจ สกฺโกสิ. วโธเยวาติ มรณเมว.
      นาฏปุตฺติเยสูติ นาฏปุตฺตสฺส อนฺเตวาสิเกสุ. นิพฺพินฺนรูปาติ
อุกฺกณฺฐิตสภาวา, อภิวาทนาทีนิ น กโรนฺติ. วิรตฺตรูปาติ วิคตเปมา. ปฏิวานรูปาติ
เตสํ นิปจฺจกิริยโต นิวตฺตสภาวา. ยถาตนฺติ ยถาปิ ๓- ทุรกฺขาตาทิสภาเว ธมฺมวินเย
นิพฺพินฺนวิรตฺตปฏิวานรูเปหิ ภวิตพฺพํ, ตเถว ชาตาติ อตฺโถ. ทุรกฺขาเตติ
ทุกฺกถิเต. ทุปฺปเวทิเตติ ทุวิญฺญาปิเต. อนุปสมสํวตฺตนิเกติ ราคาทีนํ อุปสมํ กาต
อสมตฺเถ. ภินฺนถูเปติ ภินฺนปติฏฺเฐ. เอตฺถ หิ นาฏปุตฺโตว เนสํ ปติฏฺฐฏฺเฐน
ถูโป, โส ปน ภินฺโน มโต. เตน วุตฺตํ "ภินฺนถูเป"ติ. อปฺปฏิสฺสรเณติ
ตสฺเสว อภาเวน ปฏิสฺสรณวิรหิเต.
      นนุ จายํ นาฏปุตฺโต นาฬนฺทวาสิโก, โส กสฺมา ปาวายํ กาลกโตติ.
โส กิร อุปาลินา คหปตินา ปฏิวิทฺธสจฺเจน ทสหิ คาถาหิ ภาสิเต พุทฺธคุเณ
สุตฺวา อุณฺหํ โลหิตํ ฉฑฺเฑสิ. อถ นํ อผาสุกํ คเหตฺวา ปาวํ อคมํสุ, โส
ตตฺถ กาลมกาสิ. กาลํ กุรุมาโน จ "มม ลทฺธิ อนิยฺยานิกา สารวิรหิตา,
มยนฺตาว นฏฺฐา, อวเสสชโน มา อปายปูรโก อโหสิ, สเจ ปนาหํ `มม
สาสนํ อนิยฺยานิกนฺ'ติ วกฺขามิ, น สทฺทหิสฺสนฺติ. ยนฺนูนาหํ เทฺวปิ ชเน น
เอกนีหาเรน อุคฺคณฺหาเปยฺยํ, เต มมจฺจเยน อญฺญมญฺญํ วิวทิสฺสนฺติ. สตฺถา
ตํ วิวาทํ ปฏิจฺจ เอกํ ธมฺมกถํ กเถสฺสติ, ตโต เต สาสนสฺส มหนฺตภาวํ
ชานิสฺสนฺตี"ติ.
      อถ นํ เอโก อนฺเตวาสิโก อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ภนฺเต ตุเมฺห ทุพฺพลา,
มยฺหํ อิมสฺมึ ธมฺเม สารํ อาจิกฺขถ อาจริยปฺปมาณนฺ"ติ. อาวุโส ตฺวํ มม
อจฺจเยน สสฺสตนฺติ คเณฺหยฺยาสีติ. อปโรปิ ตํ อุปสงฺกมิ, ตํ อุจฺเฉทํ คณฺหาเปสิ.
เอวํ เทฺวปิ ชเน เอกลทฺธิเก อกตฺวา พหู นานานีหาเรน อุคฺคณฺหาเปตฺวา
กาลมกาสิ. เต ตสฺส สรีรกิจฺจํ กตฺวา สนฺนิปติตฺวา อญฺญมญฺญํ ปุจฺฉึสุ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นิพฺเพเฐหิ วาติ     ฉ.ม. โมเจหิ    ฉ.ม. ยถา จ
"กสฺสาวุโส อาจริโย สารมาจิกฺขี"ติ. เอโก อุฏฺฐหิตฺวา มยฺหนฺติ อาห.
กิมาจิกฺขีติ. สสฺสตนฺติ. อปโร ตํ ปฏิพาหิตฺวา มยฺหํ สารํ อาจิกฺขีติ อาห. เอวํ
สพฺเพ "มยฺหํ สารํ อาจิกฺขิ, อหํ เชฏฺฐโก"ติ อญฺญมญฺญํ วิวาทํ วฑฺเฒตฺวา อกฺโกเส
เจว ปริภาเส จ หตฺถปาทปฺปหาราทีนิ จ ปวตฺเตตฺวา เอกมคฺเคน เทฺว
อคจฺฉนฺตา นานาทิสาสุ ปกฺกมึสุ, เอกจฺเจ คิหี อเหสุํ.
      ภควโต ปน ธรมานกาเลปิ ภิกฺขุสํเฆ วิวาโท น อุปฺปชฺชิ. สตฺถา
หิ เตสํ วิวาทการเณ อุปฺปนฺนมตฺเตเยว สยํ วา คนฺตฺวา เต วา ภิกฺขู
ปกฺโกสาเปตฺวา ขนฺติเมตฺตาปฏิสงฺขาอวิหึสาสารณียธมฺเมสุ เอกํ การณํ กเถตฺวา
วิวาทํ วูปสเมติ. เอวํ ธรมาโนปิ สํฆสฺส ปติฏฺฐาว อโหสิ. ปรินิพฺพายมาโนปิ
อวิวาทการณํ กตฺวาว ปรินิพฺพายิ. ภควตา หิ สุตฺเต เทสิตา จตฺตาโร
มหาปเทสา ๑- ยาวชฺชทิวสา ภิกฺขูนํ ปติฏฺฐา จ อวสฺสโย จ. ตถา ขนฺธเก
เทสิตา จตฺตาโร มหาปเทสา ๒- สุตฺเต วุตฺตานิ จตฺตาริ ปญฺหาพฺยากรณานิ ๓- จ.
เตเนวาห "โย โว มยา อานนฺท ธมฺโม จ วินโย จ เทสิโต ปญฺญตฺโต, โส
โว มมจฺจเยน สตฺถาติ. ๔-
      [๔๒] อถโข จุนฺโท สมณุทฺเทโสติ อยํ เถโร ธมฺมเสนาปติสฺส
กนิฏฺฐภาติโก. ตํ ภิกฺขู อนุปสมฺปนฺนกาเล จุนฺโท สมณุทฺเทโสติ สมุทาจริตฺวา
เถรกาเลปิ ตเถว สมุทาจรึสุ. เตน วุตฺตํ "จุนฺโท สมณุทฺเทโส"ติ. อุปสงฺกมีติ
กสฺมา อุปสงฺกมิ? นาฏปุตฺเต กิร กาลกเต ชมฺพูทีเป มนุสฺสา ตตฺถ ตตฺถ กถํ
ปวตฺตยึสุ "นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต เอโก สตฺถาติ ปญฺญายิตฺถ, ตสฺส กาลกิริยาย
สาวกานํ เอวรูโป วิวาโท ชาโต, สมโณ ปน โคตโม ชมฺพูทีเป จนฺโท วิย
สุริโย วิย จ ปากโฏเยว, กีทิโส นุ โข สมเณ โคตเม ปรินิพฺพุเต สาวกานํ
วิวาโท ภวิสฺสตี"ติ. เถโร ตํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "อิมํ กถํ คเหตฺวา
ทสพลสฺส อาโรเจสฺสามิ, สตฺถา จ เอตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เอกํ เทสนํ
กเถสฺสตี"ติ. โส นิกฺขมิตฺวา เยน สามคาโม, เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ.
@เชิงอรรถ:  องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๘๐/๑๙๑           วิ. มหา.  ๕/๓๐๕/๙๐
@ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๔๒/๕๑              ที. มหา. ๑๐/๒๑๖/๑๓๔
อุชุเมว ภควโต สนฺติกํ อคนฺตฺวา เยนสฺส อุปชฺฌาโย อายสฺมา อานนฺโท
เตนุปสงฺกมีติ อตฺโถ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อุปชฺฌาโย เม มหาปญฺโญ, โส
อิมํ สาสนํ สตฺถุ อาโรเจสฺสติ, อถ สตฺถา วาทานุรูปํ ๑- ธมฺมํ เทเสสฺสตี"ติ.
กถาปาภฏนฺติ กถามูลํ. มูลํ หิ ปาภฏนฺติ วุจฺจติ. ยถาห:-
           "อปฺปเกนปิ เมธาวี          ปาภเฏน วิจกฺขโณ
            สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ          อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺ"ติ. ๒-
      ทสฺสนายาติ ทสฺสนตฺถาย. กึ ปนิมินา ภควา น ทิฏฺฐปุพฺโพติ. โน น
ทิฏฺฐปุพฺโพ. อยญฺหิ อายสฺมา ทิวา นววาเร รตฺตึ นววาเรติ เอกาหํ อฏฺฐารส
วาเร อุปฏฺฐานเมว คจฺฉติ. ทิวสสฺส ปน สตกฺขตฺตุํ วา สหสฺสกฺขตฺตุํ วา
คนฺตุกาโม สมาโนปิ น อการณา คจฺฉติ, เอกํ ปญฺหุทฺธารํ ๓- คเหตฺวาว คจฺฉติ.
โส ตํ ทิวสํ เตน คนฺตุกาโม เอวมาห.
      อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานนฺติ เอกสฺมึ วิหาเร สํฆมชฺเฌ อุปฺปนฺโน
วิวาโท กถํ เทวมนุสฺสานํ อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตติ? โกสมฺพิกกฺขนฺธเก ๔- วิย หิ
ทฺวีสุ ภิกฺขูสุ วิวาทํ อาปนฺเนสุ ตสฺมึ วิหาเร เตสํ อนฺเตวาสิกา วิวทนฺติ, เตสํ
โอวาทํ คณฺหนฺโต ภิกฺขุนีสํโฆ วิวทติ, ตโต เตสํ อุปฏฺฐากา วิวทนฺติ. อถ
มนุสฺสานํ อารกฺขเทวตา เทฺว โกฏฺฐาสา โหนฺติ. ตตฺถ ธมฺมวาทีนํ อารกฺขเทวตา
ธมฺมวาทินิโย โหนฺติ, อธมฺมวาทีนํ อธมฺมวาทินิโย โหนฺติ. ตโต ตาสํ
อารกฺขเทวตานํ มิตฺตา ภุมฺมเทวตา ภิชฺชนฺติ. เอวํ ปรมฺปราย ยาว พฺรหฺมโลกา
ฐเปตฺวา อริยสาวเก สพฺเพ เทวมนุสฺสา เทฺว โกฏฺฐาสา โหนฺติ. ธมฺมวาทีหิ
ปน อธมฺมวาทิโนว พหุตรา โหนฺติ, ตโต ยํ พหูหิ คหิตํ, ตํ คณฺหนฺติ.
ธมฺมํ วิสฺสชฺเชตฺวา พหุตราว อธมฺมํ คณฺหนฺติ. เต อธมฺมํ ปูเรตฺวา วิหรนฺตา
อปาเย นิพฺพตฺตนฺติ. เอวํ เอกสฺมึ วิหาเร สํฆมชฺเฌ อุปฺปนฺโน วิวาโท
พหุนฺนํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตทนุรูปํ      ขุ. ชา. ๒๗/๔/๒ (สฺยา)     ก. ปญฺหูฬารํ
@ วิ. มหา.  ๕/๔๕๑/๒๓๑
      [๔๓] อภิญฺญา เทสิตาติ มหาโพธิมูเล นิสินฺเนน ปจฺจกฺขํ กตฺวา
ปเวทิตา. ปติสฺสยมานรูปา วิหรนฺตีติ อุปนิสฺสาย วิหรนฺติ. ภควโต อจฺจเยนาติ
เอตรหิ ภควนฺตํ เชฏฺฐกํ กตฺวา สคารวา วิหรนฺติ, ตุมฺหากํ ภนฺเต อุคฺคเตชตาย
ทุราสทตาย วิวาทํ ชเนตุํ น สกฺโกนฺติ, ภควโต ปน อจฺจเยน วิวาทํ
ชเนยฺยุนฺติ วทติ. ยตฺถ ปน ตํ วิวาทํ ชเนยฺยุํ, ตํ ทสฺเสนฺโต อชฺฌาชีเว วา
อธิปาติโมกฺเข วาติ อาห. ตตฺถ อชฺฌาชีเวติ อาชีวเหตุ วา ๑- อาชีวการณา.
"ภิกฺขุ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา"ติอาทินา ๒- นเยน
ปริวาเร ปญฺญตฺตานิ ฉ สิกฺขาปทานิ, ตานิ ฐเปตฺวา เสสานิ สพฺพสิกฺขาปทานิ
อธิปาติโมกฺขํ นาม. อปฺปมตฺตโก โย ๓- อานนฺทาติ อชฺฌาชีวํ อธิปาติโมกฺขญฺจ
อารพฺภ อุปฺปนฺนวิวาโท นาม ยสฺมา ปรสฺส กถายปิ อตฺตโน ธมฺมตายปิ
สลฺลกฺเขตฺวา สุปชโห โหติ, ตสฺมา "อปฺปมตฺตโก"ติ วุตฺโต.
      ตตฺรายํ นโย:- อิเธกจฺโจ "น สกฺกา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อนุลฺลปนฺเตน
กิญฺจิ ลทฺธุนฺ"ติอาทีนิ จินฺเตตฺวา อาชีวเหตุ อาชีวการณา ๔- อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ
วา อุลฺลปติ สญฺจริตฺตํ วา อาปชฺชติ, โย เต วิหาเร วสติ, โส ภิกฺขุ
อรหาติอาทินา นเยน สามนฺตชปฺปนํ วา กโรติ, อคิลาโน วา อตฺตโน อตฺถาย
ปณีตโภชนานิ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, ภิกฺขุนี วา ปน ตานิ วิญฺญาเปตฺวา ปาฏิเทสนียํ
อาปชฺชติ, โย โกจิ ทุกฺกฏวตฺถุกํ ยงฺกิญฺจิ สูโปทนวิญฺญตฺติเมว วา กโรติ,
อญฺญตรํ วา ปน ปณฺณตฺติวีติกฺกมํ กโรนฺโต วิหรติ, ตเมนํ สพฺรหฺมจารี เอวํ
สญฺชานนฺติ "กึ อิมสฺส อิมินา ลาเภน ลทฺเธน, โย สาสเน ปพฺพชิตฺวา มิจฺฉาชีเวน
ชีวิกํ กปฺเปติ, ปณฺณตฺติวีติกฺกมํ กโรตี"ติ. อตฺตโน ธมฺมตายปิสฺส เอวํ โหติ
"กิสฺส มยฺหํ อิมินา ลาเภน, ยฺวาหํ เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา
มิจฺฉาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปมิ, ปณฺณตฺติวีติกฺกมํ กโรมี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา ตโต
โอรมติ. เอวํ ปรสฺส กถายปิ อตฺตโน ธมฺมตายปิ สลฺลกฺเขตฺวา สุปชโห โหติ.
เตน ภควา "อปฺปมตฺตโก"ติ อาห.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ          วิ. ป. ๘/๒๘๗/๒๒๑       ฉ.ม. โส
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
      มคฺเค วา หิ อานนฺท ปฏิปทาย วาติ โลกุตฺตรมคฺคํ ปตฺวา วิวาโท
นาม สพฺพโส วูปสมฺมติ, นตฺถิ อธิคตมคฺคานํ วิวาโท. ปุพฺพภาคมคฺคํ ปน
ปุพฺพภาคปฏิปทญฺจ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
      ตตฺรายํ นโย:- เอกํ ภิกฺขุํ มนุสฺสา โลกุตฺตรธมฺเม สมฺภาเวนฺติ. โส
สทฺธิวิหาริกาทโย อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิเต ปุจฺฉติ "กึ อาคตตฺถา"ติ.
มนสิกาตพฺพํ กมฺมฏฺฐานํ ปุจฺฉิตุํ ภนฺเตติ. นิสีทถ, ขเณเนว อรหตฺตํ ปาเปตุํ
สมตฺถํ กมฺมฏฺฐานกถํ อาจิกฺขิสฺสามีติ วตฺวา วทติ:- "อิธ ภิกฺขุ อตฺตโน
วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา นิสินฺโน มูลกมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรติ, ตสฺส ตํ มนสิกโรโต
โอภาโส อุปฺปชฺชติ. อยํ ปฐมมคฺโค นาม. โส ทุติยํ โอภาสญาณํ นิพฺพตฺเตติ,
ทุติยมคฺโค อธิคโต โหติ, เอวํ ตติยํ จตุตฺถญฺจ. เอตฺตาวตา มคฺคปฺปตฺโต เจว
ผลปฺปตฺโต จ โหตี"ติ. อถ เต ภิกฺขู "อขีณาสโว นาม เอวํ กมฺมฏฺฐานํ
กเถตุํ น สกฺโกติ, อทฺธา อยํ ขีณาสโว"ติ นิฏฺฐํ คจฺฉนฺติ.
      โส อปเรน สมเยน กาลํ กโรติ. สมนฺตา ภิกฺขาจารคาเมหิ มนุสฺสา
อาคนฺตฺวา ปุจฺฉนฺติ "เกนจิ ภนฺเต เถโร ปญฺหํ ปุจฺฉิโต"ติ. อุปาสกา ปุพฺเพ
จ เถเรน ปโญฺห กถิโต อมฺหากนฺติ. เต ปุปฺผมณฺฑปํ ปุปฺผกูฏาคารํ สชฺเชตฺวา
สุวณฺเณน อกฺขิปิธานมุขปิธานาทึ กาเรตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา สตฺตาหํ
สาธุกีฬํ กีเฬตฺวา ฌาเปตฺวา อฏฺฐีนิ อาทาย เจติยํ กโรนฺติ. อญฺเญ อาคนฺตุกา
วิหารํ ๑- อาคนฺตฺวา ปาเท โธวิตฺวา "มหาเถรํ ปสฺสิสฺสาม, ๑- กหํ อาวุโส
มหาเถโร"ติ ปุจฺฉนฺติ. ปรินิพฺพุโต ภนฺเตติ. ทุกฺกรํ อาวุโส เถเรน กตํ
มคฺคผลานิ นิพฺพตฺตนฺเตน, ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ อาวุโสติ. ภิกฺขูนํ กมฺมฏฺฐานํ
กเถนฺโต อิมินา นิยาเมน กเถสิ ภนฺเตติ. เนโส อาวุโส มคฺโค, วิปสฺสนูปกฺกิเลโส
นาเมส, น ตุเมฺห ชานาถ, ปุถุชฺชโน อาวุโส เถโรติ. เต กลหํ กโรนฺตา
อุฏฺฐหิตฺวา "สกลวิหาเร ภิกฺขู จ ภิกฺขาจารคาเมสุ มนุสฺสา จ น ชานนฺติ,
ตุเมฺหเยว ชานาถ. กตรมคฺเคน ตุเมฺห อาคตา, กึ โว วิหารทฺวาเร เจติยํ น
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ม. ม. อาคตา ปาเท โธเวตฺวา มหาเถรํ ปสฺสิสฺสามาติ คนฺตฺวา
ทิฏฺฐนฺ"ติ เอวํวาทีนํ ปน ภิกฺขูนํ สตํ วา, โหตุ สหสฺสํ วา, ยาว ตํ ลทฺธึ
นปฺปชหนฺติ, สคฺโคปิ มคฺโคปิ วาริโตเยว.
      อปโรปิ ตาทิโสว กมฺมฏฺฐานํ กเถนฺโต เอวํ กเถติ:- จิตฺเตเนว ตีสุ
อุทฺธเนสุ ตีณิ กปลฺลานิ อาโรเปตฺวา เหฏฺฐา อคฺคึ กตฺวา จิตฺเตเนว อตฺตโน
ทฺวตฺตึสาการํ อุปฺปาเฏตฺวา กปลฺเลสุ ปกฺขิปิตฺวา จิตฺเตเนว ทณฺฑเกน ปริวตฺเตตฺวา
ปริวตฺเตตฺวา ภชฺชิตพฺพํ, ยา ฌายมาเน ฉาริกา โหติ, สา มุขวาเตน
ปลาเสตพฺพา. เอตฺตเกน ธุตปาโป นาเมส สมโณ โหติ. เสสํ ปุริมนเยเนว
วิตฺถาเรตพฺพํ.
      อปโร เอวํ กเถติ:- จิตฺเตเนว มหาจาฏึ ฐเปตฺวา มตฺถุํ โยเชตฺวา
จิตฺเตเนว อตฺตโน ทฺวตฺตึสาการํ อุปฺปาเฏตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปิตฺวา มตฺถุํ โอตาเรตฺวา
มนฺถิตพฺพํ. มถิยมานํ วิลียติ, วิลีเน อุปริ เผโณ อุคฺคจฺฉติ. โส เผโณ
ปริภุญฺชิตพฺโพ. เอตฺตาวตา โว อมตํ ปริภุตฺตํ นาม ภวิสฺสติ. อิโต ปรํ "อถ
เต ภิกฺขู"ติอาทิ สพฺพํ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ.
      [๔๔] อิทานิ โย เอวํ วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย, ตสฺส มูลํ ทสฺเสนฺโต
ฉยิมานีติอาทิมาห. ตตฺถ อคารโวติ คารววิรหิโต. อปฺปติสฺโสติ อปฺปฏิสฺสโย
อนีจวุตฺติ. เอตฺถ ปน โย ภิกฺขุ สตฺถริ ธรมาเน ตีสุ กาเลสุ อุปฏฺฐานํ
น ยาติ, สตฺถริ อนุปาหเน จงฺกมนฺเต สอุปาหโน จงฺกมติ, นีเจ จงฺกเม
จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมติ, เหฏฺฐา วสนฺเต อุปริ วสติ, สตฺถุ
ทสฺสนฏฺฐาเน อุโภ อํเส ปารุปติ, ฉตฺตํ ธาเรติ, อุปาหนํ ธาเรติ, นหานติตฺเถ
อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา กโรติ, ปรินิพฺพุเต วา ปน เจติยํ วนฺทิตุํ น คจฺฉติ,
เจติยสฺส ปญฺญายนฏฺฐาเน สตฺถุ ทสฺสนฏฺฐาเน วุตฺตํ สพฺพํ กโรติ, อญฺเญหิ จ
ภิกฺขูหิ "กสฺมา เอวํ กโรสิ, น อิทํ วฏฺฏติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส นาม ลชฺชิตุํ
วฏฺฏตี"ติ วุตฺเต "ตุณฺหี โหหิ, ๑- กึ พุทฺโธ พุทฺโธติ วทสี"ติ ภณติ, อยํ
สตฺถริ อคารโว นาม.
@เชิงอรรถ:  ม. โหติ
      โย ปน ธมฺมสฺสวเน สงฺฆุฏฺเฐ สกฺกจฺจํ น คจฺฉติ, สกฺกจฺจํ ธมฺมํ น
สุณาติ, นิทฺทายติ สลฺลเปนฺโต วา นิสีทติ, สกฺกจฺจํ น คณฺหาติ น ธาเรติ,
"กึ ธมฺเม อคารวํ กโรสี"ติ วุตฺเต "ตุณฺหี โหหิ, ธมฺโม ธมฺโมติ วทสิ, ๑-
กึ ธมฺโม นามา"ติ วทติ, อยํ ธมฺเม อคารโว นาม.
      โย ปน เถเรน ภิกฺขุนา อนชฺฌิฏฺโฐ ธมฺมํ เทเสติ, นิสีทติ ปญฺหํ
กเถติ, วุฑฺเฒ ภิกฺขู ฆฏฺเฏนฺโต คจฺฉติ, ติฏฺฐติ นิสีทติ, ทุสฺสปลฺลตฺถิกํ วา
หตฺถปลฺลตฺถิกํ วา กโรติ, สํฆมชฺเฌ อุโภ อํเส ปารุปติ, ฉตฺตุปาหนํ ธาเรติ,
"ภิกฺขุสํฆสฺส ลชฺชิตุํ วฏฺฏตี"ติ วุตฺเตปิ "ตุณฺหี โหหิ, สํโฆ สํโฆติ วทสิ, กึ
สํโฆ, มิคสงฺโฆ อชสงฺโฆติอาทีนิ วทติ, อยํ สํเฆ อคารโว นาม. เอกภิกฺขุสฺมิมฺปิ
หิ อคารเว กเต สํเฆ กโตเยว โหติ. ติสฺโส สิกฺขา ปน อปริปูรยมาโนว
สิกฺขาย น ปริปูรการี ๒- นาม.
      อชฺฌตฺตํ วาติ อตฺตนิ วา อตฺตโน ปริสาย วา. พหิทฺธา วาติ ปรสฺมึ
วา ปรสฺส ปริสาย วา.
      [๔๖] อิทานิ อยํ ฉ ฐานานิ นิสฺสาย อุปฺปนฺนวิวาโท วฑฺเฒนฺโต ยานิ
อธิกรณานิ ปาปุณาติ, ตานิ ทสฺเสตุํ จตฺตาริมานีติอาทิมาห. ตตฺถ วูปสมนตฺถาย
ปวตฺตมาเนหิ สมเถหิ อธิกาตพฺพานีติ อธิกรณานิ. วิวาโทว ตํ อธิกรณํ จ
วิวาทาธิกรณํ. อิตเรสุปิ เอเสว นโย.
      อิทานิ อิมานิปิ จตฺตาริ อธิกรณานิ ปตฺวา อุปริ วฑฺเฒนฺโต โสปิ
วิวาโท เยหิ สมเถหิ วูปสมฺมติ, เตสํ ทสฺสนตฺถํ สตฺต โข ปนิเมติอาทิมาห.
ตตฺถ อธิกรณานิ สเมนฺติ วูปสเมนฺตีติ อธิกรณสมถา. อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานนฺติ
อุปฺปนฺนานํ อุปฺปนฺนานํ. อธิกรณานนฺติ เอเตสํ วิวาทาธิกรณาทีนํ จตุนฺนํ.
สมถาย วูปสมายาติ สมนตฺถญฺเจว วูปสมนตฺถญฺจ. สมฺมุขาวินโย ทาตพฺโพฯเปฯ
ติณวตฺถารโกติ อิเม สตฺต สมถา ทาตพฺพา.
      ตตฺรายํ วินิจฺฉยกถา:- อธิกรเณสุ ตาว ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วาติ
อฏฺฐารสหิ วตฺถูหิ วิวทนฺตานํ ภิกฺขูนํ โย วิวาโท, อิทํ วิวาทาธิกรณํ นาม.
@เชิงอรรถ:  สี., ก. วทสิ, เอวมุปริปิ                  สี., ม., ก. อคารโว
สีลวิปตฺติยา วา อาจารทิฏฺฐิอาชีววิปตฺติยา วา อนุวทนฺตานํ โย อนุวาโท
อุปวทนา เจว โจทนา จ, อิทํ อนุวาทาธิกรณํ นาม. มาติกายํ อาคตา
ปญฺจ วิภงฺเค เทฺวติ สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ นาม. ยํ สํฆสฺส
อปโลกนาทีนํ จตุนฺนํ กมฺมานํ กรณํ, อิทํ กิจฺจาธิกรณํ นาม.
      ตตฺถ วิวาทาธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย
จ. สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมมานํ ยสฺมึ วิหาเร อุปฺปนฺนํ, ตสฺมึเยว วา, อญฺญตฺถ
วูปสเมตุํ คจฺฉนฺตานํ อนฺตรามคฺเค วา, ยตฺถ คนฺตฺวา สํฆสฺส นิยฺยาติตํ, ตตฺถ
สํเฆน วา คเณน วา วูปสเมตุํ อสกฺโกนฺเต ตตฺเถว อุพฺพาหิกาย สมฺมตปุคฺคเลหิ
วา วินิจฺฉิตุํ สมฺมติ. เอวํ สมฺมมาเน ปน ตสฺมึ ยา สํฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา,
วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา, อยํ สมฺมุขาวินโย นาม.
      ตตฺถ จ การกสํฆสฺส สามคฺคิวเสน สมฺมุขีภาโว สํฆสมฺมุขตา. สเมตพฺพสฺส
วตฺถุโน ภูตตา ธมฺมสมฺมุขตา. ยถา ตํ สเมตพฺพํ ตเถว, สมนํ วินยสมฺมุขตา.
โย จ วิวทติ, เยน จ วิวทติ, เตสํ อุภินฺนํ อตฺถปจฺจตฺถิกานํ สมฺมุขีภาโว
ปุคฺคลสมฺมุขตา. อุพฺพาหิกาย วูปสมเน ปเนตฺถ สํฆสมฺมุขตา ปริหายติ. เอวํ
ตาว สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมติ.
      สเจ ปเนวมฺปิ น สมฺมติ, อถ นํ อุพฺพาหิกาย สมฺมตา ภิกฺขู "น มยํ
สกฺโกม วูปสเมตุนฺ"ติ สํฆสฺเสว นิยฺยาเตนฺติ. ตโต สํโฆ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ
สลากคาหกํ สมฺมนฺนิตฺวา เตน คุฬฺหกวิวฏฺฏกสกณฺณชปฺปเกสุ ตีสุ สลากคาเหสุ
อญฺญตรวเสน สลากํ คาเหตฺวา สนฺนิปติตปริสาย ธมฺมวาทีนํ เยภุยฺยตาย ยถา เต
ธมฺมวาทิโน วทนฺติ, เอวํ วูปสนฺตํ อธิกรณํ สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ
วูปสนฺตํ โหติ. ตตฺถ สมฺมุขาวินโย วุตฺตนโยว. ยํ ปน เยภุยฺยสิกาย กมฺมสฺส
กรณํ, อยํ เยภุยฺยสิกา นาม. เอวํ วิวาทาธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ.
      อนุวาทาธิกรณํ จตูหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ สติวินเยน จ
อมุฬฺหวินเยน จ ตสฺสปาปิยสิกาย จ. สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมมานํ โย จ
อนุวทติ, ยญฺจ อนุวทติ, เตสํ วจนํ สุตฺวา สเจ กาจิ อาปตฺติ นตฺถิ, อุโภ
ขมาเปตฺวา, สเจ อตฺถิ, อยํ นาเมตฺถ อาปตฺตีติ เอวํ วินิจฺฉิตํ วูปสมฺมติ. ตตฺถ
สมฺมุขาวินยลกฺขณํ วุตฺตนยเมว.
      ยทา ปน ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํสิตสฺส
สติวินยํ ยาจมานสฺส สํโฆ ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน สติวินยํ เทติ, ตทา
สมฺมุขาวินเยน จ สติวินเยน จ วูปสนฺตํ โหติ. ทินฺเน ปน สติวินเย ปุน ตสฺมึ
ปุคฺคเล กสฺสจิ อนุวาโท น รุหติ.
      ยทา อุมฺมตฺตโก ภิกฺขุ อุมฺมาทวเสน กเต อสฺสามณเก อชฺฌาจาเร
"สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตินฺ"ติ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน "อุมฺมตฺตเกน เม อาวุโส
เอตํ กตํ, นาหนฺตํ สรามี"ติ ภณนฺโตปิ ภิกฺขูหิ โจทิยมาโนว ปุน อโจทนตฺถาย
อมุฬฺหวินยํ ยาจติ, สํโฆ จสฺส ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อมุฬฺหวินยํ เทติ, ตทา
สมฺมุขาวินเยน จ อมุฬฺหวินเยน จ วูปสนฺตํ โหติ. ทินฺเน ปน อมุฬฺหวินเย
ปุน ตสฺมึ ปุคฺคเล กสฺสจิ ตปฺปจฺจยา อนุวาโท น รุหติ.
      ยทา ปน ปาราชิเกน ปาราชิกสามนฺเตน วา โจทิยมานสฺส อญฺเญนาญฺญํ
ปฏิจรโต ปาปุสฺสนฺนตาย ปาปิยสฺส ปุคฺคลสฺส "สจายํ อจฺฉินฺนมูโล ภวิสฺสติ,
สมฺมา วตฺติตฺวา โอสารณํ ลภิสฺสติ, สเจ ฉินฺนมูโล, อยเมวสฺส นาสนา
ภวิสฺสตี"ติ มญฺญมาโน สํโฆ ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน ตสฺสปาปิยสิกํ กโรติ, ตทา
สมฺมุขาวินเยน เจว ตสฺสปาปิยสิกาย จ วูปสนฺตํ โหติ. เอวํ อนุวาทาธิกรณํ
จตูหิ สมเถหิ สมฺมติ.
      อาปตฺตาธิกรณํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน
จ ติณวตฺถารเกน จ. ตสฺส สมฺมุขาวินเยเนว วูปสโม นตฺถิ. ยทา ปน เอกสฺส
วา ภิกฺขุโน สนฺติเก สํฆคณมชฺเฌสุ วา ภิกฺขุ ลหุกํ อาปตฺตึ เทเสติ, ตทา
อาปตฺตาธิกรณํ สมฺมุขาวินเยน ปฏิญฺญาตกรเณน จ วูปสมฺมติ. ตตฺถ สมฺมุขาวินโย
ตาว โย จ เทเสติ, ยสฺส จ เทเสติ, เตสํ สมฺมุขตา. เสสํ วุตฺตนยเมว,
ปุคฺคลสฺส จ คณสฺส จ เทสนากาเล สํฆสมฺมุขตา ปริหายติ. ยมฺปเนตฺถ ๑- "อหํ
@เชิงอรรถ:  สี., ม. ยา ปเนตฺถ
ภนฺเต อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโน"ติ จ, "อาม ปสฺสามี"ติ จ ปฏิญฺญาตาย
"อายตึ สํวเรยฺยาสี"ติ กรณํ, ตํ ปฏิญฺญาตกรณํ นาม. สํฆาทิเสสปริวาสาทิยาจนา
ปฏิญฺญา ปริวาสาทีนํ ทานํ ปฏิญฺญาตกรณํ นาม.
      เทฺวปกฺขชาตา ปน ภณฺฑนการกา ภิกฺขู พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจารํ
จริตฺวา ปุน ลชฺชิธมฺเม อุปฺปนฺเน "สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อญฺญมญฺญํ
กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขลตาย สํวตฺเตยฺยา"ติ อญฺญมญฺญํ อาปตฺติยา
การาปเน โทสํ ทิสฺวา ยทา ติณวตฺถารกกมฺมํ กโรนฺติ, ตทา อาปตฺตาธิกรณํ
สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ สมฺมติ. ตตฺร หิ ยตฺตกา หตฺถปาสุปคตา
"น เม ตํ ขมตี"ติ เอวํ ทิฏฺฐาวิกมฺมํ อกตฺวา "ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ
กมฺมนฺ"ติ น อุกฺโกเฏนฺติ, นิทฺทมฺปิ โอกฺกนฺตา โหนฺติ, สพฺเพสมฺปิ ฐเปตฺวา
ถุลฺลวชฺชญฺจ คิหิปฏิสํยุตฺตญฺจ สพฺพาปตฺติโย วุฏฺฐหนฺติ, เอวํ อาปตฺตาธิกรณํ
ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ. กิจฺจาธิกรณํ เอเกน สมเถน สมฺมติ สมฺมุขาวินเยเนว.
      อิมานิ จตฺตาริ อธิกรณานิ ยถานุรูปํ อิเมหิ สตฺตหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ.
เตน วุตฺตํ "อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานํ อธิกรณานํ สมถาย วูปสมาย สมฺมุขาวินโย
ทาตพฺโพ ฯเปฯ ติณวตฺถารโก"ติ. อยเมตฺถ วินิจฺฉยนโย, วิตฺถาโร ปน
สมถกฺขนฺธเก ๑- อาคโตเยว. วินิจฺฉโยปิสฺส สมนฺตปาสาทิกาย วุตฺโต.
      [๔๗] โย ปนายํ อิมสฺมึ สุตฺเต "อิธานนฺท ภิกฺขู วิวทนฺตี"ติอาทิโก
วิตฺถาโร วุตฺโต, โส เอเตน นเยน สงฺเขปโตว วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ. ตตฺถ
ธมฺโมติอาทีสุ สุตฺตนฺตปริยาเยน ตาว ทส กุสลกมฺมปถา ธมฺโม, อกุสลกมฺมปถา
อธมฺโม. ตถา "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา"ติ เหฏฺฐา อาคตา สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺมา,
ตโย สติปฏฺฐานา ตโย สมฺมปฺปธานา ตโย อิทฺธิปาทา ฉ อินฺทฺริยานิ ฉ
พลานิ อฏฺฐ โพชฺฌงฺคา นวงฺคิโก มคฺโค จาติ, จตฺตาโร อุปาทานา ปญฺจ
นีวรณานีติอาทโย สงฺกิลิฏฺฐธมฺมา จาติ อยํ อธมฺโม.
      ตตฺถ ยงฺกิญฺจิ เอกํ อธมฺมโกฏฺฐาสํ คเหตฺวา "อิมํ อธมฺมํ ธมฺโมติ
กริสฺสาม, เอวํ อมฺหากํ อาจริยกุลํ นิยฺยานิกํ ภวิสฺสติ, มยญฺจ โลเก ปากฏา
@เชิงอรรถ:  วิ. จู ๖/๑๘๕-๒๔๒/๒๑๘-๑๗๓
ภวิสฺสามา"ติ ตํ อธมฺมํ "ธมฺโม อยนฺ"ติ กเถนฺตา ธมฺโมติ วิวทนฺติ. ตเถว
ธมฺมโกฏฺฐาเสสุ เอกํ คเหตฺวา "อธมฺโม อยนฺ"ติ กเถนฺตา อธมฺโมติ วิวทนฺติ.
      วินยปริยาเยน ปน ภูเตเนว วตฺถุนา โจเทตฺวา สาเรตฺวา ยถาปฏิญฺญาย
กาตพฺพํ กมฺมํ ธมฺโม นาม, อภูเตน ปน วตฺถุนา อโจเทตฺวา อสาเรตฺวา
อปฺปฏิญฺญาย กตฺตพฺพํ กมฺมํ อธมฺโม นาม. เตสุปิ อธมฺมํ "ธมฺโม อยนฺ"ติ
กเถนฺตา ธมฺโมติ วิวทนฺติ, ธมฺมํ "อธมฺโม อยนฺ"ติ กเถนฺตา อธมฺโมติ วิวทนฺติ.
      สุตฺตนฺตปริยาเยน ปน ราควินโย โทสวินโย โมหวินโย สํวโร ปหานํ
ปฏิสงฺขาติ อยํ วินโย นาม, ราคาทีนํ อวินโย อสํวโร อปฺปหานํ อปฺปฏิสงฺขาติ
อยํ อวินโย นาม. วินยปริยาเยน วตฺถุสมฺปตฺติ ญตฺติสมฺปตฺติ อนุสฺสาวนสมฺปตฺติ
สีมาสมฺปตฺติ ปริสสมฺปตฺตีติ อยํ วินโย นาม, วตฺถุวิปตฺติ ฯเปฯ ปริสวิปตฺตีติ
อยํ อวินโย นาม. เตสุปิ ยงฺกิญฺจิ อวินยํ "อวินโย อยนฺ"ติ กเถนฺตา วินโยติ
วิวทนฺติ, วินยํ อวินโยติ กเถนฺตา อวินโยติ วิวทนฺติ.
      ธมฺมเนตฺติ สมนุมชฺชิตพฺพาติ ธมฺมรชฺชุ อนุมชฺชิตพฺพา ญาเณน ฆํสิตพฺพา
อุปปริกฺขิตพฺพา. สา ปเนสา ธมฺมเนตฺติ อิติ โข วจฺฉ อิเม ทสธมฺมา อกุสลา
ทสธมฺมา กุสลา"ติ เอวํ มหาวจฺฉโคตฺตสุตฺเต ๑- อาคตาติ วุตฺตา. สาเอว วา
โหตุ, โย วา อิธ ธมฺโม จ วินโย จ วุตฺโต. ยถา ตตฺถ สเมตีติ ยถา
ตาย ธมฺมเนตฺติยา สเมติ, ธมฺโม ธมฺโมว โหติ, อธมฺโม อธมฺโมว, วินโย
วินโยว โหติ, อวินโย อวินโยว.
      ตถา ตนฺติ เอวนฺตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ. เอกจฺจานํ อธิกรณานนฺติ
อิธ วิวาทาธิกรณเมว ทสฺสิตํ, สมฺมุขาวินโย ปน น กิสฺมิญฺจิ อธิกรเณ
น ลพฺภติ.
      [๔๘] ตํ ปเนตํ ยสฺมา ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ
เยภุยฺยสิกาย จ, ตสฺมา เหฏฺฐา มาติกาย ฐปิตานุกฺกเมน อิทานิ สติวินยสฺส วาเร
ปตฺเตปิ ตํ อวตฺวาว วิวาทาธิกรเณเยว ๒- ตาว ทุติยสมถํ ทสฺเสนฺโต กถญฺจานนฺท
@เชิงอรรถ:  ม.ม. ๑๓/๑๙๓-๒๐๐/๑๗๐-๑๗๘            ก. วิวาทาธิกรณสฺเสว
เยภุยฺยสิกาติอาทิมาห. ตตฺถ พหุตราติ อนฺตมโส ทฺวีหิ ตีหิปิ อติเรกตรา.
เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
      [๔๙] อิทานิ เหฏฺฐา อวิตฺถาริตํ สติวินยํ อาทึ กตฺวา วิตฺถาริตาวเสสสมเถ
ปฏิปาฏิยา วิตฺถาเรตุํ กถญฺจานนฺท สติวินโยติอาทิมาห. ตตฺถ
ปาราชิกสามนฺเตน วาติ เทฺว สามนฺตานิ ขนฺธสามนฺตญฺจ อาปตฺติสามนฺตญฺจ.
ตตฺถ ปาราชิกาปตฺติกฺขนฺโธ, สํฆาทิเสสาปตฺติกฺขนฺโธ, ถุลฺลจฺจยปาจิตฺติยปาฏิ-
เทสนียทุกฺกฏทุพฺภาสิตาปตฺติกฺขนฺโธติ เอวํ ปุริมสฺส ปจฺฉิมกฺขนฺธํ ขนฺธสามนฺตํ
นาม โหติ. ปฐมปาราชิกสฺส ปน ปุพฺพภาเค ทุกฺกฏํ, เสสานํ ถุลฺลจฺจยนฺติ อิทํ
อาปตฺติสามนฺตํ นาม. ตตฺถ ขนฺธสามนฺเต ปาราชิกสามนฺตํ วา ครุกาปตฺติ
นาม โหติ. สรตายสฺมาติ สรตุ อายสฺมา. เอกจฺจานํ อธิกรณานนฺติ อิธ
อนุวาทาธิกรณเมว ทสฺสิตํ.
      [๕๐] ภาสิตปริกนฺตนฺติ วาจาย ภาสิตํ กาเยน จ ปรกนฺตํ, ปริกฺกมิตฺวา ๑-
กตนฺติ อตฺโถ. เอกจฺจานนฺติ อิธาปิ อนุวาทาธิกรณเมว อธิปฺเปตํ. ปฏิญฺญาตกรเณ
"เอกจฺจานนฺ"ติ อาปตฺตาธิกรณํ ทสฺสิตํ.
      [๕๒] ทวาติ สหสา. รวาติ อญฺญํ ภณิตุกาเมน อญฺญํ วุตฺตํ. เอวํ โข
อานนฺท ตสฺสปาปิยสิกา โหตีติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปาปุสฺสนฺนตา ปาปิยสิกา โหติ.
อิมินา กมฺมสฺส วตฺถุ ทสฺสิตํ. เอวรูปสฺส หิ ปุคฺคลสฺส ตํ ๒- กมฺมํ กาตพฺพํ.
กมฺเมน หิ อธิกรณสฺส วูปสโม โหติ, น ปุคฺคลสฺส ปาปุสฺสนฺนตาย. อิธาปิจ
อนุวาทาธิกรณเมว อธิกรณนฺติ เวทิตพฺพํ.
      [๕๓] กถญฺจานนฺท ติณวตฺถารโกติ เอตฺถ อิทํ กมฺมํ
ติณวตฺถารกสทิสตฺตา ติณวตฺถารโกติ วุตฺตํ. ยถา หิ คูถํ วา มุตฺตํ วา ฆฏฺฏิยมานํ
ทุคฺคนฺธตาย พาธติ, ติเณหิ อวตฺถริตฺวา สมฺปฏิจฺฉาทิตสฺส ปนสฺส โส คนฺโธ น
พาธติ, เอวเมว ยํ อธิกรณํ ถูลํ ๓- มูลานุมูลํ คนฺตฺวา อวูปสมมานํ ๔- กกฺขลตาย
วาฬตาย เภทาย สํวตฺตติ, ตํ อิมินา กมฺเมน วูปสนฺตํ คูถํ วิย ติณวตฺถารเกน
@เชิงอรรถ:  ก. ปริกฺขิปิตฺวา                    ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ            ฉ.ม. วูปสมิยมานํ
ปฏิจฺฉนฺนํ วูปสนฺตํ โหตีติ อิทํ กมฺมํ ติณวตฺถารกสทิสตฺตา ติณวตฺถารโกติ วุตฺตํ.
ตสฺส อิธานนฺท ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานนฺติอาทิวจเนน อาการมตฺตเมว ทสฺสิตํ,
ขนฺธเก อาคตาเยว ปเนตฺถ กมฺมวาจา ปมาณํ. ฐเปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ ฐเปตฺวา
คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ เอตฺถ ปน ถุลฺลวชฺชนฺติ ถุลฺลวชฺชํ ปาราชิกญฺเจว
สํฆาทิเสสญฺจ. คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ คิหีนํ หีเนน ขุํสนวมฺภนธมฺมิกปฏิสฺสเวสุ
อาปนฺนอาปตฺติ. อธิกรณานนฺติ อิธ อาปตฺตาธิกรณเมว เวทิตพฺพํ. กิจฺจาธิกรณสฺส
ปน วเสน อิธ น กิญฺจิ วุตฺตํ. กิญฺจาปิ น วุตฺตํ, สมฺมุขาวินเยเนว ปนสฺส วูปสโม
โหตีติ เวทิตพฺโพ.
      [๕๔] ฉยิเม อานนฺท ธมฺมา สารณียาติ เหฏฺฐา กลหวเสน สุตฺตํ
อารทฺธํ, อุปริ สารณียธมฺมา อาคตา. อิติ ยถานุสนฺธินาว เทสนา อาคตา ๑-
โหติ. เหฏฺฐา โกสมฺพิยสุตฺเต ๒- ปน โสตาปตฺติมคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ กถิตา, อิมสฺมึ
สุตฺเต โสตาปตฺติผลสมฺมาทิฏฺฐิ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. อณุนฺติ อปฺปสาวชฺชํ. ถูลนฺติ
มหาสาวชฺชํ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      สามคามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      --------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๒๑-๓๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=536&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=536&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=51              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=940              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=962              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=962              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]