ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

                        ๒. ปญฺจตฺตยสุตฺตวณฺณนา
      [๒๑] เอวมฺเม สุตนฺติ ปญฺจตฺตยสุตฺตํ. ตตฺถ เอเกติ เอกจฺเจ.
สมณพฺราหฺมณาติ ปริพฺพชุปคตภาเวน สมณา, ชาติยา พฺราหฺมณา, โลเกน วา
สมณาติ จ พฺราหฺมณาติ จ เอวํ สมฺมตา. อปรนฺตํ กปฺเปตฺวา วิกปฺเปตฺวา
คณฺหนฺตีติ อปรนฺตกปฺปิกา. อปรนฺตกปฺโป วา เอเตสํ อตฺถีติปิ อปรนฺตกปฺปิกา.
เอตฺถ จ อนฺโตติ "สกฺกาโย โข อาวุโส เอโก อนฺโต"ติอาทีสุ วิย อิธ
โกฏฺฐาโส อธิปฺเปโต. กปฺปาติ ตณฺหาทิฏฺฐิโย. วุตฺตมฺปิ เจตํ "กปฺโปติ อุทานโต
เทฺว กปฺปา ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺฐิกปฺโป จา"ติ. ๑- ตสฺมา ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน
อนาคตํ ขนฺธโกฏฺฐาสํ กปฺเปตฺวา ปกปฺเปตฺวา ฐิตาติ อปรนฺตกปฺปิกาติ เอวมตฺถ
อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เตสํ เอวํ อปรนฺตํ กปฺเปตฺวา ฐิตานํ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนวเสน
อปรนฺตเมว อนุคตา ทิฏฺฐีติ อปรนฺตานุทิฏฺฐิโน. เต เอวํทิฏฺฐิโน ตํ อปรนฺตํ
อารพฺภ อาคมฺม ปฏิจฺจ อญฺญมฺปิ ชนํ ทิฏฺฐิคติกํ กโรนฺตา อเนกวิหิตานิ
อธิมุตฺติปทานิ ๒- อภิวทนฺติ. อเนกวิหิตานีติ อเนกวิธานิ. อธิมุตฺติปทานีติ
อธิวจนปทานิ. อถวา ภูตมตฺถํ อธิภวิตฺวา ยถาสภาวโต อคฺคเหตฺวา วตฺตนโต
อธิมุตฺติโยติ ทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ, อธิมุตฺตีนํ ปทานิ อธิมุตฺติปทานิ,
ทิฏฺฐิทีปกานิ วจนานีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ขุ. มหา. ๒๙/๑๓๖, ๑๓๘/๑๑๕, ๑๑๖ (สฺยา)      ฉ.ม. อธิวุตฺติปทานิ
      สญฺญีติ สญฺญาสมงฺคี. อโรโคติ นิจฺโจ. อิตฺเถเกติ อิตฺถํ เอเก,
เอวเมเกติ อตฺโถ. อิมินา โสฬส สญฺญีวาทา กถิตา. อสญฺญีติ อิมินา อฏฺฐ
อสญฺญีวาทา, เนวสญฺญีนาสญฺญีติ อิมินา อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา, สโต
วา ปน สตฺตสฺสาติ อิมินา สตฺต อุจฺเฉทวาทา. ตตฺถ สโตติ วิชฺชมานสฺส.
อุจฺเฉทนฺติ อุปจฺเฉทํ. วินาสนฺติ อทสฺสนํ. วิภวนฺติ ภววิคมํ. สพฺพาเนตานิ
อญฺญมญฺญเววจนาเนว. ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ วาติ อิมินา ปญฺจ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทา
กถิตา. ตตฺถ ทิฏฺฐธมฺโมติ ปจฺจกฺขธมฺโม วุจฺจติ, ตตฺถ ตตฺถ
ปฏิลทฺธอตฺตภาวสฺเสตํ อธิวจนํ. ทิฏฺฐธมฺเม นิพฺพานํ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ, ตสฺมึเยว
อตฺตภาเว ทุกฺขวูปสมนฺติ อตฺโถ. สนฺตํ วาติ สญฺญีติอาทิวเสน ตีหากาเรหิ
สนฺตํ. ตีณิ โหนฺตีติ สญฺญี อตฺตาติอาทีนิ สนฺตอตฺตวเสน เอกํ, อิตรานิ เทฺวติ
เอวํ ตีณิ.
      [๒๒] รูปึ วาติ กรชรูเปน วา กสิณรูเปน วา รูปึ. ตตฺถ ลาภี
กสิณรูปํ อตฺตาติ คณฺหาติ. ตกฺกี อุโภปิ รูปานิ คณฺหาติเยว. อรูปินฺติ
อรูปสมาปตฺตินิมิตฺตํ วา, ฐเปตฺวา สญฺญากฺขนฺธํ ๑- เสสอรูปธมฺเม วา อตฺตาติ
ปญฺญเปนฺตา ลาภิโนปิ ตกฺกิกาปิ เอวํ ปญฺญเปนฺติ. ตติยทิฏฺฐิ ปน มิสฺสกคาหวเสน
ปวตฺตา, จตุตฺถา ตกฺกคาเหเนว. ทุติยจตุกฺเก ปฐมทิฏฺฐิ สมาปนฺนกวาเทน ๒-
กถิตา, ทุติยทิฏฺฐิ อสมาปนฺนกวาเทน, ตติยทิฏฺฐิ สุปฺปมตฺเตน วา สราวมตฺเตน
วา ๓- กสิณปริกมฺมวเสน, จตุตฺถทิฏฺฐิ วิปุลกสิณวเสน กถิตาติ เวทิตพฺพา.
      เอตํ วา ปเนเตสํ อุปาติวตฺตตนฺติ สญฺญีติ ปเทน สงฺเขปโต วุตฺตํ.
สญฺญาสตฺตกํ อติกฺกนฺตานนฺติ อตฺโถ. อปเร อฏฺฐกนฺติ วทนฺติ. ตทุภยํ ปรโต
อาวิภวิสฺสติ. อยํ ปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- เกจิ หิ เอตา ๔- สตฺต วา อฏฺฐ วา
สญฺญา สมติกฺกมิตุํ สกฺโกนฺติ, เกจิ ปน น สกฺโกนฺติ. ตตฺถ เย สกฺโกนฺติ
เตว คหิตา. เตสํ ปน เอเกสํ อุปาติวตฺตตํ อติกฺกมิตุํ สกฺโกนฺตานํ ยถาปิ
นาม คงฺคํ โอติณฺเณสุ มนุสฺเสสุ เอโก ทีฆวาปึ คนฺตฺวา ติฏฺเฐยฺย, เอโก ตโต
@เชิงอรรถ:  ก. ปญฺจกฺขนฺธํ       ฉ.ม. สมาปนฺนกวาเร, เอวมุปริปิ, สุ. วิ. ๑/๗๖, ๗๗/๑๑๐
@ สี. สุปฺปมตฺตํ วา สราวมตฺตํ วา               ก. เอตฺถ
ปรํ มหาคามํ, เอวเมว เอเก วิญฺญาณญฺจายตนํ อปฺปมาณํ อาเนญฺชนฺติ
วตฺวา ติฏฺฐนฺติ, เอเก อากิญฺจญฺญายตนํ. ตตฺถ วิญฺญาณญฺจายตนํ ตาว ทสฺเสตุํ
วิญฺญาณกสิณเมเกติ วุตฺตํ. ปรโต "อากิญฺจญฺญายตนเมเก"ติ วกฺขติ. ตยิทนฺติ
ตํ อิทํ ทิฏฺฐิคตญฺจ ทิฏฺฐิปจฺจยญฺจ ทิฏฺฐารมฺมณญฺจ. ตถาคโต อภิชานาตีติ
อิมินา ปจฺจเยน อิทํ นาม ทสฺสนํ คหิตนฺติ อภิวิสิฏฺเฐน ญาเณน ชานาติ.
      อิทานิ ตเทว วิตฺถาเรนฺโต เย โข เต โภนฺโตติอาทิมาห. ยา วา
ปเนเตสํ สญฺญานนฺติ ยา วา ปน เอตาสํ "ยทิ รูปสญฺญานนฺ"ติ เอวํ ๑-
วุตฺตสญฺญานํ. ปริสุทฺธาติ นิรุปกฺกิเลสา. ปรมาติ อุตฺตมา. อคฺคาติ เสฏฺฐา.
อนุตฺตริยา อกฺขายตีติ อสทิสา กถิยติ. ยทิ รูปสญฺญานนฺติ อิมินา จตสฺโส
รูปาวจรสญฺญา กถิตา. ยทิ อรูปสญฺญานนฺติ อิมินา อากาสานญฺจายตน-
วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญา. อิตเรหิ ปน ทฺวีหิ ปเทหิ สมาปนฺนกวาโร จ อสมาปนฺนกวาโร
จ กถิโตติ เอวเมตา โกฏฺฐาสโต อฏฺฐ, อตฺถโต ปน สตฺต สญฺญา โหนฺติ.
สมาปนฺนกวาโร หิ ปุริมาหิ ฉหิ สงฺคหิโตเยว. ๒- ตยิทํ สงฺขตนฺติ ตํ อิทํ
สพฺพมฺปิ สญฺญาคตํ สทฺธึ ทิฏฺฐิคเตน สงฺขตํ ปจฺจเยหิ สมาคนฺตฺวา กตํ.
โอฬาริกนฺติ สงฺขตตฺตาว โอฬาริกํ. อตฺถิ โข ปน สงฺขารานํ นิโรโธติ เอเตสํ
ปน สงฺขตนฺติ วุตฺตานํ สงฺขารานํ นิโรโธติ สงฺขาตํ นิพฺพานํ นาม อตฺถิ.
อตฺเถตนฺติ อิติ วิทิตฺวาติ ตํ โข ปน นิพฺพานํ "อตฺถิ เอตนฺ"ติ เอวํ ชานิตฺวา.
ตสฺส นิสฺสรณทสฺสาวีติ ตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณทสฺสี นิพฺพานทสฺสี. ตถาคโต
ตทุปาติวตฺโตติ ตํ สงฺขตํ อติกฺกนฺโต ๓- สมติกฺกนฺโตติ อตฺโถ.
      [๒๓] ตตฺราติ เตสุ อฏฺฐสุ อสญฺญีวาเทสุ. รูปึ วาติอาทีนิ สญฺญีวาเท
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. อยญฺจ ยสฺมา อสญฺญีวาโท, ตสฺมา อิธ ทุติยํ จตุกฺกํ
น วุตฺตํ. ปฏิกฺโกสนฺตีติ ปฏิพาหนฺติ ปฏิเสเธนฺติ. สญฺญา โรโคติอาทีสุ
อาพาธฏฺเฐน โรโค, สโทสฏฺเฐน คณฺโฑ, อนุปวิฏฺฐฏฺเฐน สลฺลํ. อาคตึ วา คตึ
วาติอาทีสุ ปฏิสนฺธิวเสน อาคตึ, จุติวเสน คตึ, จวนวเสน จุตึ, อุปปชฺชนวเสน
อุปปตฺตึ, ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชิตฺวา อปราปรํ วฑฺฒนวเสน วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ.
@เชิงอรรถ:  สี. สญฺญานนฺติ เอวํ       สี. ปุริมาภิชาติสงฺคหิโตเยว     ม. อติกฺกมตฺเถ
กามํ จตุโวการภเว รูปํ วินาปิ วิญฺญาณสฺส ปวตฺติ อตฺถิ, เสเส ปน ตโย
ขนฺเธ วินา นตฺถิ. อยํ ปน ปโญฺห ปญฺจโวการภววเสน กถิโต. ปญฺจโวกาเรหิ
เอตฺตเก ขนฺเธ วินา วิญฺญาณสฺส ปวตฺติ นาม นตฺถิ. วิตณฺฑวาที ปเนตฺถ
"อญฺญตฺร รูปา"ติอาทิวจนโต อรูปภเวปิ รูปํ, อสญฺญีภเว จ วิญฺญาณํ อตฺถิ,
ตถา นิโรธสมาปนฺนสฺสา"ติ วทติ. โส วตฺตพฺโพ:- พฺยญฺชนจฺฉายาย เจ
อตฺถํ ปฏิพาหสิ, อาคตึ วาติอาทิวจนโต ตํ วิญฺญาณํ ๑- ปกฺขิทฺวิปทจตุปฺปทา วิย
อุปฺปติตฺวาปิ คจฺฉติ, ปทสาปิ คจฺฉติ, โควิสาณวลฺลิอาทีนิ ๒- วิย จ วฑฺฒตีติ
อาปชฺชติ. เย จ ภควตา อเนกสเตสุ สุตฺเตสุ ตโย ภวา วุตฺตา, เต อรูปภวสฺส
อภาวา เทฺวว อาปชฺชนฺติ. ตสฺมา มา เอวํ อวจ, ยถาวุตฺตมตฺถํ ธาเรหีติ.
      [๒๔] ตตฺราติ อฏฺฐสุ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาเทสุ ภุมฺมํ. อิธาปิ รูปึ
วาติอาทีนิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. อสญฺญา สมฺโมโหติ นิสฺสญฺญภโว
นาเมส สมฺโมหฏฺฐานํ. โย หิ กิญฺจิ น ชานาติ, ตํ อสญฺญี เอโสติ วทนฺติ.
ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺพสงฺขารมตฺเตนาติ ทิฏฺฐวิญฺญาตพฺพมตฺเตน
สุตวิญฺญาตพฺพมตฺเตน มุตวิญฺญาตพฺพมตฺเตน. เอตฺถ จ วิชานาตีติ วิญฺญาตพฺพํ,
ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺพมตฺเตน ปญฺจทฺวาริกสญฺญาปวตฺติมตฺเตนาติ อยํ หิ เอตฺถ
อตฺโถ. สงฺขารมตฺเตนาติ โอฬาริกสงฺขารปฺปวตฺติมตฺเตนาติ อตฺโถ. เอตสฺสายตนสฺสาติ
เอตสฺส เนวสญฺญานาสญฺญายตนสฺส. อุปสมฺปทนฺติ ปฏิลาภํ. พฺยสนํ เหตนฺติ
วินาโส โส เหส, วุฏฺฐานํ เหตนฺติ อตฺโถ. ปญฺจทฺวาริกสญฺญาปวตฺตญฺหิ
โอฬาริกสงฺขารปฺปวตฺตํ วา อปฺปวตฺตํ กตฺวา ตํ สมาปชฺชิตพฺพํ. ตสฺส ปน
ปวตฺเตน ตโต วุฏฺฐานํ โหตีติ ทสฺเสติ. สงฺขารสมาปตฺติปตฺตพฺพมกฺขายตีติ
โอฬาริกสงฺขารปฺปวตฺติยา ปตฺตพฺพนฺติ น อกฺขายติ. สงฺขาราวเสสสมาปตฺติ-
ปตฺตพฺพนฺติ สงฺขารานํเยว อวเสสา ภาวนาวเสน สพฺพสุขุมภาวํ ปตฺตา สงฺขารา,
เตสํ ปวตฺติยา เอตํ ปตฺตพฺพนฺติ อตฺโถ. เอวรูเปสุ หิ สงฺขาเรสุ ปวตฺเตสุ เอตํ
ปตฺตพฺพํ นาม โหติ. ตยิทนฺติ ตํ อิทํ เอตํ สุขุมมฺปิ สมานํ สงฺขตํ สงฺขตตฺตา
จ โอฬาริกํ.
@เชิงอรรถ:  สี. ตว วิญฺญาณํ                  ม. โควิสาลวลฺลิกาทีนิ
      [๒๕] ตตฺราติ สตฺตสุ อุจฺเฉทวาเทสุ ภุมฺมํ. อุทฺธํ ปรามสนฺตีติ ๑-
อุทฺธํ วุจฺจติ อนาคตสํสารวาโท, อนาคตํ สํสารวาทํ ปรามสนฺตีติ ๒- อตฺโถ.
อาสตฺตึเยว อภิวทนฺตีติ ลคฺคนํเยว วทนฺติ. "อาสตฺตนฺ"ติปิ ปาโฐ, ตณฺหํเยว
วทนฺตีติ อตฺโถ. อิติ เปจฺจ ภวิสฺสามาติ เอวํ เปจฺจ ภวิสฺสาม. ขตฺติยา
ภวิสฺสาม, พฺราหฺมณา ภวิสฺสามาติ เอวเมตฺถ นโย เนตพฺโพ. วาณิชูปมํ ๓-
มญฺเญติ วาณิชูปมา วิย วาณิชปฏิภาคา วาณิชสทิสา มยฺหํ อุปฏฺฐหนฺติ.
สกฺกายภยาติ สกฺกายสฺส ภยา. เต หิ ยเถว "จตฺตาโร โข มหาราช อภยสฺส
ภายนฺติ. กตเม จตฺตาโร. คณฺฑุปฺปาโท โข มหาราช ภยา ปฐวึ น ขาทติ
`มา ปฐวี ขียี'ติ, โกนฺโต โข มหาราช เอกปาเทน ติฏฺฐติ `มา ปฐวี โอสีที'ติ,
กิกี โข มหาราช อุตฺตานา เสติ `มา อพฺภา ๔- อุทฺรียี'ติ, พฺราหฺมณธมฺมิโก โข
มหาราช พฺรหฺมจริยํ น จรติ `มา โลโก อุจฺฉิชฺชี"ติ อิเม จตฺตาโร อภยสฺส
ภายนฺติ, เอวํ สกฺกายสฺส ภายนฺติ. สกฺกายปริคุจฺฉาติ ๕- ตเมว เตภูมิกสงฺขาตํ
สกฺกายํ ปริชิคุจฺฉมานา. สา คทฺทุลพนฺโธติ ทณฺฑเก รชฺชุํ ปเวเสตฺวา พทฺธสุนโข.
เอวเมวิเมติ เอตฺถ ทฬฺหตฺถมฺโภ วิย ขีโล วิย จ เตภูมิกธมฺมสงฺขาโต
สกฺกาโย ทฏฺฐพฺโพ, สา วิย ทิฏฺฐิคติโก, ทณฺฑโก วิย ทิฏฺฐิ, รชฺชุ วิย
ตณฺหา, คทฺทุเลน พนฺธิตฺวา ถมฺเภ วา ขีเล วา อุปนิพทฺธสุนขสฺส อตฺตโน
ธมฺมตาย ฉินฺทิตฺวา คนฺตุํ อสมตฺถสฺส อนุปริธาวนํ วิย ทิฏฺฐิคติกสฺส ทิฏฺฐิทณฺฑเก
ปเวสิตาย ตณฺหารชฺชุยา พนฺธิตฺวา สกฺกาเย อุปนิพทฺธสฺส อนุปริธาวนํ เวทิตพฺพํ.
      [๒๖] อิมาเนว ปญฺจายตนานีติ อิมาเนว ปญฺจ การณานิ. อิติ มาติกํ
ฐเปนฺเตนปิ ปญฺเจว ฐปิตานิ, นิคเมนฺเตนปิ ปญฺเจว นิคมิตานิ, ภาเชนฺเตน ปน
จตฺตานิ ภาชิตานิ. ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ กุหึ ปวิฏฺฐนฺติ. เอกตฺตนานตฺตวเสน ทฺวีสุ
ปเทสุ ปวิฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํ.
      [๒๗] เอวญฺจ จตุจตฺตาฬีส อปรนฺตกปฺปิเก ทสฺเสตฺวา อิทานิ อฏฺฐารส
ปุพฺพนฺตกปฺปิเก ทสฺเสตุํ สนฺติ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ อตีตโกฏฺฐาสสงฺขาตํ
@เชิงอรรถ:  สี. อุทฺธํ สราติ, ฉ.ม. อุทฺธํ สรนฺติ    ฉ.ม. สรนฺติ      ฉ.ม. วาณิชูปมา
@ ฉ.ม. อมฺภา                      ก. สกฺกายสฺส  ปริชิคุจฺฉนฺติ
ปุพฺพนฺตํ กปฺเปตฺวา วิกปฺเปตฺวา คณฺหนฺตีติ ปุพฺพนฺตกปฺปิกา. ปุพฺพนฺตกปฺโป วา
เอเตสํ อตฺถีติ ปุพฺพนฺตกปฺปิกา. เอวํ เสสมฺปิ ๑- ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการํ
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ รูปาทีสุ อญฺญตรํ อตฺตาติ จ
โลโกติ จ คเหตฺวา สสฺสโต อมโร นิจฺโจ ธุโวติ อภิวทนฺติ. ยถาห "รูปํ
อตฺตา เจว โลโก จ สสฺสโต จาติ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺญเปนฺตี"ติ วิตฺถาโร.
อสสฺสตาทีสุปิ เอเสว นโย. เอตฺถ จ ปฐมวาเทน จตฺตาโร สสฺสตวาทา วุตฺตา,
ทุติยวาเทน สตฺต อุจฺเฉทวาทา.
      นนุ เจเต เหฏฺฐา อาคตาว, ๒- อิธ กสฺมา ปุน คหิตาติ. เหฏฺฐา ตตฺถ
ตตฺถ มโต ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชตีติ ทสฺสนตฺถํ อาคตา. อิธ ปน
ปุพฺเพนิวาสลาภี ทิฏฺฐิคติโก อตีตํ ปสฺสติ, น อนาคตํ, ตสฺส เอวํ โหติ
"ปุพฺพนฺตโต อาคโต อตฺตา อิเธว อุจฺฉิชฺชติ, ตโต ปรํ น คจฺฉตี"ติ.
อิมสฺสตฺถสฺส ทสฺสนตฺถํ คหิตา. ตติยวาเทน จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสตวาทา วุตฺตา,
จตุตฺถวาเทน จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา วุตฺตา. อนฺตวาติ สปริยนฺโต ปริจฺฉินฺโน
ปริวฏุโม. อวฑฺฒิตกสิณสฺส ตํ กสิณํ อตฺตาติ จ โลโกติ จ คเหตฺวา เอวํ
โหติ. ทุติยวาโท ๓- วฑฺฒิตกสิณสฺส วเสน วุตฺโต, ตติยวาโท ติริยํ วฑฺเฒตฺวา
อุทฺธมโธ อวฑฺฒิตกสิณสฺส, จตุตฺถวาโท ตกฺกิวเสน วุตฺโต. อนนฺตรจตุกฺกํ
เหฏฺฐา วุตฺตนยเมว.
      เอกนฺตสุขีติ นิรนฺตรสุขี. อยํ ทิฏฺฐิ ลาภิโน ชาติสฺสรตกฺกีนํ วเสน
อุปฺปชฺชติ. ลาภิโน หิ ปุพฺเพนิวาสญาเณน ขตฺติยาทิกุเล เอกนฺตสุขเมว อตฺตโน
ชาติมนุสฺสรนฺตสฺส เอวํ ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ. ตถา ชาติสฺสรสฺส ปจฺจุปฺปนฺนํ
สุขมนุภวโต อตีตาสุ สตฺตสุ ชาตีสุ ตาทิสเมว อตฺตภาวํ อนุสฺสรนฺตสฺส. ตกฺกิสฺส
ปน อิธ สุขสมงฺคิโน "อตีเตปาหํ เอวเมว อโหสินฺ"ติ ตกฺเกเนว อุปฺปชฺชติ.
      เอกนฺตทุกฺขีติ อยํ ทิฏฺฐิ ลาภิโน นุปฺปชฺชติ. โส หิ เอกนฺเตเนว อิธ
ฌานสุเขน สุขี โหติ. อิธ ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส ปน ชาติสฺสรสฺส ตกฺกิสฺเสว จ
เอสา อุปฺปชฺชติ. ตติยา อิธ โวกิณฺณสุขทุกฺขานํ สพฺเพสมฺปิ เตสํ อุปฺปชฺชติ,
@เชิงอรรถ:  ก. เสเสสุปิ              ฉ.ม. อาคตา        สี. ทุติยวาโร
ตถา จตุตฺถทิฏฺฐิ. ลาภิโน หิ อิทานิ จตุตฺถชฺฌานวเสน อทุกฺขมสุขสฺส, ปุพฺเพปิ
จตุตฺถชฺฌานิกเมว พฺรหฺมโลกํ อนุสฺสรนฺตสฺส. ชาติสฺสรสฺสาปิ ปจฺจุปฺปนฺเน
มชฺฌตฺตสฺส, อนุสฺสรนฺตสฺสาปิ ๑- มชฺฌตฺตภูตฏฺฐานเมว อนุสฺสรนฺตสฺส, ตกฺกิโนปิ
ปจฺจุปฺปนฺเน มชฺฌตฺตสฺส, อตีเตปิ เอวํ ภวิสฺสตีติ ตกฺเกเนว คณฺหนฺตสฺส เอสา
ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ. เอตฺตาวตา จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา,
จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา, เทฺว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกาติ
อฏฺฐารสปิ ปุพฺพนฺตกปฺปิกา กถิตา โหนฺติ.
      [๒๘] อิทานิ ทิฏฺฐุทฺธารํ อุทฺธรนฺโต ตตฺร ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ
ปจฺจตฺตํเยว ญาณนฺติ ปจฺจกฺขญาณํ. ปริสุทฺธนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ. ปริโยทาตนฺติ
ปภสฺสรํ. สพฺพปเทหิ วิปสฺสนาญาณํเยว กถิตํ. สทฺธาทโย หิ ปญฺจ ธมฺมา
พาหิรสมยสฺมิมฺปิ โหนฺติ, วิปสฺสนาญาณํ สาสนสฺมึเยว. ตตฺถ ญาณภาคมตฺตเมว
ปริโยทเปนฺตีติ มยมิทํ ชานามาติ เอวํ ตตฺถ ญาณโกฏฺฐาสํ โอตาเรนฺติเยว.
อุปาทานมกฺขายตีติ น ตํ ญาณํ, มิจฺฉาทสฺสนนฺนาเมตํ, ตสฺมา ตทาปิ เตสํ
ภวนฺตานํ ทิฏฺฐุปาทานํ อกฺขายตีติ อตฺโถ. อถาปิ ตํ ชานนมตฺตลกฺขณตฺตา
ญาณภาคมตฺตเมว, ตถาปิ ตสฺส ทสฺสนสฺส ๒- อนุปาติวตฺตนโต อุปาทานปจฺจยโต
จ อุปาทานเมว. ตทุปาติวตฺโตติ ตํ ทิฏฺฐึ อติกฺกนฺโต. เอตฺตาวตา จตฺตาโร
สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร
อมราวิกฺเขปา, เทฺว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา, โสฬส สญฺญีวาทา, อฏฺฐ อสญฺญีวาทา,
อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา, สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปญฺจ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาติ
พฺรหฺมชาเล อาคตา ทฺวาสฏฺฐิปิ ทิฏฺฐิโย กถิตา โหนฺติ. พฺรหฺมชาเล ปน กถิเต
อิทํ สุตฺตํ อกถิตเมว โหติ. กสฺมา? อิธ ตโต อติเรกาย สกฺกายทิฏฺฐิยา
อาคตตฺตา. อิมสฺมึ ปน กถิเต พฺรหฺมชาลํ กถิตเมว โหติ.
      [๓๐] อิทานิ อิมา ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย อุปฺปชฺชมานา สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุเขเนว
อุปฺปชฺชนฺตีติ ทสฺเสตุํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจติอาทิมาห. ตตฺถ
ปฏินิสฺสคฺคาติ ปริจฺจาเคน. กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานาติ ปญฺจกามคุณตณฺหานํ
@เชิงอรรถ:  สี. อนุสฺสติยาปิ                    ก. วาทสฺส
นิสฺสฏฺฐตฺตา. ปวิเวกํ ปีตินฺติ สปฺปีติกชฺฌานทฺวยปีตึ. นิรุชฺฌตีติ ฌานนิโรเธน
นิรุชฺฌติ. สมาปตฺติโต ปน วุฏฺฐิตสฺส นิรุทฺธา นาม โหติ. ยเถว หิ
"อทุกฺขมสุขาย เวทนาย นิโรธา อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ, นิรามิสสฺส สุขสฺส
นิโรธา อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขา เวทนา"ติ เอตฺถ น อยมตฺโถ โหติ:-
จตุตฺถชฺฌานนิโรธา ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ. อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ:-
จตุตฺถชฺฌานา วุฏฺฐาย ตติยํ ฌานํ สมาปชฺชติ, ตติยชฺฌานา วุฏฺฐาย จตุตฺถํ ฌานํ
สมาปชฺชตีติ, เอวํ สมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํ. อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสนฺติ
หีนชฺฌานปริยาทานกโทมนสฺสํ. สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตจิตฺตสฺส ปน กมฺมนียภาโว กถิโต.
      ปวิเวกา ปีตีติ สาว ฌานทฺวยปีติ. ยํ ฉายา ชหตีติ ยํ ฐานํ ฉายา
ชหติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ? ยสฺมึ ฐาเน ฉายา อตฺถิ, ตสฺมึ อาตโป นตฺถิ.
ยสฺมึ อาตโป อตฺถิ, ตสฺมึ ฉายา นตฺถีติ.
      [๓๑] นิรามิสํ สุขนฺติ ตติยชฺฌานสุขํ.
      [๓๒] อทุกฺขมสุขนฺติ จตุตฺถชฺฌานเวทนํ.
      [๓๓] อนุปาทาโนหมสฺมีติ นิคฺคหโณหมสฺมิ. ๑- นิพฺพานสปฺปายนฺติ
นิพฺพานสฺส สปฺปายํ อุปการภูตํ. นนุ จ มคฺคทสฺสนํ นาม สพฺพตฺถ นิกนฺติยา
สุกฺขาปิตาย อุปฺปชฺชติ, กถเมตํ นิพฺพานสฺส อุปการปฏิปทา นาม ชาตนฺติ,
สพฺพตฺถ อนุปาทิยนวเสน อคฺคณฺหนวเสน อุปการปฏิปทา นาม ชาตํ. อภิวทตีติ
อภิมาเนน อุปวทติ. ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐินฺติ อฏฺฐารสวิธมฺปิ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐึ.
อปรนฺตานุทิฏฺฐินฺติ จตุจตฺตาฬีสวิธมฺปิ อปรนฺตานุทิฏฺฐึ. อุปาทานมกฺขายตีติ
อหมสฺมีติ คหณสฺส สกฺกายทิฏฺฐิปริยาปนฺตตฺตา ทิฏฺฐุปาทานํ อกฺขายติ.
      สนฺติวรปทนฺติ ๒- วูปสนฺตกิเลสตฺตา สนฺตํ อุตฺตมํ ปทํ. ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานนฺติ ภควตา "ยตฺถ จกฺขุ จ นิรุชฺฌติ รูปสญฺญา จ นิรุชฺฌติ เส
อายตเน เวทิตพฺเพ"ติ ๓- เอตฺถ ทฺวินฺนํ อายตนานํ ปฏิกฺเขเปน นิพฺพานํ ทสฺสิตํ.
@เชิงอรรถ:  ม. นิคฺคาหมาโน                         ก. สนฺตํ วรํ ปทนฺติ
@ สี. โย อายตเน เวทิตพฺโพติ, ก. โส อายตเนน เวทิตพฺโพ,
@สํ. สฬา. ๑๘/๑๗๓/๑๒๒ (สฺยา)
       "ยตฺถ อาโป จ ปฐวี             เตโช วาโย น คาธติ
        อโต สรา นิวตฺตนฺติ             เอตฺถ วชฺชํ น วตฺตติ
        เอตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ            อเสสํ อุปรุชฺฌตี"ติ ๑-
    เอตฺถ ปน สงฺขารปฏิกฺเขเปน นิพฺพานํ ทสฺสิตํ.
       "กตฺถ อาโป จ ปฐวี จ           เตโช วาโย น คาธติ
        กตฺถ ทีฆญฺจ รสฺสญฺจ             อณุํ ถูลํ สุภาสุภํ
        กตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ             อเสสํ อุปรุชฺฌตีติ ๒-
     ตตฺถ เวยฺยากรณํ ภวติ:-
        วิญฺญาณํ อนิทสฺสนํ               อนนฺตํ สพฺพโตปภนฺ"ติ.
     เอตฺถ สงฺขารปฏิกฺเขเปน นิพฺพานํ ทสฺสิตํ. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต
ฉอายตนปฏิกฺเขเปน ทสฺสิตํ. อญฺญตฺถ จ อนุปาทาวิโมกฺโขติ นิพฺพานเมว
ทสฺสิตํ, อิธ ปน อรหตฺตผลสมาปตฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      ปญฺจตฺตยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑๐-๑๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=245&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=245&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=28              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=512              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=519              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=519              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]