ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

                       ๒. ฉพฺพิโสธนสุตฺตวณฺณนา
     [๙๘] เอวมฺเม สุตนฺติ ฉพฺพิโสธนสุตฺตํ. ตตฺถ ขีณา ชาตีติอาทีสุ
เอเกนาปิ ปเทน อญฺญา พฺยากตาว โหติ, ทฺวีหิปิ. อิธ ปน จตูหิ ปเทหิ
อญฺญํ พฺยากรณํ อาภตํ. ๑- ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตาติอาทีสุ ยาย เจตนาย ทิฏฺเฐ
ทิฏฺฐํ เมติ วทติ, สา ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตา นาม. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย.
อยมนุธมฺโมติ อยํ สภาโว. อภินนฺทิตพฺพนฺติ น เกวลํ อภินนฺทิตพฺพํ,
ปรินิพฺพุตสฺส ปนสฺส สพฺโพปิ ขีณาสวสกฺกาโร กาตพฺโพ. อุตฺตริปโญฺหติ สเจ
ปนสฺส เวยฺยากรเณน อสนฺตุฏฺฐา โหถ, อุตฺตริมฺปิ อยํ ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพติ
ทสฺเสติ. อิโต ปเรสุปิ ตีสุ วาเรสุปิ อยเมว นโย.
      [๙๙] อพลนฺติ ทุพฺพลํ. วิราคุนนฺติ วิคจฺฉนสภาวํ. อนสฺสาสิกนฺติ
อสฺสาสวิรหิตํ. อุปายูปาทานาติ ตณฺหาทิฏฺฐีนเมตํ อธิวจนํ. ตณฺหาทิฏฺฐิโย หิ
เตภูมกธมฺเม อุเปนฺตีติ อุปายา, ๒- อุปาทิยนฺตีติ อุปาทานา. เจตโส
อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยาติปิ ตาสํเยว นามํ. จิตฺตํ หิ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ สกฺกายธมฺเมสุ
ติฏฺฐติ อธิติฏฺฐตีติ ๓- ตณฺหาทิฏฺฐิโย เจตโส อธิฏฺฐานา, ตาหิ จ ๔- ตํ
อภินิวิสตีติ อภินิเวสา, เอตาหิเยว ตํ อนุเสตีติ อนุสยาติ วุจฺจนฺติ. ขยา
วิราคาติอาทีสุ ขเยน วิราเคนาติ อตฺโถ. สพฺพานิเปตานิ ๕- อญฺญมญฺญเววจนาเนว.
      [๑๐๐] ปฐวีธาตูติ ปติฏฺฐานธาตุ. อาโปธาตูติ อาพนฺธนธาตุ.
เตโชธาตูติ ปริปาจนธาตุ. วาโยธาตูติ วิตฺถมฺภนธาตุ. อากาสธาตูติ อสมฺผุฏฺฐธาตุ.
วิญฺญาณธาตูติ วิชานนธาตุ. น อตฺตโต อุปคจฺฉินฺติ อหํ อตฺตาติ อตฺตโกฏฺฐาเสน
น อุปาคมึ. น จ ปฐวีธาตุนิสฺสิตนฺติ ปฐวีธาตุนิสฺสิตา เสสธาตุโย จ
อุปาทารูปญฺจ อรูปกฺขนฺธา จ. เตปิ หิ นิสฺสิตวตฺถุรูปานํ ปฐวีธาตุนิสฺสิตตฺตา
เอเกน ปริยาเยน ปฐวีธาตุนิสฺสิตาว. ตสฺมา "น จ ปฐวีธาตุนิสฺสิตนฺ"ติ วทนฺโต
เสสรูปารูปธมฺเมปิ อตฺตโต น อุปคจฺฉินฺติ วทติ. อากาสธาตุนิสฺสิตปเท ปน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อาคตํ     ม. อุปยา     ม. ติฏฺฐตีติ    ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. สพฺพานิ เจตานิ
อวินิพฺโภควเสน สพฺพมฺปิ ภูตุปาทารูปํ อากาสธาตุนิสฺสิตํ นาม, ตถา ตํ
นิสฺสิตรูปวตฺถุกา อรูปกฺขนฺธา. เอวํ อิธาปิ รูปารูปํ คหิตเมว โหติ.
วิญฺญาณธาตุนิสฺสิตปเท ปน สหชาตา ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานรูปญฺจ
วิญฺญาณธาตุนิสฺสิตนฺติ รูปารูปํ คหิตเมว โหติ.
      [๑๐๑] รูเป จกฺขุวิญฺญาเณ จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสูติ เอตฺถ
ยํ อตีเต จกฺขุทฺวารสฺส อาปาถํ อาคนฺตฺวา นิรุทฺธํ, ยญฺจ อนาคเต อาปาถํ
อาคนฺตฺวา นิรุชฺฌิสฺสติ, ยมฺปิ เอตรหิ อาคนฺตฺวา นิรุทฺธํ ตํ สพฺพํ รูปํ นาม. ยํ
ปน อตีเตปิ อาปาถํ อนาคนฺตฺวา นิรุทฺธํ, อนาคเตปิ อนาคนฺตฺวา นิรุชฺฌิสฺสติ,
เอตรหิปิ อนาคนฺตฺวา นิรุทฺธํ. ตํ จกฺขุวิญฺญาเณน วิญฺญาตพฺพธมฺเมสุ สงฺคหิตนฺติ
วุตฺเต เตปิฏกจูฬาภยตฺเถโร อาห "อิมสฺมึ ฐาเน เทฺวธา กโรถ, อุปริ ฉนฺโทวาเร
กินฺติ กริสฺสถ, นยิทํ ลพฺภตี"ติ. ตสฺมา ตีสุ กาเลสุ อาปาถํ อาคตํ วา
อนาคตํ วา สพฺพมฺปิ นํ รูปเมว, จกฺขุวิญฺญาณสมฺปยุตฺตา ปน ตโย ขนฺธา
จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพธมฺมาติ เวทิตพฺพา. อยํ เหตฺถ อตฺโถ "จกฺขุวิญฺญาเณน
สทฺธึ วิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสู"ติ. ฉนฺโทติ ตณฺหาฉนฺโท. ราโคติ เสฺวว
รชฺชนวเสน ราโค. นนฺทีติ เสฺวว อภินนฺทนวเสน นนฺที. ตณฺหาติ เสฺวว
ตณฺหายนวเสน ตณฺหา. เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโย.
      [๑๐๒] อหงฺการมมงฺการมานานุสยาติ เอตฺถ อหงฺกาโร มาโน, มมงฺกาโร
ตณฺหา, เสฺวว มานานุสโย. อาสวานํ ขยญาณายาติ อิทํ ปุพฺเพนิวาสํ
ทิพฺพจกฺขุญฺจ อวตฺวา กสฺมา วุตฺตํ? ภิกฺขู โลกิยธมฺมํ น ปุจฺฉนฺติ, โลกุตฺตรเมว
ปุจฺฉนฺติ, ตสฺมา ปุจฺฉิตปญฺหํเยว กเถนฺโต เอวมาห. เอกวิสชฺชิตสุตฺตํ นาเมตํ,
ฉพฺพิโสธนนฺติปิสฺส นามํ. เอตฺถ หิ จตฺตาโร โวหารา ปญฺจกฺขนฺธา ฉ
ธาตุโย ฉ อชฺฌตฺติกพาหิรานิ อายตนานิ อตฺตโน สวิญฺญาณกกาโย ปเรสํ
สวิญฺญาณกกาโยติ อิเม ฉ โกฏฺฐาสา วิสุทฺธา, ตสฺมา "ฉพฺพิโสธนิยนฺ"ติ วุตฺตํ.
ปรสมุทฺทวาสิตฺเถรา ปน อตฺตโน จ ปรสฺส จ วิญฺญาณกกายํ เอกเมว กตฺวา
จตูหิ อาหาเรหิ สทฺธินฺติ ฉ โกฏฺฐาเส วทนฺติ.
      อิเม ปน ฉ โกฏฺฐาสา "กินฺเต อธิคตํ, กินฺติ เต อธิคตํ, กทา เต
อธิคตํ, กตฺถ เต อธิคตํ, กตเม เต กิเลสา ปหีนา, กตเมสํ ตฺวํ ธมฺมานํ
ลาภี"ติ ๑- เอวํ วินยนิทฺเทสปริยาเยน โสเธตพฺพา.
      เอตฺถ หิ กินฺเต อธิคตนฺติ อธิคมปุจฺฉา, ฌานวิโมกฺขาทีสุ
โสตาปตฺติมคฺคาทีสุ วา กินฺตยา อธิคตํ. กินฺติ เต อธิคตนฺติ อุปายปุจฺฉา. อยญฺหิ
เอตฺถาธิปฺปาโย:- กินฺตยา อนิจฺจลกฺขณํ ธุรํ กตฺวา อธิคตํ, ทุกฺขานตฺตลกฺขเณสุ
อญฺญตรํ วา, กึ วา สมาธิวเสน อภินิวิสิตฺวา, อุทาหุ วิปสฺสนาวเสน, ตถา กึ
รูเป อภินิวิสิตฺวา, อุทาหุ อรูเป, กึ วา อชฺฌตฺตํ อภินิวิสิตฺวา, อุทาหุ
พหิทฺธาติ. กทา เต อธิคตนฺติ กาลปุจฺฉา, ปุพฺพณฺหมชฺฌนฺติกาทีสุ กตรสฺมึ
กาเลติ วุตฺตํ โหติ.
     กตฺถ เต อธิคตนฺติ โอกาสปุจฺฉา, กตรสฺมึ ๒- โอกาเส, กึ รตฺติฏฺฐาเน
ทิวาฏฺฐาเน รุกฺขมูเล มณฺฑเป กตรสฺมึ วา วิหาเรติ วุตฺตํ โหติ. กตเม
เต กิเลสา ปหีนาติ ปหีนกิเลเส ปุจฺฉติ, กตรมคฺควชฺฌา ตว กิเลสา ปหีนาติ
วุตฺตํ โหติ.
      กตเมสํ ตฺวํ ธมฺมานํ ลาภีติ ปฏิลทฺธธมฺมปุจฺฉา, ปฐมมคฺคาทีสุ กตเมสํ
ตฺวํ ธมฺมานํ ลาภีติ วุตฺตํ โหติ.
      ตสฺมา อิทานิ เจปิ โกจิ ภิกฺขุ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาธิคมํ พฺยากเรยฺย, น
โส เอตฺตาวตาว สกฺกาตพฺโพ. อิเมสุ ปน ฉสุ ฐาเนสุ โสธนตฺถํ วตฺตพฺโพ
"กึ เต อธิคตํ กึ ฌานํ อุทาหุ วิโมกฺขาทีสุ อญฺญตรนฺ"ติ. โย หิ เยน
อธิคโต ธมฺโม, โส ตสฺส ปากโฏ โหติ. สเจ "อิทํ นาม เม อธิคตนฺ"ติ
วทติ, ตโต "กินฺติ เต อธิคตนฺ"ติ ปุจฺฉิตพฺโพ. อนิจฺจลกฺขณาทีสุ กึ ธุรํ
กตฺวา, อฏฺฐตฺตึสาย วา อารมฺมเณสุ รูปารูปอชฺฌตฺตพหิทฺธาทิเภเทสุ วา ธมฺเมสุ
เกน มุเขน อภินิวิสิตฺวาติ. โย หิ ยสฺสาภินิเวโส, โส ตสฺส ปากโฏ โหติ.
      สเจ ปน "อยนฺนาม เม อภินิเวโส, เอวํ มยา อธิคตนฺ"ติ วทติ, ตโต
"กทา เต อธิคตนฺ"ติ ปุจฺฉิตพฺโพ, "กึ ปุพฺพเณฺห, อุทาหุ มชฺฌนฺติกาทีสุ
@เชิงอรรถ:  วิ. มหาวิ. ๑/๑๙๘/๑๒๗               ฉ.ม. กิสฺมึ
อญฺญตรสฺมึ กาเล"ติ. สพฺเพสํ หิ อตฺตนา อธิคตกาโล ปากโฏ โหติ. สเจ
"อสุกสฺมึ นาม เม กาเล อธิคตนฺ"ติ วทติ, ตโต "กตฺถ เต อธิคตนฺ"ติ
ปุจฺฉิตพฺโพ, "กึ ทิวาฏฺฐาเน, อุทาหุ รตฺติฏฺฐานาทีสุ อญฺญตรสฺมึ โอกาเส"ติ,
สพฺเพสญฺหิ อตฺตนา อธิคโตกาโส ปากโฏ โหติ. สเจ อสุกสฺมึ นาม เม
โอกาเส อธิคตนฺ"ติ วทติ, ตโต "กตเม เต กิเลสา ปหีนา"ติ ปุจฺฉิตพฺโพ,
"กึ ปฐมมคฺควชฺฌา, อุทาหุ ทุติยาทิมคฺควชฺฌา"ติ. สพฺเพสญฺหิ อตฺตนา
อธิคตมคฺเคน ปหีนา กิเลสา ปากฏา โหนฺติ.
      สเจ "อิเม นาม เม กิเลสา ปหีนา"ติ วทติ, ตโต "กตเมสํ ตฺวํ
ธมฺมานํ ลาภี"ติ ปุจฺฉิตพฺโพ, "กึ โสตาปตฺติมคฺคสฺส, อุทาหุ สกทาคามิมคฺคาทีสุ
อญฺญตรสฺสา"ติ. สพฺเพสญฺหิ อตฺตนา อธิคตธมฺโม ปากโฏ โหติ. สเจ "อิเมสํ
นามาหํ ธมฺมานํ ลาภี"ติ วทติ, เอตฺตาวตาปิสฺส วจนํ น สทฺธาตพฺพํ. พหุสฺสุตา
หิ อุคฺคหปริปุจฺฉากุสลา ภิกฺขู อิมานิ ฉ ฐานานิ โสเธตุํ สกฺโกนฺติ. อิมสฺส
ปน ภิกฺขุโน อาคมนปฏิปทา โสเธตพฺพา, ยทิ อาคมนปฏิปทา น สุชฺฌติ,
"อิมาย ปฏิปทาย โลกุตฺตรธมฺมา นาม น ลพฺภนฺตี"ติ อปเนตพฺโพ.
      ยทิ ปนสฺส อาคมนปฏิปทา สุชฺฌติ, "ทีฆรตฺตํ ตีสุ สิกฺขาสุ อปฺปมตฺโต
ชาคริยมนุยุตฺโต จตูสุ ปจฺจเยสุ อลคฺโค อากาเส ปาณิสเมน เจตสา วิหรตี"ติ
ปญฺญายติ, ตสฺส ภิกฺขุโน พฺยากรณํ ปฏิปทาย สทฺธึ สํสนฺทติ สเมติ. "เสยฺยถาปิ
นาม คงฺโคทกํ ยมุโนทเกน สทฺธึ สํสนฺทติ สเมติ, เอวเมว สุปญฺญตฺตา
เตน ภควตา สาวกานํ นิพฺพานคามินี ปฏิปทา สํสนฺทติ สเมติ นิพฺพานญฺจ
ปฏิปทา จา"ติ ๑- วุตฺตสทิสํ โหติ.
      อปิจ โข เอตฺตเกนาปิ สกฺกาโร น กาตพฺโพ. กสฺมา?  เอกจฺจสฺส หิ
ปุถุชนสฺสาปิ สโต ขีณาสวปฏิปตฺติสทิสา ปฏิปทา โหติ. ตสฺมา โส ภิกฺขุ เตหิ
เตหิ อุปาเยหิ อุตฺตาเสตพฺโพ. ขีณาสวสฺส นาม อสนิยาปิ มตฺถเก ปตมานาย ภยํ
วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา น โหติ, ปุถุชฺชนสฺส อปฺปมตฺตเกนปิ โหติ.
@เชิงอรรถ:  ที.มหา. ๑๐/๒๙๖/๑๙๑
      ตตฺริมานิ วตฺถูนิ:- ทีฆภาณกอภยตฺเถโร กิร เอกํ ปิณฺฑปาติกํ ปริคฺคเหตุํ
อสกฺโกนฺโต ทหรสฺส สญฺญํ อทาสิ, โส ตํ นหายมานํ กลฺยาณีนทีมุขทฺวาเร
นิมุชฺชิตฺวา ปาเท อคฺคเหสิ, ปิณฺฑปาติโก กุมฺภีโลติ สญฺญาย มหาสทฺทมกาสิ,
ตทา นํ ปุถุชฺชโนติ สญฺชานึสุ. จนฺทมุขติสฺสราชกาเล ๑- ปน มหาวิหาเร สํฆตฺเถโร
ขีณาสโว ทุพฺพลจกฺขุโก วิหาเรเยว อจฺฉิ, ราชา เถรํ ปริคฺคณฺหิสฺสามีติ ภิกฺขาจารํ
คเตสุ อปฺปสทฺโท อุปสงฺกมิตฺวา สปฺโป วิย ปาเท อคฺคเหสิ, เถโร สิลาถมฺโภ
วิย นิจฺจโล หุตฺวา โก เอตฺถาติ อาห. อหํ ภนฺเต ติสฺโสติ. สุคนฺธํ วายสิ
โน ติสฺสาติ. เอวํ ขีณาสวสฺส ภยํ นาม นตฺถิ.
      เอกจฺโจ ปน ปุถุชฺชโนปิ อติสูโร โหติ นิพฺภโย. โส รชนีเยน
อารมฺมเณน ปริคฺคณฺหิตพฺโพ. วสภราชาปิ หิ เอกํ เถรํ ปริคฺคณฺหมาโน ฆเร
นิสีทาเปตฺวา ตสฺส สนฺติเก พทรผลํว มทฺทาเปสิ, ๒- มหาเถรสฺส เขโฬ จลิ, ตโต
เถรสฺส ปุถุชฺชนกภาโว อาวิภูโต. ขีณาสวสฺส หิ รสตณฺหา นาม สุปฺปหีนา,
ทิพฺเพสุปิ รเสสุ นิกนฺติ นาม น โหติ. ตสฺมา อิเมหิ อุปาเยหิ ปริคฺคเหตฺวา
สเจ ตสฺส ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํโส วา รสตณฺหา วา อุปฺปชฺชติ, น ตฺวํ
อรหาติ อปเนตพฺโพ. สเจ ปน อภีรู อจฺฉมฺภี อนุตฺตราสี หุตฺวา สีโห วิย
นิสิทติ, ทิพฺพารมฺมเณปิ นิกนฺตึ น ชเนติ, อยํ ภิกฺขุ สมฺปนฺนเวยฺยากรโณ
สมนฺตา ราชราชมหามตฺตาทีหิ เปสิตํ สกฺการํ อรหตีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                     ฉพฺพิโสธนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๖๓-๖๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=1598&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=1598&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=166              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=2445              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=2432              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=2432              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]