ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย วินย.อ. (สมนฺต.๑)

ทสฺเสตุํ ภุมฺมฏฺฐํ ถลฏฺฐนฺติอาทินา นเยน มาติกํ ฐเปตฺวา
ภุมฺมฏฺฐนฺนาม ภณฺฑํ ภูมิยํ นิกฺขิตฺตํ โหตีติอาทินา นเยน ตสฺส
วิภงฺคํ อาห ฯ {๙๔} ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนาย สทฺธึ วินิจฺฉยกถา ฯ
นิกฺขิตฺตนฺติ ภูมิยํ นิกฺขนิตฺวา ฐปิตํ ฯ ปฏิจฺฉนฺนนฺติ ปํสุอิฏฺฐกาทีหิ
ปฏิจฺฉนฺนํ ฯ ภุมฺมฏฺฐํ ภณฺฑํ ฯเปฯ คจฺฉติ วา อาปตฺติ
ทุกฺกฏสฺสาติ ตํ เอวํ นิกฺขนิตฺวา วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา วา ฐปิตตฺตา
ภูมิยํ ฐิตํ ภณฺฑํ โย ภิกฺขุ เกนจิเทว อุปาเยน ญตฺวา
อาหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต หุตฺวา รตฺติภาเค อุฏฺฐาย คจฺฉติ ฯ
โส ภณฺฑฏฺฐานํ อปฺปตฺวาปิ สพฺพกายวจีวิกาเรสุ ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ
กถํ ฯ โส หิ ตสฺส อาหรณตฺถาย อุฏฺฐหนฺโต ยํยํ องฺคปจฺจงฺคํ
ผนฺทาเปติ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏเมว ฯ นิวาสนปารุปนํ สณฺฐเปติ
หตฺถวาเร หตฺถวาเร ทุกฺกฏํ ฯ มหนฺตํ นิธานํ น สกฺกา เอเกน
นีหริตุํ ทุติยํ ปริเยสิสฺสามีติ กสฺสจิ สหายสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม
ทฺวารํ วิวรติ ปทวาเร หตฺถวาเร จ ทุกฺกฏํ ฯ ทฺวารปิทหเน
ปน อญฺญสฺมึ วา คมนสฺส อนุปกาเร อนาปตฺติ ฯ ตสฺส
นิปนฺโนกาสํ คนฺตฺวา อิตฺถนฺนามาติ ปกฺโกสติ ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา
เอหิ คจฺฉามาติ วทติ วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํ ฯ โส ตสฺส
วจเนน อุฏฺฐหติ ตสฺสาปิ ทุกฺกฏํ ฯ อุฏฺฐหิตฺวา ตสฺส สนฺติกํ
คนฺตุกาโม นิวาสนปารุปนํ สณฺฐเปติ ทฺวารํ วิวริตฺวา ตสฺส
สมีปํ คจฺฉติ หตฺถวารปทวาเรสุ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ ฯ โส ตํ
ปุจฺฉติ อสุโก จ อสุโก จ กุหึ อสุกญฺจ อสุกญฺจ ปกฺโกสาหีติ
วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํ ฯ สพฺเพ สมาคเต ทิสฺวา มยา อสุกสฺมึ
นาม ฐาเน เอวรูโป นิธิ อุปลทฺโธ คจฺฉาม ตํ คเหตฺวา
ปุญฺญานิ จ กริสฺสาม สุขญฺจ ชีวิสฺสามาติ วทติ วาจาย วาจาย
ทุกฺกฏเมว ฯ เอวํ ลทฺธสหาโย กุทฺทาลํ ปริเยสติ สเจ ปนสฺส
อตฺตโน กุทฺทาโล อตฺถิ ตํ อาหริสฺสามีติ คจฺฉนฺโต จ คณฺหนฺโต
จ อาหรนฺโต จ สพฺพตฺถ หตฺถวารปทวาเร ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ
สเจ นตฺถิ อญฺญํ ภิกฺขุํ วา คหฏฺฐํ วา คนฺตฺวา ยาจติ ยาจนฺโต
จ กุทฺทาลํ เม เทหิ กุทฺทาเลน เม อตฺโถ กิญฺจิ กาตพฺพมตฺถิ
ตํ กตฺวา ปจฺจาหริสฺสามีติ มุสา ภณนฺโต ยาจติ วาจาย วาจาย
ทุกฺกฏํ ฯ สเจ มาติกา โสเธตพฺพา อตฺถิ วิหาเร ภูมิกมฺมํ
กาตพฺพํ อตฺถีติ มุสาปิ ภณติ ยํยํ วจนํ มุสา ตตฺถ ตตฺถ
ปาจิตฺติยํ ฯ มหาอฏฺฐกถายมฺปน สจฺเจปิ อลิเกปิ ทุกฺกฏเมว วุตฺตํ ฯ
ตํ ปมาทลิขิตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ น หิ อทินฺนาทานสฺส ปุพฺพปฺปโยเค
ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ทุกฺกฏํ นาม อตฺถิ ฯ สเจ ปน กุทฺทาลสฺส ทณฺโฑ
นตฺถิ ทณฺฑํ กริสฺสามีติ วาสึ วา ผรสุํ วา นิฆํเสติ ตทตฺถาย
คจฺฉติ คนฺตฺวา สุกฺขกฏฺฐํ ฉินฺทติ ตจฺฉติ อาโกฏฺเฏติ สพฺพตฺถ
หตฺถวารปทวาเรสุ ทุกฺกฏํ ฯ อลฺลรุกฺขํ ฉินฺทติ ปาจิตฺติยํ ฯ ตโต
ปรํ สพฺพปฺปโยเคสุ ทุกฺกฏํ ฯ สงฺเขปฏฺฐกถายํ ปน มหาปจฺจริยญฺจ
ตตฺถ ชาตกกฏฺฐลตาเฉทนตฺถํ วาสีผรสุํ ปริเยสนฺตานมฺปิ ทุกฺกฏํ
วุตฺตํ ฯ สเจ ปน เนสํ เอวํ โหติ วาสีผรสุกุทฺทาเล ยาจนฺตา
อสงฺกิตา ภวิสฺสาม โลหํ สมุฏฺฐาเปตฺวา กโรมาติ ตโต อากรํ
คนฺตฺวา โลหพีชตฺถํ ปฐวึ ขนนฺติ ฯ อกปฺปิยปฐวึ ขนนฺตานํ
ทุกฺกเฏหิ สทฺธึ ปาจิตฺติยานีติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํ ฯ ยถา จ อิธ
เอวํ สพฺพตฺถ ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ทุกฺกฏา น มุจฺจติ ฯ กปฺปิยปฐวึ
ขนนฺตานํ ทุกฺกฏานิเยว ฯ พีชมฺปน คเหตฺวา ตโต ปรํ สพฺพกิริยาสุ
ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ ฯ ปิฏกปริเยสเนปิ หตฺถวารปทวาเรสุ
วุตฺตนเยเนว ทุกฺกฏํ ฯ มุสาวาเท ปาจิตฺติยํ ฯ ปิฏกํ กาตุกามตาย
วลฺลิจฺเฉทเน ปาจิตฺติยนฺติ สพฺพํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ คจฺฉติ
วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอวํ ปริยิฏฺฐสหายกุทฺทาลปิฏโก นิธิฏฺฐานํ
คจฺฉติ ปทวาเร ปทวาเร ทุกฺกฏํ ฯ สเจ ปน คจฺฉนฺโต อิมํ
นิธึ ลทฺธา พุทฺธปูชํ วา ธมฺมปูชํ วา สงฺฆภตฺตํ วา กริสฺสามีติ
กุสลํ อุปฺปาเทติ กุสลจิตฺเตน คมเน อนาปตฺติ ฯ กสฺมา ฯ
เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ฯเปฯ คจฺฉติ วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ
วุตฺตตฺตา ยถา อิธ เอวํ สพฺพตฺถ อเถยฺยจิตฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ
มคฺคโต โอกฺกมฺม นิธานฏฺฐานคมนตฺถาย มคฺคํ กโรนฺโต ภตคามํ
ฉินฺทติ ปาจิตฺติยํ สุกฺขกฏฺฐํ ฉินฺทติ ทุกฺกฏํ ฯ ตตฺถ ชาตกนฺติ
จิรนิหิตาย กุมฺภิยา อุปริ ชาตกํ ฯ กฏฺฐํ วา ลตํ วาติ น เกวลํ
กฏฺฐลตเมว ยงฺกิญฺจิ อลฺลํ วา สุกฺขํ วา ติณรุกฺขลตาทึ
ฉินฺทนฺตสฺส สหปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว โหติ ฯ
     อฏฺฐวิธํ เหตํ ทุกฺกฏนฺนาม อิมสฺมึ ฐาเน สโมธาเนตฺวา
เถเรหิ ทสฺสิตํ ฯ ปุพฺพปฺปโยคทุกฺกฏํ สหปฺปโยคทุกฺกฏํ
อนามาสทุกฺกฏํ ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏํ วินยทุกฺกฏํ ญาตทุกฺกฏํ  ญตฺติทุกฺกฏํ
ปฏิสฺสวทุกฺกฏนฺติ ฯ ตตฺถ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา กุทฺทาลํ วา
ปิฏกํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ
ปุพฺพปฺปโยคทุกฺกฏนฺนาม ฯ เอตฺถ หิ ทุกฺกฏฏฺฐาเน ทุกฺกฏํ
ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ปาจิตฺติยเมว โหติ ฯ ตตฺถ ชาตกํ กฏฺฐํ วา
ลตํ วา ฉินฺทติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ สหปฺปโยคทุกฺกฏนฺนาม ฯ
เอตฺถ ปาจิตฺติยวตฺถุ จ ทุกฺกฏวตฺถุ จ ทุกฺกฏฏฺฐาเนเยว
ติฏฺฐติ ฯ กสฺมา ฯ อวหารสฺส สหปฺปโยคตฺตา ฯ ยํ ปน ทสวิธํ
รตนํ สตฺตวิธํ ธญฺญํ สพฺพญฺจ อาวุธภณฺฑาทึ อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ
วุตฺตํ อิทํ อนามาสทุกฺกฏนฺนาม ฯ ยํ กทลีนาฬิเกรอาทีนํ ตตฺถ
ชาตกผลานิ อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ วุตฺตํ อิทํ ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏนฺนาม ฯ
ยํ ปน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ปตฺเต รเช ปติเต ปตฺตํ
อปฏิคฺคเหตฺวา วา อโธวิตฺวา วา ตตฺถ ภิกฺขํ คณฺหนฺตสฺส
ทุกฺกฏํ วุตฺตํ อิทํ วินยทุกฺกฏนฺนาม ฯ สุตฺวา น วทนฺติ
อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ ญาตทุกฺกฏนฺนาม ฯ ยํ เอกาทสสุ
สมนุภาสนาสุ ญตฺติยา ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตํ อิทํ ญตฺติทุกฺกฏนฺนาม ฯ
ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ปุริมิกา จ น ปญฺญายติ ปฏิสฺสเว จ
อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ ปฏิสฺสวทุกฺกฏนฺนาม ฯ
     อิทํ ปน สหปฺปโยคทุกฺกฏํ ฯ เตน วุตฺตํ ยงฺกิญฺจิ อลฺลํ
วา สุกฺขํ วา ติณรุกฺขลตาทึ ฉินฺทนฺตสฺส สหปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว
โหตีติ ฯ สเจ ปนสฺส ตตฺถ ชาตเก ติณรุกฺขลตาทิมฺหิ ฉินฺเนปิ
ลชฺชิธมฺโม โอกฺกมติ สํวโร อุปฺปชฺชติ เฉทนปจฺจยา ทุกฺกฏํ
เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อถ ธุรนิกฺเขปํ อกตฺวา สอุสฺสาโหว ปํสุํ ขนติ
เฉทนทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ขนนทุกฺกเฏ ปติฏฺฐาติ ฯ อกปฺปิยปฐวึ
ขนนฺโตปิ หิ อิธ สหปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว อาปชฺชติ ฯ
สเจ ปนสฺส สพฺพาทิสาสุ ขนิตฺวา กุมฺภีมูลํ ปตฺตสฺสาปิ ลชฺชิธมฺโม
โอกฺกมติ ขนนปจฺจยา ทุกฺกฏํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ วิยูหติ วาติ
อถ ปน สอุสฺสาโหว ปํสุํ วิยูหติ เอกปสฺเส ราสึ กโรติ
ขนนทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ วิยูหนทุกฺกเฏ ปติฏฺฐาติ ฯ ตญฺจ ปํสุํ
ตตฺถ ตตฺถ ปุญฺชํ กโรนฺโต ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ
สเจ ปน ราสึ กตฺวา ธุรนิกฺเขปํ กโรติ ลชฺชิธมฺมํ อาปชฺชติ
วิยูหนทุกฺกฏํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อุทฺธรติ วาติ อถ ปน สอุสฺสาโห
ปํสุํ อุทฺธริตฺวา พหิ ปาเตติ วิยูหนทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ อุทฺธรณทุกฺกเฏ
ปติฏฺฐาติ ฯ ปํสุํ ปน กุทฺทาเลน วา หตฺเถหิ วา ปจฺฉิยา
วา ตหึ ตหึ ปาเตนฺโต ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ สเจ
ปน สพฺพปํสุํ นีหริตฺวา กุมฺภึ ถลฏฺฐํ กตฺวาปิ ลชฺชิธมฺมํ อาปชฺชติ
อุทฺธรณทุกฺกฏํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อถ ปน สอุสฺสาโหว
กุมฺภึ อามสติ อุทฺธรณทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ อามสนทุกฺกเฏ
ปติฏฺฐาติ ฯ อามสิตฺวาปิ จ ลชฺชิธมฺมํ อาปชฺชนฺโต อามสนทุกฺกฏํ
เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ อถ สอุสฺสาโหว กุมฺภึ ผนฺทาเปติ อามสนทุกฺกฏํ
ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ผนฺทาเปติ อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสาติ วุตฺตถุลฺลจฺจเย
ปติฏฺฐาติ ฯ
     ตตฺรายํ ทุกฺกฏถุลฺลจฺจยานํ ทฺวินฺนมฺปิ วจนตฺโถ ฯ ปฐมนฺตาเวตฺถ
ทุฏฺฐุ กตํ สตฺถารา วุตฺตกิจฺจํ วิราเธตฺวา กตนฺติ ทุกฺกฏํ ฯ อถวา
ทุฏฺฐํ กตํ วิรูปา สา กิริยา ภิกฺขุกิริยานํ มชฺเฌ น โสภตีติ
เอวมฺปิ ทุกฺกฏํ ฯ วุตฺตํปิ เจตํ
       ทุกฺกฏนฺติ จ ยํ วุตฺตํ      ตํ สุโณหิ ยถากถํ
       อปรทฺธํ วิรทฺธญฺจ        ขลิตํ ยญฺจ ทุกฺกฏํ
       ยํ มนุสฺโส กเร ปาปํ     อาวิ วา ยทิ วา รโห
       ทุกฺกฏนฺติ ปเวเทนฺติ      เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ ฯ
อิตรํ ปน ถูลตฺตา อจฺจยตฺตา จ ถุลฺลจฺจยํ ฯ สมฺปราเย จ ทุคฺคติ
ตํ โหติ กฏุกปฺผลนฺติอาทีสุ วิย เจตฺถ สํโยคภาโว เวทิตพฺโพ ฯ
เอกสฺส สนฺติเก เทเสตพฺเพสุ หิ อจฺจเยสุ เตน สโม ถูโล
อจฺจโย นตฺถิ ตสฺมา วุตฺตํ ถูลตฺตา อจฺจยตฺตา จ ถุลฺลจฺจยนฺติ ฯ
วุตฺตญฺเจตํ
       ถุลฺลจฺจยนฺติ ยํ วุตฺตํ      ตํ สุโณหิ ยถากถํ
       เอกสฺส มูเล โย เทเสติ  โย จ ตํ ปฏิคณฺหติ
     อจฺจโย เตน สโม นตฺถิ เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ
  ผนฺทาเปนฺตสฺส จ ปโยเค ปโยเค ถุลฺลจฺจยํ ฯ ผนฺทาเปตฺวาปิ จ
  ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกนฺโต ถุลฺลจฺจยํ เทเสตฺวา มุจฺจติ ฯ สหปฺปโยคโต
  ปฏฺฐายเมว เจตฺถ ปุริมา ปุริมา อาปตฺติ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ฯ
  สหปฺปโยคํ ปน เทเสตฺวา ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกนฺเตน ยา ปุพฺพปฺปโยเค
  ทุกฺกฏปาจิตฺติยา อาปนฺนา สพฺพา ตา เทเสตพฺพา ฯ สหปฺปโยเค
  จ ตตฺถ ชาตกจฺเฉทเน พหุกานิปิ ทุกฺกฏานิ ปํสุขนนํ ปตฺวา
  ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ เอกํ ขนนทุกฺกฏเมว โหติ ฯ ขนเน พหุกานิปิ
  วิยูหนํ วิยูหเน พหุกานิปิ อุทฺธรณํ อุทฺธรเณ พหุกานิปิ
  อามสนํ อามสเน พหุกานิปิ ผนฺทาปนํ ปตฺวา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ฯ
  ปํสุขนนาทีสุ จ ลชฺชิธมฺเม อุปฺปนฺเน พหุกานิปิ อาปตฺติโย
  โหนฺตุ เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตีติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ
  ปุริมาปตฺติปฏิปฺปสฺสทฺธิ จ นาเมสา ญตฺติยา ทุกฺกฏํ ทฺวีหิ
  กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ เอวํ อนุสฺสาวนาสุเยว
  สุตฺเต อาคตา ฯ อิธ ปน ทุติยปาราชิเก อฏฺฐกถาจริยปฺปมาเณน
  คเหตพฺพาติ ฯ
     ฐานา จาเวติ อาปตฺติ ปาราชิกสฺสาติ โย ปน
ผนฺทาเปตฺวาปิ ลชฺชิธมฺมํ อโนกฺกมิตฺวาว ตํ กุมฺภิฏฺฐานโต อนฺตมโส
เกสคฺคมตฺตมฺปิ จาเวติ ปาราชิกเมว อาปชฺชตีติ อตฺโถ ฯ ฐานา
จาวนญฺเจตฺถ ฉหิ อากาเรหิ เวทิตพฺพํ ฯ กถํ ฯ กุมฺภีมุขวฏฺฏิยํ
คเหตฺวา อตฺตโน อภิมุขํ อากฑฺฒนฺโต อิมินา อนฺเตน ผฏฺโฐกาสํ
เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปาริมนฺเตน อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ตเถว
คเหตฺวา ปุรโต เปเลนฺโต ปาริมนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ
อิมินา อนฺเตน อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ วามโต วา ทกฺขิณโต
วา อปนาเมนฺโต วามนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ทกฺขิณนฺเตน
อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ทกฺขิณนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ
วามนฺเตน อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อุทฺธํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ
ภูมิโต โมเจติ ปาราชิกํ ฯ ขนิตฺวา เหฏฺฐโต โอสีทนฺโต พุนฺเธน
ผุฏฺโฐกาสํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ มุขวฏฺฏิยา อติกฺกาเมติ ปาราชิกนฺติ
เอวํ เอกฏฺฐาเน ฐิตาย กุมฺภิยา ฯ ยทิ ปน กุมฺภีมุขวฏฺฏิยา
ปาสํ กตฺวา โลหขาณุํ วา ขทิรสาราทิขาณุํ วา ปฐวิยํ อาโกฏฺเฏตฺวา
ตตฺถ สงฺขลิกาย พนฺธิตฺวา ฐเปนฺติ ฯ เอกิสฺสา ทิสาย เอกาย
สงฺขลิกาย พทฺธา เทฺว ฐานานิ ลภติ ฯ ทฺวีสุ ตีสุ จตูสุ ทิสาสุ
สงฺขลิกาหิ พทฺธา ปญฺจฏฺฐานานิ ลภติ ฯ ตตฺถ เอกขาณุเก
พทฺธกุมฺภิยา ปฐมํ ขาณุํ วา อุทฺธรติ สงฺขลิกํ วา ฉินฺทติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ตโต กุมฺภึ ยถาวุตฺเตน นเยน เกสคฺคมตฺตมฺปิ ฐานา
จาเวติ ปาราชิกํ ฯ อถ ปฐมํ กุมฺภึ อุทฺธรติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ
ตโต ขาณุกํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ฐานา จาเวติ สงฺขลิกํ วา ฉินฺทติ
ปาราชิกํ ฯ เอเตน อุปาเยน ทฺวีสุ ตีสุ จตูสุ ขาณุเกสุ
พทฺธกุมฺภิยาปิ ปจฺฉิเม ฐานา จาวเน ปาราชิกํ เสเสสุ ถุลฺลจฺจยํ
เวทิตพฺพํ ฯ สเจ ขาณุ นตฺถิ สงฺขลิกาย อคฺเค วลยํ กตฺวา ตตฺถ
ชาตเก มูเล ปเวสิตํ โหติ ฯ ปฐมํ กุมฺภึ อุทฺธริตฺวา ปจฺฉา
มูลํ เฉตฺวา วลยํ นีหรติ ปาราชิกํ ฯ อถ มูลํ อจฺเฉตฺวา
วลยํ อิโตจิโตจ สาเรติ รกฺขติ ฯ สเจ ปน มูลโต อนีหริตฺวาปิ
หตฺเถน คเหตฺวา อากาสคตํ กโรติ ปาราชิกํ ฯ อยเมตฺถ วิเสโส ฯ
เสสํ วุตฺตนยเมว ฯ เกจิ ปน นิมิตฺตตฺถาย กุมฺภีมตฺถเก
นิโคฺรธรุกฺขาทีนิ โรเปนฺติ ฯ มูลานิ กุมฺภึ วินทฺธิตฺวา ฐิตานิ โหนฺติ ฯ
มูลานิ ฉินฺทิตฺวา กุมฺภึ คเหสฺสามีติ ฉินฺทนฺตสฺส ปโยเค ปโยเค
ทุกฺกฏํ ฯ ฉินฺทิตฺวา โอกาสํ กตฺวา กุมฺภึ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ฐานา
จาเวติ ปาราชิกํ ฯ มูลานิ ฉินฺทโตว ลุถิตฺวา กุมฺภี นินฺนฏฺฐานํ
คตา รกฺขติ ตาว คตฏฺฐานโต อุทฺธรติ ปาราชิกํ ฯ สเจ
ฉินฺเนสุ มูเลสุ เอกมูลมตฺเตน กุมฺภี ติฏฺฐติ โส จ ตํ อิมสฺมึ
มูเล ฉินฺเน ปติสฺสตีติ ฉินฺทติ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ สเจ
ปน เอกมูเลเนว ปาเส พทฺธสูกโร วิย ฐิตา โหติ อญฺญํ
กิญฺจิ ลคฺคนกํ นตฺถิ ตสฺมึปิ มูเล ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
สเจ กุมฺภีมตฺถเก มหาปาสาโณ ฐปิโต โหติ ตํ ทณฺเฑน
อุกฺขิปิตฺวา อปเนตุกาโม กุมฺภีมตฺถเก ชาตรุกฺขํ ฉินฺทติ ทุกฺกฏํ ฯ
ตสฺสา สมีเป ชาตกํ เฉตฺวา อาหรติ น ตตฺถ ชาตกตฺตา ตํ
ฉินฺทโต ปาจิตฺติยํ ฯ อตฺตโน ภาชนคตนฺติ สเจ ปน กุมฺภึ
อุทฺธริตุํ อสกฺโกนฺโต กุมฺภีคตภณฺฑคฺคหณตฺถํ อตฺตโน ภาชนํ
ปเวเสตฺวา อนฺโตกุมฺภิยํ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา
อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ฯ ปริจฺเฉโท
เจตฺถ ปาราชิกนิยมตฺถํ วุตฺโต ฯ เถยฺยจิตฺเตน อูนปญฺจมาสกมฺปิ
อามสนฺโต ทุกฺกฏํ อาปชฺชติเยว ฯ ผนฺทาเปตีติ เอตฺถ ยาว เอกาพทฺธํ
กตฺวา อตฺตโน ภาชนํ ปเวเสติ ตาว ผนฺทาเปตีติ วุจฺจติ ฯ
อปิจ อิโตจิโตจ อปพฺยูหนฺโตปิ ผนฺทาเปติเยว ฯ โส ถุลฺลจฺจยํ
อาปชฺชติ ฯ ยทา ปน เอกาพทฺธภาโว ฉินฺโน กุมฺภีคตํ กุมฺภิยเมว
ภาชนคตมฺปิ ภาชเนเยว โหติ ตทา อตฺตโน ภาชนคตนฺนาม โหติ ฯ
เอวํ กตฺวา กุมฺภิโต อนีหเฏปิ ภาชเน ปาราชิกํ อาปชฺชติ ฯ
มุฏฺฐึ วา ฉินฺทตีติ เอตฺถ ยถา องฺคุลนฺตเรหิ นิกฺขนฺตกหาปณา
กุมฺภิคเต กหาปเณ น สมฺผุสนฺติ เอวํ มุฏฺฐึ กโรนฺโต มุฏฺฐึ
ฉินฺทติ นาม ฯ โสปิ ปาราชิกํ อาปชฺชติ ฯ สุตฺตารุฬฺหนฺติ
สุตฺเต อารุฬฺหํ ฯ สุตฺเต อาวุตสฺสปิ สุตฺตมยสฺสปิ เอตํ อธิวจนํ ฯ
ปามงฺคาทีนิ โสวณฺณมยานิปิ โหนฺติ รูปิยมยานิปิ สุตฺตมยานิปิ
มุตฺตาวลีอาทโยปิ เอตฺเถว สงฺคหํ คตา ฯ เวฐนนฺติ สีสเวฐนปโฏ
วุจฺจติ ฯ เอเตสุ ยงฺกิญฺจิ เถยฺยจิตฺโต อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ
ผนฺทาเปติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปามงฺคโกฏิยํ คเหตฺวา อากาสฏฺฐํ อกโรนฺโต
อุทฺธาเรติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ฆํสนฺโต นีหรตีติ เอตฺถ ปน ปริปุณฺณาย
กุมฺภิยา อุปริ สมติตฺติกํ กุมฺภึ กตฺวา ฐปิตํ วา เอกํ โกฏึ
พุนฺเธ เอกํ โกฏึ มุขวฏฺฏิยํ กตฺวา ฐปิตํ วา ฆํสนฺตสฺส นีหรโต
ถุลฺลจฺจยํ ฯ กุมฺภีมุขา โมเจนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ ยํ ปน
อุปฑฺฒกุมฺภิยํ วา ริตฺตกุมฺภิยํ วา ฐปิตํ ตสฺส อตฺตนา ผุฏฺโฐกาโสว
ฐานํ น สกลา กุมฺภี ตสฺมา ตํ ฆํสนฺตสฺสาปิ นีหรโต
ปติฏฺฐิโตกาสโต เกสคฺคมตฺเต มุตฺเต ปาราชิกเมว ฯ กุมฺภิยา ปน
ปริปุณฺณาย วา อูนาย วา อุชุกเมว อุทฺธรนฺตสฺส เหฏฺฐิมโกฏิยา
ปติฏฺฐิโตกาสา มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อนฺโตกุมฺภิยํ ฐปิตํ ยงฺกิญฺจิ
ปาราชิกปโหนกํ ภณฺฑํ สกลกุมฺภิยํ จาเลนฺตสฺส ปามงฺคาทีนิ จ
ฆํสิตฺวา นีหรนฺตสฺส ยาว มุขวฏฺฏึ นาติกฺกมติ ตาว ถุลฺลจฺจยเมว ฯ
ตสฺส หิ สพฺพาปิ กุมฺภี ฐานนฺติ สงฺเขปมหาปจฺจริยาทีสุ วุตฺตํ ฯ
มหาอฏฺฐกถายมฺปน ฐปิตฏฺฐานเมว ฐานํ โน สกลา กุมฺภี
ตสฺมา ยถาฐิตฏฺฐานโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ โมเจนฺตสฺส ปาราชิกเมวาติ
วุตฺตํ ฯ ตํ ปมาณํ ฯ อิตรํ ปน อากาสคตํ อกโรนฺตสฺส
จีวรวํเส ฐปิตจีวรเวฐกนเยน วุตฺตํ ฯ ตํ น คเหตพฺพํ ฯ
วินยวินิจฺฉเย หิ อาคเต ครุเก ฐาตพฺพํ ฯ เอสา วินยธมฺมตา ฯ
อปิจ อตฺตโน ภาชนคตํ วา กโรติ มุฏฺฐึ วา ฉินฺทตีติ วจนโต
เจตํ เวทิตพฺพํ ยถา อนฺโตกุมฺภิยํ ฐิตสฺส น สพฺพา กุมฺภี ฐานนฺติ ฯ
สปฺปิอาทีสุ ยงฺกิญฺจิ ปิวโต เอกปฺปโยเคน ปีตมตฺเต ปาราชิกนฺติ
มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ มหาปจฺจริยาทีสุ ปน อยํ วิภาโค ทสฺสิโต
มุขํ อนปเนตฺวา อากฑฺฒนฺตสฺส ปิวโต สเจ ปน คลคตํ ปาทํ
น อคฺฆติ มุขคเตน สทฺธึ อคฺฆติ รกฺขติ ตาว กณฺเฐน ปน
ปริจฺฉินฺนกาเลเยว ปาราชิกํ โหติ ฯ สเจปิ โอฏฺเฐหิ ปริจฺฉินฺทนฺโต
โอฏฺเฐ ปิทหติ ปาราชิกเมว ฯ อุปฺปลทณฺฑเวฬุนาฬีนฬนาฬีอาทีหิ
ปิวนฺตสฺสาปิ สเจ ปน คลคตเมว ปาทํ อคฺฆติ ปาราชิกํ ฯ สเจ สห
มุขคเตน อคฺฆติ อุปฺปลทณฺฑาทิคเตน สทฺธึ เอกาพทฺธภาวํ โกเปตฺวา
โอฏฺเฐหิ ปริจฺฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ สเจ อุปฺปลทณฺฑาทิคเตน
สทฺธึ อคฺฆติ อุปฺปลทณฺฑาทีนํ พุนฺเธ องฺคุลิยา ปิทหิตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปาทคฺฆนเก ปน คเล อปฺปวิฏฺเฐ อุปฺปลทณฺฑาทีสุ จ
มุเข จ อติเรกปาทมฺปิ เอกาพทฺธํ หุตฺวา ติฏฺฐติ รกฺขติเยวาติ ฯ
ตํ สพฺพมฺปิ ยสฺมา อตฺตโน ภาชนคตํ วา กโรติ มุฏฺฐึ วา
ฉินฺทตีติ อิมํ นยํ ภชติ ตสฺมา สุทสฺสิตเมว ฯ เอส ตาว
เอกาพทฺเธ นโย ฯ สเจ ปน หตฺเถน วา ปตฺเตน วา ถาลกาทินา
วา เยน เกนจิ ภาชเนน คเหตฺวา ปิวติ ยมฺหิ ปโยเค ปาทคฺฆนกํ
ปูรติ ตมฺหิ กเต ปาราชิกํ ฯ อถ มหคฺฆํ โหติ สิปฺปิกายปิ
เอกปฺปโยเคเนว ปาทคฺฆนกํ คเหตุํ สกฺกา โหติ เอกุทฺธาเรเยว
ปาราชิกํ ฯ ภาชนํ ปน นิมุชฺชาเปตฺวา คณฺหนฺตสฺส ยาว เอกาพทฺธํ
โหติ ตาว รกฺขติ ฯ มุขวฏฺฏิปริจฺเฉเทน วา อุทฺธาเรน วา
ปาราชิกํ ฯ ยทา ปน สปฺปึ วา เตลํ วา อจฺฉํ เตลสทิสเมว
มธุผาณิตํ วา กุมฺภึ อาวฏฺเฏตฺวา อตฺตโน ภาชเน ปเวเสติ
ตทา เตสํ อจฺฉตาย เอกาพทฺธตา นตฺถีติ ปาทคฺฆนเก มุขวฏฺฏิโต
คลิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปจิตฺวา ฐปิตํ ปน มธุผาณิตํ สิเลโส
วิย จิกฺกนํ อากฑฺฒนวิกฑฺฒนโยคฺคํ โหติ อุปฺปนฺเน กุกฺกุจฺเจ
เอกาพทฺธเมว หุตฺวา ปฏินีหริตุํ สกฺโกติ ฯ เอตํ มุขวฏฺฏิยา
นิกฺขมิตฺวา ภาชเน ปวิฏฺฐมฺปิ พาหิเรน สทฺธึ เอกาพทฺธตฺตา รกฺขติ ฯ
มุขวฏฺฏิโต ฉินฺนมตฺเต ปน ปาราชิกํ ฯ โยปิ เถยฺยจิตฺเตน ปรสฺส
กุมฺภิยา ปาทคฺฆนกํ สปฺปึ วา เตลํ วา อวสฺสํ ปิวนกํ ยงฺกิญฺจิ
ทุกุลสาฏกํ วา จมฺมขณฺฑาทีนํ วา อญฺญตรํ ปกฺขิปติ หตฺถโต
มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ริตฺตกุมฺภิยา อิทานิ เตลํ อากีริสฺสนฺตีติ
ญตฺวา ยงฺกิญฺจิ ภณฺฑํ เถยฺยจิตฺโต ปกฺขิปติ ตญฺเจ ตตฺถ
เตเล อากิณฺเณ ปญฺจมาสกอคฺฆนกํ ปิวติ ปิวิตมตฺเต ปาราชิกนฺติ
มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ ตํ ปน ตตฺเถว สุกฺขตฬาเก สุกฺขมาติกาย
อุชุกรณวินิจฺฉเยน วิรุชฺฌติ อวหารลกฺขณํ เจตฺถ น ปญฺญายติ
ตสฺมา น คเหตพฺพํ ฯ มหาปจฺจริยาทีสุ ปน ตสฺส อุทฺธาเร
ปาราชิกํ วุตฺตํ ฯ ตํ ยุตฺตํ ฯ ปรสฺส ริตฺตกุมฺภิยา สงฺโคปนตฺถาย
จมฺมาทิภณฺฑํ ฐเปตฺวา ตตฺถ เตเล อากิณฺเณ สเจ อยํ
ชานิสฺสติ มํ ปลิพุทฺธิสฺสตีติ ภีโต ปาทคฺฆนกํ เตลปีตํ ภณฺฑํ
เถยฺยจิตฺเตน อุทฺธรติ ปาราชิกํ ฯ สุทฺธจิตฺเตน อุทฺธรติ ปเร ๑-
อาหราเปนฺเต ภณฺฑเทยฺยํ ฯ ภณฺฑเทยฺยนฺนาม ยํ ปรสฺส นฏฺฐํ
ตสฺส มูลํ วา ตเทว วา ภณฺฑํ ทาตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ โน เจ
เทติ สามิกสฺส ธุรนิกฺเขเป ปาราชิกํ ฯ สเจ ปนสฺส กุมฺภิยํ
อญฺโญ สปฺปึ วา เตลํ วา อากีรติ ตตฺรปายํ เถยฺยจิตฺเตน
เตลปิวนกํ ภณฺฑํ ปกฺขิปติ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ อตฺตโน
ริตฺตกุมฺภิยา ปรสฺส สปฺปึ วา เตลํ วา อากิณฺณภาวํ ญตฺวา
เถยฺยจิตฺเตน ภณฺฑํ ปกฺขิปติ ปุพฺพนเยเนว อุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ
สุทฺธจิตฺโต นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา เถยฺยจิตฺเตน อุทฺธรติ ปาราชิกเมว ฯ
สุทฺธจิตฺโตว อุทฺธรติ เนว อวหาโร น คีวา ฯ มหาปจฺจริยํ
ปน อนาปตฺติมตฺตเมว วุตฺตํ ฯ กิสฺส มม กุมฺภิยํ เตลํ อากีรสีติ
@เชิงอรรถ: ๑. ปรสฺมึ ฯ
กุปิโต อนตฺตมโน ภณฺฑํ อุทฺธริตฺวา ฉฑฺเฑติ โน ภณฺฑเทยฺยนฺติ
กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ ฯ เถยฺยจิตฺเตน มุขวฏฺฏิยํ คเหตฺวา กุมฺภึ อาวิญฺชติ
เตลํ คเลตุกาโม ปาทคฺฆนเก คลิเต ปาราชิกํ ฯ เถยฺยจิตฺเตเนว
ชชฺชรํ กโรติ สวิตฺวา คมิสฺสตีติ ปาทคฺฆนเก สวิตฺวา คเต
ปาราชิกํ ฯ เถยฺยจิตฺเตเนว ฉิทฺทํ กโรติ โอมฏฺฐํ วา อุมฺมฏฺฐํ
วา เวมฏฺฐํ วา ฯ อิทํ ปน สมฺโมหฏฺฐานํ ตสฺมา สุฏฺฐุ
สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ อยํ เหตฺถ วินิจฺฉโย ฯ โอมฏฺฐนฺนาม
อโธมุขจฺฉิทฺทํ ฯ อุมฺมฏฺฐนฺนาม อุทฺธํ มุขจฺฉิทฺทํ ฯ เวมฏฺฐนฺนาม
อุฬุงฺกสฺเสว อุชุคตจฺฉิทฺทํ ฯ ตตฺถ โอมฏฺฐสฺส พหิ ปฏฺฐาย
กตสฺส อพฺภนฺตรนฺตโต ปาทคฺฆนเก เตเล คลิเต พหิ อนิกฺขนฺเตปิ
ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา ตโต คลิตมตฺตเมว พหิ คตํ
นาม โหติ น กุมฺภีคตสงฺขํ ลภติ น กุมฺภิยํ สณฺฐาติ ฯ
อนฺโต ปฏฺฐาย กตสฺส พาหิรนฺตโต ปาทคฺฆนเก คลิเต ปาราชิกํ ฯ
อุมมฏฺฐสฺส ยถา ตถา วา กตสฺส พาหิรนฺตโต คลิเต ปาราชิกํ ฯ
ตํ หิ ยาว พาหิรนฺตโต น คลติ ตาว กุมฺภีคตเมว โหติ ฯ
เวมฏฺฐสฺส กปาลมชฺฌโต คลิตวเสน กาเรตพฺโพติ อฏฺฐกถาสุ
วุตฺตํ ฯ ตํ ปน อนฺโต จ พหิ จ ปฏฺฐาย มชฺเฌ ฐเปตฺวา
กตฉิทฺเท ตฬากสฺส มริยาทเภทเนน สเมติ ฯ อนฺโต ปฏฺฐาย กเต
ปน พาหิรนฺเตน พหิ ปฏฺฐาย กเต อพฺภนฺตรนฺเตน กาเรตพฺโพติ
อิทเมตฺถ ยุตฺตํ ฯ โย ปน วฏฺเฏตฺวา คจฺฉิสฺสตีติ เถยฺยจิตฺเตน
กุมฺภิยา อาธารกํ วา อุปตฺถมฺภนเลฑฺฑุเก วา อปเนติ วฏฺเฏตฺวา
คตาย ปาราชิกํ ฯ เตลากีรณภาวํ ปน ญตฺวา ริตฺตกุมฺภิยา
ชชฺชรภาเวสุ วา ฉิทฺเทสุ วา กเตสุ ปจฺฉานิกฺขนฺตเตลปฺปมาเณน
ภณฺฑเทยฺยํ โหติ ฯ อฏฺฐกถาสุ ปน กตฺถจิ ปาราชิกนฺติปิ ลิขิตํ ฯ
ตํ ปมาทลิขิตํ ฯ ปุณฺณาย กุมฺภิยา อุปริ กฏฺฐํ วา ปาสาณํ
วา ปติตฺวา ภินฺทิสฺสติ ตโต เตลํ ปคฺฆริสฺสตีติ เถยฺยจิตฺเตน
ทุพฺพทฺธํ วา กโรติ ทุฏฺฐปิตํ วา ฐเปติ ฯ อวสฺสํ ปตนกํ ตถา
กโรนฺตสฺส กตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ริตฺตกุมฺภิยา อุปริ กโรติ ตํ
ปจฺฉา ปุณฺณกาเล ปติตฺวา ภินฺทติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ อีทิเสสุ หิ
ฐาเนสุ ภณฺฑสฺส นตฺถิกาเล กตปโยคตฺตา อาทิโตว ปาราชิกํ
น โหติ ฯ ภณฺฑวินาสนสฺส ปน กตตฺตา ภณฺฑเทยฺยํ โหติ ฯ
อาหราเปนฺเตสุ อททโต สามิกานํ ธุรนิกฺเขเปน ปาราชิกํ ฯ
เถยฺยจิตฺเตน มาติกํ อุชุํ กโรติ วฏฺเฏตฺวา คมิสฺสติ เตลํ วา
อุตฺตราเปสฺสตีติ วฏฺเฏตฺวา วา คจฺฉตุ เตลํ วา อุตฺตรตุ
อุชุกรณกาเล ปาราชิกํ ฯ อีทิสา หิ ปโยคา ปุพฺพปฺปโยคาวหาเร
สงฺคหํ คจฺฉนฺติ ฯ สุกฺขมาติกาย อุชุกตาย ปจฺฉา อุทเก อาคเต
วฏฺฏิตฺวา วา คจฺฉตุ เตลํ วา อุตฺตรตุ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ กสฺมา ฯ
ฐานาจาวนปฺปโยคสฺส อภาวา ฯ ตสฺส ลกฺขณํ นาวฏฺเฐ
อาวิภวิสฺสติ ฯ ตตฺเถว ภินฺทติ วาติอาทีสุ อฏฺฐกถายํ ตาว วุตฺตํ
ภินฺทติ วาติ มุคฺคเรน โปเถตฺวา ภินฺทติ ฯ ฉฑฺเฑติ วาติ อุทกํ
วา วาลิกํ วา อากีริตฺวา อุตฺตราเปติ ฯ ฌาเปติ วาติ ทารูนิ
อาหริตฺวา ฌาเปติ วา ฯ อปริโภคํ วา กโรตีติ อขาทิตพฺพํ
อปาตพฺพํ วา กโรติ อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา วิสํ วา อุจฺฉิฏฺฐํ
วา กุณปํ วา ปาเตติ ฯ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ ฐานา จาวนสฺส
นตฺถิตาย ทุกฺกฏํ ฯ พุทฺธวิสโย นาเมโส ฯ กิญฺจาปิ ทุกฺกฏํ
อาหราเปนฺเต ภณฺฑเทยฺยนฺติ ฯ ตตฺถ ปุริมทฺวยํ น สเมติ ฯ ตํ
หิ กุมฺภีชชฺชรกรเณน จ มาติกาอุชุกรเณน จ สทฺธึ เอกลกฺขณํ ฯ
ปจฺฉิมํ ปน ทฺวยํ ฐานา จาเวนฺเตนาปิ สกฺกา กาตุํ ฯ ตสฺมา
เอตฺถ เอวํ วินิจฺฉยํ วทนฺติ ฯ อฏฺฐกถายํ กิร ฐานา จาวนสฺส
นตฺถิตาย ทุกฺกฏนฺติ อิทํ ปจฺฉิมทฺวยํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ฐานา
จาวนํ อกโรนฺโตเยว หิ เถยฺยจิตฺเตน วา วินาเสตุกามตาย วา
ฌาเปยฺยปิ อปริโภคมฺปิ กเรยฺย ปุริมทฺวเย ปน วุตฺตนเยน
ภินฺทนฺตสฺส วา ฉฑฺเฑนฺตสฺส วา ฐานา จาวนํ อตฺถิ ตสฺมา
ตถา กโรนฺตสฺส วินาเสตุกามตาย ภณฺฑเทยฺยํ เถยฺยจิตฺเตน
ปาราชิกนฺติ ฯ ปาลิยํ ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตตฺตา อยุตฺตนฺติ เจ ฯ น
อญฺญถา คเหตพฺพตฺถโต ฯ ปาลิยํ หิ เถยฺยจิตฺตปกฺเข ภินฺทติ
วาติ อุทเกน สํภินฺทติ ฉฑฺเฑติ วาติ ตตฺถ วมนํ วา อุจฺจารํ
วา ปสฺสาวํ วา ฉฑฺเฑตีติ เอวเมเก วทนฺติ ฯ อยํ ปเนตฺถ
สาโร ฯ วินีตวตฺถุมฺหิ ติณชฌาปโก วิย ฐานา อจฺจาเวตุกาโมว
เกวลํ ภินฺทติ ฯ ภินฺนตฺตา ปน เตลาทีนิ นิกฺขมนฺติ ฯ ยํ วา
ปเนตฺถ ปตฺถินฺนํ ตํ เอกาพทฺธเมว ติฏฺฐติ อฉฑฺเฑตุกาโมเยว
จ เกวลํ ตตฺถ อุทกวาลิกาทีนิ อากีรติ ฯ อากิณฺณตฺตา ปน
เตลํ ฉฑฺฑิยติ ฯ ตสฺมา โวหารวเสน ภินฺทติ วา ฉฑฺเฑติ
วาติ วุจฺจตีติ ฯ เอวเมเตสํ ปทานํ อตฺโถ คเหตพฺโพ ฯ
นาเสตุกามตาปกฺเข ปน อิตรถาปิ ยุชฺชติ ฯ เอวํ หิ กถิยมาเน
ปาลิ จ อฏฺฐกถา จ ปุพฺพาปเรน สํสนฺทิตฺวา สุกถิตา โหติ ฯ
เอตฺตาวตาปิ จ สนฺโตสํ อกตฺวา อาจริเย ปยิรุปาสิตฺวา วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพติ ฯ
                   ภุมฺมฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๙๕} ถลฏฺเฐ ฯ ถเล นิกฺขิตฺตนฺติ ภูมิตเล วา ปาสาทปพฺพตตลาทีสุ
วา ยตฺถ กตฺถจิ ปฏิจฺฉนฺเน วา อปฏิจฺฉนฺเน วา
ฐปิตํ ถลฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ตํ สเจ ราสิกตํ โหติ อนฺโตกุมฺภิยํ
ภาชนคตกรณมุฏฺฐิจฺเฉทนวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ สเจ เอกาพทฺธํ
สิเลสนิยฺยาสาทิ ปกฺกมธุผาณิตวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ สเจ ครุกํ
โหติ ภารพทฺธํ โลหปิณฺฑี คุฬปิณฺฑี เตลมธุฆฏาทิ วา กุมฺภิยา
ฐานา จาวนวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ สงฺขลิกพทฺธสฺส จ ฐานเภโท
สลฺลกฺเขตพฺโพ ฯ ปตฺถริตฺวา ฐปิตํ ปน ปาวารตฺถรกสาฏกาทึ
อุชุกํ คเหตฺวา อากฑฺฒติ ปาริมนฺเต โอริมนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ
อติกฺกนฺเต ปาราชิกํ ฯ เอวํ สพฺพทิสาสุ สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ เวเฐตฺวา
อุทฺธรติ เกสคฺคมตฺตํ อากาสคตํ กโรนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ เสสํ
วุตฺตนยเมวาติ ฯ
                    ถลฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๙๖} อากาสฏฺเฐ ฯ โมรสฺส ฉหิ อากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ
ปุรโต มุขตุณฺฑเกน ปจฺฉโต กลาปคฺเคน อุภยปสฺเสสุ ปกฺขปริยนฺเตหิ
อโธ ปาทนขสิขาย อุทฺธํ สิขคฺเคนาติ ฯ ภิกฺขุ สสฺสามิกํ
อากาสฏฺฐํ โมรํ คเหสฺสามีติ ปุรโต วา ติฏฺฐติ หตฺถํ วา ปสาเรติ ฯ
โมโร อากาเสเยว ปกฺเข ปสาเรติ วาตํ คาหาเปตฺวา คมนํ
อุปจฺฉินฺทิตฺวา ติฏฺฐติ ฯ ตสฺส ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ ฯ ตํ อผนฺเทนฺโต
หตฺเถน อามสติ ทุกฺกฏเมว ฯ ฐานา อจฺจาเวนฺโต ผนฺทาเปติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ หตฺเถน ปน คเหตฺวา วา อคฺคเหตฺวา วา มุขตุณฺฑเกน
ผุฏฺโฐกาสํ กลาปคฺคํ กลาปคฺเคน วา ผุฏฺโฐกาสํ มุขตุณฺฑกํ
อติกฺกาเมติ สเจ ปาทํ อคฺฆติ ปาราชิกํ ฯ ตถา วามปกฺขปริยนฺเตน
ผุฏฺโฐกาสํ ทกฺขิณปกฺขปริยนฺตํ ทกฺขิณปกฺขปริยนฺเตน
วา ผุฏฺโฐกาสํ วามปกฺขปริยนฺตํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ตถา
ปาทนขสิขาย ผุฏฺโฐกาสํ สิขคฺคํ สิขคฺเคน วา ผุฏฺโฐกาสํ ปาทนขสิขํ
อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อากาเสน คจฺฉนฺโต โมโร สีสาทีสุ
ยสฺมึ องฺเค นิลียติ ตํ ตสฺส ฐานํ ฯ ตสฺมา ตํ หตฺเถ นิลีนํ
อิโตจีโตจ กโรนฺโตปิ ผนฺทาเปติเยว ฯ ยทิ ปน อิตเรน หตฺเถน
คเหตฺวา ฐานา จาเวติ ปาราชิกํ ฯ อิตรํ หตฺถํ อุปเนติ โมโร
สยเมว โอฑฺเฑตฺวา ตตฺถ นิลียติ อนาปตฺติ ฯ องฺเค นิลีนภาวํ
ญตฺวา เถยฺยจิตฺเตน เอกปทวารํ คจฺฉติ ถุลฺลจฺจยํ ทุติยํ
ปาราชิกํ ฯ ภูมิยํ ฐิตโมโร ทฺวินฺนํ ปาทานํ กลาปสฺส จ วเสน
ตีณิ ฐานานิ ลภติ ฯ ตํ อุกฺขิปนฺตสฺส ยาว เอกมฺปิ ฐานํ ปฐวึ
ผุสติ ตาว ถุลฺลจฺจยํ ฯ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปฐวิยา โมจิตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปญฺชเร ฐิตํ สห ปญฺชเรน อุทฺธรติ ปาราชิกํ ฯ
ยทิ ปน ปาทํ น อคฺฆติ สพฺพตฺถ อคฺฆวเสน กาตพฺพํ ฯ
อนฺโตวตฺถุมฺหิ จรนฺตํ โมรํ เถยฺยจิตฺเตน อุตฺตราเสตฺวา ปทสาว
พหิวตฺถุํ นีหรนฺโต ทฺวารปริจฺเฉทํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ วเช
ฐิตสฺส พลิวทฺทสฺส หิ วโช วิย อนฺโตวตฺถุ ตสฺส ฐานํ ฯ
หตฺเถน ปน คเหตฺวา อนฺโตวตฺถุสฺมิมฺปิ อากาสคตํ กโรนฺตสฺส
ปาราชิกเมว ฯ อนฺโตคาเม จรนฺตมฺปิ คามปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺตสฺส
ปาราชิกํ ฯ สยเมว นิกฺขมิตฺวา คามูปจาเร วา วตฺถูปจาเร วา
จรนฺตํ ปน เถยฺยจิตฺโต กฏฺเฐน วา กถลาย วา อุตฺตราเสตฺวา
อฏวีมุขํ กโรติ ฯ โมโร อุฑฺเฑตฺวา อนฺโตคาเม วา อนฺโตวตฺถุมฺหิ
วา ฉทนปิฏฺเฐ วา นิลียติ รกฺขติ ฯ สเจ ปน อฏวีมุโข
อุฑฺเฑติ วา คจฺฉติ วา อฏฺวึ ปเวเสตฺวา คเหสฺสามีติ ปริกปฺเป
อสติ ปฐวิโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อุปฺปติตมตฺเต ทุติยปทวาเร วา
ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา คามโต นิกฺขนฺตสฺส ฐิตฏฺฐานเมว
ฐานํ โหติ ฯ กปิญฺชราทีสุปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ สาฏกํ วาติ
วาตเวคุกฺขิตฺตํ ปฐวีตเล ปตฺถริตฺวา ฐปิตมิว อากาเส คจฺฉนฺตํ
ขลิตฺถทฺธํ สาฏกํ อภิมุขาคตํ หตฺเถน เอกสฺมึ อนฺเต คณฺหาติ
อิโตจีโตจ ฐานํ อวิโกเปนฺโตเยว คมนูปจฺเฉเท ทุกฺกฏํ ฐานา
จาวนํ อกโรนฺโต ปาเลติ ผนฺทาปเน ถุลฺลจฺจยํ ฐานา จาเวติ
ปาราชิกํ ฯ ฐานปริจฺเฉโท จสฺส โมรสฺเสว ฉหิ อากาเรหิ
เวทิตพฺโพ ฯ อตฺถทฺธสาฏโก ปน เอกสฺมึ อนฺเต คหิตมตฺเตว
ทุติเยนนฺเตน ปปติตฺวา ภูมิยํ ปติฏฺฐาติ ตสฺส เทฺว ฐานานิ
โหนฺติ หตฺโถ เจว ภูมิ จ ฯ ตํ ยถาคหิตเมว ปฐมํ
คหิโตกาสปฺปเทสโต จาเลติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ภูมิโต ทุติยหตฺเถน
วา ปาเทน วา อุกฺขิปติ ปาราชิกํ ฯ ปฐมํ วา ภูมิโต อุทฺธรติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา คหิโตกาสปฺปเทสโต จาเวติ ปาราชิกํ ฯ
คหณํ วา อมุญฺจนฺโต อุชุกเมว หตฺถํ โอนเมตฺวา ภูมิคตํ กตฺวา
เตเนว หตฺเถน อุกฺขิปติ ปาราชิกํ ฯ เวฏฺฐเนปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ
หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา ฉิชฺชมานนฺติ มนุสฺสานํ อลงฺกโรนฺตานํ
คีเวยฺยกาทิ ปิลนฺธนํ วา สุวณฺณสลากํ ฉินฺทนฺตานํ สุวณฺณการานํ
สุวณฺณขณฺฑํ วา ฉิชฺชมานํ ปตติ ฯ ตญฺเจ ภิกฺขุ อากาเสน
อาคจฺฉนฺตํ เถยฺยจิตฺโต หตฺเถน คณฺหาติ คหณเมว ฐานํ
คหิตปฺปเทสโต หตฺถํ อปเนติ ปาราชิกํ ฯ จีวเร ปติตํ หตฺเถน
อุกฺขิปติ ปาราชิกํ ฯ อนุทฺธริตฺวาว ยาติ ทุติเย ปทวาเร
ปาราชิกํ ฯ ปตฺเต ปติเตปิ เอเสว นโย ฯ สีเส วา มุเข วา
ปาเท วา ปติตํ หตฺเถน คณฺหาติ ปาราชิกํ ฯ อคฺคเหตฺวาว
ยาติ ทุติเย ปทวาเร ปาราชิกํ ฯ ยตฺถ ยตฺถ จ ปตติ ตสฺส
ปติฏฺฐิโตกาโสว ฐานํ น สพฺพํ องฺคปจฺจงฺคํ ปตฺตจีวรํ วาติ ฯ
                  อากาสฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๙๗} เวหาสฏฺเฐ ฯ มญฺจปีฐาทีสุ ฐปิตํ ภณฺฑํ อามาสํ วา โหตุ
อนามาสํ วา เถยฺยจิตฺเตน อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ  ฯ มญฺจปีเฐสุ
ฐปิตภณฺเฑ เจตฺถ ถลฏฺเฐ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
อยํ ปน วิเสโส ฯ สเจ ขลิยา ถทฺธสาฏโก มญฺเจ วา ปีเฐ
วา ปตฺถโฏ มชฺเฌน มญฺจตลํ น ผุสติ มญฺจปาเทเยว ผุสติ
เตสํ วเสน ฐานํ เวทิตพฺพํ ฯ ปาทานํ อุปริ ผุฏฺโฐกาสเมว หิ
อติกฺกามิตมตฺเต ตตฺถ ปาราชิกํ โหติ ฯ สห มญฺจปีเฐหิ
หรนฺตสฺส ปน มญฺจปีฐปาทานํ ปติฏฺฐิโตกาสวเสน ฐานํ เวทิตพฺพํ ฯ
จีวรวํเส วาติ จีวรฏฺฐปนตฺถาย พนฺธิตฺวา ฐปิเต วํเส วา
กฏฺฐทณฺฑเก วา ฯ ตตฺถ สํหริตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ
กตฺวา ฐปิตจีวรสฺส ปติฏฺฐิโตกาเสน ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํ น สพฺโพ
จีวรวํโส ฯ ตสฺมา เถยฺยจิตฺเตน ตํ โภเค คเหตฺวา อากฑฺฒนฺตสฺส
ปารโต วํเส ปติฏฺฐิโตกาสํ โอรโต จีวรวํสสฺส ผุฏฺฐปฺปเทสํ
อติกฺกาเมนฺตสฺส เอกทฺวงฺคุลมตฺตากฑฺฒเนเนว ปาราชิกํ ฯ อนฺเต
คเหตฺวา กฑฺฒนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ ตตฺเถว ปน จีวรวํเส
วามโต วา ทกฺขิณโต วา โอสาเรนฺตสฺส วามนฺเตน ทกฺขิณนฺตฏฺฐานํ
ทกฺขิณนฺเตน วา วามนฺตฏฺฐานํ อติกฺกนฺตมตฺเต ทสทฺวาทสงฺคุล-
มตฺตสารเณเนว ปาราชิกํ ฯ อุทฺธํ อุกฺขิปนฺตสฺส เกสคฺคมตฺตุกฺเขปเนน
ปาราชิกํ ฯ จีวรวํสํ ผุสนฺตํ วา อผุสนฺตํ วา รชฺชุเกน พนฺธิตฺวา
ฐปิตจีวรํ โมเจนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ มุตฺเต ปาราชิกํ ฯ มุตฺตมตฺตเมว
หิ ตํ ฐานา มุตฺตนฺติ สงฺขฺยํ คจฺฉติ ฯ วํเส เวเฐตฺวา ฐปิตํ
นิพฺเพเฐนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ นิพฺเพฐิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ วลยํ กตฺวา
ฐปิเต วลยํ ฉินฺทติ วา โมเจติ วา เอกํ วา วํสโกฏึ โมเจตฺวา
นีหรติ ถุลฺลจฺจยํ ฉินฺนมตฺเต มุตฺตมตฺเต นีหฏมตฺเต จ
ปาราชิกํ ฯ ตถา อกตฺวาว จีวรวํเส อิโตจีโตจ สาเรติ รกฺขติ
ตาว ฯ วลยสฺส หิ สพฺโพปิ จีวรวํโส ฐานํ ฯ กสฺมา ฯ ตตฺถ
สํสรณธมฺมตาย ฯ ยทิ ปน นํ หตฺเถน คเหตฺวา อากาสคตํ
กโรติ ปาราชิกํ ฯ ปสาเรตฺวา ฐปิตสฺส ปติฏฺฐิโตกาเสน
ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํ ฯ ตตฺถ สํหริตฺวา ฐปิเต วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพ ฯ ยํ ปน เอเกนนฺเตน ภูมึ ผุสิตฺวา ฐิตํ โหติ ตสฺส
จีวรวํเส ภูมิยญฺจ ปติฏฺฐิโตกาสวเสน เทฺว ฐานานิ ฯ ตตฺถ ภูมิยํ
เอเกนนฺเตน ปติฏฺฐิเต อตฺถทฺธสาฏเก วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพ ฯ จีวรรชฺชุยาปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ องฺกุสเก ลคฺเคตฺวา
ฐปิตภณฺฑํ ปน เภสชฺชฆโฏ วา เภสชฺชตฺถวิกา วา สเจ ภิตฺตึ
วา ภูมึ วา อผุสิตฺวา ฐิตํ ลคฺคนกํ ฆํสนฺตสฺส นีหรโต องฺกุสโกฏิโต
นิกฺขนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ลคฺคนกํ ถทฺธํ โหติ พุนฺเธน อุกฺขิปิตฺวา
อากาสคตํ กโรนฺตสส องฺกุสโกฏิโต อนิกฺขนฺเตปิ ปาราชิกํ ฯ
ภิตฺตินิสฺสิตํ โหติ ปฐมํ องฺกุสโกฏิโต นีหรติ ถุลฺลจฺจยํ ปจฺฉา
ภิตฺตึ โมเจติ ปาราชิกํ ฯ ปฐมํ ภิตฺตึ โมเจตฺวา ปจฺฉา
องฺกุสโต นีหรนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน ภาริยํ ภณฺฑํ
นีหริตุมสกฺโกนฺโต สยํ ภิตฺตินิสฺสิตํ กตฺวา องฺกุสโต นีหรติ ปุน
ภิตฺตึ อโมเจตฺวาปิ องฺกุสโต นีหฏมตฺเตเยว ปาราชิกํ ฯ อตฺตนา
กตฏฺฐานํ หิ ฐานํ น โหติ ฯ ภูมึ ผุสิตฺวา ฐิตสฺส ปน
เทฺว เอว ฐานานิ ฯ ตตฺถ วุตฺโตเยว วินิจฺฉโย ฯ ยํ ปน สิกฺกาย
ปกฺขิปิตฺวา ลคฺคิตํ โหติ ตํ สิกฺกาโต นีหรนฺตสฺสาปิ สห สิกฺกาย
องฺกุสโต นีหรนฺตสฺสาปิ ปาราชิกํ ฯ ภิตฺติภูมิสนฺนิสฺสิตวเสน เจตฺถ
ฐานเภโทปิ เวทิตพฺโพ ฯ ภิตฺติขีโลติ อุชุกํ กตฺวา ภิตฺติยํ
อาโกฏฺฏิโต วา ตตฺถ ชาตโก เอว วา ฯ นาคทนฺโต ปน วงฺโก
อาโกฏฺฏิโต เอว ฯ เตสุ ลคฺเคตฺวา ฐปิตํ องฺกุสเก วุตฺตนเยน
วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ ทฺวีสุ ตีสุ ปน ปฏิปาฏิยา ฐิเตสุ อาโรเปตฺวา
ฐปิตํ กุนฺตํ วา ภิณฺฑึ วา วาลํ วา อคฺเค วา พุนฺเธ วา
คเหตฺวา อากฑฺฒติ เอกเมกสฺส ผุฏฺโฐกาสมตฺเต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ ผุฏฺโฐกาสมตฺตเมว หิ เตสํ ฐานํ โหติ น สพฺเพ
ขีลา วา นาคทนฺตา วา ฯ ภิตฺติอภิมุโข ฐตฺวา มชฺเฌ คเหตฺวา
อากฑฺฒติ โอริมนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ ปาริมนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปรโต เปเลนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ หตฺเถน คเหตฺวา
อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อากาสคตํ กโรติ ปาราชิกํ ฯ ภิตฺตึ
นิสฺสาย ฐปิตํ ภิตฺตึ ฆํสนฺโต กฑฺฒติ อคฺเคน ผุฏฺโฐกาสํ พุนฺธํ
พุนฺเธน วา ผุฏฺโฐกาสํ อคฺคํ อติกฺกาเมนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ
ภิตฺติอภิมุโข ฐตฺวา อากฑฺฒนฺโต เอเกนนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อปรนฺตํ
อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อุชุกํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตํ อากาสคตํ
กโรติ ปาราชิกํ ฯ รุกฺเข วา ลคฺคิตนฺติ ตาลรุกฺขาทีสุ อาโรเปตฺวา
ลคฺคิตํ ฯ องฺกุสกาทีสุ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺถ
ชาตกํ ปน ตาลปิณฺฑึ จาเลนฺตสฺส ยสฺมึ ผเล ปาราชิกวตฺถุ ปูรติ ๑- ตสฺมึ
พนฺธนา มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปิณฺฑึ ฉินฺทติ ปาราชิกํ ฯ อคฺเคน
ปน ปณฺณนฺตรํ อาโรเปตฺวา ฐปิตา เทฺว ฐานานิ ลภติ ฐปิตฏฺฐานญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑. วตฺถุํ ปูเรตีติปิ ทิสฺสติ. เหตุกตฺตุวาจกํ อาขฺยาตปทํ.
วณฺฏฏฺฐานญฺจ ฯ ตตฺถ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย  เวทิตพฺโพ ฯ โย
ปน ฉินฺนมตฺตา ปตมานา สทฺทํ กเรยฺยาติ ภเยน สยํ อคฺเคน
ปณฺณนฺตรํ อาโรเปตฺวา ฉินฺทติ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อตฺตนา
กตฏฺฐานํ หิ ฐานํ น โหติ ฯ เอเตน อุปาเยน สพฺพรุกฺขานํ
ปุปฺผผเลสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ ปตฺตาธารเกปีติ เอตฺถ
รุกฺขาธารโก วา โหตุ วลยาธารโก วา ทณฺฑาธารโก วา ยงฺกิญฺจิ
ปตฺตฏฺฐปนกํ ปจฺฉิกาปิ โหตุ ปตฺตาธารโกเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
ตตฺถ ฐปิตปตฺตสฺส ปตฺเตน ผุฏฺโฐกาโส เอว ฐานํ ฯ ตสฺส
รุกฺขาธารเก ปญฺจหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโท โหติ ฯ ตตฺถ ฐิตปตฺตํ
มุขวฏฺฏิยํ คเหตฺวา จตูสุ ทิสาสุ ยโต กุโตจิ กฑฺฒนฺโต เอเกนนฺเตน
ผุฏฺโฐกาสํ อปรนฺตํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ
อุกฺขิปโต ปาราชิกํ ฯ สพฺพตฺถ จ ภณฺฑํ อคฺฆาเปตฺวา กาเรตพฺพํ ฯ
สหาธารเกน หรนฺตสฺสาปิ เอเสว นโยติ ฯ
                  เวหาสฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๙๘} อุทกฏฺเฐ ฯ อุทเก นิกฺขิตฺตํ โหตีติ ราชภยาทีหิ ภีเตหิ
อุทเกน อวินสฺสนธมฺเมสุ ตมฺพโลหภาชนาทีสุ สุปฏิจฺฉนฺนํ
กตฺวา โปกฺขรณีอาทีสุ อสนฺทนเก อุทเก นิกฺขิตฺตํ ฯ ตสฺส
ปติฏฺฐิโตกาโสเยว ฐานํ น สพฺพํ อุทกํ ฯ คจฺฉติ วา อาปตฺติ
ทุกฺกฏสฺสาติ อคมฺภีเร อุทเก ปทสา คจฺฉนฺตสฺส ปทวาเร ปทวาเร
ทุกฺกฏํ ฯ คมฺภีเร หตฺเถหิ วา ปาเทหิ วา ปโยคํ กโรนฺตสฺส
หตฺถปาเทหิ วา ปโยเค ทุกฺกฏํ ฯ เอเสว นโย กุมฺภีคหณตฺถํ
นิมุชฺชนุมฺมุชฺชเนสุปิ ฯ สเจ ปน อนฺตรา กิญฺจิ อุทกสปฺปํ วา
วาฬมจฺฉํ วา ทิสฺวา ภีโต ปลายติ อนาปตฺติ ฯ อามสนาทีสุ
ภูมิคตาย กุมฺภิยา วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน
วิเสโส ฯ ตตฺถ ภูมิยํ ขนิตฺวา กฑฺฒติ อิธ กทฺทเม โอสาเทติ ฯ
เอวํ ฉหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโท โหติ ฯ อุปฺปลาทีสุ ยสฺมึ ปุปฺเผ
วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อุปฺปลชาติกานญฺเจตฺถ
ยาว เอกสฺมึปิ ปสฺเส วาโก น ฉิชฺชติ ตาว รกฺขติ ฯ
ปทุมชาติกานํ ปน ทณฺเฑ ฉินฺเน อพฺภนฺตเร สุตฺตํ อจฺฉินฺนมฺปิ น
รกฺขติ ฯ สามิเกหิ ฉินฺทิตฺวา ฐปิตานิ อุปฺปลาทีนิ โหนฺติ ยํ
วตฺถุํ ปูเรติ ตสฺมึ อุทฺธเฏ ปาราชิกํ ฯ หตฺถกพทฺธานิ โหนฺติ
ยสฺมึ หตฺถเก วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ อุทฺธเฏ ปาราชิกํ ฯ ภารพทฺธานิ
โหนฺติ ตํ ภารํ ฉนฺนํ อาการานํ เยนเกนจิ อากาเรน ฐานา
จาเวนฺตสฺส ภุมฺมฏฺฐกุมฺภิยํ วุตฺตนเยน ปาราชิกํ ฯ ทีฆนาฬานิ
อุปฺปลาทีนิ ปุปฺเผสุ วา นาเฬสุ วา เวณึ กตฺวา อุทกปิฏฺเฐ
รชฺชุเกสุ ติณานิ สนฺถริตฺวา ฐเปนฺติ วา พนฺธนฺติ วา เตสํ
ทีฆโต ปุปฺผคฺเคน จ นาฬนฺเตน จ ติริยํ ปริยนฺเตหิ เหฏฺฐา
ปติฏฺฐิโตกาเสน อุทฺธํ อุปริฏฺฐิมสฺส ปิฏฺฐิยาติ ฉหิ อากาเรหิ
ฐานา จาวนปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ ฯ โยปิ อุทกปิฏฺฐิยํ
ฐปิตปุปฺผกลาปํ อุทกํ จาเลตฺวา วีจึ อุฏฺฐาเปตฺวา เกสคฺคมตฺตมฺปิ
ยถาฐิตฏฺฐานโต จาเวติ ปาราชิกํ ฯ อถ ปน ปริกปฺเปติ เอตฺถ
คตํ คเหสฺสามีติ รกฺขติ ตาว ฯ คตฏฺฐาเน อุทฺธรโต ปาราชิกํ ฯ
อุทกโต อจฺจุคฺคตสฺส ปุปฺผสฺส สกลมุทกํ ฐานํ ฯ ตํ อุปฺปาเฏตฺวา
อุชุกํ อุทฺธรนฺตสฺส นาฬนฺเต เกสคฺคมตฺตํ อุทกโต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผํ คเหตฺวา อปนาเมตฺวา ปสฺสโต อากฑฺฒนฺโต
อุปฺปาเฏติ น อุทกํ ฐานํ อุปฺปาฏิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
กลาปพทฺธานิ ปุปฺผานิ อุทกฏฺฐาเน วา รุกฺเข วา คจฺเฉ วา พนฺธิตฺวา
ฐเปนฺติ ฯ พนฺธนํ อโมเจตฺวา อิโตจีโตจ กโรนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ
พนฺธเน มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปฐมํ พนฺธนํ โมเจตฺวา
ปจฺฉา หรติ เอตฺถ ฉหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉโทติ อิทํ อุภยํ
มหาปจฺจริยาทีสุ วุตฺตํ ฯ ปทุมินิยํ ปุปฺผานิ สห ปทุมินิยา คณฺหิตุกามสฺส
ปุปฺผนาเฬหิ ปตฺตนาเฬหิ จ ผุฏฐอุทกวเสน อุทฺธญฺเจว ติริยญฺจ
ฐานปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ ฯ ตํ ปนสฺส ปทุมินึ อนุปฺปาเฏตฺวา
ปุปฺผานิ วา ปตฺตานิ วา อตฺตโน อภิมุขํ อากฑฺฒนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ
อุปฺปาฏิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผปตฺตนาเฬ ฐานโต อจฺจาเวตฺวาปิ
ปฐมํ ปทุมินึ อุปฺปาเฏนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ปุปฺผปตฺตนาเฬสุ
ฐานา จาวิเตสุ ปาราชิกํ ฯ อุปฺปาฏิตาย ปทุมินิยา ปุปฺผํ
คณฺหนฺโต ปน ภณฺฑํ อคฺฆาเปตฺวา กาเรตพฺโพ ฯ พหิ ฐปิเต
ราสิกตกลาปพทฺธภารพทฺธปุปฺเผปิ เอเสว นโย ฯ ภิสํ วา มูฬาลํ
วา เยน วตฺถุ ปูรติ ตํ อุปฺปาเฏนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ กทฺทเมน
ผุฏฺโฐกาสวเสน เจตฺถ ฐานํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํ ฯ ตานิ อุปฺปาเฏนฺตสฺส
สุขุมํ มูลํปิ อจฺฉินฺนํ โหติ รกฺขติ ตาว ภิสปพฺเพ ชาตํ
ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วา โหติ ตํปิ รกฺขตีติ มหาอฏฺฐกถายเมว
วุตฺตํ ฯ ภิสคณฺฐิมฺหิ ปน กณฺฏโก โหติ โยพฺพนปฺปตฺตานํ
มุขปิฬกา วิย อยํ อทีฆตฺตา น รกฺขติ ฯ เสสํ อุปฺปลาทีสุ
วุตฺตนยเมว ฯ มจฺฉกจฺฉปานํ สสฺสามิกานํ วาปีอาทีสุ สกลมุทกํ
ฐานํ ฯ ตสฺมา โย ปฏิชคฺคนฏฺฐาเน สสฺสามิกํ มจฺฉํ พลิเสน วา
ชาเลน วา กุมฺมิเนน วา หตฺเถน วา คณฺหาติ ตสฺส เยน
มจฺเฉน วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ เกสคฺคมตฺตํปิ อุทกโต อุทฺธฏมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ โกจิ มจฺโฉ คยฺหมาโน อิโตจีโตจ ธาวติ อากาสํ
อุปฺปตติ ตีเร ปตติ ตํ อากาเส วา ฐิตํ ตีเร วา ปติตํ
คณฺหโตปิ ปาราชิกเมว ฯ กจฺฉปํปิ พหิ โคจรตฺถํ คตํ คณฺหโต
เอเสว นโย ฯ อุทกฏฺฐํ ปน อุทกา โมจยโต ปาราชิกํ ฯ เตสุ
เตสุ ชนปเทสุ สพฺพสาธารณสฺส มหาตฬากสฺส นิทฺธมนตุมฺพํ นิสฺสาย
สพฺพสาธารณเมว กุนฺนทีสทิสํ อุทกวาหกํ ขนนฺติ ฯ ตโต
ขุทฺทกมาติกาโย นีหริตฺวา มาติกาโกฏิยํ อตฺตโน อตฺตโน วลญฺชนตฺถาย
อาวาเฏ ขนนฺติ ฯ เตสํ ปน ยทา อุทเกน อตฺโถ โหติ ตทา
อาวาเฏ ขุทฺทกมาติกาโย อุทกวาหกญฺจ โสเธตฺวา นิทฺธมนตุมฺพํ
อุคฺฆาเฏนฺติ ฯ ตโต อุทเกน สทฺธึ มจฺฉา นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน
อาวาเฏ ปตฺวา วสนฺติ ฯ ตตฺถ ตฬาเก จ อุทกวาหเก จ มจฺเฉ
คณฺหนฺเต น วาเรนฺติ ฯ ขุทฺทกาสุ ปน อตฺตโน อตฺตโน มาติกาสุ
อุทกอาวาเฏสุ จ ปวิฏฺฐมจฺเฉ คณฺหิตุํ น เทนฺติ วาเรนฺติ ฯ
ตตฺถ โย ตฬาเก วา นิทฺธมนตุมฺเพ วา อุทกวาหเก วา มจฺเฉ
คณฺหาติ อวหาเรน กาเรตพฺโพ ฯ ขุทฺทกมาติกาสุ ปน อาวาเฏ
วา ปวิฏฺฐํ มจฺฉํ คณฺหนฺโต คหิตสฺส อคฺฆวเสน กาเรตพฺโพ ฯ
สเจ ตโต คยฺหมาโน มจฺโฉ อากาเส วา อุปฺปตติ ตีเร วา
ปตติ ตํ อากาสฏฺฐํ ตีรฏฺฐํ วา อุทกวินิมุตฺตํ คณฺหโต อวหาโร
นตฺถิ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา อตฺตโน ปริคฺคหฏฺฐาเน ฐิตสฺเสว เต
สามิกา ฯ เอวรูปา หิ ตตฺถ กติกา ฯ กจฺฉเปปิ เอเสว นโย ฯ
สเจ ปน มจฺโฉ คยฺหมาโน อาวาฏโต ขุทฺทกมาติกํ อารุหติ
ตตฺถ นํ คณฺหโตปิ อวหาโรเยว ฯ ขุทฺทกมาติกาโต ปน
อุทกวาหกํ ตโต จ ตฬากํ อารุฬฺหํ คณฺหโต อวหาโร นตฺถิ ฯ โย
อาวาฏโต ภตฺตสิตฺเถหิ ปโลเภตฺวา มาติกํ อาโรเปตฺวา คณฺหาติ
อวหาโรว ฯ ตโต ปน ปโลเภตฺวา อุทกวาหกํ อาโรเปตฺวา
คณฺหนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ เกจิ กุโตจิเทว สพฺพสาธารณฏฺฐานโต
มจฺเฉ อาเนตฺวา ปจฺฉิมวตฺถุภาเค อุทกอาวาเฏ ขิปิตฺวา โปเสตฺวา
ทิวเส ทิวเส เทฺว ตีณิ อุตฺตริภงฺคตฺถาย มาเรนฺติ ฯ เอวรูปํ
มจฺฉํ อุทเก วา อากาเส วา ตีเร วา ยตฺถกตฺถจิ ฐิตํ คณฺหโต
อวหาโร เอว ฯ กจฺฉเปปิ เอเสว นโย ฯ นิทาฆกาเล ปน นทิยา
โสเต ปจฺฉินฺเน กตฺถจิ นินฺนฏฺฐาเน อุทกํ ติฏฺฐติ ฯ ตตฺถ มนุสฺสา
มจฺฉานํ วินาสาย มทนผลวิสาทีนิ ปกฺขิปิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ มจฺฉา
ตานิ ขาทนฺตา มริตฺวา อุตฺตานา อุทเก ปลวนฺตา ติฏฺฐนฺติ ฯ
โย ตตฺถ คนฺตฺวา ยาว สามิกา นาคจฺฉนฺติ ตาวิเม มจฺเฉ
คณฺหิสฺสามีติ คณฺหาติ อคฺฆวเสน กาเรตพฺโพ ฯ ปํสุกูลสญฺญาย
คณฺหโต อวหาโร นตฺถิ ฯ อาหราเปนฺเต ปน ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
มจฺฉวิสํ ปกฺขิปิตฺวา คตมนุสฺสา ภาชนานิ อาหริตฺวา ปูเรตฺวา
คจฺฉนฺติ ฯ ยาว ปุนปิ อาคจฺฉิสฺสามาติ สาลยา โหนฺติ ตาว
เต สสฺสามิกมจฺฉาว ฯ ยทา ปน เต อลํ อมฺหากนฺติ นิราลยา
ปกฺกมนฺติ ตโต ปฏฺฐาย เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ
ปํสุกูลสญฺญิสฺส อนาปตฺติ ฯ ยถา จ มจฺฉกจฺฉเปสุ เอวํ
สพฺพายปิ อุทกชาติยา วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
                   อุทกฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๙๙} นาวฏฺเฐ ฯ ปฐมํ ตาว นาวํ ทสฺเสนฺโต นาวา นาม ยาย
ตรตีติ อาห ฯ ตสฺมา อิธ อนฺตมโส รชนโทณิกาปิ เวณุกลาปโกปิ
นาวาเตฺวว เวทิตพฺโพ ฯ สีมาสมฺมนฺนเน ปน ธุวนาวา อนฺโต
ขนิตฺวา วา ผลเกหิ พนฺธิตฺวา วา กตา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน
ติณฺณํ วหนิกาเอว วฏฺฏติ ฯ อิธ ปน เอกสฺสาปิ วหนิกา
นาวาเตฺวว วุจฺจติ ฯ นาวาย นิกฺขิตฺตนฺติ ยงฺกิญฺจิ อินฺทฺริยพทฺธํ
วา อนินฺทฺริยพทฺธํ วา ฯ ตสฺส อวหารลกฺขณํ ถลฏฺเฐ วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพํ ฯ นาวํ  อวหริสฺสามีติอาทิมฺหิ ทุติยปริเยสนคมนอามสน-
ผนฺทาปนานิ วุตฺตนยาเนว ฯ พนฺธนํ โมเจตีติ เอตฺถ ปน ยา
พนฺธเน มุตฺเต ฐานา น จวติ ตสฺสา พนฺธนํ ยาว น มุตฺตํ
โหติ ตาว ทุกฺกฏํ มุตฺเต ปน ถุลฺลจฺจยมฺปิ ปาราชิกมฺปิ โหติ ฯ
ตํ ปรโต อาวิภวิสฺสติ ฯ เสสํ วุตฺตนยเมว ฯ อยํ ตาว
ปาลิวณฺณนา ฯ
     อยมฺปเนตฺถ ปาลิมุตฺตกวินิจฺฉโย ฯ จณฺฑโสเต พนฺธิตฺวา
ฐปิตนาวาย เอกํ ฐานํ พนฺธนเมว ฯ ตสฺมึ มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
ตตฺถ ยุตฺติ ปุพฺเพ วุตฺตาเยว ฯ วิปฺปนฏฺฐา นาวา ปน ยํยํ
อุทกปฺปเทสํ ผริตฺวา ฐิตา โหติ สฺวาสฺสา ฐานํ ฯ ตสฺมา ตํ
อุทฺธํ วา อุจฺจาเรนฺตสฺส อโธ วา โอปิลาเปนฺตสฺส จตูสุ วา
ทิสาสุ ผุฏฺโฐกาสํ อติกฺกาเมนฺตสฺส อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
นิจฺจเล อุทเก อพนฺธนํ อตฺตโน ธมฺมตาย ฐิตนาวํ ปุรโต วา
ปจฺฉโต วา วามทกฺขิณปสฺสโต วา กฑฺฒนฺตสฺส เอเกนนฺเตน
ผุฏฺโฐกาสํ อปเรน อุทเก ปติฏฺฐิตนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ อุทกโต โมจิเต อโธ นาวาตเลน ผุฏฺโฐกาสํ
มุขวฏฺฏึ อติกฺกนฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ตีเร พนฺธิตฺวา นิจฺจเล
อุทเก ฐปิตนาวาย พนฺธนญฺจ ฐิโตกาโส จาติ เทฺว ฐานานิ ฯ
ตํ ปฐมํ พนฺธนา โมเจติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ฉนฺนํ อาการานํ
อญฺญตเรน ฐานา จาเวติ ปาราชิกํ ฯ ปฐมํ ฐานา จาเวตฺวา
ปจฺฉา พนฺธนโมจเนปิ เอเสว นโย ฯ ถเล อุสฺสาเทตฺวา อุกฺกุชฺชิตฺวา
ฐปิตนาวาย ผุฏฺโฐกาโสว ฐานํ ฯ ตสฺสา ปญฺจหากาเรหิ
ฐานปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ ฯ นิกุชฺชิตฺวา ฐปิตนาวาย ปน มุขวฏฺฏิยา
ผุฏฺโฐกาโสเยว ฐานํ ฯ ตสฺสาปิ ปญฺจหากาเรหิ ฐานปริจฺเฉทํ
ญตฺวา ยโต กุโตจิ ผุฏฺโฐกาสํ อุทฺธญฺจ เกสคฺคมตฺตํ อติกฺกนฺตมตฺเต
ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ ถลํ ปน อุสฺสาเทตฺวา ทฺวินฺนํ ทารุฆฏิกานํ
อุปริ ฐปิตนาวาย ทารุฆฏิกานํ ผุฏฺโฐกาโสเยว ฐานํ ฯ ตสฺมา
ตตฺถ มญฺจปาทมตฺถเกสุเยว ปติฏฺฐิตตฺถทฺธสาฏเก นาคทนฺเตสุ
ฐปิตภิณฺฑิวาเล จ วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ โยตฺตพทฺธาย
ปน นาวาย สฏฺฐิสตฺตติพฺยามปฺปมาณํ โยตฺตํ อโมเจตฺวาว
อากฑฺเฒตฺวา ปฐวีลคฺคํ กตฺวา สห โยตฺเตน ถเล ฐปิตาย
นาวาย น ผุฏฺโฐกาสมตฺตเมว ฐานํ อถโข โยตฺตโกฏิโต ปฏฺฐาย
ยาว นาวาย ปฐวิยํ ปติฏฺฐิโตกาสสฺส ปจฺฉิมนฺโต ตาว ทีฆโต
ติริยํ ปน นาวาย จ โยตฺตสฺส จ ปฐวิยํ ปติฏฺฐิตปริยนฺตปฺปมาณํ
ฐานนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ตํ ทีฆโต วา ติริยโต วา กฑฺฒนฺตสฺส
เอเกนนฺเตน ผุฏฺโฐกาสํ อปเรน ปฐวิยํ ปติฏฺฐิตนฺเตน อติกฺกนฺตมตฺเต
อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตํ สห โยตฺเตน ปฐวิโต โมจิเต ปาราชิกํ ฯ
โย ปน ติฏฺเฐ ฐิตนาวํ อภิรุหิตฺวา เถยฺยจิตฺโต อริตฺเตน วา
ผิเยน วา ปาเชติ ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน ฉตฺตํ วา ปณาเมตฺวา
จีวรํ วา ปาเทหิ อกฺกมิตฺวา หตฺเถหิ อุกฺขิปิตฺวา ลงฺการสทิสํ ๑-
กตฺวา วาตํ คณฺหาเปติ พลวา วาโต อาคมฺม นาวํ หรติ
วาเตเนว สา หฏา โหติ ฯ ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อวหาโร ฯ ปโยโค
อตฺถิ ฯ โส ปน ฐานา จาวนปฺปโยโค น โหติ ฯ ยทิ ปน
ตํ นาวํ เอวํ คจฺฉนฺตํ ปกติคมนํ ปจฺฉินฺทิตฺวา อญฺญํ ทิสาภาคํ
เนติ ปาราชิกํ ฯ สยเมว ยงฺกิญฺจิ คามติฏฺฐํ สมฺปตฺตํ ฐานา
อจฺจาเวนฺโตว วิกฺกีณิตฺวา คจฺฉติ เนวตฺถิ อวหาโร ภณฺฑเทยฺยํ
ปน โหตีติ ฯ
                   นาวฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ลการ อิติปิ ฯ
     {๑๐๐} ยานฏฺเฐ ฯ ยานํ ตาว ทสฺเสนฺโต ยานํ นาม
วยฺหนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อุปริ มณฺฑปสทิสํ ปทรจฺฉนฺนํ สพฺพปริคุณฐิมํ
วา ฉาเทตฺวา กตํ วยฺหํ ฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ สุวณฺณรชตาทิมยา
โคปานสิโย ทตฺวา ครุฬปกฺขนเยน กตา สนฺทมานิกา ฯ รโถ จ
สกฏญฺจ ปากฏเมว ฯ เตสุ ยตฺถกตฺถจิ สวิญฺญาณกํ วา
อวิญฺญาณกํ วา ราสิอาทิวเสน ฐปิตํ ภณฺฑํ เถยฺยจิตฺเตน ฐานา
จาเวนฺตสฺส นาวฏฺเฐ ถลฏฺเฐ จ วุตฺตนเยน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ
อยํ ปน วิเสโส ฯ ยานฏฺฐํ ตณฺฑุลาทิภณฺฑํ ปิฏเก คณฺหโต
ปิฏเก อนุกฺขิตฺเตปิ ปิฏกํ ปหริตฺวา ตณฺฑุลาทีนํ เอกาพทฺธภาเว
วิโกปิเต ปาราชิกํ ฯ ถลฏฺฐาทีสุปิ อยํ นโย ลพฺภติ ฯ ยานํ
อวหริสสามีติอาทิมฺหิ ทุติยปริเยสนาทีนิ วุตฺตนยาเนว ฯ ฐานา
จาเวตีติ เอตฺถ ปน ทุกยุตฺตสฺส ยานสฺส ทฺวินฺนํ โคณานํ อฏฺฐ ปาทา
เทฺว จ จกฺกานีติ ทสฏฺฐานานิ ฯ ตํ เถยฺยจิตฺตสฺส อารุหิตฺวา
ธุเร นิสีทิตฺวา ปาชยโต โคณานํ ปาทุทฺธาเร ถุลฺลจฺจยํ ฯ
จกฺกานํ ปน ปฐวิยํ ปติฏฺฐิตปฺปเทสโต เกสคฺคมตฺเต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน โคณา นายํ อมฺหากํ สามิโกติ ญตฺวา
ธุรํ ฉฑฺเฑตฺวา อกฑฺฒนฺตา ติฏฺฐนฺติ วา ผนฺทนฺติ วา รกฺขติ
ตาว ฯ โคเณ ปุน อุชุกํ ปฏิปาเทตฺวา ธุรํ อาโรเปตฺวา ทฬฺหํ
โยเชตฺวา ปาจเนน วิชฺฌิตฺวา ปาเชนฺตสฺส วุตฺตนเยเนว เตสํ
ปาทุทฺธาเร ถุลฺลจฺจยํ ฯ จกฺกาติกฺกเม ปาราชิกํ ฯ สเจปิ สกทฺทเม
มคฺเค เอกํ จกฺกํ กทฺทเม ลคฺคํ โหติ ทุติยํ จกฺกํ โคณา
ปริวตฺเตนฺตา ปวฏฺฏนฺติ ฯ เอกสฺส ฐิตตฺตา น ตาว อวหาโร
โหติ ฯ โคเณ ปน ปุน อุชุกํ ปฏิปาเทตฺวา ปาเชนฺตสฺส ฐิตจกฺเก
เกสคฺคมตฺตํ ผุฏฺโฐกาสํ อติกฺกนฺเต ปาราชิเก ฯ จตุยุตฺตกสฺส ปน
อฏฺฐารส ฐานานิ อฏฺฐยุตฺตกสฺส จตุตฺตึสาติ เอเตนูปาเยน ยุตฺตยานสฺส
ฐานเภโท เวทิตพฺโพ ฯ ยํ ปน อยุตฺตํ ธุเร เอกาย ปจฺฉโต จ
ทฺวีหิ อุปตฺถมฺภินีหิ อุปตฺถมฺเภตฺวา ฐปิตํ ตสฺส ติณฺณํ อุปตฺถมฺภินีนํ
จกฺกานญฺจ วเสน ปญฺจฏฺฐานานิ ฯ สเจ ธุเร อุปตฺถมฺภินี
เหฏฺฐภาเค กปฺปกตา โหติ ฉฏฺฐานานิ ฯ ปจฺฉโต ปน
อนุปตฺถมฺเภตฺวา ธุเร อุปตฺถมฺภิตสฺเสว อุปตฺถมฺภินีวเสน ตีณิ วา
จตฺตาริ วา ฐานานิ ฯ ธุเรน ผลกสฺส วา ทารุกสฺส วา อุปริ
ฐปิตสฺส ตีณิ ฐานานิ ฯ ตถา ปฐวิยํ ฐปิตสฺส ฯ ตํ กฑฺฒิตฺวา
วา อุกฺขิปิตฺวา วา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ฐานา จาเวนฺตสฺส
ถุลฺลจฺจยํ ฯ จกฺกานํ ปติฏฺฐิตฏฺฐาเน เกสคฺคมตฺตํ อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ จกฺกานิ อปเนตฺวา ทฺวีหิ อกฺขสีเสหิ ทารูนํ อุปริ
ฐปิตสฺส เทฺว ฐานานิ ฯ ตํ กฑฺฒนฺโต วา อุกฺขิปนฺโต วา
ผุฏฺโฐกาสํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ภูมิยา ฐปิตสฺส ธุเรน จตูหิ
จ อกฺขุทฺธีหิ ปติฏฺฐิตวเสน ปญฺจฏฺฐานานิ ฯ ตํ ธุเร คเหตฺวา
กฑฺฒโต อุทฺธีนํ ปจฺฉิมนฺเตหิ ปุริมนฺเต อติกฺกนฺเต ปาราชิกํ ฯ
อุทฺธีสุ คเหตฺวา กฑฺฒโต อุทฺธีนํ ปุริมนฺเตหิ ปจฺฉิมนฺเต อติกฺกนฺเต
ปาราชิกํ ฯ ปสฺเส คเหตฺวา กฑฺฒโต อุทฺธีนํเยว ติริยํ ปติฏฺฐิตฏฺฐานสฺส
อติกฺกเม ปาราชิกํ ฯ มชฺเฌ คเหตฺวา อุกฺขิปโต เกสคฺคมตฺเต
ปฐวิโต มุตฺเต ปาราชิกํ ฯ อถ อุทฺธีขาณุกา น โหนฺติ สมเมว
พาหํ กตฺวา มชฺเฌ วิชฺฌิตฺวา อกฺขสีสานิ ปเวสิตานิ โหนฺติ ฯ
ตํ เหฏฺฐิมตลสฺส สมนฺตา สพฺพํ ปฐวึ ผุสิตฺวา ติฏฺฐติ ฯ ตตฺถ
จตูสุ ทิสาสุ อุทฺธญฺจ ผุฏฺฐฏฺฐานาติกฺกมวเสน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ
ภูมิยํ นาภิยา ฐปิตจกฺกสฺส เอกเมว ฐานํ ฯ ตสฺส ปญฺจหากาเรหิ
ปริจฺเฉโท ฯ เนมิปสฺเสน จ นาภิยา จ ผุสิตฺวา ฐิตสฺส เทฺว
ฐานานิ ฯ เนมิยา อุฏฺฐิตภาคํ ปาเทน อกฺกมิตฺวา ภูมิยํ ผุสาเปตฺวา
อเรสุ วา เนมิยา วา คเหตฺวา อุกฺขิปนฺตสฺส อตฺตนา กตฏฺฐานํ
ฐานํ น โหติ ฯ ตสฺมา ตสฺมึ ฐิเตปิ อวเสสฏฺฐาเน อติกฺกนฺตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ภิตฺตึ นิสฺสาย ฐปิตจกฺกสฺสปิ เทฺว ฐานานิ ฯ ตตฺถ
ปฐมํ ภิตฺติโต โมเจนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปจฺฉา ปฐวิโต
เกสคฺคมตฺตุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ ปฐมํ ภูมิโต โมเจนฺตสฺส ปน สเจ
ภิตฺติยํ ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ น กุปฺปติ เอเสว นโย ฯ อถ อเรสุ
คเหตฺวา เหฏฺฐา กฑฺฒนฺตสฺส ภิตฺตึ ผุสิตฺวา ฐิโตกาสสฺส อุปริโม
อนฺโต เหฏฺฐิมํ อนฺตํ อติกฺกมติ ปาราชิกํ ฯ มคฺคปฏิปนฺเน ยาเน
ยานสฺสามิโก เกนจิเทว กรณีเยน โอโรหิตฺวา มคฺคา โอกฺกนฺโต
โหติ ฯ อถญฺโญ ภิกฺขุ ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺโต อารกฺขสุญฺญํ ปสฺสิตฺวา
ยานํ อวหริสฺสามีติ อาโรหติ ฯ ตสฺส ปโยคํ วินาเยว โคณา
คเหตฺวา ปกฺกนฺตา ฯ อวหาโร นตฺถิ ฯ เสสํ นาวาย วุตฺตสทิสนฺติ ฯ
                   ยานฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๑} อิโต ปรํ ภาโรเยว ภารฏฺฐํ ฯ โส สีสภาราทิวเสน จตุทฺธา
ทสฺสิโต ฯ ตตฺถ สีสภาราทีสุ อสมฺโมหตฺถํ สีสาทีนํ ปริจฺเฉโท
เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺถ สีสสฺส ตาว ปุริมคเล คลวาฏฺโก ปิฏฺฐิคเล
เกสญฺจิ เกสนฺเต อาวตฺโต โหติ คลวาฏกสฺเสว อุโภสุ ปสฺเสสุ
เกสญฺจิ เกสา โอรุยฺห ชายนฺติ เย กณฺณจูฬิกาติ วุจฺจนฺติ
เตสํ อโธภาโค จาติ อยํ เหฏฺฐิมปริจฺเฉโท ฯ ตโต อุปริ สีสํ ฯ
เอตฺถนฺตเร ฐิตภาโร สีสภาโร นาม ฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ
กณฺณจูฬิกาหิ ปฏฺฐาย เหฏฺฐา กุปฺปเรหิ ปฏฺฐาย อุปริ ปิฏฺฐิคลาวตฺตโต
จ คลวาฏกโต จ ปฏฺฐาย เหฏฺฐา ปิฏฺฐิเวมชฺฌาวตฺตโต จ
อุรปริจฺเฉทมชฺเฌ หทยอาวาฏกโต จ ปฏฺฐาย อุปริ ขนฺโธ ฯ
เอตฺถนฺตเร ฐิตภาโร ขนฺธภาโร นาม ฯ ปิฏฺฐิเวมชฺฌาวตฺตโต ปน
หทยอาวาฏโต จ เหฏฺฐา ยาว ปาทนขสิขา อยํ กฏิปริจฺเฉโท ฯ
เอตฺถนฺตเร สมนฺตโต สรีเร ฐิตภาโร กฏิภาโร นาม ฯ กุปฺปรโต
ปฏฺฐาย ปน เหฏฺฐา ยาว หตฺถนขสิขา อยํ โอลมฺพกปริจฺเฉโท ฯ
เอตฺถนฺตเร ฐิตภาโร โอลมฺพโก นาม ฯ อิทานิ สีเส
ภารนฺติอาทีสุ อยํ อนุปุพฺพวินิจฺฉโย ฯ โย ภิกฺขุ อิทํ คเหตฺวา เอตฺถ
ยาหีติ สามิเกหิ อนาณตฺโต สยเมว มยฺหํ อิทนฺนาม เทถ อหํ
โว ภณฺฑํ วหามีติ เตสํ ภณฺฑํ สีเสน อาทาย คจฺฉนฺโต
เถยฺยจิตฺเตน ตํ ภณฺฑํ อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ ยถาวุตฺตสีสปริจฺเฉทํ
อนติกฺกาเมนฺโตว อิโตจีโตจ ฆํสนฺโต สาเรติปิ ปจฺจาสาเรติปิ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ขนฺธํ โอโรปิตมตฺเต กิญฺจาปิ สามิกานํ วหตูติ
จิตฺตํ อตฺถิ เตหิ ปน อนาณตฺตตฺตา ปาราชิกํ ฯ ขนฺธํ ปน
อโนโรเปตฺวาปิ สีสโต เกสคฺคมตฺตํปิ โมเจนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ
ยมกภารสฺส ปน เอโก ภาโค สีเส ปติฏฺฐาติ เอโก ปิฏฺฐิยํ ฯ
ตตฺถ ทฺวินฺนํ ฐานานํ วเสน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน
สุทฺธสีสภาราทีนํเยว วเสน เทสนา อารทฺธา ฯ โย จายํ สีสภาเร
วุตฺโต ขนฺธภาราทีสุปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ หตฺเถ ภารนฺติ เอตฺถ
ปน หตฺเถน คหิตตฺตา โอลมฺพโก หตฺถภาโรติ วุตฺโต ฯ โส
ปฐมํเยว ภูมิโต วา คหิโต โหตุ สุทฺธจิตฺเตน สีสาทีหิ วา
หตฺถภาโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ ตํ เถยฺยจิตฺเตน ตาทิสํ คหนฏฺฐานํ
ทิสฺวา ภูมิยํ วา คจฺฉาทีสุ วา นิกฺขิปนฺตสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต
ปาราชิกํ ฯ ภูมิโต คณฺหาตีติ เอตฺถ ปน เตสํ ภารานํ ยงฺกิญฺจิ
ปาตราสาทิการณา สุทฺธจิตฺเตน ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา ปุน เถยฺยจิตฺเตน
เกสคฺคมตฺตํปิ อุทฺธรนฺตสฺส ปาราชิกนฺติ ฯ
                   ภารฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๒} อารามฏฺเฐปิ ๑- ฯ อารามํ ตาว ทสฺเสนฺโต อาราโม นาม
ปุปฺผาราโม ผลาราโมติ อาห ฯ เตสุ วสฺสิกาทีนํ ปุปฺผนโก
ปุปฺผาราโม ฯ อมฺพผลาทีนํ ผลนโก ผลาราโม ฯ อาราเมปิ จตูหิ
ฐาเนหิ นิกฺขิตฺตสฺส วินิจฺฉโย ภุมฺมฏฺฐาทีสุ วุตฺตนโยเอว ฯ ตตฺถ
ชาตเก ปน ฯ มูลนฺติ อุสีรหิรเวราทิกํ ยงฺกิญฺจิ มูลํ ฯ ตํ
อุปฺปาเฏตฺวา วา อุปฺปาฏิตํ วา คณฺหโต เยน มูเลน วตฺถุ
ปูรติ ตสฺมึ คหิเต ปาราชิกํ ฯ กนฺโทปิ มูเลเนว สงฺคหิโต ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ปิสทฺโท อติเรโก ขายติ ฯ เอวํ อิโต ปเรสุปิ ฯ
อุปฺปาเฏนฺตสฺส เจตฺถ อปฺปมตฺตเกปิ อจฺฉินฺเน ถุลฺลจฺจยเมว ฯ เสสํ
ภิเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ ตจนฺติ เภสชฺชตฺถาย วา รชนตฺถาย
วา อุปโยคคมนกํ ยงฺกิญฺจิ รุกฺขตฺตจํ ฯ ตํ อุปฺปาเฏตฺวา วา
อุปฺปาฏิตํ วา คณฺหนฺตสฺส มูเล วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผนฺติ
วสฺสิกมลฺลิกาทิ ยงฺกิญฺจิ ปุปฺผํ ฯ ตํ โอจินิตฺวา วา โอจิตํ วา
คณฺหนฺตสฺส อุปฺปลปทุเมสุ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ ปุปฺผานมฺปิ
หิ วณฺฏํ วา พนฺธนํ วา อจฺฉินฺนํ รกฺขติ ฯ วณฺฏพฺภนฺตเร ปน
เกสญฺจิ สูจิกา โหติ สา น รกฺขติ ฯ ผลนฺติ อมฺพผลตาลผลาทิ
ยงฺกิญฺจิ ฯ ตํ รุกฺขโต คณฺหนฺตสฺส วินิจฺฉโย รุกฺเข ลคฺคิตกถายํ
วุตฺโต ฯ อปเนตฺวา ฐปิตํ ภุมฺมฏฺฐาทิสงฺคหิตเมว ฯ อารามํ
อภิยุญฺชตีติ ปรสนฺตกํ มม สนฺตโก อยนฺติ มุสา ภณิตฺวา อภิยุญฺชติ
อทินฺนาทานสฺส ปโยคตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ สามิกสฺส วิมตึ อุปฺปาเทตีติ
วินิจฺฉยกุสลตาย พลวนิสฺสิตาทิภาเวน วา อารามสฺสามิกสฺส สํสยํ
ชเนติ ฯ กถํ ฯ ตํ หิ ตถา วินิจฺฉยปฺปสุตํ ทิสฺวา สามิโก
จินฺเตสิ สกฺกิสฺสามิ นุโข อหํ อิมํ อารามํ อตฺตโน กาตุํ น
สกฺกิสฺสามิ นุโขติ เอวํ ตสฺส วิมติ อุปฺปชฺชมานา เตน อุปฺปาทิตา
โหติ ฯ ตสฺมา ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชติ ฯ ธุรํ นิกฺขิปตีติ ยทา
ปน สามิโก อยํ ถทฺโธ กกฺขโฬ ชีวิตพฺรหฺมจริยนฺตรายํปิ เม
กเรยฺย อลํ ทานิ มยฺหํ อิมินา อาราเมนาติ ธุรํ นิกฺขิปติ
อภิยุญฺชโก ปาราชิกํ อาปชฺชติ สเจ สยมฺปิ กตธุรนิกฺเขโป โหติ ฯ
อถ ปน สามิเกน ธุเร นิกฺขิตฺเตปิ อภิยุญฺชโก ธุรํ อนิกฺขิปิตฺวา
อิมํ สุฏฺฐุ ปีเฬตฺวา มม อาณาปวตฺตึ ทสฺเสตฺวา กึการปฏิสฺสาวิภาเว
นํ ฐเปตฺวา ทสฺสามีติ ทาตพฺพภาเว สอุสฺสาโหว รกฺขติ ตาว ฯ
อถาปิ อภิยุญฺชโก อจฺฉินฺทิตฺวา น ทานิ อิมสฺส ทสฺสามีติ
ธุรํ นิกฺขิปติ สามิโก ปน น นิกฺขิปติ ปกฺขํ ปริเยสติ กาลํ
อาคเมติ ลชฺชิปริสํ ตาว ลภามิ ปจฺฉา ชานิสฺสามีติ ปุน คหเณเยว
สอุสฺสาโห โหติ รกฺขติเยว ฯ ยทา ปน โสปิ น ทสฺสามีติ
สามิโกปิ น ลจฺฉามีติ เอวํ อุโภ ธุรํ นิกฺขิปนฺติ ตทา อภิยุญฺชกสฺส
ปาราชิกํ ฯ อถ ปน อภิยุญฺชิตฺวา วินิจฺฉยํ กุรุมาโน อนิฏฺฐิเต
วินิจฺฉเย สามิเกนปิ ธุรนิกฺเขเป อกเต อตฺตโน อสฺสามิกภาวํ
ชานนฺโตเยว ตโต กิญฺจิ ปุปฺผํ วา ผลํ วา คณฺหาติ ภณฺฑคฺเฆน
กาเรตพฺโพ ฯ ธมฺมญฺจรนฺโตติ ภิกฺขุสงฺเฆ วา ราชกุเล วา
วินิจฺฉยํ กโรนฺโต ฯ สามิกํ ปราเชตีติ วินิจฺฉยกานํ อุกฺโกจํ
ทตฺวา กูฏสกฺขึ โอตาเรตฺวา อารามสฺสามิกํ ชินาตีติ อตฺโถ ฯ อาปตฺติ
ปาราชิกสฺสาติ น เกวลํ ตสฺเสว สญฺจิจฺจ ตสฺส อตฺถสาธเน
ปวตฺตานํ กูฏวินิจฺฉยกานมฺปิ กูฏสกฺขีนมฺปิ สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ
เอตฺถ จ สามิกสฺส ธุรนิกฺเขปวเสเนว ปราชโย เวทิตพฺโพ ฯ
อนิกฺขิตฺตธุโร หิ อปราชิโตว โหติ ฯ ธมฺมญฺจรนฺโต ปรชฺชตีติ
สเจปิ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน วินิจฺฉยสฺส ปวตฺตตฺตา สยํ
ปราชยํ ปาปุณาติ ฯ เอวมฺปิ มุสาวาเทน สามิกานํ
ปีฬากรณปจฺจยา ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชตีติ ฯ
                  อารามฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๓} วิหารฏฺเฐปิ ฯ จตูหิ ฐาเนหิ นิกฺขิตฺตํ วุตฺตนยเมว ฯ
อภิโยเคปิ เจตฺถ จาตุทฺทิสสงฺฆํ อุทฺทิสฺส ภิกฺขูนํ ทินฺนํ วิหารํ
วา ปริเวณํ วา อาวาสํ วา มหนฺตมฺปิ ขุทฺทกมฺปิ อภิยุญฺชโต
อภิโยโค น รุหติ อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหิตุมฺปิ น สกฺโกติ ฯ
กสฺมา ฯ สพฺเพสํ ธุรนิกฺเขปาภาวโต ฯ น เหตฺถ สพฺเพ จาตุทฺทิสา
ภิกฺขู ธุรนิกฺเขปํ กโรนฺตีติ ฯ ทีฆภาณกาทิเภทสฺส ปน คณสฺส
วา เอกปุคฺคลสฺส วา สนฺตกํ อภิยุญฺชิตฺวา คณฺหนฺโต สกฺโกติ
เต ธุรํ นิกฺขิปาเปตุํ ฯ ตสฺมา ตตฺถ อาราเม วุตฺตนเยเนว
วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ
                   วิหารฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๔} เขตฺตฏฺเฐปิ ฯ เขตฺตํ ตาว ทสฺเสนฺโต เขตฺตนฺนาม ยตฺถ
ปุพฺพนฺนํ วา อปรนฺนํ วา ชายตีติ อาห ฯ ตตฺถ ปุพฺพนฺนนฺติ
สาลิอาทีนิ สตฺต ธญฺญานิ ฯ อปรนฺนนฺติ มุคฺคมาสาทีนิ ฯ
อุจฺฉุกฺเขตฺตาทิกมฺปิ เอตฺเถว สงฺคหิตํ ฯ อิธาปิ จตูหิ ฐาเนหิ
นิกฺขิตฺตํ วุตฺตนยเมว ฯ ตตฺถ ชาตเก ปน สาลิสีสาทีนิ นิรปฺปิตฺวา
วา เอกเมกํ หตฺเถเนว ฉินฺทิตฺวา วา อสิเตน ลายิตฺวา วา พหูนิ
เอกโต อุปฺปาเฏตฺวา วา คณฺหนฺตสฺส ยสฺมึ พีเช วา สีเส วา
มุฏฺฐิยํ วา มุคฺคมาสาทิผเล วา วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ พนฺธนา
โมจิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อจฺฉิชฺชมาโน ปน ทณฺฑโก วา วาโก
วา ตโจ วา อปฺปมตฺตโกปิ รกฺขติ ฯ วีหินาฬํ ทีฆมฺปิ โหติ
ยาว อนฺโต นาฬโต วีหิสีสทณฺฑโก น นิกฺขมติ ตาว รกฺขติ ฯ
เกสคฺคมตฺตมฺปิ นาฬโต ทณฺฑกสฺส เหฏฺฐิมตเล นิกฺขนฺเต
ภณฺฑคฺฆวเสน กาเรตพฺโพ ฯ อสิเตน ลายิตฺวา คณฺหโต ปน
มุฏฺฐิคเตสุ เหฏฺฐา ฉินฺเนสุปิ สเจ สีสานิ ชฏิตานิ รกฺขนฺติ ตาว ฯ
วิชเฏตฺวา ปน เกสคฺคมตฺตมฺปิ อุกฺขิปโต สเจ วตฺถุ ปูรติ
ปาราชิกํ ฯ สามิเกหิ ปน ลายิตฺวา ฐปิตํ สภุสํ ๑- วา อภุสํ วา
กตฺวา คณฺหโต เยน วตฺถุ ปูรติ ตสฺมึ คหิเต ปาราชิกํ ฯ
สเจ ปริกปฺเปติ อิทํ มทฺทิตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา สารเมว คณฺหิสฺสามีติ
รกฺขติ ตาว ฯ มทฺทนปปฺโผฏเนสุ ฐานา จาเวนฺตสฺสาปิ ปาราชิกํ
นตฺถิ  ฯ ปจฺฉา ภาชนคเต กตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อภิโยโค
ปเนตฺถ วุตฺตนโยเอว ฯ ขีลสงฺกมนาทีสุ ปฐวี นาม อนคฺฆา
ตสฺมา สเจ เอเกเนว ขีเลน เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปฐวิปฺปเทสํ สามิกานํ
ปสฺสนฺตานํ วา อปสฺสนฺตานํ วา อตฺตโน สนฺตกํ กโรติ ตสฺมึ
ขีเล นามํ ฉินฺทิตฺวา วา อจฺฉินฺทิตฺวา วา สงฺกามิตมตฺเต ตสฺส
จ เย จสฺส เอกจฺฉนฺทา สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน ทฺวีหิ
ขีเลหิ คเหตพฺพํ โหติ ปฐเม ขีเล ถุลฺลจฺจยํ ทุติเย ปาราชิกํ ฯ
สเจ ตีหิ คเหตพฺพํ โหติ ปฐเม ทุกฺกฏํ ทุติเย ถุลฺลจฺจยํ ตติเย
ปาราชิกํ ฯ เอวํ พหุเกสุปิ อวสาเน เทฺว ฐเปตฺวา ปุริเมหิ ทุกฺกฏํ
อวสาเน ทฺวินฺนํ เอเกน ถุลฺลจฺจยํ อิตเรน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ ตญฺจโข
สามิกานํ ธุรนิกฺเขเปน ฯ เอวํ สพฺพตฺถ ฯ รชฺชุํ วาติ มม
สนฺตกํ อิทนฺติ ญาเปตุกาโม รชฺชุํ วา ปสาเรติ ยฏฺฐึ วา ปาเตติ
@เชิงอรรถ: ๑. สกฺกฏํ อุปนิธาย สพุสํ ภเวยฺย ฯ
ทุกฺกฏํ อิทานิ ทฺวีหิ ปโยเคหิ อตฺตโน สนฺตกํ กริสฺสามีติ เตสํ
ปฐเม ถุลฺลจฺจยํ ทุติเย ปาราชิกํ ฯ วตึ วาติ ปรสฺส เขตฺตํ
ปริกฺเขปวเสน อตฺตโน กาตุกาโม ทารูนิ นิขนติ ปโยเค ปโยเค
ทุกฺกฏํ เอกสฺมึ อนาคเต ถุลฺลจฺจยํ ตสฺมึ อาคเต ปาราชิกํ ฯ
สเจ ตตฺตเกน อสกฺโกนฺโต สาขาปริวาเรเนว อตฺตโน กาตุํ สกฺโกนฺติ
สาขาปาตเนปิ เอเสว นโย ฯ เอวํ เยน เกนจิ ปริกฺขิปิตฺวา
อตฺตโน กาตุํ สกฺโกติ ตตฺถ ตตฺถ ปฐมปฺปโยเคหิ ทุกฺกฏํ
อวสาเน ทฺวินฺนํ เอเกน ถุลฺลจฺจยํ อิตเรน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํ ฯ
มริยาทํ วาติ ปรสฺส เขตฺตํ มม อิทนฺติ ญาเปตุกาโม อตฺตโน
เขตฺตมริยาทํ เกทารปาลิ ยถา ปรสฺส เขตฺตํ อติกฺกมติ เอวํ
สงฺกาเมติ ปํสุมตฺติกาทีหิ วา วฑฺเฒตฺวา วิตฺถตํ กโรติ อกฏํ
วา ปน ปติฏฺฐเปติ ปุริมปฺปโยเคสุ ทุกฺกฏํ ทฺวินฺนํ ปจฺฉิมานํ
เอเกน ถุลฺลจฺจยํ อิตเรน ปาราชิกนฺติ ฯ
                   เขตฺตฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๕} วตฺถุฏฺเฐปิ ฯ วตฺถุํ ตาว ทสฺเสนฺโต วตฺถุ นาม อารามวตฺถุ
วิหารวตฺถูติ อาห ฯ ตตฺถ พีชํ วา อุปโรปเก วา อปโรเปตฺวาว
เกวลํ ภูมึ โสเธตฺวา ติณฺณํ ปาการานํ เยน เกนจิ ปริกฺขิปิตฺวา
วา ปุปฺผารามาทีนํ อตฺถาย ฐปิโต ภูมิภาโค อารามวตฺถุ นาม ฯ
เอเตเนว นเยน เอกวิหารปริเวณอาวาสานํ อตฺถาย ฐปิโต ภูมิภาโค
วิหารวตฺถุ นาม ฯ โยปิ ปุพฺเพ อาราโม จ วิหาโร จ หุตฺวา
ปจฺฉา วินสฺสิตฺวา ภูมิภาคมตฺโต ฐิโต อารามวิหารกิจฺจํ น กโรติ
โสปิ อารามวตฺถุวิหารวตฺถุสงฺคเหเนว สงฺคหิโต ฯ วินิจฺฉโย ปเนตฺถ
เขตฺเต วุตฺตสทิโสเยวาติ ฯ
                   วตฺถุฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๖} คามฏฺเฐ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ วุตฺตเมว ฯ
     {๑๐๗} อรญฺญฏฺเฐ ฯ อรญฺญํ ตาว ทสฺเสนฺโต อรญฺญํ นาม ยํ
มนุสฺสานํ ปริคฺคหิตํ โหติ ตํ อรญฺญนฺติ อาห ฯ ตตฺถ ยสฺมา
อรญฺญํ นาม มนุสฺสานํ ปริคฺคหิตมฺปิ อตฺถิ อปริคฺคหิตมฺปิ อิธ
ปน ยํ ปริคฺคหิตํ สารกฺขํ ยโต น วินา มูเลน กฏฺฐลตาทีนิ
คเหตุํ ลพฺภนฺติ ตํ อธิปฺเปตํ ตสฺมา ยํ มนุสฺสานํ ปริคฺคหิตํ
โหตีติ วตฺวา ปุน อรญฺญนฺติ วุตฺตํ ฯ เตน อิมมตฺถํ ทสฺเสติ
น ปริคฺคหิตภาโว อรญฺญสฺส ลกฺขณํ ยํ ปน อตฺตโน
อรญฺญลกฺขเณน อรญฺญํ มนุสฺสานญฺจ ปริคฺคหิตํ ตํ อิมสฺมึ อตฺเถ
อรญฺญนฺติ ฯ ตตฺถ วินิจฺฉโย อารามฏฺฐาทีสุ วุตฺตาสทิโส ฯ ตตฺถ
ชาตเกสุ ปเนตฺถ เอกสฺมึปิ มหคฺฆรุกฺเข ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
ลตํ วาติ เอตฺถ จ เวตฺโตปิ ลตาปิ ลตาเอว ฯ ตตฺถ โย
เวตฺโต วา ลตา วา ทีฆา โหติ มหารุกฺเข จ คจฺเฉ จ
วินิวิชฺฌิตฺวา วา เวเฐตฺวา วา คตา สา มูเล ฉินฺนาปิ อวหารํ
น ชเนติ อคฺเค ฉินฺนาปิ ฯ ยทา ปน อคฺเคปิ มูเลปิ ฉินฺนา
โหติ ตทา อวหารํ ชเนติ สเจ น เวเฐตฺวา ฐิตา โหติ ฯ
เวเฐตฺวา ฐิตา ปน รุกฺขโต โมจิตมตฺตา อวหารํ ชเนติ ฯ ติณํ
วาติ เอตฺถ ติณํ วา โหตุ ปณฺณํ วา สพฺพํ ติณคฺคหเณน
สงฺคหิตํ ฯ ตํ เคหจฺฉทนาทีนมตฺถาย ปเรหิ ฉินฺนํ วา อตฺตนา
ฉินฺทิตฺวา วา คณฺหนฺโต ภณฺทคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ น เกวลญฺจ
ติณปณฺณเมว อญฺญมฺปิ ยงฺกิญฺจิ วากจฺฉลฺลิอาทึ ฯ ยตฺถ
สามิกา สาลยา ตํ คณฺหนฺโต ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ ตจฺเฉตฺวา
ฐปิโต อทฺธคโตปิ รุกฺโข น คเหตพฺโพ ฯ โย ปน อคฺเค จ
มูเล จ ฉินฺโน โหติ สาขาปิสฺส ปูติกา ชาตา ฉลฺลิโยปิ
คลิตา อยํ สามิเกหิ ฉฑฺฑิโตติ คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ ลกฺขณจฺฉินฺนสฺสาปิ
ยทา ลกฺขณํ ฉลฺลิยา ปริโยนทฺธํ โหติ ตทา คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ
เคหาทีนํ อตฺถาย รุกฺเข ฉินฺทิตฺวา ยทา ตานิ กตานิ
อชฺฌาวุฏฺฐานิ จ โหนฺติ ทารูนิปิ อรญฺเญ วสฺเสน จ อาตเปน จ
วินสฺสนฺติ ฯ อีทิสานิปิ ทิสฺวา ฉฑฺฑิตานีติ คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ
กสฺมา ฯ ยสฺมา อรญฺญสฺสามิกา เอเตสํ อนิสฺสรา ฯ เยหิ
อรญฺญสฺสามิกานํ เทยฺยธมฺมํ ทตฺวา ฉินฺนานิ เตเอว อิสฺสรา
เตหิ จ ตานิ ฉฑฺฑิตานิ นิราลยา ตตฺถ ชาตาติ ฯ โยปิ ภิกฺขุ
ปฐมํเยว อรญฺญปาลานํ เทยฺยธมฺมํ ทตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
ยถารุจิเต รุกฺเข คาหาเปติ ตสฺส เตสํ อารกฺขฏฺฐานํ อคนฺตฺวาปิ
ยถารุจิเตน มคฺเคน คนฺตุํ วฏฺฏติ ฯ อถาปิ ปวิสนฺโต อทตฺวา
นิกฺขมนฺโต ทสฺสามีติ รุกฺเข คาหาเปตฺวา นิกฺขมนฺโต เตสํ ทาตพฺพํ
ทตฺวา คจฺฉติ วฏฺฏติเอว ฯ อถาปิ อาโภคํ กตฺวา คจฺฉติ
เทหีติ วุตฺเต ทสฺสามีติ เทหีติ วุตฺเต ทาตพฺพเมว ฯ สเจ
โกจิ อตฺตโน ธนํ ทตฺวา ภิกฺขุสฺส คนฺตุํ เทถาติ วทติ
ลทฺธกปฺปเมว คนฺตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน โกจิ อิสฺสรชาติโก
ธนํ อทตฺวาว ภิกฺขูนํ ภาคํ มา คณฺหาถาติ วาเรติ ฯ
อรญฺญปาลา จ มยํ ภิกฺขูนํ ตาปสานญฺจ อคฺคณฺหนฺตา กุโต
ลจฺฉาม เทถ ภนฺเตติ วทนฺติ ทาตพฺพเมว ฯ โย ปน
อรญฺญปาเลสุ นิทฺทายนฺเตสุ วา กีฬาปสุเตสุ วา กตฺถจิ ปกฺกนฺเตสุ
วา อาคนฺตฺวา กุหึ อรญฺญปาลาติ ปกฺโกสิตฺวาปิ อทิสฺวา คจฺฉติ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ โยปิ อารกฺขฏฺฐานํ ปตฺวา กมฺมฏฺฐานาทีนิ
มนสิกโรนฺโต วา อญฺญาวิหิโต วา อสติยา อติกฺกมติ ภณฺฑเทยฺยเมว ฯ
ยสฺสาปิ ตํ ฐานํ ปตฺตสฺส โจโร วา หตฺถี วา วาฬมิโค
วา มหาเมโฆ วา อุฏฺฐหติ โส ตมฺหา อุปทฺทวา มุจฺจิตุกามตาย
สหสา ตํ ฐานํ อติกฺกมติ รกฺขติ ตาว ภณฺฑเทยฺยํ ปน
โหติ ฯ อิทํ ปน อรญฺเญ อารกฺขฏฺฐานํ นาม สุงฺกฆาฏโตปิ
ครุกตรํ ฯ สุงฺกฆาฏกสฺส หิ ปริจฺเฉทํ อโนกฺกมิตฺวา ทูรโต
ปริหรนฺโต ทุกฺกฏเมว อาปชฺชติ ฯ อิทํ ปน เถยฺยจิตฺเตน
ปริหรนฺตสฺส อากาเสน คจฺฉโตปิ ปาราชิกเมว ฯ ตสฺมา เอตฺถ
อปฺปมตฺเตน ภวิตพฺพนฺติ ฯ
                   อรญฺญฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๘} อุทเก ปน ฯ ภาชนคตนฺติ อุทกํ ทุลฺลภกาเล
อุทกมณิกาทีสุ ภาชเนสุ สงฺโคปิตฺวา ฐปิตํ ฯ ตํ ยสฺมึ ภาชเน
ฐปิตํ โหติ ตํ ภาชนํ อาวิชฺฌิตฺวา วา ฉิทฺทํ วา กตฺวา ตตฺถ
โปกฺขรณีตฬาเกสุ จ อตฺตโน ภาชนํ ปเวเสตฺวา วา คณฺหนฺตสฺส
สปฺปิเตเลสุ วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ มริยาทจฺเฉทเน
ปน ตตฺถ ชาตภูตคาเมน สทฺธิมฺปิ มริยาทํ ฉินฺทนฺตสฺส
อทินฺนาทานปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ ตญฺจ ปน ปหาเร ปหาเร โหติ ฯ
อนฺโต ฐตฺวา พหิมุโข ฉินฺทนฺโต พหิอนฺเตน กาเรตพฺโพ ฯ
พหิ ฐตฺวา อนฺโตมุโข ฉินฺทนฺโต อนฺโตอนฺเตน กาเรตพฺโพ ฯ
อนฺโต จ พหิ จ มุโข ฉินฺทนฺโต มชฺเฌ ฐตฺวา ตํ ภินฺทนฺโต
มชฺเฌน กาเรตพฺโพ ฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา คาโว ปกฺโกสติ
คามทารเกหิ วา ปกฺโกสาเปติ ฯ เต อาคนฺตฺวา ขุเรหิ มริยาทํ
ฉินฺทนฺติ ฯ เตเนว ฉินฺนา โหติ ฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา คาโว
อุทเก ปเวเสติ คามทารเกหิ วา ปเวสาเปติ ฯ เตหิ อุฏฺฐาปิตวีจิโย
มริยาทํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ คามทารเก วา อุทเก กีฬถาติ
วทติ กีฬนฺเต วา อุตฺตาเสติ ฯ เตหิ อุฏฺฐาปิตวีจิโย มริยาทํ
ภินฺทิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ อนฺโตอุทเก ชาตรุกฺขํ ฉินฺทติ อญฺเญน วา
ฉินฺทาเปติ ฯ เตนปิ ปตนฺเตน อุฏฺฐาปิตวีจิโย มริยาทํ ภินฺทิตฺวา
คจฺฉนฺติ ฯ เตเนว ฉินฺนา โหติ ฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา
ตฬากรกฺขณตฺถาย ตฬากโต นิพฺพหนอุทกํ วา นิทฺธมนตุมฺพํ วา
ปิทหติ อญฺญโต คจฺฉนฺตํ อุทกํ ยถา เอตฺถ ปวิสติ เอวํ
ปาลึ วา พนฺธติ มาติกํ วา อุชุกํ กโรติ ตสฺส อุปริภาเค ฐิตํ
อตฺตโน ตฬากํ วา ภินฺทติ ฯ อุสฺสนฺนํ อุทกํ มริยาทํ คเหตฺวา
คจฺฉติ เตเนว ฉินฺนา โหติ ฯ สพฺพตฺถ นิกฺขนฺตอุทกคฺฆานุรูเปน
อวหาเรน กาเรตพฺโพ ฯ นิทฺธมนนาฬึ อุคฺฆาเฏตฺวา นีหรนฺตสฺสาปิ
เอเสว นโย ฯ สเจ ปน เตน มริยาทาย ทุพฺพลาย กตาย
อตฺตโนเยว ธมฺมตาย อาคนฺตฺวา วา อนาณตฺเตหิ คามทารเกหิ
อาโรปิตา วา คาวิโย ขุเรหิ มริยาทํ ฉินฺทนฺติ อตฺตโนเยว
ธมฺมตาย อนาณตฺเตหิ วา คามทารเกหิ อุทเก ปเวสิตา วีจิโย
อุฏฺฐาเปนฺติ คามทารกา วา สยเมว ปวิสิตฺวา กีฬนฺตา อุฏฺฐาเปนฺติ
อนฺโตอุทเก วา รุกฺโข อญฺเญหิ ฉิชฺชมาโน ปติตฺวา อุฏฺฐาเปติ
ตา วีจิโย มริยาทํ ฉินฺทนฺติ ฯ สเจปิ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา
สุกฺขตฬากสฺส อุทกนิพฺพหนฏฺฐานํ อุทกนิทฺธมนตุมฺพํ วา ปิทหติ
อญฺญโต คมนมคฺเค วา ปาลึ พนฺธติ สุกฺขมาติกํ วา อุชุกํ กโรติ
ปจฺฉา เทเว วุฏฺเฐ อุทกํ อาคนฺตฺวา มริยาทํ ภินฺทติ สพฺพตฺถ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ โย ปน นิทาเฆ สุกฺขวาปิยา มริยาทํ ยาวตลํ
ปาเปตฺวา ภินฺทติ ปจฺฉา เทเว วุฏฺเฐ อาคตาคตํ อุทกํ ปลายติ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ ยตฺตกํ ตปฺปจฺจยา สสฺสํ อุปฺปชฺชติ ตโต
ปาทมตฺตคฺฆนกํปิ อเทนฺโต สามิกานํ ธุรนิกฺเขเปน อสฺสมโณ
โหติ ฯ ยํ ๑- ปน สพฺพสาธารณํ ตฬากํ โหติ ตฬาเก อุทกสฺส
สพฺเพปิ มนุสฺสา อิสฺสรา ฯ เหฏฺฐโต ปนสฺส สสฺสานิ กโรนฺติ ฯ
สสฺสปาลนตฺถํ ตฬากโต มหามาติกา นิกฺขมิตฺวา เขตฺตมชฺเฌน
ยาติ ฯ สาปิ สทา สนฺทนกาเล สพฺพสาธารณา ฯ ตโต ปน
ขุทฺทกมาติกา นีหริตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เกทาเรสุ อุทกํ ปเวเสนฺติ ฯ
ตํ อญฺเญสํ คเหตุํ น เทนฺติ ฯ นิทาฆสมเยว อุทเก มนฺทภูเต
@เชิงอรรถ: ๑. อิทํ ปทํ นิรตฺถกํ ขายติ ฯ สาธารณํ ปน ตฬากํ โหตีติ วตฺตพฺพํ ฯ
วาเรน อุทกํ เทนฺติ ฯ โย อุทกวาเร สมฺปตฺเต น ลภติ ตสฺส
สสฺสานิ มิลายนฺติ ฯ ตสฺมา อญฺเญสํ วาเร อญฺโญ คเหตุํ น
ลภติ ฯ ตตฺถ โย ภิกฺขุ ปเรสํ ขุทฺทกมาติกโต วา เกทารโต วา
อุทกํ เถยฺยจิตฺเตน อตฺตโน วา ปรสฺส วา มาติกํ วา เกทารํ
วา ปเวเสติ อฏวีมุขํ วา วาเหติ อวหาโรวสฺส โหติ ฯ โยปิ
จิเรน เม อุทกวาโร ภวิสฺสติ อิทญฺจ สสฺสํ มิลายตีติ ปเรสํ
เกทาเร ปวิสนฺตสฺส อุทกสฺส ปวิสนมคฺคํ ปิทหิตฺวา อตฺตโน
เกทารํ ปเวเสติ อวหาโรเอว ฯ สเจ ปน ตฬากโต อนิคฺคเต
ปเรสํ มาติกามุขํ อสมฺปตฺเต วา อุทเก สุกฺขมาติกํเยว ยถา
อาคจฺฉนฺตํ อุทกํ อญฺเญสํ เกทาเร อปฺปวิสิตฺวา อตฺตโนเยว
เกทาเร ปวิสติ เอวํ ตตฺถ ตตฺถ พนฺธติ อนิกฺขนฺเต พทฺธา
สุพทฺธา นิกฺขนฺเต พทฺธา ภณฺฑเทยฺยํ ฯ ตฬากํ คนฺตฺวา
สยเมว นิทฺธมนนาฬึ อุคฺฆาเฏตฺวา อตฺตโน เกทารํ ปเวเสนฺตสฺสาปิ
นตฺถิ อวหาโร ฯ กสฺมา ฯ ตฬากํ นิสฺสาย เขตฺตสฺส กตตฺตา ฯ
กุรุนฺทิอาทีสุ ปน อวหาโรติ วุตฺตํ ฯ ตํ วตฺถุ กาลญฺจ
เทสญฺจาติ อิมินา ลกฺขเณน น สเมติ ฯ ตสฺมา มหาอฏฺฐกถายํ
วุตฺตเมว ยุตฺตนฺติ ฯ
                    อุทกกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๐๙} ทนฺตโปนํ อารามฏฺฐกวินิจฺฉเยน วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ อยํ ปเนตฺถ
วิเสโส ฯ โย สงฺฆสฺส เวตฺตนภโฏ หุตฺวา เทวสิกํ วา
ปกฺขมาสวาเรน วา ทนฺตกฏฺฐํ อาหรติ โส ตํ อาหริตฺวา ฉินฺทิตฺวาปิ
ยาว ภิกฺขุสงฺฆํ น ปฏิจฺฉาเปติ ตาว ตสฺเสว โหติ ฯ ตสฺมา
ตํ เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺโต ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ ตตฺถ
ชาตกํ ปน ครุภณฺฑํ ตมฺปิ ภิกฺขุสงฺเฆน รกฺขิตํ โคปิตํ คณฺหนฺโต
ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ เอเสว นโย คณปุคฺคลคิหิมนุสฺสสนฺตเกปิ
ฉินฺนเก อจฺฉินฺนเก จ เตสํ อารามุยฺยานภูมีสุ ชาเต ฯ สามเณรา
วาเรน ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทนฺตกฏฺฐํ อาหรนฺตา อาจริยอุปชฺฌายานมฺปิ
อาหรนฺติ ฯ ตํ ยาว ฉินฺทิตฺวา สงฺฆํ น ปฏิจฺฉาเปนฺติ ตาว
สพฺพํ เตสํเยว โหติ ฯ ตสฺมา ตมฺปิ เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺโต
ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ ฯ ยทา ปน เต ฉินฺทิตฺวา สงฺฆสฺส
ปฏิจฺฉาเปตฺวา ทนฺตกฏฺฐมาลเก นิกฺขิปนฺติ ยถาสุขํ ภิกฺขุสงฺโฆ
ปริภุญฺชตูติ ตโต ปฏฺฐาย อวหาโร นตฺถิ ฯ วตฺตํ ปน
ชานิตพฺพํ ฯ โย หิ เทวสิกํ สงฺฆมชฺเฌ โอสรติ เตน ทิวเส
ทิวเส เอกเมว ทนฺตกฏฺฐํ คเหตพฺพํ ฯ โย ปน เทวสิกํ น โอสรติ
ปธานฆเร วสิตฺวา ธมฺมสฺสวเน วา อุโปสถคฺเค วา ทิสฺสติ เตน
ปมาณํ สลฺลกฺเขตฺวา จตฺตาริ ปญฺจ ทนฺตกฏฺฐานิ อตฺตโน วสนฏฺฐาเน
ฐเปตฺวา ขาทิตพฺพานิ ฯ เตสุ ขีเณสุ สเจ ปน ทนฺตกฏฺฐมาลเก
พหูนิ โหนฺติเยว ปุน อาหริตฺวา ขาทิตพฺพานิ ฯ ยทิ ปมาณํ
อสลฺลกฺเขตฺวา อาหรติ เตสุ อกฺขีเณสุเยว มาลเก ขียติ ตโต
เกจิ เถรา เยหิ คหิตานิ เต ปฏิอาหรนฺตูติ วเทยฺยุํ เกจิ
ขาทนฺตุ ปุน สามเณรา อาหริสฺสนฺตีติ ฯ ตสฺมา วิวาทปริหารตฺถํ
ปมาณํ สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ คหเณ ปน โทโส นตฺถิ ฯ
มคฺคํ คจฺฉนฺเตนปิ เอกํ วา เทฺว วา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา
คนฺตพฺพนฺติ ฯ
                   ทนฺตกฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๐} วนปฺปตีติ วนสฺส ปติ วนปฺปติ ฯ วนเชฏฺฐกรุกฺขสฺเสตํ
อธิวจนํ ฯ อิธ ปน สพฺโพปิ มนุสฺเสหิ ปริคฺคหิตรุกฺโข อธิปฺเปโต
อมฺพลพุชปนสาทิโก ฯ ยตฺถ วา ปน มริจวลฺลิอาทีนิ อาโรเปนฺติ
โส ฉิชฺชมาโน สเจ เอกายปิ ฉลฺลิยา วา วาเกน วา สกลิกาย
วา เผคฺคุนา วา สมฺพทฺโธว หุตฺวา ภูมิยํ ปตติ รกฺขติ ตาว ฯ
โย ปน ฉินฺโนปิ วลฺลีหิ วา สามนฺตรุกฺขสาขาหิ วา สนฺธาริตตฺตา
อุชุกเมว ติฏฺฐติ ปตนฺโต วา ภูมึ น ปาปุณาติ นตฺถิ ตตฺถ
ปริหาโร อวหาโรเอว โหติ ฯ โยปิ กกเจน ฉินฺโน อจฺฉินฺโน
วิย หุตฺวา ตตฺเถว ติฏฺฐติ ตสฺมิมฺปิ เอเสว นโย ฯ โย ปน
รุกฺขํ ทุพฺพลํ กตฺวา ปจฺฉา จาเลตฺวา ปาเตติ อญฺเญน วา
จาลาเปติ อญฺญํ วาสฺส สนฺติเก รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา อชฺโฌตฺถรติ
ปเรน วา อชฺโฌตฺถราเปติ มกฺกเฏ วา ปริปาเปตฺวา ตตฺถ
อาโรเปติ อญฺเญน วา อาโรปาเปติ วคฺคุลิโย วา ตตฺถ
อาโรเปติ ปเรน วา อาโรปาเปติ ตา ตํ รุกฺขํ ปาเตนฺติ
ตสฺเสว อวหาโร ฯ สเจ ปน เตน รุกฺเข ทุพฺพเล กเต อญฺโญ
อนาณตฺโตเอว ตํ จาเลตฺวา ปาเตติ รุกฺเขน วา อชฺโฌตฺถรติ
อตฺตโน ธมฺมตาย มกฺกฏา วา วคฺคุลิโย วา อาโรหนฺติ ปโร
วา อนาณตฺโต อาโรเปติ สยํ วา เอส วาตมุขํ โสเธติ
พลววาโต อาคนฺตฺวา รุกฺขํ ปาเตติ สพฺพตฺถ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
วาตมุขโสธนํ ปเนตฺถ อสมฺปตฺเต วาเต สุกฺขมาติกาย อุชุกรณาทีหิ
สเมติ โน อญฺญถา ฯ รุกฺขํ อาวิชฺฌิตฺวา สตฺเถน วา
อาโกฏฺเฏติ อคฺคึ วา เทติ มณฺฑุกณฺฏกํ วา วิสํ อาโกฏฺเฏติ
เยน โส มรติ สพฺพตฺถ ภณฺฑเทยฺยเมวาติ ฯ
                   วนปฺปติกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๑} หรณเก ฯ อญฺญสฺส หรณกํ ภณฺฑํ ฯ เถยฺยจิตฺโต
อามสตีติ ปรํ สีสภาราทีหิ ภณฺฑํ อาทาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
เอตํ หริสฺสามีติ เวเคน คนฺตฺวา อามสติ เอตฺตาวตาสฺส ทุกฺกฏํ ฯ
ผนฺทาเปตีติ อากฑฺฒนวิกฑฺฒนํ กโรติ สามิโก น มุญฺจติ
เตนสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ ฐานา จาเวตีติ อากฑฺฒิตฺวา สามิกสฺส
หตฺถโต โมเจติ เตนสฺส ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน ตํ ภณฺฑสามิโก
อุฏฺฐหิตฺวา โปเถตฺวา ปุน นํ ภณฺฑํ โมจาเปตฺวา คณฺเหยฺย
ภิกฺขุ ปฐมคหเณเนว ปาราชิโก ฯ สีสโต วา กณฺณโต วา
คีวโต วา หตฺถโต วา อลงฺการํ ฉินฺทิตฺวา วา โมเจตฺวา วา
คณฺหนฺตสฺส สีสาทีหิ โมจิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ หตฺเถ ปน วลยํ
วา กฏกํ วา อนีหริตฺวา อคฺคพาหํ ฆํสนฺโตว อปราปรํ วา
สาเรติ อากาสคตํ วา กโรติ รกฺขติ ตาว ฯ รุกฺขมูลจีวรวํเสสุ
วลยมิว น ปาราชิกํ ชเนติ ฯ กสฺมา ฯ สวิญฺญาณกตฺตา ฯ
สวิญฺญาณกโกฏฺฐาสคตํ หิ ยาว ตโต น นีหฏํ ตาว ตตฺเถว
โหติ ฯ เอเสว นโย องฺคุลีมุทฺทิเก ปาทูปคกฏูปคปิลนฺธเนสุ ฯ
โย ปน ปรสฺส นิวตฺถสาฏกํ อจฺฉินฺทติ ปโร จ สลชฺชตาย
สหสา น มุญฺจติ เอเกนนฺเตน โจโร กฑฺฒติ เอเกนนฺเตน
ปโร รกฺขติ ตาว ฯ ปรสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
อถาปิ อากฑฺฒนฺตสฺส ฉิชฺชิตฺวา เอกเทโส หตฺถคโต โหติ โส
จ ปาทํ อคฺฆติ ปาราชิกเมว ฯ สหภณฺฑหารกนฺติ
สหภณฺฑหารกํ ภณฺฑํ เนสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อิโต ยาหีติ ภณฺฑ
หารกํ ตชฺเชติ ฯ โส ภีโต โจเรน อธิปฺเปตทิสาภิมุโข หุตฺวา
เอกํ ปาทํ สงฺกาเมติ โจรสฺส ถุลฺลจฺจยํ ทุติเย ปาราชิกํ ฯ
ปาตาเปตีติ อถาปิ โจโร ภณฺฑหารกสฺส หตฺเถ อาวุธํ ทิสฺวา
สาสงฺโก หุตฺวา ปาตาเปตฺวา ตํ คเหตุกาโม เอกมนฺตํ ปฏิกฺกมฺม
สนฺตชฺเชตฺวา ปาตาเปติ ปรสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ
ปาตาเปติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติอาทิ ปน ปริกปฺปวเสน วุตฺตํ ฯ
โย หิ ภณฺฑํ ปาตาเปตฺวา ยํ มม รุจฺจติ ตํ คเหสฺสามีติ
ปริกปฺเปตฺวา ปาตาเปติ ตสฺส ปาตาปเน จ อามสเน จ ทุกฺกฏํ
ผนฺทาปเน ถุลฺลจฺจยํ ปาทคฺฆนกสฺส ฐานา จาวเน ปาราชิกํ ฯ
ตํ ปจฺฉา ปริปาติยมานสฺส มุญฺจโตปิ นตฺถิเยว สมณภาโว ฯ
โยปิ ภณฺฑหารกํ อติกฺกมนฺตํ ทิสฺวา อนุพนฺธนฺโต ติฏฺฐ ติฏฺฐ
ภณฺฑํ ปาเตหีติ วตฺวา ปาตาเปติ ตสฺสาปิ เตน หตฺถโต
มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ โย ปน ติฏฺฐ ติฏฺฐาติ วทติ ปาเตหีติ
น วทติ อิตโร จ นํ โอโลเกตฺวา สเจ เอส มํ ปาปุเณยฺย
ฆาเตยฺยาปิ มนฺติ สาลโยว หุตฺวา ตํ ภณฺฑํ คหนฏฺฐาเน ปกฺขิปิตฺวา
ปุน นิวตฺติตฺวา คเหสฺสามีติ ปกฺกมติ ปาตนปจฺจยา ปาราชิกํ
นตฺถิ ฯ อาคนฺตฺวา ปน เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโต อุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ
อถ ปนสฺส เอวํ โหติ มยา ปาตาเปนฺเตเนว อิทํ มม สนฺตกํ
กตนฺติ ตโต นํ สกสญฺญาย คณฺหาติ คหเณ รกฺขติ ภณฺฑเทยฺยํ
ปน โหติ ฯ เทหีติ วุตฺเต อเทนฺตสฺส สามิกานํ ธุรนิกฺเขเป
ปาราชิกํ ฯ โส อิมํ ฉฑฺเฑตฺวา คโต อนชฺฌาวุฏฺฐกํ ทานิ อิทนฺติ
ปํสุกูลสญฺญาย คณฺหโตปิ เอเสว นโย ฯ อถ ปน สามิโก
ติฏฺฐ ติฏฺฐาติ วุตฺตมตฺเตเนว โอโลเกนฺโต ตํ ทิสฺวา น ทานิ
อิทํ มยฺหนฺติ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา นิราลโย ฉฑฺเฑตฺวา ปลายติ ตํ
เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโต อุทฺธาเร ทุกฺกฏํ อาหราเปนฺเต ทาตพฺพํ
อเทนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ ตสฺส ปโยเคน ฉฑฺฑิตตฺตาติ
มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ อญฺเญสุ ปน วิจรณาเอว นตฺถิ ฯ
ปุริมนเยเนว สกสญฺญาย วา ปํสุกูลสญฺญาย วา คณฺหนฺเตปิ
อยเมว วินิจฺฉโยติ ฯ
                    หรณกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๒} อุปนิธิมฺหิ ฯ นาหํ คณฺหามีติ สมฺปชานมุสาวาเทปิ
อทินฺนาทานสฺส ปุพฺพปฺปโยคตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ กึ ตุมฺเห ภณถ เนวิทํ
มยฺหํ อนุรูปํ น ตุมฺหากนฺติอาทีนิ วทนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมว ฯ
รโห มยา เอตสฺส หตฺเถ ฐปิตํ น อญฺโญ โกจิ ชานาติ
ทสฺสติ นุ โข เม โนติ สามิโก วิมตึ อุปฺปาเทติ ภิกฺขุสฺส
ถุลฺลจฺจยํ ฯ ตสฺส ผรุสาทิภาวํ ทิสฺวา สามิโก น มยฺหํ ทสฺสตีติ
ธุรํ นิกฺขิปติ ฯ ตตฺถ สจายํ ภิกฺขุ กิลเมตฺวา นํ ทสฺสามีติ
ทาเน สอุสฺสาโห รกฺขติ ตาว ฯ สเจปิ โส ทาเน นิรุสฺสาโห
ภณฺฑสามิโก ปน คหเณ สอุสฺสาโห รกฺขเตว ฯ ยทิ ปน
ตสฺมึ ทาเน นิรุสฺสาโห ภณฺฑสามิโก น มยฺหํ ทสฺสตีติ ธุรํ
นิกฺขิปติ เอวํ อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเปน ภิกฺขุโน ปาราชิกํ ฯ ยทิปิ
มุเขน ทสฺสามีติ วทติ จิตฺเตน ปน อทาตุกาโม เอวมฺปิ
สามิกสฺส ธุรนิกฺเขเป ปาราชิกํ ฯ ตํ ปน อุปนิธึ นาม สงฺโคปนตฺถาย
อตฺตโน หตฺเถ ปเรหิ ฐปิตํ ภณฺฑํ อคุตฺตเทสโต ฐานา จาเวตฺวา
คุตฺเต ฐาเน ฐปนตฺถาย หรโต อนาปตฺติ ฯ เถยฺยจิตฺเตนปิ ฐานา
จาเวนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ กสฺมา ฯ อตฺตโน หตฺเถ นิกฺขิตฺตตฺตา
ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติ ฯ เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชโตปิ เอเสว นโย ฯ
ตาวกาลิกคฺคหเณปิ ตเถว ฯ ธมฺมํ จรนฺโตติปิอาทิ วุตฺตนยเมว ฯ
อยํ ตาว ปาลิวณฺณนา ฯ
     ปาลิมุตฺตกวินิจฺฉโย ปเนตฺถ ปตฺตจตุกฺกาทิวเสน เอวํ วุตฺโต ฯ
เอโก กิร ภิกฺขุ ปรสฺส มหคฺเฆ ปตฺเต โลภํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ
หริตุกาโม ฐปิตฏฺฐานมสฺส สุฏฺฐุ สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโนปิ ปตฺตํ
ตสฺเสว สนฺติเก ฐเปสิ ฯ โสปิ ปจฺจูสสมเย อาคนฺตฺวา ธมฺมํ
วาจาเปตฺวา นิทฺทายมานํ มหาเถรํ เอวมาห วนฺทามิ ภนฺเตติ ฯ
โก เอโสติ ฯ อหํ ภนฺเต อาคนฺตุกภิกฺขุ กาลสฺเสวมฺหิ คนฺตุกาโม
อสุกสฺมิญฺจ เม ฐาเน อีทิเสน นาม อํสวทฺธเกน อีทิสาย
ปตฺตตฺถวิกาย ปตฺโต ฐปิโต สาธาหํ ภนฺเต ตํ ลเภยฺยนฺติ ฯ
เถโร ปวิสิตฺวา ตํ คณฺหิ ฯ อุทฺธาเรเยว โจรสฺส ปาราชิกํ ฯ
สเจ อาคนฺตฺวา โกสิ ตฺวํ อเวลายํ อาคโตติ วุตฺเต ภีโต ปลายติ
ปาราชิกํ ปตฺวาว ปลายติ ฯ เถรสฺส ปน สุทฺธจิตฺตตฺตา อนาปตฺติ ฯ
เถโร ตํ คณฺหิสฺสามีติ อญฺญํ คณฺหิ ตตฺถาปิ เอเสว นโย ฯ
อยํ ปน อญฺญํ ตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชติ มนุสฺสวิคฺคเห
อาณตฺตสทิสวตฺถุ วิย ฯ กุรุนฺทิยํ ปน ปทวาเรน กาเรตพฺโพติ
วุตฺตํ ฯ ตํ อตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชติ ฯ ตํ มญฺญมาโน
อตฺตโน ปตฺตํ คณฺหิตฺวา อทาสิ ฯ โจรสฺส สามิเกน ทินฺนตฺตา
ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ อสุทฺธจิตฺเตน คหิตตฺตา ทุกฺกฏํ ฯ ตํ มญฺญมาโน
โจรสฺเสว ปตฺตํ คณฺหิตฺวา อทาสิ ฯ อิธาปิ โจรสฺส อตฺตโน
สนฺตกตฺตา ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ อสุทฺธจิตฺเตน ปน คหิตตฺตา
ทุกฺกฏเมว ฯ สพฺพตฺถ เถรสฺส อนาปตฺติ ฯ อปโร ปตฺตํ
โจเรสฺสามีติ ตเถว นิทฺทายมานํ เถรํ วนฺทิ ฯ โก อยนฺติ จ
วุตฺโต อหํ ภนฺเต คิลานภิกฺขุ เอกํ ตาว เม ปตฺตํ เทถ
คามทฺวารํ คนฺตฺวา เภสชฺชํ อาหริสฺสามีติ ฯ เถโร อิธ คิลาโน
นตฺถิ โจโร อยํ ภวิสฺสตีติ สลฺลกฺเขตฺวา อิมํ หรตูติ อตฺตโน
เวริภิกฺขุสฺส ปตฺตํ นีหริตฺวา อทาสิ ฯ ทฺวินฺนมฺปิ อุทฺธาเรเยว
ปาราชิกํ ฯ เวริภิกฺขุสฺส ปตฺโตติ สญฺญาย อญฺญสฺส ปตฺตํ
อุทฺธรนฺเตปิ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน เวริสฺสายนฺติ สญฺญาย
โจรสฺเสว ปตฺตํ อุทฺธริตฺวา เทติ วุตฺตนเยเนว เถรสฺส ปาราชิกํ
โจรสฺส ทุกฺกฏํ ฯ อถสฺส เวริสฺสายนฺติ มญฺฌมาโน อตฺตโน
ปตฺตํ เทติ วุตฺตนเยเนว อุภินฺนมฺปิ ทุกฺกฏํ ฯ เอโก มหาเถโร
อุปฏฺฐากํ ทหรภิกฺขุํ ปตฺตจีวรํ คณฺห อสุกนฺนาม คามํ
คนฺตฺวา ปิณฺฑาย จริสฺสามาติ อาห ฯ ทหโร คเหตฺวา เถรสฺส
ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สเจ สีเส ภารํ
ขนฺเธ กโรติ ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ กสฺมา ฯ อาณตฺติยา
คหิตตฺตา ฯ สเจ ปน มคฺคโต โอกฺกมฺม อฏวึ ปวิสติ ปทวาเรน
กาเรตพฺโพ ฯ อถ นิวตฺติตฺวา วิหาราภิมุโข ปลายิตฺวา วิหารํ
ปวิสิตฺวา คจฺฉติ อุปจาราติกฺกเม ปาราชิกํ ฯ อถาปิ มหาเถรสฺส
นิวาสนปริวตฺตนฏฺฐานโต คามาภิมุโข ปลายติ คามูปจาราติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ ยทิ ปน อุโภปิ ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุตฺวา วา
คเหตฺวา วา นิกฺขมนฺติ เถโร จ ปุนปิ ตํ วเทติ ปตฺตจีวรํ
คณฺห วิหารํ คมิสฺสามาติ ตตฺถ เจโส ปุริมนเยเนว สีเส ภารํ
ขนฺเธ กโรติ รกฺขติ ตาว ฯ อฏวึ ปวิสติ ปทวาเรน
กาเรตพฺโพ ฯ นิวตฺติตฺวา คามาภิมุโขเยว ปลายติ คามูปจาราติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ ปุรโต วิหาราภิมุโข ปลายิตฺวา วิหาเร อฏฺฐตฺวา
อนิสีทิตฺวา อวูปสนฺเตเนว เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉติ อุปจาราติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ โย ปน อนาณตฺโต คณฺหาติ ตสฺส สีเส ภารํ
ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํ ฯ เสสํ ปุริมสทิสเมว ฯ โย
ปน อสุกนฺนาม วิหารํ คนฺตฺวา จีวรํ โธวิตฺวา รชิตฺวา วา
เอหีติ วุตฺโต สาธูติ คเหตฺวา คจฺฉติ ตสฺสปิ อนฺตรามคฺเค
เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สีเส ภารํ ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํ
นตฺถิ ฯ มคฺคา โอกฺกมเน ปทวาเรน กาเรตพฺโพ ฯ ตํ วิหารํ
คนฺตฺวา ตตฺเถว วสนฺโต เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชนฺโต ชิราเปติ ฯ
โจรา วาสฺส ตํ หรนฺติ ฯ อวหาโร นตฺถิ ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติ ฯ
ตโต นิกฺขมิตฺวา อาคจฺฉนฺโตปิ เอเสว นโย ฯ โย ปน อนาณตฺโต
เถเรน นิมิตฺเต วา กเต สยเมว วา กิลิฏฺฐํ สลฺลกฺเขตฺวา เทถ
ภนฺเต จีวรํ อมุกนฺนาม คามํ คนฺตฺวา รชิตฺวา อาหริสฺสามีติ
คเหตฺวา คจฺฉติ ตสฺส อนฺตรามคฺเค เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา
สีเส ภารํ ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํ ฯ กสฺมา ฯ อนาณตฺติยา
คหิตตฺตา ฯ มคฺคา โอกฺกมโตปิ ปฏินิวตฺติตฺวา ตเมว วิหารํ
อาคนฺตฺวา วิหารสีมํ อติกฺกมโตปิ วุตฺตนยเมว ปาราชิกํ ฯ ตตฺถ
คนฺตฺวา รชิตฺวา ปจฺจาคจฺฉโตปิ เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน เอเสว
นโย ฯ สเจ ปน ยตฺถ คโต ตตฺถ วา อนฺตรามคฺเค วิหาเร
วา ตเมว วิหารํ ปจฺจาคนฺตฺวา ตสฺส เอกปสฺเส วา อุปจารสีมํ
อนติกฺกมิตฺวา วสนฺโต เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชนฺโต ชิราเปติ โจรา
วาสฺส ตํ หรนฺติ ยถา วา ตถา วา นสฺสติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
อุปจารสีมํ อติกฺกมโต ปน ปาราชิกํ ฯ โย ปน เถเรน นิมิตฺเต
กริยมาเน เทถ ภนฺเต อหํ รชิตฺวา อาหริสฺสามีติ วตฺวา
กตฺถ คนฺตฺวา ๑- ภนฺเต รชามีติ ปุจฺฉติ ฯ เถโร ปน นํ ยตฺถ
อิจฺฉสิ ตตฺถ คนฺตฺวา รชาติ วทติ ฯ อยํ วิสฏฺฐทูโต นาม ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. อิทํ ปทํ อติเรกํ ขายติ ฯ ตสฺมึ อสนฺเต ภนฺเตติ ปทํ ยุตฺตฏฺฐาเน ลิขิตํ
@โหติ ฯ อยุตฺตฏฺฐาเน วา ฯ ตถาหิ กตฺถ ภนฺเต คนฺตฺวา รชามีติ ลิขิตพฺพํ ฯ
เถยฺยจิตฺเตน ปลายนฺโตปิ น อวหาเรน กาเรตพฺโพ ฯ เถยฺยจิตฺเตน
ปน ปลายโตปิ ปริโภเคน วา อญฺญถา วา นาสยโตปิ
ภณฺฑเทยฺยเมว โหติ ฯ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส หตฺเถ กญฺจิ ปริกฺขารํ ปหิณาติ
อสุกวิหาเร อสุกภิกฺขุสฺส เทหีติ ฯ ตสฺส เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน
สพฺพฏฺฐาเนสุ อสุกนฺนาม วิหารํ คนฺตฺวา จีวรํ โธวิตฺวา รชิตฺวา
วา เอหีติ เอตฺถ วุตฺตสทิโส วินิจฺฉโย ฯ อปโร ภิกฺขุ
ปหิณิตุกาโม นิมิตฺตํ กโรติ โก นุ โข คเหตฺวา คมิสฺสตีติ ฯ ตตฺร
เจโก เทถ ภนฺเต อหํ คเหตฺวา คมิสฺสามีติ คเหตฺวา คจฺฉติ ฯ
ตสฺส เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน สพฺพฏฺฐาเนสุ เทถ ภนฺเต จีวรํ
อสุกนฺนาม คามํ คนฺตฺวา รชิตฺวา อาหริสฺสามีติ เอตฺถ วุตฺตสทิโส
วินิจฺฉโย ฯ เถเรน จีวรตฺถาย วตฺถํ ลภิตฺวา อุปฏฺฐากกุเล ฐปิตํ
โหติ ฯ อถสฺส อนฺเตวาสิโก วตฺถํ หริตุกาโม ตตฺถ คนฺตฺวา
ตํ กิร วตฺถํ เทถาติ เถเรน เปสิโต วิย วทติ ฯ ตสฺส วจนํ
สทฺทหิตฺวา อุปาสเกน ฐปิตํ อุปาสิกา วา อุปาสิกาย ฐปิตํ
อุปาสโก วา อญฺโญ วา โกจิ นีหริตฺวา เทติ ฯ อุทฺธาเรเยวสฺส
ปาราชิกํ ฯ สเจ ปน เถรสฺส อุปฏฺฐาเกหิ อิมํ เถรสฺส ทสฺสามาติ
อตฺตโน วตฺถํ ฐปิตํ โหติ ฯ อถสฺส อนฺเตวาสิโก ตํ หริตุกาโม
ตตฺถ คนฺตฺวา เถรสฺส กิร วตฺถํ ทาตุกามตฺถ นํ เทถาติ
วทติ ฯ เต จสฺส สทฺทหิตฺวา มยํ ภนฺเต โภเชตฺวา ทสฺสามาติ
ฐปยิมฺหา หนฺท คณฺหาหีติ เทนฺติ ฯ สามิเกหิ ทินฺนตฺตา ปาราชิกํ
นตฺถิ ฯ อสุทฺธจิตฺเตน ปน คหิตตฺตา ทุกฺกฏํ ภณฺฑเทยฺยญฺจ
โหติ ฯ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส วตฺวา คามํ คจฺฉติ อิตฺถนฺนาโม มม
วสฺสาวาสิกํ ทสฺสติ ตํ คเหตฺวา ฐเปยฺยาสีติ ฯ สาธูติ โส ภิกฺขุ
เตน ทินฺนํ มหคฺฆสาฏกํ อตฺตนา ลทฺเธน อปฺปคฺฆสาฏเกน สทฺธึ
ฐเปตฺวา เตน อาคเตน อตฺตโน มหคฺฆสาฏกสฺส ลทฺธภาวํ ญตฺวา
วา อญตฺวา วา เทหิ เม วสฺสาวาสิกนฺติ วุตฺโต ตว ถูลสาฏโก
ลทฺโธ มยฺหํ ปน สาฏโก มหคฺโฆ เทฺวปิ อสุกสฺมึ นาม
โอกาเส ฐปิตา ปวิสิตฺวา คณฺหาหีติ วทติ ฯ เตน ปวิสิตฺวา
ถูลสาฏเก คหิเต อิตรสฺส อิตรํ คณฺหโต อุทฺธาเร ปาราชิกํ ฯ
อถาปิ ตสฺส สาฏเก อตฺตโน นามํ อตฺตโน จ สาฏเก ตสฺส
นามํ ลิขิตฺวา คจฺฉ นามํ วาเจตฺวา คณฺหาหีติ วทติ ฯ ตตฺราปิ
เอเสว นโย ฯ โย ปน อตฺตนา จ เตน จ ลทฺธสาฏเก เอกโต
ฐเปตฺวา ตํ เอวํ วทติ ตยา จ มยา จ ลทฺธสาฏกา เทฺวปิ
อนฺโตคพฺเภ ฐปิตา คจฺฉ ยํ อิจฺฉสิ ตํ วิจินิตฺวา คณฺหาหีติ ฯ
โส จ ลชฺชาย อาวาสิเกน ลทฺธํ ถูลสาฏกเมว คณฺเหยฺย ฯ
ตตฺราวาสิกสฺส วิจินิตฺวา คหิตาวเสสํ อิตรํ คณฺหโต อนาปตฺติ ฯ
อาคนฺตุโก ภิกฺขุ อาวาสิกานํ จีวรกมฺมํ กโรนฺตานํ สมีเป ปตฺตจีวรํ
ฐเปตฺวา เอเต สงฺโคปิสฺสนฺตีติ มญฺญมาโน นหายิตุํ วา อญฺญตฺร
วา คจฺฉติ ฯ สเจ นํ อาวาสิกา สงฺโคเปนฺติ อิจฺเจตํ กุสลํ
โน เจ นฏฺเฐ คีวา น โหติ ฯ สเจปิ โส อิทํ ภนฺเต
ฐเปถาติ วตฺวา คจฺฉติ อิตเร จ กิจฺจปฺปสุตตฺตา น ชานนฺติ
เอเสว นโย ฯ อถาปิ เต อิทํ ภนฺเต ฐเปถาติ วุตฺตา มยํ
พฺยาวฏาติ ปฏิกฺขิปนฺติ อิตโร จ อวสฺสํ ฐเปสฺสนฺตีติ อนาทิยิตฺวา
คจฺฉติ เอเสว นโย ฯ สเจ ปน เตน ยาจิตา วา อยาจิตา
วา มยํ ฐเปสฺสาม ตฺวํ คจฺฉาติ วทนฺติ ตํ สงฺโคปิตพฺพํ ฯ
โน เจ สงฺโคเปนฺติ นฏฺเฐ คีวา ฯ กสฺมา ฯ สมฺปฏิจฺฉิตตฺตา ฯ
โย ภิกฺขุ ภณฺฑาคาริโก หุตฺวา ปจฺจูสสมเยว ภิกฺขูนํ ปตฺตจีวรานิ
เหฏฺฐาปาสาทํ โอโรเปตฺวา ทฺวารํ อปิทหิตฺวา เตสํปิ อนาโรเจตฺวา
ทูเร ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ ตานิ เจ โจรา หรนฺติ ตสฺเสว
คีวา ฯ โย ปน ภิกฺขูหิ โอโรเปถ ภนฺเต ปตฺตจีวรานิ กาโล
สลากคฺคหณสฺสาติ วุตฺโต สมาคตตฺถาติ ปุจฺฉิตฺวา อาม
สมาคตมฺหาติ วุตฺเต ปตฺตจีวรานิ นีหริตฺวา นิกฺขิปิตฺวา
ภณฺฑาคารทฺวารํ พนฺธิตฺวา ตุมฺเห ปตฺตจีวรานิ คเหตฺวา
เหฏฺฐาปาสาททฺวารํ ปฏิชคฺคิตฺวา คจฺเฉยฺยาถาติ วตฺวา คจฺฉติ ตตฺร
เจโก อลสชาติโก ภิกฺขุ ภิกฺขูสุ คเตสุ ปจฺฉา อกฺขีนิ ปุญฺฉนฺโต
อุฏฺฐหิตฺวา อุทกฏฺฐานํ วา มุขโธวนฏฺฐานํ วา คจฺฉติ ฯ ตํขณํ
ทิสฺวา โจรา ตสฺส ปตฺตจีวรํ หรนฺติ สุหฏํ ฯ ภณฺฑาคาริกสฺส
คีวา น โหติ ฯ สเจปิ โกจิ ภณฺฑาคาริกสฺส อนาโรเจตฺวาว
ภณฺฑาคาเร อตฺตโน ปริกฺขารํ ฐเปติ ฯ ตสฺมิมฺปิ นฏฺเฐ
ภณฺฑาคาริกสฺส คีวา น โหติ ฯ สเจ ปน ภณฺฑาคาริโก ตํ ทิสฺวา
อฏฺฐาเน ฐปิตนฺติ คเหตฺวา ฐเปติ นฏฺเฐ ตสฺส คีวา ฯ สเจ
ฐปิตภิกฺขุนา ๑- มยา ภนฺเต อีทิโส นาม ปริกฺขาโร ฐปิโต
@เชิงอรรถ: ๑. ฐปนกภิกฺขุนา ฯ
อุปธาเรยฺยาถาติ วุตฺโต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉติ ทุนฺนิกฺขิตฺตํ วา
มญฺญมาโน อญฺญสฺมึ ฐาเน ฐเปติ ตสฺเสว คีวา ฯ นาหํ
ชานามีติ ปฏิกฺขิปนฺตสฺส ปน นตฺถิ คีวา ฯ โยปิ ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว
ฐเปติ ภณฺฑาคาริกญฺจ น สมฺปฏิจฺฉาเปติ นฏฺฐํ สุนฏฺฐเมว ฯ
สเจ ตํ ภณฺฑาคาริโก อญฺญตฺร ฐเปติ นฏฺเฐ คีวา ฯ สเจ
ภณฺฑาคารํ สุคุตฺตํ สพฺโพ  สงฺฆสฺส จ เจติยสฺส จ ปริกฺขาโร
ตตฺเถว ฐปิยติ ภณฺฑาคาริโก จ พาโล อพฺยตฺโต ทฺวารํ
วิวริตฺวา ธมฺมกถํ วา โสตุํ อญฺญํ วา กิญจิ กาตุํ กตฺถจิ
คจฺฉติ ตํขณํ ทิสฺวา ยตฺตกํ โจรา หรนฺติ สพฺพนฺตสฺส
คีวา ฯ ภณฺฑาคารโต นิกฺขมิตฺวา พหิ จงฺกมนฺตสฺส วา ทฺวารํ
วิวริตฺวา สรีรํ อุตุํ คาหาเปนฺตสฺส วา ตตฺเถว สมณธมฺมานุโยเคน
นิสินฺนสฺส วา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา เกนจิ กมฺเมน พฺยาวฏสฺส วา
อุจฺจารปสฺสาวปีฬิตสฺสาปิ สโต ตตฺเถว อุปจาเร วิชฺชมาเน พหิ
คจฺฉโต วา อญฺเญน วา เกนจิ อากาเรน ปมตฺตสฺส สโต ทฺวารํ
วิวริตฺวา วา วิวฏเมว ปวิสิตฺวา วา สนฺธึ ฉินฺทิตฺวา วา ยตฺตกํ
ตสฺส ปมาทปจฺจยา โจรา หรนฺติ สพฺพํ ตสฺเสว คีวา ฯ
อุณฺหสมเย ปน วาตปานํ วิวริตฺวา นิปชฺชิตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ
อุจฺจารปสฺสาวปีฬิตสฺส ปน ตสฺมึ อุปจาเร อสติ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺส
คิลานปกฺเข ฐิตตฺตา อวิสโย ตสฺมา คีวา น โหติ ฯ โย ปน
อนฺโต อุณุหปีฬิโต ทฺวารํ สุคุตฺตํ กตฺวา พหิ นิกฺขมติ ฯ โจรา
จ นํ คเหตฺวา ทฺวารํ วิวราติ วทนฺติ ฯ ยาวตติยํ น วิวริตพฺพํ ฯ
ยทิ ปน เต โจรา สเจ น วิวรสิ ตญฺจ มาเรสฺสาม
ทฺวารญฺจ ภินฺทิตฺวา ปริกฺขารํ หริสฺสามาติ ผรสุอาทีนิ อุกฺขิปนฺติ ฯ
มยิ จ มเต สงฺฆสฺส จ เสนาสเน วินฏฺเฐ คุโณ นตฺถีติ วิวริตุํ
วฏฺฏติ ฯ อิธาปิ อวิสยตฺตา คีวา นตฺถีติ วทนฺติ ฯ สเจ โกจิ
อาคนฺตุโก กุญฺจิกํ วา เทติ ทฺวารํ วา วิวรติ ยตฺตกํ โจรา
หรนฺติ สพฺพํ ตสฺส คีวา ฯ สงฺเฆน ภณฺฑาคารคุตฺตตฺถาย
สูจิยนฺตกํ จ กุญฺจิกมุทฺทิกา จ โยเชตฺวา ทินฺนา โหติ ฯ
ภณฺฑาคาริโก ฆฏิกมตฺตํ ทตฺวา นิปชฺชติ ฯ โจรา วิวริตฺวา
ปริกฺขารํ หรนฺติ ฯ ตสฺเสว คีวา ฯ สูจิยนฺตกญฺจ กุญฺจิกมุทฺทิกญฺจ
โยเชตฺวา นิปนฺนํ ปเนตํ สเจ โจรา อาคนฺตฺวา วิวราติ วทนฺติ
ตตฺถ ปุริมนเยเนว ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ เอวํ คุตฺตึ กตฺวา นิปนฺเน
ปน สเจ ภิตฺตึ วา ฉทนํ วา ภินฺทิตฺวา อุมฺมงฺเคน วา ปวิสิตฺวา
หรนฺติ น ตสฺส คีวา ฯ สเจ ภณฺฑาคาเร อญฺเญปิ เถรา
วสนฺติ วิวเฏ ทฺวาเร อตฺตโน ปริกฺขารํ คเหตฺวา คจฺฉนฺติ
ภณฺฑาคาริโก เตสุ คเตสุ ทฺวารํ น ชคฺคติ สเจ ตตฺถ กิญฺจิ
อวหริยติ ภณฺฑาคาริกสฺส อิสฺสรตาย ภณฺฑาคาริกสฺเสว คีวา ฯ
เถเรหิ ปน สหาเยหิ ภวิตพฺพํ ฯ อยํ ตตฺถ สามีจิ ฯ ยทิ ปน
ภณฺฑาคาริโก ตุมฺเห พหิ ฐตฺวาว ตุมฺหากํ ปริกฺขารํ คณฺหาถ
มา ปวิสถาติ วทติ เตสญฺจ เอโก โลลมหาเถโร สามเณเรหิ
เจว อุปฏฺฐาเกหิ จ สทฺธึ ภณฺฑาคารํ ปวิสิตฺวา นิสีทติ เจว
นิปชฺชติ จ ยตฺตกํ ภณฺฑํ นสฺสติ สพฺพนฺตสฺส คีวา ฯ
ภณฑาคาริเกน ปน อวเสสตฺเถเรหิ จ สหาเยหิ ภวิตพฺพํ ฯ
อถ ภณฺฑาคาริโกว โลลสามเณเร จ อุปฏฺฐาเก จ คเหตฺวา
ภณฺฑาคาเร นิสีทติ เจว นิปชฺชติ จ ยํ ตตฺถ นสฺสติ สพฺพนฺตสฺเสว
คีวา ฯ ตสฺมา ภณฺฑาคาริเกเนว ตตฺถ วสิตพฺพํ ฯ อวเสเสหิ
มณฺฑเป จ รุกฺขมูเล จ วสิตพฺพํ น จ ภณฺฑาคาเรติ ฯ เย
ปน อตฺตโน อตฺตโน สภาคภิกฺขูนํ วสนคพฺเภสุ ปริกฺขารํ ฐเปนฺติ
ปริกฺขาเร นฏฺเฐ เยหิ ฐปิโต เตสํเยว คีวา ฯ อิตเรหิ ปน
สหาเยหิ ภวิตพฺพํ ฯ ยทิ ปน สงฺโฆ ภณฺฑาคาริกสฺส วิหาเรเยว
ยาคุภตฺตํ ทาเปติ โส จ ภิกฺขาจารตฺถาย คามํ คจฺฉติ นฏฺฐนฺตสฺเสว
คีวา ฯ ภิกฺขาจารํ ปวิสนฺเตหิ อติเรกจีวรํ รกฺขณตฺถาย
ฐปิตวิหารวาริกสฺสาปิ ยาคุภตฺตํ วา นิวาปํ วา ลภมานสฺเสว ภิกฺขาจารํ
คจฺฉโต ยํ ตตฺถ นสฺสติ สพฺพํ คีวา ฯ น เกวลญฺจ เอตเมว
ภณฺฑาคาริกสฺส วิย ยํ ตสฺส จ ปมาทปจฺจยา นสฺสติ สพฺพํ
คีวา ฯ สเจ วิหาโร มหา โหติ อญฺญํ ปเทสํ รกฺขิตุํ คจฺฉนฺตสฺส
อญฺญสฺมึ ปเทเส นิกฺขิตฺตํ หรนฺติ อวิสยตฺตา คีวา น โหติ ฯ
อีทิเส ปน วิหารเวมชฺเฌ สพฺเพสํ โอสรณฏฺฐาเน ปริกฺขาเร
ฐเปตฺวา นิสีทิตพฺพํ ฯ วิหารวาริกา วา เทฺว ตโย ฐเปตพฺพา ฯ
สเจ เตสมฺปิ อปฺปมตฺตานํ อิโตจีโตจ รกฺขตํเยว กิญฺจิ นสฺสติ
คีวา น โหติ ฯ วิหารวาริเก พนฺธิตฺวา หริตภณฺฑํปิ โจรานํ
ปฏิปถํ คเตสุ อญฺเญน มคฺเคน หริตภณฺฑมฺปิ น เตสํ คีวา ฯ
สเจ วิหารวาริกานํ วิหาเร ทาตพฺพํ ยาคุภตฺตํ วา นิวาโป วา
น โหติ เตหิ ปตฺตพฺพลาภโต อติเรกา เทฺว ติสฺโส ยาคุสลากา
เตสํ ปโหนกภตฺตสลากา จ ฐเปตุํ วฏฺฏติ ฯ นิพทฺธํ กตฺวา ปน
น ฐเปตพฺพา ฯ มนุสฺสา หิ วิปฏิสาริโน โหนฺติ วิหารวาริกาเยว
อมฺหากํ ภตฺตํ ภุญฺชนฺตีติ ฯ ตสฺมา ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา
ฐเปตพฺพา ฯ สเจ เตสํ สภาคา สลากภตฺตานิ อาหริตฺวา เทนฺติ
อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ เทนฺติ วารํ คาหาเปตฺวา นีหราเปตพฺพานิ ฯ
สเจ วิหารวาริโก เทฺว ติสฺโส ยาคุสลากา จตฺตาริ ปญฺจ
สลากภตฺตานิ จ ลภมาโนว ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ ภณฺฑาคาริกสฺส วิย
สพฺพํ นฏฺฐํ คีวา โหติ ฯ สเจ สงฺฆสฺส วิหารปาลานํ ทาตพฺพํ
ภตฺตํ วา นิวาโป วา นตฺถิ ภิกฺขุ วิหารวารํ คเหตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน นิสฺสิตเก ชคฺคนฺติ ๑- สมฺปตฺตํ วารํ อคฺคเหตุํ น ลภนฺติ
ยถา อญฺเญ ภิกฺขู กโรนฺติ ตเถว กาตพฺพํ ฯ ภิกฺขูหิ ปน
อสหายสฺส วา อตฺตทุติยสฺส วา ยสฺส สภาโค ภิกฺขุ ภตฺตํ
อาเนตฺวา ทาตา นตฺถิ เอวรูปสฺส วาโร น ปาเปตพฺโพ ฯ
ยมฺปิ ปากวฏฺฏตฺถาย วิหาเร ฐเปนฺติ ตํ คเหตฺวา อุปชีวนฺเตน
ฐาตพฺพํ ฯ โย ตํ น อุปชีวติ วารํ น คาหาเปตพฺโพ ฯ
ผลาผลตฺถายปิ วิหาเร ภิกฺขุํ ฐเปนฺติ ชคฺคิตฺวา โคเปตฺวา ผลวาเรน
ภาเชตฺวา ขาทนฺติ ฯ โย ตานิ ขาทติ เตน ฐาตพฺพํ ฯ อนุปชีวนฺโต
น คาหาเปตพฺโพ ฯ เสนาสนมญฺจปีฐปจฺจตฺถรณรกฺขณตฺถายปิ
ฐเปนฺติ ฯ อาวาเส วสนฺเตน ฐาตพฺพํ ฯ อพฺโภกาสิโก ปน
@เชิงอรรถ: ๑. ชคฺคาเปนฺติ ฯ
รุกฺขมูลิโก วา น คาหาเปตพฺโพ ฯ เอโก นวโก โหติ พหุสฺสุโต
ปน พหูนํ ธมฺมํ วาเจติ ปริปุจฺฉํ เทติ ปาลึ วณฺเณติ ธมฺมกถํ
กเถติ สงฺฆสฺส ภารํ นิตฺถรติ อยํ ลาภํ ปริภุญฺชนฺโตปิ อาวาเส
วสนฺโตปิ วารํ น คาเหตพฺโพ ปุริสวิเสโส นาม ญาตพฺโพติ
วทนฺติ ฯ อุโปสถาคารปฏิมาฆรชคฺคกสฺส ปน เทฺวคุณํ ยาคุภตฺตํ
เทวสิกํ ตณฺฑุลนาฬี สํวจฺฉเร ติจีวรํ ทสวีสคฺฆนกํ กปฺปิยภณฺฑญฺจ
ทาตพฺพํ ฯ สเจ ปน ตํ ลภมานสฺเสว ปมาเทน ตตฺถ กิญฺจิ
นสฺสติ สพฺพํ คีวา ฯ พนฺธิตฺวา พลกฺกาเรน อจฺฉินฺนํ ปน น
คีวา ตสฺส ฯ ตตฺถ เจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา สนฺตเกน เจติยสฺส
สนฺตกํ รกฺขาเปตุํ วฏฺฏติ ฯ เจติยสฺส สนฺตเกน สงฺฆสฺส สนฺตกํ
รกฺขาเปตุํ น วฏฺฏติ ฯ ยํ ปน เจติยสฺส สนฺตเกน สทฺธึ สงฺฆสฺส
สนฺตกํ ฐปิตํ โหติ ตํ เจติยสฺส สนฺตเก รกฺขาปิเต รกฺขิตเมว
โหตีติ เอวํ วฏฺฏติ ฯ ปกฺขวาเรน อุโปสถาคาราทีนิ รกฺขโตปิ
ปมาทวเสน นฏฺฐํ คีวาเยวาติ ฯ
                    อุปนิธิกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๓} สุงฺกํ ตโต หนนฺตีติ ๑- สุงฺกฆาฏํ ฯ สุงฺกฏฺฐานสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ
ตํ หิ ยสฺมา ตโต สุงฺการหํ ภณฺฑํ สุงฺกํ อทตฺวา นีหรนฺตา
รญฺโญ สุงฺกํ หนนฺติ วินาเสนฺติ ตสฺมา สุงฺกฆาฏนฺติ วุตฺตํ ฯ
ตตฺร ปวิสิตฺวาติ ตตฺร ปพฺพตขณฺฑาทีสุ รญฺญา ปริจฺเฉทํ กตฺวา
ฐปิเต สุงฺกฏฺฐาเน ปวิสิตฺวา ฯ ราชคฺฆํ ภณฺฑนฺติ ราชารหํ
@เชิงอรรถ: ๑. สุงฺกํ ฆฏฺเฏนฺติ อาหจฺจ คณฺหนฺติ เอตฺถาตีติ อมฺหากํ มติ ฯ
ภณฺฑํ ฯ ยโต รญฺโญ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา
อคฺฆนกํ สุงฺกํ ทาตพฺพํ โหติ ตํ ภณฺฑนฺติ อตฺโถ ฯ ราชกนฺติปิ
ปาโฐ ฯ อยเมวตฺโถ ฯ เถยฺยจิตฺโต อิโต รญฺโญ สุงฺกํ น
ทสฺสามีติ เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ภณฺฑํ อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ
ฐปิตฏฺฐานโต คเหตฺวา ถวิกาย วา ปกฺขิปติ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน วา
อูรุนา สทฺธึ พนฺธติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ สุงฺกฏฺฐาเนน ปริจฺฉินฺนตฺตา
ฐานา จาวนํ น โหติ ฯ สุงฺกฏฺฐานปริจฺเฉทํ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ
ปาราชิกํ ฯ พหิ สุงฺกฆาฏํ ปาเตตีติ ราชปุริสานํ อญฺญาวิหิตภาวํ
ปสฺสิตฺวา อนฺโต ฐิโตว พหิ ปาตนตฺถาย ขิปติ ตญฺเจ อวสฺสํ
ปตนกํ หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ตญฺจ รุกฺเข วา
ขาณุมฺหิ วา ปฏิหตํ พลววาตเวคุกฺขิตฺตํ วา หุตฺวา ปุน อนฺโตเยว
ปตติ รกฺขติ ฯ ปุน คณฺหิตฺวา ขิปติ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
ปาราชิกํ ฯ ภูมิยํ ปติตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปุน อนฺโต ปวิสติ
ปาราชิกเมว ฯ กุรุนฺทีสงฺเขปฏฺฐกถาสุ ปน สเจ พหิ ปติตํ
ฐตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปวิสติ ปาราชิกํ สเจ อติฏฺฐมานํเยว วฏฺฏิตฺวา
ปวิสติ รกฺขตีติ วุตฺตํ ฯ อนฺโต ฐตฺวา หตฺเถน วา ปาเทน
วา ยฏฺฐิยา วา วฏฺเฏติ อญฺเญน วา วฏฺฏาเปติ สเจ อฏฺฐตฺวา
วฏฺฏมานํ คตํ ปาราชิกํ ฯ อนฺโต ฐตฺวา พหิ คจฺฉนฺตํ รกฺขติ ฯ
วฏฺฏิตฺวา คมิสฺสตีติ วา อญฺโญ นํ วฏฺเฏสฺสตีติ วา อนฺโต ฐปิตํ
ปจฺฉา สยํ วา วฏฺฏมานํ อญฺเญน วา วฏฺฏิตํ พหิ คจฺฉติ
รกฺขติเยว ฯ สุทฺธจิตฺเตน ฐปิเต ปน ตถา คจฺฉนฺเต วตฺตพฺพเมว
นตฺถิ ฯ เทฺว ปุฏเก เอกาพทฺเธ กตฺวา สุงฺกฏฺฐานสีมนฺตเร
ฐเปติ ฯ กิญฺจาปิ พหิปุฏเก สุงฺกํ ปาทํ อคฺฆติ เตน สทฺธึ
เอกาพทฺธตาย อนฺโต ปุฏโก รกฺขติ ฯ สเจ ปน ปริวตฺเตตฺวา
อพฺภนฺตริมํ พหิ ฐเปติ ปาราชิกํ ฯ กาเชปิ เอกาพทฺธํ กตฺวา
ฐปิเต เอเสว นโย ฯ สเจ ปน อพนฺธิตฺวา กาชโกฏิยํ
ฐปิตมตฺตเมว โหติ ปาราชิกํ ฯ คจฺฉนฺเต ยาเน วา อสฺสปิฏฺฐิอาทีสุ
วา ฐเปติ พหิ นีหรียิสฺสตีติ นีหเฏปิ อวหาโร นตฺถิ
ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติ ฯ กสฺมา ฯ อตฺร ปวิฏฺฐสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺตูติ
วุตฺตตฺตา อิทญฺจ สุงฺกฏฺฐานสฺส พหิ ฐิตํ ๑- น จ เตน นีตํ
ตสฺมา เนว ภณฺฑเทยฺยํ น ปาราชิกํ ฯ ฐิตยานาทีสุ ฐปิเตปิ เตสุ
วินา ตสฺส ปโยคํ คเตสุ เถยฺยจิตฺเตปิ สติ เนวตฺถิ อวหาโร ฯ
ยทิ ปน ฐเปตฺวา ยานาทีนิ ปาเชนฺโต อติกฺกาเมติ หตฺถิสุตฺตาทีสุ
วา กตปริจยตฺตา ปุรโต ฐตฺวา เอหิ เรติ ปกฺโกสติ สีมาติกฺกเม
ปาราชิกํ ฯ เอฬกโลมสิกฺขาปเท อิมสฺมึ ฐาเน อญฺญํ หราเปตีติ
อนาปตฺติ อิธ ปาราชิกํ ฯ ตตฺร อญฺญสฺส ยาเน วา ภณฺเฑ
วา อชานนฺตสฺส ปกฺขิปิตฺวา ติโยชนํ อติกฺกาเมติ นิสฺสคฺคิยานิ
โหนฺตีติ ปาจิตฺติยํ อิธ อนาปตฺติ ฯ สุงฺกฏฺฐาเน สุงฺกํ ทตฺวาว
คนฺตุํ วฏฺฏติ ฯ เอโก อาโภคํ กตฺวา คจฺฉติ สเจ สุงฺกํ เทหีติ
วกฺขนฺติ ทสฺสามิ โน เจ วกฺขนฺติ คมิสฺสามีติ ฯ ตํ ทิสฺวา
เอโก สุงฺกิโก เอโส ภิกฺขุ คจฺฉติ คณฺหาถ นํ สุงฺกนฺติ ๒- วทติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ฐปิตํ ฯ   ๒. คณฺหาถ นนฺติ วา คณฺหาถ สุงฺกนฺติ วา วตฺตพฺพํ ฯ
อปโร กุโต ปพฺพชิตสฺส สุงฺกํ คจฺฉตูติ วทติ ลทฺธกปฺปํ โหติ
คนฺตพฺพํ ฯ ภิกฺขูนํ สุงฺกํ อทตฺวา คนฺตุํ น วฏฺฏตีติ คณฺหาถ
อุปาสกาติ วุตฺเต ปน ภิกฺขุสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺเตหิ ปตฺตจีวรํ
คเหตพฺพํ ภวิสฺสติ กินฺเตน คจฺฉตูติ วุตฺเตปิ ลทฺธกปฺปเมว ฯ
สเจ สุงฺกิกา นิทฺทายนฺติ วา ชูตํ วา กีฬนฺติ กตฺถจิ วา คตา
อยญฺจ กุหึ สุงฺกิกาติ ปกฺโกสิตฺวาปิ น ปสฺสติ ลทฺธกปฺปเมว ฯ
สเจปิ สุงฺกฏฺฐานํ ปตฺวา อญฺญาวิหิโต กิญฺจิ จินฺเตนฺโต วา
สชฺฌายนฺโต วา มนสิการํ อนุยุญฺชนฺโต วา โจรหตฺถิสีหพฺยคฺฆาทีหิ
สหสา วุฏฺฐาย สมนุพทฺโธ วา มหาเมฆํ อุฏฺฐิตํ ทิสฺวา ปุรโต
สาลํ ปวิสิตุกาโม วา หุตฺวา ตํ ฐานํ อติกฺกมติ ลทฺธกปฺปเมว ฯ
สุงฺกํ ปริหรตีติ เอตฺถ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา กิญฺจาปิ ปริหรติ
อวหาโรเยวาติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน
ปริหรนฺตํ ราชปุริสา วิเหเฐนฺตีติ เกวลํ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา อุปจารํ
โอกฺกมิตฺวา ปริหรโต ทุกฺกฏํ อโนกฺกมิตฺวา ปริหรโต
อนาปตฺตีติ วุตฺตํ ฯ อิทํ ปาลิยา สเมติ ฯ เอตฺถ ทฺวีหิ เลฑฺฑุปาเตหิ
อุปจาโร ปริจฺฉินฺทิตพฺโพติ ฯ
                   สุงฺกฆาฏกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๔} อิโต ปรสฺมึ เอกํเสน อวหารปโหนกํ ปาณํ ทสฺเสนฺโต
มนุสฺสปาโณติ อาห ฯ ตมฺปิ ภุชิสฺสํ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ
โยปิ ภุชิสฺโส มาตรา วา ปิตรา วา อาฐปิโต โหติ อตฺตนา
วา อตฺตโน อุปริ กตฺวา ปญฺญาสํ วา สฏฺฐึ วา อคฺคเหสิ
ตมฺปิ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ ฯ ธนํ ปน คตฏฺฐาเน วฑฺฒติ ฯ
อนฺโตชาตกธนกฺกีตกกรมรานีตกปฺปเภทํ ปน ทาสํเยว หรนฺตสฺส
อวหาโร โหติ ฯ ตเมว หิ สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ ปาโณ นาม
มนุสฺสปาโณ วุจฺจตีติ ฯ เอตฺถ จ เคหทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโต
อนฺโตชาตโก ธเนน กีโต ธนกฺกีตโก ปรเทสโต อาหริตฺวา อาเนตฺวา
ทาสพฺยํ อุปคมิโต กรมรานีโตติ เวทิตพฺโพ ฯ เอวรูปํ ปาณํ
หริสฺสามีติ อามสติ ทุกฺกฏํ ฯ หตฺเถ วา ปาเท วา คเหตฺวา
อุกฺขิปนฺโต ผนฺทาเปติ ถุลฺลจฺจยํ ฯ อุกฺขิปิตฺวา ปลายิตุกาโม
เกสคฺคมตฺตมฺปิ ฐิตฏฺฐานโต อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ เกเสสุ
วา หตฺเถสุ วา คเหตฺวา กฑฺฒติ ปทวาเรน กาเรตพฺโพ ฯ ปทสา
เนสฺสามีติ ตชฺเชนฺโต วา ปหรนฺโต วา อิโต คจฺฉาหีติ วทติ ฯ
เตน วุตฺตํ ทิสาภาคํ คจฺฉนฺตสฺส ทุติยปทวาเร ปาราชิกํ ฯ เยปิ
เตน สทฺธึ เอกจฺฉนฺทา โหนฺติ สพฺเพสํ เอกกฺขเณ ปาราชิกํ ฯ
ภิกฺขุ ทาสํ ทิสฺวา สุขทุกฺขํ ปุจฺฉิตฺวา วา อปุจฺฉิตฺวา วา คจฺฉ
ปลายิตฺวา สุขํ ชีวาติ วทติ ฯ โส เจ ปลายติ ทุติยปทวาเร
ปาราชิกํ ฯ ตํ อตฺตโน สมีปํ อาคตํ อญฺโญ ปลาหีติ วทติ ฯ
สเจ ภิกฺขุสตํ ปฏิปาฏิยา อตฺตโน อตฺตโน สมีปาคตํ วทติ
สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ โย ปน เวคสา ปลายนฺตํเยว ปลาย ยาว
ตํ สามิกา น คณฺหนฺตีติ ภณติ อนาปตฺติ ปาราชิกสฺส ฯ
สเจ ปน สณิกํ คจฺฉนฺตํ ภณติ โส จ ตสฺส วจเนน สีฆํ
คจฺฉติ ปาราชิกํ ฯ ปลายิตฺวา อญฺญํ คามํ วา เทสํ วา คตํ
ทิสฺวา ตโตปิ ปลาเปนฺตสฺส ปาราชิกเมว ฯ อทินฺนาทานนฺนาม
ปริยาเยน มุจฺจติ ฯ โย หิ เอวํ วเทติ ตฺวํ อิธ กึ กโรสิ
กินฺเต ปลายิตุํ น วฏฺฏตีติ วา กึ กตฺถจิ คนฺตฺวา สุขํ ชีวิตุํ
น วฏฺฏตีติ วา ทาสาทาสิโย ปลายิตฺวา อมุกนฺนาม ปเทสํ
คนฺตฺวา สุขํ ชีวนฺตีติ วา โส จ ตสฺส วจนํ สุตฺวา ปลายติ
อวหาโร นตฺถิ ฯ โยปิ มยํ อสุกนฺนาม เทสํ คจฺฉาม ตตฺร
คตา สุขํ ชีวนฺติ อมฺเหหิ จ สทฺธึ คจฺฉนฺตานํ อนฺตรามคฺเคปิ
ปาเถยฺยาทีหิ กิลมโถ นตฺถีติ วตฺวา อตฺตนา สทฺธึ อาคจฺฉนฺตํ
คเหตฺวา คจฺฉติ มคฺคคมนวเสน น เถยฺยจิตฺเตน เนวตฺถิ
อวหาโร ฯ อนฺตรามคฺเค จ โจเรสุ อุฏฺฐิเตสุ อเร โจรา
อุฏฺฐิตา เวเคน ปลาหิ เอหิ ยาหีติ วทนฺตสฺสาปิ
โจรนฺตรายโมจนตฺถาย วุตฺตตฺตา อวหารํ น วทนฺตีติ ฯ
                    ปาณกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     อปเทสุ อหิ นาม สสฺสามิโก อหิตุณฺฑิกาทีหิ ๑- คหิตสปฺโป
ยํ กีฬาเปนฺตา อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ กหาปณมฺปิ ลภนฺติ มุญฺจนฺตาปิ
หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา คเหตฺวาว มุญฺจนฺติ ฯ เต กสฺสจิ ภิกฺขุโน
นิสินฺโนกาสํ คนฺตฺวา สปฺปกรณฺฑกํ ฐเปตฺวา นิทฺทายนฺติ วา กตฺถจิ
วา คจฺฉนฺติ ฯ ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ เถยฺยจิตฺเตน ตํ กรณฺฑํ อามสติ
ทุกฺกฏํ ผนฺทาเปติ ถุลฺลจฺจยํ ฐานา จาเวติ ปาราชิกํ ฯ สเจ
ปน กรณฺฑํ อุคฺฆาเฏตฺวา สปฺปํ คีวายํ คณฺหาติ ทุกฺกฏํ อุทฺธรติ
ถุลฺลจฺจยํ อุชุํ กตฺวา อุทฺธรนฺตสฺส กรณฺฑตลโต สปฺปสฺส นงฺคุฏฺเฐ
@เชิงอรรถ: ๑. อหิตุณฺฑิโก อหิคุณฺฐโกติ เทฺว ปาฐา เยภุยฺเยน วลญฺชียติ ฯ อหิกุณฺฑิโกติปิ
@ทิสฺสติ ฯ
เกสคฺคมตฺตํ มุตฺเต ปาราชิกํ ฯ ฆํสิตฺวา กฑฺฒนฺตสฺส นงฺคุฏฺเฐ
มุขวฏฺฏิโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ กรณฺฑมุขํ อีสกํ วิวริตฺวา
ปหารํ วา ทตฺวา เอหิ เรติ นาเมน ปกฺโกสิตฺวา วา นิกฺขาเมติ
ปาราชิกํ ฯ ตเถว วิวริตฺวา มณฺฑูกสทฺทํ วา มูสิกสทฺทํ วา ลาชวิกีรณํ
วา กตฺวา นาเมน ปกฺโกสติ วา อจฺฉรํ วา ปหรติ เอวํ นิกฺขนฺเตปิ
ปาราชิกํ ฯ มุขํ อวิวริตฺวา เอวํ กเต ฉาโต สปฺโป สีเสน
กรณฺฑปุฏํ อาหจฺจ โอกาสํ กตฺวา ปลายติ ปาราชิกเมว ฯ
สเจ ปน มุเข วิวริเต สยเมว สปฺโป นิกฺขมิตฺวา ปลายติ
ภณฺฑเทยฺยํ ฯ อถาปิ มุขํ วิวริตฺวา วา อวิวริตฺวา วา เกวลํ
มณฺฑูกมูสิกสทฺทํ ลาชวิกีรณเมว วา กโรติ น นามํ คเหตฺวา
ปกฺโกสติ น อจฺฉรํ วา ปหรติ สปฺโป ฉาตตฺตา มณฺฑูกาทีนิ
ขาทิสฺสามีติ นิกฺขมิตฺวา ปลายติ ภณฺฑเทยฺยเมว ฯ มจฺโฉ เกวลํ
อิธ อปทคฺคหเณน อาคโต ฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ ตํ อุทกฏฺเฐ
วุตฺตเมวาติ ฯ
                    อปทกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๕} ทฺวิปเทสุ เย อวหริตุํ สกฺกา เต ทสฺเสนฺโต มนุสฺสา
ปกฺขชาตาติ อาห ฯ เทวตา ปน อวหริตุํ น สกฺกา ฯ ปกฺขา ชาตา
เอเตสนฺติ ปกฺขชาตา ฯ เต โลมปกฺขา จมฺมปกฺขา อฏฺฐิปกฺขาติ
ติวิธา ฯ ตตฺถ โมรกุกฺกุฏาทโย โลมปกฺขา วคฺคุลิอาทโย จมฺมปกฺขา
ภมราทโย ๑- อฏฺฐิปกฺขาติ เวทิตพฺพา ฯ เต สพฺเพ มนุสฺสา จ
@เชิงอรรถ: ๑. กิญฺจาปิ ปกฺขชาตา น ปน ทฺวิปทา โหนฺติ ฯ
ปกฺขชาตา จ เกวลํ อิธ ทฺวิปทคฺคหเณน อาคตา ฯ ยํ ปเนตฺถ
วตฺตพฺพํ ตํ อากาสฏฺเฐ จ ปาเณ จ วุตฺตเมวาติ ฯ
                    ทฺวิปทกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๖} จตุปฺปเทสุ ปสุกาติ ปาลิยํ อาคตาวเสสา สพฺพา จตุปฺปทชาติ
เวทิตพฺพา ฯ หตฺถิอาทโย ปากฏาเยว ฯ ตตฺถ เถยฺยจิตฺเตน หตฺถึ
อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ผนฺทาเปนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ โย ปน มหาพโล
พลมเทน ตรุณํ ภิกจฺฉาปํ นาภิมูเล สีเสน อุจฺจาเรตฺวา คณฺหนฺโต
จตฺตาโร ปาเท โสณฺฑญฺจ ภูมิโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ โมเจติ ปาราชิกํ ฯ
หตฺถี ปน โกจิ หตฺถิสาลายํ พนฺธิตฺวา ฐปิโต โหติ โกจิ
อพทฺโธว ติฏฺฐติ โกจิ อนฺโตวตฺถุมฺหิ ติฏฺฐติ โกจิ ราชงฺคเณ ฯ
ตตฺถ หตฺถิสาลายํ คีวายํ พนฺธิตฺวา ฐปิตสฺส คีวาพนฺธนญฺจ
จตฺตาโร ปาทา จาติ ปญฺจฏฺฐานานิ โหนฺติ ฯ คีวาย จ เอกสฺมิญฺจ
ปาเท อยสงฺขลิกาย พทฺธสฺส ฉฏฺฐานานิ ฯ คีวายญฺจ ทฺวีสุ จ
ปาเทสุ พทฺธสฺส สตฺตฏฺฐานานิ ฯ เตสํ วเสน ผนฺทาปนฏฺฐานาจาวนานิ ๑-
เวทิตพฺพานิ ฯ อพทฺธสฺส สกลหตฺถิสาลา ฐานํ ฯ ตโต อติกฺกมเน
ปาราชิกํ ฯ อนฺโตวตฺถุมฺหิ ฐิตสฺส สกลํ อนฺโตวตฺถุเอว ฐานํ ฯ
ตสฺส วตฺถุทฺวาราติกฺกมเน ปาราชิกํ ฯ ราชงฺคเณ ฐิตสฺส สกลนครํ
ฐานํ ฯ ตสฺส นครทฺวาราติกฺกมเน ปาราชิกํ ฯ พหินคเร ฐิตสฺส
ฐิตฏฺฐานเมว ฐานํ ฯ ตํ หรนฺโต ปทวาเรน กาเรตพฺโพ ฯ
นิปนฺนสฺส เอกเมว ฐานํ ฯ เถยฺยจิตฺเตน อุฏฺฐาเปนฺตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. อิทํ สมาสลกฺขณโต วิรุชฺฌติ ฯ ฐานาติ หิ วิภตฺติปทํ ฯ
อุฏฺฐิตมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อสฺเสปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ สเจ ปน
โส จตูสุ ปาเทสุ พทฺโธว โหติ อฏฺฐฏฺฐานานิ เวทิตพฺพานิ ฯ
เอส นโย โอฏฺเฐปิ ฯ โคโณปิ โกจิ เคเห พนฺธิตฺวา ฐปิโต
โหติ โกจิ อพทฺโธว ติฏฺฐติ โกจิ ปน วเช พนฺธิตฺวา ฐปิโต
โหติ โกจิ อพทฺโธว ติฏฺฐติ ฯ ตตฺถ เคเห พนฺธิตฺวา ฐปิตสฺส
จตฺตาโร ปาทา พนฺธนญฺจาติ ปญฺจฏฺฐานานิ ฯ อพทฺธสฺส สกลํ
เคหํ ฯ วเชปิ พทฺธสฺส ปญฺจฏฺฐานานิ ฯ อพทฺธสฺส สกโล
วโช ฯ ตํ วชทฺวารํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ วชํ ภินฺทิตฺวา
หรนฺโต ขนฺธทฺวารํ อติกฺกาเมติ ปาราชิกํ ฯ ทฺวารํ วา วิวริตฺวา
วชํ ภินฺทิตฺวา วา พหิ ฐิโต นาเมน ปกฺโกสิตฺวา นิกฺขาเมติ
ปาราชิกํ ฯ สาขาภงฺคํ ทสฺเสตฺวา ปกฺโกสนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ
ทฺวารํ อวิวริตฺวา วชํ อภินฺทิตฺวา สาขาภงฺคํ จาเลตฺวา ปกฺโกสติ ฯ
โคโณ ฉาตตาย ลงฺเฆตฺวา นิกฺขมติ ปาราชิกเมว ฯ สเจ ปน
ทฺวาเร วิวริเต วเช วา ภินฺเน สยเมว นิกฺขมติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ
ทฺวารํ วิวริตฺวา วา อวิวริตฺวา วา วชํ ภินฺทิตฺวา วา อภินฺทิตฺวา
วา เกวลํ สาขาภงฺคํ จาเลติ น ปกฺโกสติ ฯ โคโณ ฉาตตาย
ปทสา วา ลงฺเฆตฺวา วา นิกฺขมติ ภณฺฑเทยฺยเมว ฯ เอโก
มชฺเฌคาเม ๑- พทฺโธ ฐิโต เอโก นิปนฺโน ฯ ฐิตโคณสฺส
ปญฺจฏฺฐานานิ โหนฺติ ฯ นิปนฺนสฺส เทฺว ฯ เตสํ วเสน
ผนฺทาปนฏฺฐานาจาวนานิ เวทิตพฺพานิ ฯ โย ปน นิปนฺนํ อนุฏฺฐาเปตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. คามมชฺเฌ ฯ
ตตฺเถว ฆาเตติ ภณฺฑเทยฺยํ ฯ สุปริกฺขิตฺเต ปน ทฺวารยุตฺเต
คาเม ฐิตโคณสฺส สกลคาโม ฐานํ ฯ อปริกฺขิตฺเต ฐิตสฺส วา จรนฺตสฺส
วา ปาเทหิ อกฺกนฺตากฺกนฺตฏฺฐานเมว ฐานํ ฯ คทฺรภปสุกาทีสุปิ
อยเมว วินิจฺฉโยติ ฯ
                   จตุปฺปทกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๗} พหุปเทสุ ฯ สเจ เอกาย สตปทิยา วตฺถุ ปูรติ ตํ ปทสา
เนนฺตสฺส นวนวุติ ถุลฺลจฺจยานิ เอกํ ปาราชิกํ ฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ
                    พหุปทกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๘} โอจรตีติ โอจรโก ฯ ตตฺถ ตตฺถ อนฺโต อนุปวิสตีติ วุตฺตํ
โหติ ฯ โอจริตฺวาติ สลฺลกฺเขตฺวา อุปธาเรตฺวาติ อตฺโถ ฯ
อาจิกฺขตีติ ปรกุเลสุ วา วิหาราทีสุ วา ทุฏฺฐปิตํ อสํวิหิตารกฺขํ
ภณฺฑํ อญฺญสฺส โจรกมฺมํ กาตุํ ปฏิพลสฺส อาโรเจติ ฯ อาปตฺติ
อุภินฺนํ ปาราชิกสฺสาติ อวสฺสํ หาริเย ภณฺเฑ โอจรกสฺส
อาณตฺติกฺขเณ อิตรสฺส ฐานา จาวเนติ เอวํ อาปตฺติ อุภินฺนํ
ปาราชิกสฺส ฯ โย ปน ภิกฺขุ ปุริโส เคเห นตฺถิ ภณฺฑํ
อมุกนฺนาม ปเทเส ฐปิตํ อสํวิหิตารกฺขํ ทฺวารํ อสํวุตํ คตมคฺเคเนว
สกฺกา หริตุํ นตฺถิ นาม โกจิ ปุริสการุปชีวี โย ตํ คนฺตฺวา
หเรยฺยาติอาทินา นเยน ปริยายํ กโรติ ฯ ตญฺจ สุตฺวา อญฺโญ
อหํ ทานิ หริสฺสามีติ คนฺตฺวา หรติ ฯ ตสฺส ฐานา จาวเน ปาราชิกํ ฯ
อิตรสฺส ปน อนาปตฺติ ฯ ปริยาเยน หิ อทินฺนาทานโต มุจฺจตีติ ฯ
                   โอจรกกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     โอณึ รกฺขตีติ โอณิรกฺโข ฯ โย ปเรน อตฺตโน วสนฏฺฐาเน
อาภฏํ ภณฺฑํ อิทํ ตาว ภนฺเต มุหุตฺตํ โอโลเกถ ยาว อหํ
อิทนฺนาม กิจฺจํ กตฺวา อาคจฺฉามีติ วุตฺโต รกฺขติ ตสฺเสตํ
อธิวจนํ ฯ เตเนวาห โอณิรกฺโข นาม อาหฏํ ภณฺฑํ โคเปนฺโตติ ฯ
ตตฺถ โอณิรกฺโข เยภุยฺเยน พนฺธิตฺวา ลญฺเจตฺวา ฐปิตภณฺฑํ
อโมเจตฺวาว เหฏฺฐา ปสิพฺพกํ วา ปุฏกํ วา ฉินฺทิตฺวา กิญฺจิมตฺตํ
คเหตฺวา สิพฺพนาทึ ปุน ปากติกํ กโรติ ฯ เอวํ คณฺหิสฺสามีติ
อามสนาทีนิ กโรนฺตสฺส อนุรูปา อาปตฺติโย เวทิตพฺพาติ ฯ
                   โอณิรกฺขกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     สํวิธาย อวหาโร สํวิธาวหาโร ฯ อญฺญมญฺญํ สญฺญตฺติยา
กตาวหาโรติ วุตฺตํ โหติ ฯ สํวิทหิตฺวาติ เอกจฺฉนฺทตาย
เอกชฺฌาสยตาย สมฺมนฺตยิตฺวาติ อตฺโถ ฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย ฯ สมฺพหุลา
ภิกฺขู อสุกนฺนาม เคหํ คนฺตฺวา ฉทนํ วา ภิตฺตึ วา ภินฺทิตฺวา
สนฺธึ วา ฉินฺทิตฺวา ภณฺฑํ หริสฺสามาติ สํวิทหิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ
เตสุ เอโก ภณฺฑํ อวหรติ ฯ ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ
ปริวาเรปิ เจตํ วุตฺตํ
            จตุโร ชนา สํวิธาย    ครุภณฺฑํ อวหรุํ
                ตโย ปาราชิกา เอโก น ปาราชิโก
                ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตาติ
ตสฺสายํ อตฺโถ จตฺตาโร ชนา อาจริยนฺเตวาสิกา ฉมฺมาสกํ ครุภณฺฑํ
อวหริตุกามา ชาตา ฯ ตตฺถ อาจริโย ตฺวํ เอกํ มาสกํ หร
ตฺวํ เอกํ ตฺวํ เอกํ อหํ ตโย หริสฺสามีติ อาห ฯ อนฺเตวาสิเกสุ
ปน ปฐโม ตุมฺเห ภนฺเต ตโย หรถ ตฺวํ เอกํ หร ตฺวํ
เอกํ หร อหํ เอกํ หริสฺสามีติ อาห ฯ อิตเรปิ เทฺว เอวเมว
อาหํสุ ฯ ตตฺถ อนฺเตวาสิเกสุ เอกเมกสฺส เอโก มาสโก สาหตฺถิโก
โหติ ฯ เตน เตสํ ทุกฺกฏาปตฺติโย ฯ ปญฺจ อาณตฺติกา ฯ เตหิ
ติณฺณมฺปิ ปาราชิกํ ฯ อาจริยสฺส ปน ตโย สาหตฺถิกา ฯ
เตหิสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ ตโย อาณตฺติกา ฯ เตหิปิ ถุลฺลจฺจยเมว ฯ
อิมสฺมึ หิ อทินฺนาทานสิกฺขาปเท สาหตฺถิกํ วา อาณตฺติยสฺส
อาณตฺติยํ วา สาหตฺถิกสฺส องฺคํ น โหติ ฯ สาหตฺถิยมฺปน
สาหตฺถิเยเนว กาเรตพฺพํ ฯ อาณตฺติยํ อาณตฺติเยเนว ฯ เตเนว
วุตฺตํ จตุโร ชนา สํวิธาย ฯเปฯ ปญฺหา เมสา กุสเลหิ
จินฺติตาติ ฯ อปิจ สํวิธาวหาเร อสมฺโมหตฺถํ เอกภณฺฑํ เอกฏฺฐานํ
เอกภณฺฑํ นานาฐานํ นานาภณฺฑํ เอกฏฺฐานํ นานาภณฺฑํ
นานาฐานนฺติ อิทํปิ จตุกฺกํ อตฺถโต สลฺลกฺเขตพฺพํ ฯ ตตฺถ เอกภณฺฑํ
เอกฏฺฐานนฺติ เอกกุลสฺส อาปณผลเก ปญฺจมาสกํ ภณฺฑํ ทุฏฺฐปิตํ
ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ คจฺเฉตํ อาหราติ ฯ ตสฺสุทฺธาเร
สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ เอกภณฺฑํ นานาฐานนฺติ เอกกุลสฺส ปญฺจสุ
อาปณผลเกสุ เอเกกํ มาสกํ ทุฏฺฐปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ
อาณาเปนฺติ คจฺเฉเต อาหราติ ฯ ปญฺจมสฺส มาสกสฺส อุทฺธาเร
สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ นานาภณฺฑํ เอกฏฺฐานนฺติ พหูนํ สนฺตกํ
ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ ภณฺฑํ เอกสฺมึ
ฐาเน ทุฏฺฐปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ คจฺเฉตํ
อาหราติ ฯ ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํ ฯ นานาภณฺฑํ
นานาฐานนฺติ ปญฺจนฺนํ กุลานํ ปญฺจสุ อาปณผลเกสุ เอเกกํ มาสกํ
ทุฏฺฐปิตํ ทิสฺวา  สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ คจฺเฉเต อาหราติ ฯ
ปญฺจมสฺส มาสกสฺส อุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกนฺติ ฯ
                  สํวิธาวหารกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๑๙} สงฺเกตกมฺมนฺติ สญฺชานนกมฺมํ ฯ กาลปริจฺเฉทวเสน
สญฺญาณกรณนฺติ อตฺโถ ฯ เอตฺถ จ ปุเรภตฺตํ อวหราติ วุตฺเต อชฺช
วา ปุเรภตฺตํ อวหรตุ เสฺว วา อนาคเต วา สํวจฺฉเร นตฺถิ
วิสงฺเกโต อุภินฺนมฺปิ โอจรเก วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํ ฯ สเจ
ปน อชฺช ปุเรภตฺตํ อวหราติ วุตฺเต เสฺว หรติ อชฺชาติ นิยามิตํ
ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺม ปจฺฉา อวหฏํ โหติ ฯ สเจ เสฺว ปุเรภตฺตํ
อวหราติ วุตฺเต อชฺช ปุเรภตฺตํ หรติ เสฺวติ นิยามิตํ ตํ สงฺเกตํ
อปฺปตฺวา ปุเร อวหฏํ โหติ ฯ เอวํ อวหรนฺตสฺส อวหารกสฺเสว
ปาราชิกํ มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติ ฯ เสฺว ปุเรภตฺตนฺติ วุตฺเต ตทเหว
วา เสฺว ปจฺฉาภตฺตํ วา หรนฺโตปิ ตํ สงฺเกตํ ปุเร จ ปจฺฉา จ
หรตีติ เวทิตพฺโพ ฯ เอเสว นโย ปจฺฉาภตฺตรตฺตินฺทิเวสุปิ ฯ
ปุริมยามมชฺฌิมยามปจฺฉิมยามกาลชุณฺหมาสอุตุสํวจฺฉราทิวเสนาปิ
เจตฺถ สงฺเกตวิสงฺเกตตา เวทิตพฺพา ฯ ปุเรภตฺตํ หราติ วุตฺเต
ปุเรภตฺตเมว หริสฺสามีติ วายมนฺตสฺส ปจฺฉา ภตฺตํ โหติ เอตฺถ
กถนฺติ ฯ มหาสุมตฺเถโร ตาว อาห ปุเรภตฺตปฺปโยโคว เอโส
ตสฺมา มูลฏฺโฐ น มุจฺจตีติ ฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห
กาลปริจฺเฉทํ อติกฺกนฺตตฺตา วิสงฺเกตํ ตสฺมา มูลฏฺโฐ มุจฺจตีติ ฯ
                  สงฺเกตกมฺมกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๑๒๐} นิมิตฺตกมฺมนฺติ สญฺญุปฺปาทนตฺถํ กสฺสจิ นิมิตฺตสฺส กรณํ ฯ
ตํ อกฺขึ วา นิกฺขนิสฺสามีติอาทินา นเยน ติธา วุตฺตํ ฯ
อญฺญมฺปิ ปเนตฺถ หตฺถลงฺฆนปาณิปฺปหารองฺคุลิโปถนคีวูปนามน-
ขิปิตอุกฺกาสนาทิมเนกปฺปการํ สงฺคเหตพฺพํ ฯ เสสเมตฺถ สงฺเกตกมฺเม
วุตฺตนยเมวาติ ฯ
                  นิมิตฺตกมฺมกถา นิฏฺฐิตา ฯ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๓๗๓-๔๔๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=7842&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=7842&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=90              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=6336              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1672              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1672              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_1

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]