อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

                ทุติยปาราชิกวณฺณนา
        ทุติยํ อทุติเยน         ยํ ชิเนน ปกาสิตํ
        ปาราชิกนฺตสฺส ทานิ     ปตฺโต สํวณฺณนากฺกโม
        ยสฺมา ตสฺมา สุวิญฺเยฺยํ  ยํ ปุพฺเพ จ ปกาสิตํ
        ตํ สพฺพํ วชฺชยิตฺวาสฺส    โหติ สํวณฺณนา อยํ ฯ
     {๘๔} เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ
ปพฺพเตติ ฯ ราชคเหติ เอวํ นามเก นคเร ฯ ตํ หิ
มนฺธาตุมหาโควินฺทาทีหิ ปริคฺคหิตตฺตา ราชคหนฺติ วุจฺจติ ฯ อญฺเเปตฺถ
ปกาเร วณฺณยนฺติ ฯ กินฺเตหิ นามเมตํ ตสฺส นครสฺส ฯ ตํ
ปเนตํ พุทฺธกาเล จกฺกวตฺติกาเล จ นครํ โหติ ฯ เสสกาเล
สุญฺ โหติ ยกฺขปริคฺคหิตํ ฯ เตสํ วสนวนํ หุตฺวา ติฏฺติ ฯ
เอวํ โคจรคามํ ทสฺเสตฺวา นิวาสนฏฺานมาห ฯ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตติ
โส จ คิชฺฌา วาสฺส กูเฏ วสึสุ คิชฺฌสทิสานิ วาสฺส กูฏานิ
ตสฺมา คิชฺฌกูโฏติ วุจฺจติ ฯ สมฺพหุลาติ วินยปริยาเยน ตโย
ชนา สมฺพหุลาติ วุจฺจนฺติ ตโต ปรํ สงฺโฆ ฯ สุตฺตนฺตปริยาเยน
ตโย ตโย เอว ตโต ปฏฺาย สมฺพหุลา ฯ อิธ สุตฺตนฺตปริยาเยน
สมฺพหุลาติ เวทิตพฺพา ฯ สนฺทิฏฺาติ นาติวิสฺสาสิกา น ทฬฺหมิตฺตา
วุจฺจนฺติ ฯ ตตฺถ ตตฺถ สงฺคมฺม ทิฏฺตฺตา หิ เต สนฺทิฏฺาติ
วุจฺจนฺติ ฯ สมฺภตฺตาติ วิสฺสาสิกา ทฬฺหมิตฺตา วุจฺจนฺติ ฯ เต หิ
สุฏฺุ ภตฺตา ภชมานา เอกสมฺโภคปริโภคานิ กตฺวา  สมฺภตฺตาติ
วุจฺจนฺติ ฯ อิสิคิลิปสฺเสติ อิสิคิลิ นาม ปพฺพโต ตสฺส ปสฺเส ฯ
ปุพฺเพ กิร ปญฺจสตมตฺตา ปจฺเจกสมฺพุทฺธา กาสิโกสลาทีสุ ชนปเทสุ
ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ตสฺมึ ปพฺพเต สนฺนิปติตฺวา สมาปตฺติยา
วีตินาเมนฺติ ฯ มนุสฺสา เต ปวิสนฺเตเยว ปสฺสนฺติ น นิกฺขมนฺเต
ตโต อาหํสุ อยํ ปพฺพโต อิเม อิสี คิลตีติ ฯ ตทุปาทาย
ตสฺส อิสิคิลิเตฺวว สมญฺา อุทปาทิ ฯ ตสฺส ปสฺเส ปพฺพตปาเท ฯ
ติณกุฏิกาโย กริตฺวาติ ติณกุฏิโย ติณจฺฉทนา สทฺวารพนฺธา กุฏิโย
กตฺวา ฯ วสฺสํ อุปคจฺฉนฺเตน หิ นาลกปฏิปทํ ปฏิปนฺเนนาปิ
ปญฺจนฺนํ ฉทนานํ อญฺตเรน ฉนฺเนเยว สทฺวารพนฺเธ เสนาสเน
อุปคนฺตพฺพํ ฯ วุตฺตํ เหตํ น ภิกฺขเว อเสนาสนิเกน วสฺสํ
อุปคนฺตพฺพํ โย อุปคจฺเฉยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ ฯ ตสฺมา
วสฺสกาเล สเจ เสนาสนํ ลภติ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ ลภติ
หตฺถกมฺมํ ปริเยสิตฺวาปิ กาตพฺพํ ฯ หตฺถกมฺมํ อลภนฺเตน สามมฺปิ
กาตพฺพํ ฯ น เตฺวว อเสนาสนิเกน วสฺสํ อุปคนฺตพฺพํ ฯ
อยมนุธมฺมตา ฯ ตสฺมา เต ภิกฺขู ติณกุฏิโย กริตฺวา
รตฺติฏฺานทิวาฏฺานาทีนิ ปริจฺฉินฺทิตฺวา  กติกวตฺตานิ จ ขนฺธกวตฺตานิ จ
อธิฏฺาย ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขมานา วสฺสํ อุปคญฺฉึสุ ฯ อายสฺมาปิ
ธนิโยติ น เกวลํ เต เถรา อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส อาทิกมฺมิโก
อายสฺมา ธนิโยปิ ฯ กุมฺภการปุตฺโตติ กุมฺภการสฺส ปุตฺโต ฯ
ตสฺส หิ นามํ ธนิโยติ ปิตา กุมฺภกาโร เตน วุตฺตํ ธนิโย
กุมฺภการปุตฺโตติ ฯ วสฺสํ อุปคญฺฉีติ เตหิ เถเรหิ สทฺธึ
เอกฏฺาเนเยว ติณกุฏิกํ กริตฺวา วสฺสํ อุปคญฺฉิ ฯ วสฺสํ วุฏฺาติ
ปุริมิกาย อุปคตา มหาปวารณาย ปวาริตา ปาฏิปททิวสโต ปฏฺาย
วุฏฺวสฺสาติ วุจฺจนฺติ เอวํ วสฺสํ วุฏฺา หุตฺวา ฯ ติณกุฏิโย
ภินฺทิตฺวาติ น มุคฺครปฺปหาราทีหิ จุณฺณวิจุณฺณํ กตฺวา วตฺตสีเสน
ปน ติณญฺจ ทารุวลฺลีอาทีนิ จ โอโรเปตฺวาติ อตฺโถ ฯ เยน หิ
วิหารปจฺจนฺเต กุฏี กตา โหติ เตน สเจ อาวาสิกา ภิกฺขู
โหนฺติ เต อาปุจฺฉิตพฺพา สเจ อิมํ กุฏึ ปฏิชคฺคิตฺวา โกจิ
วสิตุํ อุสฺสหติ ตสฺเสว เทถาติ วตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ ฯ เยน
อรญฺเ วา กตา โหต ปฏิชคฺคนกํ วา น ลภติ เตน อญฺเสมฺปิ
ปริโภคํ ภวิสฺสตีติ ปฏิสาเมตฺวา คนฺตพฺพํ ฯ เต ปน ภิกฺขู อรญฺเ
กุฏิโย กตฺวา ปฏิชคฺคนกํ อลภนฺตา ติณญฺจ กฏฺญฺจ ปฏิสาเมตฺวา
สงฺโคปิตฺวาติ อตฺโถ ฯ ยถา จ ปิตํ อุปจิกาทีหิ น ขชฺชติ
อโนวสฺสกญฺจ โหติ ตถา เปตฺวา อิมํ านํ อาคนฺตฺวา
วสิตุกามานํ สพฺรหฺมจารีนํ อุปการาย ภวิสฺสตีติ คมิยวตฺตํ
ปูเรตฺวา ฯ ชนปทจาริกํ ปกฺกมึสูติ อตฺตโน อตฺตโน จิตฺตานุกูลํ
ชนปทํ อคมํสุ ฯ อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ตตฺเถว วสฺสํ
วสีติอาทิ อุตฺตานตฺถเมว ฯ ยาวตติยกนฺติ ยาวตติยกํ วารํ ฯ
อนวโยติ อนุอวโย ฯ สนฺธิวเสน อุการโลโป ฯ อนุอวโย ยํยํ
กุมฺภกาเรหิ กตฺตพฺพนฺนาม อตฺถิ สพฺพตฺถ อนูโน ปริปุณฺณสิปฺโปติ
อตฺโถ ฯ สเกติ อตฺตโน สนฺตเก ฯ อาจริยเกติ อาจริยกมฺเม ฯ
กุมฺภการกมฺเมติ กุมฺภการานํ กมฺเม ฯ กุมฺภกาเรหิ กตฺตพฺเพติ
อตฺโถ ฯ เอเตน สกํ อาจริยกํ สรูปโต ทสฺสิตํ โหติ ฯ
ปริโยทาตสิปฺโปติ ปริสุทฺธสิปฺโป ฯ อนวยตฺเตปิ สติ
อญฺเหิ อสทิสสิปฺโปติ วุตฺตํ โหติ ฯ สพฺพมตฺติกามยนฺติ
ปิฏฺิสงฺฆาฏกวาฏสูจิฆฏิกวาตปานกวาฏมตฺตํ เปตฺวา อวเสสํ
ภิตฺติจฺฉทนกฏฺกมฺมาทิเภทํ สพฺพํ เคหสมฺภารํ มตฺติกามยเมว กตฺวาติ
อตฺโถ ฯ ติณญฺจ กฏฺญฺจ โคมยญฺจ สงฺกฑฺฒิตฺวา ตํ กุฏิกํ ปจีติ
สพฺพมตฺติกามยํ กตฺวา ปาณิกาย ฆํสิตฺวา สุกฺขาเปตฺวา
เตลตมฺพมตฺติกาย ปริมชฺชิตฺวา อนฺโต จ พหิ จ ติณาทีหิ ปูเรตฺวา
ยถา ปกฺกา สุปกฺกา โหติ เอวํ ปจิ ฯ เอวํ ปกฺกา จ ปน
สา อโหสิ กุฏิกา ฯ อภิรูปาติ สุรูปา ฯ ปาสาทิกาติ
ปาสาทชนิกา ฯ โลหิตกาติ โลหิตวณฺณา ฯ กึกิณิกสทฺโทติ
กึกิณิกชาลสฺส สทฺโท ฯ ยถา กิร นานารตเนหิ กตสฺส กึกิณิกชาลสฺส
สทฺโท โหติ เอวํ ตสฺสา กุฏิยา วาตปานนฺตริกาทีหิ ปวิฏฺเน
วาเตน สมาหตาย สทฺโท อโหสิ ฯ เอเตนสฺสา อนฺโต จ พหิ
จ สุปกฺกภาโว ทสฺสิโต โหติ ฯ มหาอฏฺกถายํ ปน กึกิณิกาติ
กํสภาชนํ ตสฺมา อภิหตสฺส กํสภาชนสฺส สทฺโท เอวมสฺสา
วาตาหตาย สทฺโท อโหสีติ วุตฺตํ ฯ {๘๕} กึ เอตํ ภิกฺขเวติ เอตฺถ
ชานนฺโตว ภควา กถาสมุฏฺาปนตฺถํ ปุจฺฉิ ฯ ภควโต เอตมตฺถํ
อาโรเจสุนฺติ สพฺพมตฺติกามยาย กุฏิกาย กรณภาวํ อาทิโต ปฏฺาย
ภควโต อาโรเจสุํ ฯ กถํ หิ นาม โส ภิกฺขเว ฯเปฯ กุฏิกํ
กริสฺสตีติ อิทํ อตีตตฺเถ อนาคตวจนํ ฯ อกาสีติ วุตฺตํ โหติ ฯ
ตสฺส ลกฺขณํ สทฺทสตฺถโต ปริเยสิตพฺพํ ฯ น หิ นาม ภิกฺขเว
ตสฺส โมฆปุริสสฺส ปาเณสุ อนุทยา อนุกมฺปา อวิเหสา ภวิสฺสตีติ
เอตฺถ อนุทยาติ อนุรกฺขณา ฯ เอเตน เมตฺตาปุพฺพภาคํ ทสฺเสติ ฯ
อนุกมฺปาติ ปรทุกฺเขน จิตฺตกมฺปนา ฯ อวิเหสาติ อวิหึสนา ฯ
เอเตหิ กรุณาปุพฺพภาคํ ทสฺเสติ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ภิกฺขเว
ตสฺส โมฆปุริสสฺส ปวีขนนจิกฺขลฺลมทฺทนอคฺคิทาเนสุ พหู
ขุทฺทานุขุทฺทเก ปาเณ พฺยาพาเธนฺตสฺส วินาเสนฺตสฺส เตสุ ปาเณสุ
เมตฺตากรุณานํ ปุพฺพภาคมตฺตาปิ อนุทยา อนุกมฺปา อวิเหสา น
หิ นาม ภวิสฺสติ อปฺปมตฺตกาปิ นาม น ภวิสฺสตีติ ฯ มา
ปจฺฉิมา ชนตา ปาเณสุ ปาตพฺยตํ อาปชฺชตีติ ปจฺฉิโม ชนสมูโห
ปาเณสุ ปาตพฺยภาวํ มา อาปชฺชิ ฯ พุทฺธกาเลปิ ภิกฺขูหิ เอวํ
กตํ อีทิเสสุ าเนสุ ปาเณสุ ปาณาติปาตํ กโรนฺตานํ นตฺถิ
โทโสติ มญฺิตฺวา อิมสฺส ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชมานา ปจฺฉิมา
ชนตา มา ปาเณสุ ปาตพฺเพ ฆํสิตพฺเพ เอวํ มญฺีติ วุตฺตํ
โหติ ฯ เอวํ ธนิยํ ครหิตฺวา น จ ภิกฺขเว สพฺพมตฺติกา มยา กุฏิกา
กาตพฺพาติ อายตึ ตาทิสาย กุฏิกาย กรณํ ปฏิกฺขิปิ ฯ ปฏิกฺขิปิตฺวา
จ โย กเรยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ สพฺพมตฺติกามยกุฏิกากรเณ
อาปตฺตึ เปสิ ฯ ตสฺมา โยปิ ปวีขนนาทินา ปาเณสุ ปาตพฺยตํ
อนาปชฺชนฺโต ตาทิสํ กุฏิกํ กโรติ โสปิ ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ฯ
ปวีขนนาทีหิ ปน ปาเณสุ ปาตพฺยตํ อาปชฺชนฺโต ยํยํ วตฺถุํ
วีติกฺกมติ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตเมว อาปตฺตึ อาปชฺชติ ฯ อิธ
ธนิยตฺเถรสฺส อาทิกมฺมิกตฺตา อนาปตฺติ ฯ เสสานํ สิกฺขาปทํ
อติกฺกมิตฺวา กโรนฺตานมฺปิ กตํ ลภิตฺวา ตตฺถ วสนฺตานมฺปิ
ทุกฺกฏเมว ฯ ทพฺพสมฺภารมิสฺสกา ปน ยถา ตถา วา มิสฺสา
โหตุ วฏฺฏติ ฯ สุทฺธมตฺติกามยาว น วฏฺฏติ ฯ สาปิ อิฏฺกาหิ
คิญฺชกาวสถสงฺเขเปน กตา วฏฺฏติ ฯ เอวมฺภนฺเตติ โข ฯเปฯ ตํ
กุฏิกํ ภินฺทึสูติ ภควโต วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา กฏฺเหิ จ ปาสาเณหิ
จ ตํ กุฏิกํ วิกีรนฺตา ภินฺทึสุ ฯ อถโข อายสฺมา ธนิโยติอาทิมฺหิ
อยํ สงฺเขปตฺโถ ฯ ธนิโย เอกปสฺเส ทิวาวิหารํ นิสินฺโน เตน
สทฺเทน อาคนฺตฺวา เต ภิกฺขู กิสฺส เม ตุมฺเห อาวุโส กุฏิกํ
ภินฺทถาติ ปุจฺฉิตฺวา โน ๑- ภควา เภทาเปตีติ สุตฺวา สุวจตาย
สมฺปฏิจฺฉิ ฯ กสฺมา ปน ภควา อิมินา อติมหนฺเตน อุสฺสาเหน
อตฺตโน วสนตฺถํ กตํ กุฏิกํ เภทาเปสิ นนุ เอตสฺเสตฺถ วยกมฺมมฺปิ
อตฺถีติ ฯ กิญฺจาปิ อตฺถิ อถโข ตํ ภควา อกปฺปิยาติ ภินฺทาเปสิ
ติตฺถิยทฺธโชติ ภินฺทาเปสิ ฯ อยเมตฺถ วินิจฺฉโย ฯ อฏฺกถายมฺปน
อญฺานิปิ การณานิ วุตฺตานิ สตฺตานุทยาย ปตฺตจีวรคุตฺตตฺถาย
เสนาสนพาหุลฺลปฏิเสธนตฺถายาติอาทีนิ ฯ ตสฺมา อิทานิปิ โย
ภิกฺขุ พหุสฺสุโต วินยญฺู อญฺ ภิกฺขุํ อกปฺปิยปริกฺขารํ คเหตฺวา
วิจรนฺตํ ทิสฺวา ตํ ฉินฺทาเปยฺย วา ภินฺทาเปยฺย วา อนุปวชฺโช
โส เนว โจเทตพฺโพ น สาเรตพฺโพ น ตํ ลพฺภา วตฺตุํ มม
ปริกฺขาโร ตยา นาสิโต ตํ เม เทหีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ภควาติ ปทสฺส ปรโต ลิขิตพฺพํ ฯ
     ตตฺรายํ ปาลิมุตฺตโก กปฺปิยากปฺปิยปริกฺขารวินิจฺฉโย ฯ เกจิ
ตาลปณฺณจฺฉตฺตํ อนฺโต วา พหิ วา ปญฺจวณฺเณน สุตฺเตน
สิพฺเพตฺวา วณฺณมฏฺ กโรนฺติ ตํ น วฏฺฏติ ฯ เอกวณฺเณน
ปน นีเลน วา ปีเตน วา เยน เกนจิ สุตฺเตน อนฺโต วา พหิ
วา สิพฺพิตุํ ฉตฺตทณฺฑคฺคาหณกํ สลากปญฺชรํ วา วินทฺธิตุํ วฏฺฏติ ฯ
ตญฺจ โข ถิรกรณตฺถํ น วณฺณมฏฺตฺถาย ฯ ฉตฺตปณฺเณสุ
มกรทนฺตกํ วา อฑฺฒจนฺทกํ วา ฉินฺทิตุํ น วฏฺฏติ ฯ ฉตฺตทณฺเฑ
เคหตฺถมฺเภสุ วิย ฆฏโก วา พาฬรูปกํ วา น วฏฺฏติ ฯ สเจปิ
สพฺพตฺถ อารคฺเคน เลขา ทินฺนา โหติ สาปิ น วฏฺฏติ ฯ ฆฏกมฺปิ
พาฬรูปกมฺปิ ภินฺทิตฺวา ธาเรตพฺพํ ฯ เลขาปิ ฆํสิตฺวา วา อปเนตพฺพา
สุตฺตเกน วา ทณฺโฑ เวเตพฺโพ  ฯ ทณฺฑพุนฺเธ ปน
อหิจฺฉตฺตกสณฺานํ วฏฺฏติ ฯ วาตปฺปหาเรน อจลนตฺถํ ฉตฺตมณฺฑลิกํ
รชฺชุเกหิ คาเหตฺวา ทณฺเฑ พนฺธนฺติ ฯ ตสฺมึ พนฺธนฏฺาเน
วาลยมิว อุกฺกีริตฺวา เลขํ เปนฺติ สา วฏฺฏติ ฯ จีวรมณฺฑนตฺถาย
นานาสุตฺตเกหิ สตปทีสทิสํ สิพฺพนฺตา อาคนฺตุกปฏํ เปนฺติ อญฺมฺปิ
ยงฺกิญฺจิ สูจิกมฺมวิการํ กโรนฺติ ปฏมุเข วา ปริยนฺเต วา เวณึ
วา สงฺขลิกํ วา เอวมาทิ สพฺพํ น วฏฺฏติ ฯ ปกติสูจิกมฺมเมว
วฏฺฏติ ฯ คณฺิกปฏกญฺจ ปาสกปฏกญฺจ อฏฺโกณมฺปิ โสฬสโกณมฺปิ
กโรนฺติ ตตฺถ อคฺฆิยคยมุคฺคราทีนิ ทสฺเสนฺติ กกฺกฏกกฺขีนิ
อุกฺกีรนฺติ สพฺพํ น วฏฺฏติ ฯ จตุกฺโกณเมว วฏฺฏติ ฯ
โกณสุตฺตกปิฬกาว จีวเร รตฺเต ทูวิญฺเยฺยรูปา วฏฺฏนฺติ ฯ
กชิกปิฏฺขลิอาทีสุ จีวรํ ปกฺขิปิตุํ น วฏฺฏติ ฯ จีวรกมฺมกาเล ปน
หตฺถมลสูจิมลาทีนํ โธวนตฺถํ กิลิฏฺกาเล จ โธวนตฺถํ วฏฺฏติ ฯ
คนฺธํ วา ลาขํ วา เตลํ วา รชเน ปกฺขิปิตุํ น วุฏฺฏติ ฯ จีวรํ
รชิตฺวา สงฺเขน วา มณินา วา เยน เกนจิ น ฆฏฺเฏตพฺพํ ฯ
ภูมิยํ ชานุกานิ นิหนฺตฺวา หตฺเถหิ คเหตฺวา โทณิยมฺปิ น ฆํสิตพฺพํ ฯ
โทณิยํ วา ผลเก วา เปตฺวา อนฺเต คาหาเปตฺวา หตฺเถน ปหริตุํ
ปน วฏฺฏติ ฯ ตมฺปิ มุฏฺินา น กาตพฺพํ ฯ โปราณกตฺเถรา ปน
โทณิยมฺปิ น เปสุํ เอโก หตฺเถน คเหตฺวา ติฏฺติ อปโร
หตฺเถ กตฺวา หตฺเถน ปหรติ ฯ จีวรสฺส กณฺณสุตฺตกํ น วฏฺฏติ ฯ
รชิตกาเล ฉินฺทิตพฺพํ ฯ ยํ ปน อนุชานามิ ภิกฺขเว กณฺณสุตฺตกนฺติ
เอวํ อนุญฺาตํ ตํ อนุวาเต ปาสกํ กตฺวา พนฺธิตพฺพํ รชนกาเล
ลคฺคนตฺถาย ฯ คณฺิเกปิ โสภากรณตฺถํ เลขา วา ปิฬกา วา
น วฏฺฏติ นาเสตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํ ฯ ปตฺเต วา ถาลเก วา
อารคฺเคน เลขํ กโรนฺติ อนฺโต วา พหิ วา น วฏฺฏติ ฯ
ปตฺตํ ภมํ อาโรเปตฺวา มชฺชิตฺวา ปจนฺติ มณิวณฺณํ กริสฺสามาติ
น วฏฺฏติ ฯ เตลวณฺโณ ปน วฏฺฏติ ฯ ปตฺตมณฺฑเล ภตฺติกมฺมํ
น วฏฺฏติ ฯ มกรทนฺตกํ ปน วฏฺฏติ ฯ ธมกรกจฺฉตฺตกสฺส อุปริ
วา เหฏฺา วา ธมกรกกุจฺฉิยํ วา เลขา น วฏฺฏติ ฯ ฉตฺตมุขวฏฺฏิยํ
ปนสฺส เลขา วฏฺฏติ ฯ กายพนฺธนสฺส โสภนตฺถํ ตหึ ตหึ ทิคุณํ
สุตฺตํ โกฏฺเฏนฺติ กกฺกฏกกฺขีนิ อุฏฺเปนฺติ น วฏฺฏติ ฯ อุโภสุ
ปน อนฺเตสุ ทสามุขสฺส ถิรภาวาย ทิคุณํ โกฏฺเฏตุํ วฏฺฏติ ฯ
ทสามุเข ปน ฆฏกํ วา มกรมุขํ วา เทฑฺฑุภสีสํ วา ยงฺกิญฺจิ
วิการรูปํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ ตตฺถ ตตฺถ อจฺฉีนิ ทสฺเสตฺวา
มาลากมฺมาทีนิ วา กตฺวา โกฏฺฏิตกายพนฺธนํปิ น วฏฺฏติ ฯ
อุชุกเมว ปน มจฺฉกณฺฏกํ วา ขชฺชูรีปตฺตกํ วา มฏฺปฏิกํ วา
กตฺวา โกฏฺฏิตุํ วฏฺฏติ ฯ กายพนฺธนสฺส ทสา เอกา วฏฺฏติ
เทฺว ตีณิ จตฺตาริปิ วฏฺฏนฺติ ฯ ตโต ปรํ น วฏฺฏนฺติ ฯ
รชฺชุกกายพนฺธนํ เอกเมว วฏฺฏติ ฯ ปามงฺคสณฺานํ ปน เอกมฺปิ น
วฏฺฏติ ฯ ทสา ปน ปามงฺคสณฺานาปิ วฏฺฏติ ฯ พหู รชฺชุเก
เอกโต กตฺวา เอเกน นิรนฺตรํ เวเตฺวา กตํ พหุรชฺชุกนฺติ น
วตฺตพฺพํ ตํ วฏฺฏติ ฯ กายพนฺธนวิเถ อฏฺมงฺคลาทิกํ ยงฺกิญฺจิ
วิการรูปํ น วฏฺฏติ ฯ ปริจฺเฉทเลขามตฺตํ วฏฺฏติ ฯ วิถกสฺส
อุโภสุ อนฺเตสุ ถิรกรณตฺถาย ฆฏกมฺปิ กโรนฺติ อยมฺปิ วฏฺฏติ ฯ
อญฺชนิยํ อิตฺถีปุริสจตุปฺปทสกุณรูปํ วา มาลากมฺมลตากมฺม-
มกรทนฺตกโคมุตฺตกอฑฺฒจนฺทกาทิเภทํ วา วิการรูปํ น วฏฺฏติ ฯ
ฆํสิตฺวา วา ฉินฺทิตฺวา วา ยถา วา น ปญฺายติ ตถา
สุตฺตเกน เวเตฺวา วลญฺเชตพฺพา ฯ อุชุกเมว ปน จตุรสฺสา วา
อฏฺสา วา โสฬสํสา วา อญฺชนี วฏฺฏติ ฯ เหฏฺโตปิสฺสา เทฺว
วา ติสฺโส วา วฏฺฏเลขาโย วฏฺฏนฺติ ฯ คีวายมฺปิสฺสา
ปิธานกพนฺธนตฺถํ เอกา วฏฺฏเลขา วฏฺฏติ ฯ อญฺชนีสลากายมฺปิ
วณฺณมฏฺกมฺมํ น วฏฺฏติ ฯ อญฺชนีถวิกายมฺปิ ยงฺกิญฺจิ นานาวณฺเณน
สุตฺเตน วณฺณมฏฺกมฺมํ น วฏฺฏติ ฯ เอเสว นโย กุญฺจิกโกสเกปิ ฯ
กุญฺจิกาย วณฺณมฏฺกมฺมํ น วฏฺฏติ ฯ ตถา สิปาฏิกาย ฯ
เอกวณฺณสุตฺเตน ปเนตฺถ เยน เกนจิ ยงฺกิญฺจิ สิพฺพิตุํ วฏฺฏติ ฯ
อารกณฺฏเกปิ วฏฺฏมณิกํ วา อญฺ วา วณฺณมฏฺ น วฏฺฏติ ฯ
คีวายํ ปน ปริจฺเฉทเลขา วฏฺฏติ ฯ ปิปฺผลเกปิ มณิกํ วา ปิฬกํ
วา ยงฺกิญฺจิ เปตุํ น วฏฺฏติ ฯ ทณฺฑเก ปน ปริจฺเฉทเลขา
วฏฺฏติ ฯ นขจฺเฉทนํ วลิตกํเยว กโรนฺติ ตสฺมา ตํ วฏฺฏติ ฯ
อุตฺตรารณิยํ วา อรณิยํ วา ธนุเก วา อุปริเปลฺลนทณฺฑเก วา
มาลากมฺมาทิกํ ยงฺกิญฺจิ วณฺณมฏฺ น วฏฺฏติ ฯเปลฺลนทณฺฑกสฺส
ปน เวมชฺเฌ มณฺฑลํ โหติ ตตฺถ ปริจฺเฉทเลขามตฺตํ วฏฺฏติ ฯ
สูจิสณฺฑาสํ กโรนฺติ เยน สูจึ ฑํสาเปตฺวา ฆํสนฺติ ฯ ตตฺถ
มกรมุขาทิกํ ยงฺกิญฺจิ วณฺณมฏฺ น วฏฺฏติ ฯ สูจิฑํสนตฺถํ ปน
มุขมตฺตํ โหติ ตํ วฏฺฏติ ฯ ทนฺตกฏฺจฺเฉทนวาสิยมฺปิ ยงฺกิญฺจิ
วณฺณมฏฺ น วฏฺฏติ ฯ อุชุกเมว กปฺปิยโลเหน อุโภสุ วา
ปสฺเสสุ จตุรสฺสํ วา อฏฺสํ วา พนฺธิตุํ วฏฺฏติ ฯ กตฺตรทณฺเฑปิ
ยงฺกิญฺจิ วณฺณมฏฺ น วฏฺฏติ ฯ เหฏฺา เอกา วา เทฺว วา
วฏฺฏเลขา อุปริ อหิจฺฉตฺตกมกุลมตฺตญฺจ วฏฺฏติ ฯ เตลภาชเนสุ
วิสาเณ นาฬิยํ วา อลาพุเก วา อามณฺฑสารเก วา เปตฺวา
อิตฺถีรูปํ ปุริสรูปญฺจ อวเสสํ สพฺพมฺปิ วณฺณมฏฺกมฺมํ วฏฺฏติ ฯ
มญฺจปีเ ภิสีพิมฺโพหเน ภุมฺมตฺถรเณ ปาทปุญฺฉเน จงฺกมนภิสิยํ
สมฺมุญฺชนิยํ กจวรฉฑฺฑนเก รชนโทณิกาย ปานียอุฬุงฺเก ปานียฆเฏ
ปาทกฏฺลิกาย ผลกปีเก วลยาธารเก ทณฺฑาธารเก ปตฺตปิธาเน
ตาลวณฺเฏ จ วีชเน เอเตสุ สพฺพํ มาลากมฺมาทิวณฺณมฏฺกมฺมํ
วฏฺฏติ ฯ เสนาสเน ปน ทฺวารกวาฏวาตปานกวาฏาทีสุ
สพฺพรตนมยมฺปิ วณฺณมฏฺกมฺมํ วฏฺฏติ ฯ เสนาสเน กิญฺจิ ปฏิเสเธตพฺพํ
นตฺถิ อญฺตฺร วิรุทฺธเสนาสนา ฯ วิรุทฺธเสนาสนนฺนาม อญฺเสํ
สีมาย ราชวลฺลเภหิ กตํ เสนาสนํ วุจฺจติ ฯ ตสฺมา เย ตาทิสํ
เสนาสนํ กโรนฺติ เต วตฺตพฺพา มา อมฺหากํ สีมาย เสนาสนํ
กโรถาติ ฯ อนาทิยิตฺวา กโรนฺติเยว ฯ ปุนปิ วตฺตพฺพา มา เอวํ
อกตฺถ มา อมฺหากํ อุโปสถปฺปวารณานํ อนฺตรายมกตฺถ มา
สามคฺคึ ภินฺทิตฺถ ตุมฺหากํ เสนาสนํ กตมฺปิ กตฏฺาเน น
สฺสตีติ ฯ สเจ พลกฺกาเรน กโรนฺติเยว ยทา เตสํ ลชฺชิปริสา
อุสฺสนฺนา โหติ สกฺกา โหติ ลทฺธุํ ธมฺมิโก วินิจฺฉโย ตทา
เตสํ เปเสตพฺพํ ตุมฺหากํ อาวาสํ หรถาติ ฯ สเจ ยาวตติยํ เปสิเต
หรนฺติ สาธุ โน เจ หรนฺติ เปตฺวา โพธิญฺจ เจติยญฺจ
อวเสสเสนาสนานิ ภินฺทิตพฺพานิ โน จ โข อปริโภคํ กโรนฺเตหิ ฯ
ปฏิปาฏิยา ปน ฉทนโคปานสีอิฏฺกาทีนิ อปเนตฺวา เตสํ เปเสตพฺพํ
ตุมฺหากํ ทพฺพสมฺภาเร หรถาติ ฯ สเจ หรนฺติ สาธุ โน เจ หรนฺติ
อถ เตสุ สมฺภาเรสุ หิมวสฺสาตปาทีหิ ปูติภูเตสุ วา โจเรหิ วา หเฏสุ
อคฺคินา วา ทฑฺเฒสุ สีมสามิกา ภิกฺขู อนุปวชฺชา น ลพฺภา โจเทตุํ
ตุมฺเหหิ อมฺหากํ ทพฺพสมฺภารา นาสิตาติ วา ตุมฺหากํ คีวาติ วา ฯ
ยํ ปน สีมสามิเกหิ ภิกฺขูหิ กตํ ตํ สุกตเมว โหตีติ ฯ
                 ปาลิมุตฺตกวินิจฺฉโย นิฏฺิโต ฯ
     {๘๖} เอวํ ภินฺนาย ปน กุฏิกาย ธนิยสฺส ปริวิตกฺกญฺจ ปุนเรว
กุฏิกรณตฺถาย อุสฺสาหญฺจ ทสฺเสตุํ อถโข อายสฺมโตติอาทิ วุตฺตํ ฯ
ตตฺถ ทารุคเหคณโกติ รญฺโ ทารุภณฺฑาคาเร ทารุโคปโก ฯ
คหณทารูนีติ เทเวน คหิตทารูนิ ราชปริคฺคหภูตานิ ทารูนีติ
อตฺโถ ฯ นครปฏิสงฺขาริกานีติ นครสฺส ปฏิสงฺขารูปกรณานิ ฯ
อาปทตฺถาย นิกฺขิตฺตานีติ อคฺคิทาเหน วา ปุราณภาเวน วา
ปฏิราชูปรุนฺธนาทินา วา โคปุรฏฺฏาลกราชนฺเตปุรหตฺถิสาลาทีนํ วิปตฺติ
อาปทาติ วุจฺจติ ตทตฺถํ นิกฺขิตฺตานีติ วุตฺตํ โหติ ฯ ขณฺฑาขณฺฑิกํ
เฉทาเปตฺวาติ อตฺตโน กุฏิกาย ปมาณํ สลฺลกฺเขตฺวา กิญฺจิ อคฺเค
กิญฺจิ มชฺเฌ กิญฺจิ มูเล ขณฺฑาขณฺฑํ กโรนฺโต เฉทาเปสิ ฯ
     {๘๗} วสฺสกาโรติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯ มคธมหาสตฺโตติ
มคธรฏฺเ มหามตฺโต มหติยา อิสฺสริยมตฺตาย สมนฺนาคโต
มคธรญฺโ วา มหามตฺโต มหามจฺโจติ วุตฺตํ โหติ ฯ
อนุสญฺายมาโนติ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา ปจฺจเวกฺขมาโน ฯ ภเณติ อิสฺสรานํ
นีจฏฺานิกปุริสาลปนํ ฯ พนฺธํ อาณาเปสีติ พฺราหฺมโณ ปกติยาปิ
ตสฺมึ อิสฺสาปกโตว โส รญฺโ อาณาเปหีติ วจนํ สุตฺวา
ยสฺมา ปกฺโกสาเปหีติ รญฺา น วุตฺตํ ตสฺมา นํ หตฺเถสุ จ
ปาเทสุ จ พนฺธํ กตฺวา อาณาเปสฺสามีติ พนฺธํ อาณาเปสิ ฯ
อทฺทสา โข อายสฺมา ธนิโยติ กถํ อทฺทส ฯ โส กิร อตฺตโน
เลเสน ทารูนํ หฏภาวํ ตฺวา นิสฺสํสยํ เอส ทารูนํ การณา
ราชกุลโต วธํ วา พนฺธํ วา ปาปุณิสฺสตีติ ตทา นํ อหเมว
โมเจสฺสามีติ นิจฺจกาลํ ตสฺส ปวุตฺตึ สุณนฺโตเยว วิจรติ ตสฺมา
ตํขณํเยว คนฺตฺวา อทฺทส ฯ เตน วุตฺตํ อทฺทสา โข อายสฺมา
ธนิโยติ ฯ ทารูนํ กิจฺจาติ ทารูนํ การณา ฯ ปุราหํ หญฺามีติ
อหํ ปุรา หญฺามิ ฯ ยาว อหํ น หญฺามิ ตาว ตฺวํ เอยฺยาสีติ
อตฺโถ ฯ {๘๘} อิงฺฆ ภนฺเต สราเปหีติ เอตฺถ อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ
นิปาโต ฯ ปมาภิสิตฺโตติ ๑- อภิสิตฺโต หุตฺวา ปมํ ฯ เอวรูปึ
วาจํ ภาสิตาติ ทินฺนญฺเว สมณพฺราหฺมณานํ ติณกฏฺโทกํ
ปริภุญฺชนฺตูติ อิมํ เอวรูปึ วาจํ อภิสิตฺโต หุตฺวา ปมเมว ยํ
ตฺวํ อภาสิ ตํ สยเมว ภาสิตฺวา อิทานิ สรสิ น สรสีติ วุตฺตํ
โหติ ฯ ราชาโน กิร อภิสิตฺตมตฺตาเยว ธมฺมเภริญฺจาราเปนฺติ
ทินฺนญฺเว สมณพฺราหฺมณานํ ติณกฏฺโทกํ ปริภุญฺชนฺตูติ ตํ
สนฺธาย เอส วทติ ฯ เตสํ มยา สนฺธาย ภาสิตนฺติ เตสํ
อปฺปมตฺตเกปิ กุกฺกุจฺจายนฺตานํ สมิตพาหิตปาปานํ สมณพฺราหฺมณานํ
ติณกฏฺโทกหรณํ สนฺธาย มยา เอวํ ภาสิตํ น ตุมฺหาทิสานนฺติ
อธิปฺปาโย ฯ ตญฺจ โข อรญฺเ อปริคฺคหิตนฺติ ตญฺจ
ติณกฏฺโทกํ ยํ อรญฺเ อปริคฺคหิตํ โหติ เอตํ สนฺธาย มยา
ภาสิตนฺติ ทีเปติ ฯ โลเมน ตฺวํ มุตฺโตสีติ เอตฺถ โลมมิว โลมํ
กึ ปน ตํ ปพฺพชฺชาลิงฺคํ ฯ กึ วุตฺตํ โหติ ฯ ยถา นาม
ธุตฺตา มํสํ ขาทิสฺสามาติ มหคฺฆโลมกํ เอฬกํ คณฺเหยฺยุํ ตเมนํ
อโ วิญฺุปุริโส ทิสฺวา อิมสฺส เอฬกสฺส มํสํ กหาปณมตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑. สมฺปจฺจาภิสิตฺโตติ อมฺหากํ มติ ฯ ปมาภิสมฺพุทฺโธติ สาธกํ ฯ
อคฺฆติ โลมานิ ปน โลมวาเร โลมวาเร อเนเก กหาปเณ อคฺฆนฺตีติ
เทฺว อโลมเก เอฬเก ทตฺวา คณฺเหยฺย เอวํ โส เอฬโก
วิญฺุปุริสมาคมฺม โลเมน มุจฺเจยฺย เอวเมว ตฺวํ อิมสฺส กมฺมสฺส
กตตฺตา วธพนฺธนารโห ยสฺมา ปน อรหทฺธโช สพฺภิ อวชฺฌรูโป
ตฺวญฺจ สาสเน ปพฺพชิตตฺตา ปพฺพชฺชาลิงฺคภูตํ อรหทฺธชํ ธาเรสิ
ตสฺมา ตฺวํ อิมินา ปพฺพชฺชาลิงฺคโลเมน เอฬโก วิย วิญฺุปุริสํ
อาคมฺม มุตฺโตสิ ฯ
     มนุสฺสา อุชฺฌายนฺตีติ รญฺโ ปริสติ ภาสมานสฺส สมฺมุขา
จ ปรมฺมุขา จ สุตฺวา ตตฺถ ตตฺถ มนุสฺสา อุชฺายนฺติ อวชฺฌายนฺติ
อวชานนฺตา ตํ ฌายนฺติ โอโลเกนฺติ ลามกโต วา จินฺเตนฺตีติ
อตฺโถ ฯ ขียนฺตีติ ตสฺส อวณฺณํ กเถนฺติ ปกาเสนฺติ ฯ วิปาเจนฺตีติ
วิตฺถาริกํ กโรนฺติ สพฺพตฺถ ปตฺถรนฺติ ฯ อยญฺจ อตฺโถ
สทฺทสตฺถานุสาเรน เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา อลชฺชิโน อิเม
สมณา สกฺยปุตฺติยาติอาทีนิ จินฺเตนฺตา อุชฺฌายนฺติ นตฺถิ อิเมสํ
สามญฺนฺติอาทีนิ ภณนฺตา ขียนฺติ อปคตา อิเม สามญฺาติอาทีนิ
ตตฺถ ตตฺถ วิตฺถาเรนฺตา วิปาเจนฺตีติ ฯ เอเตน นเยน อิเมสํ
ปทานํ อิโต ปรมฺปิ ตตฺถ ตตฺถ อาคตปทานุรูเปน โยชนา
เวทิตพฺพา ฯ ตตฺถ พฺรหฺมจาริโนติ เสฏฺจาริโน ฯ สามญฺนฺติ
สมณภาโว ฯ พฺรหฺมญฺนฺติ เสฏฺภาโว ฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมว ฯ
รญฺโ ทารูนีติอาทิมฺหิ อทินฺนํ อาทิยิสฺสตีติ อยํ อุชฺฌายนตฺโถ ฯ
ยํ ปน อทินฺนํ อาทิยิ ตํ ทสฺเสตุํ รญฺโ ทารูนีติ วุตฺตํ ฯ
อิติ วจนเภเท อสมฺมุยฺหนฺเตหิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ
     ปุราณโวหาริโก มหามตฺโตติ ภิกฺขุภาวโต ปุราเณ คิหิกาเล
วินิจฺฉยโวหาเร นิยุตฺตตฺตา โวหาริโกติ สงฺขํ คโต มหาอมจฺโจ ฯ
อถโข ภควา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจาติ ภควา สามญฺเว
โลกโวหารมฺปิ ชานาติ อตีตพุทฺธานํ ปญฺตฺตมฺปิ ชานาติ ปุพฺเพปิ
พุทฺธา เอตฺตเกน ปาราชิกํ ปญฺาเปนฺติ เอตฺตเกน ถุลฺลจฺจยํ
เอตฺตเกน ทุกฺกฏนฺติ เอวํ สนฺเตปิ สเจ อญฺเหิ โลกโวหารญฺูหิ
สทฺธึ อสํสนฺเทตฺวา ปาทมตฺเตน ปาราชิกํ ปญฺาเปยฺย เตนสฺส
สิยุํ วตฺตาโร สีลสํวโร นาม เอกภิกฺขุสฺสปิ อปฺปเมยฺโย อสงฺเขยฺโย
มหาปวีสมุทฺทอากาสานิ วิย อติวิตฺถิณฺโณ ตํ นาม ภควา
ปาทมตฺตเกน นาเสสีติ ตโต ตถาคตสฺส าณพลํ อชานนฺตา
สิกฺขาปทํ โกเปยฺยุํ ปญฺตฺตมฺปิ สิกฺขาปทํ ยถาาเน น ติฏฺเยฺย
โลกโวหารญฺูหิ ปน สทฺธึ สํสนฺเทตฺวา ปญฺตฺเต โส อุปวาโท
น โหติ อญฺทตฺถุํ เอวํ วตฺตาโร โหนฺติ อิเม หิ นาม
อาคาริกาปิ ปาทมตฺเตน โจรํ หนนฺติปิ พนฺธนฺติปิ ปพฺพาเชนฺติปิ
กสฺมา ภควา ปพฺพชิตํ น นาเสสฺสติ เยน ปรสนฺตกํ
ติณสลากมตฺตมฺปิ น คเหตพฺพนฺติ ตถาคตสฺส จ าณพลํ ชานิสฺสนฺติ
ปญฺตฺตมฺปิ จ สิกฺขาปทํ อกุปฺปํ ภวิสฺสติ ยถาาเน สฺสติ ฯ
ตสฺมา โลกโวหารญฺูหิ สทฺธึ สํสนฺเทตฺวา ปญฺาเปตุกาโม
สพฺพาวนฺตํ ปริสํ อนุวิโลเกนฺโต อถโข ภควา อวิทูเร นิสินฺนํ
ทิสฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจาติ เอตํ อโวจ กิตฺตเกน นุโข
ภิกฺขุ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร โจรํ คเหตฺวา หนติ วา
พนฺธติ วา ปพฺพาเชติ วาติ ฯ ตตฺถ มาคโธติ มคธานํ อิสฺสโร ฯ
เสนิโยติ เสนาย สมฺปนฺโน ฯ พิมฺพิสาโรติ ตสฺส นามํ ฯ
ปพฺพาเชติ วาติ รฏฺโต นิกฺขาเมติ ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว ฯ
ปญฺจมาสโก ปาโทติ ตทา ราชคเห วีสติมาสโก กหาปโณ โหติ
ตสฺมา ปญฺจมาสโก ปาโท ฯ เอเตน ลกฺขเณน สพฺพชนปเทสุ
กหาปณสฺส จตุตฺโถ ภาโค ปาโทติ เวทิตพฺโพ ฯ โส จ โข
โปราณสฺส นีลกหาปณสฺส วเสน น อิตเรสํ รุทฺรทามกาทีนํ ฯ
เตน ปาเทน อตีตา พุทฺธาปิ ปาราชิกํ ปญฺาเปสุํ อนาคตาปิ
ปญฺาเปสฺสนฺติ ฯ สพฺพพุทฺธานํ หิ ปาราชิกวตฺถุมฺหิ วา ปาราชิเก
วา นานตฺตํ นตฺถิ ฯ อิมาเนว จตฺตาริ ปาราชิกวตฺถูนิ อิมาเนว
จตฺตาริ ปาราชิกานิ อิโต อูนํ วา อติริตฺตํ วา นตฺถิ ฯ ตสฺมา
ภควาปิ ธนิยํ วิครหิตฺวา ปาเทเนว ทุติยํ ปาราชิกํ ปญฺาเปนฺโต
โย ปน ภิกฺขุ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตนฺติอาทิมาห ฯ
     เอวํ มูลจฺเฉชฺชวเสน ทฬฺหํ กตฺวา ทุติยปาราชิเก ปญฺตฺเต
อปรมฺปิ อนุปฺปญฺตฺตตฺถาย รชกภณฺฑิกวตฺถุ อุทปาทิ ฯ
ตสฺสุปฺปตฺติทีปนตฺถเมตํ วุตฺตํ เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ
ปญฺตฺตํ โหตีติ ฯ ตสฺสตฺโถ จ อนุปฺปญฺตฺติสมฺพนฺโธ จ
ปมปาราชิกวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ ฯ ยถา จ อิธ
เอวํ อิโต ปรํ สพฺพสิกฺขาปเทสุ ฯ ยํยํ หิ ปุพฺเพ วุตฺตํ ตํตํ
สพฺพํ วชฺเชตฺวา อุปรูปริ อปุพฺพเมว วณฺณยิสฺสาม ฯ ยทิ หิ
ยํยํ วุตฺตนยํ ตํตํ ปุนปิ วณฺณยิสฺสาม กทา วณฺณนาย อนฺตํ
คมิสฺสาม ฯ ตสฺมา ยํยํ ปุพฺเพ วุตฺตํ ตํตํ สพฺพํ สาธุกํ
อุปลกฺเขตฺวา ตตฺถ ตตฺถ อตฺโถ จ โยชนา จ เวทิตพฺพา ฯ
อปุพฺพํ ปน ยงฺกิญฺจิ อนุตฺตานตฺถํ สพฺพํ มยเมว วณฺณยิสฺสาม ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๓๔๒-๓๕๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=7185&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=7185&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=79
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=6087
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1459
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1459
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1