อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

     มกฺกฏี วชฺชิปุตฺตา จ ฯเปฯ วุฑฺฒปพฺพชิโต มิโคติ อิทํ
กึ ฯ อิมา วินีตวตฺถูนํ ภควตา สยํ วินิจฺฉิตานํ เตสํ เตสํ วตฺถูนํ
อุทานคาถา นาม ตานิ วตฺถูนิ สุขํ วินยธรา อุคฺคณฺหิสฺสนฺตีติ
ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ ปิตา ฯ วตฺถุคาถา ปน ธรมาเนเยว ภควติ
อุปาลิตฺเถเรน ปิตา อิมินา ลกฺขเณน อายตึ วินยธรา วินยํ
วินิจฺฉินิสฺสนฺตีติ ฯ ตสฺมา เอตฺถ วุตฺตลกฺขณํ สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา
ปมสิกฺขาปทํ วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ ทุติยาทีนญฺจ วินีตวตฺถูสุ
วุตฺตลกฺขเณน ทุติยาทีนิ ฯ วินีตวตฺถูนิ หิ สิปฺปิกานํ ปฏิจฺฉนฺนกรูปานิ วิย
วินยธรานํ ปฏิจฺฉนฺนกวตฺถูนิ โหนฺตีติ ฯ {๖๗} ตตฺถ ปุริมานิ เทฺว วตฺถูนิ
อนุปฺปญฺตฺติยํเยว วุตฺตตฺถานิ ฯ ตติเย วตฺถุมฺหิ ฯ คิหิลิงฺเคนาติ
คิหิวเสน โอทาตวตฺโถ หุตฺวา ฯ จตุตฺเถ นตฺถิ กิญฺจิ วตฺตพฺพํ ฯ
ตโต ปเรสุ สตฺตสุ ฯ กุสจิรนฺติ กุเส คณฺิตฺวา กตจิรํ ฯ
วากจิรนฺติ ตาปสานํ วกฺกลํ ฯ ผลกจิรนฺนาม ผลกสณฺานานิ
ผลกานิ สิพฺเพตฺวา กตจิรํ ฯ เกสกมฺพโลติ เกเสหิ ตนฺเต
วายิตฺวา กตกมฺพโล ฯ วาลกมฺพโลติ จามริวาเลหิ วายิตฺวา
กตกมฺพโล ฯ อุลกปกฺขนฺติ อลกสกุณสฺส ปกฺเขหิ กตนิวาสนํ ฯ
อชินกฺขิปนฺติ สโลมํ สขุรํ อชินมิคจมฺมํ ฯ ทฺวาทสเม วตฺถุมฺหิ ฯ
สารตฺโตติ กายสํสคฺคราเคน สารตฺโต ฯ ตํ ราคํ ตฺวา ภควา
อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสาติ อาห ฯ {๖๘} เตรสเม วตฺถุมฺหิ ฯ
อุปฺปลวณฺณาติ สา เถรี สาวตฺถิยํ เสฏฺิธีตา สตสหสฺสกปฺเป
อภินีหารสมฺปนฺนา ฯ ตสฺสา ปกติยาปิ อติทสฺสนียา นีลุปฺปลวณฺณา
กายจฺฉวิ ฯ อพฺภนฺตเร ปน กิเลสสนฺตาปสฺส อภาเวน อติวิย
วิโรจติ ฯ สา ตาเยว วณฺณโปกฺขรตาย อุปฺปลวณฺณาติ นามํ
ลภติ ฯ ปฏิพทฺธจิตฺโตติ คิหิกาลโต ปฏฺาย รตฺตจิตฺโต ฯ โส
กิร ตสฺสา าติทารโก โหติ ฯ อถโขติ อนนฺตรตฺเถ นิปาโต ฯ
มญฺจเก นิสินฺนานนฺตรเมวาติ วุตฺตํ โหติ ฯ ทิวา พาหิรโต อาคนฺตฺวา
ทฺวารํ ปิธาย นิสินฺนานํ หิ อนฺธการํ โหติ ฯ โส ยาวสฺสา ตํ
อนฺธการํ น นสฺสติ ตาวเทว เอวมกาสีติ อตฺโถ ฯ ทูเสสีติ
ปทฺธํเสสิ ฯ เถรี ปน อนวชฺชา อตฺตโน สมณสญฺ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา
อสาทิยนฺตี นิสีทิ อสทฺธมฺมาธิปฺปาเยน ปรามฏฺา
อคฺคิกฺขนฺธสิลาถมฺภขทิรสารขาณุกา วิย ฯ โสปิ อตฺตโน มโนรถํ ปูเรตฺวา
คโต ฯ ตสฺสา เถริยา ทสฺสนปถํ วิชหนฺตสฺเสว อยํ มหาปวี
สิเนรุปพฺพตํ ธาเรตุํ สมตฺถาปิ ตํ ปาปปุริสํ พฺยามมตฺตกเลวรํ
ธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี วิย ภิชฺชิตฺวา วิวรมทาสิ ฯ โส ตํขณํเยว
อวีจิชาลานํ อินฺทนภาวํ อคมาสิ ฯ ภควา ตํ สุตฺวา อนาปตฺติ
ภิกฺขเว อสาทิยนฺติยาติ วตฺวา เถรึ สนฺธาย ธมฺมปเท อิมํ
คาถมภาสิ
          วาริ โปกฺขรปตฺเตว       อารคฺเคริว สาสโป
          โย น ลิปฺปติ กาเมสุ      ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ ฯ
     {๖๙} จุทฺทสเม วตฺถุมฺหิ ฯ อิตฺถีลิงฺคํ ปาตุภูตนฺติ รตฺติภาเค นิทฺทํ
โอกฺกมนฺตสฺส ปุริสสณฺานํ มสฺสุทาฒิกาทิ สพฺพํ อนฺตรหิตํ
อิตฺถีสณฺานํ อุปฺปนฺนํ ฯ ตญฺเว อุปชฺฌํ ตํ อุปสมฺปทนฺติ
ปุพฺเพ คหิตอุปชฺฌเมว ปุพฺเพ กตอุปสมฺปทเมว อนุชานามิ ฯ
ปุน อุปชฺฌา น คเหตพฺพา อุปสมฺปทา น ทาตพฺพาติ อตฺโถ ฯ
ตานิ วสฺสานีติ ภิกฺขูปสมฺปทโต ปภูติ ยา วสฺสคณนา ตํเยว
วสฺสคณนํ อนุชานามิ ฯ น อิโต ปฏฺาย วสฺสคณนา กาตพฺพาติ
อตฺโถ ฯ ภิกฺขุนีหิ สงฺกมิตุนฺติ ภิกฺขุนีหิ จสฺสา สทฺธึ สงฺกมิตุํ
สงฺคนฺตุํ สมงฺคิภวิตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ
อปฏิรูปํ ทานิสฺสา ภิกฺขูนํ มชฺเฌ วสิตุํ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ คนฺตฺวา
ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ วสตูติ ฯ ยา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ
สาธารณาติ ยา เทสนาคามินิโย วา วุฏฺานคามินิโย วา อาปตฺติโย
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สาธารณา ฯ ตา อาปตฺติโย ภิกฺขุนีนํ
สนฺติเก วุฏฺาตุนฺติ ตา สพฺพาปิ ภิกฺขุนีหิ กาตพฺพํ วินยกมฺมํ
กตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก วุฏฺาตุํ อนุชานามีติ อตฺโถ ฯ ตาหิ
อาปตฺตีหิ อนาปตฺตีติ ยา ปน ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ อสาธารณา
สุกฺกวิสฏฺิอาทิกา อาปตฺติโย ตาหิ อนาปตฺติ ลิงฺคปริวตฺเตน
ตา อาปตฺติโย วุฏฺิตาว โหนฺติ ฯ ปุน ปกติลิงฺเค อุปฺปนฺเนปิ
ตาหิ อาปตฺตีหิ ตสฺส อนาปตฺติเยวาติ ฯ อยนฺตาเวตฺถ ปาลิวินิจฺฉโย ฯ
     อยมฺปน ปาลิมุตฺโต โอกฺกนฺติกวินิจฺฉโย ฯ อิเมสุ ตาว
ทฺวีสุ ลิงฺเคสุ ปุริสลิงฺคํ อุตฺตมํ อิตฺถีลิงฺคํ หีนํ ตสฺมา ปุริสลิงฺคํ
พลวอกุสเลน อนฺตรธายติ อิตฺถีลิงฺคํ ทุพฺพลกุสเลน ปติฏฺาติ ฯ
อิตฺถีลิงฺคํ ปน อนฺตรธายนฺตํ ทุพฺพลอกุสเลน อนฺตรธายติ ปุริสลิงฺคํ
พลวกุสเลน ปติฏฺาติ ฯ เอวํ อุภยมฺปิ อกุสเลน อนฺตรธายติ
กุสเลน ปฏิลพฺภติ ฯ ตตฺถ สเจ ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ เอกโต สชฺฌายํ
วา ธมฺมสากจฺฉํ วา กตฺวา เอกาคาเร นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกนฺตานํ
เอกสฺส อิตฺถีลิงฺคํ ปาตุภวติ อุภินฺนมฺปิ สหเสยฺยาปตฺติ โหติ ฯ
โส เจ พุชฺฌิตฺวา อตฺตโน ตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา ทุกฺขี ทุมฺมโน
รตฺติภาเคเยว อิตรสฺส อาโรเจยฺย เตน สมสฺสาเสตพฺโพ โหตุ
มา จินฺตยิตฺถ วฏฺฏสฺเสเวโส โทโส สมฺมาสมฺพุทฺเธน ทฺวารํ ทินฺนํ
ภิกฺขุ วา โหตุ ภิกฺขุนี วา อนาวโฏ ธมฺโม อวาริโต
สคฺคมคฺโคติ ฯ สมสฺสาเสตฺวา จ เอวํ วตฺตพฺพํ ตุมฺเหหิ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ
คนฺตุํ วฏฺฏติ อตฺถิ โว กาจิ สนฺทิฏฺา ภิกฺขุนิโยติ ฯ สจสฺสา
โหนฺติ ตาทิสา ภิกฺขุนิโย อตฺถีติ โน เจ โหนฺติ นตฺถีติ
วตฺวา โส ภิกฺขุ วตฺตพฺโพ มม สงฺคหํ กโรถ อิทานิเยว
มํ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ เนถาติ ฯ เตน ภิกฺขุนา ตํ คเหตฺวา ตสฺสา
วา สนฺทิฏฺานํ อตฺตโน วา สนฺทิฏฺานํ ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ คนฺตพฺพํ ฯ
คจฺฉนฺเตน จ เอเกน น คนฺตพฺพํ จตูหิ ปญฺจหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ
โชตกญฺจ กตฺตรยฏฺิญฺจ คเหตฺวา สํวิทหนํ ปริโมเจตฺวา มยํ
อมุกนฺนามฏฺานํ คจฺฉามาติ คนฺตพฺพํ ฯ สเจ พหิคาเม ทูเร วิหาโร
โหติ อนฺตรามคฺเค คามนฺตรนทีปารรตฺติวิปฺปวาสคณโอหียนาปตฺตีหิ
อนาปตฺติ ฯ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ คนฺตฺวา ตา ภิกฺขุนิโย วตฺตพฺพา
อสุกนฺนาม ภิกฺขุํ อาชานถาติ ฯ อาม อยฺยาติ ฯ ตสฺส อิตฺถีลิงฺคํ
ปาตุภูตํ สงฺคหํ ทานิสฺส กโรถาติ ฯ ตา เจ สาธุ อยฺยา
อิทานิ มยมฺปิ สชฺฌายิสฺสาม ธมฺมํ โสสฺสาม คจฺฉถ ตุมฺเหติ
วตฺวา สงฺคหํ กโรนฺติ อาราธิกา จ โหนฺติ สงฺคาหิกา
ลชฺชินิโย ตา โกเปตฺวา อญฺตฺถ น คนฺตพฺพํ ฯ คจฺฉติ เจ
คามนฺตรนทีปารรตฺติวิปฺปวาสคณโอหียนาปตฺตีหิ น มุจฺจติ ฯ สเจ ปน
ลชฺชินิโย โหนฺติ น สงฺคาหิกาโย อญฺตฺถ คนฺตุํ ลพฺภติ ฯ
สเจปิ อลชฺชินิโย โหนฺติ สงฺคหํ ปน กโรนฺติ ตาปิ ปริจฺจชิตฺวา
อญฺตฺถ คนฺตุํ ลพฺภติ ฯ สเจ ลชฺชินิโย จ สงฺคาหิกา จ
าติกา น โหนฺติ อาสนฺนคาเม ปน อญฺา าติกา โหนฺติ
ปฏิชคฺคินิกา ตาสมฺปิ สนฺติกํ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติ ฯ คนฺตฺวา
สเจ ภิกฺขุภาเวปิ นิสฺสยปฏิปนฺโน ปฏิรูปาย ภิกขุนิยา สนฺติเก
นิสฺสโย คเหตพฺโพ ฯ มาติกา วา วินโย วา อุคฺคหิโต สุคฺคหิโต
ปุน อุคฺคหณการณํ นตฺถิ ฯ สเจ ภิกฺขุภาเว ปริสาวจโร ตสฺส
สนฺติเกเยว อุปสมฺปนฺนา สูปสมฺปนฺนา อญฺสฺส สนฺติเก นิสฺสโย
คเหตพฺโพ ฯ ปุพฺเพ ตํ นิสฺสาย วสนฺเตหิปิ อญฺสฺส สนฺติเก
นิสฺสโย คเหตพฺโพ ฯ ปริปุณฺณวสฺสสามเณเรนาปิ อญฺสฺส สนฺติเก
อุปชฺฌา คเหตพฺพา ฯ ยํ ปนสฺส ภิกฺขุภาเว อธิฏฺิตํ ติจีวรญฺจ
ปตฺโต จ ตํ อธิฏฺานํ วิชหติ ปุน อธิฏฺาตพฺพํ ฯ สงฺกจฺจิกา จ
อุทกสาฏิกา จ คเหตพฺพา ฯ ยํ อติเรกจีวรํ วา อติเรกปตฺโต วา
วินยกมฺมํ กตฺวา ปิโต โหติ ตํ สพฺพมฺปิ วินยกมฺมํ วิชหติ
ปุน กาตพฺพํ ฯ ปฏิคฺคหิตเตลมธุผาณิตาทีนิปิ ปฏิคฺคหณํ วิชหนฺติ ฯ
สเจ ปฏิคฺคหณโต สตฺตเม ทิวเส ลิงฺคํ ปริวตฺตติ ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา
สตฺตาหํ วตฺตติ ฯ ยํ ปน ภิกฺขุกาเล อญฺสฺส ภิกฺขุโน สนฺตกํ
ปฏิคฺคหิตํ ตํ ปฏิคฺคหณํ น วิชหติ ฯ ยมฺปิ อุภินฺนํ สาธารณํ
อวิภชิตฺวา ปิตํ ตํ ปกตตฺโต รกฺขติ ฯ ยํ ปน วิภตฺตํ
เอตสฺเสว สนฺตกํ ตํ ปฏิคฺคหณํ วิชหติ ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ
ปริวาเร
              เตลมธุผาณิตํ วาปิ สปฺปึ
              สามํ คเหตฺวาน นิกฺขิเปยฺย อวีติวตฺเต
              สตฺตาเห สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺติ
              ปญฺหาเมสา กุสเลหิ จินฺติตาติ ฯ
อิทํ หิ ลิงฺคปริวตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ปฏิคฺคหณํ นาม
ลิงฺคปริวตฺเตน กาลกิริยาย สิกฺขาปจฺจกฺขาเนน หีนายาวตฺตเนน
อนุปสมฺปนฺนสฺส ทาเนน อนเปกฺขวิสฺสชฺชเนน อจฺฉินฺทิตฺวา คาเหน จ
วิชหติ ฯ ตสฺมา สเจปิ หรีตกขณฺฑมฺปิ ปฏิคฺคเหตฺวา ปิตมตฺถิ
สพฺพมสฺส ปฏิคฺคหณํ วิชหติ ฯ ภิกฺขุวิหาเร ปน ยงฺกิญฺจิสฺสา
สนฺตกํ ปฏิคฺคเหตฺวา วา อปฏิคฺคเหตฺวา วา ปิตํ สพฺพสฺส
สาว อิสฺสรา อาหราเปตฺวา คเหตพฺพํ ฯ ยํ ปเนตฺถ ถาวรํ ตสฺสา
สนฺตกํ เสนาสนํ วา อุปโรปกา วา เต ยสฺสิจฺฉติ ตสฺส
ทาตพฺพา ฯ เตรสสุ สมฺมตีสุ ยา ภิกฺขุกาเล ลทฺธา สมฺมติ สพฺพา
ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ฯ ปุริมิกาย เสนาสนคฺคาโห ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ฯ
สเจ ปจฺฉิมิกาย เสนาสเน คหิเต ลิงฺคํ ปริวตฺตติ ภิกฺขุสงฺโฆ
จสฺสา อุปฺปนฺนํ ลาภํ ทาตุกาโม โหติ อปโลเกตฺวา ทาตพฺโพ ฯ
สเจ ภิกฺขุนีหิ สาธารณาย ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปริวสนฺตสฺส
ลิงฺคํ ปริวตฺตติ ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํ ฯ สเจ มานตฺตํ
จรนฺตสฺส ปริวตฺตติ ปุน ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํ ฯ สเจ
จิณฺณมานตฺตสฺส ปริวตฺตติ ภิกฺขุนีหิ อพฺภานกมฺมํ กาตพฺพํ ฯ
สเจ อกุสลวิปาเก ปริกฺขีเณ ปกฺขมานตฺตกาเล ปุนเรว ลิงฺคํ
ปริวตฺตติ ฉารตฺตํ มานตฺตเมว ทาตพฺพํ ฯ สเจ จิณฺเณ
ปกฺขมานตฺเต ปริวตฺตติ ภิกฺขูหิ อพฺภานกมฺมํ กาตพฺพนฺติ ฯ
     อนนฺตเร ภิกฺขุนิยา ลิงฺคปริวตฺตนวตฺถุมฺหิ อิธ วุตฺตนเยเนว
สพฺโพ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน วิเสโส ฯ สเจปิ
ภิกฺขุนีกาเล อาปนฺนา สญฺจริตฺตาปตฺติ ปฏิจฺฉนฺนา โหติ ปริวาสทานํ
นตฺถิ ฉารตฺตํ มานตฺตเมว ทาตพฺพํ ฯ สเจ ปกฺขมานตฺตํ จรนฺติยา
ลิงฺคํ ปริวตฺตติ น เตนตฺโถ ฉารตฺตํ มานตฺตเมว ทาตพฺพํ ฯ
สเจ จิณฺณมานตฺตาย ปริวตฺตติ ปุน มานตฺตํ อทตฺวา ภิกฺขูหิ
อพฺเภตพฺโพ ฯ อถ ภิกฺขูหิ มานตฺเต อทินฺเน ปุน ลิงฺคํ ปริวตฺตติ
ภิกฺขุนีหิ ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํ ฯ อถ ฉารตฺตํ มานตฺตํ จรนฺตสฺส
ปุน ปริวตฺตติ ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํ ฯ จิณฺณมานตฺตสฺส
ปน ลิงฺคปริวตฺเต ชาเต ภิกฺขุนีหิ อพฺภานกมฺมํ กาตพฺพํ ฯ
ปุน ปริวตฺเต จ ลิงฺเค ภิกฺขุนีภาเว ิตายปิ ยา อาปตฺติโย
ปุพฺเพ ปฏิปฺปสฺสทฺธา ตา สุปฏิปฺปสฺสทฺธาเอวาติ ฯ {๗๐} อิโต ปรานิ
มาตุยา เมถุนํ ธมฺมนฺติอาทีนิ จตฺตาริ วตฺถูนิ อุตฺตานตฺถานิเยว ฯ
     {๗๑} มุทุปิฏฺิวตฺถุมฺหิ ฯ โส กิร ภิกฺขุ นฏปุพฺพโก ตสฺส สิปฺปโกสลฺลตฺถํ
ปริกมฺมกตา ปิฏฺิ มุทุกา อโหสิ ฯ ตสฺมา เอวํ กาตุํ อสกฺกิ ฯ
ลมฺพิวตฺถุมฺหิ ฯ ตสฺส ภิกฺขุสฺส องฺคชาตํ ทีฆํ โหติ ตสฺมา
ลมฺพีติ วุตฺโต ฯ อิโต ปรานิ เทฺว วณวตฺถูนิ อุตฺตานตฺถาเนว ฯ
เลปจิตฺตวตฺถุมฺหิ เลปจิตฺตนฺนาม จิตฺตกมฺมรูปํ ฯ ทารุธิตลิกวตฺถุมฺหิ
ทารุธิตลิกา นาม กฏฺรูปํ ฯ ยถา จ อิเมสุ ทฺวีสุ เอวํ อญฺเสุปิ
ทนฺตรูปโปตฺถกรูปโลหรูปาทีสุ อนุปาทินฺนเกสุ อิตฺถีรูเปสุ นิมิตฺเต
เมถุนราเคน อุปกฺกมนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจตุ วา มา วา ทุกฺกฏเมว ฯ
กายสํสคฺคราเคน อุปกฺกมนฺตสฺสาปิ ตเถว ทุกฺกฏํ ฯ โมจนราเคน
ปน อุปกฺกมนฺตสฺส มุตฺเต สงฺฆาทิเสโส อมุตฺเต ถุลฺลจฺจยนฺติ ฯ
     {๗๒} สุนฺทรวตฺถุมฺหิ ฯ อยํ สุนฺทโร นาม ราชคเห กุลทารโก สทฺธาย
ปพฺพชิโต อตฺตภาวสฺส อภิรูปตาย สุนฺทโรติ นามํ ลภิ ฯ ตํ
รถิยา คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สมุปฺปนฺนจฺฉนฺทราคา สา อิตฺถี อิมํ วิปฺปการํ
อกาสิ ฯ เถโร ปน อนาคามี ตสฺมา โส น สาทิยิ ฯ อญฺเสํ
ปน อวิสโย เอโส ฯ อิโต ปเรสุ จตูสุ วตฺถูสุ เต ภิกฺขู
ชฬา ทุมฺเมธา มาตุคามสฺส วจนํ คเหตฺวา ตถา กตฺวา ปจฺฉา
กุกฺกุจฺจายึสุ ฯ {๗๓} อกฺขยิตาทีนิ ตีณิ วตฺถูนิ อุตฺตานตฺถาเนว ฯ ทฺวีสุ
ฉินฺนสีสวตฺถูสุ อยํ วินิจฺฉโย ฯ วฏฺฏกเต มุเขติ วิวเฏ ฯ องฺคชาตํ
ปเวเสนฺโต สเจ เหฏฺา วา อุปริ วา อุภยปสฺเสหิ วา ฉุปนฺตํ
ปเวเสติ ปาราชิกํ ฯ จตูหิ ปสฺเสหิ อจฺฉุปนฺตํ ปเวเสตฺวา
อพฺภนฺตเร ตาลุกํ ฉุปติ ปาราชิกเมว ฯ จตฺตาริ ปสฺสานิ ตาลุกญฺจ
อจฺฉุปนฺโต อากาสคตเมว กตฺวา ปเวเสติ จ นีหรติ จ ทุกฺกฏํ ฯ
ยทิ ปน ทนฺตา สุผุสฺสิตา อนฺโตมุเข โอกาโส นตฺถิ ทนฺตา จ
พหิ โอฏฺมํเสน ปฏิจฺฉนฺนา ตตฺถ วาเตน อสมฺผุฏฺ อลฺโลกาสํ
ติลผลมตฺตมฺปิ ปเวเสนฺตสฺส ปาราชิกเมว ฯ อุปฺปาฏิเต ปน โอฏฺมํเส
ทนฺเตเยว อุปกฺกมนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ ฯ โยปิ ทนฺโต พหิ นิกฺขมิตฺวา
ติฏฺติ น สกฺกา โอฏฺเหิ ปิทหิตุํ ตตฺถ อุปกฺกมนฺเตปิ
พหินิกฺขนฺตชิวฺหาย อุปกฺกมนฺเตปิ ถุลฺลจฺจยเมว ฯ ชีวมานสรีเรปิ
พหินิกฺขนฺตชิวฺหาย ถุลฺลจฺจยเมว ฯ ยทิ ปน พหิชิวฺหาย ปลิเวเตฺวา
อนฺโตมุขํ ปเวสยติ ปาราชิกเมว ฯ อุปริคีวาย ฉินฺนสีสสฺสาปิ
อโธภาเคน องฺคชาตํ ปเวเสตฺวา ตาลุกํ ฉุปนฺตสฺส ปาราชิกเมว ฯ
อฏฺิกวตฺถุมฺหิ ฯ สุสานํ คจฺฉนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏํ ฯ อฏฺิกานิ
สงฺกฑฺฒนฺตสฺสาปิ สณฺเปนฺตสฺสาปิ นิมิตฺเต เมถุนราเคน
อุปกฺกมนฺตสฺสาปิ กายสํสคฺคราเคน อุปกฺกมนฺตสฺสาปิ อสุจิ มุจฺจตุ วา
มา วา ทุกฺกฏเมว ฯ โมจนราเคน ปน อุปกฺกมนฺตสฺส มุจฺจนฺเต
สงฺฆาทิเสโส อมุจฺจนฺเต ถุลฺลจฺจยํ ฯ นาคีวตฺถุมฺหิ ฯ นาคมาณวิกา วา
โหตุ กินฺนรีอาทีนํ วา อญฺตรา สพฺพตฺถ ปาราชิกํ ฯ ยกฺขีวตฺถุมฺหิ
สพฺพาปิ เทวตา ยกฺขีเอว ฯ เปตีวตฺถุมฺหิ ฯ นิชฺฌามตณฺหิกาทิเปติโย
อลฺลิยิตุมฺปิ น สกฺกา ฯ วิมานเปติโย ปน อตฺถิ ยาสํ กาฬปกฺเข อกุสลํ
วิปจฺจติ ชุณฺหปกฺเข เทวตา วิย สมฺปตฺตึ อนุโภนฺติ ฯ เอวรูปาย
เปติยา วา ยกฺขิยา วา สเจ ทสฺสนคฺคหณอามสนผุสนฆฏฺฏนานิ
ปญฺายนฺติ ปาราชิกํ ฯ อถาปิ ทสฺสนํ นตฺถิ อิตรานิ
ปญฺายนฺติ ปาราชิกเมว ฯ อถ วา ทสฺสนคฺคหณานิ น ปญฺายนฺติ
อามสนผุสนฆฏฺฏเนหิ ปญฺายมาเนหิ ตํ ปุคฺคลํ วิสญฺ กตฺวา
อตฺตโน มโนรถํ ปูเรตฺวา คจฺฉติ อยํ อวิสโย นาม ตสฺมา
เอตฺถ อวิสยตฺตา อนาปตฺติ ฯ ปณฺฑกวตฺถุ ปากฏเมว ฯ
อุปหตินฺทฺริยวตฺถุมฺหิ ฯ อุปหตินฺทฺริโยติ อุปหตกายปฺปสาโท
ขาณุขณฺฑมิว สุขํ วา ทุกฺขํ วา น เวทิยติ ฯ อเวทิยนฺตสฺสาปิ
เสวนจิตฺตวเสน อาปตฺติ ฯ ฉุปิตมตฺตวตฺถุสฺมึ ฯ โย เมถุนธมฺมํ
ปฏิเสวิสฺสามีติ มาตุคามํ คณฺหิตฺวา เมถุเน วิรชฺชิตฺวา วิปฏิสารี
โหติ ทุกฺกฏเมวสฺส โหติ ฯ เมถุนธมฺมสฺส หิ ปุพฺพปฺปโยคา
หตฺถคฺคาหาทโย ยาว สีสํ น ปาปุณาติ ตาว ทุกฺกเฏ ติฏฺนฺติ
สีเส สมฺปตฺเต ปาราชิกํ โหติ ฯ ปมปาราชิกสฺส หิ ทุกฺกฏเมว
สามนฺตํ ฯ อิตเรสํ ติณฺณํ ถุลฺลจฺจยํ ฯ อยํ ปน ภิกฺขุ เมถุนธมฺเม
วิรชฺชิตฺวา กายสํสคฺคํ สาทิยีติ เวทิตพฺโพ ฯ เตนาห ภควา อาปตฺติ
สงฺฆาทิเสสสฺสาติ ฯ {๗๔} ภทฺทิยวตฺถุมฺหิ ฯ ภทฺทิยํ นาม นครํ ฯ ชาติยา
วนํ นาม ชาติปุปฺผคุมฺพานํ อุสฺสนฺนตาย เอวํ ลทฺธนามํ ฯ ตํ ตสฺส
นครสฺส อุปจาเร วนํ ฯ โส ตตฺถ นิปนฺโน เตน วาตูปตฺถมฺเภน
มหานิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ เอกรสํ ภวงฺคเมว วตฺตติ ฯ กิลินฺนํ
ปสฺสิตฺวาติ อสุจิกิลิฏฺ ปสฺสิตฺวา ฯ {๗๕} อิโต ปรานิ สาทิยนปฏิสํยุตฺตานิ
จตฺตาริ วตฺถูนิ อชานนวตฺถุ จาติ ปญฺจ อุตฺตานตฺถาเนว ฯ {๗๖} ทฺวีสุ
อสาทิยนวตฺถูสุ ฯ สหสา วุฏฺาสีติ อาสิวิเสน ทฏฺโ วิย
อคฺคินา ทฑฺโฒ วิย จ ตุริตํ วุฏฺาสิ ฯ อกฺกมิตฺวา ปวฏฺเฏสีติ
อปฺปมตฺโต ภิกฺขุ อารทฺธวิปสฺสโก อุปฏฺิตสฺสติ ขิปฺปํ วุฏฺหนฺโตว
อกฺกมิตฺวา ภูมิยํ ปวฏฺเฏนฺโต โลเลนฺโต ปาเตสิ ฯ
ปุถุชฺชนกลฺยาณเกหิ เอวรูเปสุ าเนสุ จิตฺตํ รกฺขิตพฺพํ ฯ อยญฺจ
เตสํ อญฺตโร สงฺคามสีสโยโธ ภิกฺขุ ฯ {๗๗} ทฺวารํ วิวริตฺวา
นิปนฺนวตฺถุมฺหิ ฯ ทิวา ปฏิสลฺลิยนฺเตนาติ ทิวา นิปชฺชนฺเตน ฯ ทฺวารํ
สํวริตฺวา ปฏิสลฺลิยิตุนฺติ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา นิปชฺชิตุํ ฯ เอตฺถ
จ กิญฺจาปิ ปาลิยํ อยนฺนาม อาปตฺตีติ น วุตฺตา วิวริตฺวา
นิปฺปนฺนโทเสน ปน อุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ อนุชานามิ ภิกฺขเว ทิวา
ฯเปฯ ปฏิสลฺลิยิตุนฺติ วุตฺตตฺตา ทฺวารํ อสํวริตฺวา ปฏิสลฺลิยนฺตสฺส
ทุกฺกฏํ วุตฺตํ ฯ ภควโต หิ อธิปฺปายํ ตฺวา อุปาลิตฺเถราทีหิ
อฏฺกถา ปิตา ฯ อตฺถาปตฺติ ทิวา อาปชฺชติ โน รตฺตินฺติ
อิมินาปิ เจตํ สิทฺธํ ฯ
     กีทิสํ ปน ทฺวารํ สํวริตพฺพํ กีทิสํ น สํวริตพฺพํ ฯ
รุกฺขปทรเวฬุปทรกิลญฺชปณฺณาทีนํ เยน เกนจิ กวาฏํ กตฺวา เหฏฺา
อุทุกฺขเล อุปริ อุตฺตรปาสเก จ ปเวเสตฺวา กตํ ปริวตฺตกทฺวารเมว
สํวริตพฺพํ ฯ อญฺ โครูปานํ วชฺเชสุ รุกฺขสูจิกณฺฏกทฺวารํ คาเม
คามตฺถกนกํ จกฺกลกยุตฺตทฺวารํ ผลเกสุ วา กิฏิกาสุ วา เทฺว ตีณิ
จกฺกลกานิ โยเชตฺวา กตํ สํสรณกิฏิกทฺวารํ อาปเณสุ วิย กตํ
อุคฺฆาฏนกิฏิกทฺวารํ ทฺวีสุ ตีสุ าเนสุ เวณุสลากา โคเปตฺวา
ปณฺณกุฏีสุ กตํ สลากหตฺถกทฺวารํ ทุสฺสสาณิทฺวารนฺติ เอวรูปํ ทฺวารํ
น สํวริตพฺพํ ฯ ปตฺตหตฺถสฺส กวาฏปฺปณามเน ปน เอกํ
ทุสฺสสาณิทฺวารเมว อนาปตฺติกรํ ฯ อวเสสานิ ปณาเมนฺตสฺส อาปตฺติ ฯ
ทิวา ปฏิสลฺลิยนฺตสฺส ปน ปริวตฺตกทฺวารเมว อาปตฺติกรํ ฯ เสสานิ
สํวริตฺวา วา อสํวริตฺวา วา นิปชฺชนฺตสฺส อาปตฺติ นตฺถิ ฯ
สํวริตฺวา ปน นิปชฺชิตพฺพํ ฯ เอตํ วตฺตํ ฯ ปริวตฺตกทฺวารํ ปน
กิตฺตเกน สํวุตํ โหติ ฯ สูจิฆฏิกาสุ ทินฺนาสุ สุสํวุตเมว โหติ ฯ
อปิจ โข สูจิมตฺเตปิ ทินฺเน วฏฺฏติ ฆฏิกามตฺเตปิ ทินฺเน วฏฺฏติ
ทฺวารพาหํ ผุเสตฺวา ปิทหิตมตฺเตปิ วฏฺฏติ อีสกํ อผุสิเตปิ วฏฺฏติ
สพฺพนฺติเมน วิธินา ยาวตา สีสํ นปฺปวิสติ ตาวตา อผุสิเตปิ
วฏฺฏตีติ ฯ สเจ พหูนํ วลญฺชนฏฺานํ โหติ ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา
ทฺวารํ อาวุโส ชคฺคาหีติ วตฺวาปิ นิปฺปชฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ อถ ภิกฺขู
จีวรกมฺมํ วา อญฺ วา กิญฺจิ กโรนฺตา นิสินฺนา โหนฺติ เอตํ ทฺวารํ
ชคฺคิสฺสนฺตีติ อาโภคํ กตฺวาปิ นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ กุรุนฺทฏฺกถายํ
ปน อุปาสกมฺปิ อาปุจฺฉิตฺวา เอส ชคฺคิสฺสตีติ อาโภคํ กตฺวา วา
นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติ เกวลํ ภิกฺขุนึ วา มาตุคามํ วา อาปุจฺฉิตุํ น
วฏฺฏตีติ วุตฺตํ ฯ อถ ทฺวารสฺส อุทุกฺขลํ วา อุตฺตรปาสโก วา
ภินฺโน โหติ อฏฺปิโต วา สํวริตุํ น สกฺโกติ นวกมฺมตฺถํ
วา ปน อิฏฺกปุญฺโช วา มตฺติกาทีนํ วา ราสิ อนฺโตทฺวาเร กโต
โหติ อฏฺฏํ วา พนฺธนฺติ ยถา สํวริตุํ น สกฺกติ ๑- เอวรูเป
@เชิงอรรถ: ๑. สกฺโกตีติปิ ฯ
อนฺตราเย อสํวริตฺวาปิ นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ ยทิ ปน กวาฏํ นตฺถิ
ลทฺธกปฺปเมว ฯ อุปริ สยนฺเตน นิสฺเสณึ อาโรเปตฺวา นิปชฺชิตพฺพํ ฯ
สเจ นิสฺเสณีมตฺถเก ถกนกํ โหติ ถเกตฺวา นิปชฺชิตพฺพํ ฯ คพฺเภ
นิปชฺชนฺเตน คพฺภทฺวารํ วา ปมุขทฺวารํ วา ยํกิญฺจิ สํวริตฺวา
นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ เอกกุฑฺฑเก เคเห ทฺวีสุ ปสฺเสสุ ทฺวารานิ
กตฺวา วลญฺเชนฺติ เทฺวปิ ทฺวารานิ ชคฺคิตพฺพานิ ฯ ติภูมิเกปิ
ปาสาเท ทฺวารํ ชคฺคิตพฺพเมว ฯ สเจ ภิกฺขาจารา ปฏิกฺกมฺม
โลหปาสาทสทิสํ ปาสาทํ พหู ภิกฺขู ทิวาวิหารตฺถํ ปวิสนฺติ
สงฺฆตฺเถเรน ทฺวารปาลสฺส ทฺวารํ ชคฺคาหีติ วตฺวา วา ทฺวารชคฺคนํ
เอตสฺส ภาโรติ อาโภคํ กตฺวา วา ปวิสิตฺวา นิปชฺชิตพฺพํ ฯ
ยาว สงฺฆนวเกน เอวเมว กาตพฺพํ ฯ ปุเร ปวิสนฺตานํ ทฺวารชคฺคนํ
นาม ปจฺฉิมานํ ภาโรติ เอวํ อาโภคํ กาตุมฺปิ วฏฺฏติ ฯ
อนาปุจฺฉา วา อาโภคํ วา อกตฺวา อนฺโตคพฺเภ วา อสํวุตทฺวาเร
พหิ วา นิปชฺชนฺตานํ อาปตฺติ ฯ คพฺเภ วา พหิ วา นิปชฺชนกาเลปิ
ทฺวารชคฺคนํ นาม มหาทฺวาเร ทฺวารปาลสฺส ภาโรติ อาโภคํ กตฺวา
นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติเยว ฯ โลหปาสาทาทีสุ อากาสตเล นิปชฺชนฺเตนาปิ
ทฺวารํ สํวริตพฺพเมว ฯ อยํ เหตฺถ สงฺเขโป ฯ อิทํ ทิวา
ปฏิสลฺลิยนํ เยน เกนจิ ปริกฺขิตฺเต สทฺวารพนฺธฏฺาเน กถิตํ ฯ
ตสฺมา อพฺโภกาเส วา รุกฺขมูเล วา มณฺฑเป วา ยตฺถกตฺถจิ
สทฺวารพนฺเธ นิปชฺชนฺเตน ทฺวารํ สํวริตฺวาว นิปชฺชิตพฺพํ ฯ สเจ
มหาปริเวณํ โหติ มหาโพธิองฺคณโลหปาสาทองฺคณสทิสํ พหูนํ
โอตรณฏฺานํ ยตฺถ ทฺวารํ สํวุตมฺปิ สํวุตฏฺาเน น ติฏฺติ
ทฺวารํ อลภนฺตา ปาการํ อภิรุหิตฺวาปิ วิจรนฺติ ตตฺถ  สํวรณกิจฺจํ
นตฺถิ ฯ รตฺตึ ทฺวารํ วิวริตฺวา นิปนฺโน อรุเณ อุคฺคเต อุฏฺหติ
อนาปตฺติ ฯ สเจ ปน ปพุชฺฌิตฺวา ปุน สุปติ อาปตฺติ ฯ โย
ปน อรุเณ อุคฺคเต วุฏฺหิสฺสามีติ ปริจฺฉินฺทิตฺวาว ทฺวารํ
อสํวริตฺวา รตฺตึ นิปชฺชติ ยถาปริจฺเฉทเมว วุฏฺาติ ตสฺส
อาปตฺติเยว ฯ มหาปจฺจริยํ ปน เอวํ นิปชฺชนฺโต อนาทริยทุกฺกฏา
น มุจฺจตีติ วุตฺตํ ฯ โย ปน พหุเมว รตฺตึ ชคฺคิตฺวา อทฺธานํ
วา คนฺตฺวา ทิวา กิลนฺตรูโป มญฺเจ นิสินฺโน ปาเท ภูมิโต
อโมเจตฺวาว นิทฺทาวเสน นิปชฺชติ ตสฺส อนาปตฺติ ฯ สเจ
โอกฺกนฺตนิทฺโท อชานนฺโตปิ ปาเท มญฺจกํ อาโรเปติ อาปตฺติเยว ฯ
นิสีทิตฺวา อปสฺสาย สุปนฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ โยปิจ นิทฺทํ
วิโนเทสฺสามีติ จงฺกมนฺโต ปติตฺวา สหสา วุฏฺาติ ตสฺสาปิ อนาปตฺติ ฯ
โย ปน ปติตฺวา ตตฺเถว สยติ น วุฏฺาติ ตสฺส อาปตฺติ ฯ
โก มุจฺจติ โก น มุจฺจตีติ ฯ มหาปจฺจริยํ ตาว เอกภงฺเคน
นิปนฺนโกเอว มุจฺจติ ปาเท ปน ภูมิโต โมเจตฺวา นิปนฺโน
ยกฺขคหิตโกปิ วิสญฺิภูโตปิ น มุจฺจตีติ วุตฺตํ ฯ กุรุนฺทฏฺกถายํ
พนฺธิตฺวา นิปชฺชาปิโตว มุจฺจตีติ วุตฺตํ ฯ มหาอฏฺกถายํ ปน
โย จงฺกมนฺโต มุจฺฉิตฺวา ปติโต ตตฺเถว สุปติ ตสฺสาปิ อวสตฺตา
อาปตฺติ น ทิสฺสติ อาจริยา ปน น กถยนฺติ ตสฺมา อาปตฺติเยวาติ
มหาปทุมตฺเถเรน วุตฺตํ ฯ เทฺว ปน ชนา อาปตฺติโต
มุจฺจนฺติเยว โย จ ยกฺขคหิตโก โย จ พนฺธิตฺวา นิปชฺชาปิโตติ ฯ
     {๗๘} ภารุกจฺฉวตฺถุมฺหิ ฯ อนาปตฺติ สุปินนฺเตนาติ ยสฺมา สุปินนฺเต
อวิสยตฺตา เอวํ โหติ ตสฺมา อุปาลิตฺเถโร ภควตา อวินิจฺฉิตปุพฺพมฺปิ
อิมํ วตฺถุํ นยคฺคาเหน วินิจฺฉินิ ฯ ภควาปิ จ สุตฺวา
สุกถิตํ ภิกฺขเว อุปาลินา อปเท ปทํ กโรนฺโต วิย อากาเส
ปทํ ทสฺเสนฺโต วิย อุปาลิ อิมํ ปญฺหํ กเถสีติ วตฺวา เถรํ เอตทคฺเค
เปสิ เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ วินยธรานํ
ยทิทํ อุปาลีติ ฯ อิโต ปรานิ สุปวาสาทีนิ ๑- อุตฺตานตฺถาเนว ฯ
     {๘๐} ภิกฺขุนีสมฺปโยชนาทีสุ ฯ เต ลิจฺฉวิกุมารกา ขิฑฺฑาปสุตา อตฺตโน
อนาจาเรน เอวํ อกํสุ ฯ ตโต ปฏฺาย ลิจฺฉวีนํ วินาโส เอวํ
อุทปาทิ ฯ {๘๒} วุฑฺฒปพฺพชิตวตฺถุมฺหิ ฯ ทสฺสนํ อคมาสีติ อนุกมฺปาย
ตํ ทกฺขิสฺสามีติ เคหํ อคมาสีติ ฯ อถสฺส สา อตฺตโน จ
ทารกานญฺจ นานปฺปกาเรหิ อนาถภาวํ สํวณฺเณสิ อนเปกฺขญฺจ
นํ ตฺวา กุปิตา เอหิ วิพฺภมาหีติ พลกฺกาเรน อคฺคเหสิ ฯ โส
อตฺตานํ โมเจตุํ ปฏิกฺกมนฺโต ชราทุพฺพลตาย อตฺตโน ปริปติ ฯ
ตโต สา อตฺตโน มนํ อกาสิ ฯ โส ปน ภิกฺขุ อนาคามี
สมุจฺฉินฺนกามราโค ตสฺมา น สาทิยีติ ฯ {๘๓} มิคโปตกวตฺถุ
อุตฺตานตฺถเมวาติ ฯ
     สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย ปมปาราชิกวณฺณนา
นิฏฺิตา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. สุปพฺพาทีนีติ ภเวยฺย เตน โข ปน สมเยน ราชคเห สุปพฺพา นาม อุปาสิกาติ
@วุตฺตตฺตา ฯ
        ตตฺรีทํ สมนฺตปาสาทิกาย สมนฺตปาสาทิกตสฺมึ
        อาจริยปรมฺปรโต นิทานวตฺถุปฺปเภททีปนโต
        ปรสมยวิสชฺชนโต สกสมยวิสุทฺธิโต เจว
        พฺยญฺชนปริโสธนโต ปทตฺถโต ปาลิโยชนกฺกมโต
        สิกฺขาปทวินิจฺฉยโต วิภงฺคนยเภททสฺสนโต
        สมฺปสฺสตํ น ทิสฺสติ กิญฺจิ อปาสาทิกํ ยโต เอตฺถ
        วิญฺูนมยํ ตสฺมา สมนฺตปาสาทิกาเตฺวว
        สํวณฺณนา ปวตฺตา วินยสฺส วินยทมนกุสเลน
        วุตฺตสฺส โลกนาเถน โลกานุกมฺปมาเนนาติ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๓๒๖-๓๔๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=6863&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=6863&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=48
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=5569
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1192
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1192
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1