อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

นโย สพฺพตฺถ ฯ {๕๘} เอวํ เสวนจิตฺเตเนว ปเวเสนฺตสฺส อาปตฺตึ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา ตํ ปเวสนํ นาม น เกวลํ อตฺตูปกฺกเมน
ปรูปกฺกเมนาปิ โหติ ตตฺราปิ จ สาทิยนฺตสฺเสว อาปตฺติ
ปฏิเสวนจิตฺตสมงฺคิสฺส น อิตรสฺส ตสฺมา เย สทฺธาปพฺพชิตา กุลปุตฺตา
สมฺมาปฏิปนฺนกา ปรปกฺกเมน ปเวสเนปิ สติ น สาทิยนฺติ เตสํ
รกฺขณตฺถํ ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถินฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ปฏิปกฺขํ
อตฺถยนฺติ อิจฺฉนฺตีติ ปจฺจตฺถิกา ฯ ภิกฺขูเอว ปจฺจตฺถิกา
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ฯ วิสภาคานํ เวริภิกฺขูนเมตํ อธิวจนํ ฯ มนุสฺสิตฺถึ
ภิกฺขุโน สนฺติเก อาเนตฺวาติ อิสฺสาปกตา ตํ ภิกฺขุํ นาเสตุกามา
อามิเสน วา อุปลาเปตฺวา มิตฺตสนฺถววเสน วา อิทํ อมฺหากํ
กิจฺจํ กโรหีติ วตฺวา กญฺจิ มนุสฺสิตฺถึ รตฺติภาเค ตสฺส ภิกฺขุสฺส
วสโนกาสํ อาเนตฺวา ฯ วจฺจมคฺเคน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺตีติ
ตํ ภิกฺขุํ หตฺถปาทสีสาทีสุ สุคฺคหิตํ นิปฺปริผนฺทํ คเหตฺวา อิตฺถิยา
วจฺจมคฺเคน ตสฺส ภิกฺขุโน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สมฺปโยเชนฺตีติ
อตฺโถ ฯ โส เจติอาทีสุ โส เจ ภิกฺขุ วจฺจมคฺคพฺภนฺตรํ
อตฺตโน องฺคชาตสฺส ปเวสนํ สาทิยติ อธิวาเสติ ตสฺมึ ขเณ
เสวนจิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ ปวิฏฺฐํ สาทิยติ อธิวาเสติ ปวิฏฺฐกาเล
เสวนจิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ ฐิตํ สาทิยติ อธิวาเสติ ฐานปฺปตฺตกาเล
สุกฺกวิสฏฺฐิสมเย เสวนจิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ อุทฺธรณํ สาทิยติ อธิวาเสติ
นีหรณกาเล ปฏิเสวนจิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ เอวํ จตูสุ ฐาเนสุ สาทิยนฺโต
มม เวริสมเณหิ อิทํ กตนฺติ วตฺตุํ น ลภติ ปาราชิกาปตฺติเมว
อาปชฺชติ ฯ ยถา จ อิมานิ จตฺตาริ สาทิยนฺโต อาปชฺชติ เอวํ
ปุริมํ เอกํ อสาทิยิตฺวา ตีณิ สาทิยนฺโตปิ เทฺว อสาทิยิตฺวา เทฺว
สาทิยนฺโตปิ ตีณิ อสาทิยิตฺวา เอกํ สาทิยนฺโตปิ อาปชฺชติเยว ฯ
สพฺพโส ปน อสาทิยนฺโต อาสีวิสมุขํ วิย องฺคารกาสุํ วิย จ
ปวิฏฺฐํ องฺคชาตํ มญฺญมาโน นาปชฺชติ ฯ เตน วุตฺตํ ปเวสนํ น
สาทิยติ ฯเปฯ อุทฺธรณํ น สาทิยติ อนาปตฺตีติ ฯ อิมํ หิ
เอวรูปํ อารทฺธวิปสฺสกํ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขํ เอกาทสหิ
อคฺคีหิ สมฺปชฺชลิตานีว สพฺพายตนานิ อุกฺขิตฺตาสิเก วิย จ วธเก
ปญฺจกามคุเณ ปสฺสนฺตํ ปุคฺคลํ รกฺขนฺโต ภควา ปจฺจตฺถิกานํ
จสฺส มโนรถวิฆาตํ กโรนฺโต อิมํ ปเวสนํ น สาทิยตีติอาทิกํ
จตุกฺกํ นีหริตฺวา ฐเปตีติ ฯ
                  ปฐมจตุกฺกกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๕๙-๖๐} เอวํ ปฐมํ จตุกฺกํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา
อิตฺถึ อาเนตฺวา น เกวลํ วจฺจมคฺเคเนว อภินิสีเทนฺติ อถโข
ปสฺสาวมคฺเคนปิ มุเขนปิ ฯ อิตฺถึ อาเนนฺตาปิ จ เกจิ ชาครนฺตึ
อาเนนฺติ เกจิ สุตฺตํ เกจิ มตฺตํ เกจิ อุมฺมตฺตํ เกจิ ปมตฺตํ
อญฺญาวิหิตํ วิกฺขิตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ เกจิ มตํ อกฺขยิตํ โสณสิคาลาทีหิ
อกฺขยิตนิมิตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ เกจิ มตํ เยภุยฺเยน อกฺขยิตํ ฯ เยภุยฺเยน
อกฺขยิตา นาม ยสฺสา นิมิตฺเต วจฺจมคฺเค วา ปสฺสาวมคฺเค วา
มุเข วา พหุตโร โอกาโส อกฺขยิโต โหติ ฯ เกจิ มตํ เยภุยฺเยน
ขยิตํ ฯ เยภุยฺเยน ขยิตา นาม ยสฺสา วจฺจมคฺคาทิเก นิมิตฺเต
พหุํ ขยิตํ โหติ อปฺปํ อกฺขยิตํ ฯ น เกวลญฺจ มนุสฺสิตฺถิเมว
อาเนนฺติ อถโข อมนุสฺสิตฺถิมฺปิ ติรจฺฉานคติตฺถิมฺปิ ฯ น เกวลญฺจ
วุตฺตปฺปการํ อิตฺถิเมว อุภโตพฺยญฺชนกมฺปิ ปณฺฑกมฺปิ ปุริสมฺปิ
อาเนนฺติ ฯ ตสฺมา เตสํ วเสน อญฺญานิปิ จตุกฺกานิ ทสฺเสนฺโต
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ชาครนฺตินฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ปาลิยา
อสมฺโมหตฺถํ วุตฺตจตุกฺกานิ เอวํ สงฺขฺยาโต เวทิตพฺพานิ ฯ
มนุสฺสิตฺถิยา ติณฺณํ มคฺคานํ วเสน ตีณิ สุทฺธิกจตุกฺกานิ ตีณิ
ชาครนฺตีจตุกฺกานิ ตีณิ สุตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ มตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ
อุมฺมตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ ปมตฺตจตุกฺกานิ ตีณิ มตอกฺขยิตจตุกฺกานิ
ตีณิ เยภุยฺเยน อกฺขยิตจตุกฺกานิ ตีณิ เยภุยฺเยน ขยิตจตุกฺกานีติ
สตฺตวีสติ จตุกฺกานิ ฯ ตถา อมนุสฺสิตฺถิยา ตถา ติรจฺฉานคติตฺถิยาติ
อิตฺถีวาเร เอกาสีติ จตุกฺกานิ ฯ ยถา จ อิตฺถีวาเร เอวํ
อุภโตพฺยญฺชนกวาเร ฯ ปณฺฑกปุริสวาเรสุ ปน ทฺวินฺนํ มคฺคานํ วเสน
จตุปฺปณฺณาส จตุปฺปณฺณาส โหนฺติ ฯ เอวํ สพฺพานิปิ เทฺว สตานิ
สตฺตติ จ จตุกฺกานิ โหนฺติ ฯ ตานิ อุตฺตานตฺถานิเยว ฯ
สพฺพวาเรสุ ปเนตฺถ มตํ เยภุยฺเยน อกฺขยิตํ เยภุยฺเยน ขยิตนฺติ
เอตสฺมึ ฐาเน อยํ วินิจฺฉโย ฯ ตมฺพปณฺณิทีเป กิร เทฺว วินยธรา
สมานาจริยกตฺเถรา อเหสุํ อุปติสฺสตฺเถโร จ ปุสฺสเทวตฺเถโร จ ฯ
เต มหาภเย วินยปิฏกํ ปริหรนฺตา รกฺขึสุ ฯ เตสุ อุปติสฺสตฺเถโร
พฺยตฺตตโร ฯ ตสฺสาปิ เทฺว อนฺเตวาสิกา อเหสุํ มหาปทุมตฺเถโร จ
มหาสุมตฺเถโร จ ฯ เตสุ มหาสุมตฺเถโร นวกฺขตฺตุํ วินยปิฏกํ
อสฺโสสิ ฯ มหาปทุมตฺเถโร เตน สทฺธึ นวกฺขตฺตุํ วิสุญฺจ เอกโก
นวกฺขตฺตุนฺติ อฏฺฐารสกฺขตฺตุํ อสฺโสสิ ฯ อยเมว เตสุ พฺยตฺตตโร ฯ
เตสุ มหาสุมตฺเถโร นวกฺขตฺตุํ วินยปิฏกํ สุตฺวา อาจริยํ มุญฺจิตฺวา
อปรคงฺคํ อคมาสิ ฯ ตโต มหาปทุมตฺเถโร อาห สูโร วต เร
เอส วินยธโร โย ธรมานกํเยว อาจริยํ มุญฺจิตฺวา อญฺญตฺถ
วสิตพฺพํ มญฺญติ นนุ อาจริเย ธรมาเน วินยปิฏกญฺจ อฏฺฐกถญฺจ
อเนกกฺขตฺตุํ คเหตฺวาปิ น วิสฺสชฺเชตพฺพํ นิจฺจกาลํ โสตพฺพํ อนุสํวจฺฉรํ
สชฺฌายิตพฺพนฺติ ฯ เอวํ วินยครุกานํ ภิกฺขูนํ กาเล เอกทิวสํ
อุปติสฺสตฺเถโร มหาปทุมตฺเถรปฺปมุขานํ ปญฺจนฺนํ อนฺเตวาสิกสตานํ
ปฐมปาราชิกสิกฺขาปเท อิมํ ปเทสํ วณฺเณนฺโต นิสินฺโน โหติ ฯ
ตํ อนฺเตวาสิกา ปุจฺฉึสุ ภนฺเต เยภุยฺเยน อกฺขยิเต ปาราชิกํ
เยภุยฺเยน ขยิเต ถุลฺลจฺจยํ อุปฑฺฒกฺขยิเต เกน ภวิตพฺพนฺติ ฯ
เถโร อาห อาวุโส พุทฺธา นาม ปาราชิกํ ปญฺญาเปนฺตา น
สาวเสสํ กตฺวา ปญฺญาเปนฺติ อนวเสสํ กตฺวา สพฺพํ ปริยาทิยิตฺวา
โสตํ ฉินฺทิตฺวา ปาราชิกวตฺถุสฺมึ ปาราชิกเมว ปญฺญาเปนฺติ อิทํ
หิ สิกฺขาปทํ โลกวชฺชํ น ปณฺณตฺติวชฺชํ ตสฺมา ยทิ
อุปฑฺฒกฺขยิเต ปาราชิกํ ภเวยฺย ปญฺญาเปยฺย สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ปาราชิกจฺฉายา ปเนตฺถ น ทิสฺสติ  ถุลฺลจฺยเมว ทิสฺสตีติ ฯ อปิจ
มตสรีเร ปาราชิกํ ปญฺญาเปนฺโต ภควา เยภุยฺเยน อกฺขยิเต ฐเปสิ
ตโต ปรํ ปาราชิกํ นตฺถีติ ทสฺเสตุํ ถุลฺลจฺจยํ ปญฺญาเปนฺโต
เยภุยฺเยน ขยิเต ฐเปสิ ตโต ปรํ ถุลฺลจฺจยํ นตฺถีติ ทสฺเสตุนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ ขยิตาขยิตญฺจ นาเมตํ มตสรีรสฺมึเยว เวทิตพฺพํ น
ชีวมาเน ฯ ชีวมาเน หิ นขปิฏฺฐิปฺปมาเณปิ มํเส วา นหารุมฺหิ
วา สติ ปาราชิกเมว โหติ ฯ ยทิปิ นิมิตฺตํ สพฺพโส ขยิตํ ฉวิจมฺมํ
นตฺถิ นิมิตฺตสณฺฐานํ ปญฺญายติ ปเวสนํ ชายติ ปาราชิกเมว ฯ
นิมิตฺตสณฺฐานํ ปน อนวเสเสตฺวา สพฺพสฺมึ นิมิตฺเต ฉินฺทิตฺวา
สมนฺตโต ตจฺเฉตฺวา อุปฺปาฏิเต วณสงฺเขปวเสน ถุลฺลจฺจยํ ฯ
นิมิตฺตโต ปติตาย มํสเปสิยา อุปกฺกมนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ มตสรีเร
ปน ยทิปิ สพฺพํ สรีรํ ขยิตํ โหติ ยทิปิ อกฺขยิตํ ตโย ปน
มคฺคา อกฺขยิตา เตสุ อุปกฺกมนฺตสฺส ปาราชิกํ ฯ เยภุยฺเยน
อกฺขยิเต ปาราชิกเมว อุปฑฺฒกฺขยิเต จ เยภุยฺเยน ขยิเต จ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ มนุสฺสานํ ชีวมานสรีเร อกฺขินาสกณฺณจฺฉิทฺทวตฺถิโกเสสุ
สตฺถกาทีหิ กตวเณ วา เมถุนราเคน ติลผลมตฺตมฺปิ องฺคชาตํ
ปเวเสนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยเมว ฯ อวเสสสรีเร อุปกจฺฉกาทีสุ ทุกฺกฏํ ฯ
มเต อลฺลสรีเร ปาราชิกกฺเขตฺเต ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต ถุลฺลจฺจยํ
ทุกฺกฏกฺเขตฺเต ทุกฺกฏํ ฯ ยทา ปน สรีรํ อุทฺธุมาตกํ โหติ
กุถิตํ นีลมกฺขิกสมากิณฺณํ กิมิกุลสมากุลํ นวหิ วณมุเขหิ
ปคฺฆลิตปุพฺพกุณปภาเวน อุปคนฺตุมฺปิ อสกฺกุเณยฺยํ ตทา ปาราชิกวตฺถุญฺจ
ถุลฺลจฺจยวตฺถุญฺจ วิชหติ ตาทิเส สรีเร ยตฺถ กตฺถจิ อุปกฺกมโต
ทุกฺกฏเมว ฯ ติรจฺฉานคตานํ หตฺถิอสฺสโคคทฺรภโอฏฺฐมหิสาทีนํ
นาสาย ถุลฺลจฺจยํ ฯ วตฺถิโกเส ถุลฺลจฺจยเมว ฯ สพฺเพสมฺปิ
ติรจฺฉานคตานํ อกฺขิกณฺณวเณสุ ทุกฺกฏํ อวเสสสรีเรปิ ทุกฺกฏเมว ฯ
มตานํ อลฺลสรีเร ปาราชิกกฺเขตฺเต ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต
ถุลฺลจฺจยํ ทุกฺกฏกฺเขตฺเต ทุกฺกฏํ ฯ กุถิตกุณเป ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ ฯ กายสํสคฺคราเคน วา เมถุนราเคน วา
ชีวมานกปุริสสฺส วตฺถิโกสํ อปฺปเวเสนฺโต นิมิตฺเต นิมิตฺตํ ฉุปติ ทุกฺกฏํ ฯ
เมถุนราเคน อิตฺถิยา อปฺปเวเสนฺโต นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ฉุปติ
ถุลฺลจฺจยํ ฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน อิตฺถีนิมิตฺตํ เมถุนราเคน มุเขน
ฉุปติ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุตฺตํ ฯ จมฺมกฺขนฺธเก ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู
อจิรวติยา นทิยา คาวีนํ ตรนฺตีนํ วิสาเณสุปิ คณฺหนฺติ กณฺเณสุปิ
คณฺหนฺติ คีวายํปิ คณฺหนฺติ เฉปฺปายํปิ คณฺหนฺติ ปิฏฺฐิมฺปิ อภิรุหนฺติ
รตฺตจิตฺตาปิ องฺคชาตํ ฉุปนฺตีติ อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา อวิเสเสน
วุตฺตํ น จ ภิกฺขเว รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ ฉุปิตพฺพํ โย ฉุเปยฺย
อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสาติ ฯ ตํ สพฺพมฺปิ สํสนฺเทตฺวา ยถา น วิรุชฺฌติ
ตถา คเหตพฺพํ ฯ กถญฺจ น วิรุชฺฌติ ฯ ยํ ตาว มหาอฏฺฐกถายํ
วุตฺตํ เมถุนราเคน มุเขน ฉุปตีติ ตตฺร กิร นิมิตฺตมุขํ มุขนฺติ
อธิปฺเปตํ ฯ เมถุนราเคนาติ จ วุตฺตตฺตาปิ อยเมว ตตฺถ อธิปฺปาโย
เวทิตพฺโพ ฯ น หิ อิตฺถีนิมิตฺเต ปกติมุเขน เมถุนูปกฺกโม โหติ ฯ
ขนฺธเกปิ เย ปิฏฺฐึ อภิรุหนฺตา เมถุนราเคน องฺคชาเตน องฺคชาตํ
ฉุปึสุ เต สนฺธาย ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ อิตรถา หิ
ทุกฺกฏํ สิยา ฯ เกจิ ปนาหุ ขนฺธเกปิ มุเขเนว ฉุปนํ สนฺธาย
โอฬาริกตฺตา กมฺมสฺส ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ อฏฺฐกถายมฺปิ ตํ สนฺธาย
ภาสิตํ คเหตฺวาว เมถุนราเคน มุเขน ฉุปติ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุตฺตนฺติ ฯ
ตสฺมา สุฏฺฐุ สลฺลกฺเขตฺวา อุโภสุ วินิจฺฉเยสุ โย ยุตฺตตโร
โส คเหตพฺโพ ฯ วินยญฺญู ปน ปุริมํ ปสํสนฺติ ฯ กายสํสคฺคราเคน
ปน ปกติมุเขน วา นิมิตฺตมุเขน วา อิตฺถีนิมิตฺตํ
ฉุปนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโส ฯ ติรจฺฉานคติตฺถิยา ปสฺสาวมคฺคํ
นิมิตฺตมุเขน ฉุปนฺตสฺส วุตฺตนเยเนว ถุลฺลจฺจยํ กายสํสคฺคราเคน
ทุกฺกฏนฺติ ฯ
             อวเสสเอกูนสตฺตติจตุกฺกกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๖๑-๖๒} เอวํ ภควา ปฏิปนฺนกสฺส ภิกฺขุโน รกฺขณตฺถํ สตฺตติทฺวิสตจตุกฺกานิ
นีหริตฺวา อิทานิ เย อนาคเต ปาปภิกฺขู สนฺถตํ ๑-
อิมํ น กิญฺจิ อุปาทินฺนกํ อุปาทินฺนเกน ผุสติ โก เอตฺถ
โทโสติ สญฺจิจฺจ เลสํ โอเฑสฺสนฺติ เตสํ สาสเน ปติฏฺฐา เอวํ น
ภวิสฺสตีติ ทิสฺวา เตสุ สตฺตติทฺวิสตจตุกฺเกสุ เอกเมกํ จตุกฺกํ จตูหิ
สนฺถตาทิเภเทหิ ภินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ
ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน ปสฺสาวมคฺเคน มุเขน
องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตาย อสนฺถตสฺสาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ
สนฺถตาย อสนฺถตสฺสาติอาทีสุ สนฺถตาย อิตฺถิยา วจฺจมคฺเคน
ปสฺสาวมคฺเคน มุเขน อสนฺถตสฺส ภิกฺขุสฺส องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺตีติ
อิมินา นเยน โยชนา เวทิตพฺพา ฯ ตตฺถ สนฺถตา นาม ยสฺสา
ตีสุ มคฺเคสุ โยโกจิ มคฺโค ปลิเวเฐตฺวา อนฺโต วา ปเวเสตฺวา
เยน เกนจิ วตฺเถน วา ปณฺเณน วา วากปเฏน วา จมฺเมน
วา ติปุสีสาทีนํ ปเฏน วา ปฏิจฺฉนฺโน ฯ สนฺถโต นาม ยสฺส
องฺคชาตํ เตสํเยว วตฺถาทีนํ เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺนํ ฯ ตตฺถ
อุปาทินฺนเกน วา อนุปาทินฺนกํ ฆฏฺฏิยตุ อนุปาทินฺนเกน วา อุปาทินฺนกํ
อนุปาทินฺนเกน วา อนุปาทินฺนกํ อุปาทินฺนเกน วา อุปาทินฺนกํ
สเจ ยตฺตเก ปวิฏฺเฐ ปาราชิกํ โหตีติ วุตฺตํ ตตฺตกํ ปวิสติ
@เชิงอรรถ: ๑. ปุราณโปตฺถเกสุ สณฺฐตนฺติ ลิขิยติ ฯ
สพฺพตฺถ สาทิยนฺตสฺส ปาราชิกกฺเขตฺเต ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต
ถุลฺลจฺจยํ ทุกฺกฏกฺเขตฺเต ทุกฺกฏเมว โหติ ฯ สเจ อิตฺถีนิมิตฺตํ
ขาณุํ กตฺวา สนฺถตํ ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ สเจ
ปุริสนิมิตฺตํ ขาณุํ กตฺวา สนฺถตํ ขาณุํ ปเวเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ
สเจ อุภยํ ขาณุํ กตฺวา สนฺถตํ ขาณุนา ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส
ทุกฺกฏํ ฯ สเจ อิตฺถีนิมิตฺเต เวฬุนฬปพฺพาทีนํ กิญฺจิ ปกฺขิตฺตํ
ตสฺส เหฏฺฐาภาคญฺเจปิ ผุสนฺโต ติลผลมตฺตํ ปเวเสติ ปาราชิกํ ฯ
อุปริภาคญฺเจปิ อุโภสุ ปสฺเสสุ เอกํ ปสฺสํ เจปิ ผุสนฺโต ปเวเสติ
ปาราชิกํ ฯ จตฺตาริปิ ปสฺสานิ อผุสนฺโต ปเวเสตฺวา ตสฺส ตลญฺเจปิ
ผุสติ ปาราชิกํ ฯ ยทิ ปน ปสฺเสสุ วา ตเล วา อผุสนฺโต
อากาสคตเมว กตฺวา ปเวเสตฺวา นีหรติ ทุกฺกฏํ ฯ พหิทฺธา ขาณุเก
ผุสติ ทุกฺกฏเมว ฯ ยถา จ อิตฺถีนิมิตฺเต วุตฺตํ เอวํ สพฺพตฺถ
ลกฺขณํ เวทิตพฺพนฺติ ฯ
               สนฺถตจตุกฺกปฺปเภทกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๖๓-๖๔} เอวํ สนฺถตจตุกฺกปฺปเภทํ วตฺวา อิทานิ ยสฺมา น เกวลํ
มนุสฺสิตฺถีอาทิเก ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนนฺติ อถโข ภิกฺขุมฺปิ ตาสํ
สนฺติเก อาเนนฺติ ตสฺมา ตํ ปเภทํ ทสฺเสนฺโต ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา
ภิกฺขุํ มนุสฺสิตฺถิยา สนฺติเกติอาทินา นเยน สพฺพานิ ตานิ จตุกฺกานิ
ปุนปิ นีหริตฺวา ทสฺเสสิ ฯ เตสุ วินิจฺฉโย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ ฯ
          ภิกฺขุปจฺจตฺถิกวเสน จตุกฺกเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๖๕} ยสฺมา ปน ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา เอวเมว กโรนฺติ
ราชปจฺจตฺถิกาทโยปิ กโรนฺติ ตสฺมา ตมฺปเภทํ ทสฺเสนฺโต
ราชปจฺจตฺถิกาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ราชาเยว ปจฺจตฺถิกา
ราชปจฺจตฺถิกา ฯ เต จ สยํ อาเนนฺตาปิ อญฺเญหิ อานาเปนฺตาปิ
อาเนนฺติเยวาติ เวทิตพฺพา ฯ โจราเอว ปจฺจตฺถิกา โจรปจฺจตฺถิกา ฯ
ธุตฺตาติ เมถุนูปสํหิตขิฑฺฑาปสุตา นาคริยเกราชิยปุริสา ๑-
อิตฺถีธุตฺตสุราธุตฺตาทโย วา ฯ ธุตฺตาเอว ปจฺจตฺถิกา ธุตฺตปจฺจตฺถิกา ฯ
คนฺธนฺติ หทยํ วุจฺจติ ตํ อุปฺปาเฏนฺตีติ อุปฺปลคนฺธา ๒- ฯ
อุปฺปลคนฺธาเอว ปจฺจตฺถิกา อุปฺปลคนฺธปจฺจตฺถิกา ฯ เต กิร น
กสิวณิชฺชาทีหิ ชีวนฺติ ปนฺถฆาตาทีนิ กตฺวา ปุตฺตทารํ โปเสนฺติ ฯ
เต กมฺมสิทฺธึ ปฏฺฐยมานา เทวตานํ อายาจิตฺวา ตาสํ พลิกมฺมตฺถํ
มนุสฺสานํ หทยํ อุปฺปาเฏนฺติ ฯ สพฺพกาลญฺจ มนุสฺสา ทุลฺลภา
ภิกฺขู ปน อรญฺเญ วิหรนฺตา สุลภา โหนฺติ ฯ เต สีลวนฺตํ ภิกฺขุํ
คเหตฺวา สีลวโต วโธ นาม ภาริโย โหตีติ มญฺญมานา ตสฺส
สีลวินาสนตฺถํ มนุสฺสิตฺถีอาทิเก วา อาเนนฺติ ตํ วา ตตฺถ เนนฺติ ฯ
อยเมตฺถ วิเสโส ฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ ภิกฺขุปจฺจตฺถิกวาเร
วุตฺตนเยเนว จ อิเมสุ จตูสุปิ วาเรสุ จตุกฺกานิ เวทิตพฺพานิ ฯ
ปาลิยํ ปน สงฺขิตฺเตน วุตฺตานิ ฯ
            สพฺพากาเรน จตุกฺกปฺปเภทกถา นิฏฺฐิตา ฯ
     {๖๖} อิทานิ ยํ วุตฺตํ มนุสฺสิตฺถิยา ตโย มคฺเค เมถุนํ ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑. เกราฏิก..อิติปิ ฯ    ๒. อุปฺปลนฺติ วุจฺจติ หทยํ ฯ ตํ อุปฺปาเฏนฺตีติ
@อุปฺปลคนฺธา ฯ คนฺธสทฺโท  หิ ฉนฺทเน วตฺตติ ฯ อวชาตํ น อิจฺฉนฺติ โย โหติ
@กุลคนฺธโนติ สาธกํ ฯ
ปฏิเสวนฺตสฺสาติอาทิ เอตฺถ อสมฺโมหตฺถํ มคฺเคน
มคฺคนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ มคฺเคน มคฺคนฺติ อิตฺถิยา ตีสุ มคฺเคสุ
อญฺญตเรน อตฺตโน องฺคชาตํ ปเวเสติ ฯ อถวา สมฺภินฺเนสุ
ทฺวีสุ มคฺเคสุ ปสฺสาวมคฺเคน วจฺจมคฺคํ วจฺจมคฺเคน วา ปสฺสาวมคฺคํ
ปเวเสติ ฯ มคฺเคน อมคฺคนฺติ ปสฺสาวาทิมคฺเคน ปเวเสตฺวา
ตสฺส สามนฺตา วเณน นีหรติ ฯ อมคฺเคน มคฺคนฺติ สามนฺตา
วเณน ปเวเสตฺวา มคฺเคน นีหรติ ฯ อมคฺเคน อมคฺคนฺติ ทฺวีสุ
สมฺภินฺนวเณสุ เอเกน วเณน ปเวเสตฺวา ทุติเยน นีหรติ ฯ
อิมสฺส สุตฺตสฺส อนุโลมวเสน สพฺพตฺถ วณสงฺเขเป ถุลฺลจฺจยํ
เวทิตพฺพํ ฯ อิทานิ ยํ ปรโต วกฺขติ อนาปตฺติ อชานนฺตสฺส
อสาทิยนฺตสฺสาติ ตตฺถ อสมฺโมหตฺถํ ภิกฺขุ สุตฺตภิกฺขุมฺหีติอาทิมาห ฯ
ตตฺรายํ อธิปฺปาโย โย ปฏิพุทฺโธ สาทิยติ โส สุตฺตมฺหิ มยิ
เอโส วิปฏิปชฺชิ นาหํ ชานามีติ น มุจฺจติ ฯ อุโภ นาเสตพฺพาติ
เจตฺถ เทฺวปิ ลิงฺคนาสเนน นาเสตพฺพา ฯ ตตฺร ทูสกสฺส ปฏิญฺญากรณํ
นตฺถิ ทูสิโต ปุจฺฉิตฺวา ปฏิญฺญาย นาเสตพฺโพ ฯ สเจ น สาทิยติ
น นาเสตพฺโพ ฯ เอโส นโย สามเณรวาเรปิ ฯ
     เอวํ ตตฺถ ตตฺถ ตํตํ อาปตฺติญฺจ อนาปตฺติญฺจ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ อนาปตฺติเมว ทสฺเสนฺโต อนาปตฺติ อชานนฺตสฺสาติอาทิมาห ฯ
ตตฺถ อชานนฺโต นาม โย มหานิทฺทํ โอกฺกนฺโต
ปเรน กตํ อุปกฺกมมฺปิ น ชานาติ เวสาลิยํ มหาวเน ทิวาวิหารํ
คโต ภิกฺขุ วิย เอวรูปสฺส อนาปตฺติ ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ นาหํ
ภควา ชานามีติ อนาปตฺติ ภิกฺขุ อชานนฺตสฺสาติ ฯ อสาทิยนฺโต
นาม โย ชานิตฺวาปิ น สาทิยติ ตตฺเถว สหสา วุฏฺฐิตภิกฺขุ
วิย ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ นาหํ ภควา สาทิยินฺติ อนาปตฺติ ภิกฺขุ
อสาทิยนฺตสฺสาติ ฯ อุมฺมตฺตโก นาม ปิตฺตุมฺมตฺตโก ฯ ทุวิธํ หิ
ปิตฺตํ พทฺธปิตฺตํ อพทฺธปิตฺตญฺจ ฯ อพทฺธปิตฺตํ โลหิตํ วิย
สพฺพงฺคคตํ ฯ ตมฺหิ กุปิเต สตฺตานํ กณฺฑุกจฺฉุสรีรกมฺปาทีนิ
โหนฺติ ฯ ตานิ เภสชฺชกิริยาย วูปสมนฺติ ฯ พทฺธปิตฺตํ ปน
ปิตฺตโกสเก ฐิตํ ฯ ตมฺหิ กุปิเต สตฺตา อุมฺมตฺตกา โหนฺติ ฯ
วิปลฺลตฺถสญฺญา หิโรตฺตปฺปํ ฉฑฺเฑตฺวา อสารุปฺปจารํ จรนฺติ ฯ
ลหุกครุกานิ สิกฺขาปทานิ มทฺทนฺตาปิ น ชานนฺติ ฯ เภสชฺชกิริยายปิ
อเตกิจฺฉา โหนฺติ เอวรูปสฺส อุมฺมตฺตกสฺส อนาปตฺติ ฯ ขิตฺตจิตฺโต
นาม วิสฏฺฐจิตฺโต ยกฺขุมฺมตฺตโก วุจฺจติ ฯ ยกฺขา กิร เภรวานิ
วา อารมฺมณานิ ทสฺเสตฺวา มุเขน หตฺถํ ปเวเสตฺวา หทยรูปํ
วา มทฺทนฺตา สตฺเต วิปลฺลตฺถสญฺเญ กโรนฺติ ฯ เอวรูปสฺส
ขิตฺตจิตฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ เตสํ ปน อุภินฺนํ อยํ วิเสโส ฯ
ปิตฺตุมฺมตฺตโก นิจฺจเมว อุมฺมตฺตโก โหติ ปกติสญฺญํ น ลภติ ฯ
ยกฺขุมฺมตฺตโก อนฺตรนฺตรา ปกติสญฺญํ ปฏิลภติ ฯ อิธ ปน
ปิตฺตุมฺมตฺตโก วา โหตุ ยกฺขุมฺมตฺตโก วา โย สพฺพโส
มุฏฺฐสฺสติ กิญฺจิ น ชานาติ อคฺคิมฺปิ สุวณฺณมฺปิ คูถมฺปิ
จนฺทนมฺปิ เอกสทิสํ มทฺทนฺโต วิจรติ เอวรูปสฺส อนาปตฺติ ฯ
อนฺตรนฺตรา สญฺญํ ปฏิลภิตฺวา ญตฺวา กโรนฺตสฺส ปน อาปตฺติเยว ฯ
เวทนฏฺโฏ นาม โย อธิมตฺตาย ทุกฺขเวทนาย อาตุโร กิญฺจิ น
ชานาติ เอวรูปสฺส อนาปตฺติ ฯ อาทิกมฺมิโก นาม โย ตสฺมึ
ตสฺมึ กมฺเม อาทิภูโต ฯ อิธ ปน สุทินฺนตฺเถโร อาทิกมฺมิโก ตสฺส
อนาปตฺติ ฯ อวเสนานํ มกฺกฏีสมณวชฺชิปุตฺตาทีนํ อาปตฺติเยวาติ ฯ
                 ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
     อิมสฺมึ ปน สิกฺขาปเท โกสลฺลตฺถํ อิทํ ปกิณฺณกํ เวทิตพฺพํ ฯ
          สมุฏฺฐานญฺจ กิริยา        อโถ สญฺญา สจิตฺตกํ
          โลกวชฺชญฺจ กมฺมญฺจ       กุสลํ เวทนาย จาติ ฯ
     ตตฺถ สมุฏฺฐานนฺติ สพฺพสงฺคาหิยวเสน ฉ สิกฺขาปทสมุฏฺฐานานิ ฯ
ตานิ ปริวาเร อาวิภวิสฺสนฺติ ฯ สมาสโต ปน
สิกฺขาปทนฺนาม อตฺถิ ฉสฺสมุฏฺฐานํ อตฺถิ จตุสฺสมุฏฺฐานํ อตฺถิ
ติสมุฏฺฐานํ อตฺถิ กฐินสมุฏฺฐานํ อตฺถิ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ
อตฺถิ ธุรนิกฺเขปาทิสมุฏฺฐานํ ฯ ตตฺราปิ กิญฺจิ กิริยโต สมุฏฺฐาติ
กิญฺจิ อกิริยโต สมุฏฺฐาติ กิญฺจิ กิริยากิริยโต สมุฏฺฐาติ กิญฺจิ
สิยา กิริยโต สิยา อกิริยโต สมุฏฺฐาติ กิญฺจิ สิยา กิริยโต
สิยา กิริยากิริยโต สมุฏฺฐาติ ฯ ตตฺราปิ อตฺถิ สญฺญาวิโมกฺขํ
อตฺถิ โน สญฺญาวิโมกฺขํ ฯ ตตฺถ ยํ จิตฺตงฺคํ ลภติเยว ตํ
สญฺญาวิโมกฺขํ อิตรํ โน สญฺญาวิโมกฺขํ ฯ ปุน อตฺถิ อจิตฺตกํ
อตฺถิ สจิตฺตกํ ฯ ยํ สเหว จิตฺเตน อาปชฺชติ ตํ สจิตฺตกํ ฯ
ยํ วินาปิ จิตฺเตน อาปชฺชติ ตํ อจิตฺตกํ ฯ ตํ สพฺพมฺปิ โลกวชฺชํ
ปณฺณตฺติวชฺชนฺติ ทุวิธํ ฯ เตสํ ลกฺขณํ วุตฺตเมว ฯ
กมฺมกุสลเวทนาวเสนาปิ เจตฺถ อตฺถิ สิกฺขาปทํ กายกมฺมํ อตฺถิ วจีกมฺมํ ฯ
ตตฺถ ยํ กายทฺวาริกํ ตํ กายกมฺมํ ยํ วจีทฺวาริกํ ตํ วจีกมฺมนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ อตฺถิ ปน สิกฺขาปทํ กุสลํ อตฺถิ อกุสลํ อตฺถิ
อพฺยากตํ ฯ ทฺวตฺตึเสว หิ อาปตฺติสมุฏฺฐาปกจิตฺตานิ อฏฺฐ
กามาวจรกุสลจิตฺตานิ ทฺวาทส อกุสลานิ ทส กามาวจรกิริยาจิตฺตานิ
กุสลโต จ กิริยโต จ เทฺว อภิญฺญาจิตฺตานีติ ฯ เตสุ
ยํ กุสลจิตฺเตน อาปชฺชติ ตํ กุสลํ อิตเรหิ อิตรํ ฯ อตฺถิ จ
สิกฺขาปทํ ติเวทนํ อตฺถิ ทฺวิเวทนํ อตฺถิ เอกเวทนํ ฯ ตตฺถ ยํ
อาปชฺชนฺโต ตีสุ เวทนาสุ อญฺญตรเวทนาสมงฺคี หุตฺวา อาปชฺชติ
ตํ ติเวทนํ ฯ ยํ อาปชฺชนฺโต สุขสมงฺคี วา อุเปกฺขาสมงฺคี วา
อาปชฺชติ ตํ ทฺวิเวทนํ ฯ ยํ อาปชฺชนฺโต ทุกฺขเวทนาสมงฺคีเยว
อาปชฺชติ ตํ เอกเวทนนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ เอวํ
       สมุฏฺฐานญฺจ กิริยา       อโถ สญฺญา สจิตฺตกํ
       โลกวชฺชญฺจ กมฺมญฺจ      กุสลํ เวทนาย จาติ
อิมํ ปกิณฺณกํ วิทิตฺวา เตสุ สมุฏฺฐานาทีสุ อิทํ สิกฺขาปทํ
สมุฏฺฐานโต เอกสมุฏฺฐานํ องฺควเสน ทุกสมุฏฺฐานํ กายจิตฺตโต
สมุฏฺฐาติ ฯ กิริยาสมุฏฺฐานญฺจ กโรนฺโตเยว หิ เอตํ อาปชฺชติ ฯ
เมถุนปฏิสํยุตฺตาย กามสญฺญาย อภาเวน มุจฺจนฺโต สญฺญาวิโมกฺขํ ฯ
อนาปตฺติ อชานนฺตสฺส อสาทิยนฺตสฺสาติ หิ วุตฺตํ ฯ เมถุนจิตฺเตเนว
นํ อาปชฺชติ น วินา จิตฺเตนาติ สจิตฺตกํ ฯ สราควเสเนว ตํ
อาปชฺชิตพฺพโต โลกวชฺชํ ฯ กายทฺวาเรเนว สมุฏฺฐานโต กายกมฺมํ ฯ
จิตฺตํ ปเนตฺถ องฺคมตฺตํ โหติ ฯ น ตสฺส วเสน กมฺมภาโว
ลพฺภติ ฯ โลภจิตฺเตน อาปชฺชตพฺพโต อกุสลจิตฺตํ ฯ สุขสมงฺคี
วา อุเปกฺขาสมงฺคี วา ตํ อาปชฺชตีติ ทฺวิเวทนนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ
สพฺพญฺเจตํ อาปตฺติยํ ยุชฺชติ ฯ สิกฺขาปทสีเสน ปน สพฺพอฏฺฐกถาสุ
เทสนา อารุฬฺหา ตสฺมา เอวํ วุตฺตนฺติ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๓๑๒-๓๒๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=6579&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=6579&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=40
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=1350
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1024
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1024
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1