ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 8 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.2)

                       2. Alagaddupamasuttavannana
    [234] Evamme sutanti alagaddupamasuttam. Tattha gaddhe badhayimsuti
gaddhabadhino, gaddhabadhino pubbapurisa assati gaddhabadhipubbo, tassa
gaddhabadhipubbassa, gijjhaghatakakulappasutassati attho. Saggamokkhanam antarayam
karontiti antarayika. Te kammakilesavipakaariyupavadaanavitikkamavasena pancavidha.
Tattha pancanantariyakammani kammantarayika nama. Tatha bhikkhunidusakakammam, tam
pana mokkhasseva antarayam karoti, na saggassa. Niyatamicchaditthidhamma
kilesantarayika nama. Pandakatiracchanagataubhatobyanjanakanam patisandhidhamma
vipakantarayika nama. Ariyupavadadhamma upavadantarayika nama, te pana yava
ariye na khamapenti, tavadeva, na tato param. Sancicca vitikkanta sattaapattikkhandha
anavitikkamantarayika nama, tepi yava bhikkhubhavam va patijanati
na vutthati va deseti va, tavadeva, na tato param.
    Tatrayam bhikkhu bahussuto dhammakathiko sesantarayike janati, vinaye
pana akovidatta pannattivitikkamantarayike na janati, tasma rahogato evam
Cintesi:- ime agarika panca kamagune paribhunjanta sotapannapi
sakadagaminopi anagaminopi honti, 1- bhikkhupi manapikani ca 2- cakkhuvinneyyani
rupani passanti .pe. Kayavinneyye photthabbe phusanti, mudukani
attharanapapuranani 3- paribhunjanti, etam sabbam vattati. Kasma itthinamyeva
rupasaddagandharasaphotthabba na vattanti, etepi vattantiti. Evam rasena rasam
samsandetva sacchandaragaparibhoganca nicchandaragaparibhoganca ekam katva thulavakehi
saddhim atisukhumasuttam ghatento viya, 4- sasapena saddhim sinerum upasamharanto viya,
papakam ditthigatam uppadetva "kim bhagavata mahasamuddam bandhantena viya mahata
ussahena pathamaparajikam pannattam, natthi ettha doso"ti sabbannutananena
saddhim pativirujjhanto vesarajjananam patibahanto ariyamagge khanukantakadini
pakkhipanto methunadhamme doso natthiti jinassa anacakke paharam adasi.
Tenaha "tathaham bhagavata dhammam desitam ajanami"tiadi.
    Evam bya khoti evam viya kho. Samanuyunjantitiadisu kimladdhiko tvam,
laddhim vadehiti pucchamana samanuyunjanti nama. Ditthim patthapenta 5- samanuggahanti
nama. Kena karanena evam vadesiti karanam  pucchanta samanubhasanti nama. 6-
Atthikankalupamatiadisu atthikankalupama appassadatthena. Mamsapesupama
bahusadharanatthena. Tinukkupama anudahanatthena. Angarakasupama mahabhitapanatthena.
Supinakupama itarapaccupatthanatthena. Yacitakupama tavakalikatthena. Visarukkhaphalupama
sabbangapaccangapalibhanjanatthena. 6- Asisunupamati adhichindanatthena. 7-
Sattisulupamati vinivijjhanatthena. Sappasirupama sasankasappatibhayatthena. 8- Thamasati
ditthithamena. Paramasati ditthiparamasena. Abhinivissa voharatiti adhitthahitva
voharati dipeti va.
@Footnote: 1 sakadagaminopihonti   2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@3 cha.Ma....pavuranadini  4 cha.Ma. upanento viya  5 cha.Ma. patitthapenta
@6-6 Ma.Ma. 13/42-8/29-31 potaliyasutta  7 cha.Ma. adhikuttanatthena,
@Ma.mu. 12/351/214 vammikasutta  8 khu. maha.29/12/7 kamasuttaniddes(sya)
    [235] Yato kho te bhikkhuti yada te bhikkhu. Evam bya kho aham
bhante bhagavatati idam esa attano ajjhasayena natthiti vattukamopi bhagavato
anubhavena sampaticchati, buddhanam kira sammukha dve katha kathetum samattho nama natthi.
    [236] Kassa kho nama tvam moghapurisati tvam moghapurisa kassa khattiyassa
va brahmanassa va vessassa va suddassa va gahatthassa va pabbajitassa
va devassa va manussassa va maya evam dhammam desitam ajanasi. Atha kho
bhagava bhikkhu amantesiti ayam patiyekko anusandhi. Arittho kira cintesi
"bhagava mam moghapurisoti vadeti, na kho pana moghapurisoti vuttamattakena maggaphalanam
upanissayo na hoti. Upasenampi hi vangantaputtam atilahum kho tvam moghapurisa
bahullaya avatto'ti 1- bhagava moghapurisavadena ovadi, thero aparabhage
ghatento vayamanto cha abhinna sacchakasi. Ahampi tatharupam viriyam pagganhitva
maggaphalani nibbattessami"ti. Athassa bhagava bandhana muttassa 2- pandupalasassa
viya avirulhibhavam dassento imam desanam arabhi.
    Usmikatopiti bhikkhave tumhe kinti mannatha, ayam arittho evamladdhiko
sabbannutananena pativirujjhitva vesarajjananam patibahetva tathagatassa
anacakke paharam dadamano api nu imasmim dhammavinaye usmikatopi. Yatha
nibbutepi mahante aggikkhandhe khajjupanakamattapi aggipapatika hotiyeva, yam
nissaya puna mahaaggikkhandho bhaveyya, kim nukho evam imassa appamattikapi
nanusma atthi, yam nissaya vayamanto maggaphalani nibbatteyyati. No hetam
bhanteti bhante evamladdhikassa kuto evarupa nanusmati maggaphalanam paccayasamatthaya
nanusmaya usmikatabhavam patikkhipanta vadanti. Mankubhutoti nittejabhuto.
Pattakkhandhoti patitakkhandho. Appatibhanoti kinci patibhanam apassanto
chinnapatibhano 3- evarupampi nama niyyanikasasanam labhitva avirulhidhammo kiramhi
samugghatitapaccayo jatoti attano abhabbatam paccavekkhanto padangutthakena
bhumim khanamano nisidi.
@Footnote: 1 vinaYu. maha. 47/75/76 mahakhandhaka    2 cha.Ma. pavuttassa    3 cha.Ma. bhinnapatibhano
    Pannayissasi khoti ayampi patiyekko anusandhi. Arittho kira cintesi
"bhagava mayham maggaphalanam upanissayo pacchinnoti vadati, na kho pana buddha
saupanissayanamyeva dhammam desenti, anupanissayanampi desenti, aham satthu santika
sugatovadam labhitva attano sampattupagam kusalam karissami"ti. Atha bhagava ovadam 1-
patipassambhento "pannayissasi"tiadimaha. Tassattho, tvamyeva kho moghapurisa
imina papakena ditthigatena nirayadisu pannayissasi, mama santika tuyham
sugatovado nama natthi, na me taya attho, idhaham bhikkhu patipucchissamiti.
    [237] Athakho bhagavati ayampi patiyekko anusandhi. Imasmim hi thane
bhagava parisam sodheti, arittham ganato nissareti. Sace hi parisagatanam kassaci
evam bhaveyya "ayam arittho bhagavata akathitam kathetum kim sakkhissati, kacci nukho
parisamajjhe bhagavata kathaya samaraddhaya sahasa kathitan"ti. Evam kathitam pana na
aritthoyeva sunati, annenapi sutam bhavissati. Athapissa siya "yatha sattha
arittham nigganhati, mampi evam nigganheyyati sutvapi tunhibhavam
apajjeyya"ti. "tam sabbam na karissanti"ti mayapi na kathitam, annena sutampi
natthiti "tumhepi me bhikkhave"tiadina parisaya laddhim sodheti. Parisaya pana
laddhisodhaneneva arittho ganato 2- nissarito nama hoti.
    Idani aritthassa laddhim pakasento so vata bhikkhavetiadimaha. Tattha
annatreva kamehitiadisu yo so bhikkhave bhikkhu "te patisevato nalam
antarayaya"ti evamladdhiko, so vata kilesakamehi ceva kilesakamasampayuttehi
sannavitakkehi ca annatra, ete dhamme  pahaya, vina etehi dhammehi,
vatthukame patisevissati, methunasamacaram samacarissatiti netam thanam vijjati, idam
karanam nama natthi, atthanametam anavakasoti.
    [238] Evam bhagava ayam arittho yatha nama rajako sugandhanipi
duggandhanipi jinnanipi navanipi suddhanipi asuddhanipi vatthani ekato
bhandikam karoti, evameva bhikkhunam nicchandaragapanitacivaradiparibhoganca
@Footnote: 1 cha.Ma. athassa bhagava ovadam, Ma. bhagava etam ovadam, Si. sattha ovadam   2 Ma. bhagavata
Anibaddhasilanam gahatthanam antarayakaram sacchandaragaparibhoganca nibaddhasilanam
bhikkhunam avaranakaram sacchandaragaparibhoganca sabbam ekasadisam karotiti aritthassa
laddhim pakasetva idani uggahitaya pariyattiya dosam dassento idha bhikkhave
ekaccetiadimaha. Tattha pariyapunantiti ugganhanti. Suttantiadisu
ubhatovibhanganiddesakhandhakaparivara, suttanipate mangalasuttaratanasuttanalaka-
suttatuvattakasuttani, annampi ca suttanamakam tathagatavacanam suttanti veditabbam.
Sabbampi sagathakam suttam geyyanti veditabbam, visesena samyuttake sakalopi
sagathavaggo. Sakalam abhidhammapitakam, niggathakam suttam, yanca annampi atthahi angehi
asangahitam buddhavacanam, tam veyyakarananti veditabbam. Dhammapadam, theragatha, therigatha,
suttanipate no suttanamika suddhikagatha ca gathati veditabba. Somanassananamayika-
gathapatisamyutta dveasiti suttanta udananti veditabba. "vuttamidam 1-
bhagavata"tiadinayappavatta 2- dasuttarasatasuttanta itivuttakanti veditabba.
Apannakajatakadini pannasadhikani pancajatakasatani jatakanti veditabbani. "cattarome
bhikkhave acchariya abbhutadhamma anande"tiadinayappavatta 3- sabbepi
acchariyabbhutadhammappatisamyutta suttanta abbhutadhammanti veditabba.
Culavedallamahavedallasammaditthisakkapanhasankharabhajaniyamahapunnamasuttadayo sabbepi
vedanca tutthinca laddha laddha pucchitasuttanta vedallanti veditabba.
    Attham na upaparikkhantiti suttattham 4- karanattham na passanti 5- na ca 6-
parigganhanti. Anupaparikkhatanti anupaparikkhantanam. Na nijjhanam khamantiti na
upatthahanti na apatham agacchanti, imasmim thane silam samadhi vipassana maggo phalam
vattam vivattam kathitanti evam janitum na sakka hotiti 7- attho. Te uparambhanisamsa
cevati te paresam vade dosaropananisamsa hutva pariyapunantiti
attho. Itivadappamokkhanisamsa cati evam vadapamokkhanisamsa, parehi sakavade
dose aropite tam dosam evam  8- mocessamati iminava karanena pariyapunantiti
@Footnote: 1 cha.Ma. vutamtanhetam            2 khu. iti. 25/1/233 lobhasutta
@3 an. catukka. 21/129/149 anandaacchariyasutta  4 cha.Ma. atthattham
@5 Si. na tulayanti  6 cha.Ma. ca-saddo na dissati   7 cha.Ma. hontiti
@8 Si.evanca evanca
Attho. Tancassa attham nanubhontiti yassa ca maggassa va phalassa va atthaya
kulaputta dhammam pariyapunanti, tancassa dhammassa attham ete duggahitagahino
nanubhonti. Apica parassa vade uparambham aropetum attano vadam mocetum
asakkontapi tanca attham nanubhontiyeva.
    [239] Alagaddatthikoti asivisaatthiko. Gaddoti hi visassa namam, tam
tassa alam paripunnam atthiti alagaddo. Bhogeti sarire. Idha pana bhikkhave ekacce
kulaputta dhammam pariyapunantiti nittharanapariyattivasena ugganhanti. Tisso hi
pariyattiyo alagaddapariyatti nittharanapariyatti bhandagarikapariyattiti.
    Tattha yo buddhavacanam uggahetva evam civaradini va labhissami, catuparisamajjhe
va mam janissantiti labhasakkarahetu pariyapunati, tassa sa pariyatti
alagaddapariyatti nama. Evam pariyapunato hi buddhavacanam apariyapunitva
niddokkamanam varataram.
    Yo pana buddhavacanam ugganhitva silassa agatatthane silam  puretva
samadhissa agatatthane samadhigabbham ganhapetva vipassanaya agatatthane
vipassanam patthapetva maggaphalanam agatatthane maggam bhavessami phalam
sacchikarissamiti ugganhati, tassa sa pariyatti nittharanapariyatti nama hoti.
    Khinasavassa pana pariyatti bhandagarikapariyatti nama. Tassa hi aparinnatam
appahinam abhavitam asacchikatam va natthi, so hi parinnatakkhandho pahinakileso
bhavitamaggo sacchikataphalo, tasma buddhavacanam pariyapunanto tantidharako
pavenipalako vamsanurakkhitova 1-  hutva ugganhati, itissa sa pariyatti
bhandagarikapariyatti nama hoti.
    Yo pana puthujjano chatakabhayadisu ganthadhuresu 2- ekasmim thane vasitum
asakkontesu sayam bhikkhacarena akilamamano atimadhuram buddhavacanam ma nassatu,
tantim dharessami, vamsam thapessami, pavenim palessamiti pariyapunati, tassa
pariyatti bhandagarikapariyatti hoti, na hotiti. Na hoti. Kasma? na attano
@Footnote: 1 cha.Ma. vamsanurakkhakova      2 cha.Ma. ganthadharesu
Thane thatva pariyapunatta. Puthujjanassa hi pariyatti nama alagadda va hoti
nittharana va, sattannam sekhanam nittharanava, khinasavassa bhandagarikapariyattiyeva.
Imasmim pana thane nittharanapariyatti adhippeta.
    Nijjhanam khamantiti siladinam agatatthanesu idha silam kathitam, idha samadhi,
idha vipassana, idha maggo, idha phalam, idha vattam, idha vivattanti apatham agacchanti.
Tancassa attham anubhontiti yesam maggaphalanam atthaya pariyapunanti. Suggahitam
pariyattim nissaya maggam bhavetva phalam sacchikaronta tancassa dhammassa attham
anubhavanti. Paravade uparambham aropetum asakkontapi 1- sakavade aropitadosam
icchiticchitatthanam gahetva mocetum asakkontapi anubhontiyeva. Digharattam hitaya
sukhaya samvattantiti siladinam agatatthane siladini purentanampi, paresam vade
saha dhammena uparambham aropentanampi, sakavadato dosam harantanampi, arahattam
patva parisamajjhe dhammam desetva dhammadesanaya pasannehi upanite cattaro
paccaye paribhunjantanampi digharattam hitaya sukhaya samvattanti.
    Evam suggahite buddhavacane anisamsam dassetva idani tattheva niyojento
tasmatiha bhikkhavetiadimaha. Tattha tasmati yasma duggahita pariyatti
duggahitaalagaddo viya digharattam ahitaya dukkhaya samvattati, suggahitapariyatti
suggahitaalagaddo viya digharattam hitaya sukhaya samvattati, tasmati attho. Tatha nam
dhareyyathati tatheva nam dhareyyatha, teneva atthena ganheyyatha. Ye va
panassu viyatta bhikkhuti ye va pana anne sariputtamoggallanamahakassapa-
mahakaccayanadika byatta pandita bhikkhu assu, te pucchitabba. Na aritthena
viya pana mama sasane kalalam va kacavaram va pakkhipitabbam.
    [240] Kullupamanti kullasadisam. Nittharanatthayati caturoghanittharanatthaya.
Udakannavanti yanhi udakam gambhiram, na puthulam. Puthulam va pana na gambhiram, na
tam annavoti vuccati. Yam pana gamabhiram ceva puthulam ca, tam annavoti vuccati.
Tasma mahantam udakannavanti mahantam puthulam gambhiram udakanti ayamettha attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. sakkontapi, evamuparipi
Sasankam nama yattha coranam nivutthokaso dissati thitokaso, nisinnokaso,
nipannokaso dissati. Sappatibhayam nama yattha corehi manussa hata dissanti,
vilutta dissanti, akottita dissanti. Uttarasetuti udakannavassa upari
baddho setu. Kullam bandhitvati kullo nama taranatthaya kalapam katva baddho.
Pattharitva baddha pana darucatiadayo 1- ulumpoti vuccanti. Uccaretvati 2-
thapetva. Kiccakariti pattakari 3- yuttakari, patirupakariti attho. Dhammapi vo
pahatabbati ettha dhammati samathavipassana. Bhagava hi samathepi chandaragam
pajahapesi, vipassanayapi. Samathe chandaragam kattha pajahapesi? "iti kho aham
udayi neva sannanasannayatanassapi pahanam vadami, passasi no tvam udayi
tam sannojanam anum va thulam va, yassaham no pahanam vadami"ti 4- ettha samathe
chandaragam pajahapesi. "imance tumhe bhikkhave ditthim evam parisuddham evam
pariyodatam na alliyetha na kelayetha na dhanayetha"ti 5- ettha vipassanaya
chandaragam pajahapesi. Idha pana ubhayattha pajahapento "dhammapi vo pahatabba,
pageva adhamma"ti aha.
    Tatrayam adhippayo:- bhikkhave aham evarupesu santapanitesu dhammesu
chandaragappahanam vadami, kim pana imasmim asaddhamme gamadhamme vasaladhamme
dutthulle odakantike, yattha ayam arittho moghapuriso niddosasanni pancasu
kamagunesu chandaragam nalam antarayayati vadati, aritthena viya na tumhehi
mayham sasane kalalam va kacavaro va pakkhipitabboti evam bhagava iminapi
ovadena aritthamyeva nigganhati.
    [241] Idani yo pancasu khandhesu tividhagahavasena aham mamanti
ganhati, so mayham sasane ayam arittho viya kalalam va kacavaram va pakkhipatiti
dassento chayimani bhikkhavetiadimaha. Tattha ditthitthananiti ditthipi
ditthitthanam, ditthiya arammanampi ditthitthanam, ditthiya paccayopi. Rupam etam
mamatiadisu
@Footnote: 1 cha.Ma. padaracatiadayo     2 ka. ussapetvati     3 Si. kattabbakari
@4 Ma.Ma. 13/156/130 latukikopamasutta    5 Ma.mu. 12/401/359 mahatanhasankhayasutta
Etam mamati tanhagaho. Esohamasmiti managgaho. Eso me attati
ditthiggaho hoti. 1- Evam ruparammana tanhamanaditthiyo kathita honti. Rupam pana
attati na vattabbam. Vedanadisupi eseva nayo. Dittham rupayatanam, sutam saddayatanam,
mutam gandhayatanam rasayatanam photthabbayatanam, tanhi patva gahetabbato mutanti
vuttam. Avasesani sattayatanani vinnatannama. Pattanti pariyesitva va
apariyesitva va pattam. Pariyesitanti pattam va appattam va pariyesitam. Anuvicaritam
manasati cittena anusancaritam. Lokasmim hi pariyesitva pattampi atthi, pariyesitva
no pattampi. Apariyesitva pattampi atthi, apariyesitva no pattampi.
Tattha pariyesitva pattam pattannama. Pariyesitva no pattam pariyesitam nama.
Apariyesitva pattanca apariyesitva no pattanca manasanucaritam nama.
    Athava pariyesitva pattampi apariyesitva no 2- pattampi pattatthena
pattam nama. Pariyesitva no pattameva pariyesitannama. 3- Apariyesitva pattanca
apariyesitva no pattanca manasanucaritannama. 3- Sabbam va etam manasanucaritatta
manasanucaritam nama. Imina vinnanarammana tanhamanaditthiyo kathita,
desanavilasena hettha ditthadiarammanavasena vinnanam dassitam. Yampi tam
ditthitthananti yampi etam so  lokotiadina nayena pavattaditthitthanam.
    So loko so attati ya esa "rupam attato samanupassati"tiadina
nayena pavatta ditthi loko ca atta cati ganhati, tam sandhayetam 4- vuttam.
So pecca bhavissamiti so aham paralokam gantva nicco bhavissami, dhuvo sassato
aviparinamadhammo bhavissami, sinerumahapathavimahasamuddadisassatisamam tatheva thassami.
Tampi etam mamati tampi dassanam etam mama, esohamasmi, eso me attati
samanupassati. Imina dittharammana tanhamanaditthiyo kathita. Vipassanaya
pativipassanakalo viya pacchimaditthiya purimaditthigahanakaloeva 5- hoti.
    Sukkapakkhe rupam netam mamati rupe tanhamanaditthigaha patikkhitta.
Sukkapakkhe rupam netam mamati rupe tanhamanaditthigaha patikkhitta.
Vedanadisupi eseva nayo. Samanupassatiti imassa pana padassa tanhasamanupassana
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati     2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
@3-3 cha.Ma. apariyesitva no pattam manasanuvicaritam nama
@4 cha.Ma. sandhaya  5 cha.Ma....kale evam
Manasamanupassana ditthisamanupassana nanasamanupassanati catasso samanupassanati
attho. Ta kanhapakkhe tissannam samanupassananam sukkapakkhe nanasamanupassanaya
vasena veditabba. Asati na paritassatiti avijjamane bhayaparitassanaya tanhaparitassanaya
va na paritassati. Imina bhagava ajjhattakkhandhavinase aparitassamanam
khinasavam dassento desanam matthakam papesi.
    [242] Evam vutte annataro bhikkhuti evam bhagavata vutte annataro
anusandhikusalo bhikkhu "bhagavata ajjhattakkhandhavinase aparitassantam khinasavam
dassetva desana nitthapita, ajjhattam aparitassante kho pana sati ajjhattam
paritassakena bahiddha parikkharavinase paritassakena aparitassakena tahim 1- bhavitabbam,
iti imehi catuhi karanehi ayam panho pucchitabbo"ti cintetva ekamsam civaram
katva anjalim paggayha bhagavantam etadavoca. Bahiddha asatiti bahiddha
parikkharavinase. Ahu vata meti ahosi vata me bhandakam 2- yanam  vahanam hirannam
suvannanti attho. Tam vata me natthiti tam vata idani mayham natthi, rajuhi va
corehi va hatam, 3- aggina va daddham, udakena va vulham, paribhogena va
jinnam. Siya vata meti bhaveyya vata mayham yanam vahanam hirannam suvannam sali
vihi yavo godhumo. Tam vataham na labhamiti tamaham alabhamano tadanucchavikam kammam
akatva nisinnatta idani na labhamiti socati, ayam agariyasocana,
anagariyassa pattacivaradinam vasena veditabba.
    Aparitassanavare na evam hotiti yehi kilesehi evam bhaveyya, tesam pahinatta
na evam hoti. Ditthitthanadhitthanapariyutthanabhinivesanusayananti ditthinanca
ditthitthanananca ditthadhitthanananca ditthipariyutthanananca abhinivesanusayananca.
Sabbasankharasamathayati nibbanatthaya. Nibbanam hi agamma sabbasankharainjitani
sabbasankharacalanani sabbasankharavipphanditani sammanti vupasammanti, tasma tam
"sabbasankharasamatho"ti vuccati. Tadeva ca agamma khandhupadhi kilesupadhi abhisankharupadhi
pancakamagunupadhiti ime upadhayo patinisajjiyanti, tanha khiyati virajjati nirujjhati,
@Footnote: 1 cha.Ma. capi   2 cha.Ma. bhaddakam    3 cha.Ma. hatam
Tasma tam "sabbupadhipatinissaggo tanhakkhayo virago nirodho"ti vuccati.
Nibbanayati ayam panassa sarupaniddeso, iti sabbeheva imehi padehi
nibbanassa sacchikiriyatthaya dhammam desentassati ayamattho dipito. Tassevam hotiti
tassa ditthigatikassa ucchijjissami namassu, vinassissami namassu, nassu nama
bhavissamiti evam hoti. Ditthigatikassa hi tilakkhanam aropetva sunnatapatisamyuttam
katva desiyamanam dhammam sunantassa taso uppajjati. Vuttampi cetam 1- "taso
heso bhikkhave assutavato puthujjanassa no cassam, no ca me siya"ti. 2-
    [243] Ettavata bahiddhaparikkharavinase tassanakassa ca no tassanakassa
ca ajjhattakkhandhavinase tassanakassa ca no tassanakassa cati imesam
vasena catukotika sunnata kathita. Idani bahiddhaparikkharam pariggaham  nama
katva visativatthukam sakkayaditthim attavadupadanam nama katva sakkayaditthippamukha
dvasatthi ditthiyo nissayam 3- nama katvati kotikam sunnatam dassetum tam bhikkhave
pariggahantiadimaha. Tattha pariggahanti bahiddhaparikkharam. Parigganheyyathati yatha
vinnumanusso  parigganheyya. Ahampi kho tam bhikkhaveti bhikkhave tumhepi na
passatha, ahampi na passami, iti evarupo pariggaho natthiti dasseti. Evam
sabbattha attho veditabbo.
    [244] Evam tikotikam sunnatam dassetva inani ajjhattakkhandhe
attati bahiddhaparikkhare attaniyanti katva dvekotikam dassento attani va
bhikkhave satitiadimaha. Tattha ayam sankhepattho, bhikkhave attani va sati idam me
parikkharajatam attaniyanti assa, attaniyeva va parikkhare sati ayam me atta
imassa parikkharassa samiti, evamahanti. Sati mamati, mamati sati ahanti yuttam
bhaveyya. Saccatoti bhutato. Thetatoti tathato thirato va.
    Idani ime pancakkhandhe aniccam dukkham anattati evantiparivattavasena
agganhanto ayam arittho viya mayham sasane kalalam kacavaram pakkhipatiti dassento
tam kim mannatha bhikkhave rupam niccam vatiadimaha. Tattha aniccam bhanteti bhante yasma
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttam hetam, Si. vuttampi hetam  2 cha.Ma. taso hesa bhikkhave, pali.
@taso hesa bhikkhusam.khandha 17/55/47 udanasutta   3 cha.Ma. ditthinissayam
Hutva na hoti, tasma aniccam, uppadavayavattito viparinamatavakalika-
niccapatikkhepatthena vati catuhi karanehi aniccam. Dukkham bhanteti bhante
patipilanakarena dukkham, santapadukkhamadukkhavatthukasukhapatikkhepatthena vati catuhi
karanehi dukkham. Viparinamadhammanti bhavasankantiupagamanasabhavam pakatibhavavijahanasabhavam.
Kallam nu tam samanupassitum etam mama, esohamasmi, eso me attati yuttam nukho tam
imesam tinnam tanhamanaditthigahanam vasena aham mamati evam gahetum. No hetam
bhanteti imina te bhikkhu avasavattanakarena rupam bhante  anattati patijananti.
Sunnaassamikaanissaraattapatikkhepatthena vati catuhi karanehi anatta.
    Bhagava hi katthaci aniccavasena anattatam dasseti, katthaci dukkhavasena
katthaci ubhayavasena. "cakkhu attati yo vadeyya, tam na upapajjati, cakkhussa
uppadopi vayopi  pannayati. Yassa kho pana uppadopi vayopi pannayati,
atta me uppajjati ca veti cati iccassa evamagatam hoti, tasma tam na
upapajjati, cakkhu anattati yo vadeyya, iti cakkhu anatta"ti 1- imasmim hi
chachakkasutte aniccavasena anattatam dasseti. "rupanca hidam bhikkhave atta
abhavissa, nayidam rupam abadhaya samvatteyya, labbhetha ca rupe' evam me rupam hoti,
evam me rupam ma ahosi'ti. Yasma ca kho bhikkhave rupam anatta, tasma rupam abadhaya
samvattati, na ca labbhati rupe'evam me rupam hotu, evam me rupam ma ahosi"ti 2-
imasmim anattalakkhanasutte dukkhavasena anattatam dasseti. "rupam bhikkhave  aniccam,
yadaniccam tam dukkham, yam dukkham tadanatta, yadanatta, tam' netam mama, nesohamasmi, na
meso atta'ti evametam yathabhutam sammappannaya datthabban"ti 3- imasmim
arahattasutte ubhayavasena anattatam dasseti. Kasma? aniccam dukkham ca pakatam.
Anattati na pakatam.
    Paribhogabhajanadisu hi bhinnesu aho aniccanti vadanti, aho anattati
vatta nama natthi. Sarire gandapilakadisu va utthitasu kantakena va paviddha
@Footnote: 1 pali. attati, Ma. upari. 14/422/362 salayatanavagga
@2 vinaYu. maha. 4/20/17 pancavaggiyakatha, sam.khandha. 17/59/55 upayavagga
@3 sam. khandha. 17/76/67 khajjaniyavagga
Aho dukkhanti vadanti, aho anattati pana vatta nama natthi. Kasma? idam
hi anattalakkhanam nama avibhutam duddasam duppannapanam. Tena tam bhagava aniccavasena
va dukkhavasena va ubhayavasena va dasseti. Tayidam imasmimpi teparivatte
aniccadukkhavaseneva dassitam. Vedanadisupi eseva nayo.
    Tasmatiha bhikkhaveti bhikkhave yasma etarahipi annadapi rupam aniccam
dukkham anatta, tasmati attho. Yam kinci rupantiadini visuddhimagge
khandhaniddese vittharitaneva.
    [245] Nibbindatiti ukkanthati. Ettha ca nibbidati vutthanagaminivipassana
adhippeta. Vutthanagaminivipassanaya hi bahuni namani. Esa hi
katthaci sannagganti vutta. Katthaci dhammatthitinananti. Katthaci
parisuddhipadhaniyanganti. Katthaci patipadananadassanavisuddhiti. Katthaci tammayam
pariyadananti. 1- Katthaci tihi namehi. Katthaci dvihi. 2-
    Tattha potthapadasutte tava "sanna kho potthapada pathamam uppajjati,
paccha nanan"ti 3- evam sannagganti vutta. Susimasutte "pubbe kho susima
dhammatthitinanam, paccha nibbane nanan"ti 4- evam dhammatthitinananti vutta.
Dasuttarasutte "patipadananadassanavisuddhipadhaniyangan"ti 5- evam parisuddhi-
padhaniyanganti vutta rathavinite "kim nu kho avuso patipadananadassanavisuddhattham
bhagavati brahmacariyam vussati"ti 6- evam patipadananadassanavisuddhiti vutta.
Salayatanavibhange "atammayatam bhikkhave nissaya atammayatam agamma yayam upekkha nanatta
nanattasita, tam abhinivajjetva yayam upekkha ekatta ekattasita, tam nissaya
tam agamma evametissa pahanam hoti, evametissa samatikkamo hoti"ti 7-
evam tammayam pariyadananti vutta. Patisambhidamagge "ya ca muncitukamyata,
@Footnote: 1 cha.Ma. tammayatapariyadananti, Si. tammayapariyadananti, evamuparipi
@2 cha.Ma. dvihiti     3 di.Si. 9/416/181 sahetukasannuppadanirodhakatha
@4 sam. nidana. 16/70/120 mahavagga    5 di. pati. 11/359/272 nava dhamma
@6 Ma.mu. 12/257/217 opammavagga     7 Ma. upari. 14/310/284 vibhangavagga
    Ya ca patisankhanupassasa, ya ca sankharupekkha, ime dhamma ekattha byanjanameva
nanan"ti 1- evam tihi namehi vutta. Patthane "anulomam gotrabhussa anantara-
paccayena paccayo, anulomam vodanassa anantarapaccayena paccayo"ti 2- evam dvihi
namehi vutta. Imasmim pana alagaddasutte nibbindatiti nibbidanamena agata.
    Nibbindam 3- virajjatiti ettha viragoti maggo. Viraga vimuccatiti ettha
viragena maggena vimuccatiti phalam kathitam. Vimuttasmim vimuttamiti nanam hotiti idha
paccavekkhana kathita.
    Evam vimuttacittam mahakhinasavam dassetva idani tassa yathabhutehi
pancahi karanehi namam ganhanto ayam vuccati bhikkhavetiadimaha. Avijjati
vattamulika avijja. Ayam hi durukkhipanatthena palighoti vuccati. Tenesa tassa 4-
ukkhittatta ukkhittapalighoti vutto. Talavatthukatati sisacchinnatalo viya kata,
samulam va talam uddharitva talassa vatthu viya kata, yatha tasmim vatthusmim
puna so talo na pannayati, evam puna appannattibhavam nitati attho.
Ponobbhavikoti  punabbhavadayako. Jatisamsaroti jatisu jayanavasena ceva
samsaranavasena ca evam laddhanamanam punabbhavakkhandhanam paccayo kammabhisankharo.
So hi punappunam uppattikaranavasena parikkhipitva thitatta parikkhati vuccati,
tenesa tassa sankinnatta vikinnatta sankinnaparikkhoti vutto. Tanhati
vattamulika tanha. Ayam hi gambhiranugatatthena esikati vuccati. Tenesa tassa
abbhulhatta luncitva chadditatta abbhulhesikoti vutto. Orambhagiyaniti
orambhajanakani kamabhave upapattipaccayani. Etani hi kavatam viya nagaradvaram
cittam pidahitva thitattava 5- aggalati vuccanti. Tenesa tesam nirakatatta
bhinnatta niraggaloti vutto. Ariyoti nikkileso parisuddho. Pannaddhajoti
patitamanaddhajo. Pannabharoti khandhabharakilesabharaabhisankharabharapancakamagunabhara
panna orohita assati pannabharo. Apica idha manabharasseva orohitatta
@Footnote: 1 khu. pati. 31/120 adi/87 nanakatha (sya) atthato samanam
@2 abhi. patthana 40/417/128- kusalattika    3 cha.Ma. nibbida virajjatiti
@4 cha.Ma. tassa  5 cha.Ma. va-saddo na dissati
Pannabharoti adhippeto, visamyuttoti catuhi yogehi sabbakilesehi ca visamyutto.
Idha pana manasamyogeneva visamyuttatta visamyuttoti adhippeto. Asmimanoti rupe
asmiti mano, vedanaya, sannaya, sankharesu, vinnane asmiti mano.
    Ettavata bhagavata maggena kilese khepetva nirodhasayanavaragatassa
nibbanarammanam phalasamapattim appetva viharato khinasavassa kalo dassito.
Yatha hi dve nagarani ekam coranagaram, ekam khemanagaram. Atha ekassa mahayodhassa
evam bhaveyya "yavidam coranagaram titthati, tava khemanagaram bhayato na muccati,
coranagaram anagaram karissami"ti sannaham katva khaggam gahetva coranagaram
upasankamitva nagaradvare ussapite esikatthambhe khaggena chinditva saddhim
dvarabahahi 1- kavatam bhinditva paligham ukkhipitva pakaram bhindanto parikkham
sankiritva nagarasobhanatthaya ussite dhaje patetva nagaram aggina jhapetva
khemanagaram pavisitva pasadam abhiruyha natiganaparivuto surasabhojanam bhunjeyya,
evam coranagaram viya sakkayo, khemanagaram viya nibbanam, mahayodho viya yogavacaro.
Tassevam hoti "yava sakkayavattam vattati, tava dvattimsakammakaranaatthanavutiroga-
pancavisatimahabhayehi parimuccanam natthi"ti. So mahayodho  viya sannaham silasannaham
katva, pannakhaggam gahetva khaggena esikatthambhe viya arahattamaggena tanhesikam
luncitva, so yodho sadvarabaham nagarakavatam viya pancorambhagiyasamyojanaggalam
ugghatetva, so yodho paligham viya avijjapaligham ukkhipitva, so yodho pakaram
bhindanto parikkham viya kammabhisankharam bhindanto jatisamsaraparikkham sankiritva,
so yodho nagarasobhanatthaya ussapite dhaje viya manaddhaje patetva
sakkayanagaram jhapetva, so yodho khemanagare uparipasade surasabhojanam viya
kilesanibbananagaram pavisitva amatanirodharammanam phalasamapattisukham anubhavamano
kalam vitinameti.
    [246] Idani evam vimuttacittassa khinasavassa parehi anadhigamaniyavinnanam 2-
dassento evam vimuttacittam khotiadimaha. Tattha anvesantati 3-
@Footnote: 1 cha.Ma. sadvarabahakam   2 cha.Ma....vinnanatam   3 cha.Ma., pali. anvesanti
Anvesanta gavesanta. Idam nissitanti idam nama nissitam. Tathagatassati ettha
sattopi tathagatoti adhippeto, uttamapuggalo khinasavopi. Ananuvijjoti
asamvijjamano va avindeyyo va. Tathagatoti hi satte gahite asamvijjamanoti
attho vattati, khinasave gahite avindeyyoti attho vattati.
    Tattha purimanaye ayamadhippayo:- bhikkhave aham dittheva dhamme dharamanakamyeva
khinasavam tathagato satto puggaloti na pannapemi. Appatisandhikam pana parinibbutam
khinasavam sattoti va puggaloti va kim pannapessami. Ananuvijjo tathagato,
na hi paramatthato satto nama koci atthi, tassa avijjamanassa idam nissitam
vinnananti anvesantapi kim adhigacchissanti, katham patilabhissantiti attho.
Dutiyanaye ayamadhippayo:- bhikkhave aham dittheva dhamme dharamanakamyeva khinasavam
vinnanavasena indadihi avindiyam vadami, na hi sainda deva sabrahmaka
sapajapatika anvesantapi khinasavassa vipassanacittam va maggacittam va phalacittam
va idam nama arammanam nissaya vattatiti janitum sakkonti, te appatisandhikassa
parinibbutassa kim janissantiti.
    Asatati asantena. Tucchati tucchakena. Musati musavadena. Abhutenati yam
natthi, tena. Abbhacikkhantiti abhiacikkhanti, abhibhavitva vadanti. Venayikoti
vinayati vinasetiti vinayo, so eva venayiko, sattavinasakoti adhippayo. Yatha
caham bhikkhave nati 1- bhikkhave yena karanena 2- aham na sattavinasako. Yatha caham
na vadamiti yena va karanena aham sattavinasam na pannapemi. Idam vuttam
hoti:- yathaham na sattavinasako, yatha ca na sattavinasam pannapemi, tatha
mam te bhonto samanabrahmana "venayiko samano gotamo"ti vadanta
sattavinasako samano gotamoti ca, "sato sattassa ucchedam vinasam vibhavam
pannapemi"ti 3- vadanta sattavinasam pannapemiti ca asata tuccha musa abhutena
abbhacikkhantiti.
@Footnote: 1 cha.Ma. yatha caham na bhikkhaveti     2 cha.Ma. va karena  3 cha.Ma. pannapetiti evamuparipi
    Pubbe cati pubbe mahabodhimandamhiyeva ca. Etarahi cati etarahi
dhammadesanayam ca. Dukkham ceva pannapemi, dukkhassa ca nirodhanti dhammacakkam
appavattetva bodhimande viharantopi dhammacakkappavattanato patthaya dhammam
desentopi catusaccameva pannapemiti attho. Ettha hi dukkhaggahanena tassa
mulabhuto samudayo, nirodhaggahanena ca 1- tamsampapako maggo gahitova hotiti
veditabbo. Tatra ceti tasmim catusaccappakasane. Pareti saccani ajanitum
pativijjhitum asamatthapuggala. Akkosantiti dasahi akkosavatthuhi akkosanti.
Paribhasantiti vacaya paribhasanti. Rosenti vihesentiti rosessama vihesessamati
adhippayena ghattenti dukkhapenti. Tatrati tesu akkosadisu, tesu va
parapuggalesu. Aghatoti kodho. 2- Appaccayoti domanassam. Anabhiraddhiti 3- atutthi.
    Tatra ceti catusaccappakasaneyeva. Pareti catusaccappakasanam ajanitum
pativijjhitum samatthapuggala. Anandoti anandapiti. Ubbilavitattanti 4-
ubbilapanapiti. Tatraceti catusaccappakasanamhiyeva. Tatrati sakkaradisu. Yam kho
idam pubbe parinnatanti yam idam khandhapancakam pabbe bodhimande tihi parinnahi
parinnatam. Tattha'meti  tasmim khandhapancake ime. Kim vuttam hoti? tatrapi tathagatassa
ime sakkara mayi bhavissanti 5- va aham ete anubhavamiti va na hoti. Pubbe 6-
parinnatakkhandhapancakasseva ete sakkara khandhapancakamyeva ca te sakkare
anubhotiti 6- ettakameva hotiti. Tasmati yasma saccani pativijjhitum asamattha
tathagatampi akkosanti, tasma. Sesam vuttanayeneva veditabbam.
    [247] Tasmatiha bhikkhave yam na tumhakanti yasma attaniyepi chandaragappahanam
digharattam hitaya sukhaya samvattati, tasma yam na tumhakam, tam pajahathati
attho. Yathapaccayam va kareyyati yatha yatha iccheyya, tatha tatha kareyya.
Na hi no etam bhante atta vati bhante etam tinakatthasakhapalasam amhakam
neva atta na amhakam rupam na vinnananti vadanti. Attaniyam vati amhakam
@Footnote: 1 cha.Ma. ca-saddo na dissati      2 cha.Ma. kopo   3 ka. anabhinanditi
@4 cha.Ma. uppilavitattanti   5 cha.Ma. kariyantiti
@6-6 cha.Ma. pubbe parinnatakkhandhapancakamyeva ete sakkare anubhotiti
Civaradiparikkharopi na hotiti attho. Evameva kho bhikkhave yam na tumhakam tam
pajahathati bhagava khandhapancakamyeva na tumhakanti dassetva pajahapeti, tanca
kho na uppatetva luncitva va, chandaragavinayena panetam pajahapeti.
    [248] Evam svakkhatoti ettha tiparivattato patthaya yava imam thanam
aharitumpi vattati, patilomena pemamattakena saggaparayanato patthaya yava imam
thanam aharitumpi vattati. Svakkhatoti sukathito. Sukathitatta ca 1- uttano vivato
pakasito. Chinnapilotikoti pilotikati vuccati chinnam bhinnam tattha tattha sibbitam
ganthikatam jinnavattham, tam yassa natthi, atthahattham va navahattham va ahatasatakam
nivattho, so chinnapilotiko nama. Ayampi dhammo tadiso, na hettha kohannadivasena
chinnabhinnasibbitaganthikatabhavo atthi. Apica kacavaro pilotikoti vuccati.
Imasmim ca sasane samanakacavaram nama patitthatum na labhati. Tenevaha:-
           "karandamva 2- niddhamatha          kasambuncavakassatha 3-
            tato palase 4- vahetha       assamane samanamanine.
            Niddhamitvana papicche          papaacaragocare
            suddha suddhehi samvasam          kappayavho patissata
            tato samagga nipakka          dukkhassantam karissatha"ti. 5-
    Iti samanakacavarassa chinnattapi ayam dhammo chinnapilotiko nama hoti.
Vattantesam natthi pannapanayati tesam vattam apannattibhavam gatam nippannattikam
jatam. Evarupo mahakhinasavo evam svakkhate sasaneyeva uppajjati. Yatha ca
khinasavo, evam anagamiadayopi.
    Tattha dhammanusarino saddhanusarinoti ime dve sotapattimaggattha
honti. Yathaha "katamo ca puggalo dhammanusari. Yassa puggalassa
sotapattiphalasacchikiriyaya patipannassa pannindriyam adhimattam hoti, pannavahim
pannapubbangamam ariyamaggam bhaveti. Ayam vuccati puggalo dhammanusari.
Sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno puggalo dhammanusari, phale thito
ditthippatto. Katamo
@Footnote: 1 cha.Ma. eva     2 cha.Ma. karandavam    3 cha.Ma. kasambuncapakassatha
@4 pali, cha.Ma. palape   5 khu.sutta. 25/284-6/388-9 dhammacariyasutta
Ca puggalo saddhanusari. Yassa puggalassa sotapattiphalasacchikiriyaya patipannassa
saddhindriyam adhimattam hoti, saddhavahim saddhapubbangamam ariyamaggam bhaveti. Ayam
vuccati puggalo saddhanusari. Sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno puggalo
saddhanusari, phale thito saddhavimutto"ti. 1- Yesam mayi saddhamattam pemamattanti
imina yesam anno ariyadhammo natthi, tathagate pana saddhamattam pemamattameva
hoti. Te vipassaka puggala adhippeta. Vipassakabhikkhunanhi evam vipassanam
patthapetva nisinnanam dasabale eka saddha ekam pemam uppajjati. Taya
saddhaya tena pemena hatthe gahetva sagge thapita viya honti, niyatagatika
kira ete. Poranakatthera pana evarupam bhikkhum culasotapannoti vadanti. Sesam
sabbattha uttanamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                     alagaddupamasuttavannana nitthita.
                         ---------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 8 page 9-27. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=214&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=214&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=274              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4443              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=5284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=5284              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]