ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

                        7. Vatthupamasuttavannana
     [70] Evamme sutanti vatthupamasuttam. Tattha seyyathapi bhikkhave vatthanti
bhikkhave yatha vatthanti upamavacanametam. Upamam karonto ca bhagava katthaci upamam
pathamamyeva dassetva paccha attham dasseti, katthaci pathamam attham dassetva paccha
upamam, katthaci upamaya attham parivaretva dasseti, katthaci atthena upamam.
     Tathahesa "seyyathapi bhikkhave dve agara sadvara, 1- tattha cakkhuma
puriso majjhe thito passeyya"ti 2- sakalampi devadutasuttam upamam pathamam dassetva
paccha attham dassento aha. "tirokuddam tiropakaram tiropabbatam asajjamano
gacchati, seyyathapi akase"ti 3- adina pana nayena sakalampi iddhividham attham
pathamam dassetva paccha upamam dassento aha. "seyyathapi brahmana puriso
saratthiko saragavesi"ti 4- adina nayena sakalampi cullasaropamasuttam upamaya
attham parivaretva dassento aha. "idha pana bhikkhave ekacce kulaputta dhammam
pariyapunanti suttam .pe. Seyyathapi bhikkhave puriso alagaddatthiko"ti 5- adina
pana nayena sakalampi alagaddasuttam mahasaropamasuttanti evamadini suttani
atthena upamam parivaretva dassento aha.
     Svayam idha pathamam upamam dassetva paccha attham dasseti. Kasma panevam
bhagava dassetiti. Puggalajjhasayena va desanavilasena va. Ye hi puggala
upamam dassetva vuccamanam attham sukhena pativijjhanti, tesam pathamam upamam dasseti.
Esa nayo sabbattha. Yassa ca dhammadhatuya supatividdhatta desana vilasappatto
hoti, sassa supatividdha, tasma esa desanavilasappatto dhammissaro
dhammaraja, so yatha yatha icchati, tatha tatha dhammam desetiti evam imina
puggalajjhasayena va desanavilasena va evam dassetiti veditabbo.
@Footnote: 1 Ma. sannadvara           2 Ma. upari 14/261/230 devadutasutta.
@3 di.Si. 9/238-9/78, khu.pati. 31/253/163 nanakatha (sya)
@4 Ma.mu. 12/313/281 culasaropamasutta    5 Ma.mu. 12/239/201 alagaddupamasutta
     Tattha vatthanti pakatiparisuddhavattham. Sankilittham malaggahitanti agantukena
pamsurajadina sankilesena sankilittham, sedajallikadina ca malena gahitatta
malaggahitam. Rangajateti ettha rangameva rangajatam. Upasamhareyyati upanameyya.
Yadi nilakayati nilakaya va, nilakatthaya cati vuttam hoti. Evam sabbattha.
Rajako hi nilakatthaya upasamharanto kamsanilapalasaniladike nilarange upasamharati.
Pitakatthaya upasamharanto kannikarapupphasadise pitakarange. Lohitakatthaya upasamharanto
bandhujivakapupphasadise lohitakarange. Manjetthakatthaya upasamharanto
kanavirapupphasadise mandarattarange. Tena vuttam "yadi nilakaya .pe. Yadi
manjetthikaya"ti.
     Durattavannamevassati dutthu rajitavannameva assa. Aparisuddhavannamevassati
nilavannopissa parisuddho na bhaveyya, sesavannopi. Tadisanhi vattham nilakumbhiya
pakkhittampi sunilam na hoti, sesakumbhisu pakkhittampi supitakadivannam na hoti,
milatanilakurandakannikarabandhujivakakanavirapupphavannameva 1- hoti. Tam kissa hetuti
tam vattham kissa hetu kim karana idisam hoti, tasmim va vatthe rangajatam kissa
hetu idisam durattavannam aparisuddhavannam hotiti. Yasma pana 2- vatthassa
sankilitthabhavoyevettha karanam, na annam kinci, tasma "aparisuddhatta bhikkhave
vatthassa"ti aha.
     Evameva khoti upamasampatipadanam. Citte sankilittheti cittamhi
sankilitthamhi. Kasma pana bhagava sankilitthavatthena opammam akasiti ce,
vayamasaphalyadassanattham. 3- Yatha hi agantukehi malehi sankilittham vattham pakatiya
pandaratta puna dhoviyamanam pandaram hoti, na tattha jatikalake viya elakalome vayamo
nipphalo hoti, evam cittampi agantukehi kilesehi sankilittham. Pakatiya pana
tam sakalepi patisandhibhavangavare pandarameva. Yathaha "pabhassaramidam bhikkhave cittam,
tanca kho agantukehi upakkilesehi upakkilitthan"ti 4- tam visodhiyamanam sakka
pabhassarataram katum, na tattha vayamo nipphaloti, evam vayamasaphalyadassanattham 3-
sankilitthavatthena opammamakasiti veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma......kurandakanikara....     2 cha.Ma. panassa
@3-3 cha.Ma. vayamamahapphaladassanattham  4 an ekaka. 20/49/9 panihitaacchavagga
     Duggati patikankhati idise citte duggati patikankhitabba, duggatimeva
esa papunissati, na annanti evam duggati icchitabba, avassam bhaginiti
vuttam hoti. Sa cayam duggati nama patipattiduggati gatiduggatiti duvidha hoti.
Patipattiduggatipi agariyapatipattiduggati 1- anagariyapatipattiduggatiti 1-
duvidha hoti.
     Agariko hi sankilitthacitto panampi hanati, adinnampi adiyati, sakalepi
dasaakusalakammapathe pureti, ayamassa agariyapatipattiduggati. So tattha thito
kayassa bheda nirayampi gacchati, tiracchanayonimpi, pittivisayampi, ayamassa gatiduggati.
     Anagariyopi imasmim sasane pabbajito sankilitthacitto duteyyapahinagamanam
gacchati, vejjakammam karoti, samghabhedaya cetiyabhedaya parakkamati,
veludanadihi jivikam kappeti, sakalampi anacaram agocaram ca patipureti, ayamassa
anagariyapatipattiduggati. So tattha thito kayassa bheda nirayampi gacchati,
tiracchanayonimpi, pittivisayampi gacchati, samanayakkho nama hoti samanapeto, adittehi
sanghatiadihi sampajjalitakayo attassaram karonto vicarati, ayamassa gatiduggati.
     Seyyathapiti sukkapakkham dassetumaraddho, tassattho kanhapakkhe
vuttapaccanikeneva veditabbo. Etthapi ca sugati nama patipattisugati gatisugatiti
duvidha hoti. Patipattisugatipi agariyapatipattisugati anagariyapatipattisugatiti
duvidha hoti. Agariyo hi parisuddhacitto panatipatapi viramati, adinnadanapi,
sakalepi dasakusalakammapathe paripureti, ayamassa agariyapatipattisugati. So tattha thito
kayassa bheda manussamahaggattampi 2- devamahaggattampi 2- upapajjati, ayamassa gatisugati.
     Anagariyopi 3- imasmim sasane pabbajitva parisuddhacitto catupparisuddhisilam
sodheti, terasa dhutangani samadiyati, atthatimsarammanesu attano anukulakammatthanam
gahetva pantasenasanam patisevamano kasinaparikammam katva jhanasamapattiyo
nibbatteti, sotapattimaggam bhaveti .pe. Anagamimaggam bhaveti,
ayamassa anagariyapatipattisugati. So tattha thito kayassa bheda manussaloke va
tisu mahakulesu, chasu va kamavacaradevesu, dasasu va brahmabhavanesu, pancasu va
suddhavasesu, catusu va aruppesu upapajjati, ayamassa gatisugatiti
@Footnote: 1-1 cha.Ma. agariYu.....anagariYu.....evamuparipi  2-2 cha.Ma. manassamahantatampi
@devamahantatampi     3 i. anagariyo va, cha.Ma. anagariyopi
     [71] Evam sankilitthacitte duggati patikankha asankilitthe ca sugatiti
vatva idani yehi upakkilesehi cittam sankilittham hoti, te dassento katame
ca bhikkhave cittassa upakkilesa, abhijjhavisamalobhotiadimaha.
     Tattha sakabhande chandarago abhijjha, parabhande visamalobho. Athava
sakabhande va parabhande va hotu, yuttapattatthane chandarago abhijjha,
ayuttapattatthane visamalobho. Thero panaha "kissa vinibbhogam karotha, yutte
va ayutte va hotu, `rago visamam, doso visamam, moho visaman'ti 1- vacanato
na koci lobho avisamo nama, tasma lobhoyevesa abhijjhayanatthena abhijjha,
visamatthena visamam, ekatthametam byanjanameva nanan"ti. So panesa abhijjhavisamalobho
uppajjitva cittam duseti, obhasitum na deti. Tasma "cittassa upakkileso"ti
vuccati.
     Yatha cesa, evam navavidhaaghatavatthusambhavo byapado. Dasavidhaaghatavatthusambhavo
kodho. Punappunam cittam pariyonaddhano 2- upanaho. Agariyassa 3-
anagariyassa va sukatakaranavinasano makkho. Agariyopi hi kenaci anukampakena
daliddo samano ucce thane thapito, aparena samayena "kim taya mayham
katan"ti tassa sukatakaranam vinaseti. Anagariyopi hi kenaci anusamanerakalato
pabhuti acariyena va upajjhayena va catuhi paccayehi uddesaparipucchahi ca
anuggahetva dhammakathaya pakaranakosalladini 4- sikkhapito, aparena samayena
rajarajamahamattadihi sakkato garukato acariyupajjhayesu acittikato caramano
"ayam amhehi daharakale evam anuggahito samvaddhito ca, atha panidani nisineho 5-
jato"ti vuccamano "kim mayham tumhehi katan"ti tesam sukatakaranam vinaseti,
tasseso sukatakaranavinasano makkho uppajjitva cittam duseti, obhasitum na
deti. Tasma "cittassa upakkileso"ti vuccati.
@Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/924/449 tikaniddesa    2 cha.Ma. cittapariyonandhano
@3-3 cha.Ma. agariyassa anagariyassa evamuparipi  4 cha.Ma. dhammakathanayapakaranakosalladini
@5 Si. nisneho, cha.Ma. nissineho
     Yatha cayam, evam bahussutepi puggale ajjhottharitva "idisassa ceva
bahussutassa aniyata gati, tava va mama va koci viseso"ti adina nayena
uppajjamano yugaggahi palaso. Paresam sakkaradini khiyyana issa. Attano
sampattiya parehi sadharanabhavam asayhamanam macchariyam. Vancanikacariyabhuta maya.
Keratikabhavena uppajjamanam satheyyam. Keratiko hi anandamaccho 1- viya hoti.
Anandamaccho 1- nama kira macchanam nanguttham dasseti sappanam sisam, "tumhehi
sadiso ahan"ti janapetum. Evameva keratiko puggalo yam yam suttantikam va
abhidhammikam va upasankamati, tam tam evam vadati "aham tumhakamatthacaro, 2- tumhe
mayham anukampaka, naham tumhe muncami"ti. "evameva te `sagaravo ayam amhesu
sappatisso'ti mannissanti"ti. Tassetam keratikabhavena uppajjamanam satheyyam
uppajjitva cittam duseti, obhasitum na deti. Tasma "cittassa upakkileso"ti
vuccati.
     Yatha cetam, evam vatabharitabhastasadiso thaddhabhavapaggahitasiro
anivatavuttikarakarano thambho. Taduttarikarano sarambho. So duvidhena labbhati akusalavasena
ceva kusalavasena ca. Tattha agariyassa ca parena katam alankaradim disva
tatdigunataddigunakaranena uppajjamano, anagariyassa ca yattakam yattakam paro
pariyapunati va katheti va, manavasena taddigunataddigunakaranena uppajjamano
akusalo. Agariyassa pana param ekam salakabhattam dentam disva attana dve
va tini va datukamataya uppajjamano, anagariyassa ca parena ekanikaye
gahite manam anissaya kevalam tam disva attano alasiyam abhibhuyya dve
nikaye gahetukamataya uppajjamano kusalo. Idha pana akusalo adhippeto.
Ayanhi uppajjitva cittam duseti, obhasitum na deti. Tasma "cittassa
upakkileso"ti vuccati.
     Yatha cayam, evam jatiadini nissaya cittassa unnativasena pavatto mano,
accunnativasena atimano, madagahanakaro mado, kamagunesu cittavossaggavasena
@Footnote: 1-1 cha.Ma. ayatanamaccho        2 cha.Ma. tumhakam baddhacaro,
Uppajjamano pamado uppajjitva cittam duseti, obhasitum na deti. Tasma
"cittassa upakkileso"ti vuccati.
     Kasma pana bhagava upakkilesam dassento lobhamadim katva dassetiti.
Tassa pathamuppattito. Sabbasattananhi yattha katthaci uppannanam antamaso
suddhavasabhumiyampi sabbapathamam bhavanikantivasena lobho uppajjati, tato attano attano
anurupapaccayam paticca yathasambhavam itare, na ca ete solaseva cittassa
upakkilesa, etena pana nayena sabbepi kilesa gahitayeva hontiti veditabba.
     [72] Ettavata sankilesam dassetva idani vodanam dassento sa kho
so bhikkhavetiadimaha. Tattha iti viditvati evam janitva. Pajahatiti
samucchedappahanavasena ariyamaggena pajahati. Tattha kilesapatipatiya maggapatipatiyati
dvidha pahanam veditabbam. Kilesapatipatiya tava abhijjhavisamalobho thambho
sarambho mano atimano madoti ime cha kilesa arahattamaggena pahiyanti.
Byapado kodho upanaho pamadoti ime cattaro kilesa anagamimaggena
pahiyanti. Makkho palaso issa macchariyam maya satheyyanti ime cha sotapattimaggena
pahiyantiti. Maggapatipatiya pana sotapattimaggena makkho palaso issa macchariyam
maya satheyyanti ime cha pahiyanti. Anagamimaggena byapado kodho upanaho
pamadoti ime cattaro. Arahattamaggena abhijjhavisamalobho thambho sarambho
mano atimano madoti ime cha pahiyantiti.
     Imasmim panatthane ime kilesa sotapattimaggavajjha va hontu
sesamaggavajjha va, athakho anagamimaggeneva pahanam sandhaya "abhijjhavisamalobham
cittassa upakkilesam pajahati"ti adimahati veditabba. Ayamettha pavenimaggagato
sambhavo, so ca upari catutthamaggasseva nidditthatta yujjati, tatiyamaggena
pahinavasesananhi visamalobhadinam tena pahanam hoti, sesanam iminava. Yepi
hi sotapattimaggena pahiyanti, tepi tamsamutthapakacittanam appahinatta
Anagamimaggeneva supahina hontiti. Keci pana pathamamaggenevettha pahanam
vanneyanti, tam pubbaparena na sandhiyati. Keci vikkhambhanappahananti, tam tesam
icchamattameva.
     [73] Yato kho bhikkhaveti ettha yatoti yamhi kale. Pahino hotiti
anagamimaggakkhane pahanam sandhayevaha.
     [74] So buddhe aveccappasadenati etam "yato kho bhikkhave visamalobho
pahino hoti, so buddhe aveccappasadena samannagato hoti"ti evam ekamekena 1-
padena yojetabbam. Imassa hi bhikkhuno anagamimaggena lokuttarappasado
agato, athassa aparena samayena buddhagune dhammagune samghagune ca anussarato
lokiyo uppajjati, tamassa sabbampi lokiyalokuttaramissakam pasadam dassento bhagava
"buddhe aveccappasadena"tiadimaha.
     Tattha aveccappasadenati buddhadhammasamghagunanam yathavato natatta
acalena accutena pasadena. Idani yatha tassa bhikkhuno anussarato so
aveccappasado uppanno, tam vidhim dassento "itipi so bhagava"tiadina
nayena tini anussatitthanani vittharesi, tesam atthavannana sabbakarena
visuddhimagge anussatikathayam vutta.
     [75] Evamassa lokiyalokuttaramissakam pasadam dassetva idani
kilesappahanam aveccappasadasamannagatam ca paccavekkhato uppajjamanam
somanassadianisamsam dassento yatodhi kho panassatiadimaha. Tassattho 2-:-
anagamissa hi paccante vutthitam corupaddavam vupasamitva tam paccavekkhato mahanagare
vasantassa ranno viya ime cime ca mama kilesa pahinati attano kilesappahanam
paccavekkhato balavasomanassam uppajjati. Tam dassento bhagava "yatodhi kho
panassa"tiadimaha.
@Footnote: 1 ekekenati sandarataram          2 cha.Ma. ayam saddo na dissati
     Tassattho:- yvayam anagamibhikkhu evam "buddhe aveccappasadena samannagato
hoti .pe. Dhamme .pe. Samghe .pe. Anuttaram punnakkhettam lokassa"ti,
tassa tam yatodhi kho cattam hoti patinissattham sakasakaodhivasena cattameva hoti,
tam tam kilesajatam vantam muttam pahinam patinissattham. Sakasakaodhivasenati dve odhi
kilesodhi ca maggodhi ca, tattha kilesodhivasenapi ye kilesa yammaggavajjha,
te annamaggavajjhehi amissa hutva sakeneva odhina pahina. Maggodhivasenapi
ye kilesa yena maggena pahatabba, tena teyeva pahina honti.
Evam sakasakaodhivasena tam tam kilesajatam cattameva hoti patinissattham, tam
paccavekkhitvava laddhasomanasso tatuttaripi so "buddhe aveccappasadena
samannagatomhi"ti labhati atthavedanti sambandho.
     Yatodhi khotipi patho. Tassa vasena ayamattho, assa bhikkhuno yatodhi
kho pana cattam hoti patinissattham. Tattha yatoti karanavacanam, yasmati vuttam
hoti. Odhiti hettha tayo magga vuccanti. Kasma? te hi odhim katva
kotthasam katva upariuparimaggena pahatabbakilese thapetva pajahanti, tasma
odhiti vuccanti. Arahattamaggo pana kinci kilesam anavasesetva pajahati, tasma
anodhiti vuccati. Imassa ca bhikkhuno hettha maggattayena cattam. Tena vuttam
"yatodhi kho panassa cattam hoti"ti. Tattha kho panati nipatamattam. Ayampana
pindattho, yasma pana assa odhi cattam hoti patinissattham, tasma tam
paccavekkhitva ca laddhasomanasso tatuttaripi so "buddhe aveccappasadena
samannagatomhi"ti labhati atthavedanti yathapali netabbam.
     Tattha cattanti idam sakabhavapariccajanavasena vuttam. Vantanti idam pana
anadiyanabhavadassanavasena. Muttanti idam santatito vinimocanavasena. Pahinanti
idam muttassapi kvaci anavatthanadassanavasena. Patinissatthanti idam pubbe
adinnapubbassa patinissaggadassanavasena parimukham va nissatthabhavadassanavasena
bhavanabalena abhibhuyya nissatthabhavadassanavasenati vuttam hoti. Labhati atthavedam labhati
dhammavedanti ettha buddhadisu aveccappasadoyeva araniyato attho,
Upagantabbatoti vuttam hoti. Dharanato dhammo, vinipatitum appadanatoti vuttam hoti.
Vedoti ganthopi nanampi somanassampi. "tinnam vedanam paragu"tiadisupi 1-
gantho "vedo"ti vuccati.
                  "yam brahmanam vedagumabhijanna *-
                   akincanam kamabhave asattan"ti-
adisu 2- nanam. "ye vedajata vicaranti loke"tiadisu somanassam. Idha pana
somanassanca somanassasampayuttanananca adhippetam, tasma "labhati atthavedam
labhati dhammavedanti aveccappasadarammanasomanassanca somanassamayanananca labhati"ti
evamettha attho veditabbo.
     Athava atthavedanti aveccappasadam paccavekkhato uppannam vuttappakarameva
vedam. Dhammavedanti aveccappasadassa hetu odhiso kilesappahanam paccavekkhato
uppannam vuttappakarameva vedanti evampi ettha attho veditabbo. Vuttanhetam
"hetumhi nanam dhammapatisambhida, hetuphale nanam atthapatisambhida"ti. 3-
Dhammupasanhitam pamujjanti tameva atthanca dhammanca tam ca atthadhammanisamsabhutam vedam
paccavekkhato uppannapamojjam. Tanhi anavajjalakkhanena paccavekkhanakarappavattena
dhammena upasanhitanti vuccati. Pamuditassa piti jayatiti imina pamojjena
pamuditassa niramisa piti jayati. Pitimanassati taya pitiya pinitamanassa ca.
Kayo passambhatiti kayopi patipassaddho hoti vupasantadaratho. Passaddhakayo
sukhanti evam vupasantakayadaratho cetasikasukham patisamvedeti. Cittam samadhiyatiti cittam
samma adhiyati appitam viya acalam titthati.
     [76] Evamassa kilesappahanam aveccappasadasamannagatam paccavekkhato
uppajjamanam somanassadimanisamsam dassetva idani"yatodhi 4- kho pana me"ti
varena tassa 5- paccavekkhanaya pavattakaram pakasetva tasseva
anagamimagganubhavassa ca balam 6- dassento sa kho so 7- bhikkhaveti adimaha.
@Footnote: 1 di.Si. 9/256/87 ambatthasutta  *2 ka. vedagu abhijannam,
@khu.su. 25/1066/537 mettagumanavakapanha  3 abhi. vibhanga. 35/720/360
@patisambhidavibhanga  4 cha.Ma. yathodhi, Ma.mu. 12/75/51    5 cha.Ma. tassa
@6 cha.Ma. anagamimagganubhavasucakam phalam  7 ka. lekho so
     Tattha evamsiloti tassa anagamimaggasampayuttam silakkhandham dasseti. Evamdhammo
evampannoti tamsampayuttameva samadhikkhandhanca pannakkhandhanca dasseti.
Salinanti lohitasaligandhasaliadinam anekarupanam. Pindapatanti odanam.
Vicitakalakanti apanitakalakam. Nevassa tam hoti antarayayati tassa evamvidhassa bhikkhuno
tam vuttappakaram pindapatabhojanam maggassa va phalassa va neva antarayaya
hoti, patiladdhagunassa hi tam kimantarayam karissati. Yopissa appatiladdho
catutthamaggo ca phalanca tappatilabhaya vipassanam arabbhatopi nevassa tam hoti
antarayaya, antarayam katum asamatthameva hoti. Kasma?
vuttappakarasiladhammapannasangahena maggena visuddhacittatta.
     Yasma cettha etadeva karanam, tasma tadanurupaupamam dassento
seyyathapitiadimaha.
     Tattha acchanti vippasannam. Parisuddham malavigamena. Pariyodatam pabhassarataya.
Ukkamukhanti suvannakaranam musamukham. Suvannakaranam musa hi idha ukka,
annattha pana dipikadayopi vuccanti. "ukkasu dhariyamanasu"ti 1- hi agatatthane
dipika "ukka"ti vuccati. "ukkam bandheyya, ukkam bandhetva ukkamukham
alimpeyya"ti 2- agatatthane angarakapallankam. "kammaranam yatha ukka, anto
jhayati no bahi"ti 3- agatatthane kammaruddhanam. "evamvipako ukkapato
bhavissati"ti 4- agatatthane vatavego "ukka"ti vuccati. Imasmim pana thane annesu
ca evarupesu "sandasena jatarupam gahetva ukkamukhe pakkhipati"ti 2- agatatthanesu
suvannakaranam musa "ukka"ti veditabba.
     Tatrayam upamasamsandana:- sankilittham vattham viya hi sankilitthajatarupam
viya ca imassa bhikkhuno puthujjanakale kamaragadimalanugatam cittam datthabbam.
Acchodakam viya ukkamukham viya ca anagamimaggo. Tam udakam ukkamukhanca agamma
vatthasuvannanam parisuddhata viya tassa bhikkhuno vuttappakarasiladhammapannasangaham
anagamimaggam agamma visuddhacittatati.
@Footnote: 1 di.Si. 9/159/49 komarabhaccajivakakatha   2 Ma. upari. 14/360/311 dhatuvibhanga
@3 khu.ja. mahani. 28/631/230 mahosadhajataka (sya)  4 di.Si. 9/24/11 brahmajalasutta
     [77] So mettasahagatena cetasati yathanusandhivasena desana agata.
Tayo hi anusandhi pucchanusandhi ajjhasayanusandhi yathanusandhiti. Tattha "evam
vutte annataro bhikkhu bhagavantam etadavoca `siya nukho bhante bahiddha asati
paritassana'ti, `siya bhikkhu'ti bhagava avoca"ti 1- evam pucchantanam
visajjitasuttavasena pucchanusandhi veditabba. 2- "siya kho pana te brahmana evamassa,
ajjapi nuna samano gotamo avitarago"ti 3- evam paresam ajjhasayam viditva vuttassa
suttassa vasena ajjhasayanusandhi veditabba. 2- Yena pana dhammena adimhi
desana utthita, tassa dhammassa anurupadhammavasena va patipakkhavasena va yesu
suttesu upari desana agacchati, tesam vasena yathanusandhi veditabba. Seyyathidam,
akankheyyasutte hettha silena desana utthita, upari cha abhinna
agata. Kakacopame hettha akkhantiya utthita, upari kakacopamovado agato.
Alagadde hettha ditthiparidipanena utthita, upari tiparivattasunnatapakasana
agata, culaassapure htetha akkhantiya utthita, upari brahmavihara agata.
Kosambikasutte hettha bhandanena utthita, upari saraniyadhamma agata
imasmimpi vatthasutte hettha kilesadesana 4- utthita, upari brahmavihara
agata. Tena vuttam "yathanusandhivasena desana agata"ti. Brahmaviharesu pana
anupadavannana ca bhavananayo ca sabbo sabbakarena visuddhimagge vutto.
     [78] Evam bhagava abhijjhadinam upakkilesanam patipakkhabhutam sabbasova 5-
kamaragabyapadappahanena vihatapaccatthikatta laddhapadatthanam tassa anagamino
brahmaviharabhavanam dassetva idanissa arahattaya vipassanam dassetva
arahattappattim dassetum so atthi idantiadimaha.
     Tassattho:- so anagami evam bhavitabrahmaviharo etesam brahmaviharanam
yato kutoci vutthaya te eva brahmaviharadhamme namavasena tesam nissayam
@Footnote: 1 Ma. mu. 12/242/204 alagaddupamasutta   2 cha.Ma., i. veditabbo evamuparipi
@3 Ma. mu. 12/55/31 bhayabheravasutta.  4 cha.Ma. kilesaparidipanena  5 cha.Ma., i. sabbaso ca
Hadayavatthum vatthunissayani bhutaniti imina nayena bhutupadayadhamme rupavasena 1-
vavatthapetva atthi idanti pajanati, ettavatanena dukkhasaccavavatthanam katam
hoti. Tato tassa dukkhassa samudayam pativijjhanto atthi hinanti pajanati,
ettavatanena samudayasaccavavatthanam katam hoti. Tato tassa pahanupayam vicinanto
atthi panitanti pajanati, ettavatanena maggasaccavavatthanam katam hoti. Tato
tena maggena adhigantabbatthanam vicinanto atthi uttarim imassa sannagatassa
nissarananti pajanati, imassa maya adhigatassa brahmaviharasannagatassa uttarim
nissaranam nibbanam atthiti evam pajanatiti adhippayo, ettavatanena
nirodhasaccavavatthanam katam hoti. Tassa evam janato evam passatoti tassa
vipassanapannaya evam catuhi akarehi cattari saccani janato maggapannaya evam
passato bhayabherave vuttanayeneva asavapi cittam vimuccati .pe. Itthattayati
pajanatiti.
     Evam yava arahatta desanam papetva idani yasma tassam parisati
nhanasuddhiko brahmano nisinno, so evam nhanasuddhiya vannam vuccamanam
sutva pabbajitva arahattam papunissatiti bhagavata vidito, tasma tassa codanatthaya
"ayam vuccati bhikkhave bhikkhu sinato antarena sinanena"ti imam patiyekkam
anusandhim aha. Tattha antarena sinanenati abbhantarena kilesavutthanasinanena.
     [79] Sundarikabharadvajoti bharadvajo nama so brahmano attano
gottavasena, sundarikaya pana nadiya sinatassa papappahanam 2- hotiti ayamassa
ditthi, tasma "sundarikabharadvajo"ti vuccati. So tam bhagavato vacanam sutva
cintesi "mayampi nhanasuddhim 3- vannema, samanopi gotamo tadeva 4- vanneti,
samanacchandodani esa amhehi"ti. Atha bhagavantam bahukam nadim gantva tam
tattha papam pavahetva agatam viya mannamano aha "gacchati pana bhavam gotamo
bahukam nadim sinayitun"ti. Bhagava tassa gacchamiti va na gacchamiti va avatvayeva
@Footnote: 1 cha.Ma., i. rupavasena ca   2 Si. papappavahanam   3 cha.Ma. mayam sinanasuddhim
@4 cha.Ma. tatheva
Brahmanassa ditthisamugghatam kattukamo "kim brahmana bahukaya nadiya, kim
bahuka nadi karissati"ti aha. Tassattho, kim payojanam bahukaya, kim sa karissati,
asamattha sa kassaci atthassa, kim tattha gamissamiti.
     Atha brahmano tam pasamsanto lokkhasammatati 1- adimaha. Tattha lokkhasammatati
lukhabhavasammata, lukhabhavanti mokkhabhavam, visuddhibhavam detiti evam sammatati
vuttam hoti. Lokyasammatatipi patho. Tassattho, setthalokam gamayatiti evam sammatati.
Punnasammatati punnanti sammata. Pavahetiti gamayati visodheti. Gathahi ajjhabhasiti
gathahi abhasi. Gatha hi vuccamana tadatthadipanatthameva va gatharucikanam vuccanti
visesatthadipanattham va. Idha paneta ubhayatthadipanattham vuttati veditabba.
     Bahukanti idameva hi ettha tadatthadipakam, sesani visesatthadipakani.
Yatheva hi bahukam, evam adhikakkadinipi loko gacchati nhanena papam pavahetum.
Tattha ye tesam thananam asanna honti, te divasassa tikkhattum nhayanti.
Ye dure, 2- te yathakkamam dvikkhattum sakim ekadivasantaram, evam yava samvaccharantaram
nhayanti. Ye pana sabbathapi gantum na sakkonti, te ghatehipi tato udakam
aharapetva nhayanti, sabbam cetam niratthakam, tasma imam visesattham dipetu
adhikakkadinipiti aha.
     Tattha adhikakkanti nhanasambharavasena laddhavoharam ekam tittham vuccati.
Gayati mandalavapisanthanatitthameva vuccati. Payagati etampi gangaya ekam
titthameva. Mahapanadassa ranno gangayam nimuggapasadassa sopanasammukhatthanam,
bahuka sundarika sarassati bahumatiti ima pana catasso nadiyo. Baloti
duppanno. Pakkhannoti 3- pavisanto. Na sujjhatiti kilesasuddhim na papunati, kevalam
rajojallameva pavaheti.
@Footnote: 1 pali. lokasammata.. (sya), cha.Ma. lokkhasammata  2 cha.Ma. dura  3 cha.Ma. pakkhandoti
     Kim sundarika karissatiti sundarika kilesavisodhanena kim karissati, na
kinci katum samatthati adhippayo. Esa nayo payagabahukasu. Imehi ca tihi
padehi vuttehi itaranipi cattari lakkhanaharanayena vuttaneva honti, tasma
yatheva sundarika payaga bahuka na kinci karonti, tatha adhikakkadayopiti
veditabba.
     Verinti panatipatadipancaverasamannagatam. Katakibbisanti kataluddhakammam.
Na hi nam sodhayeti sundarika va payaga va bahuka va na sodhaye, na sodhetiti
vuttam hoti. Papakamminanti papakehi verakibbisakammehi yuttam, lamakakammayuttam
va verakibbisabhavam appattehi khuddakehipi papehi yuttanti vuttam hoti.
     Suddhassati nikkilesassa. Sada phagguti niccampi phaggunanakkhattameva.
Phaggunamase kira "uttaraphaggunadivase yo nhayati, so samvaccharakatapapam sodheti"ti
evam ditthiko so brahmano, tenassa bhagava tam ditthim patihananto aha
"suddhasseva sada 1- phaggu"ti. Nikkilesassa niccam phaggunanakkhattam 2- itaro kim
sujjhissatiti. Uposatho sadati suddhassa ca catuddasipannarasadisu uposathangani
asamadiyatopi niccameva uposatho. Suddhassa sucikammassati nikkilesataya suddhassa
sucihi ca kayakammadihi samannagatassa. Sada sampajjate vatanti idisassa ca
kusalupasanhitam vatasamadanampi niccam sampannameva hotiti. Idheva sinahiti
imasmimyeva mama sasane sinahiti. Kim vuttam hoti? "sace ajjhattikakilesamalapavahanam
icchasi, idheva mama sasane atthangikamaggasalilena sinahi, annatra hi idam
natthi"ti.
     Idanissa sappayadesanaya vasena tisupi davaresu suddhim dassento
sabbabhutesu karohi khematantiadimaha. Tattha khematanti abhayam hitabhavam, mettanti
vuttam hoti. Etenassa manodvarasuddhi dassita hoti.
     Sace musa na bhanasiti etena vacidvarasuddhi. Sace panam na himsasi sace
adinnam nadiyasiti etehi kayadvarasuddhi. Saddahano amacchariti etehi pana nam
@Footnote: 1 pali. suddhassa ve sada, Ma.mu. 12/79/52 passitabbam  2 cha.Ma., i.
@niccam phagguninakkhattam.
Evam parisuddhadvaram saddhasampadaya cagasampadaya ca niyojesi. Kim kahasi gayam
gantva, udapanopi te gayati ayam pana upaddhagatha, sace sabbabhutesu khematam
karissasi, musa na bhanissasi, panam na hanissasi, adinnam nadiyissasi, saddahano
amacchari bhavissasi, kim kahasi gayam gantva, udapanopi te gaya, gayayapi hi
te nhayantassa udapanopi 1- imaya eva patipattiya kilesasuddhi, sariramalasuddhi
pana ubhayattha samati evam yojetabbam. Yasma ca loke gaya sammatatara, tasma
tassa bhagava "gacchati pana bhavam gotamo bahukan"ti putthopi "kim kahasi
bahukam gantva"ti avatva "kim kahasi gayam gantva"ti ahati veditabbo.
     [80] Evam vutteti evamadi bhayabherave vuttatta pakatameva. Eko
vupakatthoti adisu pana eko kayavivekena. Vupakattho cittavivekena. Appamatto
kammatthane satim avijahanena. Atapi kayikacetasikaviriyasankhatena atapena.
Pahitatto kaye ca jivite ca anapekkhataya. Viharanto annatarairiyapathaviharena.
Na cirassevati pabbajjam upadaya vuccati. Kulaputtati duvidha kulaputta
jatikulaputta ca acarakulaputta ca, ayam pana ubhayathapi kulaputto. Agarasmati ghaRa.
Anagariyanti agarassa hitam agariyam, kasigorakkhadikutumbaposanakammam vuccati, natthi
ettha agariyanti anagariyam, pabbajjayetam adhivacanam. Pabbajantiti upagacchanti
upasankamanti. Tadanuttaranti tam anuttaram. Brahmacariyapariyosananti maggabrahma-
cariyassa pariyosanam, arahattaphalanti vuttam hoti. Tassa hi atthaya kulaputta
pabbajanti. Dittheva dhammeti tasmimyeva attabhave. Sayam abhinna sacchikatvati
attanayeva pannaya paccakkham katva, aparappaccayam natvati 3- attho. Upasampajja
vihasiti papunitva sampadetva vihasiti, 2- evam viharanto ca khina jati .pe.
Abbhannasi. Etenassa paccavekkhanabhumim dasseti.
     Katama panassa jati khina, katham ca nam abbhannasiti. Vuccate, kamancetam
bhayabheravepi vuttam, tathapi nam idha pathamapurisavasena yojananayassa dassanattham puna
sankhepato bhanama. Na tavassa atita jati khina, pubbeva khinatta. Na anagata
@Footnote: 1 cha.Ma., i. udapanepi   2 cha.Ma., i. katva.....   3 cha.Ma. vihasiti,
Tattha bhavavayamabhavato. 1- Na paccuppanna vijjamanatta. Maggassa pana abhavitatta
ya uppajjeyya ekacatupancavokarabhavesu ekacatupancakkhandhappabheda jati, sa
maggassa bhavitatta anuppadadhammatam apajjanena khina, tam so maggabhavanaya
pahinakilese paccavekkhitva kilesabhave vijjamanampi kammam ayatim appatisandhikam
hotiti jananto janati.
     Vusitanti vuttham 2- parivuttham, katancaritam nitthapitanti attho.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyam. Katam karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi
parinnapahanasacchikiriyabhavanavasena solasavidhampi kiccam nitthapitanti attho. Naparam
itthattayati idani puna itthabhavaya evam solasakiccabhavaya kilesakkhayaya va
maggabhavana natthiti. Athava itthattayati itthabhavato imasma evam idani
vattamanakkhandhasantana aparam khandhasantanam natthi. Ime pana pancakkhandha parinnata
titthanti, chinnamulako rukkho viyati abbhannasi. Annataroti eko. Arahatanti
arahantanam, bhagavato savakanam arahatam abbhantaro ahositi.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                      vatthupamasuttavannana nitthita.
                            ---------
@Footnote: 1 cha.Ma. vayamabhavato          2 cha.Ma. vuttham parivuttham,



             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 178-193. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=4553&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=4553&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=91              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1136              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=1279              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=1279              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]