ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 6 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.3)

page220.

Adhitthananiti ettha adhiti upasaggamattam. Atthato pana tena va titthanti, tattha va titthanti, thanameva va tam tam gunadhikanam purisanam adhitthanam, pannava adhitthanam pannadhitthanam. Ettha ca pathamena aggaphalapanna. Dutiyena vacisaccam. Tatiyena amisapariccago. Catutthena kilesupasamo kathitoti veditabbo. Pathamena va 1- kammassakatapannam vipassanapannam va adim katva phalapanna kathita. Dutiyena vacisaccam adim katva paramatthasaccam nibbanam. Tatiyena amisapariccagam adim katva aggamaggena kilesapariccago. Catutthena samapattivikkhambhite kilese adim katva aggamaggena kilesavupasamo. Pannadhitthanena va ekena arahattaphalapanna kathita. Sesehi paramatthasaccam. Saccadhitthanena va ekena paramatthasaccam kathitam. Sesehi arahattaphalapannati musiyabhayatthero 2- aha. (27) Panhabyakaranadicatukkavannana [312] Panhabyakaranani mahapadesakathaya vittharitaneva. (28) Kanhanti kalakam dasakusalakammapathakammam. Kanhavipakanti apaye nibbattanato kalakavipakam. Sukkanti pandaram dasakusalakammapathakammam. 3- Sukkavipakanti sagge nibbattanato pandaravipakam. Kanhasukkanti missakakammam. Kanhasukkavipakanti sukhadukkhavipakam. Missakakammanhi katva akusalena tiracchanayoniyam mangalahatthitthanadisu uppanno kusalena pavatte sukham vediyati. Kusalena rajakulepi nibbatto akusalena pavatte dukkham vediyati. Akanhaasukkanti kammakkhayakaram catumaggananam adhippetam. Tanhi yadi kanham bhaveyya, kanhavipakam dadeyya. Yadi sukkam bhaveyya. Sukkavipakam dadeyya. Ubhayavipakassa pana adanato akanhasukkavipakatta akanham asukkanti ayamettha attho. (29) Sacchikaraniyati paccakkhakaranena ceva patilabhena ca sacchikatabba. Cakkhunati dibbacakkhuna. Kayenati sahajatanamakayena. Pannayati arahattaphalananena. (30) @Footnote: 1 cha.Ma. pathmena ca 2 cha.Ma., i. musikabhayatthero 3 cha.Ma., i. kusalakammapathakammam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page221.

Oghati vattasmim satte ohananti osidapentiti ogha. Tattha pancakamaguniko rago kamogho. Ruparupabhavesu chandarago bhavogho. Tatha jhananikkanti sassataditthisahagato ca rago. Dvasatthiditthiyo ditthogho. (31) Vattasmim yojentiti yoga. Te ogha viya veditabba. (32) Visamyojentiti visamyoga. Tattha asubhajjhanam kamayogavisamyogo. Tam padakam katva adhigato anagamimaggo ekanteneva kamayogavisamyogo nama. Arahattamaggo bhavayogavisamyogo nama. Sotapattimaggo ditthiyogavisamyogo nama. Arahattamaggo avijjayogavisamyogo nama. (33) Ganthanavasena gantha. Vattasmim namakayanceva rupakayanca ganthati bandhati palibuddhatiti kayagantho. Idamsaccabhinivesoti idameva saccam, moghamannanti 1- evam pavatto ditthabhiniveso. (34) Upadananiti adanaggahanani. Kamoti rago, soyeva gahanatthena upadananti kamupadanam. Ditthiti micchaditthi, sapi gahanatthena upadananti ditthupadanam. Imina suddhiti evam silavattanam gahanam silabbatupadanam. Attati etena vadati ceva upadiyati cati attavadupadanam. (35) Yoniyoti kotthasa. Ande jatati andaja. Jalabumhi jatati jalabuja. Samsede jatati samsedaja. Sayanasmim 2- putimacchadisu ca nibbattanam etam adhivacanam. Vegena agantva upapatita viyati opapatika. Tattha devamanussesu samsedajaopapatikanam ayam viseso. Samsedaja manda dahara hutva nibbattanti. Opapatika solasavassuddesika hutva. Manussesu hi bhummadevesu ca ima catassopi yoniyo labbhanti. Tatha tiracchanesu supannanagadisu. Vuttanhetam "tatra 3- bhikkhave andaja supanna andaje 4- nage haranti, na jalabuje na samsedaje na opapatike"ti. 5- Catummaharajikato patthaya @Footnote: 1 abhi. san. 34/1144/267 ganthagocchaka dukanikkhepa 2 Si. samsedasmim @3 cha.Ma., i. tattha 4 cha.Ma. andajeva 5 sam. khandha. 17/393/210 harantisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page222.

Upari deva opapatikayeva. Tatha nerayika. Petesu catassopi labbhanti. Gabbhavakkantiyo sampasadaniye kathitaeva. (36-37) Attabhavapatilabhesu pathamo khiddapadosikavasena veditabbo. Dutiyo orambhikadihi ghatiyamanaurambhadivasena. Tatiyo manopadosikavasena. Catuttho catummaharajike upadaya upari sesadevatavasena. Te hi deva neva attasancetanaya maranti, na parasancetanaya. (38) Dakkhinavisuddhadicatukkavannana [313] Dakkhinavisuddhiyoti danasankhata dakkhina visujjhanti mahapphala honti etahiti dakkhinavisuddhiyo. Dayakato visujjhati, no patiggahakatoti yattha dayako silava hoti, dhammena uppannam deyyadhammam deti, patiggahako dussilo. Ayam dakkhina vessantaramaharajassa dakkhinasadisa. Patiggahakato visujjhati no dayakatoti yattha patiggahako silava hoti, dayako dussilo, adhammenuppannam deti, ayam dakkhina coraghatakassa dakkhinasadisa. Neva dayakato visujjhati, no patiggahakatoti yattha ubhopi dussila, deyyadhammopi adhammena nibbatto. Vipariyayena catuttha veditabba. (39) Sangahavatthuniti sangahakaranani. Tani hettha vibhattaneva. (40) Anariyavoharati anariyanam lamakanam vohaRa. (41) Ariyavoharati ariyanam sappurisanam vohaRa. (42) Ditathavaditati dittham mayati evamvadita. Ettha ca tamtamsamutthapakacetanavasena attho veditabbo. (43-46) Attantapadicatukkavannana [314] Attantapadisu pathamo acelako. Dutiyo orambhikadisu annataro. Tatiyo yannayajako. Catuttho sasane sammapatipanno. (47)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page223.

Attahitaya patipannadisu pathamo yo sayam siladisampanno, param siladisu na samadapeti ayasma vakkalitthero viya. Dutiyo yo attana na siladisampanno, param siladisu samadapeti ayasma upanando viya. Tatiyo yo neva attana siladisampanno, na param siladisu samadapeti devadatto viya. Catuttho yo attana ca siladisampanno, paranca siladisu samadapeti ayasma mahakassapo viya. (48) Tamadisu tamoti andhakarabhuto. Tamaparayanoti tamameva param ayanam gati assati tamaparayano. Evam sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca pathamo nice candaladikule dujjivite hinattabhave nibbattitva tini duccaritani paripureti. Dutiyo tathavidho hutva tini sucaritani paripureti. Tatiyo ulare 1- khattiyadikule bahuannapane sampannattabhave nibbattitva tini duccaritani paripureti. Catuttho tadisova hutva tini sucaritani paripureti. (49) Samanamacaloti samanaacalo. Makaro padasandhimattam. So sotapanno veditabbo. Sotapanno hi catuhi vatehi indakhilo viya parappavadehi akampiyo. Acalasaddhaya samannagatoti samanamacalo. Vuttampi cetam "katamo ca puggalo samanamacalo, idhekacco puggalo tinnam sannojananam parikkhaya"ti 2- vittharo. Ragadosanam pana tanubhutatta sakadagami samanapadumo nama. Tenaha "katamo ca puggalo samanapadumo, idhekacco puggalo tinnam sannojananam parikkhaya ragadosamohanam tanutta sakadagami hoti, sakideva imam lokam agantva dukkhassantam karoti. Ayam vuccati puggalo samanapadumo"ti. Ragadosanam abhava khippameva pupphissatiti anagami samanapundariko nama. Tenaha "katamo ca puggalo samanapundariko, idhekacco puggalo pancannam orambhagiyanam .pe. Ayam vuccati puggalo samanapundariko"ti. 3- Araha pana sabbesampi thaddhakarakilesanam 4- abhava samanesu samanasukhumalo nama. Tenaha "katamo ca puggalo @Footnote: 1 i. ularike 2 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso @3 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso 4 cha.Ma., i. ganthakarakilesanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page224.

Samanesu samanasukhumalo, idhekacco puggalo asavanam khaya .pe. Upasampajja viharati. Ayam vuccati puggalo samanesu samanasukhumalo"ti. 1- (50) "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti samapannasaya catukkanam vasena dve panhasatani kathento thero samaggirasam dassesiti. Catukkavannana nitthita. -------------- Pancakavannana [315] Iti catukkavasena samaggirasam dassetva idani pancakavasena dassetum puna desanam arabhi. Tattha pancasu khandhesu rupakkhandho lokiyo. Sesa lokiyalokuttaRa. Upadanakkhandha lokiyava. Vittharato pana khandhakatha visuddhimagge vutta. Kamaguna hettha vittharitava. (1-3) Sukatadukkatadihi gantabbati gatiyo. Nirayoti nirassado. Sahokasena khandha kathita. Ito 2- paresu tisu padesu 3- nibbattakkhandhava vutta. Catutthe okasopi. (4) Avase macchariyam. Avasamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu agantukam disva "ettha cetiyassa va samghassa va parikkharo thapito"tiadini vatva samghikampi avasam nivareti. So kalam katva peto va ajagaro va hutva nibbattati. Kule macchariyam kulamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu tehi tehi karanehi attano upatthakakule annesam pavesanampi nivareti. Labhe macchariyam labhamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu samghikampi labham maccharayanto yatha anne na labhanti, evam karoti. Vanne macchariyam vannamacchariyam. Vannoti cettha sariravannopi gunavannopi veditabbo. Pariyattidhamme macchariyam dhammamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu "imam dhammam pariyapunitva eso mam abhibhavissati"ti annasasa na deti. Yo pana dhammanuggahena va puggalanuggahena va na deti, na tam macchariyam. (5) @Footnote: 1 abhi. pu. 36/140/219 2 cha.Ma., i. tato 3 cha.Ma., i. padesu na dissati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page225.

Cittam nivarenti pariyonaddhantiti nivaranani. Kamacchando nivaranappatto arahattamaggavajjho. Kamaraganusayo kamaragasannojanappatto anagamimaggavajjho. Thinam cittagelannam. Middham khandhattayagelannam. Ubhayampi arahattamaggavajjham. Tatha uddhaccam. Kukkuccam anagamimaggavajjham. Vicikiccha pathamamaggavajjha. (6) Sannojananiti bandhanani. Tehi pana bandhesu puggalesu ruparupabhave nibbatta sotapannasakadagamino anto bandha 1- bahi sayita nama. Tesanhi kamabhave bandhanam. Kamabhave anagamino bahi bandha anto sayita nama. Tesanhi ruparupabhave bandhanam. Kamabhave sotapannasakadagamino anto bandha anto sayita nama. Ruparupabhave anagamino bahi bandha bahi sayita nama. Khinasavo sabbattha abandhano. (7-8) Sikkhitabbam padam sikkhapadam. Sikkhakotthasoti attho. Sikkhaya va padam sikkhapadam, adhicittaadhipannasikkhaya adhigamupayoti attho. Ayamettha sankhePo. Vittharato pana sikkhapadakatha vibhangappakarane sikkhapadavibhange agatayeva. (9) Abhabbatthadipancakavannana [316] "abhabbo avuso khinasavo bhikkhu sancicca panan"tiadi desanasisameva, sotapannadayopi pana abhabba. Puthujjanakhinasavanam nindapasamsatthampi evam vuttam. Puthujjano nama gareyho, matughatadinipi karoti. Khinasavo pana pasamso, kunthakipilakaghatadinipi 2- na karotiti. (10) Byasanesu byasatiti 3- byasanam, hitasukham khipati viddhamsetiti attho. Natinam byasanam natibyasanam, corarogabhayadihi nativinasoti attho. Bhoganam byasanam bhogabyasanam. Rajacoradivasena bhogavinasoti attho. Rogoeva byasanam rogabyasanam, rogo hi arogyam byasati vinasetiti byasanam, silassa byasanam @Footnote: 1 cha.Ma., i. baddha. evamuparipi 2 cha.Ma. kunthakipillikaghatadinipi, i. sancicca @kunthakipillakaghatadini 3 cha.Ma. viyassatiti, i. vayassatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page226.

Silabyasanam. Dussilyassetam namam. Sammaditthim vinasayamana uppanna ditthiyeva byasanam ditathibyasanam. Ettha ca natibyasanadini tini neva akusalani na tilakkhanahatani. Siladitthibyasanadvayam akusalam tilakkhanahatam. Teneva "navuso satta natibyasanahetu va"tiadimaha. (11) Natisampadati natinam sampada paripuri bahubhavo. Bhogasampadayapi eseva nayo. Arogyassa sampada arogyasampada. Paripuri digharattam arogata. Siladitthisampadasupi eseva nayo. Idhapi 1- natisampadadayo no kusala, na tilakkhanahata. Siladitthisampada kusala, tilakkhanahata. Teneva "navuso satta natisampadahetu va"tiadimaha. (12) Silavipattisilasampattikatha mahaparinibbane vittharitava. (13-14) Codakenati vatthusamsandassana, apattisamsandassana, samvasapatikkhepo, samicipatikkhepoti catuhi codanavatthuhi codayamanena. Kalena vakkhami no akalenati ettha cuditakassa kalo kathito, na codakassa. Param codentena hi parisamajjhe va uposathapavaranagge va asanasalabhojanasaladisu va na codetabbam. Divatthane nisinnakale "karotayasma okasam, aham ayasmantam vattukamo"ti evam okasam karetva codetabbam. Puggalam pana upaparikkhitva yo lolapuggalo abhutam vatva bhikkhunam ayasam aropeti, so okasakammam vinapi codetabbo. Bhutenati tacchena sabhavena. Sanhenati matthena mudukena. Atthasanhitenati atthakamataya hitakamataya upetena. (15) Padhaniyangapancakavannana [317] Padhaniyanganiti padhanam vuccati padahanabhavo, 2- padhanamassa atthiti padhaniyo, padhaniyassa bhikkhuno angani padhaniyangani. Saddhoti @Footnote: 1 i. imani 2 cha.Ma., i. padahanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page227.

Saddhaya samannagato. Saddha panesa agamanasaddha, adhigamanasaddha, okappanasaddha, pasadasaddhati catubbidha. Tattha sabbannubodhisattanam saddha abhiniharato patthaya 1- agatatta agamanasaddha nama. Ariyasavakanam pativedhena adhigatatta adhigamanasaddha nama. Buddho dhammo samghoti vutte acalabhavena okappanam okappanasaddha nama. Pasaduppatti pasadasaddha nama. Idha okappanasaddha adhippeta. Bodhinti catutthamaggananam. Tam supatividdham tathagatenati saddahati. Desanasisameva cetam, imina pana angena tisupi ratanesu saddha adhippeta. Yassa hi buddhadisu pasado balava, tassa padhanaviriyam ijjhati. Appabadhoti arogo. Appatankoti niddukkho. Samavepakiniyati samavipacaniya. 2- Gahaniyati kammajatejodhatuya. Natisitaya naccunhayati atisitaggahaniko hi 3- sitabhiru hoti, accunhaggahaniko unhabhiru hoti, tesam padhanam na ijjhati. Majjhimaggahanikassa ijjhati. Tenaha "majjhimaya padhanakkhamaya"ti. Yathabhutam attanam avikattati yathabhutam attano agunam pakaseta. Udayatthagaminiyati udayanca atthangamanca gantum paricchinditum samatthaya, etena pannasalakkhanapariggahakam udayabbayananam vuttam. Ariyayati parisuddhaya. Nibbedhikayati anibbiddhapubbe lobhakkhandhadayo nibbijjhitum samatthaya. Sammadukkhakkhayagaminiyati tadangavasena kilesanam pahinatta yam yam dukkham khiyati, tassa tassa dukkhassa khayagaminiya. Iti sabbehipi 4- imehi padehi vipassanapannava kathita. Duppannassa hi padhanam na ijjhati. (16) Suddhavasadipancakavannana [318] Suddhavasati suddha idha avasimsu avasanti avasissanti vati suddhavasa. Suddhati kilesamalarahita anagamikhinasava. Avihati adisu yam vattabbam, tam mahapadane vuttameva. (17) @Footnote: 1 cha.Ma. patthaya na dissati 2 i. samavipakiniya @3 cha.Ma. hi na dissati 4 cha.Ma., i. pi na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page228.

Anagamisu ayuno majjham anatikkamitva antarava kilesaparinibbanam arahattam patto antaraparinibbayi nama. Majjham upahacca atikkamitva patto upahaccaparinibbayi nama. Asankharena appayogena akilamanto sukhena patto asankharaparinibbayi nama. Sasankharena sappayogena kilamanto dukkhena patto sasankharaparinibbayi nama. Ime cattaro pancasupi suddhavasesu labbhanti. Uddhamsotoakanitthagamiti ettha pana catukkam veditabbam. Yo hi avihato patthaya cattaro devaloke sodhetva akanittham gantva parinibbayati, ayam uddhamsotoakanitthagami nama. Yo avihato patthaya 1- dutiyam va catuttham va devalokam gantva parinibbayati, ayam uddhamsoto na akanitthagami nama. Yo kamabhavatova 2- akanitthesu nibbattitva parinibbayati, ayam na uddhamsoto akanitthagami nama. Yo hettha catusu devalokesu tattha tattheva nibbattitva parinibbayati, ayam na uddhamsoto na akanitthagami namati. (18) Cetokhilapancakavannana [319] Cetokhilati cittassa thaddhabhava. 3- Satthari kankhatiti satthu sarire va gune va kankhati. Sarire kankhamano "dvattimsamahapurisavaralakkhanapatimanditam nama sariram atthi nukho natthi"ti kankhati. Gune kankhamano "atitanagatapaccuppannajananasamattham sabbannutananam atthi nukho natthi"ti kankhati. Atappayati viriyakaranatthaya. Anuyogayati punappunam yogaya. Sataccayati satatakiriyaya. Padhanayati padahanatthaya. Ayam pathamo cetokhiloti ayam satthari vicikicchasankhato pathamo cittassa thaddhabhavo. Dhammeti pariyattidhamme ca pativedhadhamme ca. Pariyattidhamme kankhamano "tepitakam buddhavacanam caturasiti dhammakkhandhasahassaniti vadanti, atthi nukho etam natthi"ti kankhati. Pativedhadhamme kankhamano "vipassananissando maggo nama, magganissando phalam nama, sabbasankharapatinissaggo nibbanam namati vadanti, tam atthi nukho natthi"ti @Footnote: 1 cha.Ma. patthaya na dissati. 2 cha.Ma. va na dissati 3 i. thaddhabhavo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page229.

Kankhati. Samghe kankhatiti "ujupatipannoti adinam padanam vasena evarupam patipadam patipanno cattaro maggattha cattaro phalatthati atthannam puggalanam samuhabhuto samgho nama atthi nukho natthi"ti kankhati. Sikkhaya kankhamano "adhisilasikkha nama, adhicittasikkha nama, adhipannasikkha namati vadanti, sa atthi nukho natthi"ti kankhati. Ayam pancamoti ayam sabrahmacarisu kopasankhato pancamo cittassa thaddhabhavo kacavarabhavo khanukabhavo. (19) Cetasovinibandhadipancakavannana [320] Cetasovinibandhati cittam bandhitva mutthiyam katva viya ganhantiti cetasovinibandha. Kamesuti vatthukamepi kilesakamepi. Kayeti attano karajakaye. 1- Rupeti bahiddharupe. Yavadatthanti yattakam icchati, tattakam. Udaravadehakanti udarapuram. Tanhi udaram avadehanato "udaravadehakan"ti vuccati. Seyyasukhanti mancapithasukham. Passasukhanti yathasukham 2- samparivattakam sayantassa dakkhinapassam sayanam 3- va vamapassam va sayanam 3- sukham hoti, evam uppannam sukham. Middhasukhanti niddasukham. Anuyuttoti yuttappayutto viharati. Panidhayati patthayitva. 4- Brahmacariyenati methunaviratibrahmacariyena. Devo va bhavissamiti mahesakkhadevo va bhavissami. Devannataro vati appesakkhadevesu va annataro. (20) Indriyesu. Pathamapancake lokiyaneva kathitani. Dutiyapancake pathamadutiyacatutthani lokiyani, tatiyapancamani lokiyalokuttarani. Tatiyapancake samathavipassanamaggavasena lokiyalokuttarani. (21-23) Nissaraniyapancakavannana [321] Nissaraniyati nissata visannutta. Dhatuyoti attasunnasabhava. Kame manasikarototi kamam 5- manasikarontassa, asubhajjhanato vutthaya @Footnote: 1 cha.Ma., i. kaye 2 cha.Ma., i. yatha @3-3 cha.Ma., i. sayanam na dissati 4 cha.Ma. patthayitva 5 cha.Ma. kame

--------------------------------------------------------------------------------------------- page230.

Agadam gahetva visam vimamsanto viya vimamsanattham kamabhimukham cittam pesentassati attho. Na pakkhandatiti na pavisati. Na pasidatiti pasadam napajjati. Na santitthatiti na patitthahati. 1- Na vimuccatiti nadhimuccati. Yatha pana kukkutapattam va nharudaddulam va aggimhi pakkhittam patiliyati patikuttati pativattati na sampasariyati, evam patiliyati na sampasariyati. Nekkhammam kho panati idha nekkhammam nama dasasu asubhesu pathamajjhanam, tamassa manasikaroto cittam pakkhandati. Tassa tam cittanti tassa tam asubhajjhanacittam. Sugatanti gocare gatatta sutthu gatam. Subhavitanti ahanabhagiyatta sutthu bhavitam. Suvitthitanti kamato sutthu vutthitam. Suvimuttanti kamehi sutthu vimuttam. Kamapaccaya asava nama kamahetuka cattaro asava. Vighatati dukkha. Parilahati kamaragaparilaha. Na so tam vedanam vedetiti so tam kamavedanam vighataparilahavedananca na vedayati. Idamakkhatam kamanam nissarananti idam asubhajjhanam kamehi nissatatta kamanam nissarananti akkhatam. Yo pana tam jhanam padakam katva sankhare sammasanto tatiyam maggam patva anagamiphalena nibbanam disva puna kama nama natthiti janati, tassa cittam accantanissaranameva. Sesapadesupi eseva nayo. (24-1) Ayam pana viseso, dutiyavare mettajhanani byapadassa nissaranam nama. Tatiyavare karunajhanani vihimsaya nissaranam nama. Catutthavare arupajjhanani rupanam nissaranam nama. Accantanissarane cettha arahattaphalam yojetabbam. (24-2-4) Pancamavare sakkayam manasikarototi suddhasamkhare parigganhitva arahattam pattassa sukakhavipassakassa phalasamapattito vutthaya vimamsanattham pancupadanakkhandhabhimukham cittam pesentassa. Idamakkhatam sakkayassa nissarananti idam arahattamaggena ca phalena ca nibbanam disva thitassa bhikkhuno puna sakkayo natthiti uppannam arahattaphalasamapatticittam sakkayassa nissarananti akkhatam. (24-5) @Footnote: 1 cha.Ma. patitthati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page231.

Vimuttayatanapancakavannana [322] Vimuttayatananiti vimuccanakaranani. Atthapatisamvedinoti paliattham janantassa. Dhammapatisamvedinoti palim janantassa. Pamojjanti tarunapiti. Pititi tutthakarabhuta balavapiti. Kayoti namakayo passambhati. 1- Sukham vedetiti sukham patilabhati. Cittam samadhiyatiti arahattaphalasamadhina samadhiyati. Ayanhi tam dhammam sunanto agatagatatthane jhanavipassanamaggaphalani janati, tassa evam janato piti uppajjati, so tassa pitiya antara osakkitum na dento upacarakammatthaniko hutva vipassanam vaddhetva arahattam papunati. Tam sandhaya vuttam "cittam samadhiyati"ti. Sesesupi eseva nayo. Ayam pana viseso. Samadhinimittanti atthatimsaya arammanesu annataro samadhiyeva samadhinimittam. Sugahitam hotitiadisu acariyassa santike kammatthanam ugganhantena sutthu gahitam hoti. Sumanasikatanti sutthu manasikatam. Supadharitanti sutthu upadhadhitam. Suppatividdham pannayati pannaya sutthu paccakkham katam. Tasmim dhammeti tasmim kammatthanapalidhamme. (25) Vimuttiparipacaniyati vimutti vuccati arahattam, tam paripacentiti vimuttiparipacaniya. Aniccasannati aniccanupassananane uppannasanna. Anicce dukkhasannati dukkhanupassananane uppannasanna. Dukkhe anattasannati anattanupassananane uppannasanna. Pahanasannati pahananupassananana uppannasanna. Viragasannati viraganupassananane uppannasanna. (26) "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti chabbisatiya pancakanam vasena timsasatapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti. Pancakavannana nitthita. ------------ @Footnote: 1 cha.Ma., i. patipassambhati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Chakkavannana [323] Iti pancakavasena samaggirasam dassetva idani chakkavasena dassetum puna desanam arabhi. Tattha ajjhattikaniti ajjhattajjhattikani. Bahiraniti tato ajjhattajjhattato bahi bhutani. Vittharato pana ayatanakatha visuddhimagge kathitava. Vinnanakayati vinnanasamuha. Cakkhuvinnananti cakkhupasadanissitam kusalakusalavipakavinnanam. Eseva nayo sabbattha. Cakkhusamphassoti cakkhunissito samphasso. Sotasamphassadisupi eseva nayo. Manosamphassoti ime dasa samphasse thapetva seso sabbo manosamphasso nama. Vedanachakkampi eteneva nayena veditabbam. Rupasannati rupam arammanam katva uppannasanna. 1- Etenupayena sesapi veditabba. Cetanachakkepi eseva nayo. Tatha tanhachakke. (1-8) [324] Agaravoti garavavirahito. Appatissoti appatissayo anicavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamane tisu kalesu upatthanam na yati. Satthari anupahane cankamante saupahano cankamati, nice cankame 2- cankamante ucce cankamati, hettha vasante upari vasati, satthu dassanatthane ubho amse parupati, chattam dhareti, upahanam dhareti, nhayati, uccaram va passavam va karoti. Parinibbute va 3- pana cetiyam vanditum na gacchati, cetiyassa pannayanatthane satthu dassanatthane vuttam sabbam karoti, ayam satthari agaravo nama. Yo pana dhammassavane samghutthe sakkaccam na gacchati sakkaccam dhammam na sunati, samullapanto nisidati, sakkaccam na ganhati, na vaceti, ayam dhamme agaravo nama. Yo pana therena bhikkhuna anajjhittho dhammam deseti, nisidati, panham katheti, vuddhe bhikkhu ghattento gacchati, titthati, nisidati, dussapallatthikam va hatthapallatthikam va karoti, samghamajjhe ubho amse parupati, chattupahanam dhareti, ayam samghe agaravo nama. Ekabhikkhusmimpi hi agarave kate samghe agaravo @Footnote: 1 cha.Ma. uppanna sanna 2 cha.Ma. cankame na dissati 3 cha.Ma., i. va na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page233.

Katova hoti. Tisso sikkha pana apurayamanova sikkhaya agaravo nama. Appamadalakkhanam ananubruhayamano appamade agaravo nama. Duvidhampi patisantharam akaronto patisanthare agaravo nama. Cha garavo vuttappatipakkhavasena veditabbo. (9-10) Somanassupavicarati somanassasampayutta vicaRa. Somanassatthaniyanti somanassakaranabhutam. Upavicaratiti vitakkena vitakketva vicarena paricchindati. Eseva nayo sabbattha. Domanassupavicarapi evameva veditabba. Tatha upekkhupavicaRa. Saraniyadhamma hettha vittharita. Ditthisamannagatoti imina pana padena kosambikasutte pathamamaggo kathito. Idha cattaropi magga. (11-14) Vivadamulachakkavannana [325] Vivadamulaniti vivadassa mulani. Kodhanoti kujjhanalakkhanena kodhena samannagato. Upanahiti veraappatinissaggalakkhanena upanahena samannagato. Ahitaya dukkhaya devamanussananti dvinnam bhikkhunam vivado katham devamanussanam ahitaya dukkhaya samvattati. Kosambikakkhandhake viya dvisu bhikkhusu vivadam apannesu tasmim vihare tesam antevasika vivadanti. Tesam ovadam ganhanto bhikkhunisamgho vivadati. Tato tesam upatthaka vivadanti. Atha manussanam arakkhadevata dve kotthasa honti. Tattha dhammavadinam arakkhadevata dhammavadiniyo honti adhammavadinam adhammavadiniyo. Tato arakkhadevatanam mitta bhumma devata bhijjanti. Evam parampara yava brahmaloka thapetva ariyasavake sabbe devamanussa dve kotthasa honti. Dhammavadihi pana adhammavadinova bahutara honti. Tato "yam bahukehi gahitam, tam icchan"ti 1- dhammam visajjetva bahutarava adhammam ganhanti. Te adhammam purakkhitva 2- vadanta apayesu nibbattanti. Evam dvinnam bhikkhunam vivado devamanussanam ahitaya dukkhaya hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. tacchanati, i. ganhanti 2 cha.Ma. purakkhatva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page234.

Ajjhattam vati tumhakam abbhantaraparisaya. Bahiddhati paresam parisaya. Makkhiti paresam gunamakkhanalakkhanena makkhena samannagato. Palasiti yugaggahalakkhanena palasena samannagato. Issukiti parasakkaradini issayanalakkhanaya issaya samannagato. Macchariti avasamacchariyadihi samannagato. Sathoti keratiko. Mayaviti katapapapaticchadako. Papicchoti asantasambhavanicchayako 1- dussilo. Micchaditthiti natthikavadi ahetukavadi akiriyavadi. Sanditthiparamasiti sayam ditthimeva paramasati. Adhanaggahiti dalhaggahi. Duppatinissaggiti na sakka hoti gahitam visajjapetum. 2- (15) Pathavidhatuti patitthadhatu. Apodhatuti abandhanadhatu. Tejodhatuti paripacanadhatu. Vayodhatuti vitthambhanadhatu. Akasadhatuti asamphutthadhatu. Vinnanadhatuti vijananadhatuyeva. (16) Nissaraniyachakkavannana [326] Nissaraniya dhatuyoti nissata dhatuyova. Pariyadaya titthatiti pariyadiyitva hapetva titthati. Ma hevantissa vacaniyoti yasma abhutam byakaranam byakaroti, tasma ma evam bhaniti vattabbo. Yadidam mettacetovimuttiti ya ayam mettacetovimutti, idam nissaranam byapadassa, byapadato nissatati attho. Yo pana mettaya tikacatukkajjhanato vutthito sankhare sammasitva tatiyamaggam patva "puna byapado natthi"ti tatiyaphalena nibbanam passati, tassa cittam accantanissaranam byapadassa. Etenupayena sabbattha attho veditabbo. (17-1-4) Animitta cetovimuttiti arahattaphalasamapatti. Sa hi raganimittadinanceva rupanimittadinanca niccanimittadinanca abhava "animitta"ti vutta. Nimittanusariti vuttappabhedam nimittam anusaratiti nimittanusari. (17-5) @Footnote: 1 cha.Ma., i. asantasambhavanicchako 3 cha.Ma. vissajjapetum, i. nissajjapetum

--------------------------------------------------------------------------------------------- page235.

Asmiti asmimano. Ayamahamasmiti pancasu khandhesu ayannama aham asmiti ettavata arahattam byakatam hoti. Vicikicchakathamkathasallanti vicikicchabhutam kathamkathasallam. Ma hevantissa vacaniyoti sace te pathamamaggavajjha vicikiccha uppajjati, arahattabyakaranam miccha hoti, tasma ma abhutam bhaniti varetabbo. Asmimanasamugghatoti arahattamaggo. Arahattaphalavasena hi nibbane ditthe puna asmimano natthiti arahattamaggo asmimanasamugghatoti vutto. (17-6) Anuttariyadichakkavannana [327] Anuttariyaniti anuttarani jetthakani. Dassanesu anuttariyam dassananuttariyam. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha hatthiratanadinam dassanam na dassananuttariyam, nivitthasaddhassa pana nivitthapemavasena dasabalassa va bhikkhusamghassa va kasinaasubhanimittadinam va annatarassa dassanam dassananuttariyam nama. Khattiyadinam gunakathasavanam na savananuttariyam, nivitthasaddhassa pana nivitthapemavasena tinnam va ratananam gunakathasavanam tepitakabuddhavacanassavanam va savananuttariyam nama. Maniratanadilabho na labhanuttariyam, sattavidhaariyadhanalabho pana labhanuttariyam nama. Hatthisippadisikkhanam na sikkhanuttariyam. Sikkhattayapuranam pana sikkhanuttariyam nama. Khattiyadinam paricariya na paricariyanuttariyam, tinnam pana ratananam paricariya paricariyanuttariyam nama. Khattiyadinam gunanussaranam na anussarananuttariyam, tinnam pana ratananam gunanussaranam anussarananuttariyam nama. (18) Anussatiyova anussatitthanani nama. Buddhanussatiti buddhassa gunanussaranam. Evam anussarato hi piti uppajjati. So tam pitim khayato vayato patthapetva arahattam papunati. Upacarakammatthanam nametam gihinampi labbhati, eseva nayo sabbattha. Vittharakatha panettha visuddhimagge vuttanayeneva veditabba. (19)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page236.

Satataviharachakkavannana [328] Satataviharati khinasavassa niccavihaRa. Cakkhuna rupam disvati cakkhudvararammane apathagate tam rupam cakkhuvinnanena disva javanakkhane itthe arajjanto neva sumano hoti, anitthe adussanto na dummano. Asamapekkhane moham anuppadento upekkhako viharati majjhatto, satiya yuttatta sato, sampajannena yuttatta sampajano. Sesapadesupi eseva nayo. Iti chasupi dvaresu upekkhako viharatiti. Imina chalangupekkha kathita. Sampajanoti vacanato pana cattari nanasampayuttacittani labbhanti. Satataviharati vacanato atthapi mahacittani labbhanti. Arajjanto adussantoi vacanato dasapi cittani labbhanti. Somanassam katham labbhatiti ce. Asevanato labbhati. (20) Abhijatichakkavannana [329] Abhijatiyoti jatiyo. Kanhabhijatiko samanoti kanhe nicakule jato hutva. Kanham dhammam abhijayatiti kalakam dasadussilayadhammam pasavati karoti. So tam abhijayitva niraye nibbattati. Sukkam dhammanti aham pubbepi punnanam akatatta nicakule nibbatto. Idani punnam karomiti punnasankhatam pandaradhammam abhijayati. So tena sagge nibbattati. Akanham asukkam nibbananti nibbananhi sace kanham bhaveyya, kanhavipakam dadeyya. Sace sukkam, sukkavipakam dadeyya. Dvinnampi appadanato pana "akanham asukkan"ti vuttam. Nibbananca nama imasmim atthe arahattam adhippetam. Tanhi kilesanibbanante jatatta nibbanam nama. Tam esa abhijayati pasavati karoti. Sukkabhijatiko samanoti sukke uccakule jato hutva. Sesam vuttanayeneva veditabbam. (21)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page237.

Nibbedhabhagiyachakkavannana nibbedhabhagiyati nibbedho vuccati nibbanam, tam bhajanti upagacchantiti nibbedhabhagiya. Aniccasannadayo pancake vutta. Nirodhanupassananane snana nirodhasanna nama. (22) "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti dvavisatiya chakkanam vasena dvattimsasatapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti. Chakkavannana nitthita. ----------- Sattakavannana [330] Iti chakkavasena samaggirasam dassetva idani sattakavasena dassetum puna desanam arabhi. Tattha sampattipatilabhatthena saddhaeva dhanam saddhadhanam. Eseva nayo sabbattha pannadhanam panettha sabbasettham. Pannaya hi thatva tini sucaritani panca silani dasa silani puretva saggupaga honti, savakaparaminanam, paccekabodhinanam, sabbannutanananca pativijjhanti. Imasam sampattinam patilabhakaranato panna "dhanan"ti vutta. Sattapi cetani lokiyalokuttaramissakaneva kathitani. Bojjhangakatha kathitava. (1-2) Samadhiparikkharati samadhiparivaRa. Sammaditthadini vuttatthaneva. Ime hi 1- satta parikkha lokiyalokuttarava kathita. (3) Asatam dhamma asanta va dhamma lamaka dhammati asaddhamma. Vipariyayena saddhamma veditabba. Sesamettha uttanatthameva. Saddhammesu pana saddhadayo sabbepi vipassakasseva kathita. Tesupi panna lokiyalokuttarava. 2- Ayam viseso. (4-5) @Footnote: 1 cha.Ma., i. imepi 2 cha.Ma., i. va saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page238.

Sappurisanam dhammati sappurisadhamma. Tattha suttageyyadikam dhammam janatiti dhammannu. Tassa tasseva bhasitassa attham janatiti atthannu. "ettakomhi silena samadhina pannaya"ti evam attanam janatiti attannu. Patiggahanaparibhogesu mattam janatiti mattannu. Ayam kalo uddesassa, ayam kalo paripucchaya, ayam kalo yogassa adhigamayati evam kalam janatiti kalannu. Ettha ca panca vassani uddesassa kalo. Dasa paripucchaya. Idam atisambadham. Dasa vassani pana uddesassa kalo. Visati paripucchaya. Tato param yoge kammam katabbam. Atthavidham parisam janatiti parisannu. Sevitabbasevitabbam puggalam janatiti puggalannu. (6) [331] Niddasavatthuniti niddasadivatthuni. Niddaso bhikkhu, nibbiso, nittimso, niccattaliso, nippannaso, bhikkhuti evam vacanakaranani. Ayam kira panho titthiyasamaye uppanno. Titthika 1- hi dasavassakale matam niggantham niddasoti vadanti. So kira puna dasavasso na hoti. Na kevalanca dasavassova. Navavassopi .pe. Ekavassopi na hoti. Eteneva nayena visativassadikalepi matam nibbiso nittimso niccattaliso nippannasoti vadanti. Ayasma anando game pindaya 2- vicaranto tam katham sutva viharam gantva bhagavato arocesi. Bhagava aha:- "na idam ananda titthikanam 3- adhivacanam mama sasane khinasavassetam adhivacananti. 4- Khinasavo hi dasavassakale parinibbuto puna dasavasso na hoti. Na kevalanca dasavassova, navavassopi .pe. Ekavassopi. Na kevalanca ekavassova, dasamasikopi .pe. Ekamasikopi. Ekadivasikopi. Ekamuhuttikopi na hotieva. Kasma? puna patisandhiya abhava. Nibbisadisupi eseva nayo. Iti bhagava mama sasane khinasavassetam adhivacanan"ti 5- vatva yehi karanehi so niddaso hoti, tani dassetum satta niddasavatthuni desesi. 5- Theropi tameva desanam uddharitva satta niddasavatthuni @Footnote: 1 cha.Ma. titthiya, i. titthiyasmim 2 cha.Ma., i. pindaya na dissati @3 cha.Ma. titthiyanam 4 cha.Ma., i. adhivacanam 5 cha.Ma. deseti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page239.

Idhavuso bhikkhu sikkhasamadanetiadimaha. Tattha idhati imasmim sasane. Sikkhasamadane tibbacchando hotiti sikkhattayapurane bahalacchando hoti. Ayatinca sikkhasamadane avigatapemoti anagate punadivasadisupi sikkhapurane adhigatapemena samannagato hoti. Dhammanisantiyati dhammanisamanaya. Vipassanayetam adhivacanam. Icchavinayeti tanhavinayane. Patisallaneti ekibhave. Viriyarambheti kayikacetasikaviriyassa purane. Satinepakketi satiyanceva nipakkabhave 1- ca. Ditthipativedheti maggadassane. Sesam sabbattha vuttanayeneva veditabbam (7) sannasu asubhanupassananane sanna asubhasanna. Adinavanupassananane sanna adinavasanna nama. Sesa hettha vuttaeva. Balasattakavinnanatthitisattakapuggalasattakani vuttanayaneva. Appahinatthena anusayantiti anusaya. Thamagato kamarago kamaraganusayo. Esa nayo sabbattha. Sannojanasattakam uttanatthameva. (8-13) Adhikaranasamathasattakavannana adhikaranasamathesu adhikaranani samenti vupasamentiti adhikaranasamatha. Uppannuppannananti uppannanam uppannanam. Adhikaranananti vivadadhikaranam anuvadadhikaranam apattadhikaranam kiccadhikarananti imesam catunnam. Samathaya vupasamayati samathatthanceva vupasamanatthanca. Sammukhavinayo databbo .pe. Tinavattharakoti ime satta samatha databba. Tatrayam vinicchayanayo. Adhikaranesu tava dhammoti va adhammoti va attharasahi vatthuhi vivadantanam bhikkhunam yo vivado, idam vivadadhikaranam nama. Silavipattiya va acaraditthiajivavipattiya va anuvadantanam yo 2- anuvado upavadana ceva codana ca, idam anuvadadhikaranam nama. Matikaya agata panca, vibhange dveti sattapi apattikkhandha, idam apattadhikaranam nama. Samghassa apalokanadinam catunnam kammanam karanam, idam kiccadhikaranam nama. @Footnote: 1 cha.Ma. nepakkabhave 2 cha.Ma., i. yo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page240.

Tattha vivadadhikaranam dvihi samathehi sammati sammukhavinayena ca yebhuyyasikaya ca. Sammukhavinayeneva sammamanam yasmim vihare uppannam tasmimyeva va annattha vupasametum gacchantanam antaramagge va yattha gantva samghassa niyyatitam tattha samghena va samghe vupasametum asakkonte tattheva ubbahikaya sammatapuggalehi va vinicchitam sammati. Evam sammamane ca panetasmim ya samghasammukhata dhammasammukhata vinayasammukhata puggalasammukhata, ayam sammukhavinayo nama. Tattha ca karakasamghassa samghasamaggivasena sammukhibhavo ayam 1- samghasammukhata. Sametabbassa vatthuno bhutata dhammasammukhata. Yatha tam sametabbam, tatheva sammasanam 2- vinayasammukhata. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesam ubhinnam atthapaccatthikanam sammukhibhavo puggalasammukhata. Ubbahikaya vupasame panettha samghasammukhata parihayati. Evam tava sammukhavinayeneva sammati. Sace panevampi na sammati, atha nam ubbahikaya sammata bhikkhu "na mayam sakkoma vupasametun"ti samghasseva niyyatenti, tato samgho pancangasamannagatam bhikkhum salakaggahapakam sammannati. Tena gulhakavivatakasakannajappakesu tisu salakaggahesu annatravasena salakam gahapetva sannipatitaparisaya dhammavadinam yebhuyyataya yatha te dhammavadino vadanti, evam vupasantam adhikaranam sammukhavinayena ca yebhuyyasikaya ca vupasantam hoti. Tattha sammukhavinayo vuttanayoeva. Yam pana yebhuyyasikaya 3- kammassa karanam, ayam yebhuyyasika nama. Evam vivadadhikaranam dvihi samathehi sammati. Anuvadadhikaranam catuhi samathehi sammati sammukhavinayena ca sativinayena ca amulhavinayena ca tassapapiyasikaya ca. Sammukhavinayeneva sammamanam yo ca anuvadati, yanca anuvadati, tesam vacanam sutva sace kaci apatti natthi, ubho khamapetva, sace atthi, ayam namettha apattiti evam vinicchitam vupasammati. Tattha sammukhavinayalakkhanam vuttanayameva. Yada pana khinasavassa bhikkhuno amulikaya @Footnote: 1 cha.Ma. ayam na dissati 2 cha.Ma. sammanam 3 cha.Ma., i. yebhuyyasika

--------------------------------------------------------------------------------------------- page241.

Silavipattiya anuddhamsitassa sativinayam yacamanassa samgho natticatutthena kammena sativinayam deti, tada sammukhavinayena ca sativinayena ca vupasantam hoti. Dinne pana sativinaye puna tasmim puggale kassaci anuvado na ruhati. Yada ummattako bhikkhu ummadavasena assamanake ajjhacare "saratayasma evarupim apattin"ti bhikkhuhi codiyamano "ummattakena me avuso etam katam, nahantam sarami"ti bhanantopi bhikkhuhi codiyamanova puna acodanatthaya amulhavinayam yacati, samgho cassa natticatutthena kammena amulhavinayam deti, tada sammukhavinayena ca amulhavinayena ca vupasantam hoti. Dinne pana amulhavinaye puna tasmim puggale kassaci tappaccaya anuvado na ruhati. Yada pana parajikena va parajikasamantena va codiyamanassa annenannam paticarato papussannataya papiyassa puggalassa "sacayam icchinnamulo bhavissati, sammava vattitva osaranam labhissati. Sace chinnamulo ayamevassa nasana bhavissati"ti mannamano samgho natticatutthena kammena tassa papiyasikam karoti, tada sammukhavinayena ca tassapapiyasikaya ca vupasantam hotiti. Evam anuvadadhikaranam catuhi samathehi sammati. Apattadhikaranam tihi samathehi sammati sammukhavinayena ca patinnatakaranena ca tinavattharakena ca. Tassa sammukhavinayeneva vupasamo natthi. Yada pana ekassa va bhikkhuno santike samghaganamajjhesu va bhikkhu lahukam apattim deseti, tada apattadhikaranam sammukhavinayena ca patinnatakaranena ca vupasammati. Tattha sammukhavinaye tava yo ca deseti, yassa ca deseti, tesam sammukhibhavo puggalasammukhata. Sesam vuttanayameva. Puggalassa ca ganassa ca desanakale samghasammukhata parihayati. Yam 1- panettha aham bhante itthannamam apattim apannoti ca ama passamiti ca patinnaya, 2- taya patinnaya "ayatim samvareyyasi"ti karanam, tam patinnatakaranam nama. Samghadisesehi parivasadiyacana patinna. Parivasadinam danam @Footnote: 1 cha.Ma., i. ya 2 cha.Ma., i. patinna

--------------------------------------------------------------------------------------------- page242.

Patinnatakaranam nama. Dvepakkhajata pana bhandanakaraka bhikkhu bahum assamanakam ajjhacaritva puna lajjidhamme uppanne sace mayam imahi apattihi annamannam kareyyama, 1- siyapi tam adhikaranam kakkhalataya samvatteyyati annamannam apattiya karapane dosam disva yada tinavattharakakammam karonti, tadaapattadhikaranam sammukhavinayena ca tinavattharakena ca sammati. Tattha hi yattaka hatthapasupagata "na me tam khamati"ti evam ditthavikammam akatva niddampi okkanta honti, sabbesam thapetva thullavajjanca gihipatisamyuttanca sabbapattiyo vutthahanti, evam apattadhikaranam tihi samathehi sammati. Kiccadhikaranam ekena samathena sammati sammukhavinayeneva. Imani cattari adhikaranani yathanurupam imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttam "uppannuppannanam adhikarananam samathaya vupasamaya sammukhavinayo databbo .pe. Tinavattharakoti. Ayamettha vinicchayanayo. Vittharo pana samathakkhandhake agatoyeva. Vinicchayopissa samantapasadikaya vutto. (14) "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti cuddasannam sattakanam vasena atthanavutipanhe kathento thero samaggirasam dassesiti. Sattakavannana nitthita. ------------- Atathakavannana [333] Iti sattakavasena samaggirasam dassetva idani atthakavasena dassetum puna desanam arabhi. Tattha micchattati ayathava micchasabhava. Sammattati yathava sammasabhava. (1-2) @Footnote: 1 cha.Ma. karessama, i. karissama

--------------------------------------------------------------------------------------------- page243.

[334] Kusitavatthuniti kusitassa alasassa vatthuni, patittha kosajjakarananiti attho. Kammam kattabbam hotiti civaravicaranadikammam kattabbam 1- hoti. Na viriyam arabhatiti duvidhampi viriyam narabhati. Appattassati jhanavipassanamaggaphaladhammassa appattassa pattiya. Anadhigatassati tasseva anadhigatassa adhigamanatthaya. Asacchikatassati tasseva appaccakkhakatassa sacchikaranatthaya. Idam pathamanti idam handaham nipajjamiti evam osidanam pathamam kusitavatthu. Imina nayena sabbattha attho veditabbo. "masacitam manne"ti ettha pana masacitannama tintamaso. Yatha tintamaso garuko hoti, evam garukoti adhippayo. Gilanavutthito hotiti gilano hutva paccha vutthito hoti. (4) [335] Arambhavatthuniti viriyakaranani. Tesampi iminava nayena attho veditabbo. (5) [336] Danavatthuniti danakaranani. Asajja danam detiti patva danam deti. Agatam disvava tammuhuttamyeva 2- nisidapetva sakkaram katva danam deti, dassami dassamiti na kilameti. Iti ettha asadanam danakaranam nama hoti. Bhaya danam detitiadisupi bhayadini danakarananiti veditabbani. Tattha bhayam nama ayam adayako akarakoti garahabhayam va apayabhayam va. Adasi meti mayham pubbe esa idam nama adasiti patideti 3- dassati meti anagate idam nama dassatiti deti. Sahu dananti danam nama sadhu sundaram, buddhadihi panditehi pasatthanti deti. Cittalankaracittaparikkharattham danam detiti samathavipassanacittassa alankaratthanceva parivaratthanca deti. Dananhi cittam mudukam karoti. Yena laddham hoti, sopi laddham meti muducitto hoti, yena dinnam, sopi dinnam mayati muducitto hoti, iti ubhinnampi cittam mudukam karoti, teneva "adantadamanan"ti vuccati. Yathaha:- adantadamanam danam adanam dantadusakam danena piyavacaya unnamanti namanti cati. Imesu pana atthasu danesu cittalankaradanameva uttamam. (6) @Footnote: 1 cha.Ma., i. katabbam 2 cha.Ma., i. muhuttamyeva 3 cha.Ma., i. deti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page244.

[337] Danupapattiyoti danapaccaya upapattiyo. Dahatiti thapeti. Adhitthatiti tasseva vevacanam. Bhavetiti vaddheti. Hine vimuttanti hinesu pancakamagunesu vimuttam. Uttari abhavitanti tato uttarimaggaphalatthaya abhavitam. Tatrupapattiya samvattatiti yam thanam 1- patthetva kusalam katam, tattha tattha nibbattanatthaya samvattati. Vitaragassati maggena va samucchinnaragassa samapattiya va vikkhambhitaragassa. Danamatteneva hi brahmaloke nibbattitum va sakka. Danam pana samadhivipassanacittassa alankaro parivaro hoti. Tato danena muducitto brahmavihare bhavetva brahmaloke nibbattati. Tena vuttam "vitaragassa no saragassa"ti. (7) Khattiyanam parisa khattiyaparisa, samuhoti attho. Eseva nayo sabbattha. (8) Lokassa dhamma lokadhamma. Etehi mutto nama natthi, buddhanampi hontiyeva. Vuttampi cetam "atthime bhikkhave lokadhamma lokam anuparivattanti, loko ca attha lokadhamme anuparivattati"ti. 2- Labho alabhoti labhe agate alabho agatoevati veditabbo. Yasadisupi eseva nayo. (9) [338] Abhibhayatanavimokkhakatha hettha kathitaeva. (10-11) "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti ekadasannam atthakanam vasena atthasiti panhe kathento thero samaggirasam dassesiti. Atthakavannana nitthita. -------------- @Footnote: 1 cha.Ma. thanam na dissati 2 an. atthaka. 23/95/158 (saya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page245.

Navakavannana [340] Iti atthakavasena samaggirasam dassetva idani navakavasena dassetum puna desanam arabhi. Tattha aghatavatthuniti aghatakaranani. Aghatam bandhatiti kodham 1- bandhati karoti uppadeti. (1) Tam kutettha labbhati tam anatthacaranam ma ahositi ettha 2- puggale kuto labbha kena karanena sakka laddhum. Paro nama parassa attano cittaruciya anattham karotiti evam cintetva aghatam pativinodeti. Athava sacaham patikopam kareyyam, tam kopakaranam ettha puggale kuto labbha, kena va 3- karanena laddhabbanti attho. Kuto labbhatipi patho, sacaham ettha kopam kareyyam, tasmim me kopakarane kuto laddha, 4- labha nama ke siyunti attho. Imasminca atthe tanti nipatamattameva hoti. (2) [341] Sattavasati sattanam avasa, vasanatthananiti attho. Tattha suddhavasapi sattavasova, asabbakalikatta pana na gahita. Suddhavasa hi buddhanam khandhavarasadisa, asankheyyakappe buddhesu hi 5- anibbattantesu tam thanam sunnam hotiti asabbakalikatta na gahita. Sesamettha yam vattabbam, tam hettha vuttameva. (3) [342] Akkhanesu dhammo ca desiyatiti catusaccadhammo desiyati. Opasamikoti kilesupasamakaro. Parinibbanikoti kilesaparinibbanavaho 6-. Sambodhagamiti catumaggananapativedhagami. Annataranti asannabhavam va arupabhavam va. (4) [343] Anupubbaviharati anupatipatiya samapajjitabbavihaRa. (5) [344] Anupubbanirodhati anupatipatiya nirodha. (6) @Footnote: 1 cha.Ma., i. kopam 2 cha.Ma. etasmim 3 cha.Ma. va saddo na dissati. @4 cha.Ma. labha 5 cha.Ma. hi saddo na dissati. @6 cha.Ma. kilesaparinibbanena paribbanavaho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page246.

"ime kho avuso"ti adi vuttanayeneva yojetabbam. Iti channam navakanam vasena catupannasapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti. Navakavannana nitthita. ------------- Dasakavannana [345] Iti navakavasena samaggirasam dassetva idani dasakavasena dassetum puna desanam arabhi. Tattha nathakaranati "sanatha bhikkhave viharatha ma anatha, dasa ime bhikkhave dhamma nathakarana"ti 1- evam akkhata attano patitthakara dhamma. Kalyanamittoti adisu siladigunasampanna kalyana assa mittati kalyanamitto. Te cassa thananisajjadisu saha ayanato sahayati kalyanasahayo. Cittena ceva kayena ca kalyanamittesueva sampavanko onatoti kalyanasampavanko. Suvaco hotiti sukhena vattabbo hoti sukhena anusasitabbo. Khamoti galhena pharusena kakkhalena vutto 2- khamati, na kuppati. Padakkhinaggahi anusasaninti yatha ekacco ovadiyamano vamato ganhati, patipphalati va assunanto va gacchati, evam akatva "ovadatha bhante anusasatha, tumhesu anovadantesu ko anno ovadissati"ti padakkhinam ganhati. Uccavacaniti uccani ca avacani ca. Kimkaraniyaniti kim karomiti evam vatva kattabbakammani. Tattha uccakammani nama civarassa karanam rajanam cetiye sudhakammam uposathagaracetiyagharabodhigharesu 3- kattabbakammanti 4- evamadi. Avacakammannama padadhovanamakkhanadikhuddakakammam. Tatrupayayati tatrupagamaniya. Alam katunti katum samattho hoti. Alam samvidhatunti vicaretum samattho. Paresam dassetukamo hotiti attho. @Footnote: 1 an. dasaka. 24/17/19 pathamanathasutta. 2 cha.Ma., i. vuccamano @3 cha.Ma....bodhiyagharesu 4 cha.Ma. kattabbanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page247.

Dhamme assa kamo sinehoti dhammakamo, tepitakam buddhavacanam piyayatiti attho. Piyasamudaharoti parasmim kathente sakkaccam sunati, sayanca paresam desetukamo hotiti attho. "abhidhamme abhivinaye"ti ettha dhammo abhidhammo, vinayo abhivinayoti catukkam veditabbam. Tattha dhammoti suttantapitakam. Abhidhammoti sattappakaranani. Vinayoti ubhatovibhanga. Abhivinayoti khandhakaparivaRa. Athava suttantapitakampi 1- dhammoeva. Maggaphalani abhidhammo. Sakalam vinayapitakam vinayo. Kilesavupasamakaranam abhivinayo. Iti sabbasmimpi ettha dhamme abhidhamme vinaye abhivinaye ca. Ularapamojjoti bahulapamojjo hotiti attho. Kusalesu dhammesuti karanatthe bhummam, catubhumikakusaladhammakarana, 2- tesam adhigamatthaya anikkhittadhuro hotiti attho. [346] Kasinadasake sakalatthena kasinani. Tadarammananam dhammanam khettatthena va adhitthanatthena va ayatanani. Uddhanti upari gaganatalabhimukham. Adhoti hettha bhumitalabhimukham. Tiriyanti khettamandalamiva samanta paricchinditva. Ekacco hi uddhameva kasinam vaddheti, ekacco adho, ekacco samantato. Tena tena va karanena evam pasareti alokamiva rupadassanakamo. Tena vuttam "pathavikasinameko sanjanati uddham adho tiriyan"ti. Advayanti 3- idam pana ekassa annabhavanupagamanattham vuttam. Yatha hi udakam pavitthassa sabbadisasu udakameva hoti, na annam, evameva pathavikasinam pathavikasinameva hoti, natthi tassa anno kasinasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamananti idam tassa tassa pharanaappamanavasena vuttam. Tanhi cetasa pharanto sakalameva pharati, na "ayamassa adi, idam majjhan"ti pamanam ganhatiti. Vinnanakasinanti cettha kasinugghatimakase 4- pavattam vinnanam. Tattha kasinavasena kasinugghatimakase kasinugghatimakasavasena tattha pavattavinnane uddhamadhotiriyata veditabba. Ayamettha sankhePo. Kammatthanabhavananayena panetani ca 5- pathavikasinadini vittharato visuddhimagge vuttaneva. @Footnote: 1 cha.Ma. suttantapitakampi abhidhammapitakampi 2 cha.Ma. catubhumaka... 3 ka. anvayanti @4 cha.Ma. kasinugghatimakase 5 cha.Ma. ca saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page248.

Akusalakammapathadasakavannana [347] Kammapathesu, kammaneva duggatisugatinam pathabhutatta kammapatha nama. Tesu panatipato adinnadanam musavadadayo ca cattaro brahmajale vittharitaeva. Kamesu micchacaroti ettha pana kamesuti methunasamacaresu methunavatthusu va. Micchacaroti ekantanindito lamakacaro. Lakkhanato pana asaddhammadhippayena kayadvarappavatta agamaniyatthanavitikkamacetana kamesu micchacaro. Tattha agamaniyatthanam nama purisanam tava maturakkhita, piturakkhita, matapiturakkhita, bhaturakkhita, bhaginirakkhita, natirakkhita, gottarakkhita dhammarakkhita, sarakkha, saparidandati maturakkhitadayo dasa. Dhanakkita, chandavasini, bhogavasini, patavasini, odapattakini, obhatacumbhata, dasi ca bhariya ca, kammakari ca bhariya ca, dhajahata, muhuttikati eta dhanakkitadayo dasati visati itthiyo. 1- Itthisu pana dvinnam sarakkhasaparidandanam dasannanca dhanakkitadinanti dvadasannam itthinam anne purisa. Idam agamaniyatthanam nama. So panesa micchacaro siladigunarahite agamaniyatthane appasavajjo. Siladigunasampanne mahasavajjo. Tassa cattaro sambhara agamaniyavatthu, tasmim sevanacittam, sevanappayogo, maggena maggapatipattiadhivasananti. Eko payogo sahatthikoeva. Abhijjhayatiti abhijjha. Parabhandabhimukhi hutva tanninnataya pavattatiti attho. Sa "aho vata idam mamassa"ti evam parabhandabhijjhayanalakkhana. Adinnadanam viya appasavajja mahasavajja ca. Tassa dve sambhara parabhandam, attano parinamananca. Parabhandavatthuke hi lobhe uppannepi na tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatidam mamassa"ti attano na parinameti. Hitasukham byapadayatiti byapado. So paravinasaya manopadosalakkhano. Pharusavaca 2- viya appasavajjo ca mahasavajjo ca. Tassa dve sambhara @Footnote: 1 cha.Ma. itthiyo na dissati 2 cha.Ma. pharusavaca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page249.

Parasatto ca, tassa ca vinasacinta. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatayam ujchijjeyya vinasseyya"ti tassa vinasam na cinteti. Yathabhuccaggahanabhavena miccha passatiti micchaditthi. Sa "natthi dinnana"ti adina nayena viparitadassanalakkhana. Samphappalapo viya appasavajja ca mahasavajja ca. Apica aniyata appasavajja, niyata mahasavajja. Tassa dve sambhara vatthuno ca gahitakaraviparitata, yatha ca tam ganhati, tathabhavena tassupatthananti. Imesam pana dasannam akusalakammapathanam dhammato kotthasato arammanato vedanato mulatoti pancahakarehi vinicchayo veditabbo. Tattha dhammatoti etesu hi patipatiya satta cetanadhammava honti. Abhijjhadayo tayo cetanasampayutta. Kotthasatoti patipatiya satta, micchaditthi cati ime attha kammapathaeva honti, no mulani. Abhijjhabyapada kammapatha ceva mulani ca. Abhijjha hi mulam patva lobho akusalamulam hoti. Byapado doso akusalamulam hoti. Arammanatoti panatipato jivitindriyarammanato sankhararammano hoti. Adinnadanam sattarammanam va sankhararammanam va, micchacaro photthabbavasena sankhararammano. "sattarammano"tipi eke. Musavado sattarammano va sankhararammano va. Tatha pisunavaca. Pharusavaca sattarammana. 1- Samphappalapo ditthasutamutavinnatavasena sattarammano va sankhararammano va. Tatha abhijjha. Byapado sattarammanova. Micchaditthi tebhumikadhammavasena sankhararammana pannattivasena sattarammana va. Vedanatoti panatipato dukkhavedano hoti. Kincapi hi rajano coram disva hasamanapi "gacchatha nam ghatetha"ti vadanti, sannitthapakacetana pana dukkhasampayuttava hoti. Adinnadanam tivedanam. @Footnote: 1 cha.Ma. sattarammana ca... evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page250.

Micchacaro sukhamajjhattavasena dvivedano. Sannitthapakacitte pana majjhattavedano na hoti. Musavado tivedano. Tatha pisunavaca. Pharusavaca dukkhavedana. Samphappalapo tivedano. Abhijjha sukhamajjhattavasena dvivedana. Tatha micchaditthi. Byapado dukkhavedano. Mulatoti panatipato dosamohavasena dvimulako hoti. Tatha 1- adinnadanam dosamohavasena va lobhamohavasena va. Micchacaro lobhamohavasena. Musavado dosamohavasena va lobhamohavasena va. Tatha pisunavaca samphappalapo ca. Pharusavaca dosamohavasena. Abhijjha mohavasena ekamula. Tatha byapado. Micchaditthi lobhamohavasena dvimulati. Kusalakammapathadasakavannana panatipata veramaniadini samadanasampattasamucchedavirativasena veditabbani. Dhammato pana etesupi patipatiya satta cetanapi vattanti viratiyopi. Ante tayo cetanasampayuttava. Kotthasatoti patipatiya satta kammapathaeva, no mulani. Ante tayo kammapatha ceva mulani ca. Anabhijjha hi mulam patva alobho kusalamulam hoti. Abyapado adoso kusalamulam. Sammaditthi amoho kusalamulam. Arammanatoti panatipatadinam arammananeva kamena 2- etesam arammananipi. Vitikkamitabbatoyeva hi sa veramani nama hoti. Yatha pana nibbanarammano ariyamaggo kilese pajahati, evam jivitindriyadiarammanapete kammapatha panatipatadini dussilyani pajahantiti veditabba vedanatoti sabbe sukhavedana va honti majjhattavedana va. Kusalam patva hi dukkhavedana nama natthi. @Footnote: 1 cha.Ma. tatha na dissati 2 cha.Ma. kamena na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page251.

Mulatoti patipatiya satta nanasampayuttacittena viramantassa alobhaadosaamohavasena timula 1- honti, nanavippayuttacittena viramantassa dvimula. 2- Anabhijjha nanasampayuttacittena viramantassa dvimula hoti, 3- nanavippayuttacittena ekamula. Alobho pana attanava attano mulam na hoti. Abyapadepi eseva nayo. Sammaditthi alobhadosavasena dvimulaevati. Ariyavasadasakavannana [348] Ariyavasati ariyaeva vasimsu vasanti vasissanti etesuti ariyavasa. Pancangavippahinoti pancahi angehi vippayuttova hutva khinasavo avasi vasati vasissatiti tasma ayam pancangavippahinata, ariyassa vasatta ariyavasoti vutta. Eseva nayo sabbattha. Evam kho avuso bhikkhu chalangasamannagato hotiti chalangupekkhaya samannagato hoti. Chalangupekkha nama keti? nanadayoti. 4- "nanan"ti vutte kiriyato cattari nanasampayuttacittani labbhanti. "satatavihara"ti 5- vutte attha mahacittani. "rajjanadussanam natthi"ti vutte dasa cittani labbhanti. Somanassam asevanavasena labbhati. Satarakkhena cetasati khinasavassa hi tisu dvaresu sabbakalam sati arakkhakiccam sadheti. Tenevassa "carato ca titthato ca suttassa ca jagarassa ca satatam samitam nanadassanam paccupatthitam hoti"ti vuccati. Puthusamanabrahmanananti bahunam samanabrahmananam. Ettha ca samanati pabbajjupagata. Brahmanati bhovadino. Puthupaccekasaccaniti bahuni patekkasaccani, idameva dassanam saccam, idameva dassanam saccanti evam patiyekkam gahitani bahuni saccaniti attho. Nunnaniti nihatani. 6- Panunnaniti sutthu nihatani. Cattaniti visatthani. Vantaniti vamitani. Muttaniti chinnabandhanani @Footnote: 1 cha.Ma. timulani 2 cha.Ma. dvimulani @3 cha.Ma. hoti na dissati 4 cha.Ma. iti saddo na dissati @5 cha.Ma. satataviharo 6 cha.Ma. nihatani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page252.

Katani. Pahinaniti pajahitani. Patinissatthaniti yatha na puna cittam aruhanti, evam pativisajjitani. 1- Sabbaneva tani gahitaggahanassa visatthabhavavevacanani. Samavayasatthesanoti ettha avayati anuna, satthati visattha, samma avaya sattha esana assati samavayasatthesano, sammavisatthasabbaesanoti attho. Raga cittam vimuttanti adihi maggassa kiccanipphatti kathita. Rago me pahinoti adihi paccavekkhanaya phalam kathitam. Asekkhadhammadasakavannana asekkha sammaditthiti adayo sabbepi phalasampayuttadhammaeva. Ettha ca sammaditthi, sammanananti dvisu thanesu pannava kathita. Sammavimuttiti imina padena vuttava sesa phalasamapattidhamma sangahitati veditabba. "ime kho avuso"ti adi vuttanayeneva yojetbbam. Iti channam dasakanam vasena samasatthipanhe kathento thero samaggirasam dassesiti. Dasakavannana nitthita. -------------- Panhasamodhanavannana [349] Idha pana thatva panha samodhanetabba. Imasmim hi sutte ekakavasena dve panha kathita. Dukavasena sattati. Tikavasena asitisatam. Catukkavasena dve satani. Pancakavasena timsasatam. Chakkavasena dvattimsasatam. Sattakavasena atthanavuti. Atthakavasena atthasiti. Navakavasena catupannasa. Dasakavasena samasatthiti evam sahassam cuddasa ca 2- panha kathita. Imanhi suttantam thapetva tepitake buddhavacane anno suttanto evam bahupanhapatimandito natthi. Bhagava imam suttantam adito patthaya sakalam sutva cintesi "dhammasenapati sariputto @Footnote: 1 cha.Ma. patinissajjitani 2 cha.Ma. ca saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page253.

Buddhabalam dipetva appativattiyam sihanadam nadati. Savakabhasitoti vutte okappana na hoti, jinabhasitoti vutte hoti, tasma jinabhasitam katva devamanussanam okappanam imasmim suttante uppadessami"ti. Tato vutthaya sadhukaram adasi. Tena vuttam "athakho bhagava vutthahitva ayasmantam sariputtam amantesi, sadhu sadhu sariputta, sadhu kho tvam sariputta bhikkhunam sangitipariyayam abhasi"ti. Tattha sangitipariyayanti samaggiya karanam. Idam vuttam hoti "sadhu kho tvam sariputta mama sabbannutananena samsanditva bhikkhunam samaggirasam 1- abhasi"ti. Samanunno sattha ahositi anumodanena samanunno ahosi. Ettakena ayam suttanto jinabhasito nama jato. Desanapariyosane imam suttantam manasikaronta te bhikkhu arahattam papunimsuti. Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya sangitisuttavannana nitthita. -----------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 6 page 220-253. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=5582&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=5582&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=221              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=4501              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=4742              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=4742              Contents of The Tipitaka Volume 11 http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]