ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 6 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.3)

                         5. Sampasadaniyasutta
                        sariputtasihanadavannana
     [141] Evamme sutanti sampasadaniyasuttam. Tatrayam anuttanapadavannana:
     nalandayanti nalandati evamnamake nagare, tam nagaram gocaragamam
katva. Pavarikambavaneti dussapavarikasetthino ambavane. Tam kira tassa uyyanam
ahosi. So bhagavato dhammadesanam sutva bhagavati pasanno tasmim uyyane
kutilenamandapadipatimanditam bhagavato viharam katva niyyadesi. 1- So viharo
jivakambavanam viya "pavarikambavanan"tveva sankhayam gato, tasmim pavarikambavane
viharatiti attho. Bhagavantam etadavoca "evam pasanno aham bhante bhagavati"ti.
Kasma evam avoca? attano uppannasomanassapavedanattham.
     Tatrayam anupubbikatha:- thero kira tamdivasam kalasseva sarirapatijagganam
katva sunivatthanivasano pattacivaramadaya pasadikehi abhikkantadihi
devamanussanam pasadam avahanto nalandavasinam hitasukhamanubruhanto pindaya
pavisitva pacchabhattam pindapatapatikkanto viharam gantva satthu vattam
dassetva satthari gandhakutim pavitthe sattharam vanditva attano divatthanam
agamasi. Tattha saddhiviharikantevasikesu vattam dassetva patikkantesu
divatthanam sammajjitva cammakhandam 2- pannapetva udakatumbato udakena
hatthapade sitale katva tisandhipallankam abhujitva kalaparicchedam katva
phalasamapattim samapajji.
     So yathaparicchinnakalavasena samapattito vutthaya attano gune
anussaritum araddho. Athassa gune anussarato silam apathamagatam. Tato
patipatiyava samadhipannavimuttivimuttinanadassanam. Pathamajjhanam .pe.
@Footnote: 1 cha.Ma. niyyatesi    2 cha.Ma. cammakkhandam evamuparipi
Catutthajjhanam 1- akasanancayatanasamapatti .pe. Nevasannanasannayatanasamapatti
vipassanananam .pe. Dibbacakkhunanam .pe. Sotapattimaggo sotapattiphalam
.pe. Arahattamaggo arahattaphalam atthapatisambhida dhammapatisambhida
niruttipatisambhida patibhanapatisambhida savakaparaminanam. Ito patthaya
kappasatasahassadhikassa asankheyyassa upari anomadassibuddhassa padamule kataabhiniharam
adim katva attano gune anussarato yava nisinnapallanka guna upatthahimsu.
     Evam thero attano gune anussaramano gunanam pamanam va
paricchedam va datthum nasakkhi.
     So cintesi "mayham tava padesanane thitassa savakassa gunanam
pamanam va paricchedo va natthi, aham pana yam sattharam uddissa pabbajito,
kidisa nukho tassa guna"ti dasabalassa gune anussaritum araddho. So
bhagavato silam nissaya, samadhim pannam vimuttim vimuttinanadassanam nissaya,
cattaro satipatthane nissaya, dasabalassa 2- cattaro sammappadhane cattaro
iddhipade cattaro magge cattari phalani catasso patisambhida
catuyoniparicchedakananam cattaro ariyavamse nissaya dasabalassa gune anussaritum araddho.
     Tatha panaca padhaniyangani, panacangikam sammasamadhim, pancindriyani,
panca balani, panca nissaraniya dhatuyo, panca vimuttayatanani, panca
vimuttiparipacaniya panna, cha saraniye 3- dhamme, cha anussatitthanani, cha
garave, cha nissaraniya 4- dhatuyo, cha sattavihare, cha anuttariyani, cha
nibbedhabhagiya panna, cha abhinna, cha asadharanananani, satta aparihaniye
dhamme, satta ariyadhanani, satta bojjhange, satta sappurisadhamme, satta
nijjaravatthuni, satta panna, satta dakkhineyyapuggale, satta khinasavabalani,
attha pannapatilabhahetu, attha sammattani, attha lokadhammatikkame, attha
arabbhavatthuni, attha akkhanadesana, attha mahapurisavitakke, attha
@Footnote: 1 cha.Ma. catutthajjhananti patho na dissati   2 cha.Ma., i. dasabalassati patho na dissati
@3 cha.Ma. saraniye, i. nissaraniye      4 cha.Ma. nissaraniya, i. nissaraniya
Abhibhayatanani, attha vimokkhe, nava yonisomanasikaramulake dhamme, nava
parisuddhipadhaniyangani, nava sattavasadesana, nava aghatapativinaye, nava panna, 1- nava
nanattani, nava anupubbavihare, dasa nathakarane dhamme, dasa kasinayatanani,
dasa kusalakammapathe. Dasa tathagatabalani, dasa sammattani, dasa ariyavase, dasa
asekkhadhamme, ekadasa mettanisamse, dvadasa dhammacakkakare, terasa
dhutangagune, cuddasa buddhananani, pancadasa vimuttiparipacaniye dhamme,
solasavidhaanapanassatim, attharasa buddhadhamme, ekunavisati paccavekkhanananani,
catucattalisa nanavatthuni, paropannasa kusaladhamme, sattasattati nanavatthuni,
catuvisatikotisatasahassasamapattiyo sancaritamahavajirananam 2- nissaya dasabalassa
gune anussaritum arabhi.
     Tasmimyeva ca divatthane nisinnoyeva upari "aparam pana bhante
etadanuttariyan"ti agamissanti solasa aparapaveniyadhamma, tepi nissaya
anussaritum arabhi. So "kusalapannattiyam anuttaro mayham sattha,
ayatanapannattiyam anuttaro, gabbhavakkantiyam anuttaro, adesanavidhasu anuttaro,
dassanasamapattiyam anuttaro, puggalapannattiyam anuttaro, padhanesu anuttaro,
patipadasu anuttaro, bhassasamacare anuttaro, purisasilasamacare anuttaro,
anusasanividhasu anuttaro, parapuggalavimuttinane anuttaro, sassatavadesu 3-
anuttaro, pubbenivasanane anuttaro, dibbacakkhunane anuttaro, iddhividhesu
anuttaro, imina ca imina ca anuttaro"ti evam dasabalassa gune
anussaranto bhagavato gunanam neva antam, na pamanam passi. Thero attanopi
tava gunanam antam va pamanam va naddasa, bhagavato gunanam kim passissati.
     Yassa yassa hi panna mahati nanam visadam, so so buddhagune
mahantato saddahati. Lokiyamahajano ukkasitvapi khipitvapi "namo
buddhanan"ti attano attano upanissaye thatva buddhanam gune anussarati.
Sabbalokiyamahajanato eko sotapanno buddhagune mahantato saddahati.
@Footnote: 1 i. sanna   2 cha.Ma....samapattisancarita....   3 i. sassatavade
Sotapannanam satatopi sahassatopi eko sakadagami. Sakadagaminam satatopi
sahassatopi eko anagami. Anagaminam satatopi sahassatopi eko araha
buddhagune mahantato saddahati. Avasesaarahantehi asitimahathera buddhagune
mahantato saddahanti. Asitimahatherehi cattaro mahatheRa. Catuhi mahatherehi
dve aggasavaka. Tesupi sariputtatthero, sariputtattheratopi eko
paccekabuddho buddhagune mahantato saddahati. Sace pana sakalacakkavalagabbhe
sanghatikannena sanghatikannam paharamana 1- nisinna paccekabuddha buddhagune
anussareyyum, tehi sabbehipi eko sabbannubuddhova buddhagune mahantato
saddahati.
     Seyyathapi nama mahajano "mahasamuddo gambhiro uttano"ti
jananattham yottani vatteyya, tattha koci byamappamanam yottam vatteyya,
koci dvebyamam .pe. Koci dasabyamam, koci visatibyamam, koci timsabyamam,
koci cattalisabyamam, koci pannasabyamam, koci satabyamam, koci sahassabyamam,
koci caturasitibyamasahassam. Te navam aruyha samuddamajjhe uggatapabbatadimhi
va thatva attano attano yottam otareyyum, tesu yassa yottam byamamattam,
so byamamattatathaneyeva udakam janati .pe. Yassa caturasitibyamasahassam,
so caturasitibyamasahassatthaneyeva udakam janati. Parato udakam ettakanti
na janati. Mahasamudde pana na tattakanneva udakam, athakho anantamaparimanam.
Caturasitiyojanasahassagambhiro hi mahasamuddo, evameva ekabyamayottato
patthaya navabyamayottena nataudakam viya lokiyamahajanena ditthabuddhaguna
veditabba. Dasabyamayottena dasabyamatthane nataudakam viya sotapannena
ditthabuddhaguna. Visatibyamayottena visatibyamatthane nataudakam viya
sakadagamina ditthabudadhaguna. Timsabyamayottena timsabyamatthane nataudakam viya
anagamina ditthabuddhaguna. Cattalisabyamayottena cattalisabyamatthane
nataudakam viya arahata ditthabuddhaguna. Pannasabyamayottena
@Footnote: 1 cha.Ma. pahariyamana
Pannasabyamatthane nataudakam viya asitimahatherehi ditthabuddhaguna. Satabyamayottena
satabyamatthane nataudakam viya catuhi mahatherehi ditthabuddhaguna.
Sahassabyamayottena sahassabyamatthane nataudakam viya mahamoggallanattherena
ditthabuddhaguna. Caturasitibyamasahassayottena caturasitibyamasahassatthane
nataudakam viya dhammasenapatina sariputtattherena ditthabuddhaguna. Tattha yatha so
puriso mahasamudde udakam nama na ettakamyeva, anantamaparimananti ganhati,
evameva ayasma sariputto dhammanvayena anvayabuddhiya anumanena nayaggahena
savakaparaminane thatva dasabalassa gune anussaranto "buddhaguna ananta
aparimana"ti saddahi. 1-
     Therena hi ditthabuddhagunehi dhammanvayena gahetabbabuddhagunayeva
bahutaRa. Yathakatham viya? yatha ito nava eto navati attharasa yojanani
avattharitva gacchantiya candabhagaya mahanadiya eko 2- puriso sucipasena
udakam ganheyya, sucipasena gahitaudakato aggahitameva bahu hoti. Yatha vapana
puriso mahapathavito anguliya pamsum ganheyya, anguliya gahitapamsuto avasesapamsuyeva
bahu hoti. Yatha vapana puriso mahasamuddabhimukhim angulim kareyya,
anguliabhimukhaudakato avasesaudakamyeva bahu hoti. Yatha ca puriso  akasabhimukhim
angulim kareyya, anguliabhimukhaakasato sesaakasappadesova bahu hoti. Evam
therena ditthabuddhagunehi adittha buddhagunava bahutarati 3- veditabba. Vuttampi
cetam:-
                     "buddhopi buddhassa bhaneyya vannam
                      kappampi ce annamabhasamano.
                      Khiyetha kappo ciradighamantare
                      vanno na khiyetha tathagatassa"ti.
Evam therassa attano ca satthu ca gune anussarato yamakamahanadi mahogho
viya abbhantare pitisomanassam avattharamanam vato viya bha tam, ubbhijjitva
@Footnote: 1 i. saddahati     2 cha.Ma., i. eko na dissati    3 cha.Ma., i. bahuti
Uggataudakam viya maharahadam sakalasariram puresi. Tato thero 1- "supatthita vata me
patthana, suladdha me pabbajja, yvaham evamvidhassa satthu santike pabbajito"ti
avajjantassa balavataram pitisomanassam uppajji.
     Atha thero "kassaham imam pitisomanassam aroceyyan"ti cintento
anno koci samano va brahmano va devo va maro va brahma va
mama imam pasadam anucchavikam katva patiggahetum na sakkhissati, aham imam
somanassam satthunova pavedessami, 2- satthava me patigganhitum sakkhissati, so
hi titthatu mama pitisomanassam, madisassa samanasatassa va samanasahassassa va
samanasatasahassassa va somanassam pavedentassa sabbesam manam ganhanto
patiggahetum sakkoti. Seyyathapi nama attharasa yojanani avattharamanam gacchantim
candabhagam mahanadim kusumbha va kandara va sampaticchitum 3- na sakkonti,
mahasamuddova tam sampaticchati. Mahasamuddo hi titthatu candabhaga, evarupanam
nadinam satampi sahassampi satasahassampi sampaticchati, na cassa tena unattam va
purattam va pannayati, evameva mama 4- sattha madisassa samanasatassa va
samanasahassassa va samanasatasahassassa va pitisomanassam pavedentassa sabbesam
manam ganhanto patiggahetum sakkoti. Sesa samanabrahmanadayo candabhagam
kusumbhakandara viya mama somanassam sampaticchitum na sakkonti. Handaham mama
pitisomanassam satthunova arocemiti pallankam vinibbhujitva cammakhandam
papphotetva adaya sayanhasamaye pupphanam vandato chijjitva paggharanakale
sattharam upasankamitva attano somanassam pavedento evam pasanno aham
bhanteti adimaha.
     Tattha evam pasannoti evam uppannasaddho, evam saddahamiti
attho. Bhiyyobhinnataroti bhiyyataro abhinnato, bhiyyatarabhinno va,
uttaritarananoti attho. Sambodhiyanti sabbannutanane arahattamagganane va,
arahattamaggeneva hi buddhaguna nippadesa gahita honti. Dve hi aggasavaka
@Footnote: 1 cha.Ma. therassa    2 cha.Ma. pavedeyyami    3 i. paticchitum
@4 cha.Ma. mama na dissati
Arahattamaggeneva savakaparaminanam patilabhanti. Paccekabuddho 1- paccekabodhinanam.
Buddha sabbannutanananceva sakale ca buddhagune. Sabbanhi nesam
arahattamaggeneva ijjhati. Tasma arahattamaggananam sambodhi nama hoti.
Tena uttaritaro bhagavata natthi. Tenaha "bhagavata bhiyyobhinnataro yadidam
sambodhiyan"ti.
     [142] Olarati 2- settha. Ayanhi ularasaddo "ularani
khadaniyani khadanti"ti 3- adisu madhure agacchati. "ularaya khalu bhavam vacchayano
samanam gotamam pasamsaya pasamsati"ti 4-  adisu setthe. "appamano ularo
obhaso"ti 5- adisu vipule. Svayamidha setthe agato. Tena vuttam "olarati
settha"ti. Asabhiti usabhassa vacasadisi acala asampavedhi. Ekamso gahitoti
anussavena va acariyaparamparaya va itikiraya va pitakasampadanena va
akaraparivitakkena va ditthinijjhanakkhantiya va takkahetu va nayahetu va
akathetva paccakkhato nanena pativijjhitva viya ekamso gahito,
sannitthanakathava gahitati 6- attho.
     Sihanadoti setthanado, neva dandhayantena na gaggarayantena 7-
sihena viya uttamanado naditoti attho.
     Kim nu kho te sariputtati imam desanam kasma arabhi. 8-
Anuyogadapanattham. Ekacco hi sihanadam naditva attano sihanade anuyogam datum na
sakkoti, nigghamsanam nakkhamati, lepe patitamakkato viya hoti. Yatha dhamamanam
aparisuddhaloham jhayitva jhamaangaro hoti, evam jhamangaro viya hoti.
Eko sihanade anuyogam dapiyamano datum sakkoti, nigghamsanam khamati, dhamamanam
niddosajatarupam viya adhikataram sobhati, tadiso thero. Tena nam bhagava
"anuyogakkhamo ayan"ti natva sihanade anuyogadapanattham idampi desanam arabhi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. paccekabuddha               2 cha.Ma., i. ulara
@3 Ma.mu. 12/366, mahasaccakasutta          4 Ma.mu. 12/288, culahatthipadomasutta
@5 sam. maha. 19/1081/371 dhammacakkappavattanasutta   6 cha.Ma., i. kathitati
@7 Ma. bhaggarayantena                        8 cha.Ma. arabhatiti
      Tattha sabbe teti sabbe te taya. Evamsilati adisu
lokiyalokuttaravasena siladini pucchati. Tesam vittharakatha mahapadane kathitava.
     Kim pana te sariputta ye te bhavissantiti atita ca tava
niruddha, apannattikabhavam gata dipasikha viya nibbuta, evam niruddhe
apannattikabhavam gate tvam katham janissasi, anagatabuddhanam pana guna kim 1-
taya attano cittena paricchinditva viditati pucchanto evamaha. Kim pana te
sariputta aham etarahiti anagatapi buddha ajata anibbatta anuppanna,
tepi katham tvam janissasi, tesanhi jananam apade akase padadassanam viya
hoti. Idani maya saddhim ekavihare vasasi, ekato bhikkhaya carasi, dhammadesanakale
dakkhinapasse nisidasi, kim pana mayham guna attano cetasa paricchinditva
vidita tayati anuyunjanto evamaha.
     Thero pana pucchite pucchite "no hetam bhante"ti patikkhipati.
Therassa ca viditampi atthi aviditampi atthi, kim so attano viditatthane patikkhepam
karoti, aviditatthaneti. Viditatthane na karoti, aviditatthaneyeva karoti. 2-
Thero kira anuyoge araddheyeva annasi. Na ayam anuyogo savakaparaminane,
sabbutanane ayam anuyogoti attano savakaparaminane patikkhepam akatva
aviditatthane sabbannutanane patikkhepam karoti. Tena idampi dipeti "bhagava
mayham atitanagatapaccuppannanam buddhanam silasamadhipannavimuttikaranajananasamattham
sabbannutananam natthi"ti.
     Etthati etesu atitadibhedesu buddhesu. Atha kincarahiti atha
kasma evam nane asati taya evam kathitanti vadati.
     [143] Dhammanvayoti dhammassa paccakkhato nanassa anuyogam
anugantva uppannam anumananam nayaggaho vidito. Savakaparaminane thatvava
iminava akarena janami bhagavati vadati. Therassa hi nayaggaho appamano
apariyanto. Yatha sabbannutananassa pamanam va pariyanto va natthi, evam
@Footnote: 1 cha.Ma. kinti, i. kimti     2 cha.Ma., i. karotiti
Dhammasenapatino nayaggahassa. Tena so "imina evamvidho, imina anuttaro
sattha"ti janati. Therassa hi nayaggaho sabbannutananagatikoeva. Idani
tam nayaggaham pakatam katum upamam 1- dassento seyyathapi bhanteti adimaha.
     Tattha yasma majjhimapadese nagarassa dalhuddapapakaradini 2-
thirani va hontu dubbalani va, sabbaso va pana ma hontu, corasanka
na hoti, tasma tam aggahetva paccantimam nagaranti aha. Dabhuddapanti 3-
thirapakarapadam. Dalhapakaratorananti thirapakaranceva thirapitthisanghatanca.
Ekadvaranti kasma aha. Bahudvare hi nagare bahuhi panditadovarikehi
bhavitabbam. Ekadvare ekova vattati. Therassa ca pannaya sadiso anno
natthi. Tasma attano panditabhavassa opammattham ekamyeva dovarikam dassetum
"ekadvaran"ti aha. Panditoti pandiccena samannagato. Byattoti
veyyattiyena samannagato visadanano va. 4- Medhaviti
thanuppattikapannasankhataya medhaya samannagato. Anupariyayapathanti anupariyayanamakam
pakaramaggam. Pakarasandhinti dvinnam itthakanam apagatatthanam. Pakaravivaranti
pakarassa chinnatthanam.
     Cetaso upakkileseti panca nivarana 5- cittam upakkilesenti
kilittham karonti upatapenti vibadhenti, tasma "cetaso upakkilesa"ti
vuccanti. Pannaya dubbalikaraneti nivarana uppajjamana anuppannaya
pannaya uppajjitum na denti, uppannaya pannaya vaddhitum na denti,
tasma "pannaya dubbalikarana"ti vuccanti. Supatthitacittati catusu
satipatthanesu sutthu upatthitacitta hutva. Satta bojjhange yathabhutanti satta
bojjhange yathasabhavena bhavetva. Anuttaram sammasambodhinti arahattam
sabbannutananam va pativijjhimsuti dasseti.
     Apicettha satipatthanati vipassana. Bojjhanga maggo. Anuttara
sammasambodhi arahattam. Satipatthanati va vipassana bojjhangamissaka.
@Footnote: 1 cha.Ma. upamaya        2 cha.Ma., i. uddapapakaradini
@3 cha.Ma., i. dalhuddhapam 4 cha.Ma., i. va na dissati    5 cha.Ma. nivaranani
Sammasambodhi arahattameva. Dighabhanakamahasivatthero panaha "satipatthane vipassanati
gahetva bojjhange maggo  1- ca sabbannutananancati gahite sundaro panho
bhaveyya, na panevam gahitan"ti. Iti thero sabbannubuddhanam 2- nivaranappahane
satipatthanabhavanaya sambodhiyanca majjhe bhinnasuvannarajatanam viya nanattabhavam
dasseti.
     Idha thatva upama samsandetabba:- ayasma hi sariputto
paccantanagaram dasseti, 3- pakaram dassesi, pariyayapatham dassesi, dvaram dassesi,
panditadovarikam dassesi, nagarappavisanakanikkhamake olarike pane dassesi,
dovarikassa tesam pananam pakatabhavanca dassesi. Tattha kim kena sadisanti ce.
Nagaram viya hi nibbanam, pakaro viya silam, pariyayapatho viya hiri 4- dvaram
viya ariyamaggo, panditadovariko viya dhammasenapati, nagarappavisanakanikkhamanaka-
olarikapana viya atitanagatapaccuppanna buddha, dovarikassa tesam pananam
pakatabhavo viya ayasmato sariputtassa atitanagatapaccuppannanam buddhanam
silasamathadihi pakatabhavo. Ettavata therena bhagava evamaham savakaparaminane
thatva dhammanvayena nayaggahena janamiti attano sihanadassa anuyogo
dinno hoti.
     [144] Idhaham bhante yena bhagavati imam dhammadesanam 5- kasma
arabhi? savakaparaminanassa nipphattidassanattham. 6- Ayanhettha adhippayo,
bhagava aham savakaparaminanam patilabhanto pancanavutipasandesu na annam
ekampi samanam va brahmanam va upasankamitva savakaparaminanam patilabhim,
tumheyeva upasankamitva tumhe payirupasanto patilabhinti
     tattha idhati nipatamattam. Upasankamim dhammassavanayati tumhe
upasankamantopicaham 7- na civaradihetu upasankamanto, dhammassavanatthaya
upasankamanto. Evam upasankamitva savakaparaminanam patilabhim. Kada pana thero
@Footnote: 1 Si., i. magge    2 Si., i. sabbabuddhanam    3 cha.Ma., i. dassesi
@4 Si., i. samatho    5 cha.Ma., i. desanam      6 Ma. nipbatti...
@7 cha.Ma. upasankamanto panaham
Dhammassavanatthaya upasankamantoti. Sukarakhatalene bhagineyyadighanakhaparibbajakassa
vedanapariggahasuttantakathitadivase upasankamanto, tadayeva savakaparaminanam
patilabhi. 1- Tamdivasanhi thero talapannam gahetva bhagavantam vijayamano 2- thito
tam desanam sutva tattheva savakaparaminanam hatthagatam akasi. Uttaruttaram
panitapanitanti uttaruttaranceva panitapanitanca katva desesi.
Kanhasukkamsappatibhaganti kanhanneva sukkanca. Tanca kho sappatibhagam savipakkham 3-
katva. Kanham patibahitva sukkam, sakkam patibahitva kanhanti evam sappatibhagam
katva kanhasukkam desesi, kanham desentopica saussaham savipakam desesi,
sukkam desentopi saussaham savipakam desesi.
     Tasmim dhamme abhinna idhekaccam dhammam dhammesu nitthamagamanti
ettha tasmim desite dhamme ekaccam dhammam nama savakaparaminanam sanjanitva
dhammesu nitthamagamam. Katamesu dhammesuti? catusu saccadhammesu. Etthayam
therasallapo, kalavallavasi sumanatthero tava vadati "catusu saccadhammesu idani
nitthagamanakaranam natthi. Assajimahasavakassa hi ditthadivaseyeva so pathamamaggena
catusu saccadhammesu nittham gato, aparabhage sukarakhatalenadvare upari tihi
maggehi catusu saccadhammesu nittham gato, imasmim pana thane' dhammesu'ti buddhagunesu
nittham gato"ti. Lokantaravasi culasivatthero pana "sabbam tattheva vatva imasmim
pana thane `dhammesu'ti arahatte nittham gato"ti aha. Dighabhanakatipitakamahasivatthero
pana "tatheva purimavadam vatva imasmim pana thane' dhammesu'ti savakaparaminane
nittham gato"ti vatva "buddhaguna pana nayato agata"ti aha.
     Satthari pasidinti evam savakaparaminanadhammesu nittham gantva bhiyyoso
mattaya "sammasambuddho vata so bhagava"ti satthari pasidim. Svakkhato bhagavata
dhammoti sutthu akkhato sukathito niyyaniko maggo phalatthaya niyyati
ragadosamohanimmadanasamattho.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. patilabhiti  2 cha.Ma. bijamano, i. vijamano   3 Si. savipakam
     Supatipanno samghoti buddhassa bhagavato savakasamghopi vankadidosavirahitam
sammapatipadam patipannatta supatipannoti pasannosmi bhagavatiti 1- dassesi. 2-
                        Kusaladhammadesanavannana
     [145] Idani divatthane nisiditva samapajjite solasa
aparapaveniyadhamme dassetum aparam pana bhante etadanuttariyanti desanam arabhi.
Tattha anuttariyanti anuttarabhavo. Yatha bhagava dhammam desetiti yatha yenakarena
yaya desanaya bhagava dhammam deseti, sa tumhakam desana anuttarati. Kusalesu
dhammesuti taya desanaya desitesu kusaladhammesupi bhagavava anuttaroti dipeti.
Ya va sa desana, tassa bhumim dassentopi "kusalesu dhammesu"ti aha.
Tatrime kusala dhammati tatra kusalesu dhammesuti vuttapade ime kusala dhamma
namati veditabba. Tattha arogyatthena, anavajjatthena, kosalsambhutatthena,
niddarathatthena, sukhavipakatthenati pancadha kusalam veditabbam. Tesu jatakapariyayam
patva arogyatthena kusalam vattati. Suttantapariyayam patva anavajjatthena.
Abhidhammapariyayam patva kosallasambhutaniddarathasukhavipakatthena. Imasmim pana thane
bahiyasuttantapariyayena 3- anavajjatthena kusalam datthabbam.
     Cattaro satipatthananati cuddasavidhena kayanupassanasatipatthanam,
navavidhena vedananupassanasatipatthanam, solasavidhena cittanupassanasatipatthanam,
pancavidhena dhammanupassanasatipatthananti evam nananayehi vibhajitva
samathavipassanamaggavasena lokiyalokuttaramissaka cattaro satipatthana desita.
Phalasatipatthanam pana idha anadhippetam.
     Cattaro sammappadhanati paggahatthena ekalakkhana, kiccavasena
nanakicca. "idha bhikkhu anuppannanam pakapanam akusalanam dhammanam
anuppadaya"ti 4- adina nayena samathavipassana maggavasena lokiyalokuttaramissakava
cattaro sammappadhana desita.
@Footnote: 1 Si. bhagavati  2 cha.Ma., i, dasseti  3 cha.Ma. bahitika...
@4 abhi. vi. 35/466/280 (sya)
     Cattaro iddhipadati ijjhanatthena ekasangaha, chandadivasena
nanasabhava. "idha bhikkhu chandasamadhipadhanasankharasamannagatam iddhipadam
bhaveti"ti 1- adina nayena samathavipassanamaggavasena lokiyalokuttaramissakava
cattaro iddhipada desita.
     Pancindriyaniti adhipateyyatthena ekalakkhanani, adhimokkhadisabhavavasena
nanasabhavani. Samathavipassanamaggavaseneva lokiyalokuttaramissakani saddhadini
pancindriyani desitani.
     Panca balaniti upatthambhanatthena va akampiyatthena va ekasangahani,
salakkhanena nanasabhavani. Samathavipassanamaggavaseneva lokiyalokuttaramisakani
saddhadini panca balani desitani.
     Satta bojjhangati niyyanatthena ekasangaha, upatthanadina
salakkhanena nanasabhava. Samathavipassanamaggavaseneva lokiyalokuttaramissaka satta
bojjhanga desita.
     Ariyo atthangiko maggoti hetutthena ekasangaho, dassanadina
salakkhanena nanasabhavo. Samathavipassanamaggavaseneva lokiyalokuttaramissako
ariyo atthangiko maggo desitoti attho,
     idha bhante bhikkhu asavanam khayati idam kimattham araddham? sasanassa
pariyosanadassanattham. Sasanassa hi na kevalam maggeneva pariyosanam hoti,
arahattaphalenapi hoti. Tasma tam dassetum idamaraddhanti veditabbam.
     Etadanuttariyam bhante kusalesu dhammesuti bhante ya ayam kusalesu
dhammesu evam desana etadanuttariyam. Tam bhagavati tam desanam bhagava asesam sakalam
abhijanati. Tam bhagavatoti tam desanam bhagavato asesam abhijanato. Uttariabhinneyyam
natthiti taduttari abhijanitabbam natthi, ayam nama ito anno dhammo va
puggalo va yam bhagava na janatiti idam natthi. Yadabhijanam anno samano
@Footnote: 1 khu.pa. 31/682/589 (sya)
Vati yam tumhehi anabhinnatam, tam anno samano va brahmano va abhijananto
bhagavata bhiyyobhinnataro assa, adhikatarapanno bhaveyya. Yadidam kusalesu dhammesuti
ettha yadidanti nipatamattam. Kusalesu dhammesu bhagavata uttaritaro natthiti
ayamettha attho. Iti bhagavava kusalesu dhammesu anuttaroti dassento "iminapi
karanena evam pasanno aham bhante bhagavati"ti dipeti.
                      Ayatanapannattidesanavannana
     [146] Ito paresu aparam panati adisu visesamattameva
vannayissama. Purimavarasadisam pana vuttanayeneva veditabbam.
     Ayatanapannattisuti ayatanapannapanasu. Idani ta ayatanapannattiyo
dassento chayimani bhanteti adimaha. Ayatanakatha panesa visuddhimagge
vittharena kathita, tena na tam vittharayissama, tasma tattha vuttanayeneva sa
vittharato veditabba. Etadanuttariyam bhante ayatanapannattisuti ya ayam
ayatanapannattisu ajjhattikabahiravavatthanadivasena evam desana, etadanuttariyam.
Sesam vuttanayameva.
                       Gabbhavakkantidesanavannana
     [147] Gabbhavakkantisuti gabbhokkamanesu. Ta gabbhavakkantiyo
dassento catasso ima bhanteti adimaha. Tattha asampajanoti ajananto
sammulho hutva. Matukucchim okkamatiti patisandhivasena pavisati. Thatiti vasati.
Nikkhamatiti nikkhamantopi asampajano sammulhova nikkhamati. Ayam pathamati ayam
pakatilokiyamanussanam pathama gabbhavakkanti.
     Sampajano matukucchim okkamatiti okkamanto sampajano asammulho
hutva okkamati. Ayam dutiyati ayam asitimahasavakanam 1- dutiya gabbhavakkanti.
Te hi pavisantava jananti, vasanta ca nikkhamanta ca na jananti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i....mahatheranam
     Ayam tatiyati ayam dvinnanca aggasavakanam paccekabodhisattananca tatiya
gabbhavakkanti. Te kira kammajehi vatehi adhosira uddhampada anekasataporise
papate viya yonimukhe khitta talacchiggalena hatthi viya sambadhena yonimukhena
nikkhamamana anantam dukkham papunanti tena tesam "mayam nikkhamamha"ti sampajanata
na hoti. Evam puritaparaminampi ca sattanam evarupe thane mahantam dukkham
uppajjatiti alameva gabbhavase nibbinditum alam virajjitum.
     Ayam catutthati ayam sabbannubodhisattanam vasena catuttha gabbhavakkanti.
Sabbannubodhisatta hi matukucchimhi patisandhim ganhantapi jananti, tattha
vasantapi jananti, nikkhamantapi jananti, nikkhamanakalepi ca te kammajavata
uddhampade adhosire katva khipitum na sakkonti, dve hatthe pasaretva
akkhini ummiletva 1- thitakava nikkhamanti. Bhavaggam upadaya aviciantare anno
tisu kalesu sampajano nama natthi thapetva sabbannubodhisatte. Teneva
nesam matukucchim okkamanakale ca nibhkhamanakale ca dasasahassilokadhatu sankampatiti. 2-
Sesamettha vuttanayeneva veditabbam.
                       Adesanavidhadesanavannana
     [148] Adesanavidhasuti adesanakotthasesu. Idani ta adesanavidha
dassento catasso imati adimaha. Nimittena adisatiti agatanimittena
va gatinimittena 3- va thitinimittena va idam nama bhavissatiti katheti.
     Tatridam vatthu: eko raja tisso mutta gahetva purohitam
pucchi "kim me acariya hatthe"ti. So ito cito ca olokesi. Tena ca
samayena eka sarabu "makkhikam gahessami"ti pakkhandati, 4- gahanakale makkhika
palata, so makkhikaya muttatta "mutta maharaja"ti aha. Mutta tava
hotu, kati muttati. So puna nimittam olokesi. Atha avidure kukkuto tikkhattum
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ummiletva   2 cha.Ma., i. kampati   3 cha.Ma. gatanimittena
@4 cha.Ma., i. pakkhandi
Saddam niccharesi. Brahmano "tisso maharaja"ti aha. Evam ekacco
agatanimittena katheti. Etenupayena gatithitinimittehipi 1- kathanam veditabbam.
     Amanussananti yakkhapisacadinam. Devatananti catummaharajikadinam.
Saddam sutvati annassa cittam natva kathentanam saddam sutva.
     Vitakkavippharasaddanti vitakkavippharavasena uppannam vippalapantanam
suttappamattadinam saddam. Sutvati tam saddam sutva. Yam vitakkayato tassa so
saddo uppanno, tassa vasena "evampi te mano"ti adisati.
     Manosankhara panihitati cittasankhara sutthapita. Vitakkessatiti
vitakkayissati pavattessatiti pajanati. Jananto ca agamanena janati,
pubbabhagena janati, antosamapattiyam cittam oloketva janati. Agamanena
janati nama kasinaparikammakaleyeva yenakarena esa kasinabhavanam araddho
pathamam jhanam va .pe. Catuttham jhanam va attha samapattiyo va nibbattessatiti
janati. Pubbabhagena janati nama samathavipassanaya araddhayeva janati,
yenakarena esa vipassanam araddho sotapattimaggam va nibbattessati .pe.
Arahattamaggam va nibabattessatiti janati. Antosamapattiyam cittam oloketva
janati nama yenakarena imassa manosankhara sutthapita, imassa nama
cittassa anantara imam nama vitakkam vitakkessati. Ito vutthitassa etassa
hanabhagiyo va samadhi bhavissati, thitibhagiyo va visesabhagiyo va
nibbedhabhagiyo va abhinnayo va nibbattessatiti janati.
     Tattha puthujajano cetopariyananalabhi puthujjananamyeva cittam janati,
na ariyanam. Ariyesupi hetthimo hetthimo uparimassa uparimassa cittam na janati,
uparimo pana hetthimassa janati. Etesu ca sotapanno sotapattiphalasamapattim
samapajjati. Sakadagami, anagami, araha arahattaphalasamapattim samapajjati.
Uparimo hetthimam na samapajjati. Tesam hi hetthima hetthima samapatti tatra
@Footnote: 1 cha.Ma. gatathitanimittehipi
Pavattiyeva hoti. Tatheva tam hotiti idam ekamsena tatheva hoti. Cetopariyananavasena
natanhi annathabhavi 1- nama natthi. Sesam purimanayeneva yojetabbam.
                      Dassanasamapattidesanavannana
     [149] Atappamanvayati adi brahmajale vittharitameva. Ayam
panettha sankhepo, atappanti viriyam. Tadeva padahitabbato padhanam. Anuyunjitabbato
anuyogo. Appamadanti satiavippavasam. Sammamanasikaranti anicce aniccanti
adivasena pavattam upayamanasikaram. Cetosamadhinti pathamajjhanasamadhim. Ayam pathama
dassanasamapattiti ayam dvattimsakaram patikulato manasikatva patikuladassanavasena 2-
uppadita pathamajjhanasamapatti pathama dassanasamapatti nama, sace pana tam
jhanam padakam katva sotapanno hoti, ayam nippariyayeneva pathama
dassanasamapatti.
     Atikkamma cati atikkamitva ca. Chavimamsalohitanti chavinca mamsanca
lohitanca. Atthim paccavekkhatiti atthi atthiti paccavekkhati. Atthi atthiti
paccavekkhitva uppadita atthiarammana dibbacakkhupadakajjhanasamapatti dutiya
dassanasamapatti nama. Sace pana tam jhanam padakam katva sakadagamimaggam
nibbatteti. Ayam nippariyayena dutiya dassanasamapatti. Kalavallavasi sumanatthero
pana yava "tatiyamagga vattati"ti aha.
     Vinnanasotanti vinnanameva. Ubhayato abbocchinnanti dvihipi
bhagehi acchinnam. Idha loke patitthitancati chandaragavasena imasminca loke
patitthitam dutiyapadepi eseva nayo. Kammam va kammato upagacchantam idha loke
patitthitam. Nama kammabhavam akaddhantam paraloke patitthitam nama. Imina kim kathitam?
sekkhaputhujjananam cetopariyananam kathitam. Sekkhaputhujjanananhi cetopariyananam
tatiya dassanasamapatti nama.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. annathabhavi      2 Ma. patikuladassananayena
     Idha loke appatitthitancati nicchandaragatta idha loke ca
appatitthitam. Dutiyapadepi eseva nayo. Kammam va kammato na upagacchantam idha
loke appatitthitam nama. Kammabhavam anakaddhantam paraloke appatitthitannama.
Imina kim kathitam?  khinasavassa cetopariyananam kathitam. Khinasavassa hi
Cetopariyananam catuttha dassasanasamapatti nama.
     Apica dvattimsakare araddhavipassanapi pathama dassanasamapatti.
Atthiarammane araddhavipassana dutiya dassanasamapatti. Sekkhaputhujjananam
cetopariyananam khinasavassa cetopariyanananti idam padadvayam niccalameva. Aparo
nayo. Pathamajjhanam pathama dassanasamapatti. Dutiyajjhanam dutiya. Tatiyajjhanam
tatiya. Catutthajjhanam catuttha dassanasamapatti. Tatha pathamamaggo pathama
dassanasamapatti. Dutiyamaggo dutiya. Tatiyamaggo tatiya. Catutthamaggo catuttha
dassanasamapattiti. Sesamettha purimanayeneva yojetabbam.
                       Puggalapannattidesanavannana
     [150] Puggalapannattisuti lokavoharavasena "satto puggalo naro
poso"ti evam pannapetabbasu lokapannattisu. Buddhananhi dve katha
sammatikatha, 1- paramatthakathati potathapade 2- vittharita.
     Tattha puggalapannattisuti ayam sammatikatha. Idani ye puggale
pannapento puggalapannattisu bhagava anuttaro hoti, te dassento sattime
bhante puggala. Ubhatobhagavimuttoti adimaha.
     Tattha ubhatobhagavimuttoti dvihi bhagehi vimutto, arupasamapattiya
rupakayato vimutto maggena namakayato. So catunnam arupasamapattinam ekekato
vutthaya sankhare sammasitva arahattappattanam catunnam, nirodha vutthaya
arahattappattaanagamino ca vasena pancavidho hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sammutikatha evamuparipi    2 cha.Ma. potthapadasutte
     Pali panettha "katamo ca puggalo ubhatobhagavimutto, idhekacco
puggalo attha vimokkhe kayena phusitva viharati, pannaya cassa disva asava
parikkhina honti ayam vuccati puggalo ubhatobhagavimuttoti." 1- evam
atthavimokkhalabhino vasena agata.
     Pannavimuttoti pannaya vimutto, so sukkhavipassako ca,  catuhi
jhanehi vutthaya arahattappatta cattaro cati imesam vasena pancavidhova hoti.
     Pali panettha atthavimokkhapatipakkhepavaseneva agata. Yathaha
"naheva kho attha vimokkhe kayena phusitva viharati, pannaya cassa disva
asava parikkhina honti. Ayam vuccati puggalo pannavimutto"ti. 2-
     Phutthantam sacchikarotiti kayasakkhi, so jhanaphassam pathamam phusati,
paccha nirodham nibbanam sacchikaroti, so sotapattiphalattham adim katva yava
arahattamaggattha chabbidho hotiti veditabbo. Tenevaha "idhekacco puggalo
attha vimokkhe kayena phusitva viharati, pannaya cassa disva ekacce
asava parikkhina honti. Ayam vuccati puggalo kayasakkhi"ti. 3-
     Ditthantam pattoti ditthippatto. Tatridam sankhepalakkhanam, dukkha
sankhara sukho nirodhoti natam hoti dittham viditam sacchikatam phusitam pannayati
ditthippatto. Vittharato panesopi kayasakkhi viya chabbidho hoti. Tenevaha
"idhekacco puggalo idam dukkhanti yathabhutam pajanati .pe. Ayam
dukkhanirodhagaminipatipadati yathabhutam pajanati, tathagatappavedita cassa dhamma pannaya
vodittha honti vocarita, pannaya cassa disva ekacce asava parikkhina
honti. Ayam vuccati puggalo ditthippatto"ti. 4-
     Saddhavimuttoti saddhaya vimutto, sopi vuttanayeneva chabbidho hoti.
Tenevaha "idhekacco puggalo idam dukkhanti .pe. Ayam dukkhanirodhagaminipatipadati
@Footnote: 1 abhi. pu. 36/40/152    2 abhi. pu. 36/42/152   3 abhi. pu. 36/42/152
@4 abhi. pu. 36/43/146
Yathabhutam pajanati, tathagatappavedita cassa dhamma pannaya vodittha
honti vocarita, pannaya cassa disva ekacce asava parikkhina honti no
kho ca yatha ditthippattassa ayam vuccati puggalo saddhavimuttoti. 1- Etesu hi
saddhavimuttassa pubbabhagamaggakkhane saddahantassa viya, okappentassa viya,
adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti. Ditthippattassa pubbabhagamaggakkhane
kilesacchedakananam adandham tikhinam suram hutva vahati. Tasma yatha nama
natitikhinena asina kadalim chindantassa chinnatthanam na mattham hoti, asi na
sigham vahati, saddo suyyati, balavataro vayamo katabbo hoti, evarupa
saddhavimuttassa pubbabhagamaggabhavana. Yatha pana atinisitena asina kadalim
chindantassa chinnatthanam mattham hoti, asi sigham vahati, saddo na suyyati,
balavavayamakiccam 2- na hoti, evarupa panna vimuttassa pubbabhagamaggabhavana
veditabba.
     Dhammam anussaratiti dhammanusari. Dhammoti panna, pannapubbangamam
maggam bhavetiti attho. Saddhanusarimhipi eseva nayo. Ubhopete
sotapattimaggatthayeva. Vuttampi cetam "yassa puggalassa sotapattiphalasacchikiriyaya
patipannassa pannindriyam adhimattam hoti, pannavahim pannapubbangamam ariyamaggam
bhaveti. Ayam vuccati puggalo dhammanusari"ti. 3-
     Tatha "yassa puggalassa sotapattiphalasacchikiriyaya patipannassa
saddhindriyam adhimattam hoti, saddhavahim saddhapubbangamam ariyamaggam bhaveti. Ayam
vuccati puggalo saddhanusari"ti. 4- Ayamettha sankhepo, vittharato panesa
ubhatobhagavimuttadikatha visuddhimagge pannabhavanadhikare vutta. Tasma tattha
vuttanayeneva veditabba. Sesamidhapi purimanayeneva yojetabbam.
                         Padhanadesanavannana
     [151] Padhanesuti idha padahanavasena "satta bojjhanga padhana"ti
vutta. Tesam vittharakatha mahasatipatathane vuttanayeneva veditabba. Sesamidhapi
purimanayeneva yojetabbam.
@Footnote: 1 abhi. pu. 36/44/146         2 cha.Ma., i. balavataram
@3 abhi. pu. 36/45/146         4 abhi. pu. 36/46/147
                         Patipadadesanavannana
     [152] Dukkhapatipadadisu ayam vittharanayo:-
     "tattha katama dukkhatipadadandhabhinna panna, dukkhena kasirena
samadhim uppadentassa dandham tam thanam abhijanantassa ya panna pajanana
.pe. Amoho dhammavicayo sammaditthi, ayam vuccati dukkhapatipadadandhabhinna
panna.
     Tattha katama dukkhapatipadakhippabhinna panna, dukkhena kasirena
samadhim uppadentassa khippam tam thanam abhijanantassa ya panna pajanana
.pe. Sammaditthi, ayam vuccati dukkhapatipadakhippabhinna panna.
     Tattha katama sukhapatipadadandhabhinna panna, akicchena akasirena
samadhim uppadentassa dandham tam thanam abhijanantassa ya panna pajanana
.pe. Sammaditthi, ayam vuccati sukhapatipadadandhabhinna panna.
     Tattha katama sukhapatipadakhippabhinna panna, akicchena akasirena
samadhim uppadentassa khippam tam thanam abhijanantassa ya panna pajanana
.pe. Sammaditthi, ayam vuccati sukhapatipadakhippabhinna panna"ti. 1-
     Ayamettha sankhepo, vittharo pana visuddhimagge vutto. Sesamidhapi
vuttanayeneva yojetabbam.
                      Bhassasamacaradidesanavannana
     [153] Na ceva musavadupasanhitanti bhassasamacare thitopi
kathamaggam anupacchinditva kathentopi idhekacco bhikkhu na ceva musavadupasanhitam
bhasati attha anariyavohare vajjetva atthaariyavoharayuttameva bhasati. Na ca
vebhutiyanti bhassasamacare thitopi bhedakaravacam na bhasati. Na ca pesuniyanti
tassayevetam vevacanam. Vebhutiyavaca hi piyabhavassa sunnakaranato "pesuniyan"ti
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/830/449
Vuccati. Namamevassa etanti mahasivatthero avoca. Na ca sarambhajanti
sarambhaja ca ya vaca, tanca na bhasati. "tvam dussilo"ti vutte, "tvam
dussilo tvacariyo dussilo"ti va, "tuyham apatti atthi"ti 1- vutte, "aham
pindaya caritva pataliputtam gato"ti adina nayena bahiddha vikkhepakathapavattam
va karanuttariyavacam na bhasati. Jayapekkhoti jayapurekkharo hutva,
yatha hatthako sakyaputto titthiya nama dhammenapi adhammenapi jetabbati
saccalikam yamkinci bhasati, evam jayapekkho jayapurekkharo hutva na bhasatiti
attho. Manta manta ca vacam bhasatiti ettha mantati vuccati panna, mantaya
pannaya. Puna mantati upaparikkhitva. Idam vuttam hoti, bhassasamacare thito
divasabhagampi kathento pannaya upaparikkhitva yuttakathameva kathetiti. Nidhanavatinti
hadayepi nidahitabbayuttam. Kalenati yuttappattakalena 2-.
     Evam bhasita hi vaca amusa ceva hoti apisuna ca apharusa ca
asatha ca asamphappalapa 3- ca. Evarupa ca ayam va ca catusaccanissitatipi
sikkhattayanissitatipi dasakathavatthunissitatipi terasadhutanganissitatipi
sattatimsabodhipakkhiyadhammanissitatipi magganissitatipi vuccati. Tenaha
etadanuttariyam bhante bhassasamacareti. Tam purimanayeneva yojetabbam.
     Sacco cassa saddho cati silacare thito bhikkhu sacco ca bhaveyya
saccakatho saddho ca saddhasampanno. Nanu hettha saccam kathitameva, idha
kasma puna vuttanti. Hettha vaca saccam kathitam, silacare thito pana bhikkhu
antamaso hasanakathayapi musavadam na karotiti dassetum idha vuttam. Idani so
dhammena samena jivitam kappetiti dassanattham na ca kuhakoti adi vuttam.
"kuhako"ti adini brahmajale vittharitani.
     Indriyesu guttadvaro, bhojane mattannuti chasu indriyesu
guttadvaro bhojanepi pamanannu. Samakariti samacari, kayena vacaya manasa
ca kayavankadini pahaya samam caratiti attho. Jagariyanuyogamanuyuttoti rattindivam
@Footnote: 1 cha.Ma. atthi na dissati    2 i. yttakalena     3 Si. asampha
Cha kotthase katva "divasam cankamena nisajjaya"ti 1- vuttanayeneva
jagariyanuyogam yuttappayutto viharati. Atanditoti nittandi kayalasiyavirahito.
Araddhaviriyoti kayikaviriyenapi araddhaviriyo hoti, ganasanganikam vinodetva catusu
iriyapathesu atthaarabbhavatthuvasena ekavihari. Cetasikaviriyenapi araddhaviriyo
hoti. Kilesasanganikam vinodetva 2- atthasamapattivasena ekavihari. Apica yatha
tatha kilesuppattim nivarento cetasikaviriyena araddhaviriyova hoti. Jhayiti
arammanalakkhanupanijjhanavasena jhayi. Satimati cirakatadianussaranasamatthaya satiya
samannagato.
     Kalyanapatibhanoti vakkaranasampanno 3- ceva hoti patibhanasampanno
ca. Yuttapatibhano kho pana hoti no muttapatibhano. Silasamacarasminhi thitabhikkhu
muttapatibhano na hoti, yuttapatibhano pana hoti vangisatthero viya. Gatimati
gamanasamatthaya pannaya samannagato. Dhitimati dharanasamatthaya pannaya
samannagato. Matimati ettha pana matiti pannaya namameva, tasma pannavati
attho. Iti tihipi imehi padehi pannava kathita. Tattha hettha
samanadhammakaranaviriyam kathitam, idha buddhavacanagganhanaviriyam. Tatha hettha vipassanapanna
kathita, idha buddhavacanagganhanapanna. Na ca kamesu giddhoti vatthukamakilesakamesu
agiddho. Sato ca nipako cati abhikkantadisu 4- sattasu thanesu satiya
ceva nanena ca samannagato careyyati attho. Nepakkanti panna, taya
samannagatatta nipakoti vutto. Sesamidhapi purimanayeneva yojetabbam.
                       Anusasanavidhadesanavannana
     [154] Paccattam yonisomanasikarati attano upayamanasikarena.
Yathanusittham tatha patipajjamanoti yatha maya anusittham anusasani dinna, tatha
patipajjamano. Tinnam sannojananam parikkhayati adi vuttatthameva. Sesamidhapi
purimanayeneva yojetabbam.
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/519/300            2 cha.Ma. kilesasanganikam pahaya
@3 cha.Ma., i. vakkarana....         4 cha.Ma., i. abhikkantapatikkantadisu
     [155] Parapuggalavimuttinaneti sotapannadinam parapuggalanam tena
tena maggena kilesavimuttinane. Sesamidhapi purimanayeneva yojetabbam.
                        Sassatavadadesanavannana
     [156] Amutrasim evamnanoti eko pubbenivasam anussaranto
namagottam pariyadiyamano gacchati. Eko suddhakkhandheyeva anussarati, eko hi
sakkoti, eko na sakkoti. Tattha yo sakkoti, tassa vasena aggahetva
asakkontassa vasena gahitam. Asakkonto pana kim karoti. Suddhakkhandheyeva
anussaranto gantva anekajatisatasahassamatthake thatva namagottam
pariyadiyamano otarati. Tam dassento evamnamoti adimaha. So evamahati so
ditthigatiko evamaha. Tattha kincapi sassatoti vatva "te ca satta
samsaranti"ti vadantassa vacanam pubbaparaviruddham hoti. Ditthigatikatta panesa etam na
sallakkheti. Ditthigatikassa hi thanam va niyamo va natthi. Imam gahetva imam
visajjeti, imam visajjetva imam ganhatiti brahmajale vittharitamevetam. Ayam
bhante tatiyo sassatavadoti thero labhisseva vasena tayo sassatavade aha.
Bhagavata pana takkivadampi gahetva brahmajale cattaro vutta. Etesam pana
tinnam vadanam vittharakatha brahmajale vuttanayeneva veditabba. Sesamidhapi
purimanayeneva vittharetabbam.
     [157] Gananaya vati pindagananaya. Sankhanenati acchindakavasena
manogananaya. Ubhayathapi pindagananameva dasseti. Idam vuttam hoti, vassanam
satavasena sahassavasena satasahassavasena kotivasena pindam katvapi ettakani
vassasataniti va ettaka vassakotiyoti va evam sankhatum na sakka. Tumhe
pana attano dasannam paraminam puritatta sabbannutananassa supatividdhatta
yasma vo anavaranananam suram vahati. Tasma desanananakusalatam purakkhatva
Vassagananaya sapariyantam katva kappagananayapi paricchinditva ettakanti
dassethati dipeti. Paliyattho panettha vuttanayoyeva. Sesamidhapi purimanayeneva
yojetabbam.
                       Cutupapatananadesanavannana
     [158] Etadanuttariyam bhante sattanam cutupapatananeti bhante
yapi ayam sattanam cutipatisandhivasena nanadesana, sapi tumhakamyeva anuttaRa.
Atitabuddhapi evameva desesum. 1- Anagatapi evameva desessanti 2- tumhe tesam
atitanagatabuddhanam nanena samsandetvava desayittha. "iminapi karanena
evam pasanno aham bhante bhagavati"ti dipeti. Paliyattho panettha vittharitoyeva.
                         Iddhividhadesanavannana
     [159] Sasava saupadhikati sadosa sauparambha. No ariyati
vuccatiti ariyiddhiti na vuccati. Anasava anupadhikati niddosa anuparambha.
Ariyati vuccatiti ariyiddhiti vuccati. Appatikulasanni tattha viharatiti katham
appatikulasanni tattha viharati. Patikule satte mettam pharati, sankhare dhatusannam
upasamharati. Yathaha "katham patikule appatikulasanni viharati. Anitthasmim vatthusmim
mettaya va pharati, dhatuto va upasamharati"ti. 3- Patikulasanni tattha viharatiti
appatikule satte asubhasannam pharati, sankhare aniccasannam upasamharati. Yathaha
"katham appatikule patikulasanni viharati. Itthasmim vatthusmim asubhaya va pharati,
aniccato va upasamharati"ti. 3- Evam sesapadesupi attho veditabbo.
     Upekkhako tattha viharatiti itthe arajjanto ca anitthe adusanto
ca yatha anne asamapekkhanena moham uppadenti, evam anuppadento chasu
arammanesu chalangupekkhaya upekkhako viharati. Etadanuttariyam bhante iddhividhasuti
bhante ya ayam dvisu iddhisu evam desana, etadanuttariyam.
@Footnote: 1 Ma. dassesum       2 Ma. dassessanti   3-3 khu. pa. 31/690/599 ariyaiddhi
     Tam bhagavati tam desanam bhagava asesam sakalam abhijanati. Tam bhagavatoti
tam desanam bhagavato asesam abhijanato. Uttari abhinneyyam natthiti uttari
abhijanitabbam natthi, ayam nama ito anno dhammo va puggalo va yam
bhagava na janatiti idam natthi. Yadabhijanam anno samano vati yam tumhehi
anabhinnatam tam anno samano va brahmano va abhijananto bhagavata
bhiyyobhinnataro assa, adhikatarapanno bhaveyya. Yadidam iddhividhasuti ettha
yadidanti nipatamattam. Iddhividhasu bhagavata uttaritaro natthi. Atitabuddhapi hi
imava dve iddhiyo desesum. Anagatapi imava desessanati. Tumhepi tesam
nanena samsandetva 1- imava desayittha. Iti bhagavava iddhividhasu anuttaroti
dassento "iminapi karanena evam pasanno aham bhante bhagavati"ti dipeti.
Ettavata ye dhammasenapati dvatthane nisiditva solasa aparapariyadhamme
sammasi, teva dassita honti.
                       Annathasatthugunadassanavannana
     [160] Idani aparenapi akarena bhagavato gune dassento
yantam bhanteti adimaha. Tattha saddhena kulaputtenati saddha kulaputta nama
atitanagatapaccuppanna bodhisatta. Tasma yam sabbannubodhisattena pattabbanti
vuttam hoti. Kim pana tena pattabbam. Nava lokuttaradhamma. Araddhaviriyenati
adisu "viriyam thamo"ti adini sabbaneva viriyavevacanani. Tattha araddhaviriyenati
paggahitaviriyena. Thamavatati thamasampannena thiraviriyena. Purisathamenati tena
thamavata yam purisathamena pattabbanti vuttam hoti. Anantarapadadvayepi eseva
nayo. Purisadhoreyhanati ya asamadhurehi buddhehi vahitabba dhura, tam dhuram
vahanasamatthena mahapurisena. Anuppattam tam bhagavatati tam sabbam atitanagatabuddhehi
pattabbam, tam 2- sabbameva anuppattam, bhagavata 3- ekagunopi uno natthiti
dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma. samsanditva       2 cha.Ma., i. tam na dissati      3 cha.Ma., i. bhagavato
     Kamesu kamasukhallikanuyoganti vatthukamesu kamasukhanuyogam. 1- Yatha
anne keniyajatiladayo samanabrahghana "ko janati paralokam. Sukho imissa
paribbajikaya mudukaya lomasaya bahaya samphasso"ti temolibandhahi 2-
paribbajikahi paricarenti sampattam sampattam rupadiarammanam anubhavamana
kamasukhamanuyutta, na evamanuyuttoti dasseti.
     Hinanti lamakam. Gammanti gamavasinam dhammam. Pothujjanikanti puthujjanehi
sevitabbam. Anariyanti na niddosam. Na va ariyehi sevitabbam. Anatthasanhitanti
anatthayuttam. 3- Attakilamathanuyoganti attano atapanaparitapananuyogam. Dukkhanti
dukkhayuttam, dukkhamam va. Yatha eke samanabrahmana kamasukhallikanuyogatam 4-
parivajjessamati kayakilamatham anudhavanti, tato muccissamati kamasukham anudhavanti,
na evam bhagava. Bhagava pana ubho ete ante vajjetva ya sa "atthi
bhikkhave majjhima patipada tathagatena abhisambuddha cakkhukarani"ti evam vutta
sammapatipatti, tameva patipanno. Tasma "na ca attakilamathanuyogan"ti
adimaha.
     Abhicetasikananti abhicetasikanam, kamavacaracittani atikkamitva
thitananti attho. Ditthadhammasukhaviharananti imasmimyeva attabhave sukhaviharanam.
Potthapadasuttantasminhi sappitikadutiyajjhanaphalasamapatti kathita. 5-
Pasadikasuttante saha maggena vipassanapadakajjhanam. Dasuttarasuttante
catutthajjhanikaphalasamapatti. Imasmim sampasadaniye ditthadhammasukhaviharajjhanani
kathitani. Nikamalabhiti yathakamalabhi. Akicchalabhiti adukkhalabhi. Akasiralabhiti
vipulalabhi.
                       Anuyogadanappakaravannana
     [161] Ekissa lokadhatuyati dasasahassilokadhatumhi. 6- Tini hi
khettani jatikhettam anakhettam visayakhettam. Tattha jatikhettam nama
@Footnote: 1 cha.Ma. kamasukhallikanuyogam  2 cha.Ma. molibandhahi  3 cha.Ma. anatthasamyuttam
@4 cha.Ma. kamasukhallikanuyogam  5 di.Si. 9/429/190
@6 cha.Ma., i. dasasahassilokadhatuya
Dasasahassilokadhatu. Sa hi tathagatassa matu kucchim okkamanakale nikkhamanakale
sambodhikale dhammacakkappavattane ayusamkharossajjane parinibbane
ca kampati. Kotisatasahassacakkavalam pana anakhettam nama.
Atanatiyaparittamoraparittadhajaggaparittaratanaparittadinanhi ettha ana pavattati.
Visayakhettassa pana parimanam natthi, buddhananhi "yavatakam nanam, tavatakam
neyyam, yavatakam neyyam, tavatakam nanam, nanapariyantikam neyyam, neyyapariyantikam
nanan"ti vacanato avisayo nama natthi.
     Imesu pana tisu khettesu thapetva imam cakkavalam annasmim
cakkavale buddha uppajjantiti suttam natthi, na uppajjantiti 2- pana atthi.
Tini pitakani vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakam. Tisso sangitiyo
mahakassapattherassa sangiti, yasattherassa sangiti, moggaliputtatissattherassa
sangititi. Ima tisso sangitiyo arulhe tepitake buddhavacane "imam cakkavalam
muncitva annattha buddha uppajjanti"ti suttam natthi, na uppajjantiti
pana atthi.
     Apubbam acarimanti apure apaccha ekato na uppajjanti, pure
va paccha va uppajjantiti vuttam hoti. Tattha bodhipallanke "bodhim
appatva na utthahissami"ti nisinnakalato patthaya yava matu kucchismim
patisandhiggahanam, tava pureti na veditabbam. Bodhisatsassa hi patisandhiggahane
dasasahassacakkavalakampaneneva khettapariggaho kato. Annassa buddhassa uppattipi
nivarita hoti. Parinibbanato patthaya ca yava sasapamattapi dhatuyo titthanti,
tava pacchati na veditabbam. Dhatusu hi thitasu buddha thitava honti. Tasma
etthantare annassa buddhassa uppatti nivaritava hoti. Dhatuparinibbane
pana jate annassa buddhassa uppatti na nivarita.
@Footnote: 2 cha.Ma. nuppajjanti evamuparipi
                         Tipitakaantaradhanakatha
     tini hi 1- antaradhanani nama pariyattiantaradhanam, pativedhaantaradhanam,
patipattiantaradhananti. Tattha pariyattiti tini pitakani. Pativedhoti saccapativedho.
Patipattiti patipada. Tattha pativedho ca patipatti ca hotipi na hotipi. Ekasminhi
kale pativedhakara bhikkhu bahu honti, esa bhikkhu puthujjanoti angulim
pasaretva dassetabbo hoti. Imasmimyeva dipe ekavaram puthujjanabhikkhu nama
nahosi. Patipattipurakapi kadaci bahu honti, kadaci appa honti. 2- Iti
pativedho ca patipatti ca hotipi na hotipi. Sasanatthitiya pana pariyatti
pamanam. Pandito hi tepitakam sutva dvepi pureti.
     Yatha amhakam bodhisatto alarassa santike pancabhinna satta
ca samapattiyo nibbattetva nevasannanasannayatanasamapattiya parikammam
pucchi, so na janamiti aha. Tato uddakassa 3- santikam gantva adhigatavisesam
samsanditva nevasannanasannayatanassa parikammam pucchi, so acikkhi, tassa
vacanasamanantarameva mahasatto tam jhanam sampadesi, evameva pannava bhikkhu
pariyattim sutva dvepi pureti. Tasma pariyattiya thitaya sasanam thitam hoti.
Yada pana sa antaradhayati, tada pathamam abhidhammapitakam nassati. Tattha patthanam
sabbapathamam antaradhayati. Anukkamena paccha dhammasangaho, tasmim antarahite
itaresu dvisu pitakesu thitesupi sasanam thitameva hoti.
     Tattha suttantapitake antaradhayamane pathamam anguttaranikayo
ekadasakato patthaya yava ekaka antaradhayati, tadanantaram samyuttanikayo
cakkapeyyalato patthaya yava oghatarana antaradhayati. Tadanantaram majjhimanikayo
indriyabhavanato patthaya yava mulapariyaya antaradhayati. Tadanantaram dighanikayo
dasuttarato patthaya yava brahmajala antaradhayati. Ekissapi dvinnampi
gathanam puccha addhanam gacchati, sasanam dharetum na sakkoti sabhiyapuccha
@Footnote: 1 cha.Ma., i. hi na dissati  2 cha.Ma., i. honti na dissati   3 cha.Ma., i. udakassa
Alavakapuccha viya ca. Eka kira kassapabuddhakalika antara sasanam dharetum
nasakkhi. 1-
     Dvisu pana pitakesu antarahitesupi vinayapitake thite sasanam titthati.
Parivarakkhandhakesu antarahitesu ubhatovibhange thite thitameva hoti. Ubhatovibhange
antarahite matikayapi thitaya thitameva hoti. Matikaya antarahitaya
patimokkhapabbajjaupasampadasu thitasu sasanam titthati. Lingam addhanam gacchati.
Setavatthasamanavamso pana kassapabuddhakalato patthaya sasanam dharetum nasakkhi.
Patisambhidappattehi vassasahassam atthasi. Chalabhinnehi vassasahassam. Tevijjehi
vassasahassam. Sukkhavipassakehi vassasahassam. Patimokkhehi vassasahassam atthasi.
Pacchimakassa pana saccapativedhato pacchimakassa silabhedato ca patthaya sasanam
osakkitannama hoti. Tato patthaya annassa buddhassa uppatti na nivarita.
                         Sasanaantarahitavannana
     tini parinibbanani nama kilesaparinibbanam khandhaparinibbanam
dhatuparinibbananti. Tattha kilesaparinibbanam bodhipallanke ahosi.
Khandhaparinibbanam kusinarayam. Dhatuparinibbanam anagate bhavissati. Sasanassa kira
osakkanakale imasmim tambapannidipe 2- dhatuyo sannipatitva mahacetiyam
gamissanti. Mahacetiyato nagadipe rajayatanacetiyam. Tato mahabodhipallankam gamissanti.
Nagabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhatuyo mahabodhipallankameva gamissanti.
Sasapamattapi dhatu 3- na antaradhayissati. 4- Sabba dhatuyo mahabodhipallanke
rasibhuta 5- suvannakhandho viya ekaghana hutva chabbanna ramsiyo 6- visajjessanti.
     Ta dasasahassilokadhatum pharissanti, tato dasasahassacakkavaladevata
sannipatitva "ajja sattha parinibbati, ajja sasanam osakkati, pacchimadassanam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. nasakkhimsu   2 cha.Ma., i. tambapannidipe  3 cha.Ma., i. dhatuyo
@4 cha.Ma. antara nassissanti, i. antarayam nassissati  5 cha.Ma., i. rasibhuta
@6 cha.Ma. chabbannarasmiyo
Idani idam amhakan"ti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataram karunnam
karissanti. Thapetva anagamikhinasave avasesa sakabhavena santharetum 1- na
sakkhissanti. Dhatusu tejodhatu utthahitva yava brahmaloka uggacchissati.
Sasapamattayapi dhatuya sati ekajala 2- bhavissati. Dhatusu pariyadanam gatasu
upacchijjissati. Evam mahantam anubhavam dassetva dhatusu antarahitasu sasanam
antarahitam nama hoti.
     Yava evam na antaradhayati, tava acarimam nama hoti. Evam apubbam
acarimam uppajjeyyum, netam thanam vijjati. Kasma pana apubbam acarimam na
uppajjantiti. Anacchariyatta. Buddha hi acchariyamanussa. Yathaha "ekapuggalo
bhikkhave loke uppajjamano uppajjati acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo,
tathagato araham sammasambuddho"ti. Yadi ca dve va cattaro va attha va
solasa va ekato uppajjeyyum, anacchariya bhaveyyum. Ekasmim hi vihare
dvinnam cetiyanampi labhasakkaro ularo na hoti. Bhikkhupi bahutaya na
acchariya jata, evam buddhapi bhaveyyum, tasma na uppajjanti. Desanaya ca
visesabhavato. Yanhi satipatthanadibhedam dhammam eko desesi 3- annena
uppajjitvapi sova desetabbo siya, tato anacchariyo siya. Ekasmim pana dhammam
desente desanapi acchariya hoti, vivadabhavato 4- ca. Bahusu hi buddhesu
uppannesu bahunam acariyanam antevasika viya amhakam buddho pasadiko,
amhakam buddho madhurassaro labhi punnavati vivadeyyum. Tasmapi evam na
uppajjanti.
     Apicetam karanam milindarannapi putthena nagasenattherena vittharitameva.
Vuttanhi tattha:-
     5- bhante nagasena bhasitampi hetam bhagavata "bhagavata "atthanametam
bhikkhave anavakaso, yam ekissa lokadhatuya dve arahanto sammasambuddha
apubbam acarimam uppajjeyyam, netam thanam vijjati"ti desayanta ca bhante
nagasena sabbepi tathagata sattatimsa bodhipakkhiye dhamme desenti, kathayamana
@Footnote: 1 cha.Ma. sandharetum, i. Si. santhatum    2 i. ekajalo   3 cha.Ma., i. deseti
@4 cha.Ma., i. vivadabhavato           5 milinda. 312
Ca cattari ariyasaccani kathenti, sikkhapenta ca tisu sikkhasu sikkhapenti,
anusasamana ca appamadapatipattim 1- anusasanti. Yadi bhante nagasena
sabbesampi tathagatanam ekuddeso 2- eka katha 3- ekam sikkhapadam eka
anusandhi, 4- kena karanena dve tathagata ekakkhane nuppajjanti. Ekenapi
tava buddhuppadena ayam loko obhasajato, yadi dutiyo buddho bhaveyya,
dvinnam pabhaya ayam loko bhiyyoso mattaya obhasajato bhaveyya, ovadanta 5-
ca dve tathagata sukham ovadeyyum, anusasamana ca sukham anusaseyyum, tattha
me karanam dassehi, 6- yathaham nissamsayo bhaveyyan"ti.
     Ayam maharaja dasasahassilokadhatu ekabuddhadharani, ekasseva
tathagatassa gunam dhareti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nayam dasasahassilokadhatu
dhareyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya
vidhameyya viddhamseyya, na thanamupagaccheyya. Yatha maharaja nava
ekapurisasandharani bhaveyya, ekasmim purise abhirulhe samupadika 7- bhaveyya,
atha dutiyo puriso agaccheyya tadiso ayuna vannena vayena pamanena kisathulena
sabbangapaccangena, so tam navam abhiruheyya, apinu kho 8- sa maharaja nava
dvinnampi dhareyyati. Na hi bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya
vinameyya vikireyya vidhameyya viddhamseyya, na thanamupagaccheyya osideyya udaketi.
Evameva kho maharaja ayam dasasahassilokadhatu ekabuddhadharani, ekasseva
tathagatassa gunam dhareti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nayam
dasasahassilokadhatu dhareyya .pe. Na thanamupagaccheyya.
     Yatha va pana maharaja puriso sukhito 9- yavadattham bhojanam bhunjeyya
chadentam yavakanthamabhipurayitva, so tato 10- pinito paripunno nirantaro
tandikato anonamitadandajato punadeva tavatakam bhojanam bhunjeyya, api nu
kho so maharaja puriso sukhito bhaveyyati. Na hi bhante, sakim bhuttova
@Footnote: 1 cha.Ma. appamadapatipattiyam   2 cha.Ma. ekuddeso na dissati
@3 cha.Ma. eka desana eka katha 4 cha.Ma. ekanusasani   5 cha.Ma. ovadamana
@6 cha.Ma. desehi  7 cha.Ma. sanava samupadika  8 cha.Ma., i. kho na dissati
@9 cha.Ma., i. sukhitoti na dissati  10 cha.Ma., i. dhato
Mareyyati, 1- evameva kho maharaja ayam dasasahassilokadhatu ekabuddhadharani
.pe. Na thanamupagaccheyyati.
     Kim nu kho bhante nagasena atidhammabharena pathavi calatiti. Idha
maharaja dve sakata ratanaparipuritava 2- bhaveyyum yava mukhasama, ekassa
sakatassa 3- ratanam gahetva ekamhi sakate akireyyum, api nu kho tam maharaja
sakatam dvinnampi sakatanam ratanam dhareyyati. Na hi bhante, nabhipi tassa
caleyya, 4- arapi tassa bhijjeyyum, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa
bhijjeyyati. Kim nu kho maharaja atiratanabharena sakatam bhijjatiti. Ama
bhanteti. Evameva kho maharaja atidhammabharena pathavi calati.
     Apica maharaja imam karanam buddhabalaparidipanaya osaritam annampi
tattha patirupam 5- karanam sunohi, yena karanena dve sammasambuddha ekakkhane
nuppajjanti. Yadi maharaja dve sammasambuddha ekakkhane uppajjeyyum,
tesam parisayapi vivado uppajjeyya "tumhakam buddho amhakam buddho"ti,
ubhato pakkhajata bhaveyyum. Yatha maharaja dvinnam balavamaccanam parisaya
vivado uppajjeyya "tumhakam amacco amhakam amacco"ti, ubhato pakkhajata
honti, emeva kho maharaja yadi dve sammasambuddha ekakkhane uppajjeyyum,
tesam parisayapi vivado uppajjeyya "tumhakam buddho amhakam buddho"ti,
ubhato pakkhajata bhaveyyum, idam tava maharaja pathamam 6- karanam sunohi, 7- yena
karanena dve sammasambuddha ekakkhane nuppajjanti.
     Aparampi maharaja uttarikaranam sunohi, yena karanena dve
sammasambuddha ekakkhane nuppajjanti, yadi maharaja dve sammasambuddha
ekakkhane uppajjeyyum, "aggo buddho"ti yam vacanam, tam miccha bhaveyya,
"jettho buddho"ti, "settho buddho"ti, "visittho buddho"ti, "uttamo
buddho"ti, "pavaro buddho"ti, "asamo buddho"ti, "asamasamo buddho"ti,
@Footnote: 1 Ma. bhayatto vameyyati   2 cha.Ma., i. ratanapurita   3 cha.Ma. ekasma sakatato
@4 cha.Ma., i. phaleyya  5 cha.Ma., i. abhirupam  6 cha.Ma., ekam
@7 cha.Ma. sunohiti na dissati
"appatisamo buddho"ti, "appatibhago buddho"ti, "appatipuggalo buddho"ti
yam vacanam, tam miccha bhaveyya. Imampi kho tvam maharaja karanam atthato
sampaticcha, yena karanena dve sammasambuddha ekakkhane nuppajjanti.
     Apica kho maharaja buddhanam bhagavantanam sabhavapakatika 1- esa,
yam ekoyeva buddho loke uppajjati. Kasma? karanamahantatta 2-
sabbannubaddhagunanam, yam annampi maharaja mahantam hoti, varam 3- tam ekamyeva
hoti. Pathavi maharaja mahanta, 4- sa ekayeva. Sagaro mahanto, so
ekoyeva. Sineru giriraja settho 5- mahanto, so ekoyeva. Akaso
mahanto, so ekoyeva. Sakko mahanto, so ekoyeva. Maro mahanto, so
ekoyeva. Brahma 6- mahanto, so ekoyeva. Tathagato araham sammasambuddho
mahanto, so ekoyeva lokasmim. Yattha so uppajjati 7- tattha annesam
okaso na hoti, tasma maharaja tathagato araham sammasambuddho ekoyeva
loke uppajjatiti. Sukathito bhante nagasena panho opammehi karanehiti.
     Dhammassa canudhammanti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammam
pubbabhagapatipadam. Sahadhammikoti sakarano. Vadanuvadoti vadoyeva.
                         Acchariyaabbhutavannana
     [162] Ayasma udayiti tayo thera udayi nama loludayi 8-
kaludayi mahaudayiti. Idha mahaudayi adhippeto. Tassa kira imam suttam
adito patthaya yava pariyosana sunantassa abbhantare pancavanna piti
uppajjitva padapitthito patthaya 9- sisamatthakam gacchati, sisamatthakato padapitthim
ogacchati, 10- ubhato patthaya majjham otarati, majjhato patthaya ubhato
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sabhavapakati
@2 cha.Ma. kasma karana? mahantataya, i. karanamahantataya
@3 cha.Ma. varanti na dissati, i. varam tanti na dissati    4 cha.Ma. mahanti
@5 cha.Ma. setthoti na dissati                     6 cha.Ma. mahabrahma
@7 cha.Ma., i. yattha te uppajjanti                8 cha.Ma., i. laludayi
@9 cha.Ma., i. patthayati na dissati               10 cha.Ma., i. agacchati
Gacchati. So nirantaram pitiya phutthasariro balavasomanassena dasabalassa gunam
kathento acchariyam bhantetiadimaha. Appicchatati nittanhata. Santutthitati
catusu paccayesu tihakarehi santoso. Sallekhatati sabbakilesanam sallekhitabhavo.
Yatra hi namati yo hi 1- nama. Nevattanam 2- patukarissatiti attano gune
na avikarissati. Patakam parihareyyunti "ko amhehi sadiso atthi"ti vadanta
patakam ukkhipitva nalandam vicareyyum.
     Passa kho tvam udayi tathagatassa appicchatati passa udayi
yadisi tathagatassa appicchatati therassa vacanam sampaticchanto aha. Kim pana
bhagava neva attanam patukaroti, na attano gunam kathetiti ce. Na na katheti.
Appicchatadihi kathetabbam, civaradihetu 3- na katheti. Tenevaha "passa kho tvam
udayi tathagatassa appicchata"tiadi. Bujjhanakasattam pana agamma veneyyavasena
katheti. Yathaha:-
            "na me acariyo atthi   sadiso me na vijjati
             sadevakasmim lokasmim     natthi me patipuggalo"ti.
Evam tathagatassa gunadipika bahu gathapi suttantapi vittharetabba.
     [163] Abhikkhanam bhaseyyasiti punappunam bhaseyyasi. Pubbanhe 4-
va me kathitanti ma majjhantikadisu 5- na kathayittha. Ajja va me kathitanti
ma paradivasadisu na kathayitthati attho. Pavedesiti kathesi. Imassa veyyakaranassati
niggathakatta idam suttam "veyyakaranan"ti vuttam. Adhivacananti namam. Idam
pana "iti hidan"ti patthaya padam sangitikarehi thapitam. Sesam sabbattha
uttanamevati.
                  Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya
                     sampasadaniyasuttavannana nitthita.
                          ------------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. hi saddo na dissati  2 cha.Ma., i. na attanam  3 cha.Ma. civaradihetum
@4 cha.Ma. pubbanhasamaye             5 cha.Ma. majjhanhikadisu



             The Pali Atthakatha in Roman Book 6 page 59-93. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=1460&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=1460&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=73              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=2130              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=2262              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=2262              Contents of The Tipitaka Volume 11 http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]