ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 54 : PALI ROMAN Vibhanga.A. (sammoha.)

                        6. Chakkaniddesavannana
     [805] Chabbidhena nanavatthuniddese iddhividhe nananti "ekopi hutva
bahudha hoti"tiadinayappavatte 1- iddhividhe nanam. Imina avitakkavicara
upekkhasahagata rupavacara bahudhabhavadisadhika ekacittakkhanika appanapannava kathita.
Sotadhatuvisuddhiya nananti durasantikadibhedasaddarammanaya dibbasotadhatuya nanam.
Iminapi avitakkavicara upekkhasahagata rupavacara pakatisotavisayatitasaddarammana
ekacittakkhanika appanapannava kathita. Paracitte nananti parasattanam cittaparicchede
nanam. Iminapi yathavuttappakara paresam saragadicittarammana ekacittakkhanika
appanapannava kathita. Pubbenivasanussatinananti pubbenivasanussatisampayuttam
nanam. Iminapi yathavuttappakara pubbenivutthakkhandhanussaranasatisampayutta
ekacittakkhanika appanapannava kathita. Sattanam cutupapate nananti sattanam cutiyanca
upapate ca nanam. Iminapi yathavuttappakara cavanakaupapajjanakanam sattanam
vannadhatuarammana ekacittakkhanika appanapannava kathita. Asavanam khaye nananti
saccaparicchedajananananam. Idam lokuttarameva, sesani lokiyaniti.
                      Chakkaniddesavannana nitthita.
                           ----------
                        7. Sattakaniddesavannana
     [806] Sattavidhena nanavatthuniddese jatipaccaya jaramaranantiadina
nayena pavattinivattivasena ekadasasu paticcasamuppadangesu ekekasmim kalattayabhedato
paccavekkhanananam vatva puna "yampissa tam dhammatthitinanan"ti evam tadeva
@Footnote: 1 di.Si. 9/484/216, khu.pati. 31/253/163 (sya)
Nanam sankhepato khayadhammatadihi pakarehi vuttam. Tattha jatipaccaya jaramaranam,
asati jatiya natthi jaramarananti nanadvayam paccuppannaddhanavasena vuttam.
Atitampi addhanam, anagatampi addhananti evam atite nanadvayam anagate
nanadvayanti cha, tani dhammatthitinanena saddhim satta. Tattha dhammatthitinananti
paccayakarananam. Paccayakaro hi dhammanam pavattitthitikaranatta dhammatthititi
vuccati, tattha nanam dhammatthitinanam, etasseva chabbidhassa nanassetam adhivacanam.
Evam ekekasmim ange imani satta satta katva ekadasasu angesu sattasattati
honti. Tattha khayadhammanti khayagamanasabhavam. Vayadhammanti vayagamanasabhavam. Viragadhammanti
virajjanasabhavam. Nirodhadhammanti nirujjhanasabhavam. Imina kim kathitam? aparavipassanaya
purimavipassanasammasanam kathitam. Tena kim kathitam hotiti? sattakkhattum
vipassanapativipassana kathita. Pathamananena hi sabbasankhare anicca dukkha anattati
disva tam nanam dutiyena datthum vattati, dutiyam tatiyena, tatiyam catutthena, catuttham
pancamena, pancamam chatthena, chattham sattamena. Evam satta vipassanapativipassana
kathita hontiti.
                      Sattakaniddesavannana nitthita.
                          ------------
                        8. Atthakaniddesavannana
     [807] Atthavidhena nanavatthuniddese sotapattimagge pannati sotapattimaggamhi
panna. Imina sampayuttapannava kathita. Sesapadesupi eseva nayoti.
                      Atthakaniddesavannana nitthita.
                         --------------
                        9. Navakaniddesavannana
     [808] Navavidhena nanavatthuniddese anupubbaviharasamapattisuti
anupubbaviharasankhatasu samapattisu. Tasam anupubbena anupatipatiya
viharitabbatthena anupubbaviharata, samapajjitabbatthena samapattita datthabba. Tattha
pathamajjhanasamapattiya pannatiadayo attha sampayuttapanna veditabba. Navama
paccavekkhanapanna. Sa hi nirodhasamapattim santato panitato paccavekkhamanassa
pavattati. Tena vuttam "sannavedayitanirodhasamapattiya vutthitassa paccavekkhanananan"ti.
                      Navakaniddesavannana nitthita.
                         --------------
                        10. Dasakaniddesavannana
                           pathamabalaniddesa
     [809] Dasavidhena nanavatthuniddese atthananti hetupatikkhePo. Anavakasoti
paccayapatikkhePo. Ubhayenapi karanameva patikkhipati. Karananhi tadayattavuttitaya
attano phalassa thananti ca avakasoti ca vuccati. Yanti yena karanena.
Ditthisampannoti maggaditthiya sampanno sotapanno ariyasavako. Kanci
sankharanti catubhumikesu sankhatasankharesu kanci ekam sankharampi. Niccato
upagaccheyyati niccoti ganheyya. Netam thanam vijjatiti etam karanam natthi, na
upalabbhati. Yam puthujjanoti yena karanena puthujjano. Thanametam vijjatiti etam
karanam atthi, sassataditthiya hi so tebhumikesu sankharesu kanci sankharam niccato
ganheyyati attho. Catubhumikasankharo 1- pana tejussadatta divasam santatto
ayogulo viya makkhikanam ditthiya va annesam va akusalanam arammanam na
@Footnote: 1 cha.Ma. catutthabhumakasankharo
Hoti. Imina nayena kanci sankharam sukhatotiadisupi attho veditabbo. Sukhato
upagaccheyyati "ekantasukhi atta hoti arogo parammarana"ti 1- evam attaditthivasena
sukhato gaham sandhayetam vuttam. Ditthivippayuttacittena pana ariyasavako
parilahabhibhuto parilahavupasamattham mattahatthihi paritasito viya sucikamo
pokkharabrahmano 2- gutham kanci sankharam sukhato upagacchati. Attavade
kasinadipannattisangahanattham sankharanti avatva kanci dhammanti vuttam. Idhapi
ariyasavakassa catubhumikavasena paricchedo veditabbo, puthujjanassa tebhumikavasena.
Sabbavaresu va ariyasavakassapi tebhumikavaseneva paricchedo vattati. Yanhi yam 3-
puthujjano ganhati, tato tato ariyasavako gaham vinivedheti, 4- puthujjano hi yam yam
niccam sukham attati ganhati, tam tam ariyasavako aniccam dukkham anattati ganhanto
gaham vinivedheti. 4-
     Matarantiadisu janikava mata. Janako pita. 5- Manussabhutova khinasavo
arahati  adhippeto. Kim pana ariyasavako annam jivita voropeyyati? etampi
atthanam. Sacepi bhavantaragatam ariyasavakam attano ariyasavakabhavam ajanantampi
koci evam vadeyya "imam kunthakipillikam jivita voropetva sakalacakkavalagabbhe
cakkavattirajjam patipajjahi"ti, neva so tam jivita voropeyya. Athavapi nam evam
vadeyyum "sace imam na ghatessasi, sisante chindissama"ti, sisamevassa chindeyyum,
neva so tam ghateyya. Puthujjanabhavassa pana mahasavajjabhavadassanattham ariyasavakassa
ca baladipanatthametam vuttam. Ayanhettha adhippayo:- savajjo puthujjanabhavo,
yatra hi nama puthujjano matughatadinipi anantariyani karissati. Mahabalova
ariyasavako, so etani kammani na karotiti.
     Padutthena cittenati dosasampayuttena vadhakacittena. Lohitam uppadeyyati
jivamanakasarire khuddakamakkhikaya pivanamattampi lohitam uppadeyya. Samgham bhindeyyati
@Footnote: 1 Ma.u. 14/21,27/18,22   2 cha.Ma. cokkhabrahmano      3 cha. yam yam hi
@4 cha.Ma. vinivetheti          5 cha.Ma. "janako pita"ti patha na dissanti
Samanasamvasakam samanasimaya thitam pancahi karanehi samgham bhindeyya. Vuttanhetam
"pancahi upali akarehi samgho bhijjati. Kammena uddesena voharanto
anussavanena salakaggahena"ti. 1-
     Tattha kammenati apalokanadisu catusu kammesu annatarena kammena.
Uddesenati pancasu patimokkhuddesesu annatarena uddesena. Voharantoti
kathayanto, tahi tahi uppattihi adhammam dhammotiadini attharasa bhedakaravatthuni
dipento. Anussavanenati "nanu tumhe janatha mayham uccakula pabbajitabhavam
bahussutabhavanca, madiso nama uddhammam ubbinayam satthusasanam gaheyyati
cittampi uppadetum tumhakam na yuttam, kim mayham avici niluppalavanam viya
sitalo, kimaham apayato na bhayami"tiadina nayena kannamule vacibhedam
katva anussavanena. Salakaggahenati evam anussavetva tesam cittam
upatthambhetva anivattanadhamme katva "ganhatha imam salakan"ti salakaggahena.
Ettha ca kammameva uddeso va pamanam, voharanussavanasalakaggaha pana
pubbabhaga. Attharasavatthudipanavasena hi voharantena tattha rucijananattham
anussavetva salakaya gahitayapi abhinnova hoti samgho. Yada pana evam cattaro
va atireka va salakam gahetva avenikam kammam va uddesam va karonti,
tada samgho bhinno nama hoti.
     Evam ditthisampanno puggalo samgham bhindeyyati netam thanam vijjati.
Ettavata matughatadini panca anantariyakammani dassitani honti, yani
puthujjano karoti, na ariyasavako. Tesam avibhavattham:-
           kammato dvarato ceva      kappatthitiyato tatha
           pakasadharanadihi          vinnatabbo vinicchayo.
@Footnote: 1 vinaYu. 8/458/409
     Tattha kammato tava:- ettha hi manussabhutasseva manussabhutam mataram
va pitaram va api parivattalingam jivita voropentassa kammam anantariyam hoti,
"tassa vipakam patibahissami"ti sakalacakkavalam mahacetiyappamanehi kancanathupehi
puretvapi sakalacakkavalam puretva nisinnabhikkhusamghassa mahadanam datvapi
buddhassa bhagavato sanghatikannam amuncitvava vicaritvapi kayassa bheda nirayameva
upapajjati. Yo pana sayam manussabhuto tiracchanabhutam mataram va pitaram va sayam
va tiracchanabhuto manussabhutam tiracchanabhutoyeva va tiracchanabhutam jivita
voropeti, tassa kammam anantariyam na hoti, kammam pana bhariyam hoti, anantariyam
ahacceva titthati. Manussajatikanam pana vasena ayam panho kathito.
     Ettha elakacatukkam sangamacatukkam coracatukkanca kathetabbam. Elakam
maressamiti 1- abhisandhinapi hi elakatthane thitam manusso manussabhutam mataram va
pitaram va marento anantariyam phusati. Elakabhisandhina pana matapitiabhisandhina
va elakam marento anantariyam na phusati. Matapitiabhisandhina matapitaro
marento phusateva. Eseva 2- nayo itarasmimpi catukkadvaye. Yatha ca matapitusu,
evam arahantepi etani catukkani veditabbani. Manussaarahantameva ca maretva
anantariyam phusati, na yakkhabhutam, kammam pana bhariyam anantariyasadisameva. Manussaarahantassa
ca puthujjanakaleyeva satthappahare va vise va dinnepi yadi so arahattam
patva teneva marati, arahantaghato hotiyeva. Yam pana puthujjanakale dinnadanam
arahattam patva paribhunjati, puthujjanasseva tam dinnam hoti. Sesaariyapuggale
marentassa anantariyam natthi, kammam pana bhariyam anantariyasadisameva.
     Lohituppade tathagatassa abhijjakayataya parupakkamena cammacchedam katva
lohitapaggharanam nama natthi, sarirassa pana antoyeva ekasmim thane lohitam
@Footnote: 1 cha.Ma. maremiti           2 cha.Ma. esa
Samosarati. Devadattena patividdhasilato bhijjitva gata sakkhalikapi 1- tathagatassa
padantam pahari, pharasuna pahato viya pado antolohitoyeva ahosi. Tatha
karontassa anantariyam hoti. Jivako pana tathagatassa ruciya satthakena cammam
chinditva tamha thana dutthalohitam niharitva phasukamakasi, tatha karontassa
punnakammameva hoti.
     Atha ye ca parinibbute tathagate cetiyam bhindanti, bodhim chindanti,
dhatumhi upakkamanti, tesam kim hotiti? bhariyam kammam hoti anantariyasadisam.
Sadhatukam pana thupam va patimam va badhayamanam bodhisakhanca chinditum vattati.
Sacepi tattha nilina sakuna cetiye vaccam patenti, chinditum vattatiyeva.
Paribhogacetiyato hi sariracetiyam mahantataram. Cetiyavatthum bhinditva gacchantam
bodhimulampi chinditva haritum vattati. Ya pana bodhisakha bodhigharam badhati, tam
geharakkhanattham chinditum na labbhati. Bodhiatthanhi geham, na gehatthaya bodhi.
Asanagharepi eseva nayo. Yasmim pana asanaghare dhatu nihita hoti, tassa
rakkhanatthaya bodhisakham chinditum vattati. Bodhijagganattham ojoharanasakham va
putitthanam va chinditum vattatiyeva, sarirapatijaggane viya punnampi hoti.
     Samghabhede simatthakasamghe asannipatite visum visum 2- parisam gahetva
katavoharanussavanasalakaggahassa kammam va karontassa uddesam va uddisantassa
bhedo ca hoti anantariyakammanca. 3- Samaggasannaya pana vattati, samaggasannaya hi
karontassa neva bhedo hoti, 3- na anantariyakammam. Tatha navato unaparisaya.
Sabbantimena pana paricchedena navannam jananam yo samgham bhindati, tassa
anantariyakammam hoti. Anuvattakanam adhammavadinam mahasavajjam kammam, dhammavadino
@Footnote: 1 cha. sakalikapi         2 cha.Ma. visum
@3-3 Ma. samaggasannaya pana "vattati"ti sannaya va karontassa bhedova hoti
Anavajja. Tattha navannameva samghabhede idam suttam:- "ekato upali cattaro
honti, ekato cattaro, navamo anussaveti, salakam gaheti `ayam dhammo ayam
vinayo idam satthusasanam, imam ganhatha imam rocetha'ti, evampi kho upali samgharaji
ceva hoti samghabhedo ca. Navannam va upali atirekanavannam va samgharaji ceva
hoti samghabhedo ca"ti. 1-
     Etesu ca pana pancasu samghabhedova vacikammam, sesani kayakammaniti evam
kammatopi vinnatabbo vinicchayo.
     Dvaratoti sabbaneva cetani kayadvaratopi vacidvaratopi samutthahanti.
Purimani panettha cattari anattikavijjamayapayogavasena vacidvarato samutthahitvapi
kayadvarameva purenti. Samghabhedo hatthamuddhaya bhedam karontassa kayadvarato
samutthahitvapi vacidvarameva puretiti evamettha dvaratopi vinnatabbo vinicchayo.
     Kappatthitiyatoti samghabhedoyeva cettha kappatthitiyo. Santhahante hi kappe
kappavemajjhe va samghabhedam katva kappavinaseyeva muccati. Sacepi hi "sveva
kappo vinassissati"ti ajja samghabhedam karoti, sveyeva muccati, ekadivasameva
niraye paccati, evam karanam pana natthi. Sesani cattari kammani anantariyaneva
honti, na kappatthitiyaniti evamettha kappatthitiyatopi vinnatabbo vinicchayo.
     Pakatoti yena ca pancapetani kammani katani honti, tassa samghabhedoyeva
patisandhivasena vipaccati, sesani "ahosikammam nahosi kammavipako"ti evamadisu
sankhyam 2- gacchanti. Samghabhedabhave lohituppado, tadabhave arahantaghatako,
tadabhave sacepi pita silava hoti mata dussila, no va tatha silavati, pitughato
patisandhivasena vipaccati. Sace mata, matughato. Dvisupi silena va dussilena
va samanesu matughatova patisandhivasena vipaccati. Mata hi dukkarakarini
bahupakara ca puttananti evamettha pakatopi vinnatabbo vinicchayo.
@Footnote: 1 vinaYu. 7/351/147  2 cha.Ma. sankham
     Sadharanadihiti purimani cattari sabbesampi gahatthapabbajitanam sadharanani.
Samghabhedo pana "na kho upali bhikkhuni samgham bhindati, na sikkhamana, na samanero,
na samaneri, na upasako, na upasika samgham bhindati, bhikkhu kho upali pakatatto
samanasamvasako samanasimayam thito samgham bhindati"ti 1- vacanato vuttappakarassa
bhikkhunova hoti, na annassa. Tasma asadharano. Adisaddena sabbepete
dukkhavedanasahagata dosamohasampayutta cati evamettha sadharanadihipi vinnatabbo
vinicchayo.
     Annam sattharanti "ayam me sattha satthukiccam katum asamattho"ti bhavantarepi annam
titthakaram "ayam me sattha"ti evam ganheyya, netam thanam vijjatiti attho. Atthamam bhavam
nibbatteyyati sabbamandapannopi sattamam bhavam atikkamitva atthamam bhavam
nibbatteyya, netam thanam vijjati. Uttamakotiya hi sattamam bhavam sandhayevesa "niyato
sambodhiparayano"ti vutto. Kim pana tam niyameti, kim pubbahetu niyameti, udahu
patiladdhamaggo, udahu upari tayo maggati? sammasambuddhena gahitam namamattametam.
Puggalo pana niyato nama natthi. "pubbahetu niyameti"ti vutte hi upari tinnam
magganam upanissayo vutto hoti, pathamamaggassa upanissayabhavo apajjati. Iccassa
ahetu appaccaya nibbattim papunati. "patiladdhamaggo niyameti"ti vutte upari
tayo magga akiccaka honti, pathamamaggoeva sakiccako, pathamamaggeneva kilese
khepetva parinibbayitabbam hoti. "upari tayo magga niyamenti"ti vutte
pathamamaggo akiccako hoti, upari tayo maggava sakiccaka, pathamamaggam anibbattetva
upari tayo magga nibbattetabba honti, pathamamaggeneva ca anuppajjitvava
kilesa khepetabba honti. Tasma na anno koci niyameti, upari tinnam
magganam vipassanava niyameti. Sace hi tesam vipassana tikkha sura hutva
@Footnote: 1 vinaYu. 7/351/147
Vahati, ekamyeva bhavam nibbattetva arahattam patva parinibbati. Tato mandatarapanno
dutiye va tatiye va catutthe va pancame va chatthe va bhave arahattam patva
parinibbati. Sabbamandapanno sattamam bhavam nibbattetva arahattam papunati,
atthame bhave patisandhi na hoti. Iti sammasambuddhena gahitam namamattametam.
Sattha hi buddhatulaya tuletva sabbannutannanena paricchinditva ayam puggalo
sabbamahapanno tikkhavipassako ekameva bhavam nibbattetva arahattam ganhissatiti
ekabijiti namam akasi. Ayam puggalo dutiyam tatiyam catuttham pancamam chattham bhavam
nibbattetva arahattam ganhissatiti kolamkoloti namam akasi. Ayam puggalo
sattamam bhavam nibbattetva arahattam ganhissatiti sattakkhattuparamoti namam akasi.
     Koci pana puggalo sattannam bhavanam niyato nama natthi, ariyasavako
pana yena kenacipi akarena mandapanno samano atthamam bhavam appatva
antarava parinibbati. Sakkasadisopi hi 1- vattabhirato sattamamyeva bhavam gacchati,
sattame bhave sabbakarena pamadaviharinopi vipassanananam paripakam gacchati,
appamattakepi arammane nibbinditva nibbutim papunati. Sacepi hissa sattame
bhave niddam va okkamantassa parammukham va gacchantassa pacchato thatva tikhinena
asina kocideva silam pateyya, udake va osadetva mareyya, asani va
panassa sise pateyya, evarupepi kale sappatisandhika kalakiriya nama na hoti,
arahattam patvava parinibbati. Tena vuttam "atthamam bhavam nibbatteyya, netam thanam
vijjati"ti.
     Ekissa lokadhatuyati dasasahassilokadhatuya. Tini hi khettani jatikhettam
anakhettam visayakhettanti. Tattha jatikhettam nama dasasahassilokadhatu. Sa hi
tathagatassa matukucchiokkamanakale nikkhamanakale sambodhikale dhammacakkappavattane
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Ayusankharavossajjane 1- parinibbane ca kampati. Kotisatasahassacakkavalam pana
anakhettam nama. Atanatiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittadinanhi ettha
ana vattati. Visayakhettassa pana parimanam natthi. Buddhananhi "yavatakam nanam,
tavatakam neyyam, yavatakam neyyam, tavatakam nanam, nanapariyantikam neyyam,
neyyapariyantikam nanan"ti 2- vacanato avisayo nama natthi.
     Imesu pana tisu khettesu thapetva imam cakkavalam annasmim cakkavale
buddha uppajjantiti suttam natthi, na uppajjantiti pana atthi. Tini pitakani
vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti. Tisso sangitiyo mahakassapattherassa
sangiti, yasattherassa sangiti, moggaliputtatissattherassa sangititi. Ima tisso
sangitiyo arulhe tepitake buddhavacane imam cakkavalam muncitva annattha
buddha uppajjantiti suttam natthi, na uppajjantiti pana atthi.
     Apubbam acarimanti apure apaccha, ekato na uppajjanti, pure va paccha
va uppajjantiti vuttam hoti. Tattha bodhipallanke "bodhim appatva na
utthahissami"ti nisinnakalato patthaya yava matukucchismim patisandhiggahanam, tava
pubbanti 3- na veditabbam. Bodhisattassa hi patisandhiggahane
dasasahassacakkavalakampaneneva jatikhettapariggaho kato, annassa buddhassa uppatti
nivarita hoti. Parinibbanato patthaya ca yava sasapamattapi dhatu titthati, 4- tava
pacchati na veditabbam. Dhatusu hi thitasu buddha thitava honti. Tasma etthantare
annassa buddhassa uppatti nivaritava hoti, dhatuparinibbane pana jate annassa
buddhassa uppatti na nivarita.
     Tini hi antaradhanani nama pariyattiantaradhanam pativedhaantaradhanam
patipattiantaradhananti. Tattha pariyattiti tini pitakani. Pativedhoti saccapativedho.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayusankharossajjane    2 khu.pati. 31/669/577 (sya)
@3 cha.Ma. pubbeti              4 cha.Ma. dhatuyo titthanti
Patipattiti patipada. Tattha pativedho ca patipatti ca hotipi na hotipi.
Ekasminhi kale pativedhakara bhikkhu bahu honti, na esa bhikkhu 1- puthujjanoti
angulim pasaretva dassetabbo hoti. Imasmimyeva dipe ekavaram kira
puthujjanabhikkhu nama nahosi. Patipattipurakapi kadaci bahu honti, kadaci
appa. Iti pativedho ca patipatti ca hotipi na hotipi.
     Sasanatthitiya pana pariyatti 2- pamanam. Pandito hi tepitakam sutva
dvepi pureti. Yatha amhakam bodhisatto alarassa santike pancabhinna
satta ca samapattiyo nibbattetva nevasannanasannayatanasamapattiya parikammam
pucchi, so na janamiti aha. Tato udakassa ramaputtassa 3- santikam gantva
adhigatavisesam samsandetva nevasannanasannayatanassa parikammam pucchi, so
acikkhi, tassa vacanasamanantarameva mahasatto tam sampadesi, evameva pannava
bhikkhu pariyattim sutva dvepi pureti. Tasma pariyattiya thitaya sasanam thitam
hoti. Yada pana sa antaradhayati, tada pathamam abhidhammapitakam nassati.
Tattha patthanam sabbapathamam antaradhayati, anukkamena paccha dhammasangaho,
tasmim antarahite itaresu dvisu pitakesu thitesupi sasanam thitameva hoti.
     Tattha suttantapitake antaradhayamane pathamam anguttaranikayo ekadasakato
patthaya yava ekaka antaradhayati, tadanantaram samyuttanikayo cakkapeyyalato
patthaya yava oghatarana antaradhayati, tadanantaram majjhimanikayo indriyabhavanato
patthaya yava mulapariyaya antaradhayati, tadanantaram dighanikayo dasuttarato
patthaya yava brahmajala anataradhayati. Ekissapi dvinnampi gathanam puccha
addhanam gacchati, sasanam dharetum na sakkoti sabhiyapuccha 4- viya alavakapuccha 5-
viya ca. Eta kira kassapabuddhakalika antara sasanam dharetum nasakkhimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. esa bhikkhu       2 cha.Ma. pariyattiyeva     3 cha.Ma. ayam patho na dissati
@4 khu.su. 25/516/434    5 sam.sa. 15/246/258, khu.su. 25/183/369
     Dvisu pana pitakesu antarahitesupi vinayapitake thite sasanam titthati.
Parivarakhandhakesu antarahitesu ubhatovibhange thite thitameva hoti. Ubhatovibhange
antarahite matikaya thitayapi thitameva hoti. Matikaya antarahitaya
patimokkhapabbajjaupasampadasu thitasu sasanam titthati. Lingam addhanam gacchati.
Setavatthasamanavamso pana kassapabuddhakalato patthaya sasanam dharetum nasakkhi. Pacchimakassa
pana saccapativedhato pacchimakassa silabhedato ca patthaya sasanam osakkitam
nama hoti. Tato patthaya annassa buddhassa uppatti na nivarita. 1-
     Tini parinibbanani nama kilesaparinibbanam khandhaparinibbanam
dhatuparinibbananti. Tattha kilesaparinibbanam bodhipallanke ahosi, khandhaparinibbanam
kusinarayam, dhatuparinibbanam anagate bhavissati. Sasanassa kira osakkanakale
imasmim tambapannidipe dhatuyo sannipatitva mahacetiyam gamissanti, mahacetiyato
nagadipe rajayatanacetiyam, tato mahabodhipallankam gamissanti, nagabhavanatopi
devalokatopi brahmalokatopi dhatuyo mahabodhipallankameva gamissanti. Sasapamattapi
dhatu na antara nassissati. Sabba dhatuyo mahabodhipallanke rasibhuta
suvannakkhandho viya ekagghana hutva chabbannaramsiyo vissajjessanti, ta
dasasahassilokadhatum pharissanti. Tato dasasahassacakkavale devata sannipatitva
"ajja sattha parinibbayati, ajja sasanam osakkati, pacchimadassanandani
idam amhakan"ti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataram karunnam karissanti,
thapetva anagamikhinasave avasesa sakabhavena sandharetum na sakkhissanti.
Dhatusu tejodhatu utthahitva yava brahmaloka ugganchissati, sasapamattayapi
dhatuya sati ekajalava bhavissati, dhatusu pariyadanam gatasu pacchijjissati.
Evam mahantam anubhavam dassetva dhatusu antarahitasu sasanam antarahitam
@Footnote: 1 cha.Ma. varita
Nama hoti. Yava evam na antaradhayati, tava acarimam nama hoti. Evam
apubbam acarimam uppajjeyyum, netam thanam vijjati.
     Kasma pana apubbam acarimam na uppajjantiti. Anacchariyatta. Buddha
hi acchariyamanussa. Yathaha "ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamano uppajjati
acchariyamanusso, katamo ekapuggalo, tathagato bhikkhave araham sammasambuddho"ti. 1-
Yadi ca dve va cattaro va attha va solasa va ekato uppajjeyyum, na
acchariya bhaveyyum. Ekasminhi vihare dvinnam cetiyanampi labhasakkaro
ularo na hoti, bhikkhupi bahutaya na acchariya jata, evam buddhapi
bhaveyyum, tasma na uppajjanti. Desanaya ca visesabhavato. Yanhi satipatthanadibhedam
dhammam eko deseti, annena uppajjitvapi sova desetabbo siya. Tato
anacchariyo siya, ekasmim pana dhammam desente desanapi acchariya hoti.
Vivadabhavato ca. Bahusu ca 2- buddhesu uppannesu bahunam acariyanam antevasika
viya "amhakam buddho pasadiko, amhakam buddho madhurassaro labhi punnava"ti
vivadeyyum, tasmapi evam na uppajjanti.
     Apicetam karanam milindaranna putthena nagasenattherena vittharitameva.
Vuttanhi tattha:-
              bhante nagasena bhasitampetam bhagavata "atthanametam
         bhikkhave anavakaso, yam ekissa lokadhatuya dve arahanto
         sammasambuddha apubbam acarimam uppajjeyyum, netam thanam vijjati"ti. 3-
         Desenta ca bhante nagasena sabbepi tathagata sattatimsa
         bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamana ca cattari ariyasaccani
@Footnote: 1 an.ekaka. 20/172/22          2 cha.Ma. hi
@3 Ma.u 14./128/114, an.ekaka. 20/277/29
         Kathenti, sikkhapenta ca tisu sikkhasu sikkhapenti, anusasamana
         ca appamadapatipattiyam anusasanti. Yadi bhante nagasena
         sabbesampi tathagatanam ekuddeso 1- ekakatha ekasikkha
         ekanusitthi, kena karanena dve tathagata ekakkhane nuppajjanti.
         Ekenapi tava buddhuppadena ayam loko obhasajato, yadi
         dutiyo buddho bhaveyya, dvinnam pabhaya ayam loko bhiyyoso
         mattaya obhasajato bhaveyya, ovadanta ca dve tathagata
         sukham ovadeyyum, anusasamana ca sukham anusaseyyum, tattha me
         karanam dassehi, 2- yathaham nissamsayo bhaveyyanti.
             Ayam maharaja dasasahassi lokadhatu ekabuddhadharani,
         ekasseva tathagatassa gunam dhareti, yadi dutiyo buddho
         uppajjeyya, nayam dasasahassi lokadhatu dhareyya, caleyya
         kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya
         viddhamseyya, na thanamupagaccheyya.
             Yatha maharaja nava ekapurisasandharani bhaveyya, ekasmim
         purise abhirulhe sa nava samupadika bhaveyya, atha dutiyo
         puriso agaccheyya tadiso ayuna vannena vayena pamanena
         kisathulena sabbangapaccangena, so tam navam abhiruheyya, api nu
         sa maharaja nava dvinnampi dhareyyati. Na hi bhante,
         caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya
         vidhameyya viddhamseyya, na thanamupagaccheyya, osideyya udaketi.
         Evameva kho maharaja ayam dasasahassi lokadhatu ekabuddhadharani,
@Footnote: 1 cha.Ma. eka desana     2 cha.Ma. bruhi
         Ekasseva tathagatassa gunam dhareti, yadi dutiyo buddho
         uppajjeyya, nayam dasasahassi lokadhatu dhareyya, caleyya .pe.
         Na thanamupagaccheyya.
              Yatha va pana maharaja puriso yavadattham bhojanam bhunjeyya
         chadentam yava kanthamabhipurayitva, so dhato pinito paripunno
         nirantaro tandikato anonamitadandajato punadeva tattakam
         bhojanam bhunjeyya, api nu kho so maharaja puriso sukhito
         bhaveyyati. Na hi bhante, sakim bhuttova mareyyati. Evameva kho
         maharaja ayam dasasahassi lokadhatu ekabuddhadharani .pe. Na
         thanamupagaccheyyati.
              Kinnu kho bhante nagasena abhidhammabharena pathavi calatiti.
         Idha maharaja dve sakata ratanabharita 1- bhaveyyum  yava mukhasama,
         ekasakatato ratanam gahetva ekamhipi sakate akireyyum, api nu
         kho tam maharaja sakatam dvinnampi sakatanam ratanam dhareyyati. Na
         hi bhante, nabhipi tassa caleyya, 2- arapi tassa bhijjeyyum,
         nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyati. Kinnu kho
         maharaja atiratanabharena sakatam bhijjatiti. Ama bhanteti. Evameva
         kho maharaja abhidhammabharena pathavi calatiti.
              Apica maharaja idam karanam buddhabalaparidipanaya osaritam,
         annampi tattha patirupakaranam 3- sunohi, yena karanena dve
         sammasambuddha ekakkhane nuppajjanti. Yadi maharaja dve
@Footnote: 1 cha.Ma. ratanaparipurita
@2 cha.Ma. phaleyaya      3 cha.Ma. abhirupam karanam
         Sammasambuddha ekakkhane uppajjeyyum, parisaya vivado
         uppajjeyya, "tumhakam buddho amhakam buddho"ti ubhatopakkhajata
         bhaveyyum. Yatha maharaja dvinnam balavamaccanam parisaya vivado
         uppajjeyya "tumhakam amacco amhakam amacco"ti ubhatopakkhajata
         honti, evameva kho maharaja yadi dve sammasambuddha
         ekakkhane uppajjeyyum, tesam parisaya vivado uppajjeyya
         "tumhakam buddho amhakam buddho"ti ubhatopakkhajata bhaveyyum.
         1- Idam pathamam karanam sunohi, 1- yena karanena dve sammasambuddha
         ekakkhane nuppajjanti.
              Aparampi maharaja uttarim karanam sunohi, yena karanena
         dve sammasambuddha ekakkhane nuppajjanti, yadi maharaja dve
         sammasambuddha ekakkhane uppajjeyyum, "aggo buddho"ti yam
         vacanam, tam miccha bhaveyya, "jettho buddho"ti "settho buddho"ti
         "visittho buddho"ti "uttamo buddho"ti "pavaro buddho"ti "asamo
         buddho"ti "asamasamo buddho"ti "appatisamo buddho"ti "appatibhago
         buddho"ti "appatipuggalo buddho"ti yam vacanam, tam miccha
         bhaveyya. Idampi kho tvam maharaja karanam atthato sampaticcha,
         yena karanena dve sammasambuddha ekakkhane nuppajjanti.
              Apica kho maharaja buddhanam bhagavantanam sabhavapakatika
         esa, yam ekoyeva buddho loke uppajjati. Kasma?
         karanamahantatta 2- sabbannubuddhagunanam. Annampi maharaja
@Footnote: 1-1 cha.Ma. idam tava maharaja ekam karanam  2 cha.Ma. karana? mahantataya
         Yam loke mahantam hoti, 1- tam ekamyeva hoti. Pathavi maharaja
         mahanti, sa ekayeva. Sagaro mahanto, so ekoyeva. Sineru
         giriraja mahanto, so ekoyeva. Akaso mahanto,
         so ekoyeva. Sakko mahanto, so ekoyeva. Maro mahanto,
         so ekoyeva. Brahma 2- mahanto, so ekoyeva. Tathagato
         araham sammasambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmim. Yattha
         te uppajjanti, tattha annesam 3- okaso na hoti. Tasma
         maharaja tathagato araham sammasambuddho ekoyeva loke
         uppajjatiti.
              Sukathito bhante nagasena panho opammehi karanehiti.
     Ekissa lokadhatuyati ekasmim cakkavale. Hettha iminava padena dasa
cakkavalasahassani gahitani, tanipi ekacakkavaleneva paricchinditum vattanti.
Buddha hi uppajjamana imasmimyeva cakkavale uppajjanti, uppajjanatthane
pana varite ito annesu cakkavalesu nuppajjantiti varitameva hoti. Apubbam
acarimanti ettha cakkaratanassa patubhavato pubbe pubbam, tasseva antaradhanato
paccha carimam. Tattha dvidha cakkaratanassa antaradhanam hoti, cakkavattino kalakiriyaya
va pabbajjaya va. Antaradhayamananca pana tam kalakiriyato va pabbajitato 4-
va sattame divase antaradhayati, tato param cakkavattino patubhavo avarito.
Kasma pana ekacakkavale dve cakkavattino nuppajjantiti? vivadupacchedato
Anacchariyabhavato cakkaratanassa mahanubhavato ca. Dvisu hi uppajjantesu "amhakam
raja mahanto, amhakam raja mahanto"ti vivado uppajjeyya. Ekasmim dipe
cakkavatti ekasmim dipe cakkavattiti ca anacchariyo bhaveyya. Yo cayam cakkaratanassa
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati       2 cha.Ma. mahabrahma
@3 cha.Ma. annassa                4 cha.Ma. pabbajjato
Dvisahassadipaparivaresu catusu mahadipesu issariyanuppadanasamattho mahanubhavo,
so parihayeyya. Iti vivadupacchedato anacchariyabhavato cakkaratanassa mahanubhavato
ca na ekacakkavale dve uppajjanti.
     Yam itthi araham assa sammasambuddhoti ettha titthatu tava sabbannugune
nibbattetva lokataranasamattho 1- buddhabhavo, panidhanamattampi itthiya na
sampajjati.
         Manussattam lingasampatti      hetu sattharadassanam
         pabbajja gunasampatti       adhikaro ca chandata
         atthadhammasamodhana        abhiniharo samijjhatiti. 2-
     Imani hi panidhanasampattikaranani. Iti panidhanampi sampadetum asamatthaya
itthiya kuto buddhabhavoti "atthanametam anavakaso, yam itthi araham assa
sammasambuddho"ti vuttam. Sabbakaraparipuro va punnussayo sabbakaraparipurameva
attabhavam nibbattetiti purisova araham hoti sammasambuddho, na itthi. 3-
     Yam itthi raja assa cakkavattitiadisupi yasma itthiya
kosohitavatthaguyhatadinam abhavena lakkhanani na paripurenti, itthiratanabhavena
sattaratanasamangita na sampajjati, sabbamanussehi ca adhiko attabhavo na hoti, tasma
"atthanametam anavakaso, yam itthi raja assa cakkavatti"ti vuttam. Yasma ca
sakkattadinipi tini thanani uttamani, itthilinganca hinam, tasma tassa
sakkattadinipi patisiddhani. Nanu ca yatha itthilingam, evam purisalingampi
brahmaloke natthi, tasma "yam puriso brahamattam kareyya, thanametam vijjati"tipi na
vattabbam siyati. No na vattabbam, kasma? idha purisassa tattha nibbattanato.
Brahmattanti hi
@Footnote: 1 Ma. lokadharanasamattho, cha. lokuttaranasamattho    2 khu.buddha. 33/59/453
@3 cha.Ma. "na itthi"ti patho na dissati
Mahabrahmattam adhippetam. Itthi ca idha jhanam bhavetva kalam katva
brahmaparisajjanam sahabyatam upapajjati, na mahabrahmanam. Puriso pana tattha na
upapajjatiti na vattabbo. Samanepi cettha ubhayalingabhave purisasanthanava
brahmano, na itthisanthana. Tasma suvuttamevetam.
     Kayaduccaritassatiadisu yatha nimbabijakosatakibijadini madhuram phalam na
nibbattenti, asatam amadhurameva nibbattenti. Evam kayaduccaritadini madhuram
vipakam na nibbattenti, amadhurameva nibbattenti, yatha ca ucchubijasalibijadini
madhuram sadhurasameva phalam nibbattenti, na asatam katukam, evam kayasucaritadini
madhurameva vipakam nibbattenti, na amadhuram. Vuttampi cetam:-
          "yadisam vapate bijam         tadisam labhate 1- phalam
           kalyanakari kalyanam       papakari ca papakan"ti. 2-
     Tasma "atthanametam anavakaso, yam kayaduccaritassa"tiadi vuttam.
     Kayaduccaritasamangitiadisu samangiti pancavidha samangita ayuhanasamangita,
cetanasamangita, kammasamangita, vipakasamangita, upatthanasamangitati. Tattha
kusalakusalakammayuhanakkhane ayuhanasamangita 3- vuccati, tatha cetanasamangita.
Yava pana arahattam na papunanti, tava sabbepi satta pubbe upacitam
vipakaraham kammam sandhaya kammasamanginoti vuccanti, esa kammasamangita.
Vipakasamangita pana vipakakkhaneyeva veditabba. Yava pana satta arahattam
na papunanti, tava tesam tato tato vacitva niraye tava uppajjamananam
aggijalalohakumbhiadini upatthanakarehi nirayo, gabbhaseyyakattam apajjamananam
matukucchi, devesu uppajjamananam kapparukkhavimanadihi upatthanakarehi
devalokoti evam uppattinimittam upatthati, iti nesam imina
@Footnote: 1 cha.Ma. harate           2 sam.sa. 15/256/273    3 cha.Ma. ayuhanasamangitati
Uppattinimattupatthanena aparimuttatta upatthanasamangita nama. Sava 1- calati, sesa
niccala. Niraye hi upatthitepi devaloko upatthati, devaloke upatthitepi nirayo
upatthati, manussaloke upatthitepi tiracchanayoni upatthati, tiracchanayoniya
ca upatthitayapi manussaloko upatthatiyeva.
     Tatridam vatthu:- sonagiripade kira pipphalivihare 2- sonatthero nama
eko dhammakathiko, tassa pita sunakhavajiko nama luddako ahosi, thero tam
patibahantopi samvare thapetum asakkonto "ma nassi varako"ti mahallakakale
akamakam pabbajesi. Tassa gilanaseyyaya nipannassa nirayo upatthasi,
sonagiripadato mahanta mahanta sona 3- agantva khaditukama viya
samparivaresum. So mahabhayabhito "varehi tata sona, varehi tata sona"ti
aha. Kim mahatherati. "na passasi tata"ti tam pavattim acikkhi. Sonatthero
"kathanhi nama madisassa pita niraye nibbattissati, patitthahamassa bhavissami"ti
samanerehi nanapupphani aharapetva cetiyanganabodhiyanganesu malasantharapujanca 4-
asanapujanca karetva pitaram mancena cetiyanganam aharitva mance
nipajjapetva "ayam me 5- mahathera puja tumhakam atthaya kata, `ayam
me bhagava duggatapannakaro'ti vatva bhagavantam vanditva cittam pasadehi"ti
aha. So mahathero pujam disva tatha karonto cittam pasadesi, tavadevassa
devaloko upatthasi, nandavanacittalatavanamissakavanaparusakavanavimanani ceva
devanatakani ca parivaretva thitani viya ahesum. So "apetha sona apetha
sona"ti aha. Kimidam mahatherati. Eta te tata mataro agacchantiti.
Thero "saggo upatthito mahatherassa"ti cintesi. Evam upatthanasamangita
@Footnote: 1 cha.Ma. sa            2 cha. acelavihare       3 cha.Ma. sunakha
@4 cha.Ma. talasantharanapujam     5 cha.Ma. ayam patho na dissati
Calatiti veditabba. Etasu samangitasu idha ayuhanacetanakammasamangitavasena
"kayaduccaritasamangi"tiadi vuttam. Sesam sabbattha uttanatthamevati.
                        Pathamabalaniddesavannana.
                           ----------
                           Dutiyabalaniddesa
     [810] Dutiyabalaniddese gatisampattipatibalhaniti gatisampattiya patibahitani
varitani patisedhitani. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca gatisampattiti
sampanna gati devaloko ca manussaloko ca. Gativipattiti vipanna gati
cattaro apaya. Upadhisampattiti attabhavasamiddhi. Upadhivipattiti hinaattabhavata.
Kalasampattiti surajasumanussakalasankhato sampannakalo. Kalavipattiti
durajadumanussakalasankhato vipannakalo. Payogasampattiti sammapayogo. Payogavipattiti
micchapayogo.
     Tattha ekaccassa bahuni papakammani honti, tani gativipattiyam thitassa
vipacceyyum. So pana ekena kalyanakammena gatisampattiyam devesu va manussesu
va nibbatto, tadise ca thane akusalassa varo natthi, ekantam kusalasseva
varo. 1- Evamassa tani kammani gatisampattipatibalhani na vipaccantiti
pajanati.
     Aparassapi bahuni papakammani honti, tani upadhivipattiyam thitassa vipacceyyum.
So pana ekena kalyanakammena upadhisampattiyam thito susanthitangapaccango abhirupo
dassaniyo brahmavacchasadiso. Sacepi dasiya kucchismim dasajato hoti, evarupo
attabhavo kilitthakammassa nanucchavikoti
@Footnote: 1 cha.Ma. varoti
Hatthimendaassabandhakagopalakakammadini tam na karenti, sukhumavatthani nivasapetva
bhandagarikatthanadisu thapenti. Sace itthi hoti, hatthibhattapacanadini na
karenti, vatthalankaram datva sayanapalikam va nam karonti, somadevim 1- viya
vallabhatthane va thapenti. Bhatikarajakale kira gomamsakhadake bahu jane
gahetva ranno dassesum. Te dandam datum sakkothati puttha na sakkomati
vadimsu. Atha ne rajangane sodhake akamsu. Tesam eka dhita abhirupa dassaniya
pasadika, tam disva raja antepuram atinetva 2- vallabhatthane thapesi.
Sesanatakapi tassa anubhavena sukham jivimsu. Tadisasminhi attabhave papakammanipi
vipakam datum na sakkonti. Evam upadhisampattipatibalhani na vipaccantiti
pajanati.
     Ekaccassa 3- bahuni papakammani honti, tani kalavipattiyam thitassa
vipacceyyum. So pana ekena kalyanakammena pathamakappikanam va cakkavattiranno
va buddhanam va uppattisamaye surajasumanussakale nibbatto, tadise ca
kale nibbattassa akusalassa vipakam datum okaso natthi, ekantam kusalasseva
okaso. 4- Evam kalasampattipatibalhani na vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni papakammani honti, tani payogavipattiyam thitassa
vipacceyyum. So pana ekena kalyanakammena payogasampattiyam thito panatipatadihi
virato kayavacimanosucaritani pureti, tadise thane akusalassa vipaccanokaso natthi,
ekantam kusalasseva okaso. 4- Evam payogasampattipatibalhani na vipaccantiti
pajanati.
      Aparassapi bahuni papakammani honti, tani gatisampattiyam thitassa na
vipacceyyum. So pana ekena papakammena gativipattiyamyeva nibbatto. Tatthassa
@Footnote: 1 cha.Ma. samadevim  2 cha. abhinetva
@3 cha.Ma. ekassa   4 cha.Ma. okasoti
Tani papakammani 1- upagantva varena varena vipakam denti, kalena niraye
nibbattapenti, kalena tiracchanayoniyam, kalena pittivisaye, kalena asurakaye.
Dighenapi addhuna apayato sisam ukkhipitum na denti. Evam gatisampattipatibahitatta
vipakam datum asakkontani gativipattim agamma vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni papakammani honti, tani upadhisampattiyam thitassa na
vipacceyyum. So pana ekena papakammena upadhivipattiyamyeva thito 2- dubbanno
durupo dusanthito bibhaccho pisacasadiso. So sace dasiya kucchiyam dasajato,
imani etassanucchavikaniti sabbani nam kilitthakammani karenti antamaso
pupphachaddakakammam upadaya. Sace itthi hoti, imani etissa anucchavikaniti
sabbani nam hatthibhattapacanadini kilitthakammani karenti, kulagehe jatampi
balim sadhayamana rajapurisa gehadasiti sannam katva bandhitva gacchanti
kotalavapigame mahakutambikassa gharani viya. Evam upadhisampattipatibahitatta
vipakam datum asakkontani upadhivipattim agamma vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni papakammani honti, tani kalasampattiyam thitassa 3-
na vipacceyyum. So pana ekena papakammena kalavipattiyam durajadumanussakale
kasate niroje dasavassayukakale nibbatto, tada 4- panca gorasapi bahu
pacchijjanti, 5- kudrusakam aggabhojanam hoti. Kincapi manussaloke nibbatto,
migapasusarikkhajiviko pana hoti. Evarupe kale kusalassa vipaccanokaso natthi,
ekantam akusalasseva hoti. 6- Evam kalasampattipatibahitatta vipakam datum
asakkontani kalavipattim 7- agamma vipaccantiti pajanati.
@Footnote: 1 cha.Ma. kammani    2 cha.Ma. patitthito            3 cha.Ma. nibbattassa
@4 cha.Ma. yada      5 cha.Ma. gorasa pacchijjanti     6 cha.Ma. hotiti
@7 cha.Ma. kalavipattiyam
     Aparassapi bahuni papakani kammani honti, tani payogasampattiyam thitassa na
vipacceyyum. So pana payogavipattiyam thito panatipatadini dasakusalakammani
karoti, tamenam sahodham 1- gahetva ranno dassenti. Raja bahuni kammakaranani
karetva ghatapeti. Evam payogasampattipatibahitatta vipakam datum
asakkontani payogavipattim agamma vipaccantiti pajanati. Evam catuhi sampattihi
patibahitam papakammam vipakam adatva catasso vipattiyo agamma deti.
     Yatha hi kocideva puriso kenacideva kammena rajanam aradheyya, athassa
raja thanantaram datva janapadam dadeyya, so tam samma paribhunjitum asakkonto
makkatena gahitabhattaputam viya bhindeyya, yassa yam yanam va vahanam va dasam va
dasim va aramam va vatthum va sampannarupam passati, sabbam balakkarena
ganheyya, manussa rajavallabhoti kinci vattum na sakkuneyyum, so annassa
vallabhatarassa rajamahamattassa virujjheyya, 2- so tam 3- gahetva supothitam
pothapetva bhumim pitthiya ghamsapento 4- nikkaddhapetva rajanam upasankamitva
"asuko nama te deva janapadam bhindati"ti ganhapeyya, raja bandhanagare
bandhapetva "asukena nama kassa kim avahatan"ti nagare bherincarapeyya,
manussa agantva "mayham idam gahitam, mayham idam gahitan"ti viravasahassam
utthapeyyum, raja bhiyyoso mattaya kuddho nanappakarena tam bandhanagare
kilametva ghatapetva "gacchatha nam susane chaddetva sankhalika aharatha"ti
vadeyya. Evam sampadamidam datthabbam.
     Tassa hi purisassa kenacideva kammena rajanam aradhetva thanantaram
laddhakalo viya puthujjanassapi kenacideva punnakammena sagge nibbattakalo.
Tasmim janapadam bhinditva manussanam santakam ganhante kassaci kinci vattum
@Footnote: 1 cha. sahoddham, Ma. sahottam    2 cha.Ma. virajjheyya
@3 cha.Ma. nam                4 cha.Ma. ghamsapetva
Avisahanakalo viya imasmimpi sagge nibbatte akusalassa vipaccanokasam alabhanakalo.
Tassa ekadivasam ekasmim rajavallabhe 1- virujjhitva tena kuddhena nam pothapetva
ranno arocetva bandhanagare bandhapitakalo viya imassa saggato cavitva
niraye nibbattakalo. Manussanam "mayham idam gahitam, mayham idam gahitan"ti
viravakalo viya  tasmim niraye nibbatte sabbakusalakammanam sannipatitva gahanakalo.
Susane chaddetva sankhalikanam aharanakalo viya ekekasmim kamme khine
itarassa vipakena nirayato sisam anukkhipitva sakalakappam nirayamhi paccanakalo.
Kappatthitikakammanhi katva ekakappam nirayamhi paccanakasatta neva eko, na
dve, na satam,  na sahassam. Evam paccanakasatta kira gananapatham vitivatta.
     Atthekaccani kalyanani kammasamadanani gativipattipatibalhani na
vipaccantitiadisupi evam yojana veditabba:- idhekaccassa bahuni kalyanakammani
honti, tani gatisampattiyam thitassa vipacceyyum. So pana ekena papakammena
gativipattiyam niraye va asurakaye va nibbatto, tadise ca thane kusalam vipakam
datum na sakkoti, ekantam akusalameva sakkoti. 2- Evamassa tani kammani
gativipattipatibalhani na vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni kalyanakammani honti, tani upadhisampattiyam thitassa
vipacceyyum. So pana ekena papakammena upadhivipattiyam patitthito dubbanno
hoti pisacasadiso. So sacepi rajakule nibbatto, pitu accayena "kim imassa
nissirikassa rajjena"ti rajjam na labhati, senapatigehadisu nibbattopi
senapatitthanasetthitthanadini 3- na labhati.
     Imassa panatthassavibhavanattham diparajavatthu kathetabbam:- raja kira
putte jate deviya pasiditva varam adasi. Sa varam gahetva thapesi. Kumaro
@Footnote: 1 cha.Ma. rajavallabhatare      2 cha.Ma. sakkotiti       3 cha.Ma. senapatitthanadini
Sattatthavassakaleva rajangane kukkute yujjhapesi. Eko kukkuto uppatitva
kumarassa akkhini bhindi. Kumaramata devi puttassa pannarasasolasavassakale
"rajjam varessami"ti 1- rajanam upasankamitva aha "deva tumhehi kumarassa
jatakale varo dinno, maya so gahetva thapito, idani nam ganhami"ti.
Sadhu devi ganhahiti. Maya deva tumhakam santika kinci aladdham nama natthi,
idani pana mama puttassa rajjam varemiti. 2- Devi tava putto angavikalo, na
sakka tassa rajjam datunti. Tumhe mayham ruccanakam varam datum 3- asakkonta
kasma varam adatthati. Raja  ativiya nippiliyamano "na sakka tuyham puttassa
sakalalankadipe rajjam datum, nagadipe pana chattam  ussapetva vasatu"ti nagadipam
pesesi. So diparaja nama ahosi. Sace cakkhuvikalo nabhavissa. 4- Diyaddhayojanasatike 5-
sakalatambapannidipe sabbasampattiparivaram rajjam alabhissa. 6- Evam
upadhivipattipatibalhani na vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni kalyanakammani honti, tani kalasampattiyam thitassa
vipacceyyum. So pana ekena papakammena kalavipattiyam durajadumanussakale kasate
niroje appayuke gatikotike nibbatto, tadise ca kale kalyanakammam vipakam
datum na sakkoti. 7- Evam kalavipattipatibalhani na vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni kalyanakammani honti, tani payogasampattiyam thitassa
vipacceyyum. Ayam pana payogavipattiyam thito panam hanati .pe. Sabbam dussilyam
pureti. Tatha tena saddhim samajatikanipi kulani avahavivaham na karonti,
"itthidhutto suradhutto akkhadhutto ayam papapuriso"ti araka parivajjenti,
kalyanakammani vipaccitum na sakkonti. Evam payogavipattipatibalhani na
@Footnote: 1 cha.Ma. dharessamiti      2 cha.Ma. dehiti        3 cha.Ma. adatum
@4 cha.Ma. nabhavissa        5 cha.Ma. tiyojanasatike   6 cha.Ma. alabhissa
@7 cha.Ma. sakkotiti
Vipaccantiti pajanati. Evam catasso sampattiyo agamma vipakadayakam kalyanakammam
catuhi vipattihi patibahitatta na vipaccati.
     Aparassapi bahuni kalyanakammani honti, tani gativipattiyam thitassa na
vipacceyyum. So pana ekena kalyanakammena gatisampattiyamyeva nibbatto. Tatthassa
tani kammani upagantva varena varena vipakam denti, kalena manussaloke
nibbattapenti, kalena devaloke. Evam gativipattipatibahitatta vipakam datum
asakkontani gatisampattim agamma vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni kalyanakammani honti, tani upadhivipattiyam thitassa
na vipacceyyum. So pana ekena kalyanakammena upadhisampattiyamyeva patitthito
abhirupo dassaniyo pasadiko brahmavacchasadiso. Tassa upadhisampattiyam thitatta
kalyanakammani vipakam denti. Sace rajakule nibbattati, annesu jetthakabhatikesu
santesupi "etassa attabhavo samiddho, etassa chatte ussapite lokassa
phasu bhavissati"ti tameva rajje abhisincanti. Uparajagehadisu nibbatto
pitu accayena uparajjam senapatitthanam bhandagarikatthanam setthitthanam labhati.
Evam upadhivipattipatibahitatta vipakam datum asakkontani upadhisampattim agamma
vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni kalyanakammani honti, tani kalavipattiyam thitassa na
vipacceyyum. So pana ekena kalyanakammena kalasampattiyam nibbatto
surajasumanussakale, tadisaya kalasamiddhiya nibbattassa kalyanakammam vipakam deti.
     Tatridam mahasonattheravatthu kathetabbam:- brahmanatissabhaye kira cittalapabbate
dvadasa bhikkhusahassani pativasanti, tatha tissamahavihare. Dvisupi mahaviharesu 1-
tinnam vassanam ekarattameva vattham 2- mahamusikayo khaditva thusamattameva thapesum.
@Footnote: 1 cha.Ma. viharesu        2 Ma. vattam, cha. vattam. evamuparipi
Cittalapabbate bhikkhusamgho "tissamahavihare vattham vattissati, tattha gantva
vasissama"ti viharato nikkhami. Tissamahaviharepi bhikkhusamgho "cittalapabbate vattham
vattissati, tattha gantva vasissama"ti viharato nikkhami. Ubhatopi ekissa
gambhirakandaraya tire samagantva 1- pucchitva vatthassa khinabhavam natva "tattha
gantva kim karissama"ti catuvisati bhikkhusahassani gambhirakandaravanam pavisitva
nisiditva 2- nisinnanihareneva anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayimsu.
Paccha bhaye vupasante bhikkhusamgho sakkam devarajanam gahetva dhatuyo samharitva
cetiyam akasi.
     Brahmanatissacoropi janapadam viddhamsesi. Samgho sannipatitva mantetva "coram
patibahatu"ti sakkassa santikam attha there pesesi. Sakko devaraja "maya
bhante uppanno coro na sakka patibahitum, samgho parasamuddam gacchatu, aham
samuddarakkham karissami"ti. Samgho sabbadisahi nagadipam gantva jambukolapattane
tibhumikam mahaulumpam bandhapesi. Eka bhumika udake osidi, ekissa bhikkhusamgho
nisinno, ekissa pattacivarani thapayimsu. Samyuttabhanakaculasivatthero isidattatthero
mahasonattheroti tayo thera tasam parisanam pamokkha. Tesu dve thera
mahasonattheram ahamsu "avuso mahasona abhiruha mahaulumpan"ti. Tumhe pana
bhanteti. Avuso udake maranampi thale maranampi ettakameva, 3- na mayam gamissama,
tam nissaya pana anagate sasanassa paveni thassati, gaccha tvam avusoti. "naham
bhante tumhesu agacchantesu gamissami"ti yavatatiyam kathetvapi theram aropetum
asakkonta nivattimsu.
     Atha culasivatthero isidattattheram aha "avuso isidatta anagate
mahasonam 4- nissaya sasanapaveni thassati, ma kho nam hatthato vissajjehi"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. samagata        2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. ekameva        4 cha.Ma. mahasonattheram
Tumhe pana bhanteti. "aham mahacetiyam vandissami"ti dve there anusasitva
anupubbena carikam caranto mahaviharam sampapuni. Tasmim samaye mahaviharo
sunno, cetiyangane eranda jata, cetiyam gacchehi parivaritam, sevalena
pariyonaddham. Thero dharamanakabuddhassa nipaccakaram 1- dassento viya mahacetiyam
vanditva pacchimadisaya salam pavisitva olokento "evarupassa nama
labhaggayasaggappattassa sariradhatunicayatthanam 2- anatham jatan"ti cintayamano nisidi.
     Athavidure rukkhe adhivattha devata addhikamanussarupena tandulanalinca
gulapindanca adaya therassa santikam gantva kattha gacchatha bhanteti. Aham
dakkhinadisam upasakati. Ahampi tattheva gantukamo, saha gacchama bhanteti. Aham
dubbalo tava gatiya gantum na sakkhissami, tvam purato gaccha upasakati. "ahampi
tumhakam gatiya gamissami"ti therassa pattacivaram aggahesi. Tissavapipalim
arulhakale ca pattam aharapetva panakam katva adasi. Therassa pitamatteyeva
balamatta santhati. Devata pathavim sankhipitva venunadisantike ekam chadditaviharam
patva therassa vasanatthanam patijaggitva adasi.
     Punadivase therena mukhe dhovitamatte yagum pacitva adasi, yagum pitassa
bhattam pacitva upanamesi. Thero "tuyham thapehi upasaka"ti pattam hatthena pidahi.
"aham na duram gamissami"ti devata therasseva patte bhattam pakkhipitva
katabhattakiccassa therassa 3- pattacivaramadaya gamanamaggam 4- patipanna pathavim  sankhipitva
jajjaranadisantikam netva "bhante etam pannakhadakamanussanam vasanatthanam, dhumo 5-
pannayati, aham purato gamissami"ti theram vanditva attano bhavanam agamasi. Thero
sabbampi bhayakalam pannakhadakamanusse nissaya vasi.
@Footnote: 1 cha.Ma. nipaccakaram     2 Si. sariradhatucetiyatthanam
@3 cha.Ma. katabhattakicce there    4 cha.Ma. maggam         5 cha.Ma. dhumo
     Isidattattheropi anupubbena carikam caranto alajanapadam sampapuni. Tattha
manussa natipakkani madhukaphalani bhinditva atthim adaya tacam chaddetva
agamamsu. Thero "avuso mahasona bhikkhaharo pannayati"ti vatva pattacivaram
aharapetva civaram parupitva pattam niharitva atthasi. Tarunadarika 1- theram
thitam disva "imina koci attho bhavissati"ti valukam punjitva madhukaphalattacam
patte pakkhipitva adamsu. Thera paribhunjimsu. Sattahamattam soyeva aharo ahosi.
     Anupubbena coriyassaram sampapunimsu. Manussa kumudani gahetva kumudanale
chaddetva agamamsu. Thero "avuso mahasona bhikkhaharo pannayati"ti vatva
pattacivaram aharapetva civaram parupitva pattam niharitva atthasi. Gamadaraka
kumudanale sodhetva patte pakkhipitva adamsu. Thera paribhunjimsu. Sattahamattameva
so 2- aharo ahosi.
     Anupubbena caranta pannakhadakamanussanam vasanatthane ekam gamadvaram
sampapunimsu. Tattha ekissa darikaya matapitaro arannam gacchanta "sace koci
ayyo agacchati, katthaci gantum ma adasi, ayyassa vasanatthanam acikkheyyasi
amma"ti ahamsu. Sa there disva pattam gahetva nisidapesi. Gehe dhannajati
nama natthi. Vasim pana gahetva gunjacocarukkhattacam gunjalatapattehi saddhim ekato
kottetva tayo pinde katva ekam isidattattherassa, ekam mahasonattherassa
patte thapetva "atirekapindam isidattattherassa patte thapessami"ti hattham pasaresi,
hattho parivattitva mahasonattherassa patte patitthapesi. Isidattatthero
"brahmanatissabhaye gunjacocapinde vipakadayakakammam desakalasampadaya kivapamanam
vipakam dassati"ti aha. Te tam samparibhunjitva vasanatthanam agamamsu. Sapi arannato
agatanam matapitunam acikkhi "dve thera agata,
@Footnote: 1 cha.Ma. tarunadaraka          2 cha.Ma. sova
Tesam me vasanatthanam acikkhitan"ti. Te ubhopi theranam santikam gantva vanditva
"bhante yam mayam labhama, tena tumhe patijaggissama, idheva vasatha"ti patinnam
ganhimsu. Therapi sabbabhayakalam te upanissaya vasimsu.
     Brahmanatissacore mate pitumaharaja chattam ussapesi. "bhayam vupasantam,
janapado sampunno"ti sutva parasamuddato bhikkhusamgho navaya mahatitthapattane
oruyha "mahasonatthero kaham vasati"ti pucchitva therassa santikam agamasi. Thero
pancasatabhikkhuparivaro 1- kalakagame mandalaramaviharam sampapuni. Tasmim samaye
kalakagame sattamattani kulasatani pativasanti. Rattibhage devata ahinditva
"mahasonatthero pancasatabhikkhuparivaro mandalaramaviharam sampatto, 2- ekeko
navahatthena satakena saddhim ekekakahapanagghanakam pindapatam detu"ti manusse
avocum. Punadivase ca thera kalakagame pindaya pavisimsu. Manussa nisidapetva
yagum adamsu. Mandalaramavasi tissabhutatthero 3- samghatthero hutva nisidi. Eko
mahaupasako tam vanditva "bhante mahasonatthero nama kataro"ti pucchi. Tena
samayena thero navakataro 4- hoti pariyante nisinno. Thero hattham pasaretva
"mahasono nama esa upasaka"ti aha. Upasako tam vanditva pattam ganhati.
Thero na deti. Tissabhutatthero "avuso sona yatha tvam na janasi, mayampi
evameva na janama, punnavantanam devata paripacenti, pattam munca 5- sabrahmacarinam
sangaham karohi"ti aha. Thero pattam adasi. Mahaupasako pattam adaya gantva
kahapanagghanakassa pindapatassa puretva navahatthasatakam adharakam katva aharitva
therassa hatthe thapesi. Aparopi upasako therassati satta satakasatani satta ca
pindapatasatani therasseva adamsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. pancabhikkhusataparivaro          2 cha.Ma. patto
@3 cha.Ma. tissabhutitthero. evamuparipi     4 cha.Ma. navako         5 cha.Ma. dehi
     Thero bhikkhusamghassa samvibhagam katva anupubbena mahaviharam papunitva
mukham dhovitva mahabodhim vanditva mahacetiyam vanditva thuparame thito civaram
parupitva bhikkhusamghaparivaro dakkhinadvarena nagaram pavisitva dvarato yava
valanjanakasala etasmim antare satthikahapanagghanakam pindapatam labhi. Tato
patthaya pana sakkarassa pamanam natthi. Evam kalavipattiyam madhukaphalattacopi kumudanalipi
dullabha jata, kalasampattiyam evarupo mahalabho udapadi.
     Vattabbakanigrodhattherassapi samanerakale brahmanatissabhayam udapadi,
samanero ca upajjhayo cassa parasamuddam na agamamsu, "pannakhadakamanusse
upanissaya vasissama"ti paccantabhimukha ahesum. Samanero sattahamattam
anaharo hutva ekasmim gamatthane talarukkhe talapakkam disva upajjhayam
aha "bhante thokam agametha, talapakkam patessami"ti. Dubbalosi tvam
samanera, ma abhiruhiti. "abhiruhissami bhante"ti khuddakavasim gahetva talam
abhiruyha 1- talapindim 2- chinditum arabhi, vasiphalam nikkhamitva bhumiyam pati.
     Thero cintesi "ayam kilamantova rukkham arulho, kinnu kho idani
karissati"ti. Samanero talapannam phaletva phaletva vasidandake bandhitva
ghatento ghatento bhumiyam patetva "bhante sadhu vatassa, sace vasiphalam ettha
paveseyyatha"ti aha. Thero "upayasampanno samanero"ti vasiphalam pavesetva
adasi. So vasim ukkhipitva talaphalani patesi. Thero vasim patapetva
pavattitva gatam talaphalam chinditva 3- samaneram otinnakale aha "samanera
tvam dubbalo, idam tava khadahi"ti. "naham bhante tumhehi akhadite
khadissami"ti vasim ganhitva talaphalani chinditva 3- pattam niharitva talaminjam
pakkhipitva therassa datva sayam khadi. Yava talaphalani ahesum, tava tattheva
@Footnote: 1 cha.Ma. aruyha     2 cha.Ma. talapindam        3 cha.Ma. bhinditva
Vasitva phalesu khinesu anupubbena pannakhadakamanussanam vasanatthane ekam
chadditaviharam pavisimsu. Samanero therassa vasanatthanam patijaggi. Thero samanerassa
ovadam datva viharam pavisi. Samanero "anayatane natthanam attabhavanam
pamanam natthi, buddhanam upatthanam karissami"ti cetiyanganam gantva appaharitam
karoti, sattahamattam niraharataya pavedhamano patitva nipannakova tinani
uddharati. Ekacce ca manussa aranne caranta madhum labhitva daruni ceva
sakapannanca gahetva tinacalanasannaya "migo nu kho eso"ti samanerassa
santikam gantva "kim karosi samanera"ti ahamsu. Tinaganthim ganhami upasakati.
Annopi koci atthi bhanteti. Ama upasaka upajjhayo me antogabbheti.
"mahatherassa datva khadeyyasi bhante"ti samanerassa madhum datva attano
vasanatthanam acikkhitva "mayam sakhabhangam 1- karonta gamissama, etaya sannaya
theram gahetva agaccheyyasi ayya"ti vatva agamamsu.
     Samanero madhum gahetva therassa santikam gantva bahi thatva "vandami
bhante"ti aha. Thero "samanero jighacchaya anudayhamano agato bhavissati"ti
tunhi ahosi. Sopi puna "vandami bhante"ti aha. Kasma samanera
dubbalabhikkhunam sukhena nipajjitum na desiti. Dvaram vivaritum te 2- saruppam
bhanteti. Thero utthahitva dvaram vivaritva "kinte samanera laddhan"ti aha.
Manussehi madhu dinnam, khaditum saruppam bhanteti. Samanera evameva khaditum
kilamissama, panakam katva pivissamati. Samanero panakam katva therassa 3-
adasi. Atha nam thero "manussanam vasanatthanam pucchasi samanera"ti aha.
Sayameva acikkhimsu bhanteti. "samanera patova gacchanta kilamissama, ajjeva
gamissama"ti pattacivaram ganhapetva nikkhami. Te gantva manussanam vasanatthanassa
avidure nipajjimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. sakhabhangam     2 cha.Ma. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. ayam patho na dissati
     Samanero rattibhage cintesi "maya pabbajitakalato patthaya gamante
arunam nama na utthapitapubban"ti, so pattam gahetva arunam utthapetum
arannam agamasi. Mahathero samaneram nipannatthane apassanto "manussakhadakehi
gahito bhavissati"ti cintesi. Samanero aranne arunam utthapetva pattena
udakanca dantakatthanca gahetva agami. Samanera kuhim gatosi, mahallakabhikkhunam
te vitakko uppadito, dandakammam aharati. Aharissami bhanteti. Thero
mukham dhovitva civaram parupi. Ubhopi manussanam vasanatthanam agamamsu. Manussapi
attano paribhogam kandamulaphalapannam adamsu. Theropi paribhunjitva viharam agamasi.
Samanero udakam aharitva "pade dhovissami 1- bhante"ti aha. Samanera
tvam rattim kaham gato, amhakam vitakkam uppadesiti. Bhante gamante me
arunam na utthapitapubbam, arunutthapanatthaya arannam agamasinti. 2- "samanera
na tuyham dandakammam anucchavikam, amhakam anucchavikan"ti vatva thero tasmimyeva
thane vasi, samanerassa ca sannam adasi "mayam tava mahallaka, `idam nama
bhavissati'ti na sakka janitum, tvam attanam rakkheyyasi"ti. Thero kira anagami,
tam aparabhage manussakhadaka khadimsu. Samanero attanam rakkhitva bhaye
vupasante tatharupe 3- thane upajjham gahetva upasampanno hutva buddhavacanam
uggahetva tipitakadharo hutva vattabbakanigrodhatthero nama jato.
     Pitumaharaja rajjam patipajji. Parasamudda agatagata bhikkhu "kaham
vattabbakanigrodhatthero, kaham vattabbakanigrodhatthero"ti pucchitva tassa santikam
agamamsu. Mahabhikkhusamgho theram parivaresi. So mahabhikkhusamghaparivuto anupubbena
mahaviharam patva mahabodhim mahacetiyam thuparamanca vanditva nagaram payasi. 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. dhovami          2 cha.Ma. agacchinti
@3 cha.Ma. yatharupe         4 cha.Ma. pavisi
Yava dakkhinadvara gacchantasseva navasu thanesu ticivaram uppajji, antonagaram
pavitthakalato patthaya mahasakkaro uppajji. Iti kalavipattiyam
talaphalakandamulapannampi dullabham jatam, kalasampattiyam evarupo mahalabho uppanno. 1-
Evam kalavipattipatibahitatta vipakam datum asakkontani kalasampattim agamma
vipaccantiti pajanati.
     Aparassapi bahuni kalyanakammani honti, tani payogavipattiyam thitassa
na vipacceyyum. So pana ekena kalyanakammena sammapayoge patitthito
tini sucaritani pureti, pancasilam dasasilam rakkhati. Kalasampattiyam nibbattassa
rajano sabbalankarapatimandita rajakannayo etassa anucchavikati pesenti,
yanavahanamanisuvannarajatadibhedam tam tam pannakaram etassa anucchavikanti
pesenti.
     Pabbajjupagatopi mahayaso hoti mahanubhavo. Tatridam vatthu:- kutakannaraja
kira girigamakannavasikam culasudhammattheram mamayati, so uppalavapiyam vasamano
theram pakkosapesi. Thero agantva malaramavihare vasati. Raja therassa
mataram pucchi "kim thero piyayati"ti. Kandam maharajati. Raja kandam
gahapetva viharam gantva therassa dadamano mukham ulloketum nasakkhi, so
nikkhamitva ca bahiparivene devim pucchi "kidiso thero"ti. Tvam puriso hutva
ulloketum na sakkosi, aham katham sakkhissami, naham janami kidisoti. Raja
"mama ratthe balikarakam gahapatiputtam ulloketum na visahami, mahantam vata bho
buddhasasanam nama"ti apphotesi. Tipitakaculanagattherampi mamayati, tassa anguliyam
eka pilaka utthahi. Raja "theram passissami"ti viharam gantva balavapemena angulim
mukhena ganhi, antomukheyeva pilaka bhinna, pubbalohitam anutthuhitva there
@Footnote: 1 cha.Ma. uppannoti
Sinehena amatam viya ajjhohari. Soyeva thero aparabhage maranamance nipajji.
Raja gantva asucikapallakam sise thapetva "dhammasakatassa akkho bhijjati"ti
paridevamano vicari. Pathavissarassa asucikapallakam sisena ukkhipitva vicaranam nama
kassa gatamaggo, sammapayogassa gatamaggo. 1- Evam payogavipattipatibahitatta
vipakam datum asakkontani payogasampattimagamma vipaccantiti pajanati. Evam
catuhi vipattihi patibahitam kalyanakammam vipakam adatva catasso sampattiyo
agamma deti.
     Tatridam bhutamattham katva opammam:- eko kira maharaja ekassa
amaccassa appamattakena kujjhitva tam bandhanagare bandhapesi, tassa nataka
ranno kuddhabhavam natva kinci avatva candakodhe vigate rajanam tassa
niraparadhabhavam janapesum. Raja muncitva tassa thanantaram patipakatikam akasi.
Athassa tato tato agacchantanam pannakaranam pamanam nahosi. Manussa
sampaticchitum nasakkhimsu. Tattha ranno appamattakena kujjhitva tassa bandhanagare
bandhapitakalo viya puthujjanassa niraye nibbattakalo, athassa natakehi rajanam
sannapetva thanantarassa patipakatikakaranakalo viya tassa sagge nibbattakalo,
pannakaram sampaticchitum asamatthakalo viya catasso sampattiyo agamma kalyanakammanam
devalokato manussalokam, manussalokato devalokanti evam sukhatthanato
sukhatthanameva netva kappasatasahassampi sukhavipakam datva nibbanasampapanam
veditabbam.
     Evam tava palivasena dutiyabalam dipetva puna "ahosi kammam ahosi
kammavipako"ti imina patisambhidanayenapi 2- dipetabbam. Tattha ahosi kammanti
atite ayuhitam kammam atiteyeva ahosi. Yena ca atite vipako dinno, tam
@Footnote: 1 cha.Ma. gatamaggoti        2 khu.pati. 31/523/414 (sya)
Sandhaya ahosi kammavipakoti vuttam. Ditthadhammavedaniyadisu pana bahusupi ayuhitesu
ekam ditthadhammavedaniyam vipakam deti, sesani avipakani. Ekam upapajjavedaniyam
patisandhim akaddhati, sesani avipakani. Ekenanantariyena niraye upapajjati,
sesani avipakani. Atthasu samapattisu ekaya brahmaloke nibbattati, sesa
avipaka. Idam sandhaya nahosi kammavipakoti vuttam. Yo pana bahumpi kusalakusalam
kammam katva kalyanamittam nissaya arahattam papunati, etassa kammavipako
nahosi nama. Yam atite ayuhitam etarahi vipakam deti, tam ahosi kammam
atthi kammavipako nama. Yam purimanayeneva avipakatam apajjati, tam ahosi
kammam natthi kammavipako nama. Yam atite ayuhitam anagate vipakam dassati,
tam ahosi kammam bhavissati kammavipako nama. Yam purimanayeneva avipakatam
apajjissati, tam ahosi kammam na bhavissati kammavipako nama.
     Yam etarahi ayuhitam etaraheva vipakam deti, tam atthi kammam atthi
kammavipako nama. Yam purimanayeneva avipakatam apajjati, tam atthi kammam
natthi kammavipako nama. Yam etarahi ayuhitam anagate vipakam dassati, tam
atthi kammam bhavissati kammavipako nama. Yam purimanayeneva avipakatam apajjissati,
tam atthi kammam na bhavissati kammavipako nama.
     Yam sayampi anagatam, vipakopissa anagato, tam bhavissati kammam bhavissati
kammavipako nama. Yam sayam bhavissati, purimanayeneva avipakatam apajjissati, tam
bhavissati kammam na bhavissati kammavipako nama.
     Idam tathagatassati idam sabbehipi etehi akarehi tathagatassa
kammantaravipakantarajananananam akampiyatthena dutiyabalam veditabbanti.
                        Dutiyabalaniddesavannana.
                          -------------
                           Tatiyabalaniddesa
     [811] Tatiyabalaniddese maggoti va patipadati va kammassevetam namam.
Nirayagaminitiadisu nirassadatthena niratiatthena ca nirayo. Uddham anugantva tiriyam
ancitati tiracchana, tiracchanayeva tiracchanayoni. Petataya pitti, 1- ito pecca
gatabhavenati attho. Pittiyeva pittivisayo. Manassa ussannataya manussa, manussava
manussaloko. Dibbanti pancahi kamagunehi adhimattaya va thanasampattiyati
deva, devava devaloko. Vanam vuccati tanha, tam tattha 2- natthiti nibbanam.
Nirayam gacchatiti nirayagami. Idam maggam sandhaya vuttam. Patipada pana nirayagamini
nama hoti. Sesapadesupi eseva nayo. Imam sabbampi patipadam tathagato pajanati.
     Katham? sakalagamavasikesupi hi ekato ekam sukaram va migam va jivita
Voropentesu sabbesampi cetana parassa jivitindriyarammanava hoti, tam pana
kammam tesam ayuhanakkhaneyeva nana hoti. Tesu hi eko adarena chandajato
karoti, eko "ehi tvampi karohi"ti parehi nippilitatta karoti, eko
samanacchando viya hutva appatibahiyamano vicarati. Tesu eko teneva kammena
niraye nibbattati, eko tiracchanayoniyam, eko pittivisaye. Tam tathagato
ayuhanakkhaneyeva "imina niharena ayuhitatta esa niraye nibbattissati,
esa tiracchanayoniyam, esa pittivisaye"ti pajanati. Niraye nibbattamanampi
"esa atthasu mahanirayesu nibbattissati, esa solasasu ussadesuti 3- pajanati.
Tiracchanayoniyam nibbattamanampi "esa apadako bhavissati, esa dipadako, esa
catuppadako, esa bahuppadako"ti pajanati. Pittivisaye nibbattamanampi "esa
nijjhamatanhiko bhavissati, esa khuppipasiko, esa paradattupajivi"ti pajanati.
@Footnote: 1 cha.Ma. petti. evamuparipi      2 cha.Ma. ettha
@3 cha.Ma. ussadanirayesu nibbattissatiti
Tesu ca kammesu "idam kammam patisandhim akaddhitum na sakkhissati, dubbalam dinnaya
patisandhiya upadhivepakkam bhavissati"ti pajanati.
     Tatha sakalagamavasikesu ekato pindapatam dadamanesu sabbesampi cetana
pindapatarammanava hoti. Tam pana kammam tesam ayuhanakkhaneyeva purimanayena
nana hoti. Tesu keci devaloke nibbattanti, 1- keci manussaloke. Tam tathagato
ayuhanakkhaneyeva "imina niharena ayuhitatta esa manussaloke nibbattissati,
esa devaloke"ti pajanati. Devaloke nibbattamanampi "esa paranimmitavasavattisu
nibbattissati, esa nimmanaratisu, esa tusitesu, esa yamesu, esa tavatimsesu,
esa catumaharajikesu, esa bhummadevesu, esa pana jetthakadevaraja hutva
nibbattissati, esa etassa dutiyam va tatiyam va thanantaram karento 2- paricarako
hutva nibbattissati"ti pajanati. Manussesu nibbattamanampi "esa khattiyakule
nibbattissati, esa brahmanakule, esa vessakule, esa suddakule, esa pana
manussesu raja hutva nibbattissati, esa etassa dutiyam va tatiyam va
thanantaram karento 2- paricarako hutva nibbattissati"ti pajanati. Tesu ca
kammesu "idam kammam patisandhim akaddhitum na sakkhissati, dubbalam dinnaya
patisandhiya upadhivepakkam bhavissati"ti pajanati.
     Tatha vipassanam patthapentesuyeva "yena niharena vipassana araddha,
esa arahattam papunissati, esa arahattam pattum na sakkhissati, esa anagamiyeva
bhavissati, esa sakadagamiyeva, esa sotapannoyeva, esa pana maggam va phalam
va sacchikatum na sakkhissati, lakkhanarammanaya vipassanayameva thassati, esa
paccayapariggaheyeva thassati, esa namarupapariggaheyeva thassati, esa arupapariggaheyeva
thassati, esa rupapariggaheyeva thassati, esa mahabhutamattameva vavatthapessati, esa kinci
sallakkhetum na sakkhissati"ti pajanati.
@Footnote: 1 cha.Ma. nibbattissanti     2 cha.Ma. karonto
     Kasinaparikammam karontesupi "etassa parikammamattameva bhavissati, nimittam
uppadetum na sakkhissati, esa pana nimittam uppadetum sakkhissati, appanam
papetum na sakkhissati. Esa appanam papetva jhanam padakam katva vipassanam
patthapetva arahattam ganhissati"ti pajanatiti.
                        Tatiyabalaniddesavannana.
                           ----------
                           Catutthabalaniddesa
     [812] Catutthabalaniddese khandhananattanti "ayam rupakkhandho nama .pe.
Ayam vinnanakkhandho nama"ti evam pancannam khandhanam nanakaranam pajanati.
Tesupi "ekavidhena rupakkhandho .pe. Ekadasavidhena rupakkhandho. Ekavidhena
vedanakkhandho .pe. Bahuvidhena vedanakkhandho. Ekavidhena sannakkhandho .pe.
Ekavidhena sankharakkhandho .pe. Ekavidhena vinnanakkhandho .pe. Bahuvidhena
vinnanakkhandho"ti evam ekekassa khandhassa nanattam pajanati. Ayatanananattanti
"idam cakkhvayatanam nama .pe. Idam dhammayatanam nama. Tattha dasayatana kamavacara,
dve catubhumika"ti evam ayatanananattam pajanati dhatunanattatanti "ayam cakkhudhatu
nama .pe. Ayam manovinnanadhatu nama. Tattha solasa dhatuyo kamavacara,
dve catubhumika"ti evam dhatunanattam pajanati.
     Puna anekadhatunanadhatulokananattanti idam na kevalam upadinnakasankharalokasseva
nanattam tathagato pajanati, anupadinnakasankharalokassapi nanattam tathagato
pajanatiyevati dassetum gahitam. Paccekabuddha hi dve ca aggasavaka
upadinnakasankharalokassapi nanattam ekadesatova pajananti, 1- no nippadesato.
Anupadinnakassa 2- pana nanattam na pajananti. Sabbannubuddho pana "imaya
@Footnote: 1 cha.Ma. jananti       2 cha.Ma. anupadinnakalokassa
Nama dhatuya ussannaya imassa nama rukkhassa khandho seto hoti, imassa
kalako, imassa mattho, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco. Imaya nama
dhatuya ussannaya imassa rukkhassa pattam vannasanthanadivasena evarupam nama
hoti. Imaya pana dhatuya ussannaya 1- imassa rukkhassa pupapham nilakam hoti,
pitakam lohitakam odatam sugandham duggandham hoti. Imaya nama dhatuya ussannaya
phalam khuddakam hoti, mahantam digham rassam vattam susanthanam dussanthanam mattham pharusam
sugandham duggandham madhuram tittakam ambilam katkam kasavam hoti. Imaya nama dhatuya
ussannaya imassa rukkhassa kantako tikhino hoti, atikhino ujuko kutilo
tambo kalako nilo odato hoti"ti evam anupadinnakasankharalokassa nanattam
pajanati. Sabbannubuddhanamyeva hi etam balam, na annesanti.
                        Catutthabalaniddesavannana.
                            --------
                           Pancamabalaniddesa
     [813] Pancamabalaniddese hinadhimuttikati hinajjhasaya. Panitadhimuttikati
kalyanajjhasaya. Sevantiti nissayanti alliyanti. Bhajantiti upasankamanti.
Payirupasantiti punappunam upasankamanti. Sace hi acariyupajjhaya na silavanta 2-
honti, saddhiviharika silavanta 2- honti, te attano acariyupajjhayepi na
upasankamanti, attana sadise saruppabhikkhuyeva upasankamanti. Sace acariyupajjhaya
saruppabhikkhu, itare asaruppa, tepi na acariyupajjhaye upasankamanti, attana
sadise hinadhimuttikeeva upasankamanti.
     Evam upasankamanam pana na kevalam etaraheva, atitanagatepiti dassetum
atitampi addhanantiadimaha. Tam uttanatthameva. Idampana dussilanam
@Footnote: 1 cha.Ma. ussannatta           2 cha.Ma. silavanto
Dussilasevanameva, silavantanam silavantasevanameva, duppannanam duppannasevanameva,
pannavantanam pannavantasevanameva ko niyametiti? ajjhasayadhatu niyameti.
Sambahula kira bhikkhu ekam gamam ganabhikkhacaram caranti. Manussa bahum bhattam
aharitva pattani puretva "tumhakam yathasabhagena paribhunjatha"ti datva
uyyojesum. Bhikkhupi ahamsu "avuso manussa dhatusampayuttakamme payojenti"ti.
Tipitakaculabhayattheropi nagadipe cetiyavandanaya pancahi bhikkhusatehi saddhim gacchanto
ekasmim game manussehi nimantito. Therena ca saddhim eko asaruppo bhikkhu atthi,
dhuraviharepi eko asaruppabhikkhu atthi. Dvisu bhikkhusamghesu gamam osarantesu
te ubhopi jana kincapi agantukena nevasiko nevasikena va agantuko na
ditthapubbo, evam santepi ekato hutva hasitva hasitva kathayamana ekamantam
atthamsu. Thero disva "sammasambuddhena janitva dhatusamyuttam kathitan"ti aha.
     Evam ajjhasayadhatu niyametiti vatva dhatusamyuttena 1- ayamevattho
dipetabbo. Gijjhakutapabbatasminhi gilanaseyyaya nipanno bhagava arakkhanatthaya
parivaretva vasantesu sariputtamoggallanadisu ekamekam attano attano parisaya
saddhim cankamantam oloketva bhikkhu amantesi "passatha no tumhe bhikkhave
sariputtam sambahulehi bhikkhuhi saddhim cankamantanti. Evambhanteti. Sabbe kho
ete bhikkhave bhikkhu mahapanna"ti 1- sabbam vittharetabbanti.
                        Pancamabalaniddesavannana.
                         --------------
                           Chatthabalaniddesa
     [814] Chatthabalaniddese asayanti yattha satta asayanti nivasanti, tam
tesam nivasatthanam ditthigatam va yathabhutananam va. Anusayanti appahinanusayitam
@Footnote: 1 sam.ni. 16/99/149
Kilesam. Caritanti kayadihi abhisankhatam kusalakusalam. Adhimuttinti ajjhasayam.
Apparajakkhetiadisu pannamaye akkhimhi appam parittam ragadosamoharajam etesanti
apparajakkha. Tasseva mahantataya maharajakkha. Ubhayenapi mandakilese mahakilese
ca satte dasseti. Yesam saddhadini indriyani tikkhani, te tikkhindriya. Yesam
tani muduni, te mudindriya. Yesam asayadayo kotthasa sundara, te svakaRa.
Viparita dvakaRa. Ye kathitam karanam sallakkhenti, sukhena sakka honti
vinnapetum, te suvinnapaya. Viparita duvinnapaya. Ye ariyamaggapativedhassa
anucchavika upanissayasampanna, te bhabba. Viparita abhabba.
     [815] Evam chatthabalassa matikam thapetva idani yathapatipatiya bhajento
katamo ca sattanam asayotiadimaha. Tatthassa sassato lokotiadinam attho hettha
nikkhepakandavannanayam 1- vuttoyeva. Iti bhavaditthisannissita vati evam
sassataditthim va sannissita. Sassataditthi hi ettha "bhavaditthi"ti vutta,
ucchedaditthi ca "vibhavaditthi"ti. Sabbaditthinanhi sassatucchedaditthihi
sangahitatta sabbepime ditthigatika satta imava dve ditthiyo sannissita
honti. Vuttampi cetam:- "dvayanissito khvayam kaccana loko yebhuyyena
atthitanceva natthitanca"ti. 2- Ettha hi atthitati sassatam. Natthitati ucchedo.
Ayantava vattasannissitanam puthujjananam sattanam asayo.
     Idani vivattasannissitanam suddhasattanam asayam dassetum ete va pana ubho
ante anupagammatiadi vuttam. Tattha ete va panati eteyeva. Ubho anteti
sassatucchedasankhate dve ante. Anupagammati analliyitva. Idappaccayata-
paticcasamuppannesu dhammesuti idappaccayataya ceva paticcasamuppannesu dhammesu ca.
Anulomika khantiti vipassanananam. Yathabhutam nananti maggananam. Idam vuttam
@Footnote: 1 sangani. A. 1/1105/428        2 sam.ni. 16/15/18
Hoti:- ya paticcasamuppade ceva paticcasamuppannadhammesu ca ete ubho
sassatucchedaante anupagantva vipassana patiladdha, yanca tato uttarimaggananam,
ayam sattanam asayo, ayam vattasannissitananca vivattasannissitananca sabbesampi
sattanam asayo, idam vasanatthananti. Ayam acariyanam samanatthakatha.
     Vitandavadi panaha "maggo nama vasam viddhamsento gacchati, nanu tvam
maggo vasoti vadesi"ti. So vattabbo "tvam ariyavasabhanako hosi na hosi"ti.
Sace pana "na homi"ti vadati, "tvam abhanakataya na janasi"ti vattabbo.
Sace "bhanakosmi"ti vadati, suttam ahara"ti vattabbo. Sace aharati,  iccetam
kusalam. No ce aharati, sayam aharitabbam "dasayime bhikkhave ariyavasa, ye ariya 1-
avasimsu va avasanti va avasissanti va"ti. 2- Etanhi suttam maggassa
vasabhavam dipeti, tasma sukathitamevetanti. Idampana bhagava sattanam asayam jananto
imesanca ditthigatanam vipassanananamagganananam appavattikkhanepi pajanatieva.
Vuttampi cetam:-
              "kamam sevantanneva janati `ayam puggalo kamagaruko
         kamasayo kamadhimutto'ti. Nekkhammam sevantanneva janati
         `ayam puggalo nekkhammagaruko nekkhammasayo nekkhammadhimutto'ti.
         Byapadam .pe. Abyapadam .pe. Thinamiddham .pe. Alokasannam
         sevantanneva janati `ayam puggalo alokasannagaruko
         alokasannasayo alokasannadhimutto"ti. 3-
     [816] Anusayaniddese kamarago ca so appahinatthena anusayo cati
kamaraganusayo. Sesapadesupi eseva nayo. Yam loke piyarupanti yam imasmim
loke piyajatikam. Satarupanti satajatikam assadapadatthanam ittharammanam. Ettha
sattanam raganusayo anusetiti etasmim ittharammane sattanam appahinatthena
@Footnote: 1 ka. yadariya       2 an.dasaka. 24/19/23       3 khu.pati. 31/278/180 (sya)
Raganusayo anuseti. Yatha nama udake nimuggassa hettha ca upari ca
samantabhage ca udakameva hoti, evameva ittharammane raguppatti nama
sattanam acinnasamacinna. Tatha anittharammane patighuppatti. Iti imesu dvisu
dhammesuti evam imesu dvisu kamaragapatighavantesu itthanittharammanadhammesu.
Avijjanupatitati kamaragapatighasampayutta hutva arammanakaranavasena avijja
anupatita. Tadekatthoti taya avijjaya sampayuttekatthavasena ekattho. Mano
ca ditthi ca vicikiccha cati navavidho mano dvasatthividha ditthi atthavatthuka
ca vicikiccha. Bhavaraganusayo panettha kamaraganusayeneva sangahitoti veditabbo.
     [817] Caritaniddese terasa cetana punnabhisankharo, dvadasa apunnabhisankharo,
catasso anenjabhisankharo. Tattha kamavacaro parittabhumiko, itaro mahabhumiko.
Tisupi va etesu yo koci appavipako parittabhumiko, bahuvipako mahabhumikoti
veditabbo.
     [818] Adhimuttiniddeso hettha pakasitova. Kasma panayam adhimutti
hettha vuttapi puna gahitati? ayanhi hettha patiyekkam baladassanavasena
gahita, idha sattanam tikkhindriyamudindriyabhavadassanattham.
     [819] Maharajakkhaniddese ussadagataniti vepullagatani. Pahanakkamavasena
cesa uppatipatiya niddeso kato.
     [820] Anussadagataniti avepullagatani. Tikkhindriyamudindriyaniddese
upanissayaindriyani nama kathitani. Uppatipatiya niddese panettha payojanam
hettha vuttanayeneva veditabbam.
     [823] Tatha dvakaraniddesadisu papasayati akusalasaya. Papacaritati
apunnabhisankharaparipuraka. Papadhimuttikati sakkayabhirata vattajjhasaya.
     [824] Svakaraniddese yasma kalyano nama anusayo natthi, tasma
"kalyananusaya"ti na vuttam. Sesam vuttavipariyayena veditabbam.
     [826] Bhabbabhabbaniddese kammavaranenati pancavidhena anantariyakammena.
Kilesavaranenati niyatamicchaditthiya. Vipakavaranenati ahetukapatisandhiya. Yasma
pana duhetukanampi ariyamaggapativedho natthi, tasma duhetukapatisandhipi
vipakavaranamevati veditabba. Assaddhati buddhadisu saddharahita. Acchandikati
kattukamyatakusalacchandarahita. Uttarakuruka manussa acchandikatthanam pavittha.
Duppannati bhavangapannaya parihina. Bhavangapannaya pana paripunnayapi yassa bhavangam
lokuttarassa padakam na hoti, so duppannoyeva nama. Abhabba niyamam okkamitum
kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyamasankhata maggam
okkamitum abhabba.
       [827] Na kammavaranenatiadini vuttavipariyayena veditabbani. Idam
dvinnam nananam bhajaniyam indriyaparopariyattinanassa ca asayanusayananassa
ca. Ettha hi asayanusayananena indriyaparopariyattinanampi bhajitam. Iti
imani dve nanani ekato hutva ekam balananam nama jatanti.
                        Chatthabalaniddesavannana.
                          ------------
                           Sattamabalaniddesa
     [828] Sattamabalaniddese jhayatiti jhayi. Cattaro jhayiti jhayino
cattaro jana vuccanti. Tattha pathamacatukke tava pathamo samapattilabhi samanoyeva
na labhimhiti, kammatthanam samanamyeva na kammatthananti sanni hoti, ayam
appagunajjhanalabhiti veditabbo. Dutiyo samapattiya alabhiyeva labhimhiti,
Akammatthanam samanamyeva kammatthananti sanni hoti, ayam niddajhayi nama.
Niddayitva patibuddho evam mannati. Tatiyo samapattilabhi samano
samapattilabhimhiti, kammatthanameva samanam kammatthananti sanni hoti, ayam
pagunajjhanalabhiti veditabbo. Catuttho alabhiyeva alabhimhiti, akammatthanamyeva
akammatthananti sanni hoti, evamettha dve jana ajjhayinova jhayinam anto
pavitthatta jhayiti vutta.
     Dutiyacatukke sasankharena sappayogena samadhiparibandhikadhamme vikkhambhento
dandham samapajjati nama, ekadvicittavare thatva sahasa vutthahanto khippam
vutthati nama. Sukheneva pana samadhiparibandhikadhamme sodhento khippam samapajjati
nama, yathaparicchedena avutthahitva kalam atinametva vutthahanto dandham
vutthati nama. Itare dvepi iminava nayena veditabba. Ime cattaropi jana
samapattilabhinova.
     Tatiyacatukke idam jhanam pancangikam idam caturangikanti evam
angavavatthanaparicchede cheko samadhismim samadhikusalo nama, nivaranani pana vikkhambhetva
cittamanjusaya cittam thapetum acheko no samadhismim samapattikusalo nama.
Itarepi tayo iminava nayena veditabba. Imepi cattaro samapattilabhinoyeva.
     Idani yani jhanani nissaya ime puggala jhayi nama jata, tani
dassetum cattari jhananitiadimaha. Tattha cattari jhanani tayo ca vimokkha
atthato hettha dhammasangahatthakathayameva 1- pakasita. Sesanampi vimokkhattho
tattha vuttanayeneva veditabbo. Apicettha patipatiya satta appitappitakkhane
paccanikadhammehi vimuccanato arammane ca adhimuccanato vimokkho nama. Atthamo
@Footnote: 1 sangani.A. 1/160,248/219,244
Pana sabbaso sannavedayitehi vimuttatta apagatavimokkho 1- nama. Samadhisu
catukkanayapancakanayesu pathamajjhanasamadhi savitakkasavicaro nama. Pancakanaye
dutiyajjhanasamadhi avitakkavicaramattasamadhi nama. Catukkanayepi pancakanayepi upari
tisu jhanesu samadhi avitakkavicarasamadhi nama. Samapattisu hi patipatiya
atthannam samapattinam samadhitipi namam samapattitipi. Kasma? cittekaggatasabbhavato.
Nirodhasamapattiya tadabhavato na samadhiti namam.
     Hanabhagiyo dhammoti appagunehi pathamajjhanadihi vutthitassa sannamanasikaranam
kamadianupakkhandanam. Visesabhagiyo dhammoti pagunehi pathamajjhanadihi vutthitassa
sannamanasikaranam dutiyajjhanadianupakkhandanam. Vodanampi vutthananti imina
pagunavodanam vutthanam nama kathitam. Hetthimam hetthimanhi pagunajjhanam uparimassa
uparimassa padatthanam hoti. Tasma "vodanampi vutthanan"ti vuttam. Tamha
tamha samadhimha vutthanampi vutthananti imina bhavangavutthanam nama kathitam.
Bhavangena hi sabbajjhanehi vutthanam hoti, nirodhato pana phalasamapattiyava vutthahanti.
Idam palimuttakavutthanam namati.
                        Sattamabalaniddesavannana.
                          ------------
                           Atthamabalaniddesa
     [829] Atthamabalaniddese anekavihitam pubbenivasantiadi sabbampi
visuddhimagge vittharitameva.
                      Atthamabalaniddesavannana.
                       --------------
@Footnote: 1 cha.Ma. apagamavimokkho
                           Navamabalaniddesa
     [830] Navamabalaniddesepi dibbena cakkhunatiadi sabbam tattheva
vittharitameva.
                        Navamabalaniddesavannana.
                           -----------
                           Dasamabalaniddesa
     [831] Dasamabalaniddese cetovimuttinti phalasamadhim. Pannavimuttinti
phalananam. Sesam sabbattha uttanatthameva. Ayantavettha acariyanam samanatthakatha.
Paravadi panaha "dasabalananam nama patiyekkam natthi, sabbannutannanassevayam
pabhedo"ti. Tam na tatha datthabbam. Annameva hi dasabalananam, annam sabbannutannanam.
Dasabalanananhi sakasakakiccameva janati, sabbannutannanam pana tampi tato avasesampi
janati. Dasabalananesupi hi 1- pathamam karanakaranameva janati. Dutiyam
kammantaravipakantarameva, tatiyam kammaparicchedameva, catuttham dhatunanattakaranameva,
pancamam sattanam ajjhasayadhimuttimeva, chattham indriyanam tikkhamudubhavameva, sattamam
jhanadihi saddhim tesam sankilesadimeva, atthamam pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamam
sattanam cutipatisandhimeva, dasamam saccaparicchedameva. Sabbannutannanam pana etehi
janitabbanca tato uttaritaranca pajanati, etesam pana kiccam na sabbam karoti. Tanhi
jhanam hutva appetum na sakkoti, iddhi hutva vikubbitum na sakkoti, maggo
hutva kilese khepetum na sakkoti.
     Apica paravadi evam pucchitabbo "dasabalananam nama etam savitakkasavicaram
avitakkavicaramattam avitakkavicaram kamavacaram rupavacaram arupavacaram lokiyam
lokuttaran"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati
Jananto "patipatiya satta nanani savitakkasavicarani"ti vakkhati, tato "parani
dve nanani avitakkavicarani"ti vakkhati, "asavakkhayananam siya savitakkasavicaram,
siya avitakkavicaramattam, siya avitakkavicaran"ti vakkhati. Tatha "patipatiya satta
kamavacarani, tato dve rupavacarani, avasane ekam lokuttaran"ti vakkhati,
"sabbannutannanam pana savitakkasavicarameva kamavacarameva lokiyameva"ti vakkhati.
Iti annadeva dasabalananam, annam sabbannutannananti.
                     Sammohavinodaniya vibhangatthakathaya
                       nanavibhangavannana nitthita.
                         ---------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 54 page 451-501. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=10653&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=10653&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=835              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=11353              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=9137              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=9137              Contents of The Tipitaka Volume 35 http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]