ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

     [1162] Nivaranagocchakassa thinamiddhaniddese cittassa akalyatati 3-
cittassa gilanabhavo. Gilano hi akalyakoti vuccati. Vinayepi vuttam "naham
bhante akallako"ti. 4- Akammannatati cittassa gelannasankhatova akammannatakaro.
Oliyanati oliyanakaro. Iriyapathikacittam hi iriyapatham santharetum asakkontam
rukkhe vagguli viya khile laggitapaniyavarako viya 5- ca oliyati, tassa tam akaram
sandhaya "oliyana"ti vuttam. Dutiyapadam upasaggavasena vaddhitam. Linanti avippharikataya
patikutitam. Itare dve akarabhavaniddesa. Thinanti sappipindo viya avippharikataya
ghanabhavena thinam. 6- Thiyanati akaraniddeso. Thiyitabhavo thiyitattam, avippharavaseneva
thaddhatati attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. cutipatisandhivasena    2 cha.Ma. eva                 3 cha.Ma. akallatati
@4 vinaYu. 1/151/84       5 cha.Ma. laggitaphanitavarako viya    6 cha.Ma. thitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page436.

[1163] Kayassati khandhattayasankhatassa namakayassa. Akalyata akammannatati hettha vuttanayameva. Megho viya akasam kayam onayhatiti onaho. Sabbato bhagena onaho pariyonaho. Abbhantare samorundhatiti antosamorodho. Yatha hi nagare rundhitva gahite manussa bahi nikkhamitum na labhanti, evampi middhena samoruddha dhamma vippharavasena nikkhamitum na labhanti. Tasma "antosamorodho"ti vuttam. Medhatiti middham. Akammannabhavena vihimsatiti attho. Supanti tenati soppam. Akkhidaladinam pacalabhavam karotiti pacalayika. Supana supitattanti akarabhavaniddeso. 1- Yam pana tesam purato soppapadam, tassa puna vacane karanam vuttameva. Idam vuccati thinamiddhanivarananti idam thinanca middhanca ekato katva avaranatthena thinamiddhanivarananti vuccati. Yam yebhuyyena sekkhaputhujjananam niddaya pubbabhagaaparabhagesu uppajjati, tam arahattamaggena samucchijjati. Khinasavanam pana karajakayassa dubbalabhavena bhavangotaranam hoti, tasmim asammisse vattamane te supanti. Sa nesam nidda nama hoti. Tenaha bhagava "abhijanami kho panaham aggivessana gimhanam pacchime mase catugunam sanghatim pannapetva dakkhinena passena sato sampajano niddam okkamita"ti. 2- Evarupo panayam karajakayassa dubbalabhavo na maggavajjho, upadinnakepi anupadinnakepi labbhati. Upadinnakepi labbhamano yada khinasavo dighamaggam gato hoti, annataram va pana kammam katva kilanto, evarupe kale labbhati. Anupadinnakepi labbhamano pannapupphesu labbhati. Ekaccanam hi rukkhanam pannani suriyatapena pasariyanti, rattim patikutanti. Padumapupphadini suriyatapena pupphanti, rattim puna patikutanti. Idam pana middham akusalatta khinasavanam na hotiti. Tattha siya:- "na middham akusalam. Kasma? rupatta. Rupampi 3- abyakatam, Idanca rupam. Tenevettha `kayassa akalyata akammannata'ti kayaggahanam katan"ti. @Footnote: 1 cha.Ma.....niddesa 2 Ma. mu. 12/387/345 3 cha.Ma. rupanhi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page437.

Yadi "kayassa"ti vuttamattenetam 1- rupam, kayapassaddhadayopi dhamma rupameva bhaveyyum. "sukhanca kayena patisamvedeti. 2- Kayena ceva paramatthasaccam sacchikaroti"ti 3- sukhapatisamvedena paramatthasaccasacchikarananipi rupakayeneva siyum. Tasma na vattabbametam "rupam middhan"ti. Namakayo hi ettha kayo nama. Yadi namakayo, atha kasma "soppam pacalayika"ti vuttam. Na hi namakayo supati, na ca pacalayatiti? lingadini viya indriyassa tassa phalatta. Yatha hi "itthilingam itthinimittam itthikuttam itthakappo"ti imani lingadini itthindriyassa phalatta vuttani, evam imassapi namakayagelannasankhatassa middhassa phalatta soppadini vuttani. Middhe hi sati tani hontiti phalupacarena middham arupampi samanam "soppam pacalayika supana supitattan"ti vuttam. Akkhidaladinam pacalabhavam karotiti pacalayikati vacanatthenapi cayam attho sadhitoyevati na rupam middham. Onahadihipi cassa arupabhavo dipitoyeva. Na hi rupam namakayassa onaho pariyonaho antosamorodho hotiti. Nanu ca iminava karanenetam rupam. Na hi arupam kassaci onaho, na pariyonaho, na antosamorodho hotiti? yadi evam avaranampi na bhaveyya. Tasma yatha kamacchandadayo arupadhamma avaranatthena nivarana, evam imassapi onahanatadiatthena onahadita veditabba. Apica "panca nivarane pahaya cetaso upakkilese pannaya dubbalikarane"ti 4- vacanatopetam arupam. Na hi rupam cittupakkileso, na pannaya dubbalikaranam hotiti. Kasma na hoti. Nanu vuttam:- "santi bhikkhave eke samanabrahmana suram pivanti merayam. Suramerayapana appativirata. Ayam bhikkhave pathamo samanabrahmananam upakkileso"ti. 5- @Footnote: 1 cha.Ma. vuttamattenevetam 2 abhi. 34/163/51, di.Si. 9/230/75 @3 pali. paramasaccam, Ma.Ma. 13/183/158, an. catukka. 21/113/132 @4 di.Ma. 10/146/75, sam.Ma. 19/233/96 5 an.catukka. 21/50/60

--------------------------------------------------------------------------------------------- page438.

Aparampi vuttam "../../bdpicture/cha khome gahapatiputta adinava suramerayamajjapamadatthananuyoge sanditthika dhanahani, 1- kalahappavaddhani, roganam ayatanam, akittisanjanani, hirikopinaniddamsani, 2- pannaya dubbalikaranitveva chattham padam bhavati"ti. 3- Paccakkhatopi cetam siddhameva, yasma 4- majje udaragate cittam sankilissati, panna dubbala hoti. Tasma majjam viya middhampi cittasankileso ceva pannaya dubbalikarananca siyati? na paccayaniddesato. Yadi hi majjam sankileso bhaveyya, "so ime panca nivarane pahaya cetaso upakkilese"ti 5- va, "evameva kho bhikkhave pancime cittassa upakkilesa, yehi upakkilesehi upakkilittham cittam na ceva mudu hoti, na ca kammaniyam, na ca pabhassaram, na ca pabhangu, na ca samma samadhiyati asavanam khayaya. Katame panca? kamacchando bhikkhave cittassa upakkileso"ti 6- va, "katame ca bhikkhave cittassa upakkilesa? abhijjhavisamalobho cittassa upakkileso"ti 7- va evamadisu upakkilesaniddesesu niddesam agaccheyya. Yasma pana tasmim pite kilesa 8- uppajjanti, ye cittasankilesa ceva pannaya ca dubbalikarana honti, tasma tam tesam paccayatta paccayaniddesato evam vuttam. Middham pana sayameva cittasankileso ceva pannaya dubbalikaranancati arupameva middham. Kinci 9- bhiyyo:- sampayogavacanato. "thinamiddhanivaranam avijjanivaranena nivarananceva nivaranasampayuttanca"ti 10- hi vuttam. Tasma sampayogavacanato nayidam rupam. Na hi rupam sampayuttasankhyam labhatiti. Athapi siya "yathalabhavasenetam vuttam. Yatha hi `sippikasambukampi sakkharakathalampi macchagumbampi carantampi titthantampi'ti 11- evam ekato katva yathalabhavasena vuttam, sakkharakathalam hi titthatiyeva na carati, itaradvayam titthatipi caratipi. Evam idhapi middham nivaranameva, na sampayuttam. Thinam nivaranampi @Footnote: 1 cha.Ma. dhanajani 2 cha.Ma. kopinanidamsani 3 di. pa. 11/248/158 @4 cha.Ma. yatha 5 Ma. mu. 12/297/259 6 sam. Ma. 19/214/83 @7 Ma. mu. 12/71/48 8 cha.Ma. upakkilesa 9 cha.Ma. kinca @10 abhi. 34/1176/273 11 di.Si. 9/249/84, Ma.mu. 12/433/380 (thokam visadisam)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page439.

Sampaytam piti sabbam ekato katva yathalabhavasena nivarananceva nivaranasampayuttancati vuttam. Middham pana yatha sakkharakathalam titthateva, na carati. Evam nivaranameva, na sampayuttam. Tasma rupameva middhan"ti. Na rupabhavasiddhito. Sakkharakathalanhi na caratiti vinapi suttena siddham. Tasma tattha yathalabhavasenattho hotu, middham pana rupanti asiddhametam. Na sakka tassa imina suttena rupabhavo sadhetunti middhassa rupabhavasiddhito na idam yathalabhavasena vuttanti arupameva middham. Kinci 1- bhiyyo:- "cattatta"tiadivacanato. Vibhangasmim hi "vigatathinamiddhoti tassa thinamiddhassa cattatta vantatta muttatta pahinatta patinissatthatta. Tena vuccati vigatathinamiddho"ti 2- ca "idam cittam imamha thinamiddha sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti. Tena vuccati thinamiddha cittam parisodheti ca"ti 3- evam "cattatta"tiadi vuttam, na ca rupam evam vuccati. Tasma hi 4- arupameva middhanti. Na cittajassasambhavavacanato. Tividham hi middham cittajam utujam aharajanca. Tasma yam tattha cittajam, tassa vibhange jhanacittehi asambhavo vutto. Na arupabhavo sadhitoti rupameva middhanti. Na rupabhavasiddhitova. Middhassa hi rupabhave siddhe sakka etam laddhum. Tattha cittajassa asambhavo vuttoti, 5- soeva ca na sijjhatiti arupameva middham. Kinci bhiyyo:- pahanavacanato. Bhagavata hi "../../bdpicture/cha bhikkhave dhamme pahaya bhabbo pathamam jhanam upasampajja viharitum. Katame cha? kamacchandam, byapadam, thinamiddham, uddhaccam, kukkuccam, vicikiccham. Kamesu kho panassa adinavo sampajannaya suditthoyeva 6- hoti"ti 7- ca "ime panca nivarane pahaya balavatiya pannaya attattham va parattham va nassati"tiadisu 8- ca middhassapi pahanam vuttam, na ca rupam pahatabbam. Yathaha "rupakkhandho abhinneyyo parinneyyo na pahatabbo na bhavetabbo na @Footnote: 1 cha.Ma. kinca. evamuparipi 2 abhi. 35/547/306 3 abhi. 35/551/307 @4 cha.Ma. tasmapi 5 cha.Ma. vutto 6 cha.Ma. sammapannaya sudittho @7 an.chakka. 22/344/478 (sya) 8 an.pancaka. 22/51/72 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page440.

Sacchikatabbo"ti. 1- Imassapi pahanavacanatopi arupameva middham? na rupassapi pahanavacanato. "rupam bhikkhave na tumhakam tam pajahatha"ti 2- ettha hi rupassapi pahanam vuttameva. Tasma akaranametanti? na annatha vuttatta. Tasmim hi sutte "yo bhikkhave rupe chandaragavinayo, tam tattha pahanan"ti 3- evam chandaragappahanavasena rupassa pahanam vuttam, na yatha cha dhamme pahaya panca nivarane pahayati, evam pahatabbameva vuttanti annatha vuttatta na rupam middhanti. 4- Tasma yanetani "so ime panca nivarane pahaya cetaso upakkilese"tiadini 5- suttani vuttani, etehi ceva annehi ca suttehi arupameva middhanti veditabbam. Tatha hi:- "pancime bhikkhave avarana nivarana cetaso ajjharulha 6- pannaya dubbalikarana. Katame panca? kamacchando bhikkhave .p. Thinamiddham bhikkhave avaranam nivaranam cetaso ajjharulham pannaya dubbalikaranan"ti 7- ca, "thinamiddhanivaranam bhikkhave andhakaranam acakkhukaranam annanakaranam pannanirodhikam vighatapakkhikam anibbanasamvattanikan"ti 8- ca, "evameva kho brahmana yasmim samaye thinamiddhapariyutthitena cetasa viharati thinamiddhaparetena"ti 9- ca, "ayoniso bhikkhave manasikaroto anuppanno ceva kamacchando. Uppajjati .pe. Anuppannanceva thinamiddham uppajjati"ti 10- ca, "kevalohayam bhikkhave akusalarasi yadidam panca nivarana"ti 11- ca:- evamadini ca anekanetassa arupabhavajotakaneva suttani vuttani. Yasma cetam arupam, tasma aruppepi uppajjati. Vuttanhetam mahapakaranapatthane "nivaranam dhammam paticca nivarano dhammo uppajjati na purejatapaccaya"ti 12- etassa vibhange "aruppe kamacchandanivaranam paticca thinamiddhauddhaccaavijjanivaranan"ti 12- sabbam vittharetabbam. Tasma sannitthanamettha gantabbam "arupameva middhan"ti. @Footnote: 1 abhi. 35/1031/520 2 Ma.mu. 12/247/208, sam.kha. 17/34/28 3 sam.kha. 17/26/23 @4 cha.Ma. middham 5 Ma.mu. 12/297/259 6 cha.Ma. ajjharuha @7 sam.Ma. 19/220/86 8 sam.Ma. 19/221/87 9 sam.Ma. 19/236/108 @10 sam.Ma. 19/216/84 11 sam.Ma. 19/371/127 12 abhi. 42/8/286

--------------------------------------------------------------------------------------------- page441.

[1166] Kukkuccaniddese akappiye kappiyasannitatiadini mulato kukkuccadassanattham vuttani. Evamsannitaya hi kate vitikkame nitthite vatthujjhacare puna sanjatasatinopi "dutthum maya katan"ti evam anutappamanassa pacchanutapavasenetam uppajjati. Tena nam mulato dassetum "akappiye kappiyasannita"tiadi vuttam. Tattha akappiyabhojanam kappiyasanni hutva paribhunjati, akappiyamamsam kappiyamamsasanni hutva acchamamsam "sukaramamsan"ti dipimamsam va "migamamsan"ti khadati. Kale vitivatte kalasannaya, pavaretva appavaritasannaya, pattasmim raje patite patiggahitasannaya bhunjati. Evam akappiye kappiyasannaya vitikkamam karoti nama. Sukaramamsanca acchamamsasannaya khadamano kale ca vikalasannaya bhunjamano kappiye akappiyasannitaya vitikkamam karoti nama. Anavajjam pana kincideva vajjasannitaya vajjanca anavajjasannitaya karonto anavajje vajjasannitaya 1- vajje ca anavajjasannitaya vitikkamam karoti nama. Yasma panetam "akatam vata me kalyanam, akatam kusalam, akatam bhiruttanam, katam papam, katam luddham, katam kibbisan"ti evam anavajje vajjasannitayapi kate vitikkame uppajjati. Tasmassa annampi vatthum anujananto "yam evarupan"tiadimaha. Tattha kukkuccapadam vuttatthameva. Kukkuccayanakaro kukkuccayana. Kukkuccena ayitassa 2- bhavo kukkuccayitattam. Cetaso vippatisaroti ettha katakatassa savajjanavajjassa va abhimukhagamanam vippatisaro nama. Yasma pana so katam va papam akatam na karoti, akatam va kalyanam katam na karoti, tasma virupo kucchito va patisaroti vippatisaro. So pana cetaso, na sattassati napanattham "cetaso vippatisaro"ti vuttam. Ayamassa sabhavaniddeso. Uppajjamanam pana kukkuccam araggamiva kamsapattam manam vilikhamanameva uppajjati, tasma "manovilekho"ti vuttam. Ayamassa kiccaniddeso. Yam pana vinaye "athakho ayasma sariputto bhagavata patikkhittam anuvasitva anuvasitva avasathapindam paribhunjitunti kukkuccayanto na patiggahesi"ti 3- kukkuccam agatam, @Footnote: 1 cha.Ma. vajjasannaya 2 cha.Ma. ayitassa 3 vinaYu. 2/204/214

--------------------------------------------------------------------------------------------- page442.

Na tam nivaranam. Na hi arahato "dutthum maya idam katan"ti evam anutapo atthi. Nivaranapatirupakam panetam "kappati na kappati"ti vimamsanasankhatam vinayakukkuccam nama. [1176] "katame dhamma nivarana ceva nivaranasampayutta ca"ti padassa niddese yasma thinamiddham annamannam na vijahati, tasma "thinamiddhanivaranam avijjanivaranena nivarananceva nivaranasampayuttanca"ti abhinditva vuttam. Yasma pana uddhacce satipi kukkuccassabhava kukkuccena vinapi uddhaccam uppajjati, tasma tam bhinditva vuttam. Yanca yena sampayogam na gacchati, tam na yojitanti veditabbam. Ime pana nivarane kilesapatipatiyapi aharitum vattati maggapatipatiyapi. Kilesapatipatiya kamacchandabyapada anagamimaggena pahiyanti. Thinamiddhuddhaccani arahattamaggena, kukkuccavicikiccha sotapattimaggena, avijja arahattamaggena. Maggapatipatiya sotapattimaggena kukkuccavicikiccha pahiyanti, anagamimaggena kamacchandabyapada, arahattamaggena thinamiddhuddhaccavijjati.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 435-442. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=10827&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=10827&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=748              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=6572              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=5931              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=5931              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]