ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 52 : PALI ROMAN Cariyā.A. (paramatthadī.)

                             Khuddakanikāya
                          cariyāpiṭakaṭṭhakathā
                          -------------
                namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa.
                           Ganthārambhakathā
            cariyā sabbalokassa       hitā yassa mahesino
            acinteyyānubhāvaṃ taṃ      vande lokagganāyakaṃ.
            Vijjācaraṇasampannā       yena nīyanti lokato
            vande tamuttamaṃ dhammaṃ      sammāsambuddhapūjitaṃ.
            Sīlādiguṇasampanno        ṭhito maggaphalesu yo
            vande ariyasaṃghaṃ taṃ        puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
            Vandanājanitaṃ puññaṃ        iti yaṃ ratanattaye
            hatantarāyo sabbattha      hutvāhaṃ tassa tejasā.
            Imasmiṃ bhaddakappasmiṃ       sambhatā yā sudukkarā
            ukkaṃsapāramippattā       dānapāramitādayo.
            Tāsaṃ sambodhicariyānaṃ      ānubhāvavibhāvanaṃ
            sakkesu nigrodhārāme    vasantena mahesinā.
            Yaṃ dhammasenāpatino       sabbasāvakaketuno
            lokanāthena cariyā-      piṭakaṃ nāma desitaṃ.
            Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ        saṅgāyiṃsu mahesayo
            dhammasaṅgāhakā satthu      hetusampattidīpanaṃ.
            Tassa sambodhisambhāra-     vibhāganayayogato
            kiñcāpi dukkarā kātuṃ     atthasaṃvaṇṇanā mayā.
            Saha saṃvaṇṇanaṃ yasmā       dharate satthu sāsanaṃ
            pubbācariyasīhānaṃ         tiṭṭhateva vinicchayo.
            Tasmā taṃ avalambitvā     ogāhitvā ca sabbaso
            jātakānupanissāya        porāṇaṭṭhakathānayaṃ.
            Nissitaṃ vācanāmaggaṃ       suvisuddhamanākulaṃ
            mahāvihāravāsīnaṃ         nipuṇatthavinicchayaṃ.
            Nītaneyyatthabhedā ca      pāramī paridīpayaṃ
            karissāmi taṃ 1- cariyā-   piṭakassatthavaṇṇanaṃ.
            Iti ākaṅkhamānassa       saddhammassa ciraṭṭhitiṃ
            vibhajantassa tassatthaṃ       nisāmayatha sādhavoti.
     Tattha cariyāpiṭakanti kenaṭṭhena cariyāpiṭakaṃ? atītāsu jātīsu satthu
Cariyānubhāvappakāsinī pariyattīti katvā, pariyattiattho hi ayaṃ piṭakasaddo
"mā piṭakasampadānenā"tiādīsu 2- viya. Atha vā yasmā sā pariyatti tasseva satthu
purimajātīsu cariyānaṃ ānubhāvappakāsanena bhājanabhūtā, tasmāpi "cariyāpiṭakan"ti
vuccati, bhājanatthopi hi piṭakasaddo niddiṭṭho "atha puriso āgaccheyya, kudālapiṭakaṃ
ādāyā"tiādīsu 3- viya. Taṃ panetaṃ cariyāpiṭakaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ
@Footnote: 1 Sī. karissāmīti  2 aṅ.tika.20/66/184  3 Ma.mū.12/228/192, aṅ.tika.20/70/199
Abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ. Dīghanikāyo majjhimanikāyo
saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu
khuddakanikāyapariyāpannaṃ. Suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ
abbhutadhammaṃ vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāsaṅgahaṃ.
            "dvāsīti buddhato gaṇhiṃ    dvesahassāni bhikkhuto
            caturāsīti sahassāni       ye me dhammā pavattino"ti 1-
evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu
katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ. Vaggato akittivaggo hatthināgavaggo yudhañjayavaggoti
vaggattayasaṅgahaṃ. Cariyato akittivagge dasa hatthināgavagge dasa yudhañjayavagge pañcadasāti
pañcatiṃsacariyāsaṅgahaṃ. Tīsu vaggesu akittivaggo ādi, cariyāsu akitticariyā.
Tassāpi:-
            "kappe ca satasahasse     caturo ca asaṅkhiye
            etthantare yaṃ caritaṃ      sabbaṃ taṃ bodhipācanan"ti
ayaṃ gāthā ādi. Tassa ito pabhuti anukkamena atthasaṃvaṇṇanā hoti.
                        Ganthārambhakathā niṭṭhitā.
                        ----------------
@Footnote: 1 khu.thera. 26/1027/399
                             Nidānakathā
     sā panāyaṃ atthasaṃvaṇṇanā yasmā dūrenidānaṃ avidūrenidānaṃ santikenidānanti
imāni tīṇi nidānāni dassetvā vuccamānā suṇantehi samudāgamato paṭṭhāya
suṭṭhu viññātā nāma hoti, tasmā tesaṃ nidānānaṃ ayaṃ vibhāgo veditabbo.
     Dīpaṅkaradasabalassa pādamūlasmiṃ hi katābhinīhārassa mahābodhisattassa yāva
tusitabhavane 1- nibbatti, tāva pavatto kathāmaggo dūrenidānaṃ nāma. Tusitabhavanato
paṭṭhāya yāva bodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇappatti, tāva pavatto kathāmaggo
avidūrenidānaṃ nāma. Mahābodhimaṇḍato pana paṭṭhāya yāva paccuppannavatthu,
tāva pavatto kathāmaggo santikenidānaṃ nāma. Imesu tīsu nidānesu yasmā
dūrenidānaavidūrenidānāni sabbasādhāraṇāni, tasmā tāni jātakaṭṭhakathāyaṃ 2-
vitthāritanayeneva vitthārato veditabbāni. Santikenidāne pana atthi visesoti
tiṇṇampi nidānānaṃ ayamādito paṭṭhāya saṅkhepakathā.
     Dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro bodhisattabhūto lokanātho
attano abhinīhārānurūpaṃ samattiṃsapāramiyo pūretvā sabbaññutaññāṇasambhāraṃ
matthakaṃ pāpetvā tusitabhavane nibbatto buddhabhāvāya uppattikālaṃ āgamayamāno
tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā anantena
parihārena 3- mahantena sirisobhaggena vaḍḍhamāno anukkamena yobbanaṃ patvā
ekūnatiṃse vayasmiṃ katamahābhinikkhamano chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā vesākhapuṇṇamāyaṃ
bodhirukkhamūle nisinno sūriye anatthaṅgamiteyeva mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme
pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme
diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi.
@Footnote: 1 Ma. tusitapure  2 jātaka.A. 1/3  3 Ma. parivārena
     Tato tattheva sattasattāhe vītināmetvā āsāḷhipuṇṇamāyaṃ bārāṇasiṃ
gantvā isipatane migadāye aññāsikoṇḍaññappamukhā 1- aṭṭhārasa brahmakoṭiyo
dhammāmataṃ pāyento dhammacakkaṃ 2- pavattetvā yasādike veneyye arahatte
patiṭṭhāpetvā te sabbeva saṭṭhi arahante lokānuggahāya vissajjetvā uruvelaṃ
gacchanto kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiye sotāpattiphalādīsu patiṭṭhāpetvā
uruvelaṃ gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo
sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile vinetvā tehi parivuto rājagahanagarūpacāre
laṭṭhivanuyyāne nisinno bimbisārappamukhe dvādasanahute brāhmaṇagahapatike sāsane
otāretvā magadharājena kārite veḷuvanavihāre viharati.
     Athevaṃ bhagavati veḷuvane viharante sāriputtamoggallānesu aggasāvakaṭṭhāne
ṭhapitesu sāvakasannipāte jāte suddhodanamahārājā "putto kira me chabbassāni
dukkarakārikaṃ caritvā paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko rāgahaṃ nissāya
veḷuvane viharatī"ti sutvā dasapurisasahassaparivāre anukkamena dasa amacce pesesi
"puttaṃ me idhānetvā dassethā"ti. Tesu rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanāya
arahatte patiṭṭhitesu kāḷudāyittherena rañño adhippāye ārocite bhagavā
vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto rājagahato nikkhamitvā saṭṭhiyojanaṃ kapilavatthuṃ dvīhi māsehi
sampāpuṇi. Sakyarājāno "amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā"ti sannipatitvā
nigrodhārāmaṃ bhagavato ca bhikkhusaṃghassa ca vasanayoggaṃ kāretvā gandhapupphādihatthā
paccuggamanaṃ katvā satthāraṃ nigrodhārāmaṃ pavesesuṃ. Tatra bhagavā
vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi. Sākiyā mānatthaddhā satthu
paṇipātaṃ nākaṃsu. Bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā mānaṃ bhañjitvā te dhammadesanāya
bhājane kātuṃ
@Footnote: 1 Ma. aññātakoṇḍaññappamukhā  2 vi.mahā. 4/13/13, saṃ.mahā.19/1081,
@khu.paṭi.31/614/524
Abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ākāsaṃ abbhuggantvā tesaṃ
sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya gaṇḍambarukkhamūle katapāṭihāriyasadisaṃ yamakapāṭihāriyaṃ
akāsi. Rājā taṃ acchariyaṃ disvā "ayaṃ loke aggapuggalo"ti vandi, raññā pana
vandite te ṭhātuṃ nāma na sakkonti, sabbepi sākiyā vandiṃsu.
     Tadā kira bhagavā yamakapāṭihāriyaṃ karonto lokavivaraṇapāṭihāriyampi akāsi:- yasmiṃ
vattamāne manussā manussaloke yathāṭhitā yathānisinnāva cātumahārājikato paṭṭhāya yāva
akaniṭṭhabhavanā sabbe deve tattha tattha attano bhavane kīḷante dibbānubhāvena jotante
mahatiṃ dibbasampattiṃ anubhavante santāni samāpattisukhāni anubhavante aññamaññaṃ dhammaṃ
sākacchante ca buddhānubhāvena attano maṃsacakkhunāva passanti, tathā heṭṭhāpaṭhaviyaṃ
aṭṭhasu mahānirayesu soḷasasu ca ussadanirayesu lokantaraniraye cāti tattha tattha mahādukkhaṃ
anubhavamāne satte passanti. Dasasahassilokadhātuyaṃ devā mahatā devānubhāvena tathāgataṃ
upasaṅkamitvā acchariyabbhutacittajātā pañjalikā namassamānā payirupāsanti,
buddhaguṇapaṭisaṃyuttā gāthāyo udāharantā thomenti apphoṭenti hasanti pītisomanassaṃ
pavedenti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ:-
                  "bhummā mahārājikā tāvatiṃsā
                   yāmā ca devā tusitā ca nimmitā
                   paranimmitā yepi ca brahmakāyikā
                   ānanditā vipulamakaṃsu ghosan"ti.  1-
     tadā hi dasabalo "atulaṃ attano buddhabalaṃ dassessāmī"ti mahākaruṇāya
samussāhito ākāse dasasahassacakkavāḷasamāgame caṅkamaṃ māpetvā
@Footnote: 1 khu.budadha. 33/4/438
Dvādasayojanavitthate sabbaratanamaye caṅkame ṭhito yathāvuttaṃ devamanussanayanavihaṅgānaṃ 1-
ekanipātabhūtamacchariyaṃ anaññasādhāraṇaṃ buddhānaṃ samādhiñāṇānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ
dassetvā puna tasmiṃ caṅkame caṅkamanto veneyyānaṃ ajjhāsayānurūpaṃ
acinteyyānubhāvāya anopamāya buddhalīḷāya 2- dhammaṃ desesi. Tena vuttaṃ:-
                   "na hete jānanti sadevamānusā
                   buddho ayaṃ kīdisako naruttamo
                   iddhibalaṃ paññābalañca kīdisaṃ
                   buddhabalaṃ lokahitassa kīdisaṃ.
                   Na hete jānanti sadevamānusā
                   buddho ayaṃ edisako naruttamo
                   iddhibalaṃ paññābalañca edisaṃ
                   buddhabalaṃ lokahitassa edisaṃ.
            Handāhaṃ dassayissāmi      buddhabalamanuttaraṃ
            caṅkamaṃ māpayissāmi       nabhe ratanamaṇḍitan"ti. 3-
Evaṃ tathāgate attano buddhānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā dhammaṃ desente
āyasmā dhammasenāpati sāriputto rājagahe gijjhakūṭapabbate ṭhito dibbacakkhunā
passitvā tena buddhānubhāvasandassanena acchariyabbhutacittajāto "handāhaṃ bhiyyoso
mattāya buddhānubhāvaṃ lokassa pākaṭaṃ karissāmī"ti sañjātaparivitakko attano
parivārabhūtānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ tamatthaṃ ārocetvā iddhiyā ākāsena
@Footnote: 1 Sī. devamanussanāgavihaṅgānaṃ  2 Sī.,Ma. buddhalīlāya  3 khu.buddha. 33/5/438
Tāvadeva āgantvā saparivāro bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā
dasanakhasamodhānasamujjalamañjaliṃ sirasi paggayha tathāgatassa mahābhinīhāraṃ pāramiparipūraṇañca
pucchi. Bhagavā taṃ kāyasakkhiṃ katvā tattha sannipatitamanussānañceva
dasasahassacakkavāḷadevabrahmānañca attano buddhānubhāvaṃ paridīpayanto buddhavaṃsaṃ
desesi. Tena vuttaṃ:-
            "sāriputto mahāpañño    samādhijjhānakovido
            paññāya pāramippatto     pucchati lokanāyakaṃ.
            Kīdiso te mahāvīra       abhinīhāro naruttama
            kamhi kāle tayā dhīra     patthitā bodhimuttamā.
            Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ     paññā vīriyañca kīdisaṃ
            khanti saccamadhiṭṭhānaṃ       mettupekkhā ca kīdisā.
            Dasa pāramī tayā dhīra      kīdisī lokanāyaka
            kathaṃ upapāramī puṇṇā      paramatthapāramī kathaṃ.
            Tassa puṭṭho viyākāsi     karavīkamadhuragiro
            nibbāpayanto hadayaṃ       hāsayanto sadevakan"ti. 1-
     Evaṃ bhagavatā buddhavaṃse desite āyasmā dhammasenāpati "aho buddhānaṃ
hetusampadā, aho samudāgamasampatti, aho mahābhinīhārasamijjhanā, dukkaraṃ vata
bhagavatā kataṃ ettakaṃ kālaṃ evaṃ pāramiyo pūrentena, evaṃvidhassa
bodhisambhārasambharaṇassa anucchavikameva cetaṃ phalaṃ, yadidaṃ sabbaññutā balesu ca vasībhāvo
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/74-78/446
Evaṃmahiddhikatā evaṃmahānubhāvatā"ti buddhaguṇārammaṇaṃ ñāṇaṃ pesesi. So anaññasādhāraṇaṃ
bhagavato sīlaṃ samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ hiriottappaṃ saddhāvīriyaṃ
satisampajaññaṃ sīlavisuddhi diṭṭhivisuddhi samathavipassanā tīṇi kusalamūlāni tīṇi
sucaritāni tayo sammāvitakkā tisso anavajjasaññāyo tisso dhātuyo cattāro
satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā cattāro ariyamaggā cattāri
ariyaphalāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇāni cattāro ariyavaṃsā cattāri
vesārajjañāṇāni pañca padhāniyaṅgāni pañcaṅgiko sammāsamādhi () 1- pañcindriyāni
pañca balāni pañca nissaraṇiyā dhātuyo pañca vimuttāyatanañāṇāni pañca
vimuttiparipācanīyā dhammā cha sāraṇīyā dhammā cha anussatiṭṭhānāni cha gāravā cha
nissaraṇiyā dhātuyo cha satatavihārā cha anuttariyāni cha nibbedhabhāgiyā saññā cha
abhiññā cha asādhāraṇañāṇāni satta aparihāniyā dhammā satta ariyadhanāni satta
bojjhaṅgā satta sappurisadhammā satta niddasavatthūni 2- satta saññā satta
dakkhiṇeyyapuggaladesanā satta khīṇāsavabaladesanā aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā aṭṭha
sammattāni aṭṭha lokadhammātikkamā aṭṭha ārambhavatthūni aṭṭha akkhaṇadesanā aṭṭha
mahāpurisavitakkā aṭṭha abhibhāyatanadesanā aṭṭha vimokkhā nava yonisomanasikāramūlakā
dhammā nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni nava sattāvāsadesanā nava āghātappaṭivinayā nava
paññā 3- nava nānattadesanā nava anupubbavihārā dasa nāthakaraṇā dhammā dasa
kasiṇāyatanāni dasa kusalakammapathā dasa sammattāni dasa ariyavāsā dasa asekkhā
dhammā dasa ratanāni dasa tathāgatabalāni ekādasa mettānisaṃsā dvādasa dhammacakkākārā
terasa dhutaṅgaguṇā cuddasa buddhañāṇāni pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā soḷasavidhā
ānāpānassati soḷasa aparampariyā 4- dhammā aṭṭhārasa buddhadhammā
@Footnote: 1 Ma. pañcañāṇikosammāsamādhi  2 Sī.,Ma. nijjaravatthūni  3 Ma. saññā
@ 4 Sī.,Ma. aparantapanīyā
Ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni catucattālīsa ñāṇavatthūni paññāsa udayabbayañāṇāni
paropaṇṇāsa kusaladhammā sattasattati ñāṇavatthūni catuvīsatikoṭisatasahassasamāpatti-
sañcāritamahāvajirañāṇaṃ 1- anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni
tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti
evamādike acinteyyānubhāve buddhaguṇe dhammanvayato anugacchanto anussaranto neva
antaṃ, na pamāṇaṃ passi. Thero hi attanopi nāma guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā
āvajjento na passati, so bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ kiṃ passissati, yassa yassa
hi paññā mahatī ñāṇaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe mahantato saddahati, iti thero
bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedaṃ vā apassanto "mādisassa nāma sāvakapāramiñāṇe
ṭhitassa buddhaguṇā ñāṇena paricchindituṃ na sakkā, pageva itaresaṃ, aho acinteyyā
aparimeyyabhedā mahānubhāvā sabbaññuguṇā, kevalaṃ panete ekassa buddhañāṇasseva
sabbaso gocarā, nāññesaṃ. Kathetuṃ pana sammāsambuddhehipi vitthārato na sakkāyevā"ti
niṭṭhamagamāsi. Vuttañhetaṃ:-
                   "buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ
                   kappampi ce aññamabhāsamāno
                   khīyetha kappo ciradīghamantare
                   vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā"ti. 2-
      Evaṃ buddhānaṃ guṇamahantataṃ nissāya uppannabalavapītisomanasso puna cintesi
"evarūpānaṃ nāma buddhaguṇānaṃ hetubhūtā buddhakārakā dhammā pāramiyo aho
mahānubhāvā, katamāsu nu kho jātīsu pāramitā paripācitā, kathaṃ vā paripākaṃ gatā,
handāhaṃ imamatthaṃ pucchanto evampi samudāgamato paṭṭhāya buddhānubhāvaṃ imassa
@Footnote: 1...samāpattisañcaramahāvajirañāṇaṃ, su.vi. 3/141/61  2 su.vi. 1/304/259,
@su.vi.3/141/63, pa.sūṅ3/425/304
Sadevakassa lokassa pākaṭataraṃ karissāmī"ti. So evaṃ cintetvā bhagavantaṃ imaṃ pañhaṃ
apucchi "katamāsu nu kho bhante jātīsu ime buddhakārakā dhammā paripācitā, kathaṃ vā
paripākaṃ gatā"ti. Athassa bhagavā tasmiṃ ratanacaṅkame tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā
yugandharapabbate bālasūriyo viya virocamāno nisinno "sāriputta mayhaṃ buddhakārakā
dhammā samādānato paṭṭhāya nirantaraṃ sakkaccakāritāya vīriyūpatthambhena ca sabbesu
kappesu bhavato bhavaṃ jātito jātiṃ paripaccantāyeva ahesuṃ, imasmiṃ pana bhaddakappe
imāsu jātīsu te paripakkā jātā"ti dassento "kappe ca satasahasse"tiādinā
cariyāpiṭakaṃ buddhāpadāniyanti dutiyābhidhānaṃ dhammapariyāyaṃ abhāsi. Apare pana
"ratanacaṅkame caṅkamanto devātidevo devabrahmādīhi pūjiyamāno nigrodhārāme
otaritvā vīsatisatasahassakhīṇāsavaparivuto 1- paññattavarabuddhāsane nisinno bhagavā
vuttanayeneva āyasmatā sāriputtena pucchito cariyāpiṭakaṃ desesī"ti vadanti.
Ettāvatā dūrenidānaavidūrenidānāni saṅkhepato dassetvā cariyāpiṭakassa
santikenidānaṃ vitthārato niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Dūrenidānaṃ pana
asaṅkhyeyyavibhāvanāyaṃ āvibhavissatīti.
     [1]  Idāni "kappe ca satasahasse"tiādinayappavattāya cariyāpiṭakapāḷiyā
atthasaṃvaṇṇanā hoti. Tatrāyaṃ kappasaddo saupasaggo anupasaggo ca
vitakkavidhānapaṭibhāgapaññattikālaparamāyusamaṇavohārasamantabhāvātisaddahanachedanaviniyogavinaya-
kiriyālesantarakappataṇhādiṭṭhiasaṅkhyeyyakappamahākappādīsu dissati. Tathā hesa
"nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo "tiādīsu 2- vitakke āgato "cīvare vikappaṃ
āpajjeyyā"tiādīsu 3- vidhāne, adhikavidhānaṃ āpajjeyyāti attho. "satthukappena
vata kira bho sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā"tiādīsu 4- paṭibhāge,
satthusadisenāti ayaṃ hi tattha attho. "idhāyasmā kappo"tiādīsu 5- paññattiyaṃ.
"yena
@Footnote: 1 cha.Ma. vīsatisahassa...  2 Ma.u. 14/137/123  3 vi.mahā. 2/642/91
@4 Ma.mū. 12/260/221  5 khu.su. 25/10991544
Sudaṃ niccakappaṃ viharāmī"tiādīsu 1- kāle. "ākaṅkhamāno ānanda tathāgato kappaṃ
vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā"tiādīsu 2- paramāyumhi. Āyukappo hi idha kappoti
adhippeto. "anujānāmi bhikkhave pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitun"tiādīsu 3-
samaṇavohāre. "kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā"tiādīsu 4- samantabhāve. "saddhā saddahanā,
okappanā abhippasādo"tiādīsu 5- abhisaddahane, saddhāyanti attho. "alaṅkato
kappitakesamassū"tiādīsu 6- chedane. "evameva ito dinnaṃ, petānaṃ
upakappatī"tiādīsu 7- viniyoge. "kappakakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ
hotī"tiādīsu 8- vinayakiriyāyaṃ. "atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ
nipajjāmī"tiādīsu 9- lese. "āpāyiko nerayiko kappaṭṭho saṃghabhedako .pe. Kappaṃ
nirayamhi paccatī"ti 10- ca
ādīsu antarakappe.
                   "na kappayanti na purekkharonti
                   dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse
                   na brāhmaṇo sīlavatena neyyo
                   pāraṅgato na pacceti tādī"ti-
ādīsu 11- taṇhādiṭṭhīsu. Tathā hi vuttaṃ niddese "kappāti uddānato dve kappā
taṇhākappo diṭṭhikappo"ti 12- "anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi
vivaṭṭakappe"tiādīsu 13- asaṅkhyeyyakappe. "cattārimāni bhikkhave kappassa
asaṅkhyeyyānī"tiādīsu 14- mahākappe. Idhāpi mahākappeyeva daṭṭhabbo. 15-
@Footnote: 1 Ma.mū. 12/387/345  2 dī.mahā. 10/178103, khu.u. 25/51/179  3 vi.cūḷa. 7/250/7
@4 khu.khu. 25/1/3, khu.su. 25/260/384  5 abhi.saṅ. 34/12/23
@6 khu.vimāna. 26/1094/121, khu.jā. 28/911/319(syā)  7khu.khu. 25/7,8/10,
@khu.peta.26/20/153  8 vi.mahāvi. 2/371/287  9 aṅ.aṭṭhaka. 23/186/345  10vi.cūḷa.
@7/354/149.aṅ.dasaka.24/39/60, khu.iti. 25/18/24  11 khu.su. 25/710/493
@12khu.mahā. 29/136/115 (syā)  13 dī.Sī. 9/244/81, Ma.mū. 12/68/46
@14 aṅ.catukka. 21/156/162  15 su.vi. 3/275/153-4
      Tatrāyaṃ padasiddhi:- kappīyatīti kappo, ettakāni vassānīti vā ettakāni
vassasatānīti vā ettakāni vassasahassānīti vā ettakāni vassasatasahassānīti vā
saṃvaccharavasena gaṇetuṃ asakkuṇeyyattā kevalaṃ sāsaparāsiupamādīhi kappetabbo
parikappetabbaparimāṇoti attho. Vuttañhetaṃ:-
             "kīvadīgho nu kho bhante kappoti? dīgho kho bhikkhu kappo, so na
        sukaro saṅkhātuṃ `ettakāni vassānī'ti vā `ettakāni vassasatānī'ti vā
        `ettakāni vassasahassānī'ti vā `ettakāni vassasatasahassānī'ti vā.
        Sakkā pana bhante upamaṃ kātunti? `sakkā bhikkhū'ti bhagavā avoca,
        Seyyathāpi bhikkhu yojanaṃ āyāmena yojanaṃ vitthārena yojanaṃ ubbedhena
        mahāsāsaparāsi, tato vassasatassa vassasahassassa accayena ekamekaṃ sāsapaṃ
        uddhareyya, khippataraṃ kho so bhikkhu mahāsāsaparāsi iminā upakkamena
        parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya, na tveva kappo, evaṃ dīgho kho bhikkhu
        kappo"ti.  1-
      svāyaṃ mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho. Vuttampi cetaṃ:-
              "cattārimāni bhikkhave kappassa asaṅkhyeyyāni, katamāni cattāri?
        saṃvaṭṭo saṃvaṭṭaṭṭhāyī vivaṭṭo vivaṭṭaṭṭhāyī"ti.  2-
      tattha tayo saṃvaṭṭā tejosaṃvaṭṭo āposaṃvaṭṭo vāyosaṃvaṭṭoti. Tisso saṃvaṭṭasīmā
ābhassarā subhakiṇhā vehapphalāti. Yadā hi kappo tejena saṃvaṭṭati, ābhassarato
heṭṭhā agginā ḍayhati. Yadā āpena saṃvaṭṭati, subhakiṇhato heṭṭhā udakena
vilīyati. Yadā vāyunā saṃvaṭṭati, vehapphalato heṭṭhā vātena viddhaṃsati. Vitthārato
@Footnote: 1 saṃ.ni.16/129/175  2 aṅ.catukka.21/156/162
Pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ vinassati, yaṃ buddhānaṃ āṇākhettanti vuccati. Tesu tīsu
saṃvaṭṭesu yathākkamaṃ kappavināsakamahāmeghato yāva jālāya vā udakassa vā vātassa
vā upacchedo idaṃ  ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭo nāma. Kappavināsakajālādipacchedato
yāva koṭisatasahassacakkavāḷaparipūrako sampatti mahāmegho uṭṭhahati, idaṃ dutiyaṃ
asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭaṭṭhāyī nāma.
      Sampattimahāmeghato yāva candimasūriyapātubhāvo, idaṃ tatiyaṃ asaṅkhyeyyaṃ
vivaṭṭo nāma. Candimasūriyapātubhāvato yāva puna kappavināsakamahāmegho, idaṃ catutthaṃ
asaṅkhyeyyaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī nāma. Imesu catusaṭṭhiantarakappasaṅgahaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī.
Tena samānakālaparicchedā vivaṭṭādayo veditabbā. "vīsatiantarakappasaṅgahan"ti eke.
Iti imāni cattāri asaṅkhyeyyāni eko mahākappo hoti. Tena vuttaṃ "svāyaṃ
mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho"ti.
      Kappeti ca accantasaṃyogavasena upayogabahuvacanaṃ. Satasahasseti kappasaddasambandhena
cāyaṃ pulliṅganiddeso, idhāpi accantasaṃyogavaseneva bahuvacanaṃ. Samānādhikaraṇaṃ
hetaṃ padadvayaṃ. Caturo ca asaṅkhiyeti etthāpi eseva nayo. Kassa pana asaṅkhiyeti
aññassa avuttattā kappassa ca vuttattā pakaraṇato kappānanti ayamattho
viññāyateva. Na hi vuttaṃ vajjetvā avuttassa kassaci gahaṇaṃ yuttanti. Casaddo
sampiṇḍanattho, mahākappānaṃ caturo asaṅkhyeyye satasahasse ca mahākappeti
ayaṃ hettha attho. Asaṅkhiyeti ettha saṅkhātuṃ na sakkāti asaṅkhiyā, gaṇanaṃ
atikkantāti attho. "asaṅkhyeyyanti eko gaṇanaviseso"ti eke. Tehi ekato
paṭṭhāya mahābalakkhapariyosānāni ekūnasaṭṭhiṭṭhānāni vajjetvā dasamahābalakkhāni
asaṅkhyeyyaṃ nāma, saṭṭhimaṭṭhānantaranti vadanti, taṃ na yujjati, saṅkhyāṭhānantaraṃ
nāma gaṇanaviseso, tassa asaṅkhyeyyabhāvābhāvato ekaṃ ṭhānantaraṃ asaṅkhyeyyañcāti
Viruddhametaṃ. Nanu ca asaṅkhyeyyabhāvena asaṅkhyeyyattepi tassa catubbidhabhāvo
na yujjatīti? no na yujjati, catūsu ṭhānesu asaṅkhyeyyabhāvassa icchitattā.
Tatrāyamādito paṭṭhāya vibhāvanā:-
      atīte kira ekasmiṃ kappe taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti
cattāro sammāsambuddhā anukkamena loke uppajjiṃsu. Tesu dīpaṅkarassa bhagavato
kāle amaravatī nāma nagaraṃ ahosi. Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato
sujāto mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto
anupakkuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya
samannāgato. So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi. Tassa
daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ
āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādibharite sāragabbhe vivaritvā 1- "ettakaṃ te kumāra
mātusantakaṃ, ettakaṃ te pitusantakaṃ, ettakaṃ te ayyakapayyākānan"ti yāva sattamā
kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā "etaṃ dhanaṃ paṭipajjāhī"ti āha. Sumedhapaṇḍito
cintesi "imaṃ evaṃ bahuṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ mātāpitādayo paralokaṃ gacchantā
ekakahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti,
so rañño ārocetvā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā
himavantappadesaṃ gantvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā sattāheneva aṭṭha samāpattiyo
pañca ca abhiññāyo nibbattetvā samāpattivihārehi viharati.
      Tasmiñca kāle dīpaṅkaradasabalo paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko
catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammavatīnagaraṃ 2- nāma
patvā tassa avidūre sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammavatīnagaravāsino "satthā
@Footnote: 1 Sī. dvāraṃviritvā  2 Sī. rammanagaraṃ
Kira amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī"ti sutvā gandhamālādihatthā
satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisinnā
dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu. Te punadivase
mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā dasabalassa āgamanamaggaṃ haṭṭhatuṭṭhā sodhenti.
      Tasmiñca kāle sumedhatāpaso ākāsena gacchanto te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā
"ambho kassa tumhe imaṃ maggaṃ sodhethā"ti 1- pucchi. Tehi "sammāsambuddhassa
āgamanamaggaṃ sodhemā"ti vutte atītesu buddhesu katādhikārattā "buddho"ti vacanaṃ
sutvā uppannapītisomanasso tāvadeva ākāsato oruyha "mayhampi okāsaṃ detha,
ahampi sodhessāmī"ti tehi dassitaṃ okāsaṃ "kiñcāpi ahaṃ imaṃ iddhiyā
sattaratanavicittaṃ katvā alaṅkarituṃ pahomi, ajja pana mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭati,
kāyārahaṃ 2- puññaṃ gaṇhissāmī"ti cintetvā tiṇakacavarādayo nīharitvā paṃsuṃ
āharitvā samaṃ karonto sodheti. Aniṭṭhiteyeva pana tassa padesassa sodhane dīpaṅkaro bhagavā
mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññānaṃ khīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi parivuto taṃ maggaṃ paṭipajji.
Sumedhapaṇḍito "sammāsambuddho buddhasāvakā ca mā cikkhallaṃ  akkamantū"ti attano
vākacīrañca cammakhaṇḍañca jaṭākalāpañca 3- pasāretvā sayañca yena bhagavā tena sīsaṃ katvā
avakujjo nipajji, evañca cintesi "sacāhaṃ icchissāmi, imassa bhagavato sāvako
hutvā ajjeva kilese ghātessāmi. Kiṃ mayhaṃ ekakeneva saṃsāramahoghato nittharaṇena,
yannūnāhampi evarūpo sammāsambuddho hutvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahaṇṇavato
tāreyyan"ti. Iti so aṭṭhaṅgasamannāgatamahābhinīhāravasena cittaṃ paṇidhesi. Atha
bhagavā āgantvā tassa ussīsake ṭhatvā cittācāraṃ samijjhanabhāvañcassa ñatvā
"ayaṃ ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake  gotamo nāma
sammāsambuddho bhavissatī"ti sabbaṃ imaṃ bhagavato pavattiṃ byākaritvā pakkāmi.
@Footnote: 1 Sī. haṭṭhatuṭṭhā sodhethāti  2 Sī. kāyappasādaṃ  3 Sī. jaṭāmaṇḍalañca
      Tato aparepi koṇḍaññabhagavantaṃ ādiṃ katvā anukkamena uppannā yāva
kassapadasabalapariyosānā sammāsambuddho mahāsattaṃ "buddho bhavissatī"ti byākariṃsu.
Iti amhākaṃ bodhisattassa pāramiyo pūrentasseva catuvīsati sammāsambuddhā
uppannā. Yasmiṃ pana kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi tayo buddhā
ahesuṃ. Tesaṃ santike 1- bodhisattassa byākaraṇaṃ nāhosi, tasmā te idha na gahitā.
Porāṇaṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā paṭṭhāya sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ:-
            "taṇhaṅkaro medhaṅkaro    athopi saraṇaṅkaro
            dīpaṅkaro ca sambuddho     koṇḍañño dvipaduttamo.
            Maṅgalo ca sumano ca      revato sobhito muni
            anomadassī padumo        nārado padumuttaro.
            Sumedho ca sujāto ca     piyadassī mahāyaso
            atthadassī dhammadassī       siddhattho lokanāyako.
            Tisso phusso ca sambuddho  vipassī sikhi vessabhū
            kakusandho koṇāgamano     kassapo cāpi nāyako.
            Ete ahesuṃ sambuddhā    vītarāgā samāhitā
            sataraṃsīva uppannā        mahātamavinodanā
            jalitvā aggikkhandhāva     nibbutā te sasāvakā"ti.
      Tattha dīpaṅkaradasabalassa ca koṇḍaññadasabalassa ca antare mahākappānaṃ
ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ buddhasuñño loko ahosi, tathā bhagavato koṇḍaññassa ca bhagavato
maṅgalassa ca antare, tathā bhagavato sobhitassa ca bhagavato anomadassissa ca antare,
tathā bhagavato nāradassa ca bhagavato padumuttarassa ca antare. Vuttañhetaṃ buddhavaṃse 2-
@Footnote: 1 Sī. santikā  2 khu.buddha. 33/3-8/577
            "dīpaṅkarassa bhagavato      koṇḍaññassa ca satthuno
            etesaṃ antarā kappā    gaṇanāto asaṅkhiyā. 1-
            Koṇḍaññassa aparena      maṅgalo nāma nāyako
            tesampi antarā kappā    gaṇanāto asaṅkhiyā.
            Sobhitassa aparena        anomadassī mahāyaso 2-
            tesampi antarā kappā    gaṇanāto asaṅkhiyā.
            Nāradassa bhagavato        padumuttarassa satthuno
            tesampi antarā kappā    gaṇanāto asaṅkhiyā"ti.
      Evaṃ gaṇanātītatāya asaṅkhyeyyattepi catūsu ṭhānesu mahākappānaṃ gaṇanātikkamena
"caturo ca asaṅkhiye"ti vuttaṃ, na saṅkhyāvisesenāti veditabbaṃ. Yasmā pana
padumuttaradasabalassa ca sumedhadasabalassa ca antare tiṃsakappasahassāni, sujātadasabalassa
ca piyadassīdasabalassa ca antare navasatasahassādhikānaṃ 3- kappānaṃ saṭṭhisahassāni
dvāsītuttarāni aṭṭha ca satāni, dhammadassīdasabalassa ca siddhatthadasabalassa ca
antare vīsati kappā, siddhatthadasabalassa ca tissadasabalassa ca antare eko
kappo, bhagavato vipassissa ca bhagavato sikhissa ca antare saṭṭhi kappā, bhagavato ca
vessabhussa bhagavato ca kakusandhassa antare tiṃsa kappā, iti pudumuttaradasabalassa
uppannakappato paṭṭhāya heṭṭhā tesaṃ tesaṃ buddhānaṃ uppannakappehi iminā ca
bhaddakappena saddhiṃ satasahassamahākappā, te sandhāya vuttaṃ "kappe ca satasahasse"ti
imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne sabbaṃ buddhavaṃsapāḷiṃ āharitvā saṃvaṇṇetabbaṃ hotīti
ativitthārabhīrukassa mahānassa cittaṃ anurakkhantā na vitthārayimha. Atthikehi
@Footnote: 1 pāḷi. asaṅkheyyā, evamuparipi  2 pāḷi. mahāmuni  3 cha.Ma. navasahassādhikānaṃ
Buddhavaṃsato 1- gahetabbo. Yopi cettha vattabbo kathāmaggo, sopi aṭṭhasāliniyā 2-
dhammasaṅgahavaṇṇanāya jātakaṭṭhakathāya ca vuttanayeneva veditabbo.
       Etthantareti ettha antarasaddo:-
            "nadītīresu saṇṭhāne      sabhāsu rathiyāsu ca
            janā saṅgamma mantenti    mañca tañca kimantaran"ti- 3-
ādīsu kāraṇe āgato. "addasā kho maṃ bhante aññatarā itthī vijjantarikāya
bhājanaṃ dhovantī"tiādīsu 4- khaṇe, vijjuniccharaṇakkhaṇeti attho. "yassantarato na santi
kopā"tiādīsu 5- citte. "antarā ca gayaṃ antarā ca bodhin"tiādīsu 6- vivare. "na
upajjhāyassa bhaṇamānassa antarantarā kathā opātetabbā"tiādīsu 7- vemajjhe.
Idhāpi vemajjheyeva daṭṭhabbo, 8-  tasmā etasmiṃ antare vemajjheti attho. Idaṃ
vuttaṃ hoti:- yasmiṃ mahākappe amhākaṃ bhagavā sumedhapaṇḍito hutvā dīpaṅkarassa
bhagavato pādamūle:-
            "manussattaṃ liṅgasampatti    hetu satthāradassanaṃ
            pabbajjā guṇasampatti      adhikāro ca chandatā"ti 9-
evaṃ vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ mahābhinīhāraṃ akāsi. Samattiṃsa pāramiyo
pavicini 10- samādiyi, sabbepi buddhakārake dhamme sampādetuṃ ārabhi, yamhi ce tasmiṃ
bhaddakappe sabbaso pūritapāramī hutvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi.
Imesaṃ dvinnaṃ mahākappānaṃ antare yathāvuttaparicchede kālaviseseti. "kathaṃ panetaṃ
viññāyatī"ti? "kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye"ti idaṃ hi mahākappānaṃ
paricchedato aparicchedato ca saṅkhyādassanaṃ, sā kho panāyaṃ saṅkhyā saṅkheyyassa
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/1ādi/403  2 abhi.A. 1/34  3 saṃ.sa. 15/228/242  4 Ma.Ma.
@13/149/122  5 khu.u. 25/20/119  6 vi.mahā. 3/11/11, Ma.mū. 12/285/246
@7 vi.mahā. 4/66/59  8 su.vi. 1/1/34, mano.pū. 2/36/336  9 abhi.A. 1/76, udāna.A.
@1/18/137  10 Sī. pavici
Ādipariyosānaggahaṇaṃ vinā na sambhavatīti yattha bodhisambhārāmanārambho yattha ca te
pariyositā tadubhayampi avadhibhāvena "etthantare"ti ettha atthato dassitanti
viññāyati. Avadhi ca panāyaṃ abhividhivasena veditabbo, na mariyādāvasena,
ārambhosānakappānaṃ ekadesena antogadhattā. Nanu ca nippadesena tesaṃ apariyādānato
abhividhi ca idha na sambhavatīti? na idamevaṃ tadekadesepi tabbohārato. Yo hi tadekadesabhūto
kappo, so nippadesato pariyādinnoti.
      Yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācananti ettha caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā
dānasīlādipaṭipatti, ñātatthacariyālokatthacariyābuddhatthacariyānaṃ tadantogadhattā.
Tathā yā cimā aṭṭha cariyā, seyyathidaṃ? paṇidhisampannānaṃ catūsu iriyāpathesu
Iriyāpathacariyā indriyesu guttadvārānaṃ ajjhattikāyatanesu āyatanacariyā
appamādavihārīnaṃ catūsu satipaṭṭhānesu saticariyā adhicittamanuyuttānaṃ catūsu jhānesu
samādhicariyā buddhisampannānaṃ catūsu ariyasaccesu ñāṇacariyā sammā paṭipannānaṃ catūsu
ariyamaggesu maggacariyā adhigataphalānaṃ catūsu sāmaññaphalesu patticariyā 1- tiṇṇaṃ
buddhānaṃ sabbasattesu lokatthacariyāti.  tattha padesato dvinnaṃ bodhisattānaṃ
paccekabuddhabuddhasāvakānañca lokatthacariyā. Mahābodhisattānaṃ pana sammāsambuddhānañca
nippadesato. Vuttañhetaṃ niddese 2- "cariyāti aṭṭha cariyāyo, iriyāpathacariyā
āyatanacariyā"ti vitthāro. "adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati,
upaṭṭhahanto satiyā carati, avikkhipanto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati,
vijānanto viññāṇena carati, evampi paṭipannassa kusalā dhammā āyatantīti
āyatanacariyāya carati, evampi paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya caratī"ti yā
imā aparāpi aṭṭha cariyā vuttā, tāsaṃ sabbāsaṃ pāramitāsveva samorodho veditabbo.
Tena vuttaṃ "caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā dānasīlādipaṭipattī"ti.
Hetucariyāya eva
@Footnote: 1 Sī. pakaticariyā  2 khu.cūḷa. 30/667/322-3, khu.paṭi. 31/197/232
Pana idhādhippetattā maggacariyāpatticariyānaṃ 1- idha anavarodho veditabbo. Tena vuttaṃ
"sabbaṃ taṃ bodhipācanan"ti.
      Tattha sabbasaddo sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti catūsu
atthesu dissati. Tathā hi "sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe
āpāthamāgacchantī"tiādīsu 2- sabbasabbasmiṃ. "sabbaṃ vo bhikkhave desessāmi taṃ
suṇātha, kiñca bhikkhave sabbaṃ cakkhuṃ ceva rūpā ca .pe. Mano ceva dhammā cā"ti 3-
ettha āyatanasabbasmiṃ. "sabbaṃ sabbato sañjānātī"tiādīsu 4- sakkāyasabbasmiṃ.
"sabbesampi vo sāriputta subhāsitaṃ pariyāyenā"tiādīsu 5- padesasabbasmiṃ. Idhāpi
padesasabbasmiṃ eva veditabbo, bodhisambhārabhūtassa caritassa adhippetattā.
      Bodhīti rukkhopi ariyamaggopi nibbānampi sabbaññutaññāṇampi.
"bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho"ti 6- ca "antarā ca gayaṃ antarā ca bodhin"ti 7- ca
āgataṭṭhāne bujjhati etthāti rukkho bodhi. "bodhi vuccati catūsu maggesu
ñāṇan"ti 8- āgataṭṭhāne cattāri ariyasaccāni bujjhati etenāti ariyamaggo bodhi.
"patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhatan"ti 9- āgataṭṭhāne bujjhati etasmiṃ nimittabhūteti
nibbānaṃ bodhi. "pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso"ti 10- āgataṭṭhāne sabbe dhamme
sabbākārena bujjhati etenāti sabbaññutaññāṇaṃ bodhi. Idhāpi sabbaññutaññāṇaṃ
adhippetaṃ. Arahattamaggasabbaññutaññāṇāni vā idha bodhīti veditabbāni 11- mahābodhiyā
adhippetattā bhagavato. Āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānaṃ hi sabbaññutaññāṇaṃ
sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañca āsavakkhayañāṇaṃ "mahābodhī"ti vuccati. Etthāyaṃ
saṅkhepattho:-
@Footnote: 1 Sī....pakaticariyā  2 khu.mahā. 29/727/432, khu.cūḷa. 30/492/238, khu.paṭi. 31/5/408
@3 saṃ.saḷā. 18/24/19 (syā)  4 Ma.mū. 12/6/4  5 Ma.mū. 12/345/305
@6 vi.mahā. 4/1/1, khu.u. 25/1/93  7 vi.mahā. 4/11/11, Ma.mū. 12/185/246
@8 khu.cūḷa. 30/667/321 (syā)  9 gavesitabbaṃ  10 dī.pā. 11/217/137  11 pa.sū.
@1/13/60
Yathāvuttakālaparicchede yaṃ mama dānasīlādipaṭipattisaṅkhātaṃ caritaṃ, taṃ sabbaṃ anavasesaṃ
mahābodhiyā pācanaṃ sādhakaṃ nibbattakanti. Etena bodhisambhārānaṃ nirantarabhāvanaṃ
dasseti. Atha vā sabbanti etthantare yathāvuttakālaparicchede yaṃ caritaṃ, taṃ
sabbaṃ sakalameva anavasesaṃ bodhisambhārabhūtameva. Etena sabbasambhārabhāvanaṃ dasseti.
      Catasso hi bodhisambhāresu bhāvanā sabbasambhārabhāvanā nirantarabhāvanā
cirakālabhāvanā sakkaccabhāvanā cāti. Tāsu "kappe ca satasahasse, caturo ca
asaṅkhiye"ti iminā cirakālabhāvanā vuttā, yo cettha accantasaṃyogo, tena paṭhame
atthavikappe sabbaggahaṇena ca nirantarabhāvanā, dutiye atthavikappe "sabbaṃ caritan"ti
iminā sabbasambhārabhāvanā, "bodhipācanan"ti iminā sakkaccabhāvanā vuttā hoti,
yathā taṃ caritaṃ sammāsambodhiṃ pāceti evaṃbhūtabhāvadīpanato. Tathā hi taṃ "bodhipācanan"ti
vattabbataṃ arahati, na aññathāti. Kathaṃ panettha bodhicariyāya nirantarabhāvo
veditabbo? yadi cittanirantaratāya taṃ na yujjati, na hi mahābodhisattānaṃ
mahābhinīhārato uddhaṃ bodhisambhārasambharaṇacittato aññaṃ cittaṃ nappavattatīti 1- sakkā
vattuṃ. Atha kiriyamayacittappavattiṃ sandhāya vucceyya, evampi na yujjati, na hi
sabbāni tesaṃ kiriyamayacittāni bodhisambhārasambharaṇavaseneva pavattanti, eteneva
payoganirantaratāpi paṭikkhittāti daṭṭhabbā. Jātinirantaratāya pana nirantarabhāvanā
veditabbā. Yassaṃ hi jātiyaṃ mahābodhisattena mahāpaṇidhānaṃ nibbattitaṃ, tato
paṭṭhāya yāva carimattabhāvā na sā nāma jāti upalabbhati, yā sabbena sabbaṃ
bodhisambhārasambhatā na siyā antamaso dānapāramimattaṃ upādāya. Ayañhi
niyatipatthitānaṃ bodhisattānaṃ dhammatā, yāva ca te kammādīsu vasībhāvaṃ na pāpuṇanti,
tāva sappadesampi sambhāresu payogamāpajjanti. Yadā pana sabbaso kammādīsu
@Footnote: 1 ka. upapavattatīti
Vasībhāvappattā honti, atha tato paṭṭhāya nippadesato eva bodhisambhāresu samīhanaṃ
sātaccakiriyā ca sampajjati. Sakkaccakāritā pana sabbakālaṃ hoti, evaṃ yena yena
bodhisattānaṃ tattha tattha yathādhippāyaṃ samijjhanaṃ sampajjatīti. Evametāya gāthāya
bodhisambhāresu sabbasambhārabhāvanā cirakālabhāvanā nirantarabhāvanā sakkaccabhāvanā
cāti catassopi bhāvanā pakāsitāti veditabbā.
      Tatra yasmā bodhisattacaritaṃ bodhisambhārā bodhicariyā aggayānaṃ pāramiyoti
atthato ekaṃ, byañjanameva nānaṃ, yasmā ca parato vibhāgena vakkhamānānaṃ dānapāramiādīnaṃ
caritanti idaṃ avisesavacanaṃ, tasmā sabbabodhisambhāresu kosallajananatthaṃ pāramiyo
idha saṃvaṇṇetabbā. Tā parato pakiṇṇakakathāyaṃ sabbākārena saṃvaṇṇayissāma.
      [2]  Iti bhagavā attano bodhisattabhūmiyaṃ caritaṃ ārambhato paṭṭhāya yāva
pariyosānā mahābodhiyā paripācanamevāti avisesato dassetvā idāni tassa
paramukkaṃsagamanena atisayato bodhiparipācanabhāvaṃ dassetuṃ imasmiṃ bhaddakappe katipayā
pubbacariyā vibhāgato vibhāvento "atītakappe"tiādimāha.
      Tattha atītakappeti ito purime purimatare vā sabbasmiṃ atikkante
yathāvuttaparicchede mahākappe, kappānaṃ satasahassādhikesu catūsu asaṅkhyeyyesūti
attho. Caritanti ciṇṇaṃ dānādipaṭipattiṃ. Ṭhapayitvāti muñcitvā aggahetvā,
avatvāti attho. Bhavābhaveti bhave ca abhave ca, "itibhavābhavakathan"ti 1- ettha hi
vuddhihāriyo bhavābhavāti vuttā. "iti bhavābhavatañca vītivatto"ti 2- ettha
sampattivipattivuddhihānisassatucchedapuññapāpāni bhavābhavāti adhippetāni.
"itibhavābhavahetu vā bhikkhave bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī"ti 3- ettha
pana paṇītapaṇītatarāni sappinavanītādibhesajjāni bhavābhavāti adhippetāni. Sampattibhavesu
paṇītatarā
@Footnote: 1 dī.Sī. 9/17/86  2 khu.u. 25/20/119  3 aṅ.catukka. 21/9/11, khu.iti.
@25/105/325
Paṇītatamā bhavābhavātipi vadanti eva, tasmā idhāpi so eva attho veditabbo,
khuddake ceva mahante ca bhavasminti vuttaṃ hoti. Imamhi kappeti imasmiṃ
bhaddakappe. Pavakkhissanti kathayissaṃ. Suṇohīti dhammasenāpatiṃ savane niyojeti. Meti
mama santike, mama bhāsatoti attho.
                         Nidānakathā niṭṭhitā.
                            ---------
                           1.  Akittivagga
                        1.  akitticariyāvaṇṇanā
      [3] Atha 1- bhagavā āyasmato sāriputtattherassa sadevamanussāya ca parisāya
attano pubbacariyāya savane ussāhaṃ janetvā idāni taṃ pubbacaritaṃ bhavantarapaṭicchannaṃ
hatthatale āmalakaṃ viya paccakkhaṃ karonto:-
             "yadā ahaṃ brahāraññe     suññe vipinakānane
             ajjhogāhetvā viharāmi    akitti nāma tāpaso"ti-
ādimāha.
      Tattha yadāti yasmiṃ kāle, brahāraññeti mahāaraññe, araññāniyaṃ, mahante
vaneti attho. Suññeti janavivitte. Vipinakānaneti vipinabhūte kānane, padadvayenāpi
tassa araññassa gahanabhāvameva dīpeti, sabbametaṃ kāradīpaṃ sandhāya vuttaṃ.
Ajjhogāhetvāti anupavisitvā. Viharāmīti dibbabrahmaariyaāneñjavihārehi
samuppāditasukhavisesena iriyāpathavihārena sarīradukkhaṃ vicchinditvā harāmi attabhāvaṃ
pavattemi. Akitti nāma tāpasoti evaṃnāmako tāpaso hutvā yadā ahaṃ tasmiṃ araññe
viharāmīti attho. Satthā tadā attano akittitāpasabhāvaṃ dhammasenāpatissa vadati.
Tatrāyaṃ anupubbikathā 2-:-
      atīte kira imasmiṃyeva bhaddakappe bārāṇasiyaṃ brahmadatte nāma rājini rajjaṃ
kārente bodhisatto asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahāsālassa kule nibbatti,
"akittī"tissa nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle bhaginīpi jāyi, 3-  "yasavatī"tissā
nāmaṃ kariṃsu. So soḷasavassakāle takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggahetvā
paccāgamāsi. Athassa mātāpitaro kālamakaṃsu. So tesaṃ petakiccāni kāretvā
@Footnote: 2 Sī. ānupubbīkathā  3 Ma. nibbattā
Katipayadivasātikkamena ratanāvalokanaṃ āyuttakapurisehi kārayamāno "ettakaṃ mattikaṃ,
ettakaṃ pettikaṃ, ettakaṃ pitāmahan"ti sutvā saṃviggamānaso hutvā "idaṃ dhanameva
paññāyati, na dhanassa saṃhārakā, sabbe imaṃ dhanaṃ pahāyeva gatā, ahaṃ pana naṃ 1- ādāya
gamissāmī"ti rājānaṃ āpucchitvā bheriṃ carāpesi "dhanena atthikā akittipaṇḍitassa
gehaṃ āgacchantū"ti. 2-
      So sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā dhane akhīyamāne "kiṃ me imāya dhanakīḷāya,
atthikā gaṇhissantī"ti nivesanadvāraṃ vivaritvā hiraññasuvaṇṇādibharite sāragabbhe
vivarāpetvā "dinnaṃyeva harantū"ti gehaṃ pahāya ñātiparivaṭṭassa paridevantassa bhaginiṃ
gahetvā bārāṇasito nikkhamitvā nadiṃ uttaritvā dve tīṇi yojanāni gantvā
pabbajitvā ramaṇīye bhūmibhāge paṇṇasālaṃ karitvā vasati. Yena pana dvārena tadā nikkhami,
taṃ akittidvāraṃ nāma jātaṃ. Yena titthena nadiṃ otiṇṇo, taṃ akittititthaṃ
nāma jātaṃ. Tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā bahū manussā gāmanigamarājadhānivāsino tassa
guṇehi ākaḍḍhiyamānahadayā anupabbajiṃsu. Mahāparivāro ahosi. Mahālābhasakkāro
nibbatti, buddhuppādo viya ahosi. Atha mahāsatto "ayaṃ lābhasakkāro mahā, parivāropi
mahanto, kāyavivekamattampi idha na labhati, mayā ekākinā viharituṃ vaṭṭatī"ti cintetvā
paramappicchabhāvato vivekaninnatāya ca kassaci ajānāpetvā 3- ekakova nikkhamitvā
anupubbena damiḷaraṭṭhaṃ patvā kāvīrapaṭṭanasamīpe uyyāne viharanto jhānābhiññāyo
nibbattesi. Tatrāpissa mahālābhasakkāro uppajji. So taṃ jigucchanto chaḍḍetvā
ākāsena gantvā kāradīpe otari. Tadā kāradīpo ahidīpo nāma. So tattha
mahantaṃ kārarukkhaṃ upanissāya paṇṇasālaṃ māpetvā vāsaṃ kappesi. Appicchatāya
pana katthaci agantvā tassa rukkhassa phalakāle phalāni khādanto phale asati pattāni
udakasittāni 4- khādanto jhānasamāpattīhi vītināmesi.
@Footnote: 1 Sī.,Ma. dhanaṃ  2 Ma. gacchantūti  3 Ma. anārocetvā  4 Ma. udakasinnā
      Tassa sīlatejena sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko
"ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā cāvetukāmo"ti āvajjento paṇḍitaṃ disvā "kimatthaṃ
nu kho ayaṃ tāpaso evaṃ dukkaraṃ tapaṃ carati, sakkattaṃ nu kho pattheti, udāhu aññaṃ,
vīmaṃsissāmi naṃ. Ayaṃ hi suvisuddhakāyavacīmanosamācāro jīvite nirapekkho
udakasittāni kārapattāni khādati, sace sakkattaṃ pattheti, attano sittāni
kārapattāni mayhaṃ dassati, no ce, na dassatī"ti brāhmaṇavaṇṇena tassa santikaṃ
agamāsi. Bodhisattopi kārapattāni sedetvā "sītalībhūtāni khādissāmī"ti
paṇṇasāladvāre nisīdi. Athassa purato sakko brāhmaṇarūpena bhikkhāya atthiko hutvā
aṭṭhāsi. Mahāsatto taṃ disvā "lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, cirassaṃ vata me yācako
diṭṭho"ti somanassappatto hutvā "ajja mama manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā dānaṃ
dassāmī"ti pakkabhājaneneva ādāya gantvā dānapāramiṃ āvajjetvā attano asesetvāva
tassa bhikkhābhājane pakkhipi. Sakko taṃ gahetvā thokaṃ gantvā antaradhāyi. Mahāsattopi
tassa datvā puna pariyeṭṭhiṃ anāpajjitvā teneva pītisukhena vītināmesi.
      Dutiyadivase pana kārapattāni pacitvā "hiyyo dakkhiṇeyyaṃ alabhiṃ, ajja nu kho
kathan"ti paṇṇasāladvāre nisīdi. Sakkopi tatheva āgami. Mahāsatto punapi tatheva
datvā vītināmesi. Tatiyadivase ca tatheva datvā "aho vata me lābhā, bahuṃ vata puññaṃ
pasavāmi, sacāhaṃ dakkhiṇeyyaṃ labheyyaṃ, evameva māsampi dvemāsampi dānaṃ dadeyyan"ti
cintesi. Tīsupi divasesu "tena dānena na lābhasakkārasilokaṃ na cakkavattisampattiṃ
na sakkasampattiṃ na brahmasampattiṃ na sāvakabodhiṃ na paccekabodhiṃ patthemi, api ca idaṃ
me dānaṃ sabbaññutaññāṇassa paccayo hotū"ti yathādhikāraṃ cittaṃ ṭhapesi. Tena vuttaṃ:-
        [4]  "tadā maṃ tapatejena       santatto tidivābhibhū
             dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ    bhikkhāya maṃ upāgami.
        [5]  Pavanā ābhataṃ paṇṇaṃ        atelañca aloṇikaṃ
             mama dvāre ṭhitaṃ disvā     sakaṭāhena ākiriṃ.
        [6]  Tassa datvānahaṃ paṇṇaṃ       nikujjitvāna bhājanaṃ
             punesanaṃ jahitvāna         pāvisiṃ paṇṇasālakaṃ.
        [7]  Dutiyampi 1- tatiyampi       upagacchi mamantikaṃ 2-
             akampito anolaggo       evamevamadāsahaṃ.
        [8]  Na me tappaccayā atthi     sarīrasmiṃ vivaṇṇiyaṃ
             pītisukhena ratiyā          vītināmemi taṃ divaṃ.
        [9]  Yadi māsampi dvemāsaṃ      dakkhiṇeyyaṃ varaṃ labhe
             akampito anolīno        dadeyyaṃ dānamuttamaṃ.
       [10]  Na tassa dānaṃ dadamāno     yasaṃ lābhañca patthayiṃ
             sabbaññutaṃ patthayāno       tāni kammāni ācarin"ti.
      Tattha tadāti yadā ahaṃ akittināmako tāpaso hutvā tasmiṃ dīpe kārāraññe
viharāmi, tadā. Manti mama. Tapatejenāti sīlapāramitānubhāvena sīlaṃ hi
duccaritasaṅkilesassa tapanato "tapo"ti vuccati, nekkhammavīriyapāramitānubhāvena vā.
Tāpi hi taṇhāsaṅkilesassa kosajjassa ca tapanato "tapo"ti vuccati, ukkaṃsagatā ca tā
bodhisattassa imasmiṃ attabhāveti. Khantisaṃvarassa cāpi paramukkaṃsagamanato
"khantipāramitānubhāvenā"tipi vattuṃ vaṭṭateva. "khantī paramaṃ tapo"ti 3- hi vuttaṃ.
Santattoti yathāvuttaguṇānubhāvajanitena dhammatāsiddhena paṇḍukambalasilāsanassa
uṇhākārena
@Footnote: 1 pāḷi. dutiyaṃ divasaṃ (syā)  2 pāḷi. upagacchi mamantike  3 dī.mahā. 10/90/43,
@khu.dha. 25/184/50
Santāpito. Tidivābhibhūti devalokādhipati, sakkoti attho. Paṇṇasālāya samīpe
gahitampi kārapaṇṇaṃ paṇṇasālāya araññamajjhagatattā "pavanā ābhatan"ti vuttaṃ.
      Atelañca aloṇikanti deyyadhammassa anuḷārabhāvepi ajjhāsayasampattiyā
dānadhammassa mahājutikabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Mama dvāreti mayhaṃ paṇṇasālāya
dvāre. Sakaṭāhena ākirinti iminā attano kiñcipi asesetvā dinnabhāvaṃ dasseti.
      Punesanaṃ jahitvānāti "ekadivasaṃ dvikkhattuṃ ghāsesanaṃ na sallekhan"ti
cintetvā dānapītiyā titto viya hutvā tasmiṃ divase puna āhārapariyeṭṭhiṃ akatvā.
Akampitoti sudūravikkhambhitattā macchariyena acalito dānajjhāsayato calanamattampi
akārito. Anolaggoti lobhavasena īsakampi alaggo. Tatiyampīti pisaddena dutiyampīti
imaṃ sampiṇḍeti. Evamevamadāsahanti yathā paṭhamaṃ, evamevaṃ dutiyampi adāsiṃ ahaṃ.
      Na me tappaccayāti gāthāya vuttamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Tattha tappaccayāti
dānapaccayā tīsu divasesu chinnāhāratāya sarīrasmiṃ yena vevaṇṇiyena bhavitabbaṃ,
tampime sarīrasmiṃ vivaṇṇiyaṃ dānapaccayāyeva natthi. Kasmā? dānavisayena pītisukhena
dānavisayāya eva ca ratiyā. Vītināmemi taṃ divanti taṃ sakalaṃ timattadivasaṃ vītināmemi.
Na kevalañca tīṇi eva divasāni, atha kho māsadvimāsamattampi kālaṃ evameva dātuṃ
pahomīti dassetuṃ "yadi māsampī"tiādi vuttaṃ. Anolīnoti alīnacitto, dāne
asaṅkucitacittoti attho.
      Tassāti brāhmaṇarūpena āgatassa sakkassa. Yasanti kittiṃ, parivārasampattiṃ
vā. Lābhañcāti devamanussesu cakkavattiādibhāvena laddhabbaṃ lābhaṃ vā na patthayiṃ.
Atha kho sabbaññutaṃ sammāsambodhiṃ patthayāno ākaṅkhamāno tāni tīsu divasesu
anekavāraṃ uppannāni dānamayāni puññakammāni dānassa vā parivārabhūtāni
kāyasucaritādīni puññakammāni. Ācariṃ akāsinti.
     Iti bhagavā tasmiṃ attabhāve attano sudukkaraṃ puññacaritamattameva idha mahātherassa
pakāsesi. Jātakadesanāyaṃ pana catutthadivase sakkassa upasaṅkamitvā bodhisattassa
ajjhāsayajānanaṃ varena upanimantanā bodhisattassa varasampaṭicchanasīsena dhammadesanā
deyyadhammadakkhiṇeyyānaṃ puna sakkassa anāgamanassa ca ākaṅkhamānatā ca pakāsitā.
Vuttañhetaṃ:-
             "akittiṃ disvāna sammantaṃ    sakko bhūtapatī bravi
             kiṃ patthayaṃ mahābrahme      eko sammasi ghammani.
             Dukkho punabbhavo sakka 1-   sarīrassa ca bhedanaṃ
             sammohamaraṇaṃ dukkhaṃ         tasmā sammāmi vāsava.
             Etasmiṃ te sulapite       patirūpe subhāsite
             varaṃ kassapa te dammi       yaṃ kiñci manasicchasi.
             Varañce me ado sakka     sabbabhūtānamissara
             yena putte ca dāre ca    dhanadhaññaṃ piyāni ca
             laddhā narā na tappanti     so lobho na mayī vase.
             Etasmiṃ .pe. Manasicchasi.
             Varañce me ado sakka     sabbabhūtānamissara
             khettaṃ vatathuṃ hiraññañca      gavāssaṃ dāsaporisaṃ
             yena jātena jīyanti       so doso na mayī vase.
             Etasmiṃ .pe. Manasicchasi.
@Footnote: 1 Ma. nāma
             Varañce me ado sakka     sabbabhūtānamissara
             bālaṃ na passe na suṇe     na ca bālena saṃvase
             bālenallāpasallāpaṃ       na kare na ca rocaye.
             Kiṃ nu te akaraṃ bālo      vada kassapa kāraṇaṃ
             kena kassapa bālassa       dassanaṃ nābhikaṅkhasi.
             Anayaṃ nayati dummedho       adhurāyaṃ niyuñjati
             dunnayo seyyaso hoti     sammā vutto pakuppati
             vinayaṃ so na jānāti       sādhu tassa adassanaṃ.
             Etasmiṃ .pe. Manasicchasi.
             Varañce me ado sakka     sabbabhūtānamissara
             dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ       dhīrena saha saṃvase
             dhīrenallāpasallāpaṃ        taṃ kare taṃ ca rocaye.
             Kiṃ nu te akaraṃ dhīro       vada kassapa kāraṇaṃ
             kena kassapa dhīrassa        dassanaṃ abhikaṅkhasi.
             Nayaṃ nayati medhāvī         adhurāyaṃ na yuñjati
             sunayo seyyaso hoti      sammā vutto na kuppati
             vinayaṃ so pajānāti        sādhu tena samāgamo.
             Etasmiṃ .pe. Manasicchasi.
             Varañce me ado sakka     sabbabhūtānamissara
             tato ratyā vivasāne      sūriyuggamanaṃ pati
             dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ   sīlavanto ca yācakā.
             Dadato me na khīyetha       datvā nānutapeyyahaṃ
             dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ       etaṃ sakka varaṃ vare.
             Etasmiṃ .pe. Manasicchasi.
             Varañce me ado sakka     sabbabhūtānamissara
             na maṃ puna upeyyāsi       etaṃ sakka varaṃ vare.
             Bahūhi vatacariyāhi          narā ca atha nāriyo
             dassanaṃ abhikaṅkhanti         kiṃ nu me dassane bhayaṃ.
             Taṃ tādisaṃ devavaṇṇaṃ        sabbakāmasamiddhinaṃ
             disvā tapo pamajjeyyaṃ     etaṃ te dassane bhayan"ti. 1-
      Atha sakko "sādhu bhante na te ito paṭṭhāya santikaṃ āgamissāmī"ti taṃ
abhivādetvā pakkāmi. Mahāsatto yāvajīvaṃ tattheva vasanto āyupariyosāne brahmaloke
nibbatti. Anruddhatthero tadā sakko ahosi. Lokanātho akittipaṇḍito.
      Tassa mahābhinikkhamanasadisaṃ nikkhantattā nekkhammapāramī. Suvisuddhasīlācāratāya
sīlapāramī. Kāmavitakkādīnaṃ suṭṭhu vikkhambhitattā vīriyapāramī. Khantisaṃvarassa
paramukkaṃsagamanato khantipāramī. Paṭiññānurūpaṃ paṭipattiyā saccapāramī. Sabbattha
acalasamādānādhiṭṭhānena adhiṭṭhānapāramī. Sabbasattesu hitajjhāsayena mettāpāramī.
Sattasaṅkhārakatavippakāresu majjhattabhāvappattiyā upekkhāpāramī. Tāsaṃ upakārānupakāre
dhamme jānitvā anupakāre dhamme pahāya upakāradhammesu pavattāpanapurecarā
sahajātā ca upāyakosallabhūtā atisallekhavuttisādhanī ca paññā paññāpāramīti
imāpi dasa pāramiyo labbhanti.
@Footnote: 1 khu.jā.27/99-103/281-2
       Dānajjhāsayassa pana atiuḷārabhāvena dānamukhena desanā pavattā. Tasmā
sabbattha sādhikā 1- mahākaruṇā, dvepi puññañāṇasambhārā, kāyasucaritādīni tīṇi
bodhisattasucaritāni, saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni, ussāhādayo catasso
buddhabhūmiyo, saddhādayo pañca mahābodhiparipācanīyā dhammā, alobhajjhāsayādayo cha
bodhisattānaṃ ajjhāsayā, tiṇṇo tāressāmītiādayo satta paṭiññā dhammā,
appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassātiādayo 2- aṭṭha mahāpurisavitakkā, nava
yonisomanasikāramūlakā dhammā, dānajjhāsayādayo dasa mahāpurisajjhāsayā, dānasīlādayo
dasa puññakiriyavatthūnīti evamādayo ye anekasataanekasahassappabhedā bodhisambhārabhūtā
mahābodhisattaguṇā, te sabbepi yathārahaṃ idha niddhāretvā vattabbā.
      Api cettha mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahābhinikkhamanasadisaṃ
gehato nikkhamanaṃ, nikkhamitvā pabbajitassa bahujanasammatassa sato paramappicchabhāvena
kulesu gaṇesu ca alaggatā, accantameva lābhasakkārasilokajigucchā, pavivekābhirati,
kāyajīvitanirapekkho pariccāgo, anāhārasseva sato divasattayampi dānapītiyā
parituṭṭhassa nibbikārasarīrayāpanaṃ, māsadvimāsamattampi kālaṃ yācake sati
āhāraṃ tatheva 3- datvā "dānagateneva pītisukhena sarīraṃ yāpessāmī"ti pariccāge
anolīnavuttisādhako uḷāro dānajjhāsayo, dānaṃ datvā puna āhārapariyeṭṭhiyā
akaraṇahetubhūtā paramasallekhavuttīti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā
veditabbā. Tenetaṃ vuccati:-
             "evaṃ acchariyā hete     abbhutā ca mahesino
             mahākāruṇikā dhīrā        sabbalokekabandhavā.
             Acinteyyānubhāvā ca      sadā saddhammagocarā
             bodhisattā mahāsattā      sucisallekhavuttino.
@Footnote: 1 cha.Ma. samakā  2 dī.pā. 11/358/269, aṅ.aṭṭhaka. 23/30/187  3 Ma. tasseva
             Mahāvātasamuddhata- 1-      vīcimālo mahodadhi
             api laṅgheyya velantaṃ      bodhisattā na dhammataṃ.
             Loke sañjātavaddhāpi      na te bhāvitabhāvino 2-
             limpanti lokadhammehi       toyena padumaṃ yathā.
             Yesaṃ ve attani sneho    nihīyati yathā yathā
             sattesu karuṇāsneho      vaḍḍhateva tathā tathā.
             Yathā cittaṃ vase hoti      na ca cittavasānugā
             tathā kammaṃ vase hoti      na ca kammavasānugā.
             Dosehi nābhibhūyanti        samugghātenti vā na te
             carantā bodhipariyeṭṭhiṃ      purisā jāniyā budhā.
             Tesu cittappasādopi       dukkhato parimocaye
             pagevānukiriyā tesaṃ       dhammassa anudhammato"ti.
                    Paramatthadīpaniyā cariyāpiṭakasaṃvaṇṇanāya
                      akitticariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
                            ---------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 52 page 1-34. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=209              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8637              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11339              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11339              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]