ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 5 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.2)

                         6. Mahagovindasutata
      [293] Evamme sutanti mahagovindasuttam. Tatrayam anuttanapadavannana:-
pancasikhoti pancaculo pancakundaliko. So kira manussapathe punnakammakaranakale
daharo pancaculakadarakakale vacchapalakajetthako hutva annepi darake gahetva
bahigame catumaggatthanesu salam karonto pokkharanim khananto setum bandhanto visamam
maggam samam karonto yananam akkhapatighatanarukkhe harantoti evarupani punnani
karonto vicaritva daharova kalamakasi. Tassa so attabhavo ittho kanto
manapo ahosi. So kalam katva catummaharajikadevaloke navutivassasatasahassappamanam
ayum gahetva nibbatti. Tassa tigavutappamano suvannakkhandhasadiso attabhavo
ahosi. So sakatasatthimattam 1- abharanam pasadhetva navakumbhamatte gandhe
vilimpitva dibbarattavatthadharo rattasuvannakannikam pilandhitva pancahi kundalakehi
pitthiyam vattamanehi pancaculakadarakaparihareneva vicarati. Tena tam "pancasikho"tveva
sanjananti.
      Abhikkantaya rattiyati abhikkantaya khinaya rattiya, ekam kotthasam
atitayati attho. Abhikkantavannoti atiitthakantamanapavanno. Pakatiyapi hesa
kantavanno, alankaritva agatatta pana abhikkantavanno ahosi. Kevalakappanti
anavasesam samantato. Anavasesattho ettha kevalasaddo, kevaparipunnanti ettha
viya. Samantattho 2- kappasaddo, kevalakappam jetavananti adisu viya. Obhasetvati
abhaya pharitva, candima viya suriyo viya ca ekobhasam ekapajjotam karitvati
attho.
                           Devasabhavannana
      [294] Sudhammayam sabhayanti sudhammaya nama itthiya ratanamatta-
kannikarukkhanissandena nibbattasabhayam. Tassa kira phalikamaya bhumi, manimaya
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sakatasahassamattam  2 cha.Ma., i. samantato attho
Aniyo, suvannamaya thambha, rajatamaya thambhaghatika ca sanghata ca, pavalamayani
valarupani, sattaratanamaya gopanasiyo ca pakkhapasaka ca mukhavatti ca, indanilaitthakahi
chadanam, sovannamayam chadanapittham, rajatamaya thupika, ayamato ca vittharato
ca tini yojanasatani, parikkhepato nava yojanasatani, ubbedhato panca
yojanasatani, evarupayam sudhammayam sabhayam.
      Dhataratthoti adisu dhatarattho gandhabbaraja gandhabbadevatanam kotisatasahassena
parivuto kotisatasahassasuvannamayani mahaphalakani 1- ca suvannasattiyo ca gahapetva
puratthimaya disaya pacchimabhimukho dvisu devalokesu devata purato katva nisinno.
      Virulhako kumbhandaraja kumbhandadevatanam kotisatasahassena parivuto
kotisatasahassarajatamayani mahaphalakani ca suvannasattiyo ca gahapetva dakkhinaya
disaya uttarabhimukho dvisu devalokesu devata purato katva nisinno.
      Virupakkho nagaraja naganam kotisatasahassena parivuto kotisatasahassamanimayani
mahaphalakani ca suvannasattiyo ca gahapetva pacchimaya disaya puratthabhimukho 2-
dvisu devalokesu devata purato katva nisinno.
      Vessavano yakkharaja yakkhanam kotisatasahassena parivuto kotisatasahassapavalamayani
mahaphalakani ca suvannasattiyo ca gahapetva uttaraya disaya dakkhinabhimukho
dvisu devalokesu devata purato katva nisinnoti veditabbo.
      Atha paccha amhakam asanam hotiti tesam pacchato amhakam nisiditum okaso
papunati. Tato param pavisitum va passitum va na labhama.
      Sannipatakaranam panettha pubbe vuttam catubbidhameva. Tesu vassupanayikasangaho
vittharito. Yatha pana vassupanayikaya, evam mahapavaranayapi punnamidivase
sannipatitva "ajja kattha gantva kassa santike pavaressama"ti
@Footnote: 1 cha.Ma., i. phalakani. evamuparipi  2 cha.Ma., i. puratthimabhimukho
Mantenti. Tattha sakko devanamindo yebhuyyenapi piyangudipamahaviharasmimyeva
pavareti. Sesa devata paricchattakadini dibbapupphani ceva dibbacandanacunnani
ca gahetva attano attano manapatthanameva gantva pavarenti. Evam
pavaranasangahatthaya sannipatanti.
      Devaloke pana asavati nama lata atthi. Sa pupphissatiti deva
vassasahassam upatthanam gacchanti. Paricchattake pupphamane ekavassam upatthanam
gacchanti. Te tassa pandupalasadibhavato patthaya attamana honti. Yathaha:-
      "yasmim bhikkhave samaye devanam tavatimsanam paricchattako kovilaro
`pandupalaso hoti, attamana bhikkhave deva tavatimsa tasmim samaye honti
`pandupalaso dani paricchattako kovilaro, na cirasseva dani chinnapalaso 1-
bhavissati'ti. Yasmim bhikkhave samaye devanam tavatimsanam paricchattako kovilaro
chinnapalaso hoti, jalakajato hoti, kharakajato hoti, makulakajato 2- hoti,
korakajato 3- hoti. Attamana bhikkhave deva tavatimsa tasmim samaye honti
`korakajato dani paricchattako kovilaro na cirasseva sabbaphaliphullo 4-
bhavissati'ti 5-
      sabbaphaliphullassa kho pana bhikkhave paricchattakassa kovilarassa
samanta pannasa yojanani abha phuta 6- hoti, anuvatam yojanasatam gandho
gacchati, ayamanubhavo paricchattakassa kovilarassa"ti.
      Pupphite paricchattake arohanakiccam va ankusakam gahetva namanakiccam
va pupphaharanattham cankotakakiccam va natthi, kantanakavato utthahitva pupphani
vantato kantati, sampaticchanakavato sampaticchati, pavesanakavato sudhammadevasabham
pavesesi. 7- Sammajjanakavato puranani pupphani niharati, santharakavato
pattakannikakesarani racento 8- santharati, majjhatthane dhammasanam hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. pannapalaso evamuparipi  2 cha.Ma. kutumalakajato, i. kutuppalakajato
@3 Ma., i. kokasakajato. evamuparipi  4 cha.Ma. sabbapaliphullo
@5 an. sattaka 23/66/118 paricchattakasutta (saya)  6 cha.Ma. abhaya phutam
@7 cha.Ma., i. paveseti   8 cha.Ma., i. naccanto
Yojanappamano ratanapallanko upari tiyojanena setacchattena dharayamanena,
tadanantaram sakkassa devaranno asanam atthariyati. Tato tettimsaya devaputtanam,
tato annasam 1- mahesakkhamahesakkhanam devaputtanam. 1- Annasam 2- devatanam 2-
pana pupphakannikava asanam hoti.
      Deva devasabham pavisitva nisidanti. Puppharenuvatti 3- uggantva
upari kannikam ahacca nipatamana devatanam tigavutappamanam attabhavam
lakharasaparikammasajjitam viya karoti. Tesam sa kila catuhi masehi pariyosanam
gacchati. Evam paricchattakakilanubhavanatthaya sannipatanti.
       Masassa pana attha divase devaloke mahadhammassavanam ghosati. 4-
Tattha sudhammaya devasabhaya sanankumaro va mahabrahma, sakko va devanamindo,
dhammakathikabhikkhu va, annataro va dhammakathiko devaputto dhammakatham katheti. Atthamiyam
pakkhassa catunnam maharajanam amacca, catuddasiyam putta, pannarase sayam
cattaro maharajano nikkhamitva suvannapatam ca jatihingulakam ca ganhitva
gamanigamarajadhaniyo anuvicaranti. Te "asuka nama itthi va puriso va buddham
saranam gato, dhammam saranam gato, samgham saranam gato, panca silani rakkhati. Masassa
attha uposathe karoti. Matuupatthanam pureti. Pituupatthanam pureti. Asukatthane
uppalahatthakasatena pupphakumbhena puja kata. Dipasahassam aropitam. Akaladhammassavanam
karitam. Chattavedika muddhivedika kucchivedika sihasanam sihasopanam karitam.
Tini sucaritani pureti. Dasakusalakammapathe samadaya vattati"ti suvannapate
jatihingulakena likhitva aharitva pancasikhassa hatthe denti. Pancasikho
matalissa hatthe deti. Matalisangahako sakkassa devaranno deti.
      Yada punnakammakaraka bahu na honti, potthako khuddako hoti,
tam disvava deva "pamatto vata bho mahajano viharati, cattaro apaya
@Footnote: 1-1 cha.Ma.,i. mahesakkhadevatanam  2-2 cha.Ma.,i. annataradevatanam
@3 cha.Ma. tato pupphehi renuvatti  4 cha.Ma. ghasati, i. sussati  5 cha.Ma.,i. tavedikapu
Paripurissanti, cha devaloka tuccha bhavissanti"ti anattamana honti. Sace pana
potthako maha hoti, tam disvava deva "appamatto vata bho mahajano viharati,
cattaro apaya sunna bhavissanti, cha devaloka paripurissanti, buddhasasane
punnani karitva agate mahapunne purakkhitva nakkhattam kilitum labhissama"ti
attamana honti. Tam potthakam gahetva sakko devaraja vaceti. Tassa
pakatiniyamena kathentassa saddo dvadasa yojanani gacchati. 1- Uccena sarena
kathentassa ca sakalam dasayojanasahassam devanagaram chadetva titthati. Evam
dhammassavanatthaya sannipatanti. Idha pana pavaranasangahatthaya sannipatitati
veditabba.
      [295] Tathagatam namassantati navahi karanehi tathagatam namassamana.
Dhammassa ca sudhammatanti svakkhatadibhedam dhammassa sudhammatam ujupatipannatadibhedam
samghassa ca supatipattinti attho.
                        Atathayathabhuccavannavannana
      [296] Yathabhucceti yathabhute yathasabhave. Vanneti gune. Payirudahasiti
kathesi. Bahujanahitaya patipannoti katham patipannoti? dipankarapadamule attha
dhamme samodhanetva buddhatthaya abhiniharamanopi bahujanahitaya patipanno
nama hoti.
      Danaparami silaparami nekkhammaparami pannaparami viriyaparami khantiparami
saccaparami adhitthanaparami mettaparami upekkhaparamiti kappasatasahassadhikani
cattari asankheyyani ima dasa paramiyo purentopi bahujanahitaya patipanno.
      Khantivaditapasakale culadhammapalakumarakale chaddantanagarajakale
bhuridattacampeyyasankhapalanagarajakale mahakapikale ca tadisani dukkarani
karontopi bahujanahitaya patipanno. Vessantarattabhave thatva sattasatakamahadanam 2-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ganhati  2 Ma. sattasattakamahadanam
Datva sattasu thanesu pathavim kampetva paramikutam ganhantopi bahujanahitaya
patipanno, tato anantare attabhave tusitapure yavatayukam titathantopi
bahujanahitaya patipanno.
      Tattha panca pubbanimittani disva dasasahassacakkavaladevatahi
yacito panca mahavilokanani viloketva devanam sangahatthaya patinnam datva
tusitapura cavitva matu kucchiyam patisandhim ganhantopi bahujanahitaya patipanno.
      Dasa mase matu kucchiyam vasitva lumbinivane matu kucchito
nikkhamantopi, ekunatimsa vassani agaram ajjhavasitva mahabhinikkhamanam nikkhamitva
anomanaditire pabbajantopi, cha 1- vassani mahapadhanena 1- attanam kilametva
bodhipallankam aruyha sabbannutananam pativijjhantopi, sattasattaham bodhimande
yapentopi, isipatanam agamma anuttaram dhammacakkam pavattentopi, yamakapatihariyam
karontopi, devorohanam orohantopi, buddho hutva pancacattalisavassani
titthantopi, ayusankharam ossajjentopi, 2- yamakasalanam antare anupadisesaya
nibbanadhatuya parinibbayantopi bahujanahitaya patipanno. Yavassa sasapamattapi
dhatuyo dharanti, tava bahujanahitaya patipannoti veditabbo sesapadani etasseva
vevacanani, tattha pacchimam pacchimam purimassa purimassa attho.
      Neva atitamse samanupassama. Na panetarahiti atitepi buddhato annam
na samanupassama, anagatepi na samanupassama, etarahi pana annassa satthuno
abhavatoyeva annatra tena bhagavata na samanupassamati ayamettha attho.
Atthakathayampi hi "atitanagata buddha amhakam satthara sadisayeva, kim sakko
katheti"ti vicaretva "etarahi bahujanahitaya patipanno sattha amhakam sattharam
muncitva anno koci natthi, tasma na passamati katheti"ti vuttam. Yatha ca
ettha, evam ito paresupi padesu ayamattho veditabbo. Svakkhatadini 3- ca
idam kusalanti 3- adini ca 3- vuttatthaneva.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. chabbassani padhanena  2 cha.Ma., i. ossajantopi
@3-3 cha.Ma., i. svakkhatadini ca kusaladini ca
      Gangodakam yamunodakenati gangayamunanam samagamatthane udakam
vannenapi gandhenapi rasenapi samsandati sameti, majjhe bhinnasuvannam viya
ekasadisameva hoti, na mahasamuddaudakena samsatthakale viya visadisam parisuddhassa
nibbanassa patipadapi parisuddhava. Na hi daharakale vejjakammadini 1- katva
agocare caritva mahallakakale nibbanam datthum sakka, nibbanagamini pana
patipada parisuddhava vattati akasupama. Yatha hi akasampi alaggam parisuddham
candimasuriyanam akase icchiticchitatthanam gacchantanam viya nibbanam gacchantassa
bhikkhuno patipadapi kule va gane va alagga abaddha akasupama vattati.
Sa panesa tadisava bhagavata pannatta kathita desita. Tena vuttam "samsandati
nibbananca patipada ca"ti.
      Patipannananti 2- patipadaya thitanam. Vusitavatanti vutthavasanam. Etesam
laddhasahayoti etesam tattha tattha saha ayanato sahayo. "adutiyo asahayo
appatisamo"ti idam panassa asadisatthena vuttam. Apanujjati tesam majjhepi
phalasamapattiya viharantopi cittena te apanujja, apanujjena 3- ekaramatam
anuyutto viharatiti attho.
      Abhinipphanno 4- kho pana tassa bhagavato labhoti tassa bhagavato mahalabho
uppanno. Kada patthaya uppanno? abhisambodhim patva sattasattaham atikkamitva
isipatane dhammacakkam pavattetva anukkamena devamanussadamanam karontassa tayo jatile
pabbajetva rajagaham gatassa bimbisaradamanato patthaya uppanno. Yam sandhaya vuttam
"tena kho pana samayena bhagava sakkato hoti garukato manito pujito apacito labhi
civarapindapatasenasanagilanapaccayabhesajjaparikkharanan"ti. 5- Satasahassakappadhikesu
catusu asankheyyesu ussannapunnanissandena samuppanno labhasakkaro mahogho
viya ajjhottharamano agacchati.
      Ekasmim kira samaye rajagahe savatthiyam sakete kosambiyam baranasiyam
bhagavato patipatibhattam nama uppannam, tattheko "aham satam visajjetva danam
@Footnote: 1 i. vajjakammadini     2 ka. patipadananti  3 cha.Ma., i. apanujjeva
@4 i. abhinippanno  5 sam ni. 16/70/116 susimaparibbajakasutta
Dassami"ti pannam likhitva viharadvare bandhi. Anno aham hve satani.
Anno aham panca satani. Anno aham sahassam. Anno aham hve sahassani.
Anno aham panca. Dasa. Visati. Pannasam. Anno aham satasahassam. Anno aham
dve satasahassani visajjetva danam dassamiti pannam likhitva viharadvare
bandhi. Janapadacarikam carantampi okasam labhitva "danam dassami"ti sakatani
puretva mahajano anubandhiyeva. Yathaha "tena kho pana samayena janapada
manussa bahum lonampi telampi tandulampi khadaniyampi sakatesu aropetva
buddhappamukhassa bhikkhusamghassa pitthito pitthito anubandha honti `yada 1-
patipatim labhissama, tada 1- bhattam karissama"ti 2- evam annanipi khandhake ca
vinaye ca bahuni vatthuni veditabbani. Asadisadane panesa labho matthakam patto.
     Ekasmim kira samaye bhagavati janapadacarikam caritva jetavanam sampatte
raja nimantetva danam adasi. Dutiyadivase nagara adamsu. Puna tesam danato
atirekam raja, tassa danato atirekam nagarati evam bahusu divasesu gatesu
raja cintesi "ime nagara divase divase atirekataram karonti, pathavissaro
pana raja nagarehi danena 3- jitoti 3- garaha bhavissati"ti. Athassa mallika
upayam acikkhi.
      So rajangane salakalyanipadarehi mandapam karetva tam niluppalehi chadetva
panca asanasatani pannapetva panca hatthisatani asananam pacchabhage thapetva
ekekena hatthina ekekasasa bhikkhuno setacchattam dharapesi. Dvinnam davinnam
asananam antare sabbalankarapatimandita ekeka khattiyadhita catujjatikagandham 4-
pimsati. 4- Apara 5- khattiyadhita 5- nitthitam nitthitam majjhatthane gandhambane
pakkhipati, tam apara khattiyadhita niluppalahatthakena samparivatteti. Evam ekekassa
bhikkhuno tisso tisso khattiyadhitaro parivara, apara sabbalankarapatimandita itthi
talapannam gahetva vijati, 6- anna dhammakarakam gahetva
@Footnote: 1-1 cha.Ma.,i. yattha.....tattha  2 vinaYu. 5/282/53 bhesajjakkhandhaka
@3-3 cha.Ma.,i. dane parajitoti  4-4 cha.Ma. catujjatiyagandham pisati. i.
@    catujjatigandham pimsati  5-5 cha.Ma.,i. ime patha na dissanti  6 cha.Ma. bijati
Udakam parisasaveti, anna pattato udakam aharati. 1- Bhagavato cattari anagghani
ahesum. Padakathalika adharako apassenaphalakam chattapadamaniti imani cattari
anagghani ahesum. Samghanavakassa deyyadhammo satasahassam agghati. Tasmim ca dane
angulimalatthero samghanavako ahosi. Tassa asanasamipe anito anito hatthi tam
upagantum nasakkhi. Tato ranno arocesum. Raja 2- "annam hatthim anetha"ti
aha. Anito anito na sakkotiyeva. 2- Raja "anno hatthi natthi"ti. Dutthahatthi
pana atthi, anetum na sakkati. Raja 3- tathagatam pucchi "ko bhante samghanavako"ti.
Angulimalo maharajati. 3- Tena hi tam dutthahatthim anetva thapetu maharajati.
Dutthahatthim 4- mandayitva anayimsu. So therassa tejena nasavatasancaranamattampi katum
nasakkhi. Evam nirantaram satta divasani danam diyittha. Sattame divase raja dasabalam
vanditva "bhagava mayham dhammam desetha"ti aha.
      Tassanca parisati kalo ca junho cati dve amacca honti.
Kalo cintesi "nassati rajakulassa santakam, kim namete ettaka jana karissanti,
bhunjitva viharam gantva niddayissanteva, idam pana eko rajapuriso labhitva
kim nama na kareyya, aho nassati ranno santakan"ti. Junho cintesi "mahantam idam
rajattanam nama, ko anno idam katum sakkhissati. Kim raja nama so, yo rajattane
thitopi evarupam danam datum na sakkoti"ti. Bhagava parisaya ajjhasayam olokento
tesam dvinnam ajjhasayam viditva "sace ajja junhassa ajjhasayena dhammam desemi, 5-
kalassa muddha sattadha phalissati. Maya kho pana sattanudayataya paramiyo purita.
Junho annasmimpi divase mayi dhammam kathente 5- maggaphalam pativijjhissati,
idani pana kalam olokessami"ti ranno catuppadikameva gatham abhasi:-
@Footnote: 1 chaMa., i. harati  2-2 cha.Ma., i. ime patha na dissanti
@3-3 cha.Ma., i. sammasambuddho samghanavako kataro maharajati. angulimaratthero bhagavati.
@4 cha.Ma., i. hatthim  5 cha.Ma., i. dhammakatham kathemi
              Na ve kadariya devalokam vajanti
              bala have nappasamsanti danam
              dhiro ca danam anumodamano
              teneva so hoti sukhi paratthati. 1-
      Raja anattamano hutva "maya mahadanam dinnam, sattha ca me
mandameva dhammam katheti, 2- nasakkhim manne dasabalassa cittam gahetun"ti. So
bhuttapataraso viharam gantva bhagavantam vanditva pucchi "maya bhante mahantam
danam dinnam, anumodana ca me na mahati kata, ko nu kho me bhante
doso"ti. Natthi maharaja tava doso, parisa pana aparisuddha, tasma dhammam
na desemiti. 3- Kasma pana bhagava parisa na parisuddhati. 4- Sattha dvinnam
amaccanam parivitakkam arocesi. Raja kalam pucchi "evam tata kala"ti. Evam
maharajati. Mayi mama santakam dadamane tava kataram thanam rujjati, 5- na tam sakkomi
passitum, pabbajetha nam mama ratthatoti aha. Tato junham pakkosapetva pucchi
"evam kira tata cintesi"ti. Ama maharajati. Tava cittanurupameva hotuti
tasmimyeva mandape evam pannattesuyeva asanesu panca bhikkhusatani nisidapetva
tayeva khattiyadhitaro parivarapetva rajagehato dhanam gahetva maya
dinnasadisameva satta divasani danam dehiti so tatha adasi. Datva sattame
divase "dhammam me bhagava desetha"ti aha.
      Sattha dvinnampi dananam anumodanam ekato katva dve mahanadiyo
ekoghapunna kurumano viya mahadhammadesanam desesi. Desanaparinosane junho
sotapanno ahosi. Raja pasiditva dasabalassa pavayavattham 6- nama adasi.
Evam abhinipphanno kho pana tassa bhagavato labhoti veditabbo.
      Abhinipphanno silokoti vannagunakittanam. Sopi bhagavato dhammacakkappavattanato
patthaya abhinipphanno. Tato patthaya hi bhagavato khattiyapi vannam kathenti.
Brahmanapi gahapatayopi naga supanna gandhabba devata
@Footnote: 1 khu. dha. 25/177/48 asadisadanavatthu  2 cha.Ma., i. kathesi  3 cha.Ma., i. desesinti
@4 cha.Ma., i. suddhati  5 Ma. dussati  6 cha.Ma., i.bahiravatthum
Brahmanopi kittim vatva "itipi so bhagava"ti adina. Annatitthiyapi
vararojassa sahassam datva samanassa gotamassa avannam kathehiti uyyojesum. So sahassam
gahetva dasabalam padatalato patthaya yava kesagga 1- avalokayamano likkhamattampi
vajjam adisva "vippakinnadvattimsamahapurisalakkhane asitianubyanjanavibhusite
byamappabhaparikkhitte suphullitaparicchattaka tarakaganasamujjalitaanta-
likkhavicittakusumasassirikanandavanasadise evam 2- anavajje attabhave avannam
vadantassa mukhampi viparivatteyya, muddhapi sattadha phaleyya, avannam vattum upayo
natthi, vannameva vadissami"ti padatalato patthaya yava kesagga atirekapadasahassena
vannameva kathesi. Yamakapatihariye panesa vanno nama matthakam patto. Evam
abhinipphanno silokoti.
      Yava manne khattiyati khattiya brahmana vessa sudda naga
supanna yakkha asura deva brahmanoti sabbepi 3- sampiyayamanarupa
hatthatuttha viharanti.
      Vigatamado kho panati ettaka mam jana sampiyayamanarupa viharantiti
na madappamatto hutva davadivasena aharam ahareti, annadatthum 4- vigatamado
kho pana so bhagava aharam ahareti.
      Yathavaditi yam vacaya vadati, tadanvayamevassa kayakammam hoti. Yam ca
kayena karoti, tadanvayamevassa vacikammam hoti. Kayo vacam, vaca va kayam
natikkamati, vaca kayena, kayo ca vacaya sameti. Yatha 5-
              vamena sukaro hoti      dakkhinena ajamigo
              sarena elako 6- hoti   visanena jaraggavoti
      ayam sukarayakkho sukare disva sukarasadisam vamapassam dassetva te
gahetva khadati, ajamige disva tamsadisam dakkhinapassam dassetva te gahetva
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kesanta evamuparipi  2 cha.Ma.,i. ayam saddo na dissati
@3 cha.Ma.,i. sabbeva  4 cha.Ma.,i. annadatthu  5 cha.Ma. yatha ca, i. yathaha
@6 cha.Ma.,i. nelako. evamuparipi
Khadati, elakavacchake disva vacchakaravam viravanto 1- te gahetva khadati, gone
disva tesam visanasadisani visanani mapetva, te duratova "gono viya
dissati"ti evam upagate gahetva khadati. Yatha ca dhammikavayasajatake sakunehi
puttho vayaso "aham vatabhakkho, vatabhakkhataya mukham vivaritva panamaranamaddanabhayena 2-
ekeneva padena thito, tasma tumhepi:-
              dhammam caratha bhaddam vo   dhammam caratha natayo
              dhammacari sukham seti    asmim loke paramhi cati.
          Sakune vissasam apadesi, 3- tato
              bhaddako vatayam pakkhi   dijo paramadhammiko
              ekapadena titthanto  dhammo dhammoti bhasatiti.
      Evam vissasamagate sakune khadati, 4- tena tesam vaca kayena, kayo
ca vacaya na sameti, na evam bhagavato. Bhagavato pana vaca kayena, kayo ca
vacaya sameti yevati dasseti.
      Tinna tarita vicikiccha assati tinnavicikiccho. "kathamidam
kathamidan"ti evarupa vigata kathamkatha assati vigatakathamkatho. Yatha hi mahajano
"ayam rukkho kim rukkho nama, ayam gamo, ayam janapado, idam rattham kim rattham
nama, kasma nukho ayam rukkho ujukkhandho, ayam vankakkhandho, kasma kantako
koci ujuko hoti, koci vanko, puppham kinci sugandham, kinci duggandham, phalam
kinci madhuram, kinci amadhuran"ti sakankhova hoti, na evam sattha. Sattha hi
"imesam nama dhatunam ussannatta 5- idam evam hoti"ti vigatakathamkathova. Yatha ca
pathamajajhanadilabhinam dutiyajjhanadisu kankha hoti. Paccekabuddhanampi hi
sabbannutananena 6- yathavasannitthanabhavato voharavasena kankha nama hotiyeva,
na evam buddhassa. So hi bhagava sabbattha vigatakathamkathoti dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ravanto  2 cha.Ma.,i. panakananca maranabhayena  3 cha.Ma.,i. uppadesi
@4 cha.Ma.,i. khadittha  5 cha.Ma.,i. ussannussannatta  6 cha.Ma.,i. sabbannutanane
      Pariyositasankappoti yatha keci silamattena, keci vipassanamattena,
keci pathamajjhanena .pe. Keci nevasannanasannayatanasamapattiya, keci
sotapannabhavamattena .pe. Keci arahattamaggena, keci savakaparaminanena, keci
paccekabodhinanena pariyositasankappa paripunnamanoratha honti, na evam mama
sattha. Mama pana sattha sabbannutananena pariyositasankappoti dasseti.
      Ajjhasayam adibrahmacariyanti karanatthe paccattavacanam, adhikasayena
uttamanissayabhutena adibrahmacariyena poranabrahmacariyabhutena ca ariyamaggena
tinnavicikiccho vigatakathamkatho pariyositasankappoti attho. "pubbe ananussutesu
dhammesu samam saccani abhisambujjhi, tattha ca sabbannutam patto, balesu ca
vasibhavan"tipi vacanato pariyositasankappatapi bhagavato ariyamaggeneva nipphannati.
      [297] Yathariva bhagavati yatha bhagava eva, 1- ekasmim jambudipatale
catusu disasu carikam caramana aho vata cattaro jina dhammam deseyyunti
paccasimsamana 2- vadanti. Athapare tisu mandalesu ekato vicaranabhavam akankhamana
tayo sammasambuddhati ahamsu. Apare "dasaparamiyo nama puretva catunnam
tinnam va uppatti dullabha, sace pana eko nibaddhavasam vasanto dhammam
deseyya, eko carikam caranto. Evampi jambudipo sobheyya ceva, bahunca
hitasukhamadhigaccheyya"ti cintayanta 3- aho vata marisati ahamsu.
      [298] Atthanam kho panetam marisa anavakaso, yanti 4- ettha thanam
avakasoti ubhayametam karanadhivacanameva. Karanam hi titthati ettha tadayattavuttitaya
phalanti thanam. Okaso viya cassa tam tena vina annattha abhavatoti avakaso.
Yanti karanatthe paccattavacanam. 5- Idam vuttam hoti "yena karanena ekissa
lokadhatuya dve buddha ekato uppajjeyyum, tam karanam natthi"ti ettha ca
        "yavata candimasuriya pariharanti    disa bhanti virocana
          tava sahassadha loko          ettha te vattati vaso"ti 6-
@Footnote: 1 cha.Ma. eva na dissati  2 cha.Ma. paccasisamana   3 cha.Ma.,i. cintetva
@4 cha.Ma.,i. atthanametam anavakaso yanti  5 cha.Ma.,i. paccattam
@6 Ma.mu, 12/503/445 brahmanimantanikasutta
      Gathaya ekacakkavalameva eka lokadhatu. "sahassilokadhatu akampittha"ti 1-
agatatthane cakkavalasahassam eka lokadhatu. Akankhamano ananda tathagato
tisahassim mahasahassim lokadhatum sarena vinnapeyya .pe. Obhasena ca
phareyya"ti 2- agatatthane tisahassi mahasahassi eka lokadhatu. "ayanca
dasasahassi lokadhatu"ti 3- agatatthane dasa cakkavalasahassani eka lokadhatu.
So tam sandhaya ekissa lokadhatuyati aha. Ettakam hi jatikhettam nama.
Tatrapi thapetva imasmim cakkavale jambudipassa majjhimadesam na annatra
buddha uppajjanti, jatikhettato pana param buddhanam uppattitthanameva na
pannayati. Yenatthenati yena pavaranasangahanatthena. 4-
                         Sanankumarakathavannana
      [300] Vannena ceva yasasa cati alankaraparivarena ca punnasiriya
cati attho.
      [301] Sadhu mahabrahmeti ettha sampasadane sadhusaddo. Sankhaya
modamati janitva modama.
                       Govindabrahmanavatthuvannana
      [304] Yava digharattam mahapannova so bhagavati ettakanti
paricchinditva na sakka vattum, athakho yava digharattam aticirarattam mahapannova
so bhagava. Noti katham tumhe mannathati. Atha sayameva tam panham byakatukamo
"anacchariyametam marisa, yam idani paramiyo puretva bodhipallanke tinnam
maranam matthakam bhinditva patividdhaasadharananano so bhagava mahapanno
bhaveyya, kimettha acchariyam, aparipakkaya pana bodhiya padesanane thitassa
@Footnote: 1 an. tika. 20/126/270 gotamakacetiyasutta   2 an. tika. 20/81/220 culanikasutta
@3 Ma. upari. 14/201/170 acchariyabbhutadhammasutta  4 cha.Ma., i. pavaranasangahanatthena
Saragadikalepi mahapannabhavameva vo marisa kathessami"ti bhavapaticchannam karanam
aharitva dassento bhutapubbam bhoti adimaha.
      Purohitoti sabbakiccani anusasanapurohito. Govindoti govindiyabhisekena
abhisitto, pakatiya panassa annadeva namam, abhisittakalato patthaya "govindo"ti
sankhyam gato. Jotipaloti jotanato ca palanato ca jotipalo.
      Tassa kira jatadivase sabbavudhani pajjalimsu, 1- rajapi paccusasamaye attano
mangalavudham pajjalitam disva bhito atthasi. Govindo patova rajupatthanam gantva
sukhaseyyam pucchi, raja "kuto me acariya sukhaseyya"ti vatva tam karanam
arocesi. Ma bhayi maharaja, mayham putto jato, tassanubhavena
sakalanagare avudhani pajjalimsuti. Raja "kim nukho me kumaro paccatthiko
bhaveyya"ti cintetva sutthutaram bhayi. "kim vitakkesi maharaja"ti ca puttho
tamattham arocesi. Atha nam govindo "ma bhayi maharaja, neso kumaro tumhakam
dubbhissati, 2- sakalajambudipe pana tena samo pannaya na bhavissati, mama puttassa
vacanena mahajanassa kankha chijjissati, tumhakam ca sabbakiccani anusasissati"ti
samassasesi. 3- Raja tuttho "kumarassa khiramulam hotu"ti sahassam datva "kumaram
mahallakakale mama dassetha"ti aha. Kumaro anupubbena vuddhim anuppatto.
Jotitataya panassa palanasamatthataya ca jotipalotveva namam akamsu. Tena vuttam
"jotanato ca palanato ca jotipalo"ti.
      Sammavossajjitvati samma vossajjitva. Ayameva va patho.
Alamatthadasataroti samattho patibalo atthadaso alamatthadaso, tam alamatthadasam tiretiti
alamatthadasataro. Jotipalasseva manavassa anusasaniyati sopi jotipalamyeva
pucchitva anusasatiti dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma. i. ujjotimsu  2 Si. dubhissati  3 cha.Ma. samassaseti
                        Mahagovindavatathuvannana
      [305] Bhavamatthu bhavantam jotipalanti bhoto jotipalassa bhavo vuddhi
visesadhigamo sabbam kalyanam ceva mahamangalanca hotuti attho.
      Sammodaniyam kathanti "alam maharaja ma cintayi, dhuvadhammo esa
sabbasattanan"ti adina nayena maranapatisamyuttam sokavinodanam patisantharakatham
pariyosapetva. Mano bhavam jotipalo manavo anusasaniya paccabyahasiti
ma patibyahasi, "anusasa"ti 1- vutto "naham anusasami"ti evam no ma
anusasaniya paccakkhasiti attho. Abhisambhositi samvidahi 2- patthapesi.
      Manussa evamahamsuti tam pitara mahapannataram sabbakiccani anusasantam
sabbakammante 3- abhisambhavantam disva tutthacitta govindo vata bho brahmano,
mahagovindo vata bho brahmanoti evam ahamsu. Idam vuttam hoti "govindo
vata bho brahmano ahosi etassa pita, ayam pana mahagovindo vata bho
brahmano"ti.
                          Rajjasamvibhajanavannana
      [306] Yena te cha khattiyati ye te "sahaya"ti vutta cha khattiya,
te kira renussa ekapitika kanitthabhataro, tasma mahagovindo "ayam abhisitto
etesam rajjasamvibhagam kareyya va na va, yannunaham te patikacceva renussa
santikam pesetva patinnam patigganhapeyyan"ti cintetva 4- yena te cha khattiya
tenupasankami. Rajakattaroti rajakaraka amacca.
      [307] Madaniya kamati madakara pamadakara kama. Gacchante  gacchante
kale esa anussaritumpi na sakkuneyya, tasma ayantu bhonto, agacchantuti
attho.
@Footnote: 1 Ma. anusasiti  2 cha.Ma.,i. samvidahitva  3 cha.Ma.,i. sabbakamme
@4 cha.Ma. i. cintento
     [308] Saramaham bhoti tada kira manussanam saccavadikalo hoti,
tasma "kada maya vuttam, kena dittham, kena sutan"ti abhutam avatva "saramaham
bho"ti aha.
     Sammodaniyam kathanti kim maharaja, devattam gate ranne ma cintayittha,
dhuvadhammo esa sabbasattanam, evambhavino sankharati evarupam patisantharakatham.
Sabbani sakatamukhani patthapesiti sabbani cha rajjani 1- sakatamukhani patthapesi.
Ekekassa ranno rajjam tiyojanasatam hoti, renussa ranno rajjosaranappadeso
dasagavutam, majjhe pana renussa rajjam vitanasadisam  ahosi. Kasma evam patthapesiti.
Kalena kalam rajanam passitum agacchanta annassa rajjam apiletva attano
attano rajjappadeseneva agamissanti ceva gamissanti ca. Pararajjam otinnassa
hi "bhattam detha, gonam detha"ti vadato manussa ujjhayanti "ime rajano
attano attano vijitena na gacchanti, amhakam pilam karonti"ti. Attano vijitena
pana gacchantassa "amhakam santika imina idancidanca laddhabbameva"ti
manussa pilam na mannanti. Idamattham cintayitva mahagovindo "sammodamana
rajano ciram rajjamanusasantu"ti evam patthapesi.
              Dantapuram kalinganam        assakananca potanam
              mahissati 2- avantinam     socirananca 3- rorukam 3-
              mithila ca videhanam       campa ange sumapita
              baranasi ca kasinam       ete govindamapitati.
      Etani satta nagarani mahagovindeneva  tesam rajunam atthaya
mapitani.
              Sattabhu barahmadatto ca     vessabhu bharato saha
              renu dve ca dhatarattha    tadasum satta bharavati- 4-
@Footnote: 1 ka. ratthani  2 Ma. mahesayam  3-3 cha.Ma. sovirananca rodukam,  4 cha.Ma. bharadhati,
@  i. bharathati
      Imani tesam sattannampi namani. Tesu hi eko sattabhu nama
ahosi, eko brahmadatto nama, eko vessabhu nama, eko teneva saha
bharato nama, eko renu nama, dve pana dhataratthati ime satta 1- bharavati 1-
satta jambudipatale bharava maharajano ahesum.
                      Pathamabhanavaravannana nitthita.
                          ------------
                       Kittisaddaabbuggamanavannana
      [311] Upasankamimsuti "amhakam ayam issariyasampatti na annassanubhavena,
mahagovindassanubhavena nipphanna. Mahagovindo  amhe satta rajano
samagge katva jambudipatale patitthapesi, pubbupakarissa pana na sukara
patikiriya katum. Amhe sattapi jane esoyeva anusasatu, etamyeva senapatim
ca purohitam ca karoma, evam no vuddhi bhavissati"ti cintayitva 2- upasankamimsu.
Mahagovindopi "maya ete samagga kata, sace etesam anno senapati
ca purohito ca bhavissati, tato attano attano senapatipurohitanam vacanam
gahetva annamannam bhindissanti, adhivasemi nesam senapatitthanam ca
purohitatthanam ca"ti cintetva "evam bho"ti paccassosi.
      Satta ca brahmanamahasaleti "aham sabbatthanesu sammukho bhaveyyam
va na va, yathaham sammukho na bhavissami, tathete 3- katatabbam karissanti"ti satta
anupurohite thapesi. Te sandhaya idam vuttam "satta ca brahmanamahasale"ti.
Divasassa tikkhattum 4- va sayam pato va nhayantiti nhataka. Vattacariyapariyosane
va nhata, tato patthaya brahmana 5- brahmanehi saddhim na khadanti na pivantiti
nhataka.
@Footnote: 1 cha.Ma. ime patha na dissanti  2 cha.Ma.,i. cintetva  3 cha.Ma.,i. tattheva te
@4 cha.Ma.,i. dvikkhattum        5 cha.Ma.,i. ayam saddo na dissati
      [312] Abbhuggacchiti abhiuggacchi. Tada kira manussanam "na brahmuna
saddhim mantetva sakka evam sakalajambudipam anusasitun"ti nisinnanisinnatthane
ayameva katha pavattittha. Na kho panahanti mahapuriso kira "ayam mayham abhuto
vanno uppanno, vannuppatti kho pana na bhariya, uppannassa ca vannassa
rakkhanameva bhariyam, ayam ca me acintetva amantetva karontasseva
vanno uppannova, cintetva mantetva karontassa pana vittharikataro
bhavissati"ti brahmadassane upayam pariyesanto tam disva sutam kho pana me tanti
adimetam 1- parivitakkesi.
      [313] Yena renu raja, tenupasankamiti evameva 2- antara datthukamo
va sallapitukamo va na bhavissati, tato 3- chinnapalibodho sukham viharissamiti
palibodhupacchedanattham upasankami, esa nayo sabbattha.
      [316] Sadisiyoti samavanna samajatika.
      [317] Navam santhagaram karapetvati rattitthanadivatthanacankamanasampannam
vassike cattaro mase  vasanakkhamam bahi nalaparikkhittam  vicittaavasatham karetva.
Karunam jhanam jhayiti karunaya tikkacatukkacatukkajjhanam jhayi, karunamukhena panettha
avasesapi tayo brahmavihara gahitava. Ukkanthana ahu paritassanati jhanabhumiyam
thitassa anabhiratiukkanthana va bhayaparitassana va natthi, brahmuno pana
agamanapatthana agamanatanha ahuti attho.
                        Brahmunasakacchavannana
      [318] Bhayanti cittutrasabhayameva. Ajanantati ajanamana. Katham
janemu tam mayanti mayam kinti tam janama, ayam kattha vasiko kimnamo kimgottoti
adinam akaranam kena akarena tam dharayamati attho.
      Mam ve kumaram janantiti mam "ve kumaro"ti "daharo"ti jananti.
Brahmaloketi setthaloke. Sanantananti ciratanam poranakam. Aham so poranakumaro
@Footnote: 1 cha.Ma., i. adiattham       2 cha.Ma., i. evam me       3 cha.Ma. yato
Sanankumaro nama brahmati dasseti. Evam govinda janahiti govinda pandita
tvam evam mam janahi evam dharehi.
              Asanam udakam pajjam     madhupakanca 1- brahmuno
              agghe bhavantam pucchama  aggham kurutu no bhavanti.
      Ettha agghanti atithino upanametabbam vuccati. Teneva idamasanam
pannattam, ettha nisidatha, idamudakam parisuddham, ito paniyam pivatha, pade dhovatha,
idam pajjam padanam hitatthaya abhisankhatatelam, ito pade makkhetha, idam madhupakanti.
Bodhisattassa brahmacariyam na annesam brahmacariyasadisam hoti, na so "idam
sve, idam tatiyadivase bhavissati"ti sannidhim nama karoti. Madhupakam pana alonam
adhupanam atakkam udakena seditasakam, tam sandhayesa "idam gahetva 2- paribhunjatha"ti
vadanto "agghe bhavantam pucchama"ti adimaha. Ime sabbepi aggha brahmunopi
atthi, te agghe bhavantam pucchama. Evam pucchantanam aggham kurutu no bhavam,
patigganhatu no bhavam idamagghanti vuttam hoti.
      Kim panesa "ito ekampi brahma na bhunjati"ti idam na janatiti.
No na janati, janantopi attano santike agato atithi pucchitabboti
vattasisena pucchati.
      Athakho brahma "kim nukho pandito mama paribhogakaranabhavam natva
pucchati, udahu kohanne thatva pucchati"ti samannaharanto "vattasise thito
pucchati"ti natva patigganhitumdani me vattatiti patigganhama te aggham, yam tvam
govinda bhasasiti aha. Yam tvam govinda bhasasi "idamasanam pannattam, ettha
nisidatha"ti adi, tatra te mayam asane nisinna nama homa, paniyam pita
nama homa, padapi me dhota nama hontu, telenapi makkhitta nama hontu,
udakasakampi paribhuttam nama hotu, taya dinnam adhivasitakalato patthaya yam yam
tvam bhasasi, tam tam maya patiggahitameva hoti. Tena vuttam "patigganhama te
@Footnote: 1 cha.Ma. madhusakanca evamuparipi           2 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati
Aggham, yam tvam govinda bhasasi"ti. Evam pana aggham patigganhitva panhassa
okasam karonto ditthe dhamme hitatthayati adimaha.
      [319] Kankhi akankhim paravediyesuti aham savicikiccho  bhavantam parena
sayam abhisankhatatta parassa pakatesu paravediyesu panhesu nibbicikiccham. Hitva
mamattanti idam mama, idam mamati upakaranatanham cajitva. 1- Manujesuti sattesu,
manujesu yokoci manujo mamattam hitvati attho. Ekodibhutoti ekibhuto, eko
titthanto eko nisidantoti attho. Vacanattho panettha eko udeti pavattatiti
ekodi, tadiso bhutoti ekodibhuto. Karunadhimuttoti 2- karunajhane adhimutto,
tam jhanam nibbattetvati attho. Niramagandhoti vissagandhavirahito. Etthatthitoti
etesu dhammesu thito. Ettha ca sikkhamanoti etesu dhammesu sikkhamano.
Ayamettha sankhepo, vittharo pana upari mahagovindena ca brahmuna ca vuttoyeva.
      [320] Tattha ete avidvati ete amagandhe aham aviddha, 3- na
janamiti attho. Idha bruhi dhirati tena 4- me tvam idha dhira pandita bruhi vada.
Kenanuta 5- vati paja kururuti 6- katamena kilesavaranena avuta 7- paja putika
vayati. Apayikati apayupaga. Nivutabrahmalokati nivuto pihito brahmaloko
assati nivutabrahmaloko. Katamena kilesena pajaya brahmalokamaggo 8- nivuto
pihito paticchannoti pucchati.
      Kodho mosavajjam nikati ca dobbhoti 9- kujjhanalakkhano kodho ca,
paravisamvadanalakkhano musavado ca, sadisam dassetva vancanalakkhana nikati ca,
mittadubbhanalakkhano dobbho ca. Kadariyata atimano usuyati thaddhamacchariyalakkhana
kadariyata ca, atikkamitva mannanalakkhano atimano ca, parasampattikhiyanalakkhana
usuya ca. Iccha viviccha parahethana 10- cati tanhalakkhana iccha ca, macchariyalakkhana
viviccha ca, vihimsalakkhana parahethana ca. Lobho ca doso ca mado ca mohoti
@Footnote: 1 Ma. vajjetva  2 cha.Ma. karunedhimutto  3 cha.Ma.,i. avidva  4 cha.Ma. te
@5 cha.Ma. Si. kenavata  6 cha.Ma. kurututi  7 cha.Ma.,i. avarita  8 cha.Ma.,i.
@  brahmalokupago maggo   9 cha.Ma.,i. dubbhoti   10 Ma. paravihethana
Yattha katthaci lubbhanalakkhano lobho ca, dussanalakkhano doso ca, majjanalakkhano
mado ca, muyhanalakkhano moho ca. Etesu yutta aniramagandhati etesu
cuddasasu kilesesu yutta paja niramagandha na hoti, amagandha sakunapagandha
putigandhayevati vadati. Apayika nivutabrahmalokati esa pana apayika ceva
hoti paticchannabrahmalokamagga cati dasseti. 1- Idam pana suttam kathentena
amagandhasuttena dipetva kathetabbam, amagandhasuttampi imina dipetva kathetabbam.
      Te na sunimmadayati te amagandha sunimmadaya sukhena nimmadetabba
pahatabba na honti, duppajaha dujjahati 2- attho. Yassa dani bhavam govindo
kalam mannatiti "yassa pabbajjaya bhavam govindo kalam mannati, ayameva hotu,
evam sati mayhampi tava santike agamanam svagamanam bhavissati, kathitadhammakatha sukathita
bhavissati, tvam tata sakalajambudipe aggapuriso daharo pathamavaye thito, evam
mahantam nama sampattisirivilasam pahaya tava pabbajjanam nama gandhahatthino
ayabandhanam chinditva gamanam viya atiularam, buddhatanti namesa"ti mahapurisassa
dalhikammam katva brahma sanankumaro brahmalokameva gato.
                       Renurajaamantanavannana
      [321] Mahapurisopi "mama itova nikkhamitva pabbajjanam nama
na yuttam, aham rajakulassa attham anusasami. Tasma ranno arocessami. Sace
sopi pabbajissati, sundarameva. No ce pabbajissati, purohitatthanam niyyadetva 3-
aham pabbajissami"ti cintetva rajanam upasankami, tena vuttam "athakho bho
mahagovindo .pe. Naham porohacce rame"ti.
      Tattha tvam pajanassu rajjenati tava rajjena tvameva patijanahi. 4-
Naham porohicce rameti aham purohitabhave na ramami, ukkanthitosmi, annam
anusasakam janahi, naham porohicce rameti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati          2 cha.Ma., i. dujjayati
@3 cha.Ma., i. niyyatetva. evamuparipi       4 cha.Ma., i. janahi
      Atha raja "dhuvam cattaro mase patisallinassa brahmanassa gehe
bhoga manda jata"ti cintento dhanena nimantento "sace te unam kamehi,
aham paripurayami te"ti vatva puna "kim nu kho esa ekako viharanto kenaci
vihimsito bhaveyya"ti cintetva
              "yo tam himsati varemi,   bhumisenapati aham.
              Tvam pita aham putto,     ma no govinda pajahi"ti aha.
      Tassattho:- yo tam himsati, tam varemi, kevalam tumhe "asuko"ti
acikkhatha, ahamettha kattabbam janissamiti. Bhumisenapati ahanti athava aham
pathaviya sami, svaham imam rajjam tumheyeva paticchapessami. Tvam pita aham
puttoti tvam pititthane thassasi, aham puttatthane. So tvam mama manam haritva
attanoyeva 1- ma no govinda 1- pajahiti, 2- yatha icchasi, tatha pavattaya 3-
aham pana tava manamyeva anuvattanto taya dinnam pindam paribhunjanto tam asicammahattho
va upatthahissami, ratham va te pajessami. "ma no govinda pajahi"tipi 4-
patho. Tassattho:- tvam pititthane tittha, aham puttatthane thassami. Ma no
tvam bho govinda pajahi ma pariccajiti. Atha mahapuriso yam raja cintesi,
tassa attani abhavam dassento
              "na matthi unam kamehi,     himsita 5- me na vijjati.
              Amanussavaco sutva,        tasmaham na gahe rame"ti aha.
         Tattha na matthiti na me atthi. Gaheti gehe.
         Atha nam raja pucchi:-
              "amanusso kathamvanno,   kante 6- attham abhasatha.
              Yanca sutva jahasi no,  gehe amhe ca kevale"ti. 7-
      Tattha jahasi no, gehe amhe ca kevaleti brahmanassa sampattibharite
gehe sangahavasena attano gehe karonto yam sutva amhakam gehe ca
amhe ca kevale ca sabbe aparisese jamabudipavasino jahasiti vadati.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. attanoyeva manam govinda...   2 cha.Ma.,i. pajehiti
@3 cha.Ma. pavattassu. i. pavattasu   4 cha.Ma.,i. pajahitipi   5 ka. himsa ca
@6 cha.Ma. kim te               7 cha.Ma. kevaliti evamuparipi
              Athassa acikkhanto mahapuriso upavutthassa me pubbeti adimaha.
              Tattha upavatthassati cattaro mase ekibhavam upagantva vutthassa.
Yitthakamassa me satoti yajitukamassa me samanassa. Aggi pajjalito asi,
kusapattaparitthatoti kusapattehi paritthato sappidadhimadhuadini pakkhipitva aggi
pajjalayitumaraddho 1- asi, evam aggim  jaletva "mahajanassa danam dassama"ti 2-
evam cintetva thitassa mamati ayamettha attho. Sanantanoti sanankumaro
brahma. Tato raja sayampi pabbajitukamo hutva saddahamiti adimaha.
      Tattha katham vattetha annathati katham tumhe annatha vattissatha. Te tam
anuvattissamati te mayampi tumheyeva anuvattissama, anupabbajissamati attho.
"anuvajissama"tipi patho, tassa anugacchissamati attho. Akasoti 3- nikkaso 3-
akakkaso. Govindassanusasaneti tava govindassa sasane. Bhavantam govindameva
sattharam katva 4- carissamati vadati.
                        Chakhattiyaamantanavannana
      [322] Yena te cha khattiya, tenupasankamiti renurajanam "sadhu
maharaja rajjam nama matarampi pitarampi bhatarampi bhaginiadayopi maretva ganhantesu
sattesu evam mahantam rajjasirim pahaya pabbajitukamena ularam maharajena katan"ti
upatthambhetva dalhataramassa ussaham katva upasankami. Evam samacintesunti
ranno cintitanayeneva kadaci brahmanassa bhoga parihina bhaveyyunti
mannamana samacintesum. Dhanena sikkheyyamati upalapeyyama sanganheyyama.
Tavatakam ahariyatanti tavatakam aharapeyyatu 5- ganhapeyyatu, 5- yattakam icchatha,
tattakam ganheyyati vuttam hoti bhavantanamyeva vahasati 6- bhavante paccayam katva,
tumhehi dinnattayeva pahutam sapateyyam jatam.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. jalayitumaraddho        2 cha.Ma. dassamiti, i. nassami
@3-3 cha.Ma.,i. akacoti nikkaco   4 cha.Ma.,i. karitva
@5-5 cha.Ma. aharapiyatu ganhiyatu,    6 ka. tatha sapateyyanti
      [323] Sace jahatha kamaniti sace vatthukame ca kilesakame ca
pariccajatha. Yattha satto puthujjanoti yesu kamesu puthujjano satto laggo
laggito. Arambhavho dalha hothati evam sante viriyam arabhatha, asithilaparakkamanam
adhitthaya dalha bhavatha. Khantibalasamahitati  khantibalena samannagata bhavathati
rajunam ussaham janeti.
      Esa maggo ujumaggoti esa karunajhanamaggo ujumaggo nama.
Esa maggo anuttaroti eseva brahmalokupapattiya asadisamaggo uttamamaggo
nama. Saddhammo sabbhi rakkhitoti soeva ca buddhapaccekabuddhasavakehi sabbhi
rakkhitadhammo nama. Iti karunajhanassa vannanenapi tesam anivattanatthaya
dalhikammameva karoti.
      Ko nukho pana bho janati jivitananti bho jivitam nama udakabubbulupamam 1-
tinagge ussavabindupamam tamkhanam viddhamsanadhammam, tassa ko gatim janati kismim 2-
khane bhijjissati. Gamaniyo samparayoti paraloko pana avassam gantabbova, tattha
panditena kulaputtena mantaya 3- boddhabbam. Manta vuccati panna, taya
mantetabbam bujjhitabbam, upaparikkhitabbanca janitabbancati attho. Karanatthe
va bhummam. Mantaya boddhabbanti mantaya bujjhitabbam, nanena janitabbanti
attho. Kim bujjhitabbam? jivitassa dujjanata samparayassa ca avassam gamaniyata,
bujjhitva ca pana sabbapalibodhe chinditva kattabbam kusalam, caritabbam brahmacariyam.
Kasma? yasma natthi jatassa amaranam.
                  Brahmanamahasaladinam amantanavannana
      [324] Appesakkha ca appalabha cati bho pabbajja nama appayasa
ceva, pabbajitakalato patthaya hi rajjam pahaya pabbajitam vihethetva vihethetva
lamakam anatham katvava kathenti. Appalabha ca, sakalagamam vicaritvapi ajjhoharaniyam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. udakapupphulupamam         2 i. kisminca    3 cha.Ma., i. mantayam
Dullabhameva. Idam pana brahmannam mahesakkhanca mahayasatta, mahalabhanca
mahalabhasakkarasampannatta. 1- Bhavam hi etarahi sakalajambudipe aggapurohito
sabbattha aggasanam aggodakam aggabhattam aggagandham aggamalam labhatiti.
      Rajava rannanti aham hi bho etarahi pakatirannam majjhe cakkavattiraja
viya. Brahmava brahmanananti 2- pakatibrahmananam 3- majjhe mahabrahmasadiso.
Devatava gahapatikananti avasesagahapatikanam panamhi sakkadevarajasadiso.
                       Bhariyanam amantanavannana
      [325] Cattalisa bhariya sadisiyoti sadisiyo cattalisava bhariya,
anna panassa tisu vayesu natakitthiyo bahukayeva.
                       Mahagovindapabbajjavannana
      [326] Carikam caratiti gamanigamapatipatiya carikam carati, gatagatatthane
buddhakolahalam viya hoti. Manussa "mahagovindapandito kira agacchati"ti sutva
puretaramevamandapam karetva maggam alankarapetva 4- paccuggantva ganhitva
enti, mahalabhasakkaro mahogho viya ajjhottharanto uppajji. Sattapurohitassati
sattannam rajunam purohitassa. Iti yatha etarahi evarupesu va thanesu
kismincideva dukkhe uppanne "namo buddhassa"ti vadanti, evam tada "namatthu
mahagovindassa brahmanassa, namatthu sattapurohitassa"ti vadanti.
      [327] Mettasahagatenati adina nayena paliyam brahmaviharava
agata, mahapuriso pana sabbapi attha samapattiyo panca ca abhinnayo
nibbattesi. Savakananca brahmalokasahabyataya maggam desesiti brahmaloke
brahmuna sahabhavaya maggam kathesi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. labhasakkarasampannatta          2 cha.Ma., Si., i. brahmananti
@3 cha.Ma. Si., i. pakatibrahma nam       4 cha.Ma., i. alankaritva
      [328] Sabbena sabbanti ye attha ca samapattiyo panca ca
abhinnayo nibbattesum. Ye na sabbena sabbam sasanam ajanimsuti ye atthasu
samapattisu ekam samapattimpi na janimsu, nasakkhimsu nibbattetum. Amoghati
savipaka, avanjhati anavanjha, 1- sabbanihinam pasavanti gandhabbakayam pasavimsuti
attho. Saphalati 2- avasesadevalokupapattiya saphala sahita. 2- Saudrayati
brahmalokupapattiya savuddhi.
      [329] Saramahanti sarami aham pancasikha, imina kira padena ayam
suttanto buddhabhasito nama jato. Na nibbidayati na vatte nibbindanatthaya.
Na viragayati na vatte viragatthaya. Na nirodhayati na vattassa nirodhanatthaya.
Na upasamayati na vattassa upasamatthaya. Na abhinnayati na vattassa abhinnanatthaya. 3-
Na sambodhayati na kilesaniddavigamena vattato pabujjhanatthaya. Na nibbanayati
na amatamahanibbanatthaya.
      Ekantanibbidayati ekantameva vatte nibbindanatthaya. Ettha pana
nibbidayati vipassana. Viragayati maggo. Nirodhaya upasamayati nibbanam.
Abhinnaya sambodhayati maggo. Nibbanayati nibbanameva. Evam ekasmim thane
vipassana, tisu maggo, tisu nibbanam vuttanti evam vivattakatha 4- veditabba.
Pariyayena pana sabbani petani maggavevacananipi nibbanavevacananipi hontiyeva.
Sammaditthiti adisu yam vattabbam, tam visuddhimagge saccavannanayam vuttameva.
      [330] Ye na sabbena sabbanti ye cattaropi ariyamagge paripuretum
na jananti, tini va dve va ekam va nibbattenti. Sabbesanneva
imesam kulaputtananti brahmacariyacinnakulaputtanam. Amogha .pe. Saudrayati
arahattanikutena desanam nitathapesi. 5-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. na vanjha     2-2 cha.Ma., i. avasesadevalokupapattihi sattha
@3 cha.Ma., i. na vattam abhijananatthaya      4 cha.Ma. vavatthanakatha, i. avatthanakatha
@5 cha.Ma., i. nitthapesi
      Bhagavantam abhivadetva padakkhinam katvati bhagavato dhammadesanam cittena
sampaticchanto abhinanditva vacaya pasamsamano anumoditva mahantam anjalim sirasmim
patitthapetva pasannalakharase nimujjamano viya dasabalassa chabbannarasmijalantaram
pavisitva catusu thanesu vanditva tikkhattum padakkhinam katva bhagavantam abhitthavanto
abhitthavanto satthu purato antaradhayitva attano devalokameva agamasiti.
                     Mahagovindasuttavannana nitthita.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 259-286. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=6662&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=6662&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=209              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=4871              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=5310              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=5310              Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]