ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 5 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.2)

Mahaviharasadisanhi viharasahassam mahacetiyasadisanca cetiyasahassampi sanam dharetum na
sakkonti. Yena katam, 1- tasseva hoti. Sammapatipatti pana tathagatassa
anucchavika puja. Sa hi tena patthita ceva, sakkoti sasanam ca sandharetum,
tasma tam dassento yo kho anandati adimaha.
      Tattha dhammanudhammapatipannoti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammam
pubbabhagapatipadam patipanno. Sayeva pana patipada anucchavikatta "samici"ti
vuccati, tam samicim patipannoti samicipatipanno. Tameva pubbabhagapatipadasankhatam
anudhammam carati puretiti anudhammacari.
      Pubbabhagapatipadati ca silam acarapannatti dhutangasamadanam yava
gotrabhuto sammapatipada veditabba. Tasma yo bhikkhu chasu agaravesu patitthaya
pannattim atikkamati, anesanaya jivitam 2- kappeti, ayam na dhammanudhammapatipanno. 3-
Yo pana sabbam attano pannattasikkhapadam jinavelam jinamariyadam
jinakalasuttam anumattampi na vitikkamati, ayam dhammanudhammapatipanno nama.
Bhikkhuniyapi eseva nayo. Yo pana upasako panca verani dasa akusalakammapathe
samadaya vattati appeti, 4- ayam na dhammanudhammapatipanno. Yo pana tisu
saranesu pancasu silesu dasasu silesu paripurikari 5- hoti, masassa attha uposathe
karoti, danam deti, gandhapujam malapujam karoti, mataram upatthati, pitaram
upatthati, dhammike samanabrahmane upatthati, ayam dhammanudhammapatipanno nama
hoti. Upasikayapi eseva nayo.
      Paramaya pujayati uttamaya pujaya, ayam hi niramisapuja nama
sakkoti mama sasanam sandharetum. Yava hi ima catasso parisa mam imaya pujaya
pujessanti, tava mama sasanam majjhe nabhassa punnacando viya virocissatiti
dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. yena kammam katam  2 cha.Ma.,i. jivikam  3 i. dhammanudhammapatipadam patipanno
@4 i. appetiti ayam na dissati   5 cha.Ma. paripurakari
                         Upavanattheravannana
      [200] Apasadetiti apaneti. 1- Apehiti apagaccha. Thero ekavacaneneva
talapannam 2- nikkhipitva ekamantam atthasi. Upatthakoti adi pathamabodhiyam
anibaddhupatthakabhavam 3- sandhayaha. Ayam bhante ayasma upavanoti evam therena
vutte anando upavanassa sadosabhavam sallakkheti, handassa niddosabhavam
kathessamiti bhagava yebhuyyena anandati adimaha. Tattha yebhuyyenati idam
asannasattananceva arupadevatananca ohinabhavam 4- sandhaya vuttam. Apphutoti 5-
apphuttho 6- abharito 7- va. Bhagavato kira asannappadese valaggamatte okase
sukhumattabhavam mapetva dasa dasa mahesakkha devata atthamsu. Tasam parato visati
visati. Tasam parato timsam timsam. Tasam parato cattalisam cattalisam. Tasam parato
pannasam pannasam. Tasam parato satthi satthi devata atthamsu. Ta annamannam
hatthena va padena va vatthena va na byabadhenti. "apehi, ma mam
ghattehi"ti vattabbakaranam 8- nama natthi. "ta kho pana sariputta 9- devatayo
dasapi hutva visatipi hutva timsampi hutva cattalisampi hutva pannasampi
hutva satthimpi 10- hutva araggakotinitudanamattepi titthanti, na ca annamannam
byabadhenti"ti 11- vuttasadisava ahesum. Ovarentoti avadharento. 12- Thero
kira pakatiyapi mahasariro hatthipotakasadiso pamsukulacivaram parupitva atimaha viya
ahosi. Tathagatam dassanayati bhagavato mukham datthum alabhamana evam ujjhayimsu.
Kim pana ta theram vinivijjha passitum na sakkontiti. Ama na sakkonti. Devata
hi puthujjane vinivijjha passitum sakkonti, na khinasave. Therassa ca mahesakkhataya
tejussadataya upagantumpi na sakkonti. Kasma pana therova tejussado, na
anne arahantoti? yasma kassapabuddhassa cetiye arakkhadevata ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. apasaresiti apanesi  2 cha.Ma.,i. talavantam  3 i. adibuddhupatthayakabhavam
@4 i. ohitabhavam  5 i. apphutthoti  6 cha.Ma. asamphuttho  7 i. aharito
@8 i. kim vattabbakaranam, cha.Ma. vattabbakaram   9 cha.Ma. sariputtati ayam na dissati
@10 cha.Ma.,i. satthimpi hutvati ayam na dissati  11 an.duka. 20/37/63 samacittavagga
@12 cha.Ma.,i. avarento
      Vipassimhi kira sammasambuddhe parinibbute ekaghanasuvannakkhandhasadisassa
dhatusarirassa ekameva cetiyam akamsu, dighayukabuddhananhi ekameva cetiyam hoti.
Tam manussa ratanayamahi vidatthivitthatahi atthangulabahalahi 1- suvannitthakahi
haritalena ca manosilaya ca mattikakiccam tilateleneva udakakiccam sadhetva
yojanappamanam atthapesum. Tato bhumma devata yojanappamanam, tato akasatthakadevata,
tato unhavalahakadevata, tato abbhavalahakadevata, tato catummaharajika
devata, tato tavatimsa devata yojanappamanam utthapesunti evam sattayojanikam
cetiyam ahosi. Manussesu malagandhavatthadini gahetva agatesu arakkhadevata
gahetva tesam passantanamyeva cetiyam pujenti.
      Tada ayam thero brahmanamahasalo hutva ekam pitavattham adaya
gato. Devata tassa hatthato vattham gahetva cetiyam pujesum. Brahmano tam disva
pasannacitto hutva "ahampi anagate evarupassa buddhassa cetiye arakkhadevata
homi"ti patthanam katva tato cuto devaloke nibbatti. Tassa devaloke ca
manussaloke ca samsarantasseva kassapo bhagava loke uppajjitva parinibbayi.
Tassapi ekameva dhatusariram ahosi. Tam gahetva yojanikam cetiyam karesum. So
tattha arakkhadevata hutva sasane antarahite sagge nibbattitva amhakam
bhagavato kale tato cuto mahakule patisandhim gahetva nikkhamma pabbajitva
arahattam patto. Iti cetiye arakkhadevata hutva agatatta thero tejussadoti
veditabbo.
      Devata ananda ujjhayantiti iti ananda devata ujjhayanti,
na mayham puttassa anno koci doso atthiti dasseti.
      [201] Katham bhuta pana bhanteti kasma aha. Bhagava "tumhe
`devata ujjhayanti'ti vadatha, katham bhuta pana tumhe manasikarotha, 2- kim tumhakam
parinibbanam adhivasenti"ti pucchati. Atha bhagava "naham adhivasanakaranam
vadami"ti tasam anadhivasanabhavam dassento santanandati adimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma. dvangulabahalahi, i. caturangulabahalahi         2 bha. manasikaronti
      Tattha akase pathavisanniniyoti akase pathavim mapetva tattha
pathavisanniniyo. Kandantiti rodanti. Chinnapadam 1- viya papatantiti majjhe chinna
viya hutva yato va tato va patanti. Avattantiti avattantiyo 2- patitatthanameva
agacchanti. Vivattntiti patitatthanato parabhagam vattamana gacchanti. Apica dve
pade pasaretva sakim purato sakim pacchato sakim vamato sakim dakkhinato
samparivattamanapi "avattanti vivattanti"ti vuccanti. Santananda devata
pathaviya pathavisanniniyoti pakatipathaviyam 3- kira devata dharetum na sakkonti, 4-
tattha hatthakabrahma viya devata osidanti. Tenaha bhagava "olarikam  hatthaka
attabhavam abhinimminahi"ti. 5- Tasma ya devata pathaviyam pathavim mapesum, ta
sandhaya vuttam "pathaviyam pathavisanniniyo"ti.
      Vitaragati pahinadomanassa silathambhasadisa anagamikhinasavadevata.
                        Catusamvejaniyatthanavannana
      [202] Vassam vutthati buddhakale kira dvisu kalesu bhikkhu
sannipatanti upakatthaya vassupanayikaya kammatthanagahanattham, vutthavassa ca
gahitakammatthananuyogena nibbattitavisesarocanattham. Yatha ca buddhakale, evam
tambapannidipepi aparagangaya 6- bhikkhu lohapasade sannipatimsu, paragangaya
bhikkhu tissamahavihare evameva karonti. 7- Tesu aparagangaya bhikkhu
sankarachaddanasammajjaniyo gahetva mahavihare sannipatitva cetiye sudhakammam katva
vutthavassa agantva lohapasade sannipatitva 8- vattam katva phasukatthanesu
vasitva vutthavassa agantva lohapasade pancanikayamandale, yesam pali
paguna, te palim sajjhayanti. Yesam atthakatha paguna, te atthakatham sajjhayanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. chinnapatam  2 ka. vattantiyo  3 cha.Ma.,i. pakatipathavi  4 cha.Ma.,i. sakkoti
@5 an.tika. 20/128/272 hatthakasutta   6 cha.Ma. paragangaya evamuparipi
@7 cha.Ma.,i. evameva karontiti ayam na dissati  8 cha.Ma.,i. sannipatathati
Yo palim va atthakatham va viradheti, tam "kassa santike taya gahitan"ti
vicaretva ujum katva gahapenti. Paragangavasinopi tissamahavihare evameva
karonti. Evam dvisu kalesu sannipatitesu bhikkhusu ye pure vassupanayikaya
kammatthanam gahetva gata visesarocanattham agacchanti, evarupe sandhaya
"pubbe bhante vassam vuttha"ti adimaha.
      Manobhavaniyeti manasa bhavite sambhavite. Ye va mano manam bhaventi
vaddhenti ragarajadini pavahenti, evarupeti attho. Thero kira vattasampanno
mahallakabhikkhu disva thaddho hutva na nisidati, paccuggamanam katva hatthato
chattanca pattacivaranca gahetva pitham papphotetva deti, tattha nisinnassa vattam
katva senasanam patijaggitva deti. Navakam bhikkhum disva tunhibhuto na nisidati,
samipe thatva vattam karoti. 1- So taya vattapatipattiya aparihanim patthayamano
evamaha.
      Atha bhagava "anando manobhavaniyanam dassanam na labhissamiti cinteti,
handassa manobhavaniyanam dassanatthanam acikkhissami, yattha vasanto itocitoca
anahinditvava lacchati manobhavaniye bhikkhu dassanaya"ti cintetva cattarimaniti
adimaha.
      Tattha saddhassati buddhadisu pasannacittassa vattasampannassa, yassa
pato patthaya cetiyanganavattadini sabbavattani kataneva pannayanti. Dassaniyaniti
dassanarahani dassanatthaya gantabbani. Samvejaniyaniti samvegajanakani. Thananiti
karanani, padesatthanani va.
      Ye hi keciti idam cetiyacarikaya satthakabhavadassanattham vuttam. Tattha
cetiyacarikam ahindantati ye ca tava tattha tattha cetiyanganam sammajjitva 2-
asanani dhovanta 3- bodhimhi udakam asincanta ahindanti, tesu vattabbameva
natthi. Asukavihare "cetiyam vandissama"ti nikkhamitva pasannacitta
antara kalam karontapi anantarayena sagge patitthahissantiyevati dasseti.
@Footnote: 1 i. kareti         2 cha.Ma., i. sammajjanta          3 Ma. dhovanti
                        Anandapucchakathavannana
      [203] Adassanam anandati yadetam matugamassa adassanam,
ayamettha anudhammapatipattiti 1- dasseti. Dvaram pidahitva senasane nisinno hi
bhikkhu agantva dvare thitampi matugamam yava na passati, tavassa ekamseneva
lobho na uppajjati, na cittam calati. Dassane pana satiyeva tadubhayampi assa.
Tenaha  "adassanam ananda"ti. Dassane bhagava sati kathanti bhikkham gahetva
upagatatthanadisu dassane sati katham patipajjitabbanti pucchati. Atha bhagava
yasma khaggam gahetva "sace maya saddhim alapasi, ettheva te sisam patessami"ti
thitapurisena va, "sace maya saddhim alapasi, ettheva te mamsam vadhapetva 2-
khadissami"ti thitaya va yakkhiniya alapitum varam. Ekasseva hi
attabhavassa tappaccaya vinaso hoti, na apayesu aparicchinnadukkhanubhavanam.
Matugamena pana allapasallape sati vissaso hoti, vissase sati otaro
hoti, otinnacitto silabyasanam patva apayapurako hoti, tasma analapoti
aha. Vuttampi cetam:-
                sallape asihatthena          pisacenapi sallape
                asivisampi  aside         yena dattho na jivati
                natveva eko ekaya       matugamena sallapeti. 3-
      Alapanteti 4- sace matugamo divasam va pucchati, silam va yacati, dhammam
va sotukamo hoti, panham va pucchati, tatharupam va panassa pabbajitehi
kattabbakammam hoti, evarupe kale analapantam "mugo ayam, badhiro ayam, bhutvava
thaddhamukho nisidati"ti vadati, tasma avassam alapitabbam hoti. Evam alapantena
pana bhante 5- katham patipajjitabbanti pucchati. Atha bhagava "etha tumhe bhikkhave
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. uttama patipattiti  2 cha.Ma. murumurapetva, i. patapatapetva khadamiti
@3 an.pancaka. 22/55/78  matuputtasutta (sya)   4 cha.Ma.,i. alapantena panati
@5 cha.Ma.,i. bhanteti ayam na dissati
Matumattisu matucittam upatthapetha, bhaginimattisu bhaginicittam upatthapetha,
dhitumattisu dhitucittam utthapetha"ti 1- idam ovadam sandhaya sati ananda
upatthapetabbati aha.
      [204] Abyavatati atantibaddha nirussukka hotha. Sadatthe 2-
ghatathati uttamatthe arahatte ghatatha. Anuyunjathati tadadhigamaya anuyogam karotha.
Appamattati tattha avippavutthasati. 3- Viriyatapayogena atapino. Kaye ca jivite
ca nirapekkhataya pahitatta pesitacitta viharatha.
      [205] Katham pana bhanteti tehi khattiyapanditadihi katham pana
patipajjitabbam. Addha mam te patipucchissanti "katham bhante ananda tathagatassa
sarire patipajjitabban"ti,  "tesaham katham pativacanam demi"ti pucchati. Ahatena
vatthenati navena kasikavatthena. Vihatena kappasenati supothitena kappasena.
Kasikavattham hi sukhumatta telam na ganhati, kappaso pana ganhati. Tasma
"vihatena kappasena"ti aha. Ayasayati 4- sovannaya. Sovannam hi idha
"ayasan"ti adhippetam.
                         Thuparahapuggalavannana
      [206] Raja cakkavattiti ettha kasma bhagava agaramajjhe vasitva
kalakatassa ranno thupakaranam 5- anujanati, na silavato puthujjanabhikkhussati.
Anacchariyatta. Puthujjanabhikkhunanhi thupe anunnayamane tambapannidipe tava
thupanam okaso na bhaveyya, tatha annesu thanesu. Tasma "anacchariya te
bhavissanti"ti nanujanati. Raja cakkavatti 6- ekova nibbattati, tenassa thupo
acchariyo hoti. Puthujjanasilavato pana parinibbutabhikkhuno viya mahantampi sakkaram
katum vattatiyeva.
@Footnote: 1 sam. sala. 18/195/140 bharadvajasutta (sya) 2 cha.Ma. saratthe 3 cha.Ma.
@avipamutthisati  4 cha.Ma. ayasayati  5 cha.Ma. thuparahatam  6 i. cakkavattiti ayam na
dissati
                       Anandaacchariyadhammavannana
      [207] Viharanti idha mandalamalo viharoti adhippeto, tam
pavisitva. Kapisisanti dvarabahakotiyam thitam aggalarukkham. Rodamano atthasiti
so kira ayasma cintesi "satthara mama samvegajanakam vasanatthanam kathitam, cetiya-
carikaya satthakabhavo kathito, matugame patipajjitabbapanho visajjito, attano
sarire patipatti akkhata, cattaro thuparaha kathita, dhuvam ajja bhagava
parinibbayissati"ti, tassevam cintayato balavadomanassam uppajji. Athassa etadahosi
"bhagavato santike rodanam nama aphasukam, ekamantam gantva sokam tanukam
karissami"ti, so tatha akasi. Tena vuttam "rodamano atthasi"ti.
      Ahanca vatamhiti ahanca vata amhi. Aham vatamhitipi patho. Yo
mama anukampakoti yo mam anukampati anusasati, svedani patthaya kassa mukhadhovanam
dassami, kassa pade dhovissami, kassa senasanam patijaggissami, kassa pattacivaram
gahetva vicarissamiti bahulam 1- vilapi. Amantesiti bhikkhusamghassa antare
theram adisva amantesi. Mettena kayakammenati mettacittavasena pavattitena
mukhadhovanadanadikayakammena. Hitenati hitavuddhiya katena. Sukhenati
sukhasomanassavasena 2- katena, na dukkhina dummanena hutvati attho. Advayenati dve
kotathase katva akatena. Yatha hi eko sammukhava karoti na parammukha, eko
parammukhava karoti na sammukha, evam vibhagam akatva katenati vuttam hoti.
Appamanenati pamanavirahitena. Cakkavalampi hi atisambadham, bhavaggampi atinicam,
taya katakayakammameva bahunti dasseti.
      Mettena vacikammenati mettacittavasena pavattitena mukhadhovana-
kalarocanadina vacikammena. Apica ovadam sutva "sadhu bhante"ti vacanampi mettam
vacikammameva, mettena manokammenati kalasseva sarirapatijagganam katva vivittasane
nisiditva "sattha arogo hotu, abyapajjho sukhi"ti evam pavattitena
@Footnote: 1 cha.Ma., i. bahum                    2 cha.Ma. sukhasomanasseneva
Manokammena. Katapunnositi kappasatasahassam abhiniharasampannositi dasseti.
Katapunnomhiti 1- ca ettavata ma visattho pamadamapajji, athakho padhanamanuyunja.
Evam hi anuyutto khippam hohisi anasavo, dhammasangitikale arahattam papunissasi.
Na hi madisassa kataparicariya nipphala nama hotiti dasseti.
      [208] Evanca pana vatva mahapathavim pattharanto viya akasam
vittharento viya cakkavalagirim ussadento 2- viya sinerum ukkhipento viya
mahajambum khandhe gahetva calento viya ayasmato anandassa gunakatham
arabhanto athakho bhagava bhikkhu amantesi.
      Tattha "yepi te bhikkhave etarahi"ti kasma na vuttam. Annassa
buddhassa natthitaya. Eteneva cetam veditabbam  "yatha cakkavalantarepi anno
buddho natthiti. Panditoti viyatto. 3- Medhaviti khandhadhatuayatanadisu kusalo.
      [209] Bhikkhuparisa anandam dassanayati ye bhagavantam passitukama
theram upasankamanti, ye ca "ayasma kira anando samantapasadiko abhirupo
dassaniyo bahussuto samghasobhano"ti therassa gune sutvava agacchanti, te
sandhaya "bhikkhuparisa anandam dassanaya upasankamanti"ti vuttam. Esa nayo
sabbattha. Attamanati savanena no dassanam sametiti sakamana tutthacitta. Dhammanti
"kacci avuso khamaniyam, kacci yapaniyam, kacci yonisomanasikare 4- kammam karotha,
acariyupajjhayavattam puretha"ti evarupam patisantharadhammam. Tattha bhikkhunisu "kacci
bhaginiyo attha garudhamme samadaya vattatha"ti idampi nanakaranam hoti. Upasakesu
agatesu "upasaka na te kacci sisam va angam va rujjati, aroga te
puttabhataro"ti na evam patisantharam karoti, evam pana karoti "katham pana upasaka
tini saranani panca silani rakkhatha, masassa attha uposathangani 5- karotha,
matapitunam upatthanavattam karotha, 6- dhammikasamanabrahmane patijaggatha"ti
upasikasupi eseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. katapunnositi   2 cha.Ma. osarento, i. ubbadento, Ma. otarento
@3 cha.Ma. byatto, i. vayatto  4 cha.Ma.,i. yoni somanasikarena
@5 cha.Ma.,i. uposathe        6 cha.Ma.,i. puretha
      Idani anandattherassa cakkavattina saddhim opammam karonto
cattarome bhikkhaveti adimaha. Tattha khattiyati abhisitta ca anabhisitta ca
khattiyajatika. Te kira "raja cakkavatti nama abhirupo dassaniyo pasadiko
akasena vicaranto rajjam anusasati dhammiko dhammaraja"ti tassa gunakatham
sutva savanena dassanamhi samente 1- attamana honti. Bhasatiti kathento "katham
tata rajadhammam puretha, pavenim rakkhatha"ti patisantharam karoti. Brahmanesu
pana "katham acariya mante vacetha, katham antevasika mante ganhanti, dakkhinam
va vatthani va kapilakam va labhatha"ti 2- evam patisantharam karoti. Gahapatisu "katham
tata na vo rajakulato dandena va balina va pila atthi, samma devo
dharam anupavecchati, sassani sampajjanti"ti evam patisantharam karoti. Samanesu
"katham bhante kacci 3- pabbajitaparikkhara sulabha, samanadhamme na pamajjatha"ti
evam patisantharam karoti.
                      Mahasudassanasuttadesanavannana
      [210] Khuddakanagaraketi nagarapatirupake sambadhe khuddakanagarake.
Ujjangalanagaraketi visamanagarake. Sakhanagaraketi yatha rukkhanam sakha nama khuddaka
honti, evameva annesam mahanagaranam sakhasadise khuddakanagarake. Khattiyamahasalati
khattiyamahasarappatta mahakhattiya. Esa nayo sabbattha.
      Tesu khattiyamahasala nama yesam kotisatampi kotisahassampi dhanam
nikkhanitva thapitam, divasaparibbayo ekam kahapanasakatam niggacchati, sayam dve
pavisanti. Brahmanamahasala nama yesam asitikotidhanam nihitam hoti, divasaparibbayo
ekam kahapanakumbham 4- niggacchati, sayam ekasakatam pavisati. Gahapatimahasala
nama yesam cattalisakotidhanam nihitam hoti, divasaparibbayo panca kahapanambanani
niggacchati, sayam kumbho pavisati.
@Footnote: 1 cha.Ma. samanti, i. sametiti   2 cha.Ma. alatthati
@3 cha.Ma. kaccisaddo na dissati   4 cha.Ma. eko kahapanakumbho, i. eko kahapanatumbo
      Ma hevam ananda avacati ananda ma evam avaca, "na idam
khuddakanagarakan"ti vattabbam. Aham hi imasseva nagarassa sampattim kathetum "anekavaram
tittham nisidam mahantenussahena mahantena parakkamena idhagato"ti vatva
bhutapbbanti adimaha. Subhikkhati khajjabhojjasampanna. Hatthisaddenati ekasmim
hatthimhi saddam karonte caturasitihatthisahassani saddam karonti, iti hatthisaddena
avivitta hoti. Tatha assasaddena. Punnavanto panettha satta catusindhavayuttehi
rathehi annamannam anubandhamana antaravithisu vicaranti, rathasa ddena avivitta hoti.
Niccappayojitaneva panettha bheriadini turiyani, iti bherisaddadihipi
avivattava hoti. Tattha sammasaddoti kamsatalasaddo. Talasaddoti 1-
panitalacaturassaambanatalasaddo. 2- "kutabherisaddo"tipi vadanti.
      Asatha pivatha khadathati asnatha pivatha khadatha. Ayam panettha sankhepo,
bhunjatha bhoti imina dasamena saddena avivitta hoti anupacchinnasadda. Yatha
panannesu nagaresu "kacavaram chaddetha, kuddalam ganhatha, pacchim ganhatha, pavasam
gamissama, tandulaputam ganhatha, bhattaputam ganhatha, phalakavudhani sajjapetha"ti 3-
evarupa sadda honti, na idha evam ahositi dasseti.
      "dasamena saddena"ti ca vatva "kusavati ananda rajadhani sattahi
pakarehi parikkhitta ahosi"ti sabbam mahasudassanasuttam nitthapetva gaccha
tvam anandati adimaha.
      Tattha abhikkamathati abhimukha kamatha, agacchathati attho. Kim pana te
bhagavato agatabhavam na janantiti? jananti. Buddhanam gatagatatthane 4- nama
mahantam kolahalam hoti, kenacideva karaniyena nisinnatta nagata. "te
agantva bhikkhusamghassa thananisajjokasam samvidahitva dassanti"ti tesam santike
avelayampi bhagava pesesi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. panitalasaddoti           2 cha.Ma. panina caturassaambna....
@3 cha.Ma., i. sajjani karothati          4 cha.Ma. gatagatatthanam, i. gatatthane
                        Mallanam vandanavannana
      [211] Amhakam ca noti ettha nokaro nipatamatto. Aghavinoti
uppannadukkha. Dummanati anattamana. Cetodukkhasamappitati domanassasamappita.
Kulaparivattaso kulaparivattaso thapetvati ekekam kulaparivattam kulasamkhepam vithisabhagena
ceva racchasabhagena ca visum visum thapetva.
                       Subhaddaparibbajakavatthuvannana
      [212] Subhaddo nama paribbajakoti udiccabrahmanamahasalakula
pabbajito channaparibbajako. Kankhadhammoti vimatidhammoti vimatidhammo. Kasma
panassa ajja evam ahositi? tathavidhaupanissayatta. Pubbe kira punnakaranakale
dve bhataro ahesum. Te ekatova sassam akamsu. Tattha jetthakassa "ekasmim
sasse nava vare aggasassadanam maya kattabban"ti 1- ahosi. So vappakale
vijaggam nama datva gabbhakale kanitthena saddhim mantesi "gabbhakale gabbham
phalitva dassama"ti. Kanittho "tarunasassam nasetukamosi"ti aha. Jettho
kanitthassa ananuvattanabhavam natva khettam vibhajitva attano kotthasato gabbham
phalitva khiram niharitva sappiphanitena 2- samyojetva adasi, puthukakale puthukam
karetva adasi, layanakale layanaggam adasi, venikaranakale veniggam 3-
adasi, kalapadisu kalapaggam, khalaggam, maddagagam, 4- kotthagganti  evam ekasasse
nava vare aggadanam adasi. Kanittho pana uddharitva adasi.
      Tesu jetthako annakondannatthero 5- jato, bhagava "kassa
nukho aham pathamam dhammam deseyyan"ti olokento "annakondanno 5- ekasmim
sasse nava vare 6- aggadanani adasi, imam aggadhammam tassa desessami"ti
sabbapathamam dhammam desesi. So attharasahi brahmakotihi saddhim sotapattiphale
patitthasi. Kanittho pana ohiyitva paccha danassa dinnatta satthu
parinibbanakale evam cintetva sattharam datthukamo ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. databbanti   2 cha.Ma. sappinavanitena   3 cha.Ma. venikarane venaggam
@4 cha.Ma. khalabhandaggam, i. bhandaggam   5-5 cha.Ma. annasikondannatthero, annasi...
@6 cha.Ma.,i. vareti dissati
      Ma tathagatam vihethesiti thero kira "ete annatitthiya nama
attaggahanameva ganhanti, tassa visajjapanatthaya bhagavato bahum bhasamanassa
kayikavacasikavihesa bhavissati, pakatiyapi ca kilantoyeva bhagava"ti mannamano
evamaha. Paribbajako "na me ayam bhikkhu okasam karoti, atthikena pana
anuvattitva karetabbo"ti theram anuvattento dutiyampi tatiyampi aha.
      [213] Assosi khoti sanidvare thitassa bhasato pakatisoteneva
assosi, sutva ca pana subhaddasseva atthaya mahata ussahena agatatta
alam anandati adimaha. Tattha alanti patikkhepatthe nipato. Annapekkho vati
natukamova 1- hutva. Abbhannimsuti yatha tesam patinna, tatheva janimsu. Idam
vuttam hoti:- sace nesam sa patinna niyyanika, sabbe abbhannimsu,
no ce, na abbhannimsu. Tasma kim tesam patinna niyyanika, na niyyanikati
ayameva tassa panhassa attho. Atha bhagava tesam aniyyanikabhavakathanena
atthanabhavato 2- ceva okasabhavato ca "alan"ti patikkhipitva dhammameva
desesi. Pathamayamamhi mallanam dhammam desetva majjhimayame subhaddassa, pacchimayame
bhikkhusamgham ovaditva balavapaccusasamaye parinibbayissamiti 3- bhagava agato.
      [214] Samanopi tattha na upalabbhatiti pathamo sotapannasamanopi
tattha natthi, dutiyo sakadagamisamanopi, tatiyo anagamisamanopi, catuttho
arahantasamanopi tattha natthiti attho. "imasmim kho"ti purimadesanaya aniyamato
vatva idani attano sasanam niyamento aha. Sunna parappavada samanebhiti
catunnam magganam atthaya araddhavipassakehi catuhi, maggatthehi catuhi, phalatthehi
catuhiti dvadasahi samanehi parappavada sunna tuccha rittaka. Ime ca subhaddati
ime dvadasa bhikkhu. Samma vihareyyuynati ettha sotapanno attana 4-
adhigatatthanam annassa kathetva tam sotapannam karonto samma viharati nama.
Esa nayo sakadagamiadisu. Sotapattimaggattho annampi sotapattimaggattham
@Footnote: 1 cha.Ma. annatukamova              2 cha.Ma. atthabhavato, i. abhavato
@3 cha.Ma., i. parinibbayissamicceva     4 cha.Ma. attano
Karonto samma viharati nama. Esa nayo sesamaggatthesu. Sotapattimaggatthaya
araddhavipassako attana pagunam kammatthanam gahetva annampi sotapattimaggatthaya
araddhavipassakam karonto samma viharati nama. Esa nayo sesamaggatthaya
araddhavipassakesu. Idam sandhayaha "samma vihareyyun"ti. Asunno loko
arahantehi assati nalavanam saravanam viya nirantaro assa.
      Ekunatimso vayasati vayena ekunatimsavasso hutva. Yam pabbajinti
ettha yanti nipatamattam. Kimkusalanuesiti "kimkusalan"ti anuesanto pariyesanto.
Tattha "kimkusalan"ti sabbannutananam adhippetam, tam gavesantoti attho. Yato ahanti
yato patthaya aham pabbajito, etthantare samadhikani pannasa vassani
hontiti dasseti. Nayassa dhammassati ariyamaggadhammassa. Padesavattiti padese
vipassanamaggepi vattento. Ito bahiddhati mama sasanato bahiddha. Samanopi
natthiti padesavattivipassakopi natthi, pathamasamano sotapannopi natthiti vuttam
hoti.
      [215] Ye etthati ye tumhe ettha sasane satthara sammukha
antevasikabhisekena abhisitta, tesam te labha tesam te suladdhanti. Bahirasamaye
kira yam antevasikam acariyo "imam pabbajehi, imam ovada, imam anusasa"ti
vadati, so tena attano thane thapito hoti, tasma tassa "imam pabbajehi,
imam ovada, imam anusasa"ti ime labha honti. Therampi subhaddo tameva
bahirasamayam gahetva evamaha.
      Alattha khoti katham alattha? thero kira tam ekamantam netva udakatumbato
Paniyena sisam temetva tacapancakakammatthanam kathetva kesamassum oharetva
kasayani vatthani acchadapetva saranani datva bhagavato santikam anesi.
Bhagava upasampadetva kammatthanam acikkhi. So tam gahetva uyyanassa ekamante
cankamam adhitthaya ghatento vayamanto vipassanam sodhento 1- saha patisambhidahi
@Footnote: 1 cha.Ma. vaddhento, i. maram nisedhento
Arahattam patva agamma bhagavantam vanditva nisidi. Tam sandhaya "acirupasampanno
kho pana"ti adi vuttam.
      So ca bhagavato pacchimo sakkhisavako ahositi sangitikarakanam
vacanam. Tattha yo bhagavati dharamane pabbajitva aparabhage upasampadam labhitva
kammatthanam gahetva arahattam papunati, upasampadampi va bhagavati dharamaneyeva
labhitva aparabhage kammatthanam gahetva arahattam papunati, kammatthanampi va
dharamaneyeva gahetva aparabhage arahattameva papunati, sabbopi so pacchimo
sakkhisavako. Ayam pana dharamane bhagavati pabbajito ca upasampanno ca kammatthanam
ca gahetva arahattam pattoti.
                     Pancamabhanavaravannana nitthita.
                          ------------
                       Tathagatapacchimavacavannana
      [216] Idani bhikkhusamghassa ovadadanam 1- araddham, tam dassetum
athakho bhagavati adi vuttam. Tattha desito pannattoti dhammopi desito ceva
pannatto ca, vinayopi desito ceva pannatto ca. Pannatto nama thapito
patthapitoti attho. So vo mamaccayenati so dhammavinayo tumhakam mamaccayena
sattha. Maya hi vo thiteneva "idam lahukam, idam garukam, idam satekiccham, idam
atekiccham, idam lokavajjam, idam pannattivajjam, ayam apatti puggalassa santike
vutthati, ayam apatti ganassa santike vutthati, ayam apatti samghassa
santike vutthati"ti sattapattikkhandhavasena otinne vatthusmim sakhandhakaparivaro
ubhatovibhango vinayo nama desito, tam sakalampi vinayapitakam mayi parinibbute tumhakam
satthu kiccam sadhessati.
      Thiteneva ca maya "ime cattaro satipatthana, cattaro sammappadhana,
cattaro iddhipada, pancindriyani, panca balani, satta bojjhanga, ariyo
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ovadam arabhi.
Atthangiko maggo"ti tena tenakarena ime dhamme vibhajitva vibhajitva
suttantapitakam desitam. Tam sakalampi suttantapitakam mayi parinibbute tumhakam satthu
kiccam sadhessati. Thiteneva ca maya "ime pancakkhandha, dvadasayatanani,
attharasa dhatuyo, cattari saccani, bavisatindriyani, nava hetu, cattaro
ahara, satta phassa, satta vedana, satta sanna, satta sancetana, satta
cittani. Tatrapi `ettaka dhamma kamavacara, ettaka rupavacara, ettaka
arupavacara, ettaka pariyapanna, ettaka apariyapanna, ettaka lokiya,
ettaka lokuttara"ti ime dhamme vibhajitva vibhajitva catuvisatisamantapatthanam
anantanayamahapatthanapatimanditam abhidhammapitakam desitam, tam sakalampi abhidhammapitakam
mayi parinibbute tumhakam satthu kiccam sadhessatiti.
      Iti sabbam cetam abhisambodhito patthaya yava parinibbana pancacattalisavassani
bhasitam lapitam "tini pitakani panca nikaya navangani caturasitidhammakkhandhasahassani"ti
evam mahappabhedam hoti. Iti imani caturasitidhammakkhandhasahassani titthanti, aham
ekakova parinibbayissami. 1- Ahanca kho panidani ekakova ovadami anusasami,
mayi parinibbute imani caturasitidhammakkhandhasahassani tumhe ovadissanti
anusasissantiti evam bhagava bahuni karanani dassento "so vo mamaccayena
sattha"ti ovaditva puna anagate carittam dassento yatha kho panati adimaha.
      Tattha samudacarantiti kathenti voharanti. Namena va gottena vati
"navaka"ti avatva "tissa, naga"ti evam namena va, "kassapa, gotta"ti 2-
evam gottena va, "avuso tissa, avuso kassapa"ti evam avuso vadena
va samudacaritabbo. Bhanteti va ayasmati vati bhante tissa, ayasma tissati
evam samudacaritabbo. Samuhanatuti akankhamano samuhanatu, yadi icchati samuhaneyyati
attho. Kasma pana samuhanathati ekamseneva avatva vikappavacanena thapesiti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. parinibbayami  2 cha.Ma., i. gotamati
Mahakassapassa balam ditthatta. Passati hi bhagava "samuhanathati vuttepi sangitikale
kassapo na samuhanissati"ti. Tasma vikappeneva thapesi.
      Tattha "ekacce thera evamahamsu cattari parajikani thapetva
avasesani khuddanukhuddakani"ti adina nayena pancasatikasangitiyam khuddanukhuddakakatha
agatava. Vinicchayo cettha samantapasadikaya vutto.
      Keci panahu:- "bhante nagasena katamam khuddakam, katamam anukhuddakan"ti milindena
ranna pucchitena 1- "dukkatam maharaja khuddakam, dubbhasitam anukhuddakan"ti
vuttatta nagasenatthero khuddanukhuddakam janati. Mahakassapatthero pana tam
ajananto:-
      sunatu me avuso samgho, santamhakam sikkhapadani gihigatani,
gihinopi jananti "idam vo samananam sakyaputtiyanam kappati, idam vo na
kappati"ti. Sace mayam khuddanukhuddakani sikkhapadani samuhanissama, bhavissanti
vattaro "dhumakalikam samanena gotamena savakanam sikkhapadam pannattam, yavimesam
sattha atthasi, tavime sikkhapadesu sikkhimsu, yato 2- imesam sattha parinibbuto,
nadanime 3- sikkhapadesu sikkhanti"ti. Yadi samghassa pattakallam, samgho apannattam
na pannapeyya, pannattam na samucchindeyya, yathapannattesu sikkhapadesu
samadaya vatteyya, esa nattiti kammavacam savesiti. Na tam evam gahetabbam.
Nagasenatthero hi "paravadino okaso ma ahosi"ti evamaha. Mahakassapatthero
"khuddakanukhuddakapattim na samuhanissami"ti kammavacam savesiti.
      Brahmadandakathapi sangitiyam agatatta samantapasadikayam vinicchita.
      [217] Kankhati dvelhakam. Vimatiti vinicchitum asamatthata, buddho
nukho, na buddho nukho, dhammo nukho, na dhammo nukho, samgho nukho, na samgho
nukho, maggo nukho, na maggo nukho, patipada nukho, na patipada nukhoti
yassa samsayo uppajjeyya, tam vo vadami "pucchatha bhikkhave"ti ayamettha samkhepattho.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pucchito  2 i. yada  3 i. nadanimesu
Satthugaravenapi na puccheyyathati mayam satthu santike pabbajimha, 1- cattaro
paccayapi no satthu santakava, te mayam ettakam kalam kankham akatva na arahama
ajja pacchimakale kankham katunti sace evam satthari garavena na pucchatha.
Sahayakopi bhikkhave sahayakassa arocetuti tumhakam yo yassa bhikkhuno sandittho
sambhatto, so tassa arocetu, aham ekabhikkhussa 2- kathessami, tassa katham sutva
sabbe nikkankha bhavissathati dasseti.
      Evam pasannoti evam saddahami ahanti attho. Nanamevati
nikakankhabhavam paccakkhakaranam nanameva, ettha tathagatassa na saddhamattanti attho.
Imesam hi annadati imesam antosaniyam nisinnanam pancannam bhikkhusatanam.
Yo pacchimakoti yo gunavasena pacchimako. Anandattheramyeva sandhayaha.
      [218] Appamadena sampadethati satiavippavasena sabbakiccani
sampadeyyatha. Iti bhagava parinibbanamance nipanno pancacattalisavassani
dinnam ovadam sabbam ekasmim appamadapadeyeva pakkhipitva adasi. Ayam tathatatassa
pacchima vacati idam pana sangitikarakanam vacanam.
                         Parinibbutakathavannana
      [219] Ito param yam parinibbanaparikammam katva bhagava parinibbuto,
tam dassetum athakho bhagava pathamajjhananti adi vuttam. Tattha parinibbuto bhanteti
nirodham samapannassa bhagavato assasapassasanam abhavam disva pucchati. Na
avusoti thero katham janati? thero kira satthara saddhimyeva tam tam samapattim
samapajjanto yava nevasannanasannayatana vutthanam, tava gantva idani
bhagava nirodhasamapattim samapanno, anto nirodhe 3- ca kalakiriya nama natthiti
janati.
@Footnote: 1 cha.Ma. pabbajimha  2 cha.Ma. etassa bhikkhussa  3 i. anto nirodho
     Akakho bhagava sannavedayitanirodhasamapattiya vutthahitva
nevasannanasannayatanam samapajji .pe. Tatiyajjhana vutthahitva catuttham jhanam
samapajjiti ettha bhagava catuvisatiya thanesu pathamam jhanam samapajjati, 1- terasasu
thanesu dutiyam, tatha tatiyam, pannarasasu thanesu catuttham jhanam samapajji. Katham?
dasasu asubhesu, dvattimsakare, atthasu kasinesu, mettakarunamuditasu, anapane,
paricchedakaseti imesu tava catuvisatiya thanesu pathamam jhanam samapajji. Thapetva
pana dvattimsakaranca dasa asubhani ca sesesu terasasu dutiyam jhanam, tesuyeva
ca tatiyam jhanam samapajji. Atthasu pana kasinesu, upekkhabrahmavihare, anapane,
paricchedakase, catusu aruppesuti imesu pannarasasu thanesu catuttham jhanam
samapajji. Ayampi ca sankhepakathava. Nibbanapuram pavisanto pana bhagava dhammassami
sabbapi catuvisatikotisatasahassasankhata samapattiyo pavisitva videsam gacchanto
natijanam alingitva viya sabbam samapattisukham anubhavitva pavittho.
      Catutthajjhana vutthahitva samanantara bhagava parinibbayiti ettha
jhanasamanantaram, paccavekkhana samanantaranti dve samanantarani. Tattha jhana 2-
vutthaya bhavangam otinnassa tattheva parinibbanam jhanasamanantaram nama. Jhana
vutthahitva puna jhanangani paccavekkhitva bhavangam otinnassa tattheva parinibbanam
paccavekkhanasamanantaram nama. Imani dvepi samanantaraneva. Bhagava pana jhanam
samapajjitva jhana vutthaya jhanangani paccavekkhitva bhavangacittena abyakatena
dukkhasaccena parinibbayi. Ye hi keci buddha va savaka 3- va antamaso
kunthakipilikam 4- upadaya sabbe bhavangacitteneva abyakatena dukkhasaccena kalam
karontiti.
      [220] Mahabhumicaladini vuttanayanevati. Bhutati satta. Appatipuggaloti
patibhagapuggalavirahito. Balappattoti dasavidhananabalappatto.
      [221] Uppadavayadhamminoti uppadavayasabhava. Tesam vupasamoti
tesam sankharanam vupasamo, asankhatam nibbanameva sukhanti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. samapajji  2 i. catutthajjhana  3 cha.Ma., i. paccekabuddha va
@  ariyasavaka va  4 cha.Ma. kunthakipillikam,
      [222] Nahu assasapassasoti na jato assasapassaso. Anejoti
tanhasankhaya ejaya abhavena anejo. Santimarabbhati anupadisesanibbanam
arabbha paticca sandhaya. Yam kalamakariti yo kalam akari. Idam vuttam hoti
"avuso yo mama sattha buddhamuni santim gamissamiti santim arabbha kalamakari,
tassa thitacittassa tadino idani assasapassaso na jato natthi nappavattati"ti.
      Asallinenati alinena asankutitena suvikasiteneva cittena. Vedanam
ajjhavasayiti vedanam adhivasesi, na vedananuvatti hutva itocitoca samparivattayi. 1-
Vimokkhoti kenaci dhammena anavaranavimokkho sabbaso apannattibhavupagamo
pajjotanibbanasadiso jatoti. 2-
      [223] Tadasiti "saha parinibbana mahabhumicalo"ti evam hettha
vuttabhumicalameva sandhayaha. Tanhi lomahamsananca bhimsanakanca asi. Sabbakaravarupeteti
sabbavarakaranupete.
      [224] Avitaragati puthujjana ceva sotapannasakadagamino ca.
Tesam hi domanassam appahinam. Tasma tepi baha paggayha kandanti. Ubhopi
hatthe sise thapetva rodantiti sabbam purimanayeneva veditabbam.
      [225] Ujjhayantiti "ayya attanapi adhivasetum na sakkonti,
sesajanam katham samassasessanti"ti vadantiyo ujjhayanti. Katham bhuta pana bhante
anuraddhati 3- devata bhante katham bhuta ayasma anuruddho sallakkheti, kim ta
satthu parinibbanam adhivasenti.
      Atha tasam pavuttim 4- dassanattham thero santavusoti adimaha. Tam vuttatthameva.
Rattavasesanti balavapaccuse parinibbutatta rattiyavasesam cullakaddhanam.
Dhammiya kathayati anna patiyekka dhammakatha nama natthi, "avuso sadevake
nama loke apatipuggalassa satthuno ayam maccuraja na lajjati, kimangam pana
@Footnote: 1 cha.Ma. samparivatti.  2 cha.Ma. itisaddo na dissati   3 cha.Ma. katham bhuta pana bhante
@ayasma anuruddho devata manasikarotiti, i. katham bhuta pana bhante ayasma anuruddho
@sallakkhetiti  4 cha.Ma. pavattim evamuparipi
Lokiyamahajanassa lajjissati"ti evarupaya pana maranapatisamyuttaya kathaya
vitinamesum. Tesanhi tam katham kathentanam muhutteneva arunam uggacchi.
      [226] Athakhoti arunuggamhi 1- thero theram etadavoca. Teneva
karaniyenati kidisena nukho parinibbanatthane malagandhadisakkarena bhavitabbam,
kidisena bhikkhusamghassa nisajjanatthanena bhavitabbam, kidisena khadaniyabhojaniyena
bhavitabbanti evam yam bhagavato parinibbutabhavam sutva kattabbam, teneva karaniyena.
                Buddhasarirapujavannana
      [227] Sabbanca talavacaranti sabbam turiyabhandam. Sannipatethati
bherincarapetva samaharatha. Te tatheva akamsu. Mandalamaleti dussamandalamale.
Patiyadentati sajjenta.
      Dakkhinena dakkhinanti nagarassa dakkhinadisabhageneva dakkhinadisabhagam.
Bahirena bahiranti antonagaram appavesetva bahireneva nagarassa bahirapassam
haritva. Dakkhinato nagarassati anuradhapurassa dakkhinadvarasadise thane thapetva
sakkarasammanam katva jetavanasadise thane jhapessamati attho.
      [228] Attha mallapamokkhati majjhimavaya thamasampanna attha
mallarajano. Sisam nhatati sisam dhovitva nhata. Ayasmantam anuruddhanti
therova dibbacakkhukoti pakato, tasma te santesupi annesu mahatheresu
"ayam no pakatam katva kathessati"ti theram pucchimsu. Katham pana bhante devatanam
adhippayoti bhante amhakam tava adhippayam janama, devatanam katham adhippayoti
pucchanti. Thero pathamam tesam adhippayam dassento tumhakam khoti adimaha.
Makutabandhanam nama mallanam cetiyanti mallarajunam pasadhanamangalasalaya etam namam.
Cittikatatthena panesa "cetiyan"ti vuccati.
      [229] Yava sandhisamalasankatirati ettha sandhi nama gharasandhi.
Samalam nama gutharasiniddhamanapanali. Sankatiram nama sankaratthanam. Dibbehi ca
@Footnote: 1 cha.Ma., i. arunuggam disvava
Manussakehi ca naccehiti upari devatanam naccani honti, hettha manussanam.
Esa nayo gitadisu. Apica devatanam antare manussa, manussanam antare
devatati evampi sakkaronta pujenta agamamsu. Majjhena majjham nagarassa haritvati
evam hariyamane bhagavato sarire bandhulamallasenapatibhariya mallika nama. "bhagavato
sariram aharanti"ti sutva attano samikassa kalakiriyato patthaya aparibhunjitva
thapitam visakhapasadhanasadisam mahalatapasadhanam niharapetva "imina sattharam
pujessami"ti tam majjapetva gandhodakena dhovitva dvare thita.
      Tam kira pasadhanam tasam ca dvinnam itthinam, devadaniyacorassa geheti
tisuyeva thanesu ahosi. Sa ca satthu sarire dvaram sampatte "otaretha
tata satthu sariran"ti vatva tam pasadhanam satthu sarire patimunci. Tam sisato
patthaya patimukkam yava padatala gatam. Suvannavannam bhagavato sariram sattaratanamayena
mahalatapasadhanena 1- pasadhitam ativiya virocittha. Tam sa disva pasannacitta
patthanam akasi "bhagava yava vatte sandhavissami, 2- tava me patiyekkam
pasadhanakiccam ma hotu, niccam patimukkapasadhanasadisameva sariram hotu"ti.
      Atha bhagavantam sattaratanamayena mahapasadhanena ukkhipitva puratthimena
dvarena niharitva puratthimena nagarassa makutabandhanam mallanam cetiyam, ettha
bhagavato sariram nikkhipimsu.
                       Mahakassapattheravatthuvannana
      [231] Pavaya kusinaranti pavanagare pindaya caritva "kusinaram
gamissami"ti addhanamaggapatipanno hoti. Rukkhamule nisiditi ettha kasma
divaviharanti na vuttam? divaviharatthaya anisinnatta. Therassa hi parivara
bhikkhu sabbe sukhasamvaddhita mahapunna. Te majjhantikasamaye 3- tattapasanasadisaya
bhumiya padasa gacchanta kilamimsu. Thero te bhikkhu disva "bhikkhu kilamanti
@Footnote: 1 cha.Ma. mahapasadhanena, i. pasadhanena  2 cha.Ma.,i. samsarissami
@3 cha.Ma. majjhanhikasamaye
Gantabbatthanam ca 1- duram thokam vissamitva daratham patippassambhetva sayanhasamaye
kusinaram gantva dasabalam passissami"ti magga okkamma annatarasmim rukkhamule
sanghatim pannapetva udakatumbato udakena hatthapade sitale katva nisidi.
Parivarabhikkhupissa rukkhamule nisiditva yonisomanasikarena kammatthanam kurumana
tinnam ratananam vannam bhanamana nisidimsu. Iti darathapativinodanatthaya 2- nisinnatta
"diva viharan"ti na vuttam.
      Mandaravapuppham gahetvati mahapatippamanam puppham agantukadandake
thapetva chattam viya gahetva. Addasa khoti agacchantam duratova addasa.
Disva ca pana cintesi:-
      "etam ajivakassa hatthe mandaravapuppham pannayati, etanca na
    sabbada manussapathe pannayati, yada pana koci iddhima iddhim
    vikubbati, tada sabbannubodhisattassa ca matu kucchiokkamanadisu hoti.
    Na kho panajja kenaci iddhivikubbanam katam, na me sattha matu kucchim
    okkanto, na kucchito nikkhamanam, 3- napissa ajja abhisambodhi, na
    dhammacakkappavattanam, na yamakapatihariyam, na devorohanam, na ayusankharossajjanam.
    Mahallako pana me sattha dhuvam parinibbuto bhavissati"ti.
      Tato "pucchami nan"ti cittam uppadetva "sace kho pana
nisinnakova pucchami, satthari agaravo kato bhavissati"ti utthahitva
thitatthanato apakkamma chandanto nagaraja manicammam viya dasabaladattiyamegha-
vannapamsukulacivaram parupitva dasanakhasamodhanasamujjalam anjalim sirasmim patitthapetva
satthari katena garavena ajivakassa abhimukho hutva "apavuso 4- amhakam sattharam
janasi"ti aha.
@Footnote: 1 cha.Ma. na duram  2 cha.Ma. darathavinodanatthaya, i. atapavinodanatthaya
@3 cha.Ma., i. nikkhamanto  4 cha.ma, avuso.
      Kim pana satthu parinibbanam jananto pucchi ajanantoti. Avajjanapatibaddham
khinasavanam jananam. Anavajjitatta panesa ajananto pucchiti eke. Thero
samapattibahulo, rattitthanadivatthanalenamandapadisu niccam samapattibahullena 1-
yapeti, kulasantakam gamam pavisitva dvare 2- dvare samapattim samapajjitva
samapattito vutthitova bhikkham ganhati. Thero kira imina pacchimena attabhavena
mahajananuggaham karissami "ye mayham bhikkham va denti gandhamaladihi va
sakkaram karonti, tesantam mahapphalam hotu"ti evam karoti. Tasma samapattibahulataya
na janati. Iti ajanantova pucchiti vadanti, tam na gahetabbam.
      Na hettha ajananakaranam atthi, abhisallakkhitam satthu parinibbanam
ahosi. Dasasahassilokadhatukampanadihi nimittehi. Therassa pana parisaya kehici
bhikkhuhi bhagava ditthapubbo, kehici na ditthapubbo, tattha yehipi ditthapubbo,
tepi passitukamava, yehipi aditthapubbo, tepi passitukamava. Tattha yehi na
ditthapubbo, te atidassanakamataya gantva "kuhim bhagava"ti pucchanta
"parinibbuto"ti sutva santharetum 3- nasakkhissanti. Civaranca pattanca chaddetva
ekavattha va dunnivattha va dupparuta va urani patipimsayanta 4- parodissanti.
Tattha manussa "mahakassapattherena saddhim agata pamsukulika sayampi itthiyo
viya rodanti, 5- te kim amhe samassasessanti"ti mayham dosam dassanti. Imam
pana sunnam mahaarannam, idha yatha tatha rodantesu doso nama natthi.
Purimataram sutva nama sokopi tanuko hotiti bhikkhunam satuppadanattham janantova
pucchi.
      Ajja sattaham parinibbuto samano gotamoti ajja samano gotamo
sattaham parinibbuto. Tato me idanti tato samanassa gotamassa parinibbutatthanato.
      [232] Subhaddo nama vuddhapabbajitoti "subhaddo"ti tassa namam.
Vuddhakale pana pabbajitatta "vuddhapabbajito"ti vuccati, kasma pana so
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. samapattibaleneva.  2 cha.Ma.,i. dvare saddo eko dissati
@3 cha.Ma.,i. sandharetum.  4 cha.Ma. patipisanta, i. patipimsanta.  5 cha.Ma. parodanti.
Evamaha. Bhagavati aghatena. Ayam kira so khandhake agate atumavatthusmim
nhapitapubbako vuddhapabbajito bhagavati kusinarato nikkhamitva addhaterasehi
bhikkhusatehi saddhim atumam gacchante bhagava agacchatiti sutva "agatakale yagudanam 1-
karissami"ti samanerabhumiyam thite dve putte etadavoca "bhagava kira tata atumam
agacchati mahata bhikkhusamghena saddhim addhaterasehi bhikkhusatehi, gacchatha tumhe
tata khurabhandam adaya naliya vapakena anugharakam anugharakam ahindatha, lonampi
telampi tandulampi khadaniyampi samharatha, bhagavato agatassa yagudanam karissama"ti. 2-
Te tatha akamsu.
      Manussa te darake manjuke patibhaneyyake disva karetukamapi
akaretukamapi karentiyeva. Katakale ca "patigganhissatha 3- tata"ti pucchanti.
Te vadanti "na amhanam annena kenaci attho, pita pana no bhagavato
agatakale yagudanam datukamo"ti. Tam sutva manussa apariganetvava yam te
sakkonti haritum, 4- sabbam denti. Yampi na sakkonti, manussehi pesenti. Atha
bhagavati atumam agantva bhusagarakam pavitthe subhaddo sayanhasamaye gamadvaram
gantva manusse amantesi "upasaka naham tumhakam santika annam kinci
ganhissami, 5- mayham darakehi abhatani tanduladiniyeva 6- samghassa pahonti.
Hatthakammamattameva 7- detha"ti. "kim bhante karomati. 8- "idam ca idam ca ganhatha"ti
sabbupakaranani gahapetva vihare uddhanani karetva ekam kalakam kasavam
nivasetva tadisameva parupitva "idam karotha idam karotha"ti sabbarattim
vicarento satasahassam visajjetva bhojjayagunca madhugolakanca patiyadapesi.
Bhojjayagu nama bhunjitva patabbayagu, tattha sappimadhuphanitamacchamamsapupphaphalarasadi
yam kinci khadaniyam nama sabbam pakkhipati, kilitukamanam sisamakkhanayogga hoti
sugandhagandha.
@Footnote: 1 cha.Ma. yagupanam  2 vinaYu. 5/303/88 bhesajjakkhandhaka  3 cha.Ma. katakale "kim ganhissatha
@tata"ti  4 cha.Ma. aharitum  5 cha.Ma.,i. paccasisami.  6 Ma. abhatateladini.
@7 cha.Ma. yam hatthakammam, tam me dethati  8 cha.Ma. ayam patho na dissati.
      Atha bhagava kalasseva sarirapatijagganam katva bhikkhusamghaparivuto pindaya
caritum atumanagarabhimukho payasi. Manussa tassa arocesum "bhagava gamam
pindaya pavisati, taya kassa yagu patiyadita"ti. So yathanivatthaparuteheva
tehi kalakakasavehi ekena hatthena dabbinca katacchunca gahetva brahma
viya dakkhinajanumandalam bhumiyam patitthapetva vanditva "patigganhatu me bhante
bhagava yagun"ti aha.
      Tato "janantapi tathagata pucchanti"ti khandhake agatanayena
bhagava pucchitva ca tam 1- sutva ca tam vuddhapabbajitam vigarahitva tasmim vatthusmim
akappiyasamadapanasikkhapadanca, khurabhandapariharanasikkhapadancati dve sikkhapadani
pannapetva "bhikkhave anekakappakotiyo bhojanam pariyesanteheva vitinamita,
idam pana tumhakam akappiyam adhammena uppannam bhojanam, imam paribhuttanam
anekani attabhavasatasahassani 2- apayesveva nibbattissanti, apetha ma
ganhittha"ti 3- bhikkhacarabhimukho agamasi. Ekabhikkhunapi na kinci gahitam.
      Subhaddo anattamano hutva ayam "sabbam janami"ti ahindati,
sace na gahetukamo pesetva arocetabbam. Ayam pakkaharo nama sabbaciram
titthanto sattahamattam tittheyya. Idanhi mama yavajivam pariyattam assa sabbam
tena nasitam, ahitakamo ayam mayhanti bhagavati aghatam bandhitva dasabale
dharante kinci vattum nasakkhi. Evam kirassa ahosi "ayam uccakula
pabbajito mahapuriso, sace kinci vakkhami, mamamyeva 4- santajjessati"ti. Svayam
ajja "parinibbuto bhagava"ti sutva laddhaassaso viya hatthatuttho evamaha.
      Thero tam sutva hadaye paharadanam viya matthake patitasukkasani 5-
viya amanni, dhammasamvego cassa uppajji. "sattahamattam parinibbuto bhagava,
ajjapi hissa. Suvannavannam sariram dharatiyeva, dukkhena bhagavata aharitasasane 6-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. tam saddo na dissati. 2 cha.Ma. attabhavasahassani  3 cha.Ma., i. ganhathati
@4 cha.Ma. mamyeva.  5 cha.Ma. patitasukkhasani  6 cha.Ma., i. aradhitasasane
Nama evam lahum 1- mahantam papakasatam kantako uppanno, ayam 2- kho panesa papo
vaddhamano annepi evarupe sahaye labhitva sakka sasanam osakkapetun"ti.
Tato thero cintesi:-
      "sace kho panaham imam mahallakam idheva pilotikam nivasapetva
charikaya sisam okirapetvapi niharapessami, manussa `samanassa gotamassa
sarire dharamaneyeva savaka vivadanti"ti amhakam dosam dassessantiti adhivasemi
tava.
      Bhagavata hi desito dhammo asangahitapuppharasisadiso. Tattha yatha
vatena pahatapupphani yato va tato va gacchanti, evameva evarupanam
papapuggalanam vasena gacchante gacchante kale vinaye ekam dve sikkhapadani
nassissanti, sutte eko dve panhavara nassissanti, abhidhamme ekam dve
bhumantarani nassissanti, evam anukkamena mule natthe pisacasadisa bhavissama,
tasma dhammavinayasangaham karissama. Evanhi sati dalhena 3- sangahitapupphani viya
ayam dhammo ayam vinayo niccalo bhavissati.
      Etadattham hi bhagava mayham tini gavutani paccuggamanam akasi, tihi
ovadehi upasampadam adasi, kayato apanetva kaye civaraparivattanam akasi,
akase panim caletva candupamapatipadam kathento mam kayasakkhim katva kathesi,
tikkhattum sakalasasanadayajjam paticchapesi. Madise bhikkhumhi titthamane ayam papo
sasane vuddhim ma alattha. Yava adhammo na dippati, dhammo na patibahiyati.
Avinayo na dippati, vinayo na patibahiyati. Adhammavadino na balavanto honti,
dhammavadino na dubbala honti. Avinayavadino na balavanto honti, vinayavadino
na dubbala honti. Tava dhammanca vinayanca sangayissami, tato bhikkhu attano
attano pahonakam gahetva kappiyakappiyam kathessanti. Athayam papo sayameva
niggaham papunissati, puna sisam ukkhipitum na sakkhissati, sasanam iddhanceva
phitanca bhavissati"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. lahu  2 cha.Ma. alam  3 cha.Ma. dalham, i. dalhasuttena.
      So evam nama mayham cittam uppannanti kassaci anarocetva
bhikkhusamgham samassasesi. Tena vuttam "athakho ayasma mahakassapo .pe. Netam
thanam vijjati"ti.
      [233] Citakanti visaratanasatikam candanacitakam. Alimpessamati aggim
gahapessama. Na sakkonti alimpetunti atthapi solasapi davattimsapi jana
jalatthaya yamakayamakaukkayo gahetva talapannehi 1- vijanta bhastahi dhamanta
tani tani karanani karontapi na sakkontiyeva aggim gahapetum. Devatanam
adhippayoti ettha ta kira devata therassa upatthakadevatava. Asitimahasavakesu
hi cittani pasadetva tesam upatthakani asitikulasahassani sagge nibbattani.
Atha 2- there cittam pasadetva sagge nibbatta devata tasmim samagame theram
adisva "kuhim nukho amhakam kulupakatthero"ti antaramagge patipannam disva
"amhakam kulupakattherena avandite citako ma pajjalittha"ti adhitthahimsu.
      Manussa tam sutva "mahakassapo kira nama bho bhikakhu pancahi
bhikkhusatehi saddhim `dasabalassa pade vandissami'ti agacchati. Tasmim kira anagate
citako na pajjalissati. Kidiso bho so bhikkhu kalo odato digho rasso,
evarupe nama bho bhikkhumhi thite kim dasabalassa parinibbanam nama"ti keci
gandhamaladihattha patipatham gacchimsu. Keci vithiyo vicitta katva agamanamaggam
olokayamana atthamsu.
      [234] Athakho ayasma mahakassapo, yena kusinarayam .pe. Sirasa
vanditi thero kira citakam padakkhinam katva avajjentova sallakkhesi "imasmim
thane sisam, imasmim thane pada"ti. Tato padanam samipe thatva abhinnapadakam
catutthajjhanam samapajjitva vutthaya 3- "arasahassapatimanditacakkalakkhanapatitthita
dasabalassa pada saddhim kappasapatalehi panca dussayugasatani suvannadonim
candanacitakanca dvedha katva mayham uttamange sirasmim patitthahantu"ti adhitthasi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. talavantehi.  2 cha.Ma. tattha, i. tatha  3 cha.Ma. arasahassa..,
Saha adhitthanacittena tani pancadussayugasatadini 1- dvedha katva balahakantara
punnacando viya pada nikkhamimsu. Thero vikasitarattapadumasadise hatthe pasaretva
suvannavanne satthu pade yava gopphaka dalham gahetva attano siravare
patitthapesi. Tena vuttam "padato vivaritva 2- bhagavato pade sirasa vandi"ti.
      Mahajano tam acchariyam disva ekappahareneva mahanadam nadi,
gandhamaladihi pujetva yatharucim vandi. Evam pana therena ca mahajanena ca tehi ca
pancahi bhikkhusatehi vanditamatte puna adhitthanakiccam natthi. Pakatiadhitthanavaseneva
therassa hatthato muncitva alattakavannani bhagavato padatalani candanadaruadisu
kinci acaletvava yathathane patitthahimsu, yathathitaneva 3- ahesum. Bhagavato hi
padesu nikkhamantesu va pavisantesu va kappasaamsu va dussatantam 4- va telabindu
va darukkhandham va thana calitam nama nahosi. Sabbam yathathane thitameva
ahosi. Utthahitva pana atthangato cando viya suriyo viya 5- ca tathagatassa
padesu antarahitesu mahajano mahakanditam kandi. Parinibbanakalato adhikataram
karunnamahosi.
      Sayameva bhagavato citako pajjaliti idam pana kassaci pajjalapetum
vayamantassa adassanavasena vuttam. Devatanubhavena panesa samantato
ekappahareneva pajjali.
      [235] Sariraneva avasissimsuti pubbe ekasanghatena 6- thitatta
sariram nama ahosi. Idani vippakinnatta sariraniti vuttam. Sumanamakulasadisa ca
dhotamuttasadisa ca suvannacunnasadisa 7- ca dhatuyo avasissimsuti attho.
Dighayukabuddhananhi sariram suvannakkhandhasadisam ekaghanameva 8- hoti. Bhagava pana "aham
aciram thatva parinibbayami, mayham sasanam na tava sabbattha vittharitam, tasma
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. pancadussayugasatani.  2 cha.Ma.,i. padato vivaritvati patho na dissati.
@3 cha.Ma. yathathane thitaneva.   4 cha.Ma. dasikatantam, i. dasatantu
@5 cha.Ma.,i. atthangate cande viya suriye viya  6 cha.Ma. ekagghanena
@7 cha.Ma.,i. suvannasadisa       8 cha.Ma. ekameva
Parinibbutassapi me sasapamattampi dhatum gahetva attano attano vasanatthane
cetiyam katva paricaranto mahajano saggaparayano hotu"ti dhatunam vikiranam
adhitthasi. Kati panassa dhatuyo vippakinna, kati na vippakinnati. Catasso
datha, 1- dve akkhaka, unhisanti ima satta dhatuyo na vippakirimsu, sesa
vippakirimsuti. Tattha sabbakhuddaka dhatu sasapavijamatta ahosi, mahadhatu majjhe
bhinanatandulamatta, atimahati majjhe bhinnamuggamattati. 2-
      Udakadharati aggabahumattapi janghamattapi talakkhandhamattapi udakadhara
akasato patitva nibbapesi. Udakam salatopiti parivaretva thitasalarukkhe
sandhayetam vuttam, tesampi hi khandhantaravitapantarehi udakadhara nikkhamitva
nibbapesum. Bhagavato citako mahanto. Samanta pathavim bhinditvapi nangalasisamatta
udakavatti phalikavatamsakasadisa uggantva citakameva ganhati. 3- Gandhodakenati
suvannaghate rajataghate ca puretva puretva abhatananagandhodakena. Nibbapesunti
suvannamayarajatamayehi atthadandakehi vikiritva candanacitakam nibbapesum.
      Ettha ca citake jhayamane parivaretva thitasalarukkhanam sakhantarehi
vitapantarehi pattantarehi ca jala uggacchanti, patta 4- va sakha va puppha
va daddha nama natthi, kipilikapi makkatakapi panakapi jalanam antareneva
vicaranti. Akasato patitaudakadharasupi salarukkhehi nikkhantaudakadharasupi pathavim
bhinditva nikkhantaudakadharasupi dhammatava 5- pamanam. Evam citakam nibbapetva
pana mallarajano santhagare catujatiyagandhaparibhandam karetva lajapancamani
pupphani vikiritva upari celavitanam bandhitva suvannatarakadihi khacitva tattha
gandhadamamaladamaratanadamani olambetva santhagarato yava makutabandhanasankhata
sisapasadhanamangalasala, tava ubhohi passehi sanikilanjaparikkhepam karetva upari
celavitanam bandhitva 6- suvannatarakadihi khacitva tatthapi gandhadamamaladamaratanadamani
olambetva manidandavannehi 7- ca veluhi 8- ca
@Footnote: 1 ka. dadha  2 i. bhinnamuggabijati, khu. buddha. 33/28/548 dhatubhajaniyakatha (saya)
@3 cha.Ma. ganhanti  4 cha.Ma., i. pattam  5 cha.Ma., i. dhammakathava
@6 cha.Ma., i. bandhapetva  7 i. manidandehi  8 cha.Ma. venuhi
Pancavannadhaje ussapetva samanta dhajapataka 1- parikkhipitva sittasamatthasu 2-
vithisu kadaliyo punnaghate ca thapetva dandadipika jaletva alankatahatthikkhandhe
saha dhatuhi suvannadonim thapetva malagandhadihi pujenta sadhukilikam
kilanta antonagaram pavesetva santhagare sattaratanamayapallanke 3- thapetva
upari setacchattam dharesum. Evam katva "athakho kosinaraka malla bhagavato
sarirani sattaham santhagare sattipanjaram karitva"ti sabbam veditabbam.
      Tattha sattipanjaram karitvati sattihatthehi purisehi parikkhipapetva.
Dhanupakaranti pathamantava hatthi kumbhena kumbham paharante parikkhipapesum, tato
asse givaya givam paharante. Tato rathe anikotiya anikotim paharante. Tato
yodhe bahuna bahum paharante. Tesam pariyante kotiya kotim paharamanani
dhanuni parikkhipapesum. Iti samanta yojanappamanam thanam sattaham sannahagavacchikam
viya katva arakkham samvidahimsu. Tam sandhaya vuttam "dhanupakaram parikkhipapetva"ti.
      Kasma pana te evamakamsuti. Ito purimesu hi dvisu sattahesu
te bhikkhusamghassa thananisajjokasam karonta khadaniyabhojaniyam samvidahanta
sadhukilikaya okasam na labhimsuti. Tato nesam ahosi "imam sattaham sadhukilikam
kilissama, thanam kho panetam vijjati yam amhakam pamattabhavam natva kocideva
agantvava dhatuyo ganheyya, tasma arakkham thapetva kilissama"ti. Tena
te evamakamsu.
                       Buddhasariradhatuvibhajanavannana
      [236] Assosi kho rajati katham assosi. Pathamamyeva kirassa amacca
sutva cintayimsu "sattha nama parinibbuto, na so sakka puna aharitum.
Pothujjanikasaddhaya pana amhakam ranna sadiso natthi, sace esa iminava
niyamena sunissati, hadayamassa phalissati. Raja kho pana amhehi
@Footnote: 1 cha.Ma. vatapataka  2 cha.Ma. susammatthasu  3 cha.Ma., i. sarabhamayapallanke
Anurakkhitabbo"ti. Te tisso suvannadoniyo aharitva catumadhurassa puretva ranno
santikam gantva etadavocum "deva amhehi supinako dittho, tassa patighatattham
tumhehi dukuladupatam nivasetva yatha nasaputamattam pannayati, evam catumadhuradoniya
nipajjitum vattati"ti. Raja atthacaranam amaccanam vacanam sutva "evam
hotu tata"ti sampaticchitva tatha akasi.
      Atheko amacco alankaram omuncitva kese pakiriya yaya disaya
sattha parinibbuto, tadabhimukho hutva anjalim paggayha rajanam aha "deva
maranato muccanakasatto nama natthi, amhakam ayuvaddhano cetiyatthanam punnakkhettam
abhisekapithako 1- so bhagava sattha kusinarayam parinibbuto"ti. Raja
sutvava visanni jato catumadhuradoniya usumam munci. Atha nam tato ukakhipitva
dutiyaya doniya nipajjapesum. So puna sannam labhitva "tata kim vadetha"ti
pucchi. "sattha maharaja parinibbuto"ti. Raja punapi visanni jato catumadhuradoniya
usumam munci. Atha nam tatopi ukkhipitva tatiyaya doniya nipajjapesum.
So puna sannam labhitva "tata kim vadetha"ti pucchi. "sattha maharaja
parinibbuto"ti. Raja punapi visanni jato, atha nam ukkhipitva nhapetva matthake
ghatehi udakam asincimsu.
      Raja sannam labhitva asana vutthaya gandhaparibhavite manivanne
kese vikiritva suvannaphalakavannayam pitthiyam pakiritva panina uram paharitva
pavalankuravannahi suvattitangulihi suvannabimbisakavannam uram samsibbanto 2- viya
gahetva paridevamano ummattakavesena antaravithiyam otinno, so alankata-
natakaparivuto nagarato nikkhamma jivakambavanam gantva yasmim thane nisinnena
bhagavata dhammo desito, tam oloketva "bhagava sabbannu nanu imasmim thane
nisiditva dhammam desayittha, sokasallam me vinodayittha, tumhe mayham sokasallam
niharittha, aham tumhakam 3- santikam agato 3- idani pana me pativacanam pi na detha
@Footnote: 1 cha.Ma. abhisekasincako, i. abhisekapithika  2 cha.Ma. sibbanto, i. samsinbento
@3-3 cha.Ma., i. tumhakam saranam gato.
Bhagava"ti punappunam paridevitva "nanu bhagava aham annada evarupe kale
`tumhe mahabhikkhusamghaparivara jambudipatale carikam caratha'ti sunomi, idani
panaham tumhakam ananurupam ayuttam pavuttim sunomi"ti evamadini ca vatva
satthimattahi gathahi bhagavato gunam anussaritva cintesi "mama paridevena 1- na
sijjhati, dasabalassa dhatuyo aharapessami"ti. Evam assosi. Sutva ca imissa
visannibhavadippavattiya avasane dutam pahesi. Tam sandhaya athakho rajati
adi vuttam.
      Tattha dutam pahesiti dutam ca pannam ca pesesi. Pesetva ca pana
"sace dassanti, sundaram. No ce dassanti, aharanupayena aharissami"ti
caturanginisenam sannayhitva sayampi nikkhantoyeva. Yatha ca ajatasattu evam
licchaviadayopi dutam pesetva sayampi caturanginiya senaya nikkhamimsuyeva. Tattha
paveyyaka sabbehipi asannatara kusinarato tigavutantare nagare vasanti,
bhagavapi pavam pavisitva kusinaram gato. Atha kasma pathamataram na agatati ce.
Mahaparivara pana te rajano mahaparivaram karontava pacchato jata.
      Te samghe gane etadavocunti sabbepi te sattanagaravasike agantva
"amhakam dhatuyo va dentu, yuddham va"ti kusinaranagaram parivaretva thite
"etam bhagava amhakam gamakkhette"ti pativacanamavocum. Te rajano 2- kira
evamahamsu "na mayam satthu sasanam pahinimha, napi gantva anayimha. Sattha
pana sayameva agantva sasanam pesetva amhe pakkosapesi. Tumhepi kho
pana yam tumhakam gamakkhette ratanam uppajjati, na tam amhakam detha. Sadevake
ca loke buddharatanasamam ratanam nama natthi, evarupam uttamaratanam labhitva mayam na
dassama. Na kho pana tumhehiyeva matu thanato khiram pitam, amhehipi matu thanato khiram
pitam. Na tumheyeva purisa, amhepi purisa. Hotu"ti annamannam ahamkaram katva
sasanapatisasanam pesenti, annamannam managajjitam gajjanti. Yuddhe pana sati
kosinarakanamyeva jayo abhavissa kasma? yasma dhatupujanattham 3- agata devata
@Footnote: 1 cha.Ma., i. parideviteneva  2 cha.Ma., i. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. dhatupasanattham, i. dhatubosanattham.
Nesam pakkha ahesum. Paliyam pana "bhagava amhakam gamakkhette parinibbuto,
na mayam dassama bhagavato sariranam bhagan"ti ettakameva agatam.
      [237] Evam vutte, dono brahmanoti donabrahmano imam
tesam vivadam sutva "ete rajano bhagavato parinibbutatthane vivadam karonti,
na kho panetam patirupam, alam imina kalahena, vupasamessami nan"ti. So gantva
te samghe gane etadavoca. Kim avoca? unnatappadese thatva dvibhanavaraparimanam
donagajjitam nama avoca. Tattha pathamabhanavare tava ekapadampi te na janimsu.
Dutiyabhanavarapariyosane "acariyassa viya bho saddo, acariyassa viya bho
saddo"ti sabbe nirava ahesum. Jambudipatale kira kulaghare jato 1- yebhuyyena
tassa na antevasiko nama natthi. Atha dono te attano vacanam sutva
nirave tunhibhute viditva puna etadavoca "sunantu bhonto"ti etam gathadvayam
avoca.
      Tattha amhaka buddhoti amhakam buddho. Ahu khantivadoti buddhabhumim
appatvapi paramiyo purento khantivaditapasakale dhammapalakumarakale chaddanta-
hatthirajakale bhuridattanagarajakale campeyyanagarajakale sankhapalanagaraja-
kale mahakapikale annesu ca bahusu jatakesu paresu kopam akatva khantimeva
akasi. Khantimeva vannayi. Kimangam pana etarahi itthanitathesu tadilakkhanam
patto, sabbathapi amhakam buddho khantivado ahosi, tassa evamvidhassa. Na hi
sadhu, yam uttamapuggalassa sarirabhage siya sampaharoti na hi sadhu, yanti na
hi sadhu ayam. Sarirabhageti sarirabhaganimittam, dhatukotthasahetuti attho. Siya
sampaharoti avudhasampaharo na sadhu siyati vuttam hoti.
      Sabbeva bhonto sahitati sabbeva bhavanto sahita hotha, ma
bhijjittha. Samaggati kayena ca vacaya ca ekasannipata ekavacana samagga
hotha. Sammodamanati cittenapi annamannam sammodamana hotha. Karomatthabhageti
bhagavato sarirani attha bhage karoma. Cakkhumatoti pancahi cakkhuhi cakkhumato
@Footnote: 1 cha.Ma. jata
Buddhassa. Na kevalam tumheyeva, pasanna bahujanopi pasanno, tesu ekopi
laddhum ayutto nama natthiti bahum karanam vatva sannapesi.
      [238] Tesam samghanam gananam patissunitvati tesam tato tato
samagatasamghanam samagatagananam patissunitva. Bhagavato sarirani atthadha samam
suvibhattam vibhajitvati ettha ayamanukkamo:- dono kira tesam patissunitva
suvannadonim vivarapesi, rajano agantva doniyamyeva thita suvannavanna
dhatuyo disva "bhagava sabbannu pubbe mayam tumhakam dvattimsamahapurisalakkhana-
patimanditam chabbannabuddharasmi khacitam asitianubyanjanasamujjalitasobham suvannavannam
sariram addasama, idani pana suvannavanna dhatuyova avasittha jata, na
yuttamidam bhagava tumhakan"ti paridevimsu.
      Brahmanopi tasmim samaye tesam pamattabhavam natva dakkhinadatham 1-
gahetva vethanantare 2- thapesi, atha paccha atthadha samam suvibhattam vibhaji, sabbapi
dhatuyo pakatinaliya solasa naliyo ahesum, ekekanagaravasino dve dve
naliyo labhimsu.
      Brahmanassa pana dhatuyo vibhajantasseva sakko devanamindo "kena
nu kho sadevakassa lokassa kankhachedanatthaya catusaccakathaya paccayabhuta bhagavato
dakkhinadatha gahita"ti olokento "brahmanena gahita"ti disva "brahmanopi
dathaya anucchavikam sakkaram katum na sakkhissati, ganhami nan"ti vethanantarato
gahetva suvannacankotake thapetva devalokam netva culamanicetiye
patitthapesi. Brahmanopi dhatuyo vibhajitva datham apassanto corikaya gahitatta
"kena me datha gahita"ti pucchitumpi nasakkhi. "nanu tayava dhatuyo bhajita,
kim tvam pathamamyeva attano dhatuya atthibhavam na annasi"ti attani dosaropanam
sampassanto "mayhampi kotthasam detha"ti vattum nasakkhi. Tato "ayampi suvannatumbo
dhatugatikova, yena tathagatassa dhatuyo mita, imassaham thupam karissami"ti
cintetva imam me bhonto tumbam dentuti 3- aha. Pipphalivaniya moriyapi
ajatasattuadayo viya dutam pesetva yuddhasajjava nikkhamimsu.
@Footnote: 1 ka. dakkhinadadham evamuparipi  2 cha.Ma.,i. vethantare evamuparipi
@3 cha.Ma.,i. dadantuti.
                          Dhatuthupapujavannana
      [239] Rajagahe bhagavato sariranam thupanca mahanca akasiti katham
akasi. Kusinarato yava rajagaham pancavisatiyojanani, etthantare atthausabhavitthatam
maggam samatalam karetva yadisam mallarajano makutabandhanassa ca santhagarassa
ca antare pujam karesum. Tadisam pancavisatiyojanepi magge pujam karetva
lokassa anukkanthanattham sabbattha antarapane pasaretva suvannadoniyam
pakkhittadhatuyo sattipanjarena parikkhipapetva attano vijite pancayojanasataparimandale
manusse sannipatesi. 1- Te dhatuyo gahetva kusinarato sadhukilikam
kilanta nikkhamitva yattha yattha suvannavannani pupphani passanti, tattha 2- tattha
sattiantare dhatuyo tani gahetva pujenti. 2- Tesam pupphanam khinakale
gacchanti, rathassa dhuratthanam pacchimatthane sampatte satta satta divase
sadhukilikam kilanti. Evam dhatuyo gahetva agacchantanam satta vassani
satta masani satta divasani vitivattani.
      Micchaditthika "samanassa gotamassa parinibbutakalato patthaya
balakkarena sadhukilikaya 3- upaddutamha, 4- sabbe no kammanta nattha"ti
ujjhayanta manam padosetva chalasitisahassamatta apaye nibbatta. Khinasava
avajjitva "mahajana manam padosetva apaye nibbatta"ti disva "sakkam
devarajanam dhatuaharanupayam karessama"ti tassa santikam gantva tamattham
arocetva "dhatuaharanupayam karohi maharaja"ti ahamsu. Sakko aha "bhante
puthujjano nama ajatasattuna samo saddho natthi, na so mama vacanam karissati,
apica kho marabhimsakasadisam 5- vibhimsanakam dassayissami, 5- mahasaddam savessami,
yakkhaggahakhipanakaabadhike 6- karissami, tumhe `amanussa maharaja kupita khippam
dhatuyo aharapetha'ti vadeyyatha, evam so aharapessati"ti. Atha kho sakko
tam sabbam akasi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sannipatapesi  2-2 cha.Ma. tattha tattha dhatuyo sattiantare thapetva
@  pujam akamsu.  3 cha.Ma. sadhukilitaya  4 cha.Ma. upaddutamha
@5-5 cha.Ma. maravibhimsakasadisam vibhimsakam dassessami  6 cha.Ma. yakkhagahakakhipitakaarocake.
      Therapi rajanam upasankamitva "maharaja amanussa kupita, dhatuyo
aharapehi"ti bhanimsu. Raja "na tava bhante mayham cittam tusati, evam santepi
aharantu"ti aha. Sattame divase dhatuyo aharimsu. Evam agata 1- dhatuyo
gahetva rajagahe thupanca mahanca akasi. Itarepi attano attano balanurupena
haritva sakasakatthanesu thupanca mahanca akamsu.
      [240] Evametam bhutapubbanti evametam dhatuvibhajanam ceva dasathupa-
karananca jambudipe bhutapubbanti. Paccha sangitikaraka ahamsu. Evam patitthitesu
pana thupesu mahakassapatthero dhatunam antarayam disva rajanam ajatasattum
upasankamitva "maharaja evam 2- dhatunidhanam katum vattati"ti aha. Sadhu bhante
nidhanakammam tava mama hotu, sesadhatuyo pana katham aharamiti. Na maharaja
dhatuaharanam tuyham bharo, amhakam bharoti, sadhu bhante tumhe dhatuyo aharatha,
aham nidhanam 3- karissamiti. Thero tesam tesam rajakulanam paticaranamattameva thapetva
sesadhatuyo ahari. Ramagame pana dhatuyo naga parigganhimsu, tasam antarayo
natthi. "anagate kale lankadipe mahavihare mahacetiyamhi nidahissanti"ti
ta anaharitva sesehi sattahi nagarehi aharitva rajagahassa pacinadakkhinadisabhage
thapetva "imasmim thane yo pasano atthi, so antaradhayatu, pamsu
suvisuddha hotu, udakam ma utathahatu"ti adhitthasi.
      Raja tam thanam khanapetva tato uddhatapamsuna itthaka karetva
asitimahasavakanam cetiyani kareti. "idha raja kim kareti"ti pucchantanampi
"mahasavakanam cetiyani"ti vadanti, na koci dhatunidhanabhavam janati.
Asitihatthagambhire pana tasmim padese jate hettha lohasantharam santharapetva
tattha thuparame cetiyagharappamanam tambalohamayam geham karapetva attha attha
haricandanadimaye karande ca thupe ca karapesi. Atha bhagavato dhatuyo haricandanakarande
pakkhipitva tam haricandanakarandampi annasmim haricandanakarande pakkhipitva 4-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ahata.  2 cha.Ma., i. ekam.
@3 cha.Ma. dhatunidhanam.    4 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.
Tampi annasminti evam attha haricandanakarande ekato katva eteneva
upayena te attha karande atthasu haricandanathupesu, attha haricandanthupe atthasu
lohitacandanakarandesu, attha lohitacandanakarande atthasu lohitacandanathupesu,
attha lohitacandanathupe atthasu dantakarandesu, attha dantakarande atthasu
dantathupesu, attha dantathupe atthasu sabbaratanakarandesu, attha sabbaratanakarande
atthasu sabbaratanathupesu, attha sabbaratanathupe atthasu suvannakarandesu, attha
suvannakarande atthasu suvannathupesu, attha suvannathupe atthasu rajatakarandesu,
attha rajatakarande atthasu rajatathupesu, attha rajatathupe atthasu manikarandesu,
attha manikarande atthasu manithupesu, attha manithupe atthasu lohitangakarandesu, 1-
attha lohitangakarande atthasu lohitangathupesu, attha lohitangathupe atthasu
masaragallakarandesu, attha masaragallakarande atthasu masaragallathupesu, attha
masaragallathupe atthasu phalikamayakarandesu, attha phalikamayakarande atthasu phalikamayathupesu
pakkhipi.
      Sabbesam uparimam phalikacetiyam thuparame cetiyappamanam ahosi, tassa
upari sabbaratanamayam geham karesi, tassa upari suvannamayam, tassa upari rajatamayam,
tassa upari tambalohamayam geham ahosi. 2- Tattha sabbaratanamayam valikam okiritva
jalajathalajapupphanam sahassani vippakiritva addhacchatthani jatakasatani asitimahathere
suddhodanamaharajanam mahamayadevim satta sahajateti sabbani tani
suvannamayaneva karesi. Pancapancasate suvannarajatamaye punnaghate thapapesi,
panca suvannadhajasate ussapesi. Pancasate suvannadipe pancasate rajatadipe
karetva sugandhatelassa puretva tesu dukulavattiyo thapesi.
      Athayasma mahakassapo "mala ma milayantu. Gandha ma vinassantu,
dipa ma vijjhayantu"ti adhitthahitva suvannapate akkharani chindapesi:-
      "anagatepi 3- yada asoko nama kumaro chattam ussapetva
asoko dhammaraja bhavissati, so ima dhatuyo vittharika karissati"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. lohitankakarandesu. evamuparipi.  2 cha.Ma. ayam patho na dissati,
@  i. akasi.   3 cha.Ma.,i. anagate piyadaso.
      Raja sabbapasadhanehi pujetva adito patthaya dvaram pidahanto
nikkhami, so tambalohadvaram pidahitva avinjanarajjuyam kuncikamuddikam bandhitva
tattheva mahantam manikhandam thapesi "anagate daliddaraja imam manim gahetva
dhatunam sakkaram karotu"ti akkharam chindapesi.
      Sakko devaraja vissakammam 1- amantetva "tata ajatasattuna
dhatunidhanam katam, tattha 2- arakkham patthapehi"ti pahini, so agantva
valasanghatayantam yojesi, kattharupakani tasmim dhatugabbhe phalikavannakhagge gahetva
vatasadisena vegena anupariyayanti 3- yantam yojetva ekayaeva aniya
bandhitva samantato ginjakavasathakarena silaparikkhepam katva upari ekaya
pidahitva pamsum pakkhipitva bhumim samam katva tassa upari pasanathupam patitthapesi.
Evam parinitthite 4- dhatunidhane yavatayukam thatva theropi parinibbuto, rajapi
yathakammam gato, tepi manussa kalakata.
      Aparabhagepi yada asokakumaro chattam ussapetva asoko nama
dhammaraja hutva ta dhatuyo gahetva jambudipe vittharika akasi. Katham? so
nigrodhasamaneram nissaya sasane laddhappasado caturasiti viharasahassani
karetva bhikkhusamgham pucchi "bhante maya caturasiti viharasahassani karitani.
Dhatuyo kuto labhissami"ti. "maharaja `dhatunidhanam nama atthi'ti sunoma, na
pana pannayati asukasmim thane"ti. Raja rajagahe cetiyam bhindapetva dhatum
apassanto puna patipakatikam karetva bhikkhu bhikkhuniyo upasake upasikayoti
catasso parisa gahetva vesalim gato. Tatrapi alabhitva kapilavatthum. Tatrapi
alabhitva ramagamam gato. Ramagame naga cetiyam bhinditum na adamsu. Cetiye
nipatitakuddalo khandakhandam hoti. Evam tatrapi alabhitva allakappam vetthadipam
pavam kusinaranti sabbattha cetiyani bhinditva dhatum alabhitvava patipakatikani
@Footnote: 1 Ma. visukammam.   2 cha.Ma.,i. ettha.   3 cha.Ma.,i. anupariyayantam.
@4 cha.Ma.,i. nitthite.
Katva puna rajagaham gantva catasso parisa sannipatetva "atthi kenaci
sutapubbam `asukatthane nama dhatunidhanan"ti pucchi.
      Tatreko visavassasatiko thero "asukatthane dhatunidhanan"ti na
janami, mayham pana pita mahathero mam sattavassakale malacankotakam gahapetva
"ehi samanera asukagacchantare pasanathupo atthi, tattha gacchama"ti gantva
pujetva "imam thanam upadharetum vattati samanera"ti aha. Aham ettakam
janami maharaja"ti aha. Raja "etadeva thanan"ti vatva gacche haretva
pasanathupanca pamsum ca apanetva hettha sudhabhumim addasa. Tato sudha 1- ca
itthakayo ca haretva anupupbena parivenam oruyha sattaratanavalikam asihatthani
ca kattharupakani samparivattantani addasa. So yakkhadasake pakkosapetva
balikammam karetvapi neva antam na kotim passanto devatayo 2- namassamano
"aham ima dhatuyo gahetva caturasitiya viharasahassesu nidahitva sakkaram
karomi, ma me devata antarayam karontu"ti aha.
      Sakko devaraja carikam caranto tam disva vissakammam amantesi
"tata asoko dhammaraja `dhatuyo niharissami"ti parivenam otinno, gantva
kattharupakani harehi"ti. So pancaculagamadarakavesena gantva ranno purato
dhanuhattho thatva "harami maharaja"ti aha. "hara tata"ti saram gahetva sandhimhiyeva
vijjhi, sabbam vippakiriyittha. Atha raja avinjane bandham kuncikamuddikam
ganhitva 3- manikhandam 4- passi. "anagate daliddaraja imam manim gahetva dhatunam
sakkaram karotu"ti puna akkharani disva kujjhitva "madisam nama rajanam
daliddarajati vattum ayuttan"ti punappunam ghatetva dvaram vivarapetva antogeham
pavittho.
      Attharasavassadhikanam dvinnam vassasatanam upari aropitadipa tatheva
jalanti, niluppalapupphani tamkhanam aharitva aropitani viya, pupphasantharo tamkhanam
santhato viya, gandha tam muhuttam pisetva thapita viya. Raja suvannapatam
@Footnote: 1 cha.Ma. sudham.  2 cha.Ma. devatanam, i. devata  3 cha.Ma.,i. ganhi,
@4 cha.Ma. manikkhandham
Gahetva "anagatepi yada asoko nama kumaro chattam ussapetva asoko
nama dhammaraja bhavissati, so ima dhatuyo vittharika karissati"ti vacetva
"dittho bho aham ayyena mahakassapattherena"ti vatva vamahattham abhujitva
dakkhinahatthena apphotesi. So tasmim thane paricaranadhatumattameva thapetva sesa
dhatuyo sabba 1- gahetva dhatugeham pubbe pidahitanayeneva pidahitva sabbam
yathapatikameva katva upari pasanacetiyam patitthapetva caturasitiya viharasahassesu
dhatuyo patitthapetva mahathere vanditva pucchi "dayadomhi bhante
buddhasasane"ti. Kissa dayado tvam maharaja, bahirako tvam sasanassati.
Bhante channavutikotidhanam visajjetva caturasiti viharasahassani karetva aham
na dayado, anno ko dayadoti, paccayadayako nama tvam maharaja. Yo
pana attano puttanca dhitaranca pabbajeti, ayam sasanassa 2- dayado namati.
So puttanca dhitaranca pabbajesi. Atha nam thera ahamsu "idani maharaja
sasane dayadosi"ti.
      Evametam bhutapubbanti evam etam atite dhatunidhanampi jambudipatale
bhutapubbanti tatiyasangitikarakapi imam padam thapayimsu.
      [240] Atthadonam cakkhumato sariranti adigathayo pana tambapannidipatherehi
vuttati.
                    Mahaparinibbanasuttavannana nitthita.
                         ---------------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.  2 cha.Ma., i. sasane.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 184-224. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=4761&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=4761&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=67              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=1888              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1767              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1767              Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]