ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 5 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.2)

Atthasi. Dhammiko tata pindapato, kukkuccam akatva paribhunjathati. "vattissati
theri"ti. Sa pattam gahetva akase khipi. Patto akase atthasi. Thero
"sattatalamatte thitampi bhikkhunibhattameva theri"ti vatva "bhayam nama sabbakalam
na hoti, bhaye vupasante ariyavamsam kathayamano `bho pindapatika evarupam 1-
bhikkhunibhattam bhunjitva vitinamayittha'ti cittena anuvadiyamano santhambhetum na
sakkhissami, appamatta hotha theriyo"ti maggam aruhi.
      Rukkhadevatapi "sace thero theriya hatthato pindapatam paribhunjissati,
na nam nivattessami. Sace na paribhunjissati, nivattessami"ti cintayamana
thatva therassa gamanam disva rukkha oruyha pattam bhante dethati pattam
gahetva theram rukkhamuleyeva 2- anetva asanam pannapetva pindapatam datva
katbhattakiccam patinnam karetva dvadasa bhikkhuniyo  dvadasa ca bhikkhu satta
vassani upatthahati. Idam "devata ussukkam apajjanti"ti  ettha vatthu. Tatra
hi theri saraniyadhammapurika ahosi.
      Akhandanitiadisu yassa sattasu apattikkhandhesu adimhi va ante
va sikkhapadam bhinnam hoti, tassa silam pariyante chinnasatako viya khandam
nama. Yassa pana vemajjhe bhinnam, tassa majjhe chiddasatako viya chiddam nama
hoti. Yassa pana  patipatiya dve tini bhinnani, tassa pitthiyam va kucchiyam
va utthitena visabhagavannena kalarattadinam annataravanna gavi viya sabalannama
hoti. Yassa 3-  antarantara bhinnani, tassa antarantara visabhagabinducitragavi 3-
viya kammasam nama hoti. Yassa pana sabbena sabbam abhinnani, tassa tani
silani akhandani nama 4- acchiddani nama 4- asabalani nama 4-  akammasani
nama honti. Tani panetani tanhadasabyato mocetva bhujissabhavakaranato
bhujissani, buddhadihi vinnuhi pasatthatta vinnupasatthani, 5- tanhaditthihi
@Footnote: 1 cha.Ma. evarupanti na dissati., i. tvam             2 cha.Ma., i. rukkhamulamyeva
@3-3 cha.Ma. yassa pana antarantara visabhagabinducitra gavi.
@4 cha.Ma., i. namasaddo na dissati                 5 cha.Ma. vinnupasatthani.
Aparamatthatta, "idam nama tvam  apannapubbo"ti kenaci paramatthum asakkuneyyatta
ca aparamatthani, upacarasamadhim va appanasamadhim va samvattayantiti
samadhisamvattanikaniti vuccanti.
      Silasamannagata viharissantiti tesu tesu disabhagesu viharantehi
bhikkhuhi saddhim samanabhavupagatasila viharissanti. Sotapannadinanhi silam
samuddantarepi devalokepi vasantanam annesam sotapannadinam silena samanameva
hoti, natthi maggaphalasile 1- nanattam. Tam sandhayetam vuttam.
      Yayam ditthiti maggasampayutta sammaditthi. Ariyati niddosa.
Niyyatiti niyyanika. Takkarassati yo tathakari hoti. Sammadukkhakkhayayati
sabbavattadukkhakkhayattham. Ditthisamannagatati samanaditthibhavam upagata hutva
viharissanti. Vuddhiyevati evam viharantanam vuddhiyeva bhikkhunam patikankha, no
parihaniti.
      [142] Etadeva bahulanti asannaparinibbanatata bhikkhu ovadanto
punappunam etamyeva dhammikatham karoti. Iti silanti evam silam ettakam silam. Ettha
catuparisuddhisilam silam, cittekaggata samadhi, vipassana 2- pannati veditabba.
Silaparibhavitoti adisu yasmim sile thatvava maggasamadhim phalasamadhim nibbattenti,
so tena silena paribhavito mahapphalo hoti mahanisamso. Yamhi samadhimhi
thatva maggapannam phalapannam nibbattenti, sa tena samadhina paribhavita
mahapphala hoti mahanisamsa. Yassam 3- pannaya thatva maggacittam phalacittam
nibbattenti, tam taya paribhavitam sammadeva asavehi vimuccati.
      [143] Yathabhirantanti buddhadinam 4- anabhirati paritassita 5- nama natthi,
yatharucim 6-  yathaajjhasayanti pana vuttam hoti. Ayamati ehi yama. "ayama"tipi
patho, gacchamati attho. Anandati bhagava santikavacarantam 7- theram alapi. 8-
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. maggasile.  2 cha.Ma.,i. vipassanapanna.       3 cha.Ma.,i. yaYu.
@4 cha.Ma.,i. buddhanam.   5 i. paritassana, cha.Ma. paritassitam.  6 cha.Ma.,i. yatharuci.
@7 cha.Ma.,i. santikavacaratta.      8 cha.Ma.,i. alapati
Thero pana "ganhathavuso pattacivarani, bhagava asukatthanam gantukamo"ti bhikkhunam
arocesi. 1-
      [144-145] Ambalatthikagamanam uttanameva. Athakho ayasma
sariputtotiadi sampasanidaye 2- vittharitam.
                         Dussilaadinavavannana
      [148] Pataligame 3- avasathagaranti agantukanam avasathageham.
Pataligame kira niccakalam dvinnam rajunam sahayaka agantva kulani gehato
niharitva masampi addhamasampi vasanti. Te manussa niccupadduta "etesam
agatakale vasanatthanam bhavissati"ti nagaramajjhe mahatim salam karitva tassa
ekasmim padese bhandapatisamanatthanam, ekasmim padese nivasanatthanam akamsu.
Te "bhagava agato"ti sutvava "amhehi gantvapi bhagava anetabbo siya,
so sayameva amhakam vasanatthanam sampatto, ajja bhagavantam avasathe mangalam
vadapessama"ti etadatthameva upasankamanta. Tasma evamahamsu. Yena avasathagaranti
te kira "buddha nama arannajjhasaya arannarama antogame vasitum iccheyyum
va no va"ti bhagavato manam ajananta avasathagaram apatijaggitvava agamimsu.
Idani bhagavato manam natva "puretaram gantva patijaggissama"ti yenavasathagaram,
tenupasankamimsu. Sabbasantharitanti yatha sabbam santhatam hoti, evam santharim.
      [149] Dussiloti asilo nissilo. Silavipannoti vipannasilo
bhinnasamvaro. Pamadadhikarananti pamadakarana.
      Idanca suttam gahatthanam vasena agatam, pabbajitanampi pana labbhateva.
Gahattho hi yena yena sipputthanena 4- jivitam kappeti yadi kasiya yadi
vanijjaya. Panatipatadivasena pamatto  tantam yathakalam sampadetum na
@Footnote: 1 cha.Ma., i. aroceti.              2 di.pati. 11/16/13 sampasadaniyasutta
@3 cha.Ma. pataligamane, i. pataligamagamanena    4 cha.Ma., i. sippatthanena
Sakkoti, athassa mulam vinassati, maghatakale panatipatam pana adinnadananaca 1-
karonto dandavasena mahatim bhogajanim niggacchati. Pabbajitopi dussilo
pamadakarana silato buddhavacanato jhanato sattaariyadhanato ca janim niggacchati.
      Tassa gahatthassa "asuko nama asukakule jato dussilo papadhammo
pariccattaidhalokaparaloko 2- salakabhattamattampi na deti"ti catuparisamajjhe papako
kittisaddo abbhuggacchati. Pabbajitassa va  "asuko nama nasakkhi silam rakkhitum,
na buddhavacanam uggahetum, vejjakammadihi jivati, chahi agaravehi samannagato"ti
evam abbhuggacchati.
      Avisaradoti gahattho tava "avassam bahunnam sannipatatthane keci
mama kammam janissanti, atha mam nigganhissanti va, rajakulassa va dassenti"ti 3-
sabhayo upasankamati, mankubhuto pattakkhankho adhomukho angutthakena
bhumim kasanto nisidati, visarado hutva kathetum na sakkoti, pabbajitopi "bahu
bhikkhu sannipatita, avassam koci mama kammam janissati, atha me uposathampi
pavaranampi thapetva samannato cavetva nikkaddhissanti"ti sabhayo upasankamati,
visarado hutva kathetum na sakkoti. Ekacco pana dussilopi adussilo 4- viya
carati, sopi ajjhasayena manku hotiyeva.
      Sammulho kalam karotiti tassa hi maranamance nipannassa dussilakamme
samadaya vattitatthanam 5- apatham agacchati, so ummiletva idhalokam
passati, nimmiletva paralokam passati, tassa cattaro apaya upatthahanti,
sattisatena sise pahariyamano viya hoti, so "varetha, varetha"ti viravanto
marati. Tena vuttam "sammulho kalam karoti"ti. Pancamapadam uttanameva.
      [150] Anisamsakatha vuttavipariyayena veditabba.
      [151] Bahudeva rattim dhammiya kathayati annaya palimuttikaya
dhammikathaya ceva avasathanumodanakathaya ca akasagangam otarento viya,
yojanappamanam mahamadhum piletva madhupanam payento viya bahudeva rattim
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. adinnadanadini ca   2 Ma.,i. pariccattaidhalokaparalokattho
@3 cha.Ma. dassantiti 4 cha.Ma.,i. dappito  5 cha.Ma. pavattitatthanam, i. pavattitam thanam
Santappetva 1- sandassetva samadapetva sampahamsetva khayavayam upatthapetva
uyyojeti. 1- Abhikkantati nikkhanta 2- khina. Sunnagaranti patiyekkam
sunnagaram nama natthi, tattheva pana ekapasse sanipakarena parikkhipitva
"idha sattha vissamissati"ti mancakam pannapesum. Bhagava "catuhipi iriyapathehi
paribhuttam etesam mahapphalam bhavissati"ti tattha sihaseyyam kappesi. Tam sandhaya
vuttam "sunnagaram pavisi"ti.
                       Pataliputtanagaramapanavannana
      [152] Sunidhavassakarati sunidho ca vassakaro ca dve brahmana.
Magadhamahamattati magadharanno mahamatta mahaamacca, magadharatthe va mahamatta
mahatiya issariyamattaya samannagatati magadhamahamatta. Pataligame nagaranti
pataligamam nagaram katva mapenti. Vajjinam patibahayati vajjirajakulanam
ayamukhapacchindanattham.
      Sahassevati 3- ekekavaggavasena sahassam sahassam hutva. Vatthuniti
gharavatthuni. Cittani namanti nivesanani mapetunti rannanca 4- rajamahamattananca
nivesanani mapetum vatthuvijjapathakanam cittani namanti. Te kira attano
sippanubhavena hettha pathaviya timsahatthamatte thane "idha nagaggaho idha
yakkhaggaho idha bhutaggaho pasano va khanuko va atthi"ti passanti. Te
tada sippam jappitva devatahi saddhim mantayamana viya mapenti. Athava tesam
sarire devata adhimuccitva tattha tattha nivesanani mapetum cittam namenti. Ta
catusu konesu khanuke kottetva vatthumhi gahitamatte parigganhanti. 5- Saddhanam
kulanam saddha devatava tatha karonti, assaddhanam kulanam assaddha devata.
Kimkarana? saddhananhi evam hoti "idha manussa nivesanam 6- mapetva pathamam
@Footnote: 1-1 cha.Ma.,i. sandassetva sampahamsetva uyyojesi   2 cha.Ma. atikkanta khina
@khayavayam upeta  3 cha.Ma.,Ma. sahassassevati, i. sahassa sahassevati   4 i. ranna ca
@5 cha.Ma.,i. pativigacchanti    6 i. nivesanani
Bhikkhusamgham nisidapetva mangalam vacessanti, 1- atha mayam silavantanam dassanam,
dhammakatham panhavisajjanam anumodananca sotum labhissama, manussa danam datva
amhakam pattim dassanti"ti.
      Tavatimsehiti yatha hi ekasmim kule ekam panditamanussam, ekasmim
va vihare ekam bahussutam bhikkhum upadaya "asukakule manussa pandita,
asukavihare bhikkhu bahussuta"ti saddo abbhuggacachati, evameva sakkam devarajanam
vissakammanca 2- devaputtam upadaya "tavatimsa pandita"ti saddo abbhuggato.
Tenaha  "tavatimsehi"ti. Tavatimsehi saddhim mantetva viya mapentiti attho.
      Yavata ariyam ayatananti yattakam ariyamanussanam osaranatthanam nama
atthi. Yavata vanippathoti yattakam vanijanam abhatabhandassa rasivasena va 3-
kayavikkayatthanam nama, vanijanam vasanatthanam va atthi. Idam agganagaranti tesam
ariyayatanavanippathanam idam agganagaram jetthakam pamokkham bhavissatiti. Putabhedananti
bhandaputabhedanatthanam, bhandabhandikanam 4- mocanatthananti vuttam hoti. Sakalajambudipe
aladdhabhandampi hi idheva labhissanti, annattha vikkayena agacchantampi 5- ca
idheva gamissati. 5- Tasma idhevaputam bhindissatiti attho. Catusu hi nagaradvaresu
cattari nagaramajjhe 6- ekanti evam divase divase panca satasahassani
utthahissantiti dasseti.
      Aggito vatiadisu cakarattho vasaddo, aggina ca udakena ca
mithubhedena va 7- nassissatiti attho. Ekakotthaso aggina nassissati,
nibbapetum na sakkhissanti. Ekam ganga gahetva gamissati. Eko "imina akathitam
amussa, amuna akathitam imassa"ti vadantanam pisunavacanam vasena bhinnanam
manussanam annamannabhedeneva nassissatiti attho. Iti vatva bhagava paccusakale
gangaya tiram gantva katamukhadhovano bhikkhacarakalam 8- agamayamano nisidi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. vaddhapessanti, Ma. vadapessanti    2 Ma. visukammanca
@3 cha.Ma., i. rasivaseneva                   4 Ma. bhandaganthikanam
@5-5 Ma. agacchantampi idhevagamissati            6 cha.Ma., i. sabhayam
@7 cha.Ma., i. ca.                          8 cha.Ma., i. bhikkhacaravelayam
      [153] Sunidhavassakarapi "amhakam raja samanassa gotamassa
upatthako, so amhe pucchissati, `sattha kira pataligamam agamasi, tassa santikam
upasankamittha na upasankamittha'ti. Upasankamimhati ca vutte `nimantayittha na
nimantayittha'ti ca pucchissati. Na nimantayimhati ca vutte amhakam dosam
aropetva nigganhissati. Idancapi mayam akattthane 1- nagaram mapema, samanassa
kho pana gotamassa gatagatatthane kalakanni satta patikkamantiti. 2- Tam mayam
nagaramangalam vacapessama"ti 3- cintetva sattharam upasankamitva nimantayimsu.
Tasma "athakho sunidhavassakara"ti adi vuttam.
      Pubbanhasamayanti pubbanhakale. Nivasetvati gamappavesananiharena
nivasanam nivasetva kayabandhanam bandhitva. Pattacivaramadayati pattanca civaranca
adiyitva kayapatibaddham katva.
      Silavantetthati silavante 4- ettha. Sannateti kayavacamanehi sannate.
      Tasam dakkhinamadiseti samghassa dinne cattaro paccaye tasam
gharadevatanam adiseyya, pattim dadeyya. Pujita pujayantiti "ime manussa amhakam
natakapi na honti, evampi no pattim denti"ti arakkham susamvidahitam 5- karothati
sutthu arakkham karonti. Manita manayantiti kalanukalam balikammakaranena manita
"ete manussa amhakam natakapi na honti, catumasachamasantareva no balikammam
karonti"ti manenti, manentiyo uppannaparissayam haranti.
      Tato nanti tato nam panditajatikam manussam. Orasanti ure thapetva
samvaddhitam, yatha mata orasam puttam anukampanti 6- uppannaparissayassa haranattham 6-
vayamati, evam anukampantiti attho. Bhadrani passatiti sundarani passati.
      [154] Ulumpanti paragamanatthaya aniyo kottetva katam.
Kullanti valliadihi bandhitva katam. 7-
@Footnote: 1 cha.Ma. agatatthane, i. asukatthane.  2 cha.Ma.,i. itisaddo na dissati.  3 cha.Ma.
@  vadapessamati  4 i. silavanto.  5 cha.Ma.,i. susamvihitam   6-6 cha.Ma. uppanna-
@  parissayaharanatthameva tassa, i. uppannaparissayaharanatthamevassa.  7 i. katabbam.
      "ye taranti annavan"ti gathaya annavanti sabbantimena
paricchedena yojanamattam gambhirassa ca puthulassa ca udakatthanassetam adhivacanam.
Saranti idha nadi adhippeta. Idam vuttam hoti, ye gambhiravitthatam tanhasaram
taranti, te ariyamaggasankhatam setum katvana. Visajja pallalaniti 1- anamasitva
udakabharitani ninnatthanani. Ayam pana idam appamattakam udakam taritukamopi
kullam jano bandhati, 2- buddha ca buddhasavaka ca vinayeva kullena tinna
medhavino janati.
                      Pathamabhanavaravannana nitthita.
                          ------------
                         Ariyasaccakathavannana
      [155] Kotigamoti mahapanadassa pasadakotiyam katagamo.
Ariyasaccananti ariyabhavakaranam saccanam. Ananubodhati abujjhanena ajananena.
Appativedhati appativijjhanena. Sandhavitanti bhavato bhavam gamanavasena sandhavitam.
Samsaritanti punappunam gamanagamanavasena samsaritam. Mamanceva tumhakancati maya
ca tumhehi ca. Athava sandhavitam samsaritanti sandhavanam samsaranam mamanceva
tumhakanca ahositi evamettha attho veditabbo. 3- Samsaritabbanti samsaritam. 3-
Bhavanetti samuhatati bhavato bhavam nayanasamattha tanharajju sutthu hata chinna
appavattikata.
                    Anavattidhammasambodhiparayanavannana
      [156] Nadikati 4- ekam talakam nissaya dvinnam culapitumahapituputtanam
dve gama. Nadiketi ekasmim natigamake. Ginjakavasatheti itthakamaye
avasathe.
      [157] Orambhagiyananti hetthabhagiyanam, kamabhaveyeva
patisandhiggahapakananti attho. Oranti laddhanamehi va tihi maggehi pahatabbanipi
@Footnote: 1 cha.Ma. itisaddo na dissati.   2 cha.Ma.,i. kullanhi jano pabandhati.  3 cha.Ma. ime
@  patha na dissanti, i. samsitam samsaritam.  4 cha.Ma. natikati...evamuparipi.
Orambhagiyani. Tattha kamacchando, byapadoti imani dve samapattiya va
avikkhambhitani, maggena va asamucchinnani nibbattivasena uddhambhagam rupabhavanca
arupabhavanca gantum na denti. Sakkayaditthiadini tini tattha nibbattampi
anetva puna idheva nibbattapentiti sabbanipi orambhagiyaneva.
Anavattidhammati patisandhivasena anagamanasabhava. Ragadosamohanam tanuttati
ettha kadaci karahaci uppattiya ca, pariyutthanamandataya cati dvedhapi
tanubhavo veditabbo. Sakadagamissa hi puthujjananam viya abhinham ragadayo na
uppajjanti, kadaci karahaci uppajjanti. Uppajjamana pana puthujjananam viya
bahalabahala na uppajjanti, macchikapattam viya tanukatanuka uppajjanti.
Dighabhanakamahasivatthero 1- panaha "yasma sakadagamissa puttadhitaro honti,
orodha ca honti, tasma bahalava kilesa. Idam pana bhavatanukavasena kathitan"ti.
Tam atthakathayam "sotapannassa satta bhave thapetva atthame bhave bhavatanukam
natthi. Sakadagamissa dve bhave thapetva pancasu bhavesu bhavatanukam natthi.
Anagamissa ruparupabhave thapetva kamabhave bhavatanukam natthi. Khinasavassa kisminci
bhave bhavatanukam natthi"ti vuttatta patikkhittam hoti.
      Imam lokanti idam kamavacaralokam sandhaya vuttam. Ayancettha adhippayo,
sace hi manussesu sakadagamiphalappatto devesu nibbattitva arahattam
sacchikaroti, iccetam kusalam. Asakkonto pana avassam manussalokam agantva
sacchikaroti. Devesu sakadagamiphalappattopi sace manussesu nibbattitva arahattam
sacchikaroti, iccetam kusalam. Asakkonto pana avassam devalokam gantva
sacchikarotiti.
      Avinipatadhammoti ettha vinipatanam vinipato, nassa vinipato dhammoti
avinipatadhammo. Catusu apayesu avinipatadhammo catusu apayesu avinipatasabhavoti
attho. Niyatoti dhammaniyamena niyato. Sambodhiparayanoti uparimaggattayasankhata
sambodhi param ayanam assa, gati patisaranam avassam pattabbanti 2- sambodhiparayano.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. dighabhanakatipitakamahasivatthero            2 cha.Ma., i. pattabbati.
                      Dhammadasadhammapariyayavannana
      [158] Vihesavesati 1- tesam tesam nanagatim nanaupapattim nanabhisamparayam
olokentassa kayakilamathova esa ananda tathagatassati dipeti,
cittavihesa pana buddhanam natthi. Dhammadasanti dhammamayam adasam. Yenati yena
dhammadasena samannagato. Khinapayaduggativinipatoti idam nirayadinamyeva
vevacanavasena vuttam. Nirayadayo hi vuddhisankhatato ayato apetatta apaya.
Dukkhassa gati patisarananti duggati. Dukkatakarino ettha vivasa nipatantiti
vinipato. 2-
      [159] Aveccappasadenati buddhagunanam yathabhutato natattava
acalena acutena pasadena. Uparipadadvayepi eseva nayo. Itipi so bhagavati
adinam pana vittharo visuddhimagge vutto.
      Ariyakantehiti ariyanam kantehi piyehi manapehi. Pancasilani hi
ariyasavakanam kantani honti, bhavantarepi avijahitabbato. Tani sandhayetam vuttam.
Sabbopi panettha samvaro labbhatiyeva.
      Sotapannohamasmiti idam desanasisameva. Sakadagamiadayopi pana
sakadagamihamasmiti adina nayena byakarontiyevati. Sabbesampi
sikkhapadavirodhena yuttatthane byakaranam anunnatameva hoti.
                       Ambapaliganikavatthuvannana
      [160] Vesaliyam viharatiti ettha tena kho pana samayena vesali
iddha ceva hoti phita cati 3- adina khandhake vuttanayena vesaliya sampannabhavo
veditabbo. Ambapalivaneti ambapaliya ganikaya uyyanabhute ambavane.
Sato bhikkhaveti bhagava ambapalidassane satipaccupatthapanattham visesato idha
satipatthanadesanam arabhi. Tattha saratiti sato. Sampajanatiti sampajano. Satiya ca
@Footnote: 1 cha.Ma. vihesati.  2 cha.Ma.,i. vinipata  3 vinaYu. mahavagga. 5/326/123 jivakavatthu
Sampajannena ca samannagato hutva vihareyyati attho. Kaye kayanupassiti
adisu yam vattabbam, tam mahasatipatthane vakkhama.
      [161] Nilati idam sabbasangahikam. Nilavannati adi tasseva ca
vibhagadassanam. Tattha na tesam pakativanno nilo, nilavilittatta 1- panetam vuttam.
Nilavatthati patadukulakoseyyadinipi tesam nilaneva honti. Nilalankarati nilamanihi
nilapupphehi alankata, rathapi tesam nilamanikhacita nilavatthaparikkhitta niladdhaja
nilavammikehi nilabharanehi nilaassehi yutta, patodalatthiyopi nilayevati imina
nayena sabbapadesu attho veditabbo. Pativattesiti 2- pahari. Kim je ambapaliti
jeti alapanavacanam, bhoti ambapali kimkaranati vuttam hoti. "kinca"tipi patho,
ayamevettha attho. Saharanti sajanapadam. Anguli pothesunti 3- angulim calesum.
Ambakayati itthikaya.
      Yesanti karanatthe samivacanam, yehi aditthati vuttam hoti. Olokethati
passatha. Avalokethati 4- punappunam passatha. Upasamharathati upanetha, imam
licchaviparisam tumhakam cittena tavatimsasadisam 5- upasamharatha upanetha alliyapetha.
Yatheva hi tavatimsa abhirupa pasadika niladinanavanna, evamime
licchavirajanopiti tavatimsehi samake katva passathati attho.
      Kasma pana bhagava anekasatehi suttehi cakkhvadinam rupadisu
nimittaggaham patisedhetva idha mahantena ussahena nimittaggahe niyojetiti? 6-
hitakamataya. Tatra kira ekacce bhikkhu ossatthaviriya, 7- tesam sampattiya
palobhento "appamadena samanadhammam karontanam evarupa issariyasampatti
sulabha"ti samanadhamme ussahajananattham aha. Aniccalakkhanavibhavanatthancapi evamaha.
Nacirasseva hi sabbepime ajatasattussa vasena vinasam papunissanti. Atha
nesam rajjasirisampattim disva thitabhikkhu "tatharupayapi nama sirisampattiya vinaso
pannayissati"ti aniccalakkhanam bhavetva saha patisambhidahi arahattam papunissantiti
aniccalakkhanavibhavanattham aha.
@Footnote: 1 cha.ma,i. nilavilepanavilittatta                   2 cha.Ma. parivattesi
@3 cha.Ma.,ka. angulim photesunti, i. angulim pothesunti   4 cha.Ma.,i. apaloketha
@5 i. tavatimsaparisam.  6 cha.Ma. uyyojetiti.  7 cha.Ma.,i. osannaviriya
      Adhivasetuti ambapaliya nimantitabhavam natvapi kasma nimantentiti?
asaddahanataya ceva vattasisena ca. Sa hi dhutta itthi animantetva 1-
nimantesinti 2- vadeyyati tesam cittam ahosi, dhammam sutva gamanakale ca
nimantetva gamanam nama manussanam vattameva.
                       Veluvagamavassupagamanavannana
      [163] Veluvagamakoti vesaliya samipe veluvagamo 3- yathamittanti
adisu mitta mittava. Sanditthati tattha tattha sangamma ditthamatta sandittha
na dalhamitta. 4- Sambhattati sutthu bhatta sinehamitta 5- dalhamitta. Yesam
yesam yattha yattha evarupa bhikkhu atthi, te te tattha tattha vassam upethati
attho. Kasma evamaha? tesam phasuviharatthaya. Tesam hi veluvagamake senasanam
nappahoti, bhikkhapi manda. Samanta vesaliya pana bahuni senasanani,
bhikkhapi sulabha, tasma evamaha. Atha kasma "yathasukham gacchatha"ti na visajjesi?
tesam anukampaya. Evam kirassa ahosi "aham dasamasamattam thatva parinibbayissami,
sace ime duram gacchissanti, mam 6- parinibbanakale datthum na sakkhissanti.
Atha nesam `sattha parinibbayanto amhakam satimattampi nadasi, sace janeyyama,
na evam dure vaseyyama'ti 7- vipatisaro bhaveyye. Vesaliya samanta pana
vasanta masassa attha vare agantva dhammam sunissanti bhagavato vadam
labhissanti"ti na visajjesi.
      [164] Kharoti pharuso. Abadhoti visabhagarogo. Balhati balavatiyo.
Maranantikati 8- marananti maranasantikam papanasamattha. Sato sampajano adhivasesiti
satim supatthitam katva nanena paricchinditva adhivasesi. Avihannamanoti
vedananuvattanavasena aparaparam parivattanam akaronto apiliyamano adukkhiyamanova
adhivasesi. Anamantetvati ajanapetva. 9- Anapaloketvati na
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. animantetvapi   2 cha.Ma. nimantemiti     3 ka. pataligamo, Si.,
@i. padagamo  4 cha.Ma.,i. natidalhamitta   5 cha.Ma. sinehavanto   6 cha.Ma. mama
@7 i. vasissamati          8 cha.Ma. maranantikati   9 i. anavahetva
Aploketva, ovadanusasanim adatvati vuttam hoti. Viriyenati pubbabhagaviriyena
ceva phalasamapattiviriyena ca. Patipanametvati vikkhambhetva. Jivitasankharanti ettha
jivitampi jivitasankharo. Yena jivitam sankhariyati chijjamanam ghattetva thapiyati, so 1-
phalasamapattidhammopi jivitasankharo. So idha adhippeto. Adhitthayati adhitthahitva
pavattetva, jivitathapanasamattham phalasamapattim samapajjeyyanti ayamettha sankhepattho.
      Kim pana bhagava ito pubbe phalasamapattim na samapajjatiti. Samapajjati.
Sa pana khanikasamapatti. Khanikasamapatti ca antosamapattiyamyeva vedanam
vikkhambheti, samapattito vutthitamattassa katthapatena va kathalapatena va
chinnasevalo viya udakam puna sariram vedana ajjhottharati. Ya pana rupasattakanca
arupasattakanca niggumbam nijjatam katva mahavipassanavasena samapannasamapatti,
sa sutthu vikkhambheti. Yatha nama purisena pokkharanim oggahetva hatthehi
ca padehi ca sutthu apabyulho sevalo cirena udakam ottharati, evameva tato
vutthitassa cirena vedana uppajjati. Iti bhagava tamdivasam mahabodhipallanke
abhinavavipassanam patthapento viya rupasattakam arupasattakam niggumbam nijjatam katva
cuddasahakarehi sannetva mahavipassanaya vedanam vikkhambhetva "dasa mase ma
uppajjittha"ti samapattim samapajji. Samapattivikkhambhita vedana dasa mase
na uppajjiyeva.
      Gilana vutthitoti gilano hutva puna vutthito. Madhurakajato viyati
sanjatagarubhavo sanjatathaddhabhavo sule uttasitapuriso 2- viya. Na pakkhayantiti
nappakasanti, nanakarato na upatthahanti. Dhammapi mam nappatibhantiti
satipatthanadhammapi 3- mayham pakata na hontiti dipeti. Tantidhamma pana therassa
suppaguna. Na udaharatiti pacchimam ovadam na deti. Tam sandhaya vadati.
      [165] Anantaram abahiranti dhammavasena va puggalavasena va ubhayam
akatva. "ettakam dhammam parassa na desessami"ti hi cintento dhammam abbhantaram
karoti nama. "ettakam parassa desessami"ti cintento dhammam bahiram karoti
nama. "imassa puggalassa desessami"ti cintento pana puggalam abbhantaram
@Footnote: 1 i. yo    2 i. uttasitasadiso    3 cha.Ma. satipatthanadidhamma
Karoti nama. "imassa na desessami"ti cintento puggalam bahiram karoti
nama. Evam akatva desitoti attho. Acariyamutthiti yatha bahirakanam acariyamutthi
nama hoti. Daharakale kassaci akathetva pacchimakale maranamance nipanna
piyamanapassa antevasikassa kathenti, evam tathagatassa "idam mahallakakale
pacchimakale 1- kathessami"ti mutthim katva pariharitva 2- thapitam kinci natthiti
dasseti.
      Aham bhikkhusamghanti ahameva bhikkhusamgham pariharissamiti va. Mamuddesikoti
aham uddisitabbatthena uddeso assati mamuddesiko. Mamyeva uddisitva mamam
paccasimsamano bhikkhusamgho hotu, mama accayena ma va ahesum, yam va tam va
hotuti iti va pana yassa assati attho. Na evam hotiti bodhipallankeyeva
issamacchariyanam vihatatta 3- evam na hoti. Sakinti so kim. Asitikoti 4-
asitisamvacchariko. Idam pacchimavayam anuppattabhavadipanattham vuttam. Velumissakenati
5- bahabaddhacakkabaddhadina patisankharanena velumissakena. Manneti jarasakatam 6-
viya velumissakena manne yapeti. Arahattaphalabandhanena 7- catuiriyapathakappanam tathagatassa
hotiti dasseti.
      Idani tamattham pakasento yasmim ananda samayeti adimaha. Tattha
sabbanimittananti rupanimittadinam kalapanam. 8- Ekaccanam vedanananti lokiyanam
vedananam. Tasmatihanandati yasma imina phalasamapattiviharena phasu hoti,
tasma tumhepi phasukatthaya 9- evam viharathati dasseti. Attadipati mahasamuddamajjhe
dipam 10- viya attanam dipam patittham katva viharatha. Attasaranati attagatikava
hotha, ma annagatika. Dhammadipadhammasaranapadesupi eseva nayo. Tamataggeti
tamaagge. Majjhe takaro padasandhivasena  vutto. Idam vuttam hoti "ime aggatama
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. pacchimatthane   2 cha.Ma. "pariharissami"ti thapitam   3 i. vigatatta
@4 ka. asitikoti   5 cha.Ma. vethamissakenati, Ma. vekhamissakenati, i. veghamissakenati
@6 cha.Ma. jinnasakatam   7 cha.Ma. phalavethanena   8 cha.Ma.,i. kalapananti na dissati.
@9 cha.Ma.,i. tadatthaya                 10 cha.Ma.,i. mahasamuddagatadipam
Ime aggatamati. 1- Evam sabbam tamayogam chinditva ativiya agge uttamabhave
te ananda mama bhikkhu bhavissanti. Tesam 2- atiagge bhavissanti, ye keci
sikkhakama, sabbepi te catusatipatthanagocara ca 3- bhikkhu agge bhavissanti. 4-
Arahattanikutana desanam sanganhati.
                      Dutiyabhanavaravannana nitthita.
                          -------------
                        Nimittobhasakathavannana
      [166] Vesalim pindaya pavisiti kada pavisi? ukkavelato 5-
nikkhamitva vesaligatakale. Bhagava kira vutthavasso veluvagamaka nikkhamitva
savatthim gamissamiti agatamaggeneva patinivattanto anupubbena savatthim patva
jetavanam pavisi,
      dhammasenapati bhagavato vattam dassetva divatthanam gato. So tattha
antevasikesu vattam dassetva patikkantesu divatthanam sammajjitva cammakkhandam
pannapetva pade pakkhaletva pallankam abhujitva phalasamapattim pavisi.
Athassa yathaparicchedena tato vutthitassa ayam parivitakko udapadi  "buddha nu kho
pathamam parinibbayanti, aggasavaka nu kho"ti. Tato "aggasavaka pathaman"ti
natva attano ayusankharam olokesi. So "sattahameva ayusankhara me
pavattissanti"ti natva "kattha parinibbayissami"ti cintesi. Tato "rahulo
tavatimse parinibbuto, annakondannatthero 6- chaddantadahe, aham kattha
parinibbayissami"ti punappunam 7- cintento mataram arabbha satim uppadesi
"mayham mata sattannam arahantanam mata hutvapi buddhadhammasamghesu appasanna,
atthi nu kho tassa upanissayo, natthi nu kho"ti avajjetva sotapattimaggassa
@Footnote: 1 cha.Ma. "ime aggatamati tamataggati, i. ime aggatama aggatamati   2 i. kesam
@3 cha.Ma. va   4 cha.Ma.,i. bhavissantiti.   5 cha.Ma.,i. ukkacelato
@6 cha.Ma. annasikondannatthero, i. annatakondannatthero   7 cha.Ma.,i. puna
Upanissayam disva "kassa desanaya abhisamayo bhavissati"ti olokento "mameva
dhammadesanaya bhavissati, na annassa, sace kho panaham appossukko bhaveyyam,
bhavissanti me vattaro `sariputtatthero avasesajananampi avassayo hoti. Tatha
hissa samacittasuttadesanadivase 1- kotisatasahassadevata arahattam patta. Tayo
magge patividdhadevatanam ganana natthi. Annesu ca thanesu  aneka abhisamaya
dissanti. There ca cittam pasadetva sagge nibbattaneva asitikulasahassani.
Sodani matu micchadassanamattampi haritum nasakkhi'ti. Tasma mataram micchadassana
mocetva jatovarakeyeva parinibbayissami"ti sannitthanam katva "ajjeva
bhagavantam anujanapetva nikkhamissami"ti cundattheram amantesi "ayamavuso 2-
cunda amhakam pancasataya bhikkhuparisaya sannam dehi `ganhathavuso pattacivarani,
dhammasenapati nalakagamam gantukamo"ti. Thero tatha akasi. Bhikkhu senasanam
samsametva pattacivaramadaya therassa santikam agamimsu.
      Thero senasanam samsametva divatthanam sammajjitva divatthanadvare
thatva divatthanam olokento "idamdani pacchimadassanam, puna agamanam natthi"ti
pancasatabhikkhuparivuto bhagavantam upasankamitva vanditva bhagavantam etadavoca:-
            chinnodani bhavissami          lokanatha mahamuni
            gamanagamanam natthi             pacchima vandana ayam.
            Jivitam appakam mayham            ito sattahamaccaye
            nikkhipeyyamaham deham          bharavoropanam yatha.
            Anujanatu me bhante (bhagava)  anujanatu sugato
            parinibbanakalo me          ossattho ayusankharoti.
      Buddha pana yasma "parinibbahi"ti vutte maranavannam 3- samvannenti
nama "ma parinibbahi"ti vutte vattassa gunam kathentiti 4- micchaditthika dosam
aropenti 5- tasma tadubhayampi na vadanti. Tena nam bhagava "kattha parinibbayissasi
@Footnote: 1 an.duka. 20/37/62 samacittavagga   2 cha.Ma.,i. avuso   3 cha.Ma. maranasamvannanam,
@  i. maranasamvannam   4 i. kathenti nama   5 cha.Ma. aropessanti
Sariputta"ti. "atthi bhante magadhesu nalakagame jatovarako, tatthaham
parinibbayissami"ti vutte "yassadani tvam sariputta kalam mannasi, idani pana
te jetthakanitthabhatikanam tadisassa bhikkhuno dassanam dullabham bhavissatiti desehi
tesam dhamman"ti aha.
      Thero "sattha mayham iddhivikubbanapubbangamam dhammadesanam paccasimsati"ti
natva bhagavantam vanditva talappamanam abbhuggantva puna oruyha
bhagavantam vanditva yava 1- sattatalappamane  antalikkhe thito idadhivikubbanam
dassetva dhammam desesi. Sakalanagaram sannipati. Thero oruyha bhagavantam vanditva
"gamanakalo me bhante"ti aha. Bhagava 2- dhammasane nisinno "patipadessami"ti 2-
dhammasana utthaya gandhakutiabhimukho gantva maniphalake 3- atthasi.
Thero tikkhattum padakkhinam katva  catusu thanesu vanditva:- "bhagava ito
kappasatasahassadhikassa asankheyyassa upari anomadassisammasambuddhassa padamule
nipatitva tumhakam dassanam patthesim, sa me patthana samiddha, dittha tumhe,
tam pathamam dassanam, idam pacchimadassanam. Puna tumhakam dassanam natthi"ti vatva
dasanakhasamodhanasamujjalam anjalim paggayha yava dassanavisayo, tava abhimukhova
patikkamitva "ito patthaya cutipatisandhivasena kisminci thane gamanagamanam
nama natthi"ti vanditva pakkami. Udakapariyantam katva mahabhumicalo ahosi.
Bhagava parivaretva thitabhikkhu aha "anugacchatha bhikkhave tumhakam jetthabhatikan"ti.
Bhikkhu yava dvarakotthaka agamamsu. Thero  "titthatha tumhe avuso appamatta
hotha"ti nivattapetva attano parisayeva saddhim pakkami.
      Manussa "pubbe ayyo paccagamanacarikam carati, idamdani gamanam na
puna paccagamanaya"ti paridevanta anubandhimsu. Tepi "appamatta hotha, avuso
evambhavino  nama sankhara"ti  nivattapesi. Athakho ayasma sariputto
antaramagge sattaham manussanam anuggaham karonto sayam nalakagamam patva
gamadvare nigrodharukkhamule atthasi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. yava na dissati   2-2 cha.Ma.,i. bhagava "dhammasenapatim patipadessami"ti
@3 i. manipallanke
      Atha uparevato nama therassa bhagineyyo bahigamam gacchanto theram
disva upasankamitva vanditva atthasi. Thero tam aha "atthi gehe te
ayyika"ti. Ama bhanteti. Gaccha amhakam idhagatabhavam arocehi, "kasma
agato"ti ca vutte "ajja kira ekadivasam antogame bhavissati, jatovarakam
patijaggatha, pancannanca bhikkhusatanam vasanatthanam janatha"ti. So gantva
"ayyike mayham matulo agato"ti aha. Idani kuhinti. Gamadvareti. Ekakova,
annopi koci atthiti. Atthi pancasata bhikkhuti. Kimkarana agatoti. So tam
pavuttim 1- arocesi. Brahmani "kim nu kho ettakanam vasanatthanam patijaggapeti,
daharakale pabbajitva mahallakakale gihi hotukamo"ti cintenti jatovarakam
patijaggapetva pancasatanam bhikkhunam vasanatthanam karetva dandadipake 2-
jaletva therassa pahesi.
      Thero bhikkhuhi saddhim pasadam abhiruhi, abhiruhitva ca jatovarakam
pavisitva nisidi. Nisajjeva "tumhakam vasanatthanam gacchatha"ti bhikkhu uyyojesi.
Tesu gatamattesuyeva therassa kharo abadho uppajji, lohitapakkhandika
maranantika 3- vedana vattanti, ekam bhajanam pavisati, ekam nikkhamati. Brahmani
"mama puttassa pavatti mayham na ruccati"ti attano vasanagabbhadvaram nissaya
atthasi. Cattaro maharajano "dhammasenapati kuhim viharati"ti olokenta
"nalakagame jatovarake parinibbanamance nipanno, pacchimadassanam gamissama"ti
agamma vanditva atthamsu. Thero ke tumheti pucchi. Amhe 4- maharajano
bhanteti. Kasma agatatthati. Gilanupatthaka bhavissamati. Hotu atthi
gilanupatthako, gacchatha tumheti uyyojesi. Tesam gatavasane teneva nayena sakko
devanamindo. Tasmim gate suyamadayo mahabrahma ca agamimsu. Tepi tatheva
thero uyyojesi.
      Brahmani devatanam agamananca gamananca disva "ke nu kho ete
mama puttam vanditva vanditva gacchanti"ti therassa gabbhadvaram gantva "tata
@Footnote: 1 cha.Ma. pavattim evamuparipi               2 cha.Ma., i. dandadipikayo
@3 cha.Ma. maranantika evamuparipi           4 cha.Ma., i. amheti saddo na dissati
Cunda ka pavatti"ti pucchi. So tam pavuttim acikkhitva "mahaupasika bhante
agata"ti aha. Thero "kasma avelaya agatattha"ti pucchi. Sa "tumhakam
tata dassanatthaya"ti vatva "tata ke pathamam agata"ti pucchi. Cattaro
maharajano upasiketi. Tata tvam catuhi maharajehi mahantataroti. Aramikasadisa
ete upasike, amhakam satthuno patisandhiggahanato patthaya khaggahattha
hutva arakkham akamsuti. Tesam tata gatavasane ko agatoti. Sakko devanamindoti.
Devarajatopi tvam tata mahantataroti. Bhandaggahakasamanerasadiso esa
upasike, amhakam satthuno tavatimsato otaranakale pattacivaram gahetva
otinnoti. Tassa tata gatavasane jotamano viya ko agatoti. Upasike tuyham
bhagava ca sattha ca suddhavasamahabrahma nama esoti. Mayham bhagavato
mahabrahmatopi tvam tata mahantataroti. Ama upasike, ete nama kira amhakam
satthuno jatadivase cattaro mahabrahmano mahapurisam suvannajalena patigganhimsuti.
      Atha brahmaniya "puttassa tava me ayam anubhavo, kidiso vata
mayham puttassa bhagavato satthu anubhavo bhavissati"ti cintayantiya sahasa
pancavanna piti uppajjitva sakalasariram 1- phari. Thero "uppannam me matu
pitisomanassam, ayam idani kalo dhammadesanaya"ti cintetva "kim cintesi
mahaupasike"ti aha. Sa "puttassa tava me ayam guno, satthu panassa kidiso
guno bhavissatiti idam tata cintemi"ti aha. Mahaupasike mayham satthu
jatakkhane mahabhinikkhamane sambodhiyam dhammacakkappavattane ca dasasahassi lokadhatu
kampittha, silena samadhina pannaya vimuttiya vimuttinanadassanena samo nama
natthi, itipi so bhagavati vittharetva buddhagunapatisamyuttam dhammadesanam kathesi.
      Brahmani piyaputtassa dhammadesanapariyosane sotapattiphale
patitthaya puttam aha "tata upatissa, kasma evamakasi, evarupam nama amatam
mayham ettakam kalam na adasi"ti. Thero "dinnamdani me matuya sariya 2-
@Footnote: 1 cha.Ma. sakalasarire                    2 cha.Ma., i. rupasariya
Brahmaniya posavanikamulam, ettakena vattissati"ti cintetva "gacchatha 1-
mahaupasike"ti brahmanim uyyojetva "cunda ka vela"ti aha. Balavapaccusakalo
bhanteti. Tenahi bhikkhusamgham sannipatehiti, sannipatito bhante samghoti. Mam
ukkhipitva nisidapehi cundati cundo ukkhipitva nisidapesi. Thero bhikkhu
amantesi "avuso catucattalisam vo vassani maya saddhim vasantanam yam me
kayikam va vacasikam va na rocetha, khamatha tam avuso"ti. Ettakam bhante amhakam
chaya viya tumhe amuncitva vicarantanam aruccanakam nama no natthi, tumhe
pana amhakam khamathati. Atha thero arunasikhaya pannayamanaya mahapathavim
unnadayanto anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi. Bahu devamanussa therassa
parinibbanatthane 2- sakkaram karimsu.
      Ayasma cundo therassa pattacivaranca dhatuparissavananca gahetva
jetavanam gantva anandattheram gahetva bhagavantam upasankami. Bhagava
dhatuparissavanam gahetva pancahi gathasatehi therassa gunam kathetva dhatucetiyam
karapetva rajagahagamanatthaya anandattherassa sannam adasi. Thero bhikkhunam
arocesi.
      Bhagavapi bhikkhusamghaparivuto rajagaham agamasi. Tattha gatakale mahamoggallanatthero
parinibbayi. Bhagava tassapi dhatuyo gahetva cetiyam karetva 3-
rajagahato nikkhamitva anupubbena gangabhimukho gantva ukkavelam 4- agamasi.
Tattha gangatire bhikkhusamghaparivuto nisiditva tattha sariputtamoggallananam
parinibbanapatisamyuttam suttam 5- desetva ukkavelato nikkhamitva vesalim agamasi.
Evam gate 6- athakho bhagava pubbanhasamayam nivasetva pattacivaramadaya vesalim
pindaya pavisiti ayamettha anupubbikatha. Nisidananti idha cammakkhandam adhippetam.
      [167] Udenam cetiyanti 7- udenayakkhassa cetiyatthane kataviharo
vuccati. Gotamakadisupi eseva nayo. Bhavitati vaddhita. Bahulikatati punappunam
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. gaccha     2 cha.Ma.,i. parinibbane   3 cha.Ma.,i. karapetva
@4 cha.Ma.,i. ukkacelam  5 sam.maha. 19/379/140 cundastata   6 i. gato
@7 ka. cha.Ma.,i. udenacetiyanti
Kata. Yanikatati yuttayanam viya kata. Vatthukatati patitthanatthena vatthu viya
kata. Anutthitati adhitthita. Paricitati samantato cita suvaddhita. Susamaraddhati
suttha samaraddha. Iti aniyamena kathetva puna niyametva dassento tathagatassa
khotiadimaha. Ettha ca kappanti ayukappam. Tasmim tasmim kale yam manussanam
ayuppamanam hoti, tam paripunnam karonto tittheyya. Kappavasesam vati "appam
va bhiyyo"ti 1- vuttavassasatato atirekam va. Mahasivatthero panaha "buddhanam
atthane gajjitam nama natthi. Yatheva hi veluvagamake uppannam maranantikam
vedanam dasa mase vikkhambheti, evam punappnam tam samapattim samapajjitva dasa 2-
mase 2- vikkhambhento imam bhaddakappameva tittheyyati. 3- Kasma pana na thitoti.
Upadinnakasariram nama khandiccadihi abhibhuyyati, buddha ca khandiccadibhavam
appatva pancame ayukotthase bahujanassa piyamanapakaleyeva parinibbayanti.
Buddhanubuddhesu ca mahasavakesu parinibbutesu ekakeneva khanukena viya thatabbam
hoti, daharasamaneraparivarena 4- pana gato `aho buddhanam parisa'ti 4-  hiletabbatam
apajjeyya. Tasma na thito"ti. Evam vuttepi so  pana 5- ruccati, "ayukappo"ti
idameva atthakathayam niyamitam.
      Yatha tam marena pariyutthitacittoti ettha tanti nipatamattam, yatha
marena pariyutthitacitto ajjhotthatacitto annopi koci puthujjano pativijjhitum
na sakkuneyya, evameva nasakkhi pativijjhitunti attho. Kimkarana? maro hi
yassa sabbena sabbam cattaro 6- vipallasa appahina, tassa cittam pariyutthati.
Therassa cattaro vipallasa appahina, tenassa maro cittam pariyutthati. So
pana cittapariyutthanam karonto kim karotiti. Bheravam ruparammanam va dasseti,
saddarammanam va saveti, tato satta tam disva va tam sutva va satim
visajjetva vivatamukha honti. Tesam mukhena hattham pavesetva hadayam maddati.
@Footnote: 1 di.maha 10/7/3 mahapadanasutta, an. sattaka. 23/71/141 arakasutta  2-2 cha.Ma. dasa dasa
@  mase  3 cha.Ma. iti saddo na dissati  4-4 cha.Ma. daharasamaneraparivaritena va tato
@  `aho...parisa'ti   5 cha.Ma. na   6 cha.Ma., i. dvadasa
Tatopi visanniva 1- hutva titthanti, therassa panesa mukhena hattham pavesetum kim
sakkhissati. Bheravarammanam pana dasseti. Tam disva thero nimittobhasam na pativijjhi.
Bhagava janantoyeva kimattham yavatatiyam amantesiti parato "titthatu bhante
bhagava"ti yacite "tuyhevetam dukkatam, tuyhevetam aparaddhan"ti dosaropanena
sokatankaranattham.
                         Marayacanakathavannana
      [168] Maro papimati ettha maroti satte anatthe niyojento
maretiti maro. Papimati tasseva vevacanam. So hi papadhammasamannagatatta
"papima"ti vuccati. Kanho, antako namuci, pamattabandhutipi tasseva namani.
Bhasita kho panesati ayanhi bhagavato sambodhipattiya atthame sattahe
bodhimandeyeva agantva "bhagava yadattham tumhehi paramiyo purita, so te 2-
attho anuppatto, patividdham sabbannutananam, kim te lokavicaranena"ti vatva,
yatha ajja, evameva "parinibbatudani bhante bhagava"ti yaci. Bhagava cassa
"na tavahan"ti adini vatva patikkhipi. Tam sandhaya "bhasita kho panesa
bhante"ti adimaha.
      Tattha viyattati maggavasena viyatta. Tatheva vinita tatha visarada.
Bahussutati tepitakavasena bahu sutametesanti bahussuta. Tameva dhammam dharentiti
dhammadhaRa. Athava pariyattibahussuta ceva pativedhabahussuta ca. Pariyatti-
pativedhadhammanamyeva dharanato dhammadharati evamettha attho datthabbo. Dhammanudhamma-
patipannati ariyadhammassa anudhammabhutam vipassanadhammam patipanna. Samicipatipannati
anucchavikam patipadam patipanna. Anudhammacarinoti anudhammacaranasila. Sakam acariyakanti
attano acariyavadam. Acikkhissantiti adini sabbani annamannassa vevacanani.
Saha dhammenati sahetukena sakaranena vacanena. Sappatihariyanti yava niyyanikam
katva 3- dhammam desessanti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tato visannava   2 cha.Ma.,i. vo   3 cha.Ma. yava na niyayanikam katva
      Brahmacariyanti sikkhattayasangahitam sakalam sasanabrahmacariyam. Iddhanti
samiddham jhanadivasena. 1- Phitanti vudtippattam sabbaphaliphullam viya abhinnaya
sampattivasena. Vittharikanti vitthatam tasmim tasmim disabhage patitthitavasena.
Bahujannanti bahujanehi natam patividdham mahajanabhisamayavasena. Puthubhutanti
sabbakaravasena puthulabhavappattam. Katham? yava devamanussehi suppakasitanti
yattaka vinnujatika deva ceva manussa ca atthi, sabbehi sutthu pakasitanti
attho.
      Appossukkoti niralayo. Tvam hi papima atthamasattahato patthaya
"parinibbatudani bhante bhagava parinibbatu sugato"ti viravanto ahindittha.
Ajjadani patthaya vigatussaho hohi, ma mayham parinibbanattham vayamam
karohiti vadati.
                      Ayusankharaossajjanavannana
      [169] Sato sampajano ayusankharam ossajjiti 2- satim supatthitam
katva nanena paricchinditva ayusankharam visajji pajahi. Tattha na bhagava
hatthena leddum viya ayusankharam ossajji, temasamattameva pana nirantaram 3-
samapattim samapajjitva tato param na samapajjissamiti cittam uppadesi, tam
sandhaya vuttam "ossajji"ti. "ussajji"tipi patho. Mahabhumicaloti mahanto
pathavikamPo. Tada kira dasasahassi lokadhatu kampittha. Bhimsanakoti bhayajanako.
Devadundubhiyo ca 4- phalimsuti devabheriyo phalimsu, devo sukkhagajjitam gajji,
akalavijjulata niccharimsu, khanikavassam vassiti vuttam hoti.
      Udanam udanesiti kasma udanesi. Koci nama vadeyya "bhagava
pacchato pacchato anubandhitva `parinibbayatha bhante, parinibbayatha bhante'ti
upadduto bhayena ayusankharam visajjesi"ti. "tassokaso ma hotuti 5- bhitassa
udanam nama natthi"ti etassa dipanattham pitivegavisattham udanam udanesi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. nanassadavasena  2 cha.Ma. ossajiti evamuparipi  3 cha.Ma.,i. nirantaranti
@  na dissati   4 ka. devadundabhiyova   5 cha.Ma.,i. itisaddo na dissati
      Tattha sabbesam sonasigaladinam 1- paccakkhabhavato tulitam paricchinnanti
tulam. Kintam? kamavacarakammam. Na tulam, na va tulam sadisamassa annam lokiyakammam
atthiti atulam. Kintam? mahaggatakammam. Athava kamavacaram rupavacaram tulam, arupavacaram
atulam. Appavipakam va tulam, bahuvipakam atulam. Sambhavanti sambhavahetubhutam, pindakaraka
rasikarakanti attho. Bhavasankharanti punabbhavasankharanakam. Avassajiti 2- visajjesi.
Muniti buddhamuni. Ajjhattaratoti niyakajjhattarato. Samahitoti upacarappana-
samadhivasena samahito. Abhindi kavacamivati kavacam viya abhindi. Attasambhavanti attani
sanjatam kisesam. Idam vuttam hoti "savipakatthena sambhavam, bhavabhisankharanatthena
bhavasankharanti ca laddhanamam tulatulasankhatam lokiyakammanca ossaji. Sangamasise
mahayodho kavacam viya attasambhavam kilesanca ajjhattarato samahito hutva
abhindi"ti.
      Athava tulanti tulento tirento. Atulanca sambhavanti nibbananceva
bhavanca. 3- Bhavasankharanti bhavagamikammam. Avassaji 2- muniti  "pancakkhandha anicca,
pancannam khandhanam nirodho nibbanam niccan"ti adina 4- nayena tulayanto
buddhamuni bhave adinavam, nibbane ca anisamsam disva tam khandhanam mulabhutam
bhavasankharakammam  "kammakkhayaya samvattati"ti  5- evam vuttena kammakkhayassa karena
ariyamaggena avassaji. Katham? ajjhattarato samahito abhindi kavacamiva attasambhavam.
So hi vipassanavasena ajjhattarato samathavasena samahitoti evam pubbabhagato
patathaya samathavipassanabalena kavacamiva attabhavam pariyonaddhitva 6- thitam, attani
sambhavatta "attasambhavan"ti laddhanamam sabbam kilesajalam abhindi. Kilesabhavena
ca katakammam apatisandhikatta avasatthannama hotiti evam kilesappahanena kammam
pajahi, pahinakilesassa  ca bhayam nama natthi, tasma abhitova ayusankharam ossajiti 7-
abhitabhavam napanatthanca udanam udanesiti veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. sonasingaladinampi   2-2 ka. avassajjiti, avassajji   3 cha.Ma. sambhavanca
@4 khu. pati. 31/735/630 vipassanakatha   5 Ma.Ma. 13/81/57 an. catukka. 21/232/258
@6 cha.Ma., i. pariyonandhitva           7 cha.Ma., i. itisaddo na dissati
                       Atthamahabhumicalahetuvannana
      [171] Yam mahavatati yena samayena yasmim va samaye mahavata
vayanti. Mahavata vayantati 1- ukkhepakavata nama utthahanti, te vayanta
satthisahassadhikanavayojanasatasahassabahalam udakasandharakavatam upacchindanti, tato
akase udakam bhassati, tasmim udake bhassante pathavi bhassati. Puna vato
attano balena antodhammakarake 2- viya udakam abandhitva ganhati, tato udakam
uggacchati, tasmim uggacchante pathavi uggacchati. Evam udakam kampitam pathavim
kampeti. Evanaca 3- kampanam yava ajjakalapi hotiyeva, balahabhavena 4- pana
oggacchanuggacchanam na pannayati.
      Mahiddhiko mahanubhavoti ijjhanassa mahantataya mahiddhiko anubhavitabbassa
mahantataya mahanubhavo. Parittati dubbala. Appamanati balava. So
imam pathavim kampetiti so iddhim nibbattetva samvejento va mahamoggallano
viya, vimamsanto va mahanagattherassa bhagineyyo samgharakkhitasamanero viya pathavim
kampeti. So kirayasma khuraggeyeva arahattam patto 5- cintesi "atthi nukho
kenaci bhikkhuna 6- pabbajitadivaseyeva arahattam patva vejayanto pasado
kampitapubbo"ti. Tato "natthi koci"ti natva "aham kampessami"ti abhinnabalena
vejayantamatthake thatva padena paharitva kampetum nasakkhi. Atha nam sakkassa
natakitthiyo ahamsu "putta samgharakkhita tvam putigandheneva sisena vejayantam
kampetum icchasi, supatitthitokaso 7- tata pasado, katham kampetum sakkhissasi"ti.
      Samanero "ima devata maya saddhim kelim karonti, aham kho pana
acariyam nalattham, kaham nu kho me acariyo samuddikamahanagatthero"ti
avajjento mahasamudde udakalenam mapetva divaviharam nisinnoti natva tattha
gantva theram vanditva atthasi. Tato nam thero "kintata samgharakkhita
@Footnote: 1 cha.Ma. vayantapi   2 cha.Ma. antodhamakarane   3 cha.Ma.,i. etanca
@4 Ma. bahulabhavena    5 cha.Ma. i. patva      6 cha.Ma.,i. koci bhikkhu, yena
@7 cha.Ma., i. supatitthito
Asikkhitvava yuddham pavitthosi"ti vatva "nasakkhi tata vejayantam kampetun"ti
pucchi. Acariyam bhante nalatthanti. Atha nam thero "tata tumhadise akampente ko
anno kampessati, ditthapubbante tata udakapitthe gomayapindam pallavatanti 1-
vatva tata kapallapuvam 2- pacanta ante 3- na 3- paricchindanti, imina opammena
janahi"ti aha. So "vattissati bhante ettakena"ti vatva pasadena
patitthitokasam udakam hotuti adhitthaya vejayantabhimukho agamasi.
      Devadhitaro tam disva "ekavaram lajjitva gato, punapi samanero
eti, punapi eti"ti vadimsu. Sakko devaraja "ma mayham puttena saddhim
kathayittha, idani tena acariyo laddho, khanena pasadam kampessati"ti aha.
Samanero 4- padangutthena pasadathupikampahari. Pasado catuhi disahi onamati.
Devata "dehi tata pasadassa patitthatum, dehi tata pasadassa patitthatun"ti
viravimsu. Samanero pasadam yathathane thapetva pasadamatthake thatva udanam
udanesi:-
                ajjevaham pabbajito        ajjapattasavakkhayam
                ajja kampemi pasadam       aho buddhassularata.
                Ajjevaham pabbajito        ajja pattasavakkhayam
                ajja kampemi pasadam       aho dhammassularata.
                Ajjevaham pabbajito        ajja pattasavakkhayam
                ajja kampemi pabbajito      aho samghassularatati.
      Ito paresu chasu pathavikampesu yam vattabbam, tam mahapadane vuttameva.
      Iti imesu atthasu pathavikampesu pathamo dhatukopena, 5- dutiyo
iddhanubhavena, tatiyacatuttha punnatejena, pancamo nanatejena, chattho
sadhukaradanavasena, sattamo karunnabhavena, atthamo arodanena. Matu kucchim ca
okkamante ca tato nikkhamante ca mahasatte tassa punnatejena pathavi akampittha.
Abhisambodhiyam nanatejena abhihata hutva akampittha. Dhammacakkappavattane
@Footnote: 1 cha.Ma. pilavantam, i. pilavantanti  2 cha.Ma. kapallakapuvam  3-3 cha.Ma., i. antantena
@4 cha.Ma. samaneropi           5 Ma. i. dhatukkhobhena
Sadhukarabhavasanthita sadhukaram dadamana akampittha. Ayusankharossajjane
karunnabhavasanthita cittasankhobham asahamana akampittha. Parinibbane
arodanavegatunna hutva akampittha. Ayam panattho pathavidevataya vasena veditabbo,
mahabhutapathaviya panetam natthi acetanattati.
      Ime kho ananda attha hetuti ettha imeti nidditthanidassanam.
Ettavata ca panayasma anando "addha ajja bhagavata ayusankharo
ossattho"ti sallakkhesi. Bhagava pana sallakkhitabhavam janantopi okasam adatvava
annanipi atthakani sampindanto "attha kho ima"ti adimaha.
                           Atthaparisavannana
      [172] Tattha anekasatam khattiyaparisanti bimbisarasamagamanati-
samagamalicchavisamagamadisadisam, sa pana annesu cakkavalesupi labbhatiyeva.
Sallapitapubbanti alallapasallapo 1- katapubbo. Sakacchati dhammasakacchapi
samapajjitapubba. Yadisako tesam vannoti te odatapi honti kalapi manguracchavipi,
sattha suvannavannova. Idam pana santhanam paticca kathitam. Santhanampi ca kevalam
tesam pannayatiyeva, na pana bhagava milakkhasadiso 2- hoti napi amuttamanikundalo,
buddhaveseneva nisidati. Te pana attana 3- samanasanthanameva passanti.
Yadisako tesam saroti  te chinnassarapi honti gaggarassarapi kakassarapi
honti, sattha brahmassarova. Idam pana bhasantaram sandhaya kathitam. Sacepi hi
tattha sattha rajasane nisinno katheti, "ajja raja madhurena sarena katheti"ti
tesam hoti. Kathetva pakkante pana bhagavati puna rajanam agatam disva "ko
nukho ayan"ti vimamsa uppajjati. Tattha "ko nu kho ayan"ti imasmim thane
idaneva magadhabhasaya 4- sihalabhasaya madhurenakarena kathento ko nu kho ayam
antarahito, kim devo, udahu manussoti evam vimamsantapi na janantiti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. alapasallapo evamuparipi             2 cha.Ma. milakkhusadiso
@3 cha.Ma., i. attano                      4 cha.Ma. magadhabhasaya
Kimattham panevam ajanantanam dhammam desetiti. Vasanatthaya. Evam sutopi hi dhammo
anagate paccayo hotiyevati anagatam paticca deseti. Anekasatam brahmanaparisanti
adinampi sonadandakutadantasamagamadivasena 1- ceva annacakkavalavasena
ca sambhavo veditabbo.
      Ima pana attha parisa bhagava kimattham ahari? abhitabhavadassanatthameva.
Ima kira aharitva evamaha "ananda imapi attha parisa upasankamitva
dhammam desentassa tathagatassa bhayam va sarajjam va natthi, maram
pana ekakam disva tathagato bhayeyyati ko evam sannam uppadetum arahati.
Abhito ananda tathagato acchambhi sato sampajano ayusankharam ossaji"ti.
                         Atthabhibhayatanavannana
      [173]  Abhibhayatananiti abhibhavanakaranani. Kim abhibhavanti? paccanikadhammepi
arammananipi. Tani hi patipakkhabhavena paccanikadhamme abhibhavanti
puggalassa nanuttariyataya arammanani.
      Ajjhattam rupasanniti adisu pana ajjhattarupe parikammavasena ajjhattam
rupasanni nama hoti. Ajjhattam hi nilaparikammam karonto kese va pitte va
akkhitarakaya va karoti. Pitaparikammam karonto mede va chaviya va hatthapadapitthesu
va akkhinam pitakatthane va karoti. Lohitaparikammam karonto mamse va
lohite va jivhaya va akkhinam rattatthane va karoti. Odataparikammam karonto
atthimhi va dante va nakhe va akkhinam setatthane va karoti. Tam pana
sunilam supitam sulohitam suodatakam na hoti, avisuddhameva hoti.
      Eko bahiddha rupani passatiti yassetam 2- parikammam ajjhattam
uppannam hoti, nimittam pana bahiddha, so evam ajjhattam parikammassa bahiddha
ca appanaya vasena "ajjhattam rupasanni eko bahiddha rupani passati"ti vuccati.
@Footnote: 1 cha.Ma. sonadandakutadandasamagamadivasena         2 cha.Ma. yassevam
      Parittaniti avaddhitani. Suvannadubbannaniti suvannani va honti
dubbannani va, parittavaseneva idam abhibhayatanam vuttanti veditabbam. Tani
abhibhuyyati yatha nama sampannagahaniko katacchumattam bhattam labhitva "kim ettha
bhunjitabbam atthi"ti sankaddhitava ekam kabalameva karoti, evameva nanuttariko
puggalo visadanano "kim ettha parittake arammane samapajjitabbam atthi,
nayam mama bharo"ti tani rupani abhibhavitva samapajjati. Saha nimittuppadenevettha
appanam papetiti attho. Janami passamiti imina panassa abhogo
kathito. So ca kho samapattito vutthitassa, na anto samapattiyam. Evamsanni
hotiti abhogasannayapi jhanasannayapi evam sanni hoti. Abhibhavanasanna hissa
anto samapattiyampi atthi, abhogasanna pana samapattito vutthitasseva.
      Appamananiti vaddhitappamanani, mahantaniti attho. Abhibhuyyati
ettha pana yatha mahagghaso puriso ekam bhattavaddhitakam labhitva "annampi
hotu, kim etam mayham karissati"ti tam na mahantato passati. Evameva nanuttaro
puggalo visadanano "kim ettha samapajjitabbam, nayidam appamananti 1- na
mayham cittekaggatakarane bharo atthi"ti tani abhibhavitva samapajjati, saha
cittuppadenevettha 2- appanam papetiti attho.
      Ajjhattam arupasanniti alabhitaya va anatthikataya va ajjhattarupe
parikammasannavirahito.
      Eko bahiddha rupani passatiti yassa parikammampi nimittampi bahiddhava
uppannam, so  evam bahiddha parikammassa ceva appanaya ca vasena "ajjhattam
arupasanni eko bahiddha rupani passatiti vuccati. Sesamettha catutthabhibhayatane
vuttanayameva.
      Imesu pana catusu parittam vitakkacaritavasena agatam, appamanam
mohacaritavasena, suvannam dosacaritavasena, dubbannam ragacaritavasena. Etesanhi
@Footnote: 1 cha.Ma., i. itisaddo na dissati          2 cha.Ma., i. nimittuppadenevettha
Etani sappayani, sapi nesam sappayata vittharato visuddhimagge caritaniddese
vutta.
      Pancamaabhibhayatanadisu nilaniti sabbasangahikavasena 1- vuttam.
Nilavannaniti vannavasena. Nilanidassananiti nidassanavasena, apannayamanavivarani
asambhinnavannani ekanilaneva hutva dissantiti vuttam hoti. Nilanibhasaniti
idam pana obhasavasena vuttam, nilobhasani nilappabhayuttaniti attho. Etena
tesam visuddhattam 2- dasseti. Visuddhavannavaseneva hi imani cattari abhibhayatanani
vuttani. Umapupphanti 3- etam hi puppham siniddham mudu, dissamanampi nilameva
hoti, girikannikapupphadini pana dissamanani setadhatukani honti, tasma idameva
gahitam, 4- na tani. Baranaseyyakanti baranasiyam sambhavam. Tattha kira kappasopi
mudu, suttakantikayopi tantavayapi cheka, udakampi suci siniddham. Tasma tam
vattham ubhatobhagavimattham hoti, dvisupi passesu mattham mudu siniddham khayati.
      Pitaniti adisupi iminava nayena attho veditabbo. "nilakasinam
ugganhanto nilasmim nimittam ganhati pupphasmim va vatthasmim va vannadhatuya
va"ti adikam panettha kasinakarananca parikammanca appanavidhananca sabbam
visuddhimagge vittharato vuttanayameva.
      Imanipi attha abhibhayatanani abhitabhavadassanatthameva anitani.
Imanipi kira vatva evamaha "ananda evarupapi samapattiyo samapajjantassa
ca vutthahantassa ca tathagatassa bhayam va sarajjam va natthi, maram pana ekakam
disva tathagato bhayeyyati ko evam sannam uppadetum arahati, abhito ananda
tathagato acchambhi sato sampajano ayusankharam ossajji"ti.
                          Atthavimokkhavannana
      [174] Vimokkhakatha uttanatthayeva. Imepi attha vimokkha
abhitabhavadassanatthameva anita. Imepi kira vatva evamaha "ananda etapi
@Footnote: 1 cha.Ma., sabbasangahakavasena   2 i. suvisuddhatam   3 ka.,i. ummapupphanti
@4 i. vihitam
Samapattiyo samapajjantassa ca vutthahantassa ca tathagatassa bhayam va sarajjam
va natthi .pe. Ossajji"ti.
      [175] Idanipi bhagava anandattherassa okasam adatvava
ekamidahanti adina nayena aparampi desanam arabhi. Tattha pathamabhisambuddhoti
abhisambuddho hutva pathamameva atthame sattahe.
      [177] Ossatthoti visajjito pariccatto, 1- evam kira vatva
"tenayam dasasahassilokadhatu kampittha"ti aha.
                        Anandayacanakathavannana
      [178] Alanti patikkhepavacanametam. Bodhinti catumaggananapativedham.
Saddahasi tvanti evam vuttabhavam tathagatassa saddahasiti vadati. Tasmatihanandati
yasma idam vacanam saddahasi, tasma tuyhevetam dukkatanti dasseti.
      [179] Ekamidahanti idam bhagava "na kevalam aham idheva tam
amantesim, annadapi amantetva olarikam nimittam akasim, tampi taya na
patividdham, tavevayam aparadho"ti evam sokavinodanatthaya nanappakarato therasseva
dosaropanattham arabhi.
      [183] Piyehi manapehiti matupitubhatubhaginiadikehi jatiya
nanabhavo, maranena vinabhavo, bhavena annathabhavo. Tam kutettha labbhati tanti
tasma, yasma sabbeheva piyehi manapehi nanabhavo,  tasma dasa paramiyo
puretvapi, sambodhim patvapi, dhammacakkam pavattetvapi, yamakapatihariyam dassetvapi
devorohanam katvapi yantam jatam bhutam sankhatam palokadhammam, tam vata tathagatassapi
sariram ma palujjiti netam thanam vijjati, rodantenapi kandantenapi na sakka
tam karanam laddhunti. Puna paccagamissatiti 2- yam cattam vantam, tam vata puna
patidissatiti 3- attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. paricchinno  2 cha.Ma.,i. paccavamissatiti  3 cha.Ma. patikhadissatiti,
@i. patisankharissatiti
      [184] Yathayidam brahmacariyanti yatha idam sikkhattayasangaham sasanabrahmacariyam.
Addhaniyanti addhanakkhamam. Ciratthitikanti cirappavattivasena ciratthitikam.
Cattaro satipatthanati adi sabbam lokiyalokuttaravaseneva kathitam. Etesam pana
bodhipakkhiyanam dhammanam vinicchayo sabbakarena visuddhimagge patipadananadassana-
visuddhiniddese vutto. Sesamettha uttanamevati.
                      Tatiyabhanavaravannana nitthita.
                            --------
                         Nagapalokitavannana
      [186] Nagapalokitanti yatha hi mahajanassa atthini kotiya kotim
ahacca thitani paccekabuddhanam, ankusakalaggani viya, na evam buddhanam. Buddhanam
pana suvannakkhandham 1- viya ekabaddhani hutva thitani, tasma pacchato apalokanakale
na sakka hoti givam parivattetum. Yatha pana hatthinago pacchabhagam apaloketukamo
sakalasarireneva parivattati, evam parivattetabbam hoti. Bhagavato pana nagaradvare
thatva "vesalim apalokessami"ti citte uppannamatte "bhagava anekani
kappakotisatasahassani 2- paramiyo purentehi tumhehi na givam parivattetva
apalokanakammam katan"ti ayam mahapathavi 3- kulalacakkam viya parivattetva bhagavantam
vesalinagarabhimukham akasi. Tam sandhayetam vuttam.
      Nanu ca na kevalam vesaliyava, savatthirajagahanalandapataligamakoti-
gamanadikagamakesupi tato tato nikkhantakale tantam sabbam pacchimadassanameva,
tattha tattha kasma nagapalokitam napalokesiti. Anacchariyatta. Tattha tattha hi
nivattetva apalokentassetam na acchariyam hoti, tasma napalokesi. Apica
vesalirajano asannavinasa, tinnam vassanam upari vinassissantiti. 4- Te tam
@Footnote: 1 cha.Ma. sankhalikani, i. sankhalika         2 cha.Ma. kappakotisahassani
@3 cha.Ma. pathavi                        4 cha.Ma., i. itisaddo na dissati
Nagaradvare nagapalokitam nama cetiyam katva gandhamaladihi pujessanti, tam
nesam digharattam hitaya sukhaya bhavissatiti tesam anukampaya apalokesi.
      Dukkhassantankaroti vattadukkhassa antakaro. Cakkhumati pancahi cakkhuhi
cakkhuma. Parinibbutoti kilesaparinibbanena parinibbuto.
                        Catumahapadesakathavannana
      [187] Mahapadeseti mahaokase, mahaapadese va, buddhadayo
mahante mahante apadisitva vuttani mahakarananiti attho.
      [188] Neva 1- abhinanditabbanti hatthatutthehi sadhukaram datva
pubbeva na sotabbam, evam kate hi paccha "idam na sameti"ti vuccamanopi
"kim pubbeva ayam dhammo, idani na dhammo"ti vatva laddhim na visajjeti.
Nappatikkositabbanti "kim esa balo vadati"ti evam pubbeva na vattabbam, evam
vutte hi vattum yuttampi na vakkhati. Tenaha "anabhinanditva appatikkositva"ti.
Padabayanjananiti padasankhatani bayanjanani. Sadhukam uggahetvati imasmim thane
pali vutta, imasmim thane attho vutto, imasmim thane anusandhi kathita 2-
imasmim thane pubbaparam kathitanti sutthu gahetva. Sutte otaretabbaniti. 3-
Sutte otaretabbani. Vinaye sandassetabbaniti vinayena samsandetabbani. 4-
      Ettha ca suttanti vinayo. Yathaha "kattha patikkhittam, savatthiya
suttavibhange"ti. 5- Vinayoti khandhako. Yathaha "kosambiyam 6- vinayatisare"ti.
Evam vinayapitakampi na pariyadiyati. Ubhatovibhanga pana suttam, khandhakaparivara
vinayoti evam vinayapitakam pariyadiyati. Athava suttantapitakam suttam vinayapitakam
vinayoti evam dveyeva pitakani pariyadiyanti. Suttantabhidhammapitakakani va
suttam, vinayapitakam vinayoti evampi tini pitakani na tava pariyadiyanti.
@Footnote: 1 ka. nevati saddo na dissati  2 cha.Ma. kathito  3 cha.Ma. osaretabbaniti
@4 i. sandassetabbani        5 vinaYu. 7/457/301 sattasatikkhandhaka
@6 cha.Ma. kosambiyanti ayam  na dissati
Asuttanamakam 1- kinci buddhavacanam nama atthi. Seyyathidam:- jatakam patisambhida
niddeso suttanipato dhammapadam udanam itivuttakam vimanavatthu petavatthu theragatha
therigatha apadananti.
      Sudinnatthero pana "asuttakam nama kim buddhavacanam atthi"ti tam sabbam
patikkhipitva "tini pitakani suttam, vinayo pana karanan"ti aha. Tato tam
karanam dassento idam suttamahari:- ye kho tvam gotami dhamme janeyyasi,
ime dhamma saragaya samvattanti no viragaya, sannogaya samvattanti no
visannogaya, acayaya samvattanti no apacayaya, mahicchataya samvattanti no
appicchataya, asantutthiya samvattanti no  santutthiya, sanganikaya samvattanti
no pavivekaya, kosajjaya samvattanti no viriyarambhaya, dubbharataya samvattanti
no subharataya, ekamsena gotami dhareyyasi "neso dhammo, neso vinayo, netam
satthusasanan"ti. Ye ca kho tvam gotami dhamme janeyyasi ime dhamma viragaya
samvattanti no saragaya, visannogaya samvattanti no sannogaya, apacayaya
samvattanti no acayaya, appicchataya samvattanti no mahicchataya, santutthiya
samvattanti no asantutthiya, pavivekaya samvattanti no sanganikaya, viriyarambhaya
samvattanti no kosajjaya, subharataya samvattanti no dubbharataya, ekamsena gotami
dhareyyasi "eso dhammo, eso vinayo, etam satthusasanan"ti. 2-
      Tasma sutteti tepitake buddhavacane otaretabbani. Vinayeti etasmim
ragadivinayakarane samsandetabbaniti ayamettha attho. Na ceva sutte otarantiti 3-
suttapatipatiya katthaci anagantva challim utthapetva gulhavessantaragulha-
ummaggagulhavinayavedallapitakanam annatarato agatani pannayantiti attho. Evam
agatani hi ragadivinaye pana na pannayamanani chaddetabbani honti.
Tena vuttam "iti hetam bhikkhave chaddeyyatha"ti. Etenupayena sabbattha attho
veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. asukanamakanhi  2 vinaYu. 7/406/239 bhikkhunikkhandhaka, an.atthaka.
@  23/143/288 (saya)   3 cha.Ma. osarantiti
      Idam bhikkhave catuttham mahapadesam dhareyyathati idam catutthadhammassa
patitthanokasam dhareyyatha.
      Imasmim pana thane imam pakinnakam veditabbam:-  sutte cattaro
mahapadesa, khandhake cattaro mahapadesa, cattari panhabyakaranani, suttam,
suttanulomam, acariyavado, attano mati, tisso sangitiyoti.
      Tattha "ayam dhammo, ayam vinayo"ti dhammavinicchaye patte ime
cattaro mahapadesa pamanam. Yam ettha sameti tadeva gahetabbam, itaram
virujjhantassapi 1- na gahetabbam.
      "idam kappati, idam na kappati"ti kappiyakappiyavinicchaye patte "yam
bhikkhave maya "idam na kappati"ti appatikkhittam, tance akappiyam anulometi,
kappiyam patibahati, tam vo na kappati"tiadima 2- nayena khandhake vutta cattaro
mahapadesa pamanam. Tesam vinicchayakatha samantapasadikaya vutta. Tattha vuttanayena
yam kappiyam anulometi, tadeva kappiyam, itaram akappiyanti evam sannitthanam
katabbam.
      Ekamsabyakaraniyo panho, vibhajjabyakaraniyo panho, patipucchabyakaraniyo
panho, thapaniyo panhoti imani cattari panhabyakaranani
nama. Tattha "cakkhum aniccan"ti putthena "ama aniccan"ti ekamseneva byakatabbam.
Esa nayo sotadisu. Ayam ekamsabyakaraniyo panho. "aniccam nama
cakkhun"ti putthena pana "na cakkhumeva, sotampi aniccam ghanampi aniccan"ti
evam vibhajitva byakatabbam. Ayam vibhajjabyakaraniyo panho. "yatha cakkhum tatha
sotam, yatha sotam tatha cakkhun"tiadini putthena "kenatthena pucchasi"ti patipucchitva
"dassanatthena pucchami"ti vutte "na hi"ti byakatabbam, "aniccatathena
pucchami"ti vutte amati byakatabbam. Ayam patipucchabyakaraniyo panho. "tam
jivam tam sariran"tiadini putthena pana "abyakatametam bhagavata"ti thapetabbo,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. viravantassapi             2 vinaYu. 5/305/90 bhesajjakkhandhaka
Esa panoha. Na byakatabbo. Ayam thapaniyo panho. Iti tenakarena panhe
sampatte imani cattari panhabyakaranani pamanam. Imesam vasena so panho
byakatabbo.
      Suttadisu pana suttam nama tisso sangitiyo arulhani tini
pitakani. Suttanulomam nama anulomakappiyam. Acariyavado nama atthakatha.
Attano mati nama nayaggahena anubuddhiya attano patibhanam. Tattha suttam
apatibahiyam, tam patibahantena buddhova patibahito hoti. Anulomakappiyam pana
suttena samentameva gahetabbam, na itaram. Acariyavadopi suttena samentoyeva
gahetabbo, na itaro. Attano mati pana sabbadubbala, sapi suttena samentayeva
gahetabba, na itaRa.
      Pancasatika, sattasatika, sahassikati ima pana tisso sangitiyo.
Suttampi tasu agatameva pamanam, itaram garayhasuttam na gahetabbam. Tattha
otarantanipi hi padabyanjanani na ceva sutte otaranti, na ca vinaye
sandissantiti veditabbani.
                       Kammaraputtacundavatthuvannana
      [189] Kammaraputtassati suvannakaraputtassa. So kira addho
mahakutumbiko bhagavato pathamadassaneneva sotapanno hutva attano ambavane
viharam karapetva niyyadesi. Tam sandhaya vuttam "ambavane"ti
      sukaramaddavanti natitarunassa natijinnassa ekajetthakasukarassa
pavattamamsam. Tam kira mudunceva siniddhanca hoti, tam patiyadapetva sadhukam
pacapetvati attho. Eke 1- bhananti "sukaramaddavanti pana muduodanassa
pancagorasayusapacanavidhanassa nametam, yatha gavapanam nama pakanaman"ti. Keci bhananti
"sukaramaddavam nama rasayanavidhi, tam pana rasayanasatthe agacchati, tam cundena
`bhagavato parinibbanam na bhaveyya'ti rasayanam patiyattan"ti. 1- Tattha pana
dvisahassadipaparivaresu catusu mahadipesu devata ojam patikkhipimsu. 2-
@Footnote: 1-1 i.eke bhananti .pe. patiyattanti ime patha na dissanati  2 cha.Ma.,i. pakkhipimsu
      Nahantanti idam sihanadam kimattham nadati? parupavadamocanattham. Attana
paribhuttavasesam neva bhikkhunam, na manussanam datum adasi, avate nikkhanapetva
vinasesiti hi vattukamanam idam sutva vacanokaso na bhavissatiti paresam
upavadamocanattham sihanadam nadati.
      [190] Bhuttassa ca sukaramaddavenati bhuttassa udapadi, na pana
bhuttapaccaya. Yadi hi abhuttassa uppajjissati, 1- atikharo abadho 2- bhavissati. 3-
Siniddhabhojanam bhuttatta panassa tanuvedana ahosi. Teneva padasa gantum asakkhi.
Virecamanoti 4- abhinham pavattalohitavirecamanova samano. Avocati attana
gathayoti veditabba. Patthitatthane parinibbanatthaya evamaha. Ima pana
dhammasangahakattherehi thapita
                          paniyaharanavannana
      [191] Inghati codanatthe nipato. Acchodakati pasannodaka.
Satodakati madhurodaka. Sitodakati sitalasalila. 5- Setodakati 6- nikkaddama.
Suppatitthati sundaratittha. 7-
                       Pukkusamallaputtavatthuvannana
      [192] Pukkusoti tassa namam. Mallaputtoti mallarajaputto. Malla
kira varena rajjam karenti. Yava yesam 8- varo na papunati, tava vanijjam 9-
karonti. Ayampi vanijjameva karonto panca sakatasatani yojetva 10- purato
vate 11- vayante purato gacchati, paccha vate vayante satthavaham purato
pesetva sayam paccha gacchati. Tada pana paccha vato vayi, tasma esa
purato satthavaham pesetva sabbaratanayane nisiditva kusinarato 12- nikkhamitva
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. uppajjissatha    2 cha.Ma.,i. abadhoti ayam na dissati   3 i. abhavissa
@4 Si. viriccamano 5 cha.Ma. tanusitalasalila, i. anusitalasalila 6 cha.Ma. Si.,i. setakati
@7 ka. supatitthati sundaratittha 8 cha.Ma. nesam, i. tesam  9 cha.Ma. vanijjam evamuparipi
@10 cha.Ma.,i. yojapetva  11 cha.Ma.,i. dhuravate  12 cha.Ma. kusinarato
"pavam gamissami"ti maggam patipajji. Tena vuttam "kusinaraya pavam
addhanamaggapatipanno hoti"ti.
      Alaroti tassa namam. Dighapingalo kireso, tenassa alaroti
namam ahosi. Kalamoti gottam. Yatra hi namati yo hi nama. Neva dakkhatiti
na addasa. Yatrasaddayuttatta panetam anagatavasena vuttam. Evarupam hi idisesu
thanesu saddalakkhanam.
      [193] Niccharantisuti viravantisu. 1- Asaniya phalantiyati navavidhaya
asaniya bhijjamanaya viya maharavam viravantiya. Navavidha hi asani asanna
vicakka satera gaggara kapisisa macchavilolika kukkutaka dandamanika sukkhasaniti.
Tattha asanna asannam karoti. Vicakka ekacakkam karoti. Satera
lakarasadisa 2- hutva patati. Gaggara gaggarayamana patati. Kapisisa bhamukam
ukkhipanto makkato viya hoti. Macchavilolika vilulitamaccho 3- viya hoti. Kukkutaka
kukkutasadisa hutva patati. Dandamanika nangalasadisa hutva patati. Sukkhasani
patitatthanam samugghateti. Deve vassanteti sukkhagajjitam gajjitva antarantara
vassante.
      Atumayanti atumam nissaya viharami. Bhusagareti khalasalayam.
Etthesoti 4- etasmim karane eso mahajanakayo sannipatito. Kva ahositi
kuhim ahosi. So tam bhanteti so tvam bhante.
      [194] Singivannanti singisuvannavannam. Yugamatthanti matthayugam,
sanham satakayugalanti attho. Dharaniyanti antarantara maya dharetabbam,
paridahitabbanti attho. Tam kira so tatharupe chanadivaseyeva dharetva sesakale
nikkhipati. Evam uttamam mangalavatthayugam sandhayaha. Anukampam upadayati mayi
anukampam paticca. Acchadehiti upacaravacanametam, ekam mayham dehi, ekam
anandassati attho. Kim pana thero tam ganhiti. Ama ganhiti. Kasma? matthakap-
pattakiccatta. Kinacapi hesa evarupam labham patikkhipitva upatthakatthanam patipanno,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. vicarantisu           2 cha.Ma., i. saterasadisa, Ma. sankarasadisa
@3 cha.Ma. vilolitamaccho            4 ka. ettha soti
Tam panassa upatthakakiccam matthakam pattam, tasma aggahesi. Ye 1- va pana evam
vadeyyum "anaradhako manne anando, pancavisati vassani upatthahantena na
kinci bhagavato santika tena laddhapubban"ti tesam vacanokasacchedanatthampi
aggahesi. Apica janati bhagava "anando gahetvapi attana na dharessati,
mayhamyeva pujam karissati. Mallaputtena pana anandam pujantena samghopi pujito
bhavissati, evamassa mahapunnarasi bhavissati"ti therassa ekam dapesi. Theropi
teneva karanena aggahesiti. Dhammiya kathayati vatthanumodanakathaya.
      [195] Bhagavato kayam upanamitanti nivasanaparupanavasena alliyapitam.
Bhagavapi tato ekam nivasesi, ekam parupi. Hataccikam viyati 2- yatha
hatacciko angaro antanteneva jotati, bahi panassa pabha natthi, evam bahi
pacchinnappabham 3- hutva khayatiti attho.
      Imesu kho annada dvisu kalesuti kasma imesu dvisu kalesu
evam hoti? aharavisesena ceva balavasomanassena ca. Etesu dvisu kalesu
sakalacakkavaladevata ahare ojam pakkhipanti, tam pana bhojanam 4- kucchim pavisitva
pasannarupam samutthapeti. Aharasamutthanarupassa pasannatta manacchatthani indriyani
ativiya virocanti. Sambodhidivase cassa "anekakappakotisatasahassasancito
vata me kilesarasi ajja pahino"ti avajjentassa 5- balavasomanassam uppajjati,
cittam pasidati, citte pasanne lohitam pasidati, lohite pasanne manacchatthani
indriyani ativiya virocanti. Parinibbanadivase "ajjadanaham anekehi
buddhasatasahassehi pavittham amatamahanibbananagaram 6- pavisissami"ti avajjentassa
balavasomanassam uppajjati,  cittam pasidati, citte pasanne lohitam pasidati, lohite
pasanne manacchatthani indriyani ativiya virocanti. Iti aharavasena 7- ceva
balavasomanassena ca imesu dvisu kalesu evam hotiti veditabbam. Upavattaneti
pacinato nivattanasalavane. Antare 8- yamakasalananti yamakasalarukkhanam majjhe.
@Footnote: 1 cha.Ma. i. ye capi  2 Si.,i. vitaccikam viyati  3 cha.Ma. paticchannappabham,
@i. pacchinnapabha  4 cha.Ma.,i. panitabhojanam  5 cha.Ma. avajjantassa evamuparipi
@6 cha.Ma.,i. amatamahanibbanam nama nagaram  7 cha.Ma.,i. aharaviseseneva
@8 cha.Ma.,i. antarena
      Singivannanti gatha sangitikale thapita.
      [196]  Nhatva ca pivitva cati ettha tada kira bhagavati nhayante
antonadiyam macchakacchapa ca ubhato tiresu vanasando ca sabbam suvannavannameva
ahosi. 1- Ambavananti tassayeva nadiya tire ambavanam. Ayasmantam cundakanti
tasmim kira khane anandatthero udakasatakam pilento ohiyi, cundatthero samipe
ahosi. Tam bhagava amantesi.
      Gantvana buddho nadikam kakudhanti imapi gatha sangitikaleyeva thapita.
Tattha pavatta bhagava idha dhammeti bhagava idha sasane dhamme pavatta, catura-
sitidhammakkhandhasahassani pavattaniti attho. Pamukhe 2- nisiditi satthu purato nisidi.
Ettavata ca thero anuppatto. Evam anuppattam athakho bhagava ayasmantam
anandam amantesi.
      [197] Te alabhati ye annesam dananisamsasankhata labha honti,
te alabha. Dulladdhanti punanavisesenapi laddhampi manussattam dulladdham. Yassa
teti yassa tava. Uttandulam va atikilinnam va ko janati, kidisampi pacchimam
pindapatam paribhunjitva tathagato parinibbuto, addha te yam va tam va dinnam
bhavissatiti. Labhati ditthadhammikasamparayikadananisamsasankhata labha. Suladdhanti
tuyham manussattam suladdham. Samasamaphalati sabbakarena samasamaphala. 3-
      Nanu ca yam sujataya  dinnam pindapatam bhunjitva tathagato abhisambuddho,
so saragasadosasamohakale paribhutto, ayam pana cundena dinno
vitaragavitadosavitamohakale paribhutto, kasma ete samasamaphalati. 4- Parinibbana-
samataya ca samapattisamataya ca anussaranasamataya ca. Bhagava hi sujataya dinnam
pindapatam paribhunjitva saupadisesaya nibbanadhatuya parinibbuto, cundena
dinnam paribhunjitva anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbutoti evam parinibbana-
samatayapi samaphala. Abhisambujjhanadivase ca catuvisatikotisatasahassasankhya
samapattiyo samapajji, parinibbanadivasepi sabba ta samapajjiti evam
@Footnote: 1 cha.Ma. hoti       2 Ma. sammukhe         3 cha.Ma. samanaphala         4 cha.Ma. samaphalati
Samapattisamatayapi samaphala. Sujata ca aparabhage assosi "na hi kira sa 1-
rukkhadevata, bodhisatto so, 2- tam kira pindapatam paribhunjitva anuttaram
sammasambodhim abhisambuddho, sattasattaham kirassa tena yapanam ahosi"ti. Tassa idam
sutva "labha vata me"ti anussarantiya balavapitisomanassam udapadi. Cundassapi
aparabhage "avasanapindapato kira maya dinno, dhammasisam kira me gahitam,
mayham kira pindapatam paribhunjitva sattha anupadisesaya nibbanadhatuya
parinibbuto"ti sutva "labha vata me"ti anussarato  balavasomanassam udapaditi
evam anussaranasamatayapi samaphalati veditabba.
      Yasasamvattanikanti parivarasamvattanikam. Adhipateyyasamvattanikanti 3-
jetthakabhavasamvattanikam.
      Samyamatoti silasamyamena samyamantassa, 4- samvare thitassati attho. Veram
na ciyatiti pancavidham veram na vaddhati. Kusalo ca jahati papakanti kusalo pana
nanasampanno ariyamaggena anavasesam papakam lamakam akusalam jahati. Ragadosa-
mohakkhaya sa nibbutoti so imam papakam jahitva ragadinam khaya kilesanibbanena
nibbutoti. Iti cundassa ca dakkhinam, attano ca dakkhineyyasampattim
sampassamano udanam udanesiti.
                     Catutthabhanavaravannana nitthita.
                          -------------
                          Yamakasalavannana
      [198] Mahata bhikkhusamghena saddhinti idha bhikkhunam gananaparicchedo
natthi. Veluvagame vedanavikkhambhanato patthaya hi "na cirena bhagava parinibbayissati"ti
sutva tato tato agatesu bhikkhusu ekabhikkhupi pakkanto nama natthi.
Tasma gananavitivatto samgho ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. na kiresa                  2 cha.Ma., i. bodhisatto kiresa
@3 cha.Ma. adhipateyyasamvattanikanti            4 ka. silasannamena sannamantassa
      Upavattanam mallanam salavananti yatheva hi kalambanaditirato rajamatuviharadvarena
thuparamam gantabbam hoti, evam hirannavatiya parimatirato salavanam
uyyanam, yatha anuradhapurassa thuparamo, evam tam kusinaraya hoti. Yatha
thuparamato dakkhinadvarena nagaram pavisanamaggo pacinamukho gantva uttarena
nivatto, evam uyyanato salavanam pacinamukham gantva uttarena nivattam. Tasma
tam "upavattanan"ti vuccati.
      Antarena yamakasalanam uttarasisakanti tassa kira mancakassa eka
salapanti sisabhage hoti, eka padabhage. Tatrapi eko tarunasalo sisabhagassa
asanno hoti, eko padabhagassa. Apica yamakasala nama mulakhandhavitapapattehi
annamannam samsibbitva thita salati vuttam. Mancakam pannapehiti tasmim kira
uyyane rajakulassa sayanamanco atthi, tam sandhaya pannapehiti aha. Theropi
tamyeva pannapetva adasi.
      Kilantosmi ananda, nipajjissamiti tathagatassa hi:-
           gocari kalapo gangeyyo     pingalo pabbateyyako.
           Hemavato ca tambo ca        mandakini uposatho.
           Chaddantoyeva dasamo         ete naganamuttamati.
      Ettha yam dasannam gocarisankhatanam pakatihatthinam balam, tam ekassa
kalapassati evam dasagunavaddhitaya gananaya pakatihatthinam kotisahassabalappamanam
balam, tam sabbampi cundassa pindapatam paribhuttakalato patthaya pankavare 1-
pakkhittam udakam viya parikkhayam gatam. Pavanagarato tini gavutani kusinaranagaram,
etasmim antare pancavisatiya thanesu nisiditva mahata ussahena agacchantopi
suriyatthangatavelayam 2- sayanhasamaye 3- bhagava salavanam pavittho. Evam rogo sabbam
arogyam maddanto agacchati. Etamattham dassento viya sabbalokassa samvegakaram
vacam bhasanto "kilantosmi ananda, nipajjissami"ti aha.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. cangavare, Ma. cankavare  2 cha.Ma. suriyassa atthangamitavelayam
@3 cha.Ma. sanjasamaye
      Kasma pana bhagava evam mahantena ussahena idhagato, kim annattha
na sakka parinibbayitunti? parinibbayitum nama na katthaci na sakka, tihi
pana karanehi idhagato, idam hi bhagava evam passati  "mayi annattha
parinibbayante mahasudassanasuttassa atthuppatti na bhavissati, kusinarayam pana
parinibbayante yamaham devaloke anubhavitabbam sampattim manussalokeyeva anubhavim,
tam dvihi bhanavarehi mandetva desessami, tam me sutva bahujana kusalam
kattabbam mannissanti"ti.
      Aparampi passati "mam annattha parinibbayantam subhaddo na passissati,
so  ca buddhaveneyyo na savakaneyyo, na tam savaka vinetum sakkonti,
kusinarayam parinibbayantam pana mam so upasankamitva panham pucchissati,
panhavisajjanapariyosane ca saranesu patitthaya mama santike pabbajjanca
upasampadanca labhitva kammatthanam gahetva mayi dharamaneyeva arahattam patva
pacchimasavako bhavissati"ti.
      Aparampi passati  "mayi annattha parinibbayante dhatubhajaniye mahakalaho
bhavissati, lohitanadi 1- sandissati. Kusinarayam pana 2- parinibbute donabrahmano
tam vivadam vupasametva dhatuyo vibhajissati"ti. Imehi tihi karanehi bhagava evam
mahantena ussahena idhagatoti veditabbo.
      Sihaseyyanti ettha petaseyya, kamabhogiseyya, sihaseyya,
tathagataseyyati 3- catasso seyya.
      Tattha "yebhuyyena bhikkhave kamabhogi satta vamena passena senti"ti 3-
ayam kamabhogiseyya. Te 4- hi yebhuyyena dakkhinapassena sayanta nama natthi.
      "yebhuyyena bhikkhave peta uttana senti"ti 3- ayam petaseyya.
Appamamsalohitatta hi peta atthisanghatajatita ekena passena sayitum
na sakkonti, uttanava senti.
@Footnote: 1 cha.Ma. lohitam nadi viya, i. lohitam nadi viya         2 cha.Ma. panasaddo na dissati
@3-3 an. catukka. 21/246/272 seyyasutta        4 cha.Ma. tesu, i. tattha
      "siho bhikkhave migaraja dakkhinena passena seyyam kappeti .pe.
Attamano hoti"ti 1- ayam sihaseyya. Tejussadatta hi siho migaraja dve
purimapade ekasmim thane thapetva pacchimapade ekasmim thane thapetva
nanguttham antarasatthimhi pakkhipitva purimapadapacchimapadanangutthanam thitokasam
sallakkhetva dvinnam purimapadanam matthake sisam thapetva sayati. Divasam sayitvapi
pabujjhamano na utrasanto pabujjhati, sisam pana ukkhipitva purimapadadinam
thitokasam sallakkheti. Sace kinci thanam vijahitva thitam hoti, "nayidam tuyham
jatiya ca surabhavassa ca anurupan"ti anattamano hutva tattheva sayati, na
gocaraya pakkamati. Avijahitva thite pana "tuyham jatiya ca surabhavassa ca
anurupamidan"ti hatthatuttho utthaya sihavijambhitam vijambhitva kesarabharam vidhunitva
tikkhattum sihanadam naditva gocaraya pakkamati.
      Catutthajjhanaseyya pana tathagataseyyati 1- vuccati. Tasu idha sihaseyya
agata, ayanhi tejussadairiyapathatta uttamaseyya nama.
      Pade padanti dakkhinapade vamapadam. Accadhayati atiadhaya, isakam
atikkamma thapetva. Gopphakena hi gopphake 2- januna va janumhi sanghattiyamane
abhinham vedana uppajjati, cittam ekaggam na hoti, seyya aphasuka hoti.
Yatha pana na sanghatteti evam atikkamma thapite na vedana uppajjati, cittam
ekaggam hoti, seyya phasuka hoti. Tasma evam nipajji. Anutthanaseyyam
upagatatta panettha "utthanasannam manasikaritva"ti na vuttam. Kayavasena cettha
anutthanam veditabbam, niddavasena pana tam rattim bhagavato bhavangassa okasoyeva
nahosi. Pathamayamasminhi mallanam dhammadesana ahosi, majjhimayame subhaddassa,
pacchimayame bhikkhusamgham ovadi, balavapaccuse parinibbayi.
      Sabbaphaliphullati 3- sabbe samantato pupphita mulato patthaya yava
agga ekacchanna ahesum, na kevalanca yamakasalayeva, sabbepi rukkha
@Footnote: 1-1 an. catukka. 21/246/272 seyyasutta   2 ka. goppakena goppakamhi
@3 cha.Ma. sabbapaliphullati
Sabbaphaliphullava ahesum. Na kevalam hi tasmimyeva uyyane, sakalepi 1-
dasasahassacakkavale pupphupaga puppham ganhimsu, phalupaga phalam ganhimsu. Sabbarukkhanam
khandhesu khandhapadumani, sakhasu sakhapadumani, vallisu vallipadumani, akasesu
akasapadumani pathavitalam bhinditva dandapadumani pupphimsu. Sabbo mahasamuddo
pancavannapadumasanchanno ahosi, tiyojanasahassavitthato himava ghanabaddhamorapinjakalapo 2-
viya, nirantaram maladamagavacchiko viya, sutthu piletva
abaddhapupphavatamsako viya, supuritam pupphacankotakam viya ca atiramaniyo ahosi.
      Te tathagatassa sariram okirantiti te yamakasala bhummadevatahi
sancalitakhandhasakhavitapa tathagatassa sariram avakiranti, sarirassa upari pupphani
vikirantiti attho. Ajjhokirantiti ajjhottharanta viya kiranti. Abhippakirantiti
abhinham punappunam pakirantiyeva.
      Dibbaniti  devaloke nandapokkharanisambhavani, tani honti
suvannavannani pannacchattappamanapattani, mahatumbamattam renum ganhanti. Na
kevalanca mandaravapupphaneva, 3- annanipi dibbani 4- paricchattakovilarapupphadini
5- suvannacankotakani puretva cakkavalamukhavattiyampi tidasapurepi brahmalokepi
thitahi devatahi pavitthani antalikkha papatanti. 6- Tathagatassa sariranti antara
avikinnaneva agantva pattakinjakkharenucunnehi tathagatassa sarirameva okiranti.
      Dibbanipi candanacunnaniti devatanam upakappanacandanacunnani. Na
kevalanca devatanamyeva, nagasupannamanussanampi upakappanacandanacunnani. Na
kevalanca candanacunnaneva, kalanusarikalohitacandanadisabbadibbagandhajatacunnani,
7- haritalaanjanarajatasuvannacunnani sabbadibbagandhavasavikatiyo suvannarajatadisamugge
puretva cakkavalamukhavattiadisu thitahi devatahi pavitthani
antara avippakiritva tathagatasseva sariram okiranti.
@Footnote: 1 cha.Ma. sakalamhipi  2 cha.Ma......morapincha... 3 i. mandarapupphaneva  4 i. sabbani
@5 cha.Ma.,i. paricchattakakovilarapupphadini 6 cha.Ma. patanti  7 cha.Ma....dibbagandhajala..
      Dibbanipi turiyaniti devatanam upakappanaturiyani. Na kevalanca
taniyeva, sabbanipi tantibaddhacammapariyonaddhaghanasusirabhedani dasasahassacakkavala-
devatanagasupannamanussanam turiyani ekacakkavale sannipatitva antalikkhe
vajjantiti veditabbani.
      Dibbanipi sangitaniti varunavarunadevata 1- kira nameta dighayuka
devata "mahapuriso manussapathe nibbattitva buddho bhavissati"ti sutva
"patisandhidivase 2- nam gahetva gamissama"ti malam ganthitum arabhimsu. Ta ganthamana
ca 3- "mahapuriso matu kucchiyam nibbatto"ti sutva "tumhe kassa ganthatha"ti
vutta na tava nitthanti 4- "kucchito nikkhamanadivase ganthitva gamissama"ti
ahamsu. "punapi nikkhanto"ti sutva "mahabhinikkhamanadivase gamissama"ti. Ekunatimsa
vassani ghare vasitva "ajja mahabhinikkhamanam nikkhamanto"tipi 5- sutva
"abhisambodhidivase gamissama"ti chabbassani mahapadhanam 6- katva "ajja
abhisambuddho"tipi sutva "dhammacakkappavattanadivase gamissama"ti. "sattasattahani
bodhimande vitinametva isipatanam gantva dhammacakkam pavattitan"tipi sutva
"yamakapatihariyadivase gamissama"ti. "ajja yamakapatihariyam kari"tipi sutva
"devorohanadivase gamissama"ti. "ajja devorohanam kari"tipi sutva
"ayusankharossajjane gamissama"ti. "ajja ayusankharam ossaji"tipi sutva "na
tava nitthanti parinibbanadivase gamissama"ti. "ajja bhagava yamakasalanamantare
dakkhinena passena sato sampajano sihaseyyam upagato balavapaccusasamaye
parinibbayissati. Tumhe kassa ganthatha"ti sutva pana "kim nametam, `ajjeva matu
kucchiyam patisandhim ganhi, ajjeva matu kucchito nikkhami, ajjeva mahabhinikkhamanam
nikkhami, ajjeva buddho ahosi, ajjeva dhammacakkam pavattayi, ajjeva yamakapatihariyam
akasi, ajjeva devaloka otinno, ajjeva ayusankharam ossaji,
ajjeva kira parinibbayissa"titi. 7- Nanu nama dutiyadivase yagupanakalamattampi
thatabbam assa. Dasa paramiyo puretva buddhattam pattassa nama
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. varunavaranadevata  2 cha.Ma. patisandhiggahanadivase  3 cha.Ma.,i. va
@4 cha.Ma.,i. nitthati evamuparipi  5 cha.Ma.,i. nikkhanto"tipi  6 cha.Ma.,i. padhanam
@7 i. parinibbuto
Ananucchavikametan"ti aparinitthitava malayo gahetva agamma antocakkavale okasam
alabhamana cakkavalamukhavattiyam lambitva cakkavalamukhavattiyava adhavantiyo
hatthena hattham givaya givam gahetva tini ratanani arabbha dvattimsamahapurisalakkhanani
chabbannarasmiyo dasaparamiyo addhachatthani jatakasatani cuddasa
buddhananani 1- arabbha gayitva tassa tassa avasane "pahayamhe
pahayamhe"ti 2- vadanti. Idametam paticca vuttam "dibbanipi sangitani antalikkhe
vajjanti 3- tathagatassa pujaya"ti.
      [199] Bhagava pana yamakasalanam antare 4- dakkhinena passena
nipannoyeva pathavitalato yava cakkavalamukhavattiya, cakkavalamukhavattito ca yava
brahmaloka sannipatitaya parisaya mahantam ussaham 5- disva ayasmato anandassa
arocesi. Tena vuttam "athakho bhagava ayasmantam anandam .pe. Tathagatassa
pujaya"ti. Evam mahasakkaram dassetva tenapi attano asakkatabhavameva
dassento na kho ananda ettavatati adimaha.
      Idam vuttam hoti:- "ananda maya dipankarapadamule nipannena
attha dhamme samodhanetva abhiniharam karontena na malagandhaturiyasangitanam
atthaya abhiniharo kato, na etadatthaya paramiyo purita. Tasma na kho aham
etaya pujaya pujito 6- nama homi"ti.
      Kasma pana bhagava annattha ekam ummapupphamattampi 7- gahetva
buddhagune avajjitva kataya pujaya buddhananenapi aparicchinnam vipakam van-
netva idha evam mahatim pujam patikkhipatiti. Parisanuggahena ceva sasanassa ca
ciratthitikamataya. Sace hi bhagava evam na patikkhipeyya, anagate silassa agatat-
thane silam na paripuressanti, samadhissa agatatthane samadhim na paripuressanti,
vipassanaya agatatthane vipassanam gabbham na gahapessanti. Upatthake samada-
petva samadapetva pujamyeva karonta viharissanti. Amisapuja ca namesa
sasanam ekadivasampi ekayagupanakalamattampi sandharetum na sakkoti.
@Footnote: 1 Ma. buddhagunani  2 cha.Ma. mahayaso mahayasoti, i. sahaya he sahaya heti
@3 cha.Ma.,i. vattanti  4 cha.Ma.,i. antara  5 i. ussavam  6 i. purito
@7 cha.Ma. umapupphamattampi
Mahaviharasadisanhi viharasahassam mahacetiyasadisanca cetiyasahassampi sanam dharetum na
sakkonti. Yena katam, 1- tasseva hoti. Sammapatipatti pana tathagatassa
anucchavika puja. Sa hi tena patthita ceva, sakkoti sasanam ca sandharetum,
tasma tam dassento yo kho anandati adimaha.
      Tattha dhammanudhammapatipannoti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammam
pubbabhagapatipadam patipanno. Sayeva pana patipada anucchavikatta "samici"ti
vuccati, tam samicim patipannoti samicipatipanno. Tameva pubbabhagapatipadasankhatam
anudhammam carati puretiti anudhammacari.
      Pubbabhagapatipadati ca silam acarapannatti dhutangasamadanam yava
gotrabhuto sammapatipada veditabba. Tasma yo bhikkhu chasu agaravesu patitthaya
pannattim atikkamati, anesanaya jivitam 2- kappeti, ayam na dhammanudhammapatipanno. 3-
Yo pana sabbam attano pannattasikkhapadam jinavelam jinamariyadam
jinakalasuttam anumattampi na vitikkamati, ayam dhammanudhammapatipanno nama.
Bhikkhuniyapi eseva nayo. Yo pana upasako panca verani dasa akusalakammapathe
samadaya vattati appeti, 4- ayam na dhammanudhammapatipanno. Yo pana tisu
saranesu pancasu silesu dasasu silesu paripurikari 5- hoti, masassa attha uposathe
karoti, danam deti, gandhapujam malapujam karoti, mataram upatthati, pitaram
upatthati, dhammike samanabrahmane upatthati, ayam dhammanudhammapatipanno nama
hoti. Upasikayapi eseva nayo.
      Paramaya pujayati uttamaya pujaya, ayam hi niramisapuja nama
sakkoti mama sasanam sandharetum. Yava hi ima catasso parisa mam imaya pujaya
pujessanti, tava mama sasanam majjhe nabhassa punnacando viya virocissatiti
dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. yena kammam katam  2 cha.Ma.,i. jivikam  3 i. dhammanudhammapatipadam patipanno
@4 i. appetiti ayam na dissati   5 cha.Ma. paripurakari
                         Upavanattheravannana
      [200] Apasadetiti apaneti. 1- Apehiti apagaccha. Thero ekavacaneneva
talapannam 2- nikkhipitva ekamantam atthasi. Upatthakoti adi pathamabodhiyam
anibaddhupatthakabhavam 3- sandhayaha. Ayam bhante ayasma upavanoti evam therena
vutte anando upavanassa sadosabhavam sallakkheti, handassa niddosabhavam
kathessamiti bhagava yebhuyyena anandati adimaha. Tattha yebhuyyenati idam
asannasattananceva arupadevatananca ohinabhavam 4- sandhaya vuttam. Apphutoti 5-
apphuttho 6- abharito 7- va. Bhagavato kira asannappadese valaggamatte okase
sukhumattabhavam mapetva dasa dasa mahesakkha devata atthamsu. Tasam parato visati
visati. Tasam parato timsam timsam. Tasam parato cattalisam cattalisam. Tasam parato
pannasam pannasam. Tasam parato satthi satthi devata atthamsu. Ta annamannam
hatthena va padena va vatthena va na byabadhenti. "apehi, ma mam
ghattehi"ti vattabbakaranam 8- nama natthi. "ta kho pana sariputta 9- devatayo
dasapi hutva visatipi hutva timsampi hutva cattalisampi hutva pannasampi
hutva satthimpi 10- hutva araggakotinitudanamattepi titthanti, na ca annamannam
byabadhenti"ti 11- vuttasadisava ahesum. Ovarentoti avadharento. 12- Thero
kira pakatiyapi mahasariro hatthipotakasadiso pamsukulacivaram parupitva atimaha viya
ahosi. Tathagatam dassanayati bhagavato mukham datthum alabhamana evam ujjhayimsu.
Kim pana ta theram vinivijjha passitum na sakkontiti. Ama na sakkonti. Devata
hi puthujjane vinivijjha passitum sakkonti, na khinasave. Therassa ca mahesakkhataya
tejussadataya upagantumpi na sakkonti. Kasma pana therova tejussado, na
anne arahantoti? yasma kassapabuddhassa cetiye arakkhadevata ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. apasaresiti apanesi  2 cha.Ma.,i. talavantam  3 i. adibuddhupatthayakabhavam
@4 i. ohitabhavam  5 i. apphutthoti  6 cha.Ma. asamphuttho  7 i. aharito
@8 i. kim vattabbakaranam, cha.Ma. vattabbakaram   9 cha.Ma. sariputtati ayam na dissati
@10 cha.Ma.,i. satthimpi hutvati ayam na dissati  11 an.duka. 20/37/63 samacittavagga
@12 cha.Ma.,i. avarento
      Vipassimhi kira sammasambuddhe parinibbute ekaghanasuvannakkhandhasadisassa
dhatusarirassa ekameva cetiyam akamsu, dighayukabuddhananhi ekameva cetiyam hoti.
Tam manussa ratanayamahi vidatthivitthatahi atthangulabahalahi 1- suvannitthakahi
haritalena ca manosilaya ca mattikakiccam tilateleneva udakakiccam sadhetva
yojanappamanam atthapesum. Tato bhumma devata yojanappamanam, tato akasatthakadevata,
tato unhavalahakadevata, tato abbhavalahakadevata, tato catummaharajika
devata, tato tavatimsa devata yojanappamanam utthapesunti evam sattayojanikam
cetiyam ahosi. Manussesu malagandhavatthadini gahetva agatesu arakkhadevata
gahetva tesam passantanamyeva cetiyam pujenti.
      Tada ayam thero brahmanamahasalo hutva ekam pitavattham adaya
gato. Devata tassa hatthato vattham gahetva cetiyam pujesum. Brahmano tam disva
pasannacitto hutva "ahampi anagate evarupassa buddhassa cetiye arakkhadevata
homi"ti patthanam katva tato cuto devaloke nibbatti. Tassa devaloke ca
manussaloke ca samsarantasseva kassapo bhagava loke uppajjitva parinibbayi.
Tassapi ekameva dhatusariram ahosi. Tam gahetva yojanikam cetiyam karesum. So
tattha arakkhadevata hutva sasane antarahite sagge nibbattitva amhakam
bhagavato kale tato cuto mahakule patisandhim gahetva nikkhamma pabbajitva
arahattam patto. Iti cetiye arakkhadevata hutva agatatta thero tejussadoti
veditabbo.
      Devata ananda ujjhayantiti iti ananda devata ujjhayanti,
na mayham puttassa anno koci doso atthiti dasseti.
      [201] Katham bhuta pana bhanteti kasma aha. Bhagava "tumhe
`devata ujjhayanti'ti vadatha, katham bhuta pana tumhe manasikarotha, 2- kim tumhakam
parinibbanam adhivasenti"ti pucchati. Atha bhagava "naham adhivasanakaranam
vadami"ti tasam anadhivasanabhavam dassento santanandati adimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma. dvangulabahalahi, i. caturangulabahalahi         2 bha. manasikaronti
      Tattha akase pathavisanniniyoti akase pathavim mapetva tattha
pathavisanniniyo. Kandantiti rodanti. Chinnapadam 1- viya papatantiti majjhe chinna
viya hutva yato va tato va patanti. Avattantiti avattantiyo 2- patitatthanameva
agacchanti. Vivattntiti patitatthanato parabhagam vattamana gacchanti. Apica dve
pade pasaretva sakim purato sakim pacchato sakim vamato sakim dakkhinato
samparivattamanapi "avattanti vivattanti"ti vuccanti. Santananda devata
pathaviya pathavisanniniyoti pakatipathaviyam 3- kira devata dharetum na sakkonti, 4-
tattha hatthakabrahma viya devata osidanti. Tenaha bhagava "olarikam  hatthaka
attabhavam abhinimminahi"ti. 5- Tasma ya devata pathaviyam pathavim mapesum, ta
sandhaya vuttam "pathaviyam pathavisanniniyo"ti.
      Vitaragati pahinadomanassa silathambhasadisa anagamikhinasavadevata.
                        Catusamvejaniyatthanavannana
      [202] Vassam vutthati buddhakale kira dvisu kalesu bhikkhu
sannipatanti upakatthaya vassupanayikaya kammatthanagahanattham, vutthavassa ca
gahitakammatthananuyogena nibbattitavisesarocanattham. Yatha ca buddhakale, evam
tambapannidipepi aparagangaya 6- bhikkhu lohapasade sannipatimsu, paragangaya
bhikkhu tissamahavihare evameva karonti. 7- Tesu aparagangaya bhikkhu
sankarachaddanasammajjaniyo gahetva mahavihare sannipatitva cetiye sudhakammam katva
vutthavassa agantva lohapasade sannipatitva 8- vattam katva phasukatthanesu
vasitva vutthavassa agantva lohapasade pancanikayamandale, yesam pali
paguna, te palim sajjhayanti. Yesam atthakatha paguna, te atthakatham sajjhayanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. chinnapatam  2 ka. vattantiyo  3 cha.Ma.,i. pakatipathavi  4 cha.Ma.,i. sakkoti
@5 an.tika. 20/128/272 hatthakasutta   6 cha.Ma. paragangaya evamuparipi
@7 cha.Ma.,i. evameva karontiti ayam na dissati  8 cha.Ma.,i. sannipatathati
Yo palim va atthakatham va viradheti, tam "kassa santike taya gahitan"ti
vicaretva ujum katva gahapenti. Paragangavasinopi tissamahavihare evameva
karonti. Evam dvisu kalesu sannipatitesu bhikkhusu ye pure vassupanayikaya
kammatthanam gahetva gata visesarocanattham agacchanti, evarupe sandhaya
"pubbe bhante vassam vuttha"ti adimaha.
      Manobhavaniyeti manasa bhavite sambhavite. Ye va mano manam bhaventi
vaddhenti ragarajadini pavahenti, evarupeti attho. Thero kira vattasampanno
mahallakabhikkhu disva thaddho hutva na nisidati, paccuggamanam katva hatthato
chattanca pattacivaranca gahetva pitham papphotetva deti, tattha nisinnassa vattam
katva senasanam patijaggitva deti. Navakam bhikkhum disva tunhibhuto na nisidati,
samipe thatva vattam karoti. 1- So taya vattapatipattiya aparihanim patthayamano
evamaha.
      Atha bhagava "anando manobhavaniyanam dassanam na labhissamiti cinteti,
handassa manobhavaniyanam dassanatthanam acikkhissami, yattha vasanto itocitoca
anahinditvava lacchati manobhavaniye bhikkhu dassanaya"ti cintetva cattarimaniti
adimaha.
      Tattha saddhassati buddhadisu pasannacittassa vattasampannassa, yassa
pato patthaya cetiyanganavattadini sabbavattani kataneva pannayanti. Dassaniyaniti
dassanarahani dassanatthaya gantabbani. Samvejaniyaniti samvegajanakani. Thananiti
karanani, padesatthanani va.
      Ye hi keciti idam cetiyacarikaya satthakabhavadassanattham vuttam. Tattha
cetiyacarikam ahindantati ye ca tava tattha tattha cetiyanganam sammajjitva 2-
asanani dhovanta 3- bodhimhi udakam asincanta ahindanti, tesu vattabbameva
natthi. Asukavihare "cetiyam vandissama"ti nikkhamitva pasannacitta
antara kalam karontapi anantarayena sagge patitthahissantiyevati dasseti.
@Footnote: 1 i. kareti         2 cha.Ma., i. sammajjanta          3 Ma. dhovanti
                        Anandapucchakathavannana
      [203] Adassanam anandati yadetam matugamassa adassanam,
ayamettha anudhammapatipattiti 1- dasseti. Dvaram pidahitva senasane nisinno hi
bhikkhu agantva dvare thitampi matugamam yava na passati, tavassa ekamseneva
lobho na uppajjati, na cittam calati. Dassane pana satiyeva tadubhayampi assa.
Tenaha  "adassanam ananda"ti. Dassane bhagava sati kathanti bhikkham gahetva
upagatatthanadisu dassane sati katham patipajjitabbanti pucchati. Atha bhagava
yasma khaggam gahetva "sace maya saddhim alapasi, ettheva te sisam patessami"ti
thitapurisena va, "sace maya saddhim alapasi, ettheva te mamsam vadhapetva 2-
khadissami"ti thitaya va yakkhiniya alapitum varam. Ekasseva hi
attabhavassa tappaccaya vinaso hoti, na apayesu aparicchinnadukkhanubhavanam.
Matugamena pana allapasallape sati vissaso hoti, vissase sati otaro
hoti, otinnacitto silabyasanam patva apayapurako hoti, tasma analapoti
aha. Vuttampi cetam:-
                sallape asihatthena          pisacenapi sallape
                asivisampi  aside         yena dattho na jivati
                natveva eko ekaya       matugamena sallapeti. 3-
      Alapanteti 4- sace matugamo divasam va pucchati, silam va yacati, dhammam
va sotukamo hoti, panham va pucchati, tatharupam va panassa pabbajitehi
kattabbakammam hoti, evarupe kale analapantam "mugo ayam, badhiro ayam, bhutvava
thaddhamukho nisidati"ti vadati, tasma avassam alapitabbam hoti. Evam alapantena
pana bhante 5- katham patipajjitabbanti pucchati. Atha bhagava "etha tumhe bhikkhave
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. uttama patipattiti  2 cha.Ma. murumurapetva, i. patapatapetva khadamiti
@3 an.pancaka. 22/55/78  matuputtasutta (sya)   4 cha.Ma.,i. alapantena panati
@5 cha.Ma.,i. bhanteti ayam na dissati
Matumattisu matucittam upatthapetha, bhaginimattisu bhaginicittam upatthapetha,
dhitumattisu dhitucittam utthapetha"ti 1- idam ovadam sandhaya sati ananda
upatthapetabbati aha.
      [204] Abyavatati atantibaddha nirussukka hotha. Sadatthe 2-
ghatathati uttamatthe arahatte ghatatha. Anuyunjathati tadadhigamaya anuyogam karotha.
Appamattati tattha avippavutthasati. 3- Viriyatapayogena atapino. Kaye ca jivite
ca nirapekkhataya pahitatta pesitacitta viharatha.
      [205] Katham pana bhanteti tehi khattiyapanditadihi katham pana
patipajjitabbam. Addha mam te patipucchissanti "katham bhante ananda tathagatassa
sarire patipajjitabban"ti,  "tesaham katham pativacanam demi"ti pucchati. Ahatena
vatthenati navena kasikavatthena. Vihatena kappasenati supothitena kappasena.
Kasikavattham hi sukhumatta telam na ganhati, kappaso pana ganhati. Tasma
"vihatena kappasena"ti aha. Ayasayati 4- sovannaya. Sovannam hi idha
"ayasan"ti adhippetam.
                         Thuparahapuggalavannana
      [206] Raja cakkavattiti ettha kasma bhagava agaramajjhe vasitva
kalakatassa ranno thupakaranam 5- anujanati, na silavato puthujjanabhikkhussati.
Anacchariyatta. Puthujjanabhikkhunanhi thupe anunnayamane tambapannidipe tava
thupanam okaso na bhaveyya, tatha annesu thanesu. Tasma "anacchariya te
bhavissanti"ti nanujanati. Raja cakkavatti 6- ekova nibbattati, tenassa thupo
acchariyo hoti. Puthujjanasilavato pana parinibbutabhikkhuno viya mahantampi sakkaram
katum vattatiyeva.
@Footnote: 1 sam. sala. 18/195/140 bharadvajasutta (sya) 2 cha.Ma. saratthe 3 cha.Ma.
@avipamutthisati  4 cha.Ma. ayasayati  5 cha.Ma. thuparahatam  6 i. cakkavattiti ayam na
dissati
                       Anandaacchariyadhammavannana
      [207] Viharanti idha mandalamalo viharoti adhippeto, tam
pavisitva. Kapisisanti dvarabahakotiyam thitam aggalarukkham. Rodamano atthasiti
so kira ayasma cintesi "satthara mama samvegajanakam vasanatthanam kathitam, cetiya-
carikaya satthakabhavo kathito, matugame patipajjitabbapanho visajjito, attano
sarire patipatti akkhata, cattaro thuparaha kathita, dhuvam ajja bhagava
parinibbayissati"ti, tassevam cintayato balavadomanassam uppajji. Athassa etadahosi
"bhagavato santike rodanam nama aphasukam, ekamantam gantva sokam tanukam
karissami"ti, so tatha akasi. Tena vuttam "rodamano atthasi"ti.
      Ahanca vatamhiti ahanca vata amhi. Aham vatamhitipi patho. Yo
mama anukampakoti yo mam anukampati anusasati, svedani patthaya kassa mukhadhovanam
dassami, kassa pade dhovissami, kassa senasanam patijaggissami, kassa pattacivaram
gahetva vicarissamiti bahulam 1- vilapi. Amantesiti bhikkhusamghassa antare
theram adisva amantesi. Mettena kayakammenati mettacittavasena pavattitena
mukhadhovanadanadikayakammena. Hitenati hitavuddhiya katena. Sukhenati
sukhasomanassavasena 2- katena, na dukkhina dummanena hutvati attho. Advayenati dve
kotathase katva akatena. Yatha hi eko sammukhava karoti na parammukha, eko
parammukhava karoti na sammukha, evam vibhagam akatva katenati vuttam hoti.
Appamanenati pamanavirahitena. Cakkavalampi hi atisambadham, bhavaggampi atinicam,
taya katakayakammameva bahunti dasseti.
      Mettena vacikammenati mettacittavasena pavattitena mukhadhovana-
kalarocanadina vacikammena. Apica ovadam sutva "sadhu bhante"ti vacanampi mettam
vacikammameva, mettena manokammenati kalasseva sarirapatijagganam katva vivittasane
nisiditva "sattha arogo hotu, abyapajjho sukhi"ti evam pavattitena
@Footnote: 1 cha.Ma., i. bahum                    2 cha.Ma. sukhasomanasseneva
Manokammena. Katapunnositi kappasatasahassam abhiniharasampannositi dasseti.
Katapunnomhiti 1- ca ettavata ma visattho pamadamapajji, athakho padhanamanuyunja.
Evam hi anuyutto khippam hohisi anasavo, dhammasangitikale arahattam papunissasi.
Na hi madisassa kataparicariya nipphala nama hotiti dasseti.
      [208] Evanca pana vatva mahapathavim pattharanto viya akasam
vittharento viya cakkavalagirim ussadento 2- viya sinerum ukkhipento viya
mahajambum khandhe gahetva calento viya ayasmato anandassa gunakatham
arabhanto athakho bhagava bhikkhu amantesi.
      Tattha "yepi te bhikkhave etarahi"ti kasma na vuttam. Annassa
buddhassa natthitaya. Eteneva cetam veditabbam  "yatha cakkavalantarepi anno
buddho natthiti. Panditoti viyatto. 3- Medhaviti khandhadhatuayatanadisu kusalo.
      [209] Bhikkhuparisa anandam dassanayati ye bhagavantam passitukama
theram upasankamanti, ye ca "ayasma kira anando samantapasadiko abhirupo
dassaniyo bahussuto samghasobhano"ti therassa gune sutvava agacchanti, te
sandhaya "bhikkhuparisa anandam dassanaya upasankamanti"ti vuttam. Esa nayo
sabbattha. Attamanati savanena no dassanam sametiti sakamana tutthacitta. Dhammanti
"kacci avuso khamaniyam, kacci yapaniyam, kacci yonisomanasikare 4- kammam karotha,
acariyupajjhayavattam puretha"ti evarupam patisantharadhammam. Tattha bhikkhunisu "kacci
bhaginiyo attha garudhamme samadaya vattatha"ti idampi nanakaranam hoti. Upasakesu
agatesu "upasaka na te kacci sisam va angam va rujjati, aroga te
puttabhataro"ti na evam patisantharam karoti, evam pana karoti "katham pana upasaka
tini saranani panca silani rakkhatha, masassa attha uposathangani 5- karotha,
matapitunam upatthanavattam karotha, 6- dhammikasamanabrahmane patijaggatha"ti
upasikasupi eseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. katapunnositi   2 cha.Ma. osarento, i. ubbadento, Ma. otarento
@3 cha.Ma. byatto, i. vayatto  4 cha.Ma.,i. yoni somanasikarena
@5 cha.Ma.,i. uposathe        6 cha.Ma.,i. puretha
      Idani anandattherassa cakkavattina saddhim opammam karonto
cattarome bhikkhaveti adimaha. Tattha khattiyati abhisitta ca anabhisitta ca
khattiyajatika. Te kira "raja cakkavatti nama abhirupo dassaniyo pasadiko
akasena vicaranto rajjam anusasati dhammiko dhammaraja"ti tassa gunakatham
sutva savanena dassanamhi samente 1- attamana honti. Bhasatiti kathento "katham
tata rajadhammam puretha, pavenim rakkhatha"ti patisantharam karoti. Brahmanesu
pana "katham acariya mante vacetha, katham antevasika mante ganhanti, dakkhinam
va vatthani va kapilakam va labhatha"ti 2- evam patisantharam karoti. Gahapatisu "katham
tata na vo rajakulato dandena va balina va pila atthi, samma devo
dharam anupavecchati, sassani sampajjanti"ti evam patisantharam karoti. Samanesu
"katham bhante kacci 3- pabbajitaparikkhara sulabha, samanadhamme na pamajjatha"ti
evam patisantharam karoti.
                      Mahasudassanasuttadesanavannana
      [210] Khuddakanagaraketi nagarapatirupake sambadhe khuddakanagarake.
Ujjangalanagaraketi visamanagarake. Sakhanagaraketi yatha rukkhanam sakha nama khuddaka
honti, evameva annesam mahanagaranam sakhasadise khuddakanagarake. Khattiyamahasalati
khattiyamahasarappatta mahakhattiya. Esa nayo sabbattha.
      Tesu khattiyamahasala nama yesam kotisatampi kotisahassampi dhanam
nikkhanitva thapitam, divasaparibbayo ekam kahapanasakatam niggacchati, sayam dve
pavisanti. Brahmanamahasala nama yesam asitikotidhanam nihitam hoti, divasaparibbayo
ekam kahapanakumbham 4- niggacchati, sayam ekasakatam pavisati. Gahapatimahasala
nama yesam cattalisakotidhanam nihitam hoti, divasaparibbayo panca kahapanambanani
niggacchati, sayam kumbho pavisati.
@Footnote: 1 cha.Ma. samanti, i. sametiti   2 cha.Ma. alatthati
@3 cha.Ma. kaccisaddo na dissati   4 cha.Ma. eko kahapanakumbho, i. eko kahapanatumbo
      Ma hevam ananda avacati ananda ma evam avaca, "na idam
khuddakanagarakan"ti vattabbam. Aham hi imasseva nagarassa sampattim kathetum "anekavaram
tittham nisidam mahantenussahena mahantena parakkamena idhagato"ti vatva
bhutapbbanti adimaha. Subhikkhati khajjabhojjasampanna. Hatthisaddenati ekasmim
hatthimhi saddam karonte caturasitihatthisahassani saddam karonti, iti hatthisaddena
avivitta hoti. Tatha assasaddena. Punnavanto panettha satta catusindhavayuttehi
rathehi annamannam anubandhamana antaravithisu vicaranti, rathasa ddena avivitta hoti.
Niccappayojitaneva panettha bheriadini turiyani, iti bherisaddadihipi
avivattava hoti. Tattha sammasaddoti kamsatalasaddo. Talasaddoti 1-
panitalacaturassaambanatalasaddo. 2- "kutabherisaddo"tipi vadanti.
      Asatha pivatha khadathati asnatha pivatha khadatha. Ayam panettha sankhepo,
bhunjatha bhoti imina dasamena saddena avivitta hoti anupacchinnasadda. Yatha
panannesu nagaresu "kacavaram chaddetha, kuddalam ganhatha, pacchim ganhatha, pavasam
gamissama, tandulaputam ganhatha, bhattaputam ganhatha, phalakavudhani sajjapetha"ti 3-
evarupa sadda honti, na idha evam ahositi dasseti.
      "dasamena saddena"ti ca vatva "kusavati ananda rajadhani sattahi
pakarehi parikkhitta ahosi"ti sabbam mahasudassanasuttam nitthapetva gaccha
tvam anandati adimaha.
      Tattha abhikkamathati abhimukha kamatha, agacchathati attho. Kim pana te
bhagavato agatabhavam na janantiti? jananti. Buddhanam gatagatatthane 4- nama
mahantam kolahalam hoti, kenacideva karaniyena nisinnatta nagata. "te
agantva bhikkhusamghassa thananisajjokasam samvidahitva dassanti"ti tesam santike
avelayampi bhagava pesesi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. panitalasaddoti           2 cha.Ma. panina caturassaambna....
@3 cha.Ma., i. sajjani karothati          4 cha.Ma. gatagatatthanam, i. gatatthane
                        Mallanam vandanavannana
      [211] Amhakam ca noti ettha nokaro nipatamatto. Aghavinoti
uppannadukkha. Dummanati anattamana. Cetodukkhasamappitati domanassasamappita.
Kulaparivattaso kulaparivattaso thapetvati ekekam kulaparivattam kulasamkhepam vithisabhagena
ceva racchasabhagena ca visum visum thapetva.
                       Subhaddaparibbajakavatthuvannana
      [212] Subhaddo nama paribbajakoti udiccabrahmanamahasalakula
pabbajito channaparibbajako. Kankhadhammoti vimatidhammoti vimatidhammo. Kasma
panassa ajja evam ahositi? tathavidhaupanissayatta. Pubbe kira punnakaranakale
dve bhataro ahesum. Te ekatova sassam akamsu. Tattha jetthakassa "ekasmim
sasse nava vare aggasassadanam maya kattabban"ti 1- ahosi. So vappakale
vijaggam nama datva gabbhakale kanitthena saddhim mantesi "gabbhakale gabbham
phalitva dassama"ti. Kanittho "tarunasassam nasetukamosi"ti aha. Jettho
kanitthassa ananuvattanabhavam natva khettam vibhajitva attano kotthasato gabbham
phalitva khiram niharitva sappiphanitena 2- samyojetva adasi, puthukakale puthukam
karetva adasi, layanakale layanaggam adasi, venikaranakale veniggam 3-
adasi, kalapadisu kalapaggam, khalaggam, maddagagam, 4- kotthagganti  evam ekasasse
nava vare aggadanam adasi. Kanittho pana uddharitva adasi.
      Tesu jetthako annakondannatthero 5- jato, bhagava "kassa
nukho aham pathamam dhammam deseyyan"ti olokento "annakondanno 5- ekasmim
sasse nava vare 6- aggadanani adasi, imam aggadhammam tassa desessami"ti
sabbapathamam dhammam desesi. So attharasahi brahmakotihi saddhim sotapattiphale
patitthasi. Kanittho pana ohiyitva paccha danassa dinnatta satthu
parinibbanakale evam cintetva sattharam datthukamo ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. databbanti   2 cha.Ma. sappinavanitena   3 cha.Ma. venikarane venaggam
@4 cha.Ma. khalabhandaggam, i. bhandaggam   5-5 cha.Ma. annasikondannatthero, annasi...
@6 cha.Ma.,i. vareti dissati
      Ma tathagatam vihethesiti thero kira "ete annatitthiya nama
attaggahanameva ganhanti, tassa visajjapanatthaya bhagavato bahum bhasamanassa
kayikavacasikavihesa bhavissati, pakatiyapi ca kilantoyeva bhagava"ti mannamano
evamaha. Paribbajako "na me ayam bhikkhu okasam karoti, atthikena pana
anuvattitva karetabbo"ti theram anuvattento dutiyampi tatiyampi aha.
      [213] Assosi khoti sanidvare thitassa bhasato pakatisoteneva
assosi, sutva ca pana subhaddasseva atthaya mahata ussahena agatatta
alam anandati adimaha. Tattha alanti patikkhepatthe nipato. Annapekkho vati
natukamova 1- hutva. Abbhannimsuti yatha tesam patinna, tatheva janimsu. Idam
vuttam hoti:- sace nesam sa patinna niyyanika, sabbe abbhannimsu,
no ce, na abbhannimsu. Tasma kim tesam patinna niyyanika, na niyyanikati
ayameva tassa panhassa attho. Atha bhagava tesam aniyyanikabhavakathanena
atthanabhavato 2- ceva okasabhavato ca "alan"ti patikkhipitva dhammameva
desesi. Pathamayamamhi mallanam dhammam desetva majjhimayame subhaddassa, pacchimayame
bhikkhusamgham ovaditva balavapaccusasamaye parinibbayissamiti 3- bhagava agato.
      [214] Samanopi tattha na upalabbhatiti pathamo sotapannasamanopi
tattha natthi, dutiyo sakadagamisamanopi, tatiyo anagamisamanopi, catuttho
arahantasamanopi tattha natthiti attho. "imasmim kho"ti purimadesanaya aniyamato
vatva idani attano sasanam niyamento aha. Sunna parappavada samanebhiti
catunnam magganam atthaya araddhavipassakehi catuhi, maggatthehi catuhi, phalatthehi
catuhiti dvadasahi samanehi parappavada sunna tuccha rittaka. Ime ca subhaddati
ime dvadasa bhikkhu. Samma vihareyyuynati ettha sotapanno attana 4-
adhigatatthanam annassa kathetva tam sotapannam karonto samma viharati nama.
Esa nayo sakadagamiadisu. Sotapattimaggattho annampi sotapattimaggattham
@Footnote: 1 cha.Ma. annatukamova              2 cha.Ma. atthabhavato, i. abhavato
@3 cha.Ma., i. parinibbayissamicceva     4 cha.Ma. attano
Karonto samma viharati nama. Esa nayo sesamaggatthesu. Sotapattimaggatthaya
araddhavipassako attana pagunam kammatthanam gahetva annampi sotapattimaggatthaya
araddhavipassakam karonto samma viharati nama. Esa nayo sesamaggatthaya
araddhavipassakesu. Idam sandhayaha "samma vihareyyun"ti. Asunno loko
arahantehi assati nalavanam saravanam viya nirantaro assa.
      Ekunatimso vayasati vayena ekunatimsavasso hutva. Yam pabbajinti
ettha yanti nipatamattam. Kimkusalanuesiti "kimkusalan"ti anuesanto pariyesanto.
Tattha "kimkusalan"ti sabbannutananam adhippetam, tam gavesantoti attho. Yato ahanti
yato patthaya aham pabbajito, etthantare samadhikani pannasa vassani
hontiti dasseti. Nayassa dhammassati ariyamaggadhammassa. Padesavattiti padese
vipassanamaggepi vattento. Ito bahiddhati mama sasanato bahiddha. Samanopi
natthiti padesavattivipassakopi natthi, pathamasamano sotapannopi natthiti vuttam
hoti.
      [215] Ye etthati ye tumhe ettha sasane satthara sammukha
antevasikabhisekena abhisitta, tesam te labha tesam te suladdhanti. Bahirasamaye
kira yam antevasikam acariyo "imam pabbajehi, imam ovada, imam anusasa"ti
vadati, so tena attano thane thapito hoti, tasma tassa "imam pabbajehi,
imam ovada, imam anusasa"ti ime labha honti. Therampi subhaddo tameva
bahirasamayam gahetva evamaha.
      Alattha khoti katham alattha? thero kira tam ekamantam netva udakatumbato
Paniyena sisam temetva tacapancakakammatthanam kathetva kesamassum oharetva
kasayani vatthani acchadapetva saranani datva bhagavato santikam anesi.
Bhagava upasampadetva kammatthanam acikkhi. So tam gahetva uyyanassa ekamante
cankamam adhitthaya ghatento vayamanto vipassanam sodhento 1- saha patisambhidahi
@Footnote: 1 cha.Ma. vaddhento, i. maram nisedhento
Arahattam patva agamma bhagavantam vanditva nisidi. Tam sandhaya "acirupasampanno
kho pana"ti adi vuttam.
      So ca bhagavato pacchimo sakkhisavako ahositi sangitikarakanam
vacanam. Tattha yo bhagavati dharamane pabbajitva aparabhage upasampadam labhitva
kammatthanam gahetva arahattam papunati, upasampadampi va bhagavati dharamaneyeva
labhitva aparabhage kammatthanam gahetva arahattam papunati, kammatthanampi va
dharamaneyeva gahetva aparabhage arahattameva papunati, sabbopi so pacchimo
sakkhisavako. Ayam pana dharamane bhagavati pabbajito ca upasampanno ca kammatthanam
ca gahetva arahattam pattoti.
                     Pancamabhanavaravannana nitthita.
                          ------------
                       Tathagatapacchimavacavannana
      [216] Idani bhikkhusamghassa ovadadanam 1- araddham, tam dassetum
athakho bhagavati adi vuttam. Tattha desito pannattoti dhammopi desito ceva
pannatto ca, vinayopi desito ceva pannatto ca. Pannatto nama thapito
patthapitoti attho. So vo mamaccayenati so dhammavinayo tumhakam mamaccayena
sattha. Maya hi vo thiteneva "idam lahukam, idam garukam, idam satekiccham, idam
atekiccham, idam lokavajjam, idam pannattivajjam, ayam apatti puggalassa santike
vutthati, ayam apatti ganassa santike vutthati, ayam apatti samghassa
santike vutthati"ti sattapattikkhandhavasena otinne vatthusmim sakhandhakaparivaro
ubhatovibhango vinayo nama desito, tam sakalampi vinayapitakam mayi parinibbute tumhakam
satthu kiccam sadhessati.
      Thiteneva ca maya "ime cattaro satipatthana, cattaro sammappadhana,
cattaro iddhipada, pancindriyani, panca balani, satta bojjhanga, ariyo
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ovadam arabhi.
Atthangiko maggo"ti tena tenakarena ime dhamme vibhajitva vibhajitva
suttantapitakam desitam. Tam sakalampi suttantapitakam mayi parinibbute tumhakam satthu
kiccam sadhessati. Thiteneva ca maya "ime pancakkhandha, dvadasayatanani,
attharasa dhatuyo, cattari saccani, bavisatindriyani, nava hetu, cattaro
ahara, satta phassa, satta vedana, satta sanna, satta sancetana, satta
cittani. Tatrapi `ettaka dhamma kamavacara, ettaka rupavacara, ettaka
arupavacara, ettaka pariyapanna, ettaka apariyapanna, ettaka lokiya,
ettaka lokuttara"ti ime dhamme vibhajitva vibhajitva catuvisatisamantapatthanam
anantanayamahapatthanapatimanditam abhidhammapitakam desitam, tam sakalampi abhidhammapitakam
mayi parinibbute tumhakam satthu kiccam sadhessatiti.
      Iti sabbam cetam abhisambodhito patthaya yava parinibbana pancacattalisavassani
bhasitam lapitam "tini pitakani panca nikaya navangani caturasitidhammakkhandhasahassani"ti
evam mahappabhedam hoti. Iti imani caturasitidhammakkhandhasahassani titthanti, aham
ekakova parinibbayissami. 1- Ahanca kho panidani ekakova ovadami anusasami,
mayi parinibbute imani caturasitidhammakkhandhasahassani tumhe ovadissanti
anusasissantiti evam bhagava bahuni karanani dassento "so vo mamaccayena
sattha"ti ovaditva puna anagate carittam dassento yatha kho panati adimaha.
      Tattha samudacarantiti kathenti voharanti. Namena va gottena vati
"navaka"ti avatva "tissa, naga"ti evam namena va, "kassapa, gotta"ti 2-
evam gottena va, "avuso tissa, avuso kassapa"ti evam avuso vadena
va samudacaritabbo. Bhanteti va ayasmati vati bhante tissa, ayasma tissati
evam samudacaritabbo. Samuhanatuti akankhamano samuhanatu, yadi icchati samuhaneyyati
attho. Kasma pana samuhanathati ekamseneva avatva vikappavacanena thapesiti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. parinibbayami  2 cha.Ma., i. gotamati
Mahakassapassa balam ditthatta. Passati hi bhagava "samuhanathati vuttepi sangitikale
kassapo na samuhanissati"ti. Tasma vikappeneva thapesi.
      Tattha "ekacce thera evamahamsu cattari parajikani thapetva
avasesani khuddanukhuddakani"ti adina nayena pancasatikasangitiyam khuddanukhuddakakatha
agatava. Vinicchayo cettha samantapasadikaya vutto.
      Keci panahu:- "bhante nagasena katamam khuddakam, katamam anukhuddakan"ti milindena
ranna pucchitena 1- "dukkatam maharaja khuddakam, dubbhasitam anukhuddakan"ti
vuttatta nagasenatthero khuddanukhuddakam janati. Mahakassapatthero pana tam
ajananto:-
      sunatu me avuso samgho, santamhakam sikkhapadani gihigatani,
gihinopi jananti "idam vo samananam sakyaputtiyanam kappati, idam vo na
kappati"ti. Sace mayam khuddanukhuddakani sikkhapadani samuhanissama, bhavissanti
vattaro "dhumakalikam samanena gotamena savakanam sikkhapadam pannattam, yavimesam
sattha atthasi, tavime sikkhapadesu sikkhimsu, yato 2- imesam sattha parinibbuto,
nadanime 3- sikkhapadesu sikkhanti"ti. Yadi samghassa pattakallam, samgho apannattam
na pannapeyya, pannattam na samucchindeyya, yathapannattesu sikkhapadesu
samadaya vatteyya, esa nattiti kammavacam savesiti. Na tam evam gahetabbam.
Nagasenatthero hi "paravadino okaso ma ahosi"ti evamaha. Mahakassapatthero
"khuddakanukhuddakapattim na samuhanissami"ti kammavacam savesiti.
      Brahmadandakathapi sangitiyam agatatta samantapasadikayam vinicchita.
      [217] Kankhati dvelhakam. Vimatiti vinicchitum asamatthata, buddho
nukho, na buddho nukho, dhammo nukho, na dhammo nukho, samgho nukho, na samgho
nukho, maggo nukho, na maggo nukho, patipada nukho, na patipada nukhoti
yassa samsayo uppajjeyya, tam vo vadami "pucchatha bhikkhave"ti ayamettha samkhepattho.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pucchito  2 i. yada  3 i. nadanimesu
Satthugaravenapi na puccheyyathati mayam satthu santike pabbajimha, 1- cattaro
paccayapi no satthu santakava, te mayam ettakam kalam kankham akatva na arahama
ajja pacchimakale kankham katunti sace evam satthari garavena na pucchatha.
Sahayakopi bhikkhave sahayakassa arocetuti tumhakam yo yassa bhikkhuno sandittho
sambhatto, so tassa arocetu, aham ekabhikkhussa 2- kathessami, tassa katham sutva
sabbe nikkankha bhavissathati dasseti.
      Evam pasannoti evam saddahami ahanti attho. Nanamevati
nikakankhabhavam paccakkhakaranam nanameva, ettha tathagatassa na saddhamattanti attho.
Imesam hi annadati imesam antosaniyam nisinnanam pancannam bhikkhusatanam.
Yo pacchimakoti yo gunavasena pacchimako. Anandattheramyeva sandhayaha.
      [218] Appamadena sampadethati satiavippavasena sabbakiccani
sampadeyyatha. Iti bhagava parinibbanamance nipanno pancacattalisavassani
dinnam ovadam sabbam ekasmim appamadapadeyeva pakkhipitva adasi. Ayam tathatatassa
pacchima vacati idam pana sangitikarakanam vacanam.
                         Parinibbutakathavannana
      [219] Ito param yam parinibbanaparikammam katva bhagava parinibbuto,
tam dassetum athakho bhagava pathamajjhananti adi vuttam. Tattha parinibbuto bhanteti
nirodham samapannassa bhagavato assasapassasanam abhavam disva pucchati. Na
avusoti thero katham janati? thero kira satthara saddhimyeva tam tam samapattim
samapajjanto yava nevasannanasannayatana vutthanam, tava gantva idani
bhagava nirodhasamapattim samapanno, anto nirodhe 3- ca kalakiriya nama natthiti
janati.
@Footnote: 1 cha.Ma. pabbajimha  2 cha.Ma. etassa bhikkhussa  3 i. anto nirodho
     Akakho bhagava sannavedayitanirodhasamapattiya vutthahitva
nevasannanasannayatanam samapajji .pe. Tatiyajjhana vutthahitva catuttham jhanam
samapajjiti ettha bhagava catuvisatiya thanesu pathamam jhanam samapajjati, 1- terasasu
thanesu dutiyam, tatha tatiyam, pannarasasu thanesu catuttham jhanam samapajji. Katham?
dasasu asubhesu, dvattimsakare, atthasu kasinesu, mettakarunamuditasu, anapane,
paricchedakaseti imesu tava catuvisatiya thanesu pathamam jhanam samapajji. Thapetva
pana dvattimsakaranca dasa asubhani ca sesesu terasasu dutiyam jhanam, tesuyeva
ca tatiyam jhanam samapajji. Atthasu pana kasinesu, upekkhabrahmavihare, anapane,
paricchedakase, catusu aruppesuti imesu pannarasasu thanesu catuttham jhanam
samapajji. Ayampi ca sankhepakathava. Nibbanapuram pavisanto pana bhagava dhammassami
sabbapi catuvisatikotisatasahassasankhata samapattiyo pavisitva videsam gacchanto
natijanam alingitva viya sabbam samapattisukham anubhavitva pavittho.
      Catutthajjhana vutthahitva samanantara bhagava parinibbayiti ettha
jhanasamanantaram, paccavekkhana samanantaranti dve samanantarani. Tattha jhana 2-
vutthaya bhavangam otinnassa tattheva parinibbanam jhanasamanantaram nama. Jhana
vutthahitva puna jhanangani paccavekkhitva bhavangam otinnassa tattheva parinibbanam
paccavekkhanasamanantaram nama. Imani dvepi samanantaraneva. Bhagava pana jhanam
samapajjitva jhana vutthaya jhanangani paccavekkhitva bhavangacittena abyakatena
dukkhasaccena parinibbayi. Ye hi keci buddha va savaka 3- va antamaso
kunthakipilikam 4- upadaya sabbe bhavangacitteneva abyakatena dukkhasaccena kalam
karontiti.
      [220] Mahabhumicaladini vuttanayanevati. Bhutati satta. Appatipuggaloti
patibhagapuggalavirahito. Balappattoti dasavidhananabalappatto.
      [221] Uppadavayadhamminoti uppadavayasabhava. Tesam vupasamoti
tesam sankharanam vupasamo, asankhatam nibbanameva sukhanti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. samapajji  2 i. catutthajjhana  3 cha.Ma., i. paccekabuddha va
@  ariyasavaka va  4 cha.Ma. kunthakipillikam,
      [222] Nahu assasapassasoti na jato assasapassaso. Anejoti
tanhasankhaya ejaya abhavena anejo. Santimarabbhati anupadisesanibbanam
arabbha paticca sandhaya. Yam kalamakariti yo kalam akari. Idam vuttam hoti
"avuso yo mama sattha buddhamuni santim gamissamiti santim arabbha kalamakari,
tassa thitacittassa tadino idani assasapassaso na jato natthi nappavattati"ti.
      Asallinenati alinena asankutitena suvikasiteneva cittena. Vedanam
ajjhavasayiti vedanam adhivasesi, na vedananuvatti hutva itocitoca samparivattayi. 1-
Vimokkhoti kenaci dhammena anavaranavimokkho sabbaso apannattibhavupagamo
pajjotanibbanasadiso jatoti. 2-
      [223] Tadasiti "saha parinibbana mahabhumicalo"ti evam hettha
vuttabhumicalameva sandhayaha. Tanhi lomahamsananca bhimsanakanca asi. Sabbakaravarupeteti
sabbavarakaranupete.
      [224] Avitaragati puthujjana ceva sotapannasakadagamino ca.
Tesam hi domanassam appahinam. Tasma tepi baha paggayha kandanti. Ubhopi
hatthe sise thapetva rodantiti sabbam purimanayeneva veditabbam.
      [225] Ujjhayantiti "ayya attanapi adhivasetum na sakkonti,
sesajanam katham samassasessanti"ti vadantiyo ujjhayanti. Katham bhuta pana bhante
anuraddhati 3- devata bhante katham bhuta ayasma anuruddho sallakkheti, kim ta
satthu parinibbanam adhivasenti.
      Atha tasam pavuttim 4- dassanattham thero santavusoti adimaha. Tam vuttatthameva.
Rattavasesanti balavapaccuse parinibbutatta rattiyavasesam cullakaddhanam.
Dhammiya kathayati anna patiyekka dhammakatha nama natthi, "avuso sadevake
nama loke apatipuggalassa satthuno ayam maccuraja na lajjati, kimangam pana
@Footnote: 1 cha.Ma. samparivatti.  2 cha.Ma. itisaddo na dissati   3 cha.Ma. katham bhuta pana bhante
@ayasma anuruddho devata manasikarotiti, i. katham bhuta pana bhante ayasma anuruddho
@sallakkhetiti  4 cha.Ma. pavattim evamuparipi
Lokiyamahajanassa lajjissati"ti evarupaya pana maranapatisamyuttaya kathaya
vitinamesum. Tesanhi tam katham kathentanam muhutteneva arunam uggacchi.
      [226] Athakhoti arunuggamhi 1- thero theram etadavoca. Teneva
karaniyenati kidisena nukho parinibbanatthane malagandhadisakkarena bhavitabbam,
kidisena bhikkhusamghassa nisajjanatthanena bhavitabbam, kidisena khadaniyabhojaniyena
bhavitabbanti evam yam bhagavato parinibbutabhavam sutva kattabbam, teneva karaniyena.
                Buddhasarirapujavannana
      [227] Sabbanca talavacaranti sabbam turiyabhandam. Sannipatethati
bherincarapetva samaharatha. Te tatheva akamsu. Mandalamaleti dussamandalamale.
Patiyadentati sajjenta.
      Dakkhinena dakkhinanti nagarassa dakkhinadisabhageneva dakkhinadisabhagam.
Bahirena bahiranti antonagaram appavesetva bahireneva nagarassa bahirapassam
haritva. Dakkhinato nagarassati anuradhapurassa dakkhinadvarasadise thane thapetva
sakkarasammanam katva jetavanasadise thane jhapessamati attho.
      [228] Attha mallapamokkhati majjhimavaya thamasampanna attha
mallarajano. Sisam nhatati sisam dhovitva nhata. Ayasmantam anuruddhanti
therova dibbacakkhukoti pakato, tasma te santesupi annesu mahatheresu
"ayam no pakatam katva kathessati"ti theram pucchimsu. Katham pana bhante devatanam
adhippayoti bhante amhakam tava adhippayam janama, devatanam katham adhippayoti
pucchanti. Thero pathamam tesam adhippayam dassento tumhakam khoti adimaha.
Makutabandhanam nama mallanam cetiyanti mallarajunam pasadhanamangalasalaya etam namam.
Cittikatatthena panesa "cetiyan"ti vuccati.
      [229] Yava sandhisamalasankatirati ettha sandhi nama gharasandhi.
Samalam nama gutharasiniddhamanapanali. Sankatiram nama sankaratthanam. Dibbehi ca
@Footnote: 1 cha.Ma., i. arunuggam disvava
Manussakehi ca naccehiti upari devatanam naccani honti, hettha manussanam.
Esa nayo gitadisu. Apica devatanam antare manussa, manussanam antare
devatati evampi sakkaronta pujenta agamamsu. Majjhena majjham nagarassa haritvati
evam hariyamane bhagavato sarire bandhulamallasenapatibhariya mallika nama. "bhagavato
sariram aharanti"ti sutva attano samikassa kalakiriyato patthaya aparibhunjitva
thapitam visakhapasadhanasadisam mahalatapasadhanam niharapetva "imina sattharam
pujessami"ti tam majjapetva gandhodakena dhovitva dvare thita.
      Tam kira pasadhanam tasam ca dvinnam itthinam, devadaniyacorassa geheti
tisuyeva thanesu ahosi. Sa ca satthu sarire dvaram sampatte "otaretha
tata satthu sariran"ti vatva tam pasadhanam satthu sarire patimunci. Tam sisato
patthaya patimukkam yava padatala gatam. Suvannavannam bhagavato sariram sattaratanamayena
mahalatapasadhanena 1- pasadhitam ativiya virocittha. Tam sa disva pasannacitta
patthanam akasi "bhagava yava vatte sandhavissami, 2- tava me patiyekkam
pasadhanakiccam ma hotu, niccam patimukkapasadhanasadisameva sariram hotu"ti.
      Atha bhagavantam sattaratanamayena mahapasadhanena ukkhipitva puratthimena
dvarena niharitva puratthimena nagarassa makutabandhanam mallanam cetiyam, ettha
bhagavato sariram nikkhipimsu.
                       Mahakassapattheravatthuvannana
      [231] Pavaya kusinaranti pavanagare pindaya caritva "kusinaram
gamissami"ti addhanamaggapatipanno hoti. Rukkhamule nisiditi ettha kasma
divaviharanti na vuttam? divaviharatthaya anisinnatta. Therassa hi parivara
bhikkhu sabbe sukhasamvaddhita mahapunna. Te majjhantikasamaye 3- tattapasanasadisaya
bhumiya padasa gacchanta kilamimsu. Thero te bhikkhu disva "bhikkhu kilamanti
@Footnote: 1 cha.Ma. mahapasadhanena, i. pasadhanena  2 cha.Ma.,i. samsarissami
@3 cha.Ma. majjhanhikasamaye
Gantabbatthanam ca 1- duram thokam vissamitva daratham patippassambhetva sayanhasamaye
kusinaram gantva dasabalam passissami"ti magga okkamma annatarasmim rukkhamule
sanghatim pannapetva udakatumbato udakena hatthapade sitale katva nisidi.
Parivarabhikkhupissa rukkhamule nisiditva yonisomanasikarena kammatthanam kurumana
tinnam ratananam vannam bhanamana nisidimsu. Iti darathapativinodanatthaya 2- nisinnatta
"diva viharan"ti na vuttam.
      Mandaravapuppham gahetvati mahapatippamanam puppham agantukadandake
thapetva chattam viya gahetva. Addasa khoti agacchantam duratova addasa.
Disva ca pana cintesi:-
      "etam ajivakassa hatthe mandaravapuppham pannayati, etanca na
    sabbada manussapathe pannayati, yada pana koci iddhima iddhim
    vikubbati, tada sabbannubodhisattassa ca matu kucchiokkamanadisu hoti.
    Na kho panajja kenaci iddhivikubbanam katam, na me sattha matu kucchim
    okkanto, na kucchito nikkhamanam, 3- napissa ajja abhisambodhi, na
    dhammacakkappavattanam, na yamakapatihariyam, na devorohanam, na ayusankharossajjanam.
    Mahallako pana me sattha dhuvam parinibbuto bhavissati"ti.
      Tato "pucchami nan"ti cittam uppadetva "sace kho pana
nisinnakova pucchami, satthari agaravo kato bhavissati"ti utthahitva
thitatthanato apakkamma chandanto nagaraja manicammam viya dasabaladattiyamegha-
vannapamsukulacivaram parupitva dasanakhasamodhanasamujjalam anjalim sirasmim patitthapetva
satthari katena garavena ajivakassa abhimukho hutva "apavuso 4- amhakam sattharam
janasi"ti aha.
@Footnote: 1 cha.Ma. na duram  2 cha.Ma. darathavinodanatthaya, i. atapavinodanatthaya
@3 cha.Ma., i. nikkhamanto  4 cha.ma, avuso.
      Kim pana satthu parinibbanam jananto pucchi ajanantoti. Avajjanapatibaddham
khinasavanam jananam. Anavajjitatta panesa ajananto pucchiti eke. Thero
samapattibahulo, rattitthanadivatthanalenamandapadisu niccam samapattibahullena 1-
yapeti, kulasantakam gamam pavisitva dvare 2- dvare samapattim samapajjitva
samapattito vutthitova bhikkham ganhati. Thero kira imina pacchimena attabhavena
mahajananuggaham karissami "ye mayham bhikkham va denti gandhamaladihi va
sakkaram karonti, tesantam mahapphalam hotu"ti evam karoti. Tasma samapattibahulataya
na janati. Iti ajanantova pucchiti vadanti, tam na gahetabbam.
      Na hettha ajananakaranam atthi, abhisallakkhitam satthu parinibbanam
ahosi. Dasasahassilokadhatukampanadihi nimittehi. Therassa pana parisaya kehici
bhikkhuhi bhagava ditthapubbo, kehici na ditthapubbo, tattha yehipi ditthapubbo,
tepi passitukamava, yehipi aditthapubbo, tepi passitukamava. Tattha yehi na
ditthapubbo, te atidassanakamataya gantva "kuhim bhagava"ti pucchanta
"parinibbuto"ti sutva santharetum 3- nasakkhissanti. Civaranca pattanca chaddetva
ekavattha va dunnivattha va dupparuta va urani patipimsayanta 4- parodissanti.
Tattha manussa "mahakassapattherena saddhim agata pamsukulika sayampi itthiyo
viya rodanti, 5- te kim amhe samassasessanti"ti mayham dosam dassanti. Imam
pana sunnam mahaarannam, idha yatha tatha rodantesu doso nama natthi.
Purimataram sutva nama sokopi tanuko hotiti bhikkhunam satuppadanattham janantova
pucchi.
      Ajja sattaham parinibbuto samano gotamoti ajja samano gotamo
sattaham parinibbuto. Tato me idanti tato samanassa gotamassa parinibbutatthanato.
      [232] Subhaddo nama vuddhapabbajitoti "subhaddo"ti tassa namam.
Vuddhakale pana pabbajitatta "vuddhapabbajito"ti vuccati, kasma pana so
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. samapattibaleneva.  2 cha.Ma.,i. dvare saddo eko dissati
@3 cha.Ma.,i. sandharetum.  4 cha.Ma. patipisanta, i. patipimsanta.  5 cha.Ma. parodanti.
Evamaha. Bhagavati aghatena. Ayam kira so khandhake agate atumavatthusmim
nhapitapubbako vuddhapabbajito bhagavati kusinarato nikkhamitva addhaterasehi
bhikkhusatehi saddhim atumam gacchante bhagava agacchatiti sutva "agatakale yagudanam 1-
karissami"ti samanerabhumiyam thite dve putte etadavoca "bhagava kira tata atumam
agacchati mahata bhikkhusamghena saddhim addhaterasehi bhikkhusatehi, gacchatha tumhe
tata khurabhandam adaya naliya vapakena anugharakam anugharakam ahindatha, lonampi
telampi tandulampi khadaniyampi samharatha, bhagavato agatassa yagudanam karissama"ti. 2-
Te tatha akamsu.
      Manussa te darake manjuke patibhaneyyake disva karetukamapi
akaretukamapi karentiyeva. Katakale ca "patigganhissatha 3- tata"ti pucchanti.
Te vadanti "na amhanam annena kenaci attho, pita pana no bhagavato
agatakale yagudanam datukamo"ti. Tam sutva manussa apariganetvava yam te
sakkonti haritum, 4- sabbam denti. Yampi na sakkonti, manussehi pesenti. Atha
bhagavati atumam agantva bhusagarakam pavitthe subhaddo sayanhasamaye gamadvaram
gantva manusse amantesi "upasaka naham tumhakam santika annam kinci
ganhissami, 5- mayham darakehi abhatani tanduladiniyeva 6- samghassa pahonti.
Hatthakammamattameva 7- detha"ti. "kim bhante karomati. 8- "idam ca idam ca ganhatha"ti
sabbupakaranani gahapetva vihare uddhanani karetva ekam kalakam kasavam
nivasetva tadisameva parupitva "idam karotha idam karotha"ti sabbarattim
vicarento satasahassam visajjetva bhojjayagunca madhugolakanca patiyadapesi.
Bhojjayagu nama bhunjitva patabbayagu, tattha sappimadhuphanitamacchamamsapupphaphalarasadi
yam kinci khadaniyam nama sabbam pakkhipati, kilitukamanam sisamakkhanayogga hoti
sugandhagandha.
@Footnote: 1 cha.Ma. yagupanam  2 vinaYu. 5/303/88 bhesajjakkhandhaka  3 cha.Ma. katakale "kim ganhissatha
@tata"ti  4 cha.Ma. aharitum  5 cha.Ma.,i. paccasisami.  6 Ma. abhatateladini.
@7 cha.Ma. yam hatthakammam, tam me dethati  8 cha.Ma. ayam patho na dissati.
      Atha bhagava kalasseva sarirapatijagganam katva bhikkhusamghaparivuto pindaya
caritum atumanagarabhimukho payasi. Manussa tassa arocesum "bhagava gamam
pindaya pavisati, taya kassa yagu patiyadita"ti. So yathanivatthaparuteheva
tehi kalakakasavehi ekena hatthena dabbinca katacchunca gahetva brahma
viya dakkhinajanumandalam bhumiyam patitthapetva vanditva "patigganhatu me bhante
bhagava yagun"ti aha.
      Tato "janantapi tathagata pucchanti"ti khandhake agatanayena
bhagava pucchitva ca tam 1- sutva ca tam vuddhapabbajitam vigarahitva tasmim vatthusmim
akappiyasamadapanasikkhapadanca, khurabhandapariharanasikkhapadancati dve sikkhapadani
pannapetva "bhikkhave anekakappakotiyo bhojanam pariyesanteheva vitinamita,
idam pana tumhakam akappiyam adhammena uppannam bhojanam, imam paribhuttanam
anekani attabhavasatasahassani 2- apayesveva nibbattissanti, apetha ma
ganhittha"ti 3- bhikkhacarabhimukho agamasi. Ekabhikkhunapi na kinci gahitam.
      Subhaddo anattamano hutva ayam "sabbam janami"ti ahindati,
sace na gahetukamo pesetva arocetabbam. Ayam pakkaharo nama sabbaciram
titthanto sattahamattam tittheyya. Idanhi mama yavajivam pariyattam assa sabbam
tena nasitam, ahitakamo ayam mayhanti bhagavati aghatam bandhitva dasabale
dharante kinci vattum nasakkhi. Evam kirassa ahosi "ayam uccakula
pabbajito mahapuriso, sace kinci vakkhami, mamamyeva 4- santajjessati"ti. Svayam
ajja "parinibbuto bhagava"ti sutva laddhaassaso viya hatthatuttho evamaha.
      Thero tam sutva hadaye paharadanam viya matthake patitasukkasani 5-
viya amanni, dhammasamvego cassa uppajji. "sattahamattam parinibbuto bhagava,
ajjapi hissa. Suvannavannam sariram dharatiyeva, dukkhena bhagavata aharitasasane 6-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. tam saddo na dissati. 2 cha.Ma. attabhavasahassani  3 cha.Ma., i. ganhathati
@4 cha.Ma. mamyeva.  5 cha.Ma. patitasukkhasani  6 cha.Ma., i. aradhitasasane
Nama evam lahum 1- mahantam papakasatam kantako uppanno, ayam 2- kho panesa papo
vaddhamano annepi evarupe sahaye labhitva sakka sasanam osakkapetun"ti.
Tato thero cintesi:-
      "sace kho panaham imam mahallakam idheva pilotikam nivasapetva
charikaya sisam okirapetvapi niharapessami, manussa `samanassa gotamassa
sarire dharamaneyeva savaka vivadanti"ti amhakam dosam dassessantiti adhivasemi
tava.
      Bhagavata hi desito dhammo asangahitapuppharasisadiso. Tattha yatha
vatena pahatapupphani yato va tato va gacchanti, evameva evarupanam
papapuggalanam vasena gacchante gacchante kale vinaye ekam dve sikkhapadani
nassissanti, sutte eko dve panhavara nassissanti, abhidhamme ekam dve
bhumantarani nassissanti, evam anukkamena mule natthe pisacasadisa bhavissama,
tasma dhammavinayasangaham karissama. Evanhi sati dalhena 3- sangahitapupphani viya
ayam dhammo ayam vinayo niccalo bhavissati.
      Etadattham hi bhagava mayham tini gavutani paccuggamanam akasi, tihi
ovadehi upasampadam adasi, kayato apanetva kaye civaraparivattanam akasi,
akase panim caletva candupamapatipadam kathento mam kayasakkhim katva kathesi,
tikkhattum sakalasasanadayajjam paticchapesi. Madise bhikkhumhi titthamane ayam papo
sasane vuddhim ma alattha. Yava adhammo na dippati, dhammo na patibahiyati.
Avinayo na dippati, vinayo na patibahiyati. Adhammavadino na balavanto honti,
dhammavadino na dubbala honti. Avinayavadino na balavanto honti, vinayavadino
na dubbala honti. Tava dhammanca vinayanca sangayissami, tato bhikkhu attano
attano pahonakam gahetva kappiyakappiyam kathessanti. Athayam papo sayameva
niggaham papunissati, puna sisam ukkhipitum na sakkhissati, sasanam iddhanceva
phitanca bhavissati"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. lahu  2 cha.Ma. alam  3 cha.Ma. dalham, i. dalhasuttena.
      So evam nama mayham cittam uppannanti kassaci anarocetva
bhikkhusamgham samassasesi. Tena vuttam "athakho ayasma mahakassapo .pe. Netam
thanam vijjati"ti.
      [233] Citakanti visaratanasatikam candanacitakam. Alimpessamati aggim
gahapessama. Na sakkonti alimpetunti atthapi solasapi davattimsapi jana
jalatthaya yamakayamakaukkayo gahetva talapannehi 1- vijanta bhastahi dhamanta
tani tani karanani karontapi na sakkontiyeva aggim gahapetum. Devatanam
adhippayoti ettha ta kira devata therassa upatthakadevatava. Asitimahasavakesu
hi cittani pasadetva tesam upatthakani asitikulasahassani sagge nibbattani.
Atha 2- there cittam pasadetva sagge nibbatta devata tasmim samagame theram
adisva "kuhim nukho amhakam kulupakatthero"ti antaramagge patipannam disva
"amhakam kulupakattherena avandite citako ma pajjalittha"ti adhitthahimsu.
      Manussa tam sutva "mahakassapo kira nama bho bhikakhu pancahi
bhikkhusatehi saddhim `dasabalassa pade vandissami'ti agacchati. Tasmim kira anagate
citako na pajjalissati. Kidiso bho so bhikkhu kalo odato digho rasso,
evarupe nama bho bhikkhumhi thite kim dasabalassa parinibbanam nama"ti keci
gandhamaladihattha patipatham gacchimsu. Keci vithiyo vicitta katva agamanamaggam
olokayamana atthamsu.
      [234] Athakho ayasma mahakassapo, yena kusinarayam .pe. Sirasa
vanditi thero kira citakam padakkhinam katva avajjentova sallakkhesi "imasmim
thane sisam, imasmim thane pada"ti. Tato padanam samipe thatva abhinnapadakam
catutthajjhanam samapajjitva vutthaya 3- "arasahassapatimanditacakkalakkhanapatitthita
dasabalassa pada saddhim kappasapatalehi panca dussayugasatani suvannadonim
candanacitakanca dvedha katva mayham uttamange sirasmim patitthahantu"ti adhitthasi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. talavantehi.  2 cha.Ma. tattha, i. tatha  3 cha.Ma. arasahassa..,
Saha adhitthanacittena tani pancadussayugasatadini 1- dvedha katva balahakantara
punnacando viya pada nikkhamimsu. Thero vikasitarattapadumasadise hatthe pasaretva
suvannavanne satthu pade yava gopphaka dalham gahetva attano siravare
patitthapesi. Tena vuttam "padato vivaritva 2- bhagavato pade sirasa vandi"ti.
      Mahajano tam acchariyam disva ekappahareneva mahanadam nadi,
gandhamaladihi pujetva yatharucim vandi. Evam pana therena ca mahajanena ca tehi ca
pancahi bhikkhusatehi vanditamatte puna adhitthanakiccam natthi. Pakatiadhitthanavaseneva
therassa hatthato muncitva alattakavannani bhagavato padatalani candanadaruadisu
kinci acaletvava yathathane patitthahimsu, yathathitaneva 3- ahesum. Bhagavato hi
padesu nikkhamantesu va pavisantesu va kappasaamsu va dussatantam 4- va telabindu
va darukkhandham va thana calitam nama nahosi. Sabbam yathathane thitameva
ahosi. Utthahitva pana atthangato cando viya suriyo viya 5- ca tathagatassa
padesu antarahitesu mahajano mahakanditam kandi. Parinibbanakalato adhikataram
karunnamahosi.
      Sayameva bhagavato citako pajjaliti idam pana kassaci pajjalapetum
vayamantassa adassanavasena vuttam. Devatanubhavena panesa samantato
ekappahareneva pajjali.
      [235] Sariraneva avasissimsuti pubbe ekasanghatena 6- thitatta
sariram nama ahosi. Idani vippakinnatta sariraniti vuttam. Sumanamakulasadisa ca
dhotamuttasadisa ca suvannacunnasadisa 7- ca dhatuyo avasissimsuti attho.
Dighayukabuddhananhi sariram suvannakkhandhasadisam ekaghanameva 8- hoti. Bhagava pana "aham
aciram thatva parinibbayami, mayham sasanam na tava sabbattha vittharitam, tasma
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. pancadussayugasatani.  2 cha.Ma.,i. padato vivaritvati patho na dissati.
@3 cha.Ma. yathathane thitaneva.   4 cha.Ma. dasikatantam, i. dasatantu
@5 cha.Ma.,i. atthangate cande viya suriye viya  6 cha.Ma. ekagghanena
@7 cha.Ma.,i. suvannasadisa       8 cha.Ma. ekameva
Parinibbutassapi me sasapamattampi dhatum gahetva attano attano vasanatthane
cetiyam katva paricaranto mahajano saggaparayano hotu"ti dhatunam vikiranam
adhitthasi. Kati panassa dhatuyo vippakinna, kati na vippakinnati. Catasso
datha, 1- dve akkhaka, unhisanti ima satta dhatuyo na vippakirimsu, sesa
vippakirimsuti. Tattha sabbakhuddaka dhatu sasapavijamatta ahosi, mahadhatu majjhe
bhinanatandulamatta, atimahati majjhe bhinnamuggamattati. 2-
      Udakadharati aggabahumattapi janghamattapi talakkhandhamattapi udakadhara
akasato patitva nibbapesi. Udakam salatopiti parivaretva thitasalarukkhe
sandhayetam vuttam, tesampi hi khandhantaravitapantarehi udakadhara nikkhamitva
nibbapesum. Bhagavato citako mahanto. Samanta pathavim bhinditvapi nangalasisamatta
udakavatti phalikavatamsakasadisa uggantva citakameva ganhati. 3- Gandhodakenati
suvannaghate rajataghate ca puretva puretva abhatananagandhodakena. Nibbapesunti
suvannamayarajatamayehi atthadandakehi vikiritva candanacitakam nibbapesum.
      Ettha ca citake jhayamane parivaretva thitasalarukkhanam sakhantarehi
vitapantarehi pattantarehi ca jala uggacchanti, patta 4- va sakha va puppha
va daddha nama natthi, kipilikapi makkatakapi panakapi jalanam antareneva
vicaranti. Akasato patitaudakadharasupi salarukkhehi nikkhantaudakadharasupi pathavim
bhinditva nikkhantaudakadharasupi dhammatava 5- pamanam. Evam citakam nibbapetva
pana mallarajano santhagare catujatiyagandhaparibhandam karetva lajapancamani
pupphani vikiritva upari celavitanam bandhitva suvannatarakadihi khacitva tattha
gandhadamamaladamaratanadamani olambetva santhagarato yava makutabandhanasankhata
sisapasadhanamangalasala, tava ubhohi passehi sanikilanjaparikkhepam karetva upari
celavitanam bandhitva 6- suvannatarakadihi khacitva tatthapi gandhadamamaladamaratanadamani
olambetva manidandavannehi 7- ca veluhi 8- ca
@Footnote: 1 ka. dadha  2 i. bhinnamuggabijati, khu. buddha. 33/28/548 dhatubhajaniyakatha (saya)
@3 cha.Ma. ganhanti  4 cha.Ma., i. pattam  5 cha.Ma., i. dhammakathava
@6 cha.Ma., i. bandhapetva  7 i. manidandehi  8 cha.Ma. venuhi
Pancavannadhaje ussapetva samanta dhajapataka 1- parikkhipitva sittasamatthasu 2-
vithisu kadaliyo punnaghate ca thapetva dandadipika jaletva alankatahatthikkhandhe
saha dhatuhi suvannadonim thapetva malagandhadihi pujenta sadhukilikam
kilanta antonagaram pavesetva santhagare sattaratanamayapallanke 3- thapetva
upari setacchattam dharesum. Evam katva "athakho kosinaraka malla bhagavato
sarirani sattaham santhagare sattipanjaram karitva"ti sabbam veditabbam.
      Tattha sattipanjaram karitvati sattihatthehi purisehi parikkhipapetva.
Dhanupakaranti pathamantava hatthi kumbhena kumbham paharante parikkhipapesum, tato
asse givaya givam paharante. Tato rathe anikotiya anikotim paharante. Tato
yodhe bahuna bahum paharante. Tesam pariyante kotiya kotim paharamanani
dhanuni parikkhipapesum. Iti samanta yojanappamanam thanam sattaham sannahagavacchikam
viya katva arakkham samvidahimsu. Tam sandhaya vuttam "dhanupakaram parikkhipapetva"ti.
      Kasma pana te evamakamsuti. Ito purimesu hi dvisu sattahesu
te bhikkhusamghassa thananisajjokasam karonta khadaniyabhojaniyam samvidahanta
sadhukilikaya okasam na labhimsuti. Tato nesam ahosi "imam sattaham sadhukilikam
kilissama, thanam kho panetam vijjati yam amhakam pamattabhavam natva kocideva
agantvava dhatuyo ganheyya, tasma arakkham thapetva kilissama"ti. Tena
te evamakamsu.
                       Buddhasariradhatuvibhajanavannana
      [236] Assosi kho rajati katham assosi. Pathamamyeva kirassa amacca
sutva cintayimsu "sattha nama parinibbuto, na so sakka puna aharitum.
Pothujjanikasaddhaya pana amhakam ranna sadiso natthi, sace esa iminava
niyamena sunissati, hadayamassa phalissati. Raja kho pana amhehi
@Footnote: 1 cha.Ma. vatapataka  2 cha.Ma. susammatthasu  3 cha.Ma., i. sarabhamayapallanke
Anurakkhitabbo"ti. Te tisso suvannadoniyo aharitva catumadhurassa puretva ranno
santikam gantva etadavocum "deva amhehi supinako dittho, tassa patighatattham
tumhehi dukuladupatam nivasetva yatha nasaputamattam pannayati, evam catumadhuradoniya
nipajjitum vattati"ti. Raja atthacaranam amaccanam vacanam sutva "evam
hotu tata"ti sampaticchitva tatha akasi.
      Atheko amacco alankaram omuncitva kese pakiriya yaya disaya
sattha parinibbuto, tadabhimukho hutva anjalim paggayha rajanam aha "deva
maranato muccanakasatto nama natthi, amhakam ayuvaddhano cetiyatthanam punnakkhettam
abhisekapithako 1- so bhagava sattha kusinarayam parinibbuto"ti. Raja
sutvava visanni jato catumadhuradoniya usumam munci. Atha nam tato ukakhipitva
dutiyaya doniya nipajjapesum. So puna sannam labhitva "tata kim vadetha"ti
pucchi. "sattha maharaja parinibbuto"ti. Raja punapi visanni jato catumadhuradoniya
usumam munci. Atha nam tatopi ukkhipitva tatiyaya doniya nipajjapesum.
So puna sannam labhitva "tata kim vadetha"ti pucchi. "sattha maharaja
parinibbuto"ti. Raja punapi visanni jato, atha nam ukkhipitva nhapetva matthake
ghatehi udakam asincimsu.
      Raja sannam labhitva asana vutthaya gandhaparibhavite manivanne
kese vikiritva suvannaphalakavannayam pitthiyam pakiritva panina uram paharitva
pavalankuravannahi suvattitangulihi suvannabimbisakavannam uram samsibbanto 2- viya
gahetva paridevamano ummattakavesena antaravithiyam otinno, so alankata-
natakaparivuto nagarato nikkhamma jivakambavanam gantva yasmim thane nisinnena
bhagavata dhammo desito, tam oloketva "bhagava sabbannu nanu imasmim thane
nisiditva dhammam desayittha, sokasallam me vinodayittha, tumhe mayham sokasallam
niharittha, aham tumhakam 3- santikam agato 3- idani pana me pativacanam pi na detha
@Footnote: 1 cha.Ma. abhisekasincako, i. abhisekapithika  2 cha.Ma. sibbanto, i. samsinbento
@3-3 cha.Ma., i. tumhakam saranam gato.
Bhagava"ti punappunam paridevitva "nanu bhagava aham annada evarupe kale
`tumhe mahabhikkhusamghaparivara jambudipatale carikam caratha'ti sunomi, idani
panaham tumhakam ananurupam ayuttam pavuttim sunomi"ti evamadini ca vatva
satthimattahi gathahi bhagavato gunam anussaritva cintesi "mama paridevena 1- na
sijjhati, dasabalassa dhatuyo aharapessami"ti. Evam assosi. Sutva ca imissa
visannibhavadippavattiya avasane dutam pahesi. Tam sandhaya athakho rajati
adi vuttam.
      Tattha dutam pahesiti dutam ca pannam ca pesesi. Pesetva ca pana
"sace dassanti, sundaram. No ce dassanti, aharanupayena aharissami"ti
caturanginisenam sannayhitva sayampi nikkhantoyeva. Yatha ca ajatasattu evam
licchaviadayopi dutam pesetva sayampi caturanginiya senaya nikkhamimsuyeva. Tattha
paveyyaka sabbehipi asannatara kusinarato tigavutantare nagare vasanti,
bhagavapi pavam pavisitva kusinaram gato. Atha kasma pathamataram na agatati ce.
Mahaparivara pana te rajano mahaparivaram karontava pacchato jata.
      Te samghe gane etadavocunti sabbepi te sattanagaravasike agantva
"amhakam dhatuyo va dentu, yuddham va"ti kusinaranagaram parivaretva thite
"etam bhagava amhakam gamakkhette"ti pativacanamavocum. Te rajano 2- kira
evamahamsu "na mayam satthu sasanam pahinimha, napi gantva anayimha. Sattha
pana sayameva agantva sasanam pesetva amhe pakkosapesi. Tumhepi kho
pana yam tumhakam gamakkhette ratanam uppajjati, na tam amhakam detha. Sadevake
ca loke buddharatanasamam ratanam nama natthi, evarupam uttamaratanam labhitva mayam na
dassama. Na kho pana tumhehiyeva matu thanato khiram pitam, amhehipi matu thanato khiram
pitam. Na tumheyeva purisa, amhepi purisa. Hotu"ti annamannam ahamkaram katva
sasanapatisasanam pesenti, annamannam managajjitam gajjanti. Yuddhe pana sati
kosinarakanamyeva jayo abhavissa kasma? yasma dhatupujanattham 3- agata devata
@Footnote: 1 cha.Ma., i. parideviteneva  2 cha.Ma., i. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. dhatupasanattham, i. dhatubosanattham.
Nesam pakkha ahesum. Paliyam pana "bhagava amhakam gamakkhette parinibbuto,
na mayam dassama bhagavato sariranam bhagan"ti ettakameva agatam.
      [237] Evam vutte, dono brahmanoti donabrahmano imam
tesam vivadam sutva "ete rajano bhagavato parinibbutatthane vivadam karonti,
na kho panetam patirupam, alam imina kalahena, vupasamessami nan"ti. So gantva
te samghe gane etadavoca. Kim avoca? unnatappadese thatva dvibhanavaraparimanam
donagajjitam nama avoca. Tattha pathamabhanavare tava ekapadampi te na janimsu.
Dutiyabhanavarapariyosane "acariyassa viya bho saddo, acariyassa viya bho
saddo"ti sabbe nirava ahesum. Jambudipatale kira kulaghare jato 1- yebhuyyena
tassa na antevasiko nama natthi. Atha dono te attano vacanam sutva
nirave tunhibhute viditva puna etadavoca "sunantu bhonto"ti etam gathadvayam
avoca.
      Tattha amhaka buddhoti amhakam buddho. Ahu khantivadoti buddhabhumim
appatvapi paramiyo purento khantivaditapasakale dhammapalakumarakale chaddanta-
hatthirajakale bhuridattanagarajakale campeyyanagarajakale sankhapalanagaraja-
kale mahakapikale annesu ca bahusu jatakesu paresu kopam akatva khantimeva
akasi. Khantimeva vannayi. Kimangam pana etarahi itthanitathesu tadilakkhanam
patto, sabbathapi amhakam buddho khantivado ahosi, tassa evamvidhassa. Na hi
sadhu, yam uttamapuggalassa sarirabhage siya sampaharoti na hi sadhu, yanti na
hi sadhu ayam. Sarirabhageti sarirabhaganimittam, dhatukotthasahetuti attho. Siya
sampaharoti avudhasampaharo na sadhu siyati vuttam hoti.
      Sabbeva bhonto sahitati sabbeva bhavanto sahita hotha, ma
bhijjittha. Samaggati kayena ca vacaya ca ekasannipata ekavacana samagga
hotha. Sammodamanati cittenapi annamannam sammodamana hotha. Karomatthabhageti
bhagavato sarirani attha bhage karoma. Cakkhumatoti pancahi cakkhuhi cakkhumato
@Footnote: 1 cha.Ma. jata
Buddhassa. Na kevalam tumheyeva, pasanna bahujanopi pasanno, tesu ekopi
laddhum ayutto nama natthiti bahum karanam vatva sannapesi.
      [238] Tesam samghanam gananam patissunitvati tesam tato tato
samagatasamghanam samagatagananam patissunitva. Bhagavato sarirani atthadha samam
suvibhattam vibhajitvati ettha ayamanukkamo:- dono kira tesam patissunitva
suvannadonim vivarapesi, rajano agantva doniyamyeva thita suvannavanna
dhatuyo disva "bhagava sabbannu pubbe mayam tumhakam dvattimsamahapurisalakkhana-
patimanditam chabbannabuddharasmi khacitam asitianubyanjanasamujjalitasobham suvannavannam
sariram addasama, idani pana suvannavanna dhatuyova avasittha jata, na
yuttamidam bhagava tumhakan"ti paridevimsu.
      Brahmanopi tasmim samaye tesam pamattabhavam natva dakkhinadatham 1-
gahetva vethanantare 2- thapesi, atha paccha atthadha samam suvibhattam vibhaji, sabbapi
dhatuyo pakatinaliya solasa naliyo ahesum, ekekanagaravasino dve dve
naliyo labhimsu.
      Brahmanassa pana dhatuyo vibhajantasseva sakko devanamindo "kena
nu kho sadevakassa lokassa kankhachedanatthaya catusaccakathaya paccayabhuta bhagavato
dakkhinadatha gahita"ti olokento "brahmanena gahita"ti disva "brahmanopi
dathaya anucchavikam sakkaram katum na sakkhissati, ganhami nan"ti vethanantarato
gahetva suvannacankotake thapetva devalokam netva culamanicetiye
patitthapesi. Brahmanopi dhatuyo vibhajitva datham apassanto corikaya gahitatta
"kena me datha gahita"ti pucchitumpi nasakkhi. "nanu tayava dhatuyo bhajita,
kim tvam pathamamyeva attano dhatuya atthibhavam na annasi"ti attani dosaropanam
sampassanto "mayhampi kotthasam detha"ti vattum nasakkhi. Tato "ayampi suvannatumbo
dhatugatikova, yena tathagatassa dhatuyo mita, imassaham thupam karissami"ti
cintetva imam me bhonto tumbam dentuti 3- aha. Pipphalivaniya moriyapi
ajatasattuadayo viya dutam pesetva yuddhasajjava nikkhamimsu.
@Footnote: 1 ka. dakkhinadadham evamuparipi  2 cha.Ma.,i. vethantare evamuparipi
@3 cha.Ma.,i. dadantuti.
                          Dhatuthupapujavannana
      [239] Rajagahe bhagavato sariranam thupanca mahanca akasiti katham
akasi. Kusinarato yava rajagaham pancavisatiyojanani, etthantare atthausabhavitthatam
maggam samatalam karetva yadisam mallarajano makutabandhanassa ca santhagarassa
ca antare pujam karesum. Tadisam pancavisatiyojanepi magge pujam karetva
lokassa anukkanthanattham sabbattha antarapane pasaretva suvannadoniyam
pakkhittadhatuyo sattipanjarena parikkhipapetva attano vijite pancayojanasataparimandale
manusse sannipatesi. 1- Te dhatuyo gahetva kusinarato sadhukilikam
kilanta nikkhamitva yattha yattha suvannavannani pupphani passanti, tattha 2- tattha
sattiantare dhatuyo tani gahetva pujenti. 2- Tesam pupphanam khinakale
gacchanti, rathassa dhuratthanam pacchimatthane sampatte satta satta divase
sadhukilikam kilanti. Evam dhatuyo gahetva agacchantanam satta vassani
satta masani satta divasani vitivattani.
      Micchaditthika "samanassa gotamassa parinibbutakalato patthaya
balakkarena sadhukilikaya 3- upaddutamha, 4- sabbe no kammanta nattha"ti
ujjhayanta manam padosetva chalasitisahassamatta apaye nibbatta. Khinasava
avajjitva "mahajana manam padosetva apaye nibbatta"ti disva "sakkam
devarajanam dhatuaharanupayam karessama"ti tassa santikam gantva tamattham
arocetva "dhatuaharanupayam karohi maharaja"ti ahamsu. Sakko aha "bhante
puthujjano nama ajatasattuna samo saddho natthi, na so mama vacanam karissati,
apica kho marabhimsakasadisam 5- vibhimsanakam dassayissami, 5- mahasaddam savessami,
yakkhaggahakhipanakaabadhike 6- karissami, tumhe `amanussa maharaja kupita khippam
dhatuyo aharapetha'ti vadeyyatha, evam so aharapessati"ti. Atha kho sakko
tam sabbam akasi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sannipatapesi  2-2 cha.Ma. tattha tattha dhatuyo sattiantare thapetva
@  pujam akamsu.  3 cha.Ma. sadhukilitaya  4 cha.Ma. upaddutamha
@5-5 cha.Ma. maravibhimsakasadisam vibhimsakam dassessami  6 cha.Ma. yakkhagahakakhipitakaarocake.
      Therapi rajanam upasankamitva "maharaja amanussa kupita, dhatuyo
aharapehi"ti bhanimsu. Raja "na tava bhante mayham cittam tusati, evam santepi
aharantu"ti aha. Sattame divase dhatuyo aharimsu. Evam agata 1- dhatuyo
gahetva rajagahe thupanca mahanca akasi. Itarepi attano attano balanurupena
haritva sakasakatthanesu thupanca mahanca akamsu.
      [240] Evametam bhutapubbanti evametam dhatuvibhajanam ceva dasathupa-
karananca jambudipe bhutapubbanti. Paccha sangitikaraka ahamsu. Evam patitthitesu
pana thupesu mahakassapatthero dhatunam antarayam disva rajanam ajatasattum
upasankamitva "maharaja evam 2- dhatunidhanam katum vattati"ti aha. Sadhu bhante
nidhanakammam tava mama hotu, sesadhatuyo pana katham aharamiti. Na maharaja
dhatuaharanam tuyham bharo, amhakam bharoti, sadhu bhante tumhe dhatuyo aharatha,
aham nidhanam 3- karissamiti. Thero tesam tesam rajakulanam paticaranamattameva thapetva
sesadhatuyo ahari. Ramagame pana dhatuyo naga parigganhimsu, tasam antarayo
natthi. "anagate kale lankadipe mahavihare mahacetiyamhi nidahissanti"ti
ta anaharitva sesehi sattahi nagarehi aharitva rajagahassa pacinadakkhinadisabhage
thapetva "imasmim thane yo pasano atthi, so antaradhayatu, pamsu
suvisuddha hotu, udakam ma utathahatu"ti adhitthasi.
      Raja tam thanam khanapetva tato uddhatapamsuna itthaka karetva
asitimahasavakanam cetiyani kareti. "idha raja kim kareti"ti pucchantanampi
"mahasavakanam cetiyani"ti vadanti, na koci dhatunidhanabhavam janati.
Asitihatthagambhire pana tasmim padese jate hettha lohasantharam santharapetva
tattha thuparame cetiyagharappamanam tambalohamayam geham karapetva attha attha
haricandanadimaye karande ca thupe ca karapesi. Atha bhagavato dhatuyo haricandanakarande
pakkhipitva tam haricandanakarandampi annasmim haricandanakarande pakkhipitva 4-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ahata.  2 cha.Ma., i. ekam.
@3 cha.Ma. dhatunidhanam.    4 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.
Tampi annasminti evam attha haricandanakarande ekato katva eteneva
upayena te attha karande atthasu haricandanathupesu, attha haricandanthupe atthasu
lohitacandanakarandesu, attha lohitacandanakarande atthasu lohitacandanathupesu,
attha lohitacandanathupe atthasu dantakarandesu, attha dantakarande atthasu
dantathupesu, attha dantathupe atthasu sabbaratanakarandesu, attha sabbaratanakarande
atthasu sabbaratanathupesu, attha sabbaratanathupe atthasu suvannakarandesu, attha
suvannakarande atthasu suvannathupesu, attha suvannathupe atthasu rajatakarandesu,
attha rajatakarande atthasu rajatathupesu, attha rajatathupe atthasu manikarandesu,
attha manikarande atthasu manithupesu, attha manithupe atthasu lohitangakarandesu, 1-
attha lohitangakarande atthasu lohitangathupesu, attha lohitangathupe atthasu
masaragallakarandesu, attha masaragallakarande atthasu masaragallathupesu, attha
masaragallathupe atthasu phalikamayakarandesu, attha phalikamayakarande atthasu phalikamayathupesu
pakkhipi.
      Sabbesam uparimam phalikacetiyam thuparame cetiyappamanam ahosi, tassa
upari sabbaratanamayam geham karesi, tassa upari suvannamayam, tassa upari rajatamayam,
tassa upari tambalohamayam geham ahosi. 2- Tattha sabbaratanamayam valikam okiritva
jalajathalajapupphanam sahassani vippakiritva addhacchatthani jatakasatani asitimahathere
suddhodanamaharajanam mahamayadevim satta sahajateti sabbani tani
suvannamayaneva karesi. Pancapancasate suvannarajatamaye punnaghate thapapesi,
panca suvannadhajasate ussapesi. Pancasate suvannadipe pancasate rajatadipe
karetva sugandhatelassa puretva tesu dukulavattiyo thapesi.
      Athayasma mahakassapo "mala ma milayantu. Gandha ma vinassantu,
dipa ma vijjhayantu"ti adhitthahitva suvannapate akkharani chindapesi:-
      "anagatepi 3- yada asoko nama kumaro chattam ussapetva
asoko dhammaraja bhavissati, so ima dhatuyo vittharika karissati"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. lohitankakarandesu. evamuparipi.  2 cha.Ma. ayam patho na dissati,
@  i. akasi.   3 cha.Ma.,i. anagate piyadaso.
      Raja sabbapasadhanehi pujetva adito patthaya dvaram pidahanto
nikkhami, so tambalohadvaram pidahitva avinjanarajjuyam kuncikamuddikam bandhitva
tattheva mahantam manikhandam thapesi "anagate daliddaraja imam manim gahetva
dhatunam sakkaram karotu"ti akkharam chindapesi.
      Sakko devaraja vissakammam 1- amantetva "tata ajatasattuna
dhatunidhanam katam, tattha 2- arakkham patthapehi"ti pahini, so agantva
valasanghatayantam yojesi, kattharupakani tasmim dhatugabbhe phalikavannakhagge gahetva
vatasadisena vegena anupariyayanti 3- yantam yojetva ekayaeva aniya
bandhitva samantato ginjakavasathakarena silaparikkhepam katva upari ekaya
pidahitva pamsum pakkhipitva bhumim samam katva tassa upari pasanathupam patitthapesi.
Evam parinitthite 4- dhatunidhane yavatayukam thatva theropi parinibbuto, rajapi
yathakammam gato, tepi manussa kalakata.
      Aparabhagepi yada asokakumaro chattam ussapetva asoko nama
dhammaraja hutva ta dhatuyo gahetva jambudipe vittharika akasi. Katham? so
nigrodhasamaneram nissaya sasane laddhappasado caturasiti viharasahassani
karetva bhikkhusamgham pucchi "bhante maya caturasiti viharasahassani karitani.
Dhatuyo kuto labhissami"ti. "maharaja `dhatunidhanam nama atthi'ti sunoma, na
pana pannayati asukasmim thane"ti. Raja rajagahe cetiyam bhindapetva dhatum
apassanto puna patipakatikam karetva bhikkhu bhikkhuniyo upasake upasikayoti
catasso parisa gahetva vesalim gato. Tatrapi alabhitva kapilavatthum. Tatrapi
alabhitva ramagamam gato. Ramagame naga cetiyam bhinditum na adamsu. Cetiye
nipatitakuddalo khandakhandam hoti. Evam tatrapi alabhitva allakappam vetthadipam
pavam kusinaranti sabbattha cetiyani bhinditva dhatum alabhitvava patipakatikani
@Footnote: 1 Ma. visukammam.   2 cha.Ma.,i. ettha.   3 cha.Ma.,i. anupariyayantam.
@4 cha.Ma.,i. nitthite.
Katva puna rajagaham gantva catasso parisa sannipatetva "atthi kenaci
sutapubbam `asukatthane nama dhatunidhanan"ti pucchi.
      Tatreko visavassasatiko thero "asukatthane dhatunidhanan"ti na
janami, mayham pana pita mahathero mam sattavassakale malacankotakam gahapetva
"ehi samanera asukagacchantare pasanathupo atthi, tattha gacchama"ti gantva
pujetva "imam thanam upadharetum vattati samanera"ti aha. Aham ettakam
janami maharaja"ti aha. Raja "etadeva thanan"ti vatva gacche haretva
pasanathupanca pamsum ca apanetva hettha sudhabhumim addasa. Tato sudha 1- ca
itthakayo ca haretva anupupbena parivenam oruyha sattaratanavalikam asihatthani
ca kattharupakani samparivattantani addasa. So yakkhadasake pakkosapetva
balikammam karetvapi neva antam na kotim passanto devatayo 2- namassamano
"aham ima dhatuyo gahetva caturasitiya viharasahassesu nidahitva sakkaram
karomi, ma me devata antarayam karontu"ti aha.
      Sakko devaraja carikam caranto tam disva vissakammam amantesi
"tata asoko dhammaraja `dhatuyo niharissami"ti parivenam otinno, gantva
kattharupakani harehi"ti. So pancaculagamadarakavesena gantva ranno purato
dhanuhattho thatva "harami maharaja"ti aha. "hara tata"ti saram gahetva sandhimhiyeva
vijjhi, sabbam vippakiriyittha. Atha raja avinjane bandham kuncikamuddikam
ganhitva 3- manikhandam 4- passi. "anagate daliddaraja imam manim gahetva dhatunam
sakkaram karotu"ti puna akkharani disva kujjhitva "madisam nama rajanam
daliddarajati vattum ayuttan"ti punappunam ghatetva dvaram vivarapetva antogeham
pavittho.
      Attharasavassadhikanam dvinnam vassasatanam upari aropitadipa tatheva
jalanti, niluppalapupphani tamkhanam aharitva aropitani viya, pupphasantharo tamkhanam
santhato viya, gandha tam muhuttam pisetva thapita viya. Raja suvannapatam
@Footnote: 1 cha.Ma. sudham.  2 cha.Ma. devatanam, i. devata  3 cha.Ma.,i. ganhi,
@4 cha.Ma. manikkhandham
Gahetva "anagatepi yada asoko nama kumaro chattam ussapetva asoko
nama dhammaraja bhavissati, so ima dhatuyo vittharika karissati"ti vacetva
"dittho bho aham ayyena mahakassapattherena"ti vatva vamahattham abhujitva
dakkhinahatthena apphotesi. So tasmim thane paricaranadhatumattameva thapetva sesa
dhatuyo sabba 1- gahetva dhatugeham pubbe pidahitanayeneva pidahitva sabbam
yathapatikameva katva upari pasanacetiyam patitthapetva caturasitiya viharasahassesu
dhatuyo patitthapetva mahathere vanditva pucchi "dayadomhi bhante
buddhasasane"ti. Kissa dayado tvam maharaja, bahirako tvam sasanassati.
Bhante channavutikotidhanam visajjetva caturasiti viharasahassani karetva aham
na dayado, anno ko dayadoti, paccayadayako nama tvam maharaja. Yo
pana attano puttanca dhitaranca pabbajeti, ayam sasanassa 2- dayado namati.
So puttanca dhitaranca pabbajesi. Atha nam thera ahamsu "idani maharaja
sasane dayadosi"ti.
      Evametam bhutapubbanti evam etam atite dhatunidhanampi jambudipatale
bhutapubbanti tatiyasangitikarakapi imam padam thapayimsu.
      [240] Atthadonam cakkhumato sariranti adigathayo pana tambapannidipatherehi
vuttati.
                    Mahaparinibbanasuttavannana nitthita.
                         ---------------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.  2 cha.Ma., i. sasane.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 137-224. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=3543&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=3543&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=67              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=1888              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1767              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1767              Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]