|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
2. Mahānidānasutta nidānavaṇṇanā [95] Evamme sutaṃ .pe. Kurūsūti mahānidānasuttaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā:- kurūsu viharatīti kurū nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhisaddena "kurūsu"ti 1- vuccati. Tasmiṃ kurūsu janapade. Aṭṭhakathācariyā panāhu:- mandhātukāle tīsu dīpesu manussā "jambūdīpo nāma buddhapaccekabuddhamahāsāvakacakkavattippabhūtīnaṃ uttamapurisānaṃ 2- uppattibhūmi uttamadīpo atiramaṇīyo"ti sutvā raññā mandhātucakkavattinā cakkaratanaṃ purakkhitvā 3- cattāro dīpe anuparisaṃyāyantena 4- saddhiṃ āgamiṃsu. Tato rājā pariṇāyakaratanaṃ pucchi "atthi nu kho manussalokato ramaṇīyataraṃ ṭhānan"ti. Kasmā? deva evaṃ bhaṇasi, kiṃ na passasi candimasuriyānaṃ ānubhāvaṃ, nanu etesaṃ ṭhānaṃ ito ramaṇīyataranti. Rājā cakkaratanaṃ purakkhitvā tattha agamāsi. Cattāro mahārājāno "mandhātumahārājā āgato"ti sutvāva "mahiddhiko rājā, 5- na sakkā yuddhena paṭibāhitun"ti sakaṃ rajjaṃ niyyādesuṃ. So taṃ gahetvā puna pucchi "atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhānan"ti. Athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu "tāvatiṃsabhavanaṃ deva ito ramaṇīyataraṃ, tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno paricārakā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti, sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo, tassīmāni upabhogaṭṭhānāni:- yojanasahassubbedho vejayanto pāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammā devasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho, tathā erāvaṇo hatthī, dibbarukkhasahassa- paṭimaṇḍitaṃ nandavanaṃ. 6- Cittalatāvanaṃ, pārusakavanaṃ, missakavanaṃ, yojanasatubbedho @Footnote: 1 cha.Ma. kurūti 2 cha.Ma. uttamamanussānaṃ. 3 cha.Ma., i. prakkhatvā, evamuparipi. @4 cha.Ma. anusaṃyāyantena. 5 cha.Ma. mahānubhāvā rājā, i. mahārājā. @6 cha.Ma., i. nandanavanaṃ.--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.
Pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā 1- paññāsayojanavitthaṭā 2- pañcadasayojanubbedhā jayakusumapupphavaṇṇā 3- paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anupavisatī"ti. Taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri. Taṃ ākāse uṭṭhāsi 4- saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. Atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā paṭhaviyaṃ patiṭṭhāsi, saddhiṃ pariṇāyakaratanappamukhāya caturaṅginiyā senāya. Rājā ekakova tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi. Sakko "mandhātā āgato"ti sutvāva tassa paccuggamanaṃ katvā "svāgatante mahārāja, sakante mahārāja, anusāsa mahārājā"ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dve bhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi. Rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussabhāvo vigacchi, devabhāvo pāturahosi. Tassa kira sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnassa akkhinimmissamattena nānattaṃ paññāyatīti 5- taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti so tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno yāva chattiṃsa sakkā uppajjitvā cutā, tāva rajjaṃ 6- kāretvā atittova kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patito 7- vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi. Cakkaratane pana paṭhaviyaṃ patiṭṭhite pariṇāyakaratanaṃ suvaṇṇapaṭe mandhātu upāhanaṃ likhāpetvā idaṃ mandhātu rajjanti rajjamanusāsi. Tepi tīhi dīpehi āgatamanussā pana gantuṃ asakkontā pariṇāyakaratanaṃ upasaṅkamitvā "deva mayaṃ rañño ānubhāvena āgatā, idāni gantuṃ na sakkoma, vasanaṭṭhānaṃ no dehī"ti yāciṃsu. So tesaṃ ekamekaṃ janapadamadāsi. Tattha pubbavidehato āgatamanussehi āvasitappadeso tāyeva purimasaññāya "videharaṭṭhan"ti nāmaṃ labhi, amaragoyānato 8- āgatamanussehi āvasitappadeso "aparantajanapado"ti @Footnote: 1 i. saṭṭhiyojanāyatā. 2 i. vitthāRā. 3 i. sumana.... @4 cha.Ma. patiṭaṭhāsi, i. uṭṭhāhi. 5 cha.Ma.i. itisaddo na dissati. 6 i. sakkarajjaṃ @7 cha.Ma. patiṭṭhito 8 cha.Ma. i. aparagoyānato.--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.
Nāmaṃ labhi, uttarakuruto āgatamanussehi āvasitappadeso "kururaṭṭhan"ti nāmaṃ labhi, bahuke pana gāmanigamādayo upādāya bahuvacanena vohariyati. Tena vuttaṃ "kurūsu viharatī"ti. Kammāsadhammanti 1- ettha keci dhakārassa dakārena atthaṃ vaṇṇayanti. Kammāso ettha damitoti kammāsadhammo. Kammāsoti kammāsapādo porisādo vuccati. Tassa kira pāde khāṇukena viddhaṭṭhāne vaṇo ruhanto cittadārusadiso hutvā ruhi, tasmā kammāsapādoti paññāyittha, so ca tasmiṃ okāse damito porisādabhāvato paṭisedhito. Kena? mahāsattena. Katarasmiṃ jātaketi? mahāsuttasomajātaketi eke. Ime 2- pana therā jayadisajātaketi vadanti. Tadā hi mahāsattena kammāsapādo damito. Yathāha:- putto yadā homi jayaddisassa, pañcālaraṭṭhādhipatissa atrajo. Catvāna 3- pāṇaṃ pitaraṃ amocayiṃ, kammāsapādaṃpi cahaṃ pasādayinti. Keci pana dhakāreneva atthaṃ vaṇṇayanti. Kururaṭṭhavāsīnaṃ kira kurudhammo 4- tasmiṃ kammāso jāto, tasmā taṃ ṭhānaṃ kammāso ettha dhammo jātoti kammāsadhammanti vuccati. Tattha nivuṭṭhanigamassāpi 5- etadeva nāmaṃ. Bhummavacanena kasmā na vuttanti. Avasanokāsato. Bhagavato kira tasmiṃ nigame vasanokāso koci vihāro nāma nāhosi, nigamato pana apakkamma aññatarasmiṃ udakasampanne ramaṇīye bhūmibhāge mahāvanasaṇḍo ahosi, tattha bhagavā vihāsi taṃ nigamaṃ gocaragāmaṃ katvā, tasmā evamettha attho veditabbo "kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti kammāsadhammanti 2 i. keci. 3 cha.Ma. @ cajitvāna, i. cajitvā. 4 cha.Ma., i. kuruvattadhammo 5 cha.Ma. niviṭṭhanigamassāpi--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.
Āyasmāti piyavacanametaṃ garuvacanametaṃ. 1- Ānandoti tassa therassa nāmaṃ. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso "visamaṃ candimasuriyā pariharantī"ti 2- ādīsu 3- viya. Tasmā yathā nisinno ekamante nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummaṭṭhe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamante nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi. Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti. Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathīdaṃ:- atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṃghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā 4- daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayaṃpi tikkhattuṃ bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā sakkaccaṃ vanditvā ete cha nisajjadose vajjetvā dakkhiṇajānumaṇḍalassa abhimukhaṭṭhāne chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā pasannalākhārasaṃ viggāhanto viya suvaṇṇapaṭaṃ pārupanto viya rattuppalamālāvitānamajjhaṃ pavisanto viya ca dhammabhaṇḍāgāriko āyasmā ānando nisīdi. Tena vuttaṃ "ekamantaṃ nisīdī"ti. Kāya pana velāya kena kāraṇena ayamāyasmā bhagavantaṃ upasaṅkantoti. Sāyaṇhavelāya paccayākārapañhāpucchanakāraṇena. Taṃdivasaṃ kirāyasmā kulasaṅgahatthāya gharadvāre gharadvāre sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya kammāsadhammagāmaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ gantvā antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ paṭisammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññāpetvā udakatumbato @Footnote: 1 cha.Ma. gāravavacanametaṃ. 2 cha.Ma. parivattanti @3 aṅ. catukka 21/70 adhammikasutta 4 cha.Ma. parivattetvā--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.
Udakaṃ gahetvā udakena hatthapāde sītale katvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajji atha paricchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhāya paccayākāre ñāṇaṃ otāresi. So "avijjāpaccayā saṃkhārā"ti ādito paṭṭhāya antaṃ, antato paṭṭhāya ādiṃ, ubhayantato paṭṭhāya majjhaṃ, majjhato paṭṭhāya ubho ante pāpento tikkhattuṃ dvādasapadaṃ paccayākāraṃ sammasi. Tassevaṃ sammasantassa paccayākāro ativibhūto hutvā uttānakuttānako viya upaṭṭhāsi. Tato cintesi "ayaṃ paccayākāro sabbabuddhehi `gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cā'ti kathito, mayhaṃ kho pana padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa sato uttāno vibhūto pākaṭo hutvā upaṭṭhāti, mayhaṃyeva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī"ti. Athassa etadahosi "handāhaṃ imaṃ pañhaṃ gahetvā bhagavantaṃ pucchāmi, addhā me bhagavā imaṃ atthuppattiṃ katvā sālindaṃ sineruṃ ukkhipanto viya ekaṃ suttantakkhandhaṃ 1- kathetvā dassessati. Buddhānaṃ hi vinayapaññattiṃ, bhummantaraṃ, paccayākāraṃ, samayantaranti imāni cattāri ṭhānāni patvā gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati, buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyati, desanā gambhīrā hoti tilakkhaṇāhatā 2- suññatāpaṭisaṃyuttā"ti. So kiñcāpi pakatiyāva ekadivase satavārampi sahassavārampi bhagavantaṃ upasaṅkamanto na ahetuakāraṇena upasaṅkamati, taṃdivasaṃ pana imaṃ pañhaṃ gahetvā "imaṃ buddhagandhahatthiṃ āsajja ñāṇakoñcanādaṃ sossāmi, buddhasīhaṃ āsajja ñāṇasīhanādaṃ sossāmi, buddhasindhavaṃ āsajja ñāṇapadavikkamaṃ passissāmī"ti cintetvā divāṭṭhānā uṭṭhāya cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyaṇhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkami. Tena vuttaṃ "sāyaṇhavelāya paccayākārapañhā- pucchanakāraṇena upasaṅkanto"ti 3- yāva gambhīroti ettha yāvasaddo pamāṇātikkame, atikkamma pamāṇaṃ gambhīro, atigambhīroti attho. Gambhīrāvabhāsoti gambhīrova hutvā avabhāsati, @Footnote: 1 cha.Ma., i. suttantakathaṃ 2 cha.Ma. tilakkhaṇabbhāhatā 3 cha.Ma. upasaṅkamanto"ti--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.
Dissatīti attho. Ekaṃ hi uttānameva gambhīrāvabhāsaṃ hoti pūtipaṇṇarasavasena 1- kāḷavaṇṇaṃ purāṇaudakaṃ viya. Tañhi jānuppamāṇaṃpi sataporisaṃ viya dissati. Ekaṃ gambhīraṃ uttānāvabhāsaṃ hoti maṇigaṅgāya vippasannaṃ udakaṃ viya. Tañhi sataporisaṃpi jānuppamāṇaṃ viya khāyati. Ekaṃ uttānaṃ uttānāvabhāsaṃ hoti cāṭiādīsu udakaṃ viya. Ekaṃ gambhīraṃ gambhīrāvabhāsaṃ hoti sinerupādakamahāsamudde udakaṃ viya dissati. 2- Evaṃ udakameva cattāri nāmāni labhati. Paṭiccasamuppāde panetaṃ natthi. Ayaṃ hi gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cāti ekameva nāmaṃ labhati. Evarūpo samānopi atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyati, yadidaṃ acchariyaṃ bhante abbhutaṃ bhanteti evaṃ attano vimhayaṃ pakāsento pañhaṃ pucchitvā tuṇhībhūto nisīdi. Bhagavā tassa vacanaṃ sutvā "ānando bhavaggaggahaṇāya hatthaṃ pasārento viya, sineruṃ bhinditvā 3- miñjaṃ nīharituṃ vāyamamāno viya, vinā nāvāya mahāsamuddaṃ taritukāmo viya, paṭhaviṃ parivattetvā paṭhavojaṃ gahetuṃ vāyamamāno viya ca buddhavisayaṃ pañhaṃ attano uttānanti vadati, handassa gambhīrabhāvaṃ ācikkhāmī"ti 4- cintetvā mā hevanti ādimāha. Tattha mā hevanti hakāro nipātamattaṃ, evaṃ mā bhaṇīti attho. Mā hevanti ca idaṃ vacanaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādentopi 5- bhaṇati apasādentopi. Ussādanāvaṇṇanā tattha ussādentopi:- ānanda tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati. Aññesaṃ panesa uttānakoti na sallakkhetabbo, gambhīroyeva ca gambhīrāvabhāso ca. Tattha catasso upamā vadanti. Cha māse subhojanarasaphuṭṭhassa kira katayogassa mahāmallassa samajjasamaye katamallapāsāṇaparicayassa 6- yuddhabhūmiṃ gacchantassa antarā mallapāsāṇaṃ @Footnote: 1 cha.Ma.,i. pūtipaṇṇādivasena 2 cha.Ma.,i. dissatīti natthi 3 cha.Ma.,i. chinditvā @4 cha.Ma.,i. ācikkhissāmi 5 Ma. ussārentopi 6 i. katamallanepuññassa--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.
Dassesuṃ, so kiṃ etanti āha. Mallapāsāṇoti. Āharatha nanti. Ukkhipituṃ na sakkomāti vutte sayaṃ gantvā kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti vatvā dvīhi hatthehi dve pāsāṇe ukkhipitvā kīḷāgule viya khipitvāva agamāsi. Tattha mallassa mallapāsāṇo lahukoti na aññesaṃ lahukoti vattabbo. Cha māse subhojanarasaphuṭṭho mallo viya hi kappasatasahassaṃ abhinīhārasampanno āyasmā ānando, yathā mallassa mahābalatāya mallapāsāṇo lahuko, evaṃ therassa mahāpaññatāya paṭiccasamuppādo uttāno, so aññesaṃ uttānoti na vattabbo. Mahāsamudde ca timi nāma maccho dviyojanasatiko, timiṅgalo tiyojanasatiko, timitimiṅgalo 1- catuyojanasatiko, timiramiṅgalo 2- pañcayojanasatiko, ānando timindo 3- ajjhāroho mahātimīti ime cattāro yojanasahassikā. Tattha timiramiṅgaleneva dīpenti. Tassa kira dakkhiṇakaṇṇaṃ cālentassa pañca yojanasate padese udakaṃ calati. Tathā vāmakaṇṇaṃ. Tathā naṅguṭṭhaṃ. Tathā sīsaṃ. Dve pana kaṇṇe cāletvā naṅguṭṭhena udakaṃ paharitvā sīsaṃ aparāparaṃ katvā 4- kīḷituṃ āraddhassa sattaṭṭhayojanasate padese bhājane pakkhipitvāpi uddhane āropitaṃ viya udakaṃ pakkuṭṭhati, 5- tiyojanasatamatte padese udakaṃ piṭṭhiṃ chādetuṃ na sakkoti. So evaṃ vadeyya "ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti, kutassa gambhīratā, mayaṃ 6- piṭṭhipaṭicchādanamattaṃpi udakaṃ na labhāmā"ti. Tattha kāyūpapannassa timiramiṅgalassa mahāsamuddo uttānoti aññesaṃ khuddakamacchānaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇūpapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti aññesaṃpi uttānoti na vattabbo. Supaṇṇarājā ca diyaḍḍhayojanasatiko, tassa dakkhiṇapakkho paññāsayojaniko hoti, tathā vāmapakkho, piñjavaṭṭi 7- saṭṭhiyojanikā, gīvā tiṃsayojanikā, mukhaṃ navayojanaṃ, pādā dvādasayojanikā. Tasmiṃ supaṇṇavātaṃ dassetuṃ āraddhe sattaṭṭhayojanasataṃ ṭhānaṃ nappahoti. So evaṃ vadeyya "ayaṃ ākāso ananto @Footnote: 1 cha.Ma.,i. timipiṅgalo. 2 cha.Ma. i. timirapiṅgalo 3 cha.Ma. timinando. @4 i. kampetvā. 5 cha.Ma. pakkuṭhati. i. pakkaṭṭhaṃ 6 Ma. mayhaṃ. 7 cha.Ma. piñchavaṭṭi--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.
Anantoti vadanti, kutassa anantatā, mayaṃ pakkhavātappasāraṇokāsaṃpi na labhāmā"ti. Tattha kāyūpanannassa supaṇṇarañño ākāso parittoti aññesaṃ khuddakapakkhīnaṃ parittoti na vattabbo, evameva ñāṇūpapannassa therasseva paṭiccasamuppādo uttānoti aññesaṃpi uttānoti na vattabbo. Rāhu asurindo pana pādantato yāva kesantā yojanānaṃ cattāri sahassāni aṭṭha ca satāni honti. Tassa dvinnaṃ bāhānaṃ antaraṃ dvādasayojanasatikaṃ. Bahalantena 1- chayojanasatikaṃ. Hatthapādatalāni puthulato dviyojanasatāni, tiyojanasatika nāsikā, tathā mukhaṃ. Ekekaṃ aṅgulipabbaṃ paññāsayojanaṃ, tathā bhamukantaraṃ. Nalāṭaṃ tiyojanasatikaṃ. Sīsaṃ navayojanasatikaṃ. Tassa mahāsamuddaṃ otiṇṇassa gambhīraṃ udakaṃ jānuppamāṇaṃ hoti. So evaṃ vadeyya "ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti, kutassa gambhīratā, mayaṃ jānupaṭicchādanamattaṃpi udakaṃ na labhāmā"ti. Tattha kāyūpapannassa rāhuno mahāsamuddo uttānoti aññesaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇūpapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti aññesaṃpi uttānoti na vattabbo. Etamatthaṃ sandhāya bhagavā "mā hevaṃ ānanda avaca, mā hevaṃ ānanda avacā"ti āha. Therassa hi catūhi kāraṇehi gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānoti upaṭṭhāsi, 2- katamehi catūhi, pubbūpanissayasampattiyā, titthavāsena, sotāpannatāya, bahussutabhāvenāti. Pubbūpanissayasampattikathā ito kira satasahassime kappe padumuttaro nāma satthā loke uppajji. Tassa haṃsavati nāma ahosi, ānando nāma rājā pitā, sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma ahosi. So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyuñjanto 3- anukkamena sabbaññutaṃ patvā "anekajātisaṃsāran"ti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke @Footnote: 1 cha.Ma. bahalattena, Ma. bahalatthena. 2 cha.Ma. upaṭṭhāti. 3 i. padhānaṃ anuyutto.--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.
Vītināmetvā paṭhaviyaṃ ṭhapessāmīti pādaṃ abhinīhari. Atha paṭhaviṃ bhinditvā mahantaṃ padumaṃ uṭṭhāsi. Tassa dhurapattāni navutihatthāni, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, navaghaṭappamāṇā 1- reṇu ahosi. Satthā pana ubbedhato aṭṭhapaṇṇāsahattho 2- ahosi tassa ubhinnaṃ bāhānamantaraṃ aṭṭhārasahatthaṃ, nalāṭaṃ pañcahatthaṃ, hatthapādā ekādasahatthā. Tassa ekādasahatthena pādena dvādasahatthāya kaṇṇikāya akkantamattassa navaghaṭappamāṇā reṇu uṭṭhāya aṭṭhapaññāsahatthaṃ padesaṃ uggantvā okiṇṇamanosilāya cuṇṇaṃ viya paccokiṇṇā. 3- Tadupādāya bhagavā padumuttarotveva paññāyittha. Tassa devilo ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ. Amitā ca asamā ca dve aggasāvikā. Sumano nāma upaṭṭhāko. Padumuttaro nāma bhagavā pitu saṅgahaṃ kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā vasati. Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma. Tassa rājā haṃsavatito vīsatiyojanasate padese 4- bhogagāmaṃ adāsi. So kadāci karahaci 5- āgantvā pitarañca satthārañca passati. Athekadivasaṃ paccanto kupito. Sumano rañño pesesi "paccanto kupito"ti. Rājā "tvaṃ mayā tattha kasmā ṭhapito"ti paṭipesesi. So nikkhamma core vūpasametvā "upasanto deva janapado"ti rañño pesesi. Rājā tuṭṭho "sīghaṃ mama putto āgacchatū"ti āha. Tassa sahassamattā amaccā honti. So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi "mayhaṃ pitā tuṭṭho sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhāmi"ti. Atha naṃ ekacce "hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, rathaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha, satta ratanāni gaṇhathā"ti āhaṃsu. Apare "tumhe paṭhavissarassa puttā, tumhākaṃ dhanaṃ na dullabhaṃ, laddhaṃpi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva ekaṃ ādāya gamanīyaṃ, @Footnote: 1 cha.Ma.,i. navaghaṭappamāno evamuparipi 2 cha.Ma. aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedho. @3 cha.Ma.,i. paccokiṇṇo 4 cha.Ma.,i. ṭhāne 5 cha.Ma.,i. karahacīti na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.
Tasmā te deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ varaṃ gaṇhathā"ti. So "tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, na mametaṃ cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī"ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarā 1- āliṅgitvā 2- tassa matthake cumbitvā "varaṃ te putta demī"ti vutto 3- "sādhu mahārāja, icchāmahaṃ mahārāja bhagavantaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ 4- kātuṃ, imaṃ me varaṃ dehī"ti āha. "na sakkā tāta, aññe vare demīti. "deva khattiyānaṃ nāma dve kathā natthi etaṃ me dehi, na mamaññena attho"ti. Tāta buddhānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnopi kiṃ bhavissatīti. So "sādhu deva ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmīti vihāraṃ gato. Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So maṇḍalamāle sannisinnānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi. Te taṃ āhaṃsu "rājaputta kasmā āgatosī"ti. Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti. Na mayaṃ rājaputta icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti. Ko pana bhante labhatīti. Sumanatthero nāma rājaputtāti. So "kuhiṃ bhante thero"ti therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā "icchāmahaṃ bhante bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me"ti āha. Thero "ehi rājaputtā"ti taṃ gahetvā taṃ gandhakuṭipariveṇe ṭhapetvā gandhakuṭiṃ abhiruhi. Atha naṃ bhagavā "sumana kasmā āgatosī"ti āha. Rājaputto "bhante bhagavantaṃ dassanāya āgato"ti. "tenahi bhikkhu āsanaṃ paññāpehī"ti. Thero āsanaṃ paññāpesi, nisīdi bhagavā paññatte āsane. Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ akāsi. Kadā āgatosi rājaputtāti. Bhante tumhesu gandhakuṭiṃ paviṭṭhesu. Bhikkhū pana "na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā"ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ. Thero pana ekavacaneneva dassesi. Thero bhante tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. Āma @Footnote: 1 cha.Ma. pitarāpi 2 cha.Ma. āliṅgetvā @3 cha.Ma. vutte 4 Ma. avajjhaṃ.--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.
Rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti. Bhante buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabhā hontīti. 1- Dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā rājakumārāti. 2- Bhagavā ahaṃ thero viya buddhasāsane vallabho hotukāmo, temeāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā "atthi nu kho tattha gatena attho"ti oloketvā 3- atthīti disvā "suññāgāre kho rājakumāra tathāgatā abhiramantī"ti āha. Kumāro "aññātaṃ bhagavā aññātaṃ sugatā"ti vatvā "ahaṃ bhante purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā"ti paṭiññaṃ gahegvā pitu santikaṃ gantvā "dinnā me deva bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā"ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ kāretvā 4- vīsatiyojanasataṃ addhānaṃ gantvā attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanaṃ 5- nāma kuṭumbikssa uyyānaṃ disvā satasahassena kīṇitvā satasahassaṃ visajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kāretvā 6- pākāraparikkhepaṃ 7- katvā dvārakoṭṭhakañca niṭṭhapetvā pitu santikaṃ pesesi "niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā"ti. Rājā bhagavantaṃ bhojetvā "bhagavā sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsiṃsatī"ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivāro yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro "satthā āgacchatī"ti 8- sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi 9- pūjayamāno vihāraṃ pavesetvā:- satasahassena me kītaṃ satasahassena māpitaṃ sobhanaṃ nāma uyyānaṃ paṭiggaṇha mahāmunīti vihāraṃ niyyādesi. So vassūpanāyikadivase dānaṃ datvā attano puttadāre ca amacce ca pakkosāpetvā āha:- "ayaṃ satthā amhākaṃ santikaṃ dūratova āgato, @Footnote: 1 cha.Ma. vallabho hotīti. 2 cha.Ma., i. kumārāti. 3 i. āloketvā. @4 i. kārento. 5 ka. i. sobhassa 6 cha.Ma., i. kārāpetvā @7 cha.Ma., i. pākāraparikkhepe. 8 cha.Ma. āgatoti. 9 cha.Ma. mālādīhi--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.
Buddhā ca nāma dhammagaruno na āmisacakkhukā. Tasmā ahaṃ imaṃ temāsaṃ dve sāṭke nivāsetvā dasa sīlāni samādiyitvā idheva vasissāmi, tumhe khīṇāsavasatasahassassa imināva nīhārena temāsaṃ dānaṃ dadeyyāthā"ti. So sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne vasanto yaṃ thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā "imasmiṃ ṭhāne ekantavallabho esa thero etasseva me ṭhānantaraṃ patthetuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā upakaṭṭhāya 1- pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhusatasahassassa pādamūle ticīvaraṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā "bhante yadetaṃ mayā magge yojanantarikaṃ yojanantarikaṃ vihāraṃ kārāpanato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva saggasampattiṃ na mārasampattiṃ, na brahmasampattiṃ patthayantena, buddhassa pana upaṭṭhākabhāvaṃ patthayantena kataṃ. Tasmā ahaṃpi bhagavā anāgate sumanatthero viya buddhassa upaṭṭhāko bhaveyyan"ti pañcapatiṭṭhitena nipatitvā vandi. Bhagavā "mahantaṃ kulaputtassa cittaṃ ijjhissati 2- nu kho no"ti olokento "anāgate ito satasahassime kappe gotamo nāma buddho uppajjissati, tasseva 3- upaṭṭhāko bhavissatī"ti ñatvā:- icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ sabbameva samijjhatu sabbe pūrentu saṅkappā cando paṇṇaraso 4- yathāti āha. Kumāro taṃ sutvā "budadhā nāma advejjhakathā hontī"ti dutiyadivaseyeva tassa bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito paṭṭhito gacchanto viya ahosi. So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ dānaṃ datvā sagge nibbattitvā kassapabuddhakālepi piṇḍāya carantassa 5- therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasīrājā hutvā aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ paṇṇasālāyo kāretvā maṇiādhārake upaṭṭhapetvā catūhi paccayehi dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni. @Footnote: 1 i. vūpakaṭṭhāya 2 cha.Ma. samijjhissati 3 i. tassesa. @4 i. paṇṇarase 5 cha.Ma., i. carato--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.
Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena katābhinikkhamane 1- sammamāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ āgantvā tato nikkhamante 2- bhagavati bhagavato parivāratthaṃ rājakumāresu pabbajitesu 3- bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā na cirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇīputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi. 4- Evamesa āyasmā pubbūpanissayasampanno, tassīmāya pubbūpanissayasampattiyā gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi. Titthavāsādivaṇṇanā titthavāsoti punappunaṃ garūnaṃ santike uggahaṇasavanaparipucchanadhāraṇāni vuccanti. So therassa ativiya parisuddho, tenāpissāyaṃ gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi. Sotāpannānañca nāma paccayākāro uttānakova hutvā upaṭṭhāsi, 5- ayañca āyasmā sotāpanno. Bahussutānañca catuhatthe ovarake padīpe jalamāne mañcapīṭhaṃ viya nāmarūpaparicchedo pākaṭo hoti, ayañca āyasmā bahussutānaṃ aggo hoti iti 6- bāhusaccānubhāvenapissa gambhīropi paccayākāro uttānako viya upaṭṭhāsi. Paṭiccasamuppādagambhīratā tattha atthagambhīratāya dhammagambhīratāya desanāgambhīratāya paṭivedhagambhīratāyāti catūhi ākārehi paṭiccasamuppādo gambhīro nāma. Tattha jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro .pe. Saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīroti ayaṃ atthagambhīratā. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. katābhinikkhamano. 2 i. nikkhante. 3 i. pabbajantesu. @4 saṃ. khandha 17/83/84 ānandasutta 5 cha.Ma.,i. upaṭṭhāti. 6 cha.Ma.,i. @itisaddo na dissati.--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.
Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho gambhīro .pe. Jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho gambhīroti ayaṃ dhammagambhīratā. Katthaci vā sutte paṭiccasamuppādo anulomato desiyati, katthaci paṭilomato, katthaci anulomapaṭilomato, katthaci majjhato paṭṭhāya anulomato vā paṭilomato vā, anulomapaṭilomato vā. Katthaci antato paṭṭhāya anulomato vā paṭilomato vā katthaci tisandhi catusaṅkhepo, katthaci dvisandhi tisaṅkhepo, katthaci ekasandhi dvisaṅkhepoti ayaṃ desanāgambhīratā. Avijjāya pana aññāṇaadassanasaccāpaṭivedhaṭṭho gambhīro, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇāyuhanasarāgavirāgaṭṭho, viññāṇassa suññatā abyāpāraasaṅkanti- paṭisandhipātubhāvaṭṭho, nāmarūpassa ekuppādavinibbhogāvinibbhoganamanaruppanaṭṭho, saḷāyatanassa adhipatilokadvārakhettavisayībhāvaṭṭho, phassassa phusanasaṅghaṭṭanasaṅgati- sannipātaṭṭho, vedanāya ārammaṇarasānubhavanasukhadukkhamajjhattabhāvanijjīvavedayitaṭṭho, taṇhāya abhinanditaajjhosānasaritālatātaṇhānadītaṇhāsamuddaduppūraṇaṭṭho, 1- upādānassa ādānaggahaṇābhinivesaparāmāsaduratikkamaṭṭho, bhavassa āyuhanābhisaṅkhāra- yonigatiṭhitinivāsesukhipanaṭṭho, jātiyā jātisañjātiokkantinibbattipātubhāvaṭṭho, jarāmaraṇassa khayavayabhedavipariṇāmaṭṭho gambhīroti evaṃ yo 2- avijjādīnaṃ sabhāvo, yena paṭivedhena avijjādayo dhammā sarasalakkhaṇato paṭividdhā honti, so gambhīroti ayaṃ paṭivedhagambhīratāti veditabbo. So sabbopi 3- therassa uttānako 4- viya upaṭṭhāsi. Tena bhagavā āyasmanataṃ ānandaṃ ussādento "mā hevan"ti ādimāha. Ayañcettha adhippāyo:- ānanda tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati, tasmā mayhameva nu kho esa uttānakova 5- hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī"ti mā evaṃ avacāti. 6- Apasādanāvaṇṇanā yaṃ pana vuttaṃ "apasādento"ti, tattha ayaṃ adhippāyo:- ānanda "atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī"ti mā hevaṃ avaca. Yadi hi @Footnote: 1 Ma......samosaritā...., i.....samosaritatālatā... 2 ī. evaṃ yo yo, Ma. evamādayo. @3 cha.Ma., i. sā sabbāpi. 4 cha.Ma. uttānakā. @5 cha.Ma. vasaddo na dissati. 6 i. itisaddo na dissati.--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.
Te esa uttānakuttānako viya khāyati, kasmā tvaṃ attano dhammatāya sotāpanno nāhosi, mayā dinnanaye 1- ṭhatvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhi. 2- Ānanda idaṃ nibbānameva gambhīraṃ, paccayākāro pana tava uttānako jāto, atha kasmā oḷārikaṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭighasaṃyojanaṃ, oḷārikaṃ kāmarāgānusayaṃ paṭighānusayanti ime cattāro kilese samugghātetvā sakadāgāmiphalaṃ na sacchikarosi, teyeva anusahagate cattāro kilese samugghātetvā anāgāmiphalaṃ na sacchikarosi, rūparāgādīni pañca saṃyojanāni, bhavarāgānusayaṃ mānānusayaṃ avijjānusayanti ime aṭṭha kilese samugghātetvā arahattaṃ na sacchikarosi. Kasmā ca satasahassakappādhikaṃ ekaṃ asaṅkheyyaṃ pūritapāramino sāriputtamoggallānā viya sāvakapāramīñāṇaṃ na paṭivijjhasi, satasahassakappādhikāni dve asaṅkheyyāni pūritapāramino paccekabuddhā viya ca paccekabodhiñāṇaṃ na paṭivijjhasi? yadi hi 3- vā te sabbathāva 4- esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, atha kasmā satasahassakappādhikāni cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkheyyāni pūritapāramino buddhā viya sabbaññutañāṇaṃ na sacchikarosi, kiṃ anatthikosi etehi visesādhigamehi, passa yāvañca te aparaddhaṃ, tvaṃ nāma sāvako padesañāṇe ṭhito atigambhīraṃ paccayākāraṃ "uttānako me upaṭṭhātī"ti vadasi, tassa te idaṃ vacanaṃ buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ hoti, tādisena nāma bhikkhunā buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ kathetabbanti na yuttametaṃ. Nanu mayhaṃ ānanda imaṃ paccayākāraṃ paṭivijjhituṃ vāyamantasseva satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkheyyāni atikkantāni. Paccayākāraṃ paṭivijjhanatthāya ca pana me adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, apūritā pāramī nāma natthi. Ajja 5- paccayākāraṃ paṭivijjhissāmīti ca pana me nirussāsaṃ 6- viya mārabalaṃ vidhamantassa ayaṃ mahāpaṭhavī dvaṅgulamattaṃpi nākampi, tathā paṭhamayāme @Footnote: 1 cha.Ma. dinnanayeva 2 cha.Ma. paṭivijjhasi 3 cha.Ma.,i. hisaddo na dissati @4 i. sabbathā ca 5 cha.Ma. ajjāti na dissati. 6 cha.Ma.,i. nirussāhaṃ.--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.
Pubbenivāsaṃ majjhimayāme dibbacakkhuṃ sampādentassa. Pacchimayāme pana me balavapaccūsasamaye "avijā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayo hotī"ti diṭaṭhamatteva dasasahassīlokadhātu ayadaṇḍena ākoṭṭitakaṃsatālaṃ viya viravasahassaṃ viravasahassaṃ 1- muñcamānā vātāhatapaduminipaṇṇe udakabindu viya kampittha. Evaṃ gambhīro cāyaṃ ānanda paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca. Etassa ānanda dhammassa ananubodhā apaṭivedhā saṃsāraṃ nātivattanti. Etassa dhammassāti etassa paccayadhammassa. Ananubodhāti ñātapariññāvasena ananubujjhanā. Apaṭivedhāti tīrajhapahānapariññāvasena apaṭivijjhanā. Tantākulakajātāti tantaṃ viya ākulajātā. Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti, evameva sattā imasmiṃ paccayākāre khalitā ākulabyākulā honti, na sakkonti paccayākāraṃ 2- ujaṃ kātuṃ. Tattha tantaṃ paccattapurisakāre ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjiyaṃ datvā kocchena pahataṃ tattha tattha kulakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamime sattā paccayesu pakkhalitvā paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena ākulakajātā honti gaṇṭhibaddhā. Ye hi keci diṭṭhiyo 3- nissitā, sabbe paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ asakkontāyeva. Guṇagaṇṭhikajātāti 4- guṇagaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasuttaṃ. Guṇā nāma sakuṇikā, tassā kulāvakotipi eke. Yathā hi tadubhayaṃpi ākulaṃ aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaṃ. Muñjapabbajabhūtāti muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūtā. Yathā tāni tiṇāni koṭṭetvā katarajjuṃ jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. viravasataṃ viravasahassaṃ, i. virāvasataṃ virāvasahassaṃ 2 cha.Ma.,i. taṃpaccayākāraṃ @3 cha.Ma. diṭṭhigatanissitā 4 cha.Ma. kulāgaṇṭhikajātā, i. gulāguṇḍikajātā, evamuparipi--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.
Tiṇānaṃ idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti. Taṃpi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Evamayaṃ pajā paccayākāraṃ 1- ujuṃ kātuṃ asakkontī diṭṭhigatavasena gaṇṭhikajātā hutvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati. Tattha apāyoti nirayatiracchānayonipittivisayaasurakāyā. Sabbepi hi te vuḍḍhisaṅkhātassa ayassa abhāvato "apāyo"ti 2- vuccanti. Tathā dukkhassa gatibhāvato duggati. Sukhasamussayato vinipatitattā vinipāto. Itaro pana:- khandhānañca paṭipāṭi dhātuāyatanāna ca abbocchinnaṃ vattamānā 3- saṃsāroti pavuccatīti. Taṃ sabbaṃpi nātivattati nātikkamati, athakho cutito paṭisandhiṃ, paṭisandhito cutinti evaṃ punappunaṃ cutipaṭisandhiyo gaṇhantā tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu mahāsamudde vātukkhittā nāvā viya yante 4- yuttagoṇo viya ca paribbhamatiyeva. Iti sabbametaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ apasādento āhāti veditabbaṃ. Paṭiccasamuppādavaṇṇanā [96] Idāni yasmā idaṃ suttaṃ "gambhīro cāyaṃ ānanda paṭiccasamuppādo"ti ca "tantākulakajātā"ti ca dvīhiyeva padehi āraddhaṃ, 5- tasmā "gambhīro cāyaṃ ānanda paṭiccasamuppādo"ti iminā tāva anusandhinā paccayākārassa gambhīrabhāvadassanatthaṃ desanaṃ ārabhanto atthi idappaccayā jarāmaraṇanti ādimāha. Tatrāyamattho:- @Footnote: 1 cha.Ma., i. paccayākāre. 2 i. apāyāti. 3 i. vattamānaṃ @4 cha.Ma. yantesu 5 cha.Ma., i. ābaddhaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.
Imassa jarāmaraṇassa paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā atthi jarāmaraṇaṃ, atthi nu kho so 1- jarāmaraṇassa paccayo, yamhā paccayā jarāmaraṇaṃ bhaveyyāti evaṃ puṭṭhena satā ānanda paṇḍitena puggalena yathā "taṃ jīvaṃ taṃ sarīran"ti vutte ṭhapanīyattā pañhassa tuṇhī bhavitabbaṃ hoti, "abyākatametaṃ tathāgatenā"ti vā vattabbaṃ hoti, evaṃ apaṭipajjitvā, yathā "cakkhu sassataṃ asassatan"ti vutte asassatanti ekaṃseneva vattabbaṃ hoti, evaṃ ekaṃseneva atthītissa vacanīyaṃ. Puna kiṃpaccayā jarāmaraṇaṃ, ko nāma so paccayo, yato jarāmaraṇaṃ hotīti vutte jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīyaṃ, evaṃ vattabbaṃ bhaveyyāti attho. Esa nayo sabbattha padesu. Nāmarūpapaccayā phassoti idaṃ pana yasmā saḷāyatanapaccayāti vutte cakkhusamphassādīnaṃ channaṃ vipākasamphassānaṃyeva gahaṇaṃ hoti, idha ca "saḷāyatanapaccayā"ti iminā padena gahitaṃpi aggahitaṃpi paccayuppannavisesaṃ, phassassa ca saḷāyatanato atirittaṃ aññaṃpi visesapaccayaṃ dassetukāmo, tasmā vuttanti veditabbaṃ. Iminā pana vārena bhagavatā kiṃ kathitanti. Paccayānaṃ nidānaṃ kathitaṃ. Idaṃ hi suttaṃ paccaye nippaccaye nijjaṭe niggumbe katvā kathitattā mahānidānanti vuccati. [98] Idāni tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ tathaavitathaanaññathapaccayabhāvaṃ dassetuṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttanti ādimāha. Tattha pariyāyenāti kāraṇena. Sabbena sabbaṃ sabbathā sabbanti nipātadvayametaṃ. Tassattho "sabbākārena sabbā sabbena sabhāvena sabbā jāti nāma yadi na bhaveyyā"ti. Bhavādīsupi imināva nayena attho veditabbo. Kassacīti amiyamavacanametaṃ, devādīsu yassa kassaci. Kimhicīti idaṃpi aniyamavacanameva, kāmabhavādīsu navasu bhavesu yattha katthaci. Seyyathīdanti aniyamitaniyamanikkhittaattha- vibhājanaṭṭhe 2- nipāto, tassattho "yaṃ vuttaṃ `kassaci kimhicī'ti, tassa te atthaṃ vibhajissāmī"ti. Atha naṃ vibhajanto "devānaṃ vā devattāyā"ti ādimāha. @Footnote: 1 cha.Ma. soti na dissati. 2 cha.Ma. aniyamitanikkhittaatthavibhajanatthe, @i. ayamidha nikkhittassa atthavibhajanatthe--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.
Tattha devānaṃ vā devattāyāti yā ayaṃ devānaṃ devabhāvāya khandhajāti, yāya khandhajātiyā devā "devā"ti vuccanti, sace hi jāti sabbena sabbaṃ nābhavissāti imināva nayena sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca devāti upapattidevā. Gandhabbāti mūlakhandhādīsu adhivaṭṭhadevatā. 1- Yakkhāti amanussā. Bhūtāti ye keci nibbattasattā. Pakkhinoti ye keci aṭṭhipakkhā vā cammapakkhā vā lomapakkhā vā. Siriṃsapāti 2- ye keci bhūmiyaṃ sarantā gacchanti. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīnaṃ. Tathattāyāti devagandhabbādibhāvāya. Jātinirodhāti jātivigamā, jātiabhāvāti attho. Hetūti ādīni sabbānipi kāraṇavevacanānieva. Kāraṇañhi yasmā attano phalatthāya hinoti pavattati, tasmā "hetū"ti vuccati. Yasmā taṃ phalaṃ nideti "idaṃ 3- gaṇhatha nan"ti appeti viya, tasmā nidānaṃ. Yasmā phalaṃ tato samudeti uppajjati, tañca paṭicca eti pavattati, tasmā samudayoti ca paccayoti ca vuccati. Esa nayo sabbattha. Apica yadidaṃ jātīti ettha yadidanti nipāto, tassa sabbapadesu liṅgānurūpato attho veditabbo. Idha pana "yā esā jātī"ti 4- ayamassa attho. Jarāmaraṇassa hi jāti upanissayakoṭiyā paccayo hoti. [99] Bhavapade "kimhicī"ti iminā okāsapariggaho kato. Tattha heṭṭhā avīcipariyantaṃ katvā upari paranimmitavasavattideve anto karitvā kāmabhavoti veditabbo. Ayaṃ nayo upapattibhave. Idha pana kammabhavo 5- yujjati. So hi jātiyā upanissayakoṭiyāva paccayo hoti. Upādānapadādīsupi "kimhicī"ti iminā okāsapariggahova katoti veditabbo. [100] Upādānapaccayā bhavoti ettha kāmūpādānaṃ tiṇṇaṃ 6- kammabhavānaṃ tiṇṇañca upapattibhavānaṃ paccayo, tathā sesānipīti upādānapaccayā catuvīsati bhavā veditabbā. Nippariyāyenettha dvādasa kammabhavā labbhanti. Tesaṃ upādānaṃ 7- sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo. @Footnote: 1 cha.Ma. adhivatthadevatāva 2 cha.Ma. sarīsapāti 3 cha.Ma. handa naṃ gaṇhathā"ti @4 ka. yā esāti, jāti saddo na dissati. 5 cha.Ma., i. kammabhave. @6 cha.Ma. tiṇṇampi. 7 cha.Ma. upādānāni i. upādānānaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.
[101] Rūpataṇhāti rūpārammaṇe taṇhā. Esa nayo saddataṇhādīsu. Sā panesā taṇhā upādānassa sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo hoti. [102] Esa paccayo taṇhāya, yadidaṃ vedanāti ettha vipākavedanā taṇhāya upanissayakoṭiyā paccayo hoti, aññā aññathāpīti. [103] Ettāvatā pana bhagavā vaṭṭamūlabhūtaṃ purimataṇhaṃ dassetvā idāni desanaṃ, piṭṭhiyaṃ paharitvā kesesu vā gahetvā viravantaṃ viravantaṃ maggato okkamento viya navahi padehi samudācārataṇhaṃ dassento "iti kho panetaṃ ānanda vedanaṃ paṭicca taṇhā"ti ādimāha. Tattha taṇhāti dve taṇhā esanātaṇhā ca, esitataṇhā ca. Yāya taṇhāya ajapathasaṅkupathādīni paṭipajjitvā bhoge esati gavesati, ayaṃ esanātaṇhā nāma. Yā tesupi esitesu gavesitesu paṭiladdhesu taṇhā, ayaṃ esitataṇhā nāma. Tadubhayaṃpi samudācāratañhāyaeva adhivacanaṃ. Tasmā duvidhā cesā vedanaṃ paṭicca taṇhā nāma. Pariyesanāti rūpādiārammaṇapariyesanā, sā hi taṇhāya sati hoti. Lābhoti rūpādiārammaṇapaṭilābho, so hi pariyesanāya sati hoti. Vinicchayo pana ñāṇataṇhādiṭṭhivitakkavasena catubbidho. Tattha "sukhavinicchayaṃ jaññā, sukhavinicchayaṃ ñatvā ajjhattaṃ sukhamanuyuñjeyyā"ti 1- ayaṃ ñāṇavinicchayo. "vinicchayoti dve vinicchayā taṇhāvinicchayo ca diṭṭhivinicchayo cā"ti 2- evaṃ āgatāni aṭṭhasatataṇhāvicaritāni taṇhāvinicchayo. Dvāsaṭṭhidiṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo. "../../bdpicture/chando kho devānaminda vitakkanidāno"ti 3- imasmiṃ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva āgato. Lābhaṃ labhitvā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ sundarāsundarañca vitakkeneva vinicchinanti 4- "ettakaṃ me rūpārammaṇatthāya bhavissati, ettakaṃ saddādiārammaṇatthāya, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa, @Footnote: 1 Ma.upari. 14/323/296 araṇavibhaṅgasutta 2 khu.mahā. 29/470/319 @ kalahavivādasuttaniddesa (sayā) 3 dī. mahā. 10/358/237 sakkapañhasutta @4 cha.Ma. vinicchināti, i. vinicchitanti--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.
Ettakaṃ paribhuñjissāmi, ettakaṃ nidahissāmī"ti. Tena vuttaṃ "lābhaṃ paṭicca vinicchayo"ti. Chandarāgoti evaṃ akusalavitakkena vitakkitavatthusmiṃ dubbalarāgo ca balavarāgo ca uppajjati, idaṃ hi idha taṇhā. Chandoti dubbalarāgassādhivacanaṃ. Ajjhosānanti ahaṃ mamanti balavasanniṭṭhānaṃ. Pariggahoti taṇhādiṭṭhivasena pariggahaṇakaraṇaṃ. Macchariyanti parehi sādhāraṇabhāvassa asahanatā. Tenevassa porāṇā evaṃ vacanatthaṃ vadanti "idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññesaṃ acchariyaṃ hotūti pavattattā macchariyanti vuccatī"ti. Ārakkhoti dvārapidahanamañjusagopanādivasena suṭṭhu rakkhanaṃ. Adhikarotīti adhikaraṇaṃ, kāraṇassetaṃ nāmaṃ. Ārakkhādhikaraṇanti bhāvanapuṃsakaṃ, ārakkhahetūti attho. Daṇḍādānādīsu paraṃ nissedhanatthaṃ daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ. Ekatodhārādino satthassa ādānaṃ satthādānaṃ. Kalahoti kāyakalahopi vācākalahopi. Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivādo. Tuvaṃ tuvanti agāravavacanaṃ tuvaṃ tuvaṃ. [112] Idāni paṭilomanayenāpi taṃ samudācārataṇhaṃ dassetuṃ puna "ārakkhādhikaraṇan"ti ārabhanto desanaṃ nivattesi. Tattha kāmataṇhāti pañcakāmaguṇikarāgavasena uppannā rūpāditaṇhā. Bhavataṇhāti sassatadiṭṭhisahagato rāgo. Vibhavataṇhāti ucchedadiṭṭhisahagato rāgo. Ime dve dhammāti vaṭṭamūlataṇhā ca samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā. Dvayenāti taṇhālakkhaṇena 1- ekabhāvaṃ gatāpi vaṭṭamūlasamudācāravasena dvīhi koṭṭhāsehi vedanāya ekasamosaraṇā bhavanti, vedanāpaccayena ekapaccayāti attho. Tividhaṃ hi samosaraṇaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ, sahajātasamosaraṇaṃ, paccayasamosaraṇañca. Tattha "atha kho sabbāni tāni gāmasamosaraṇāni bhavantī"ti 2- idaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ nāma. "../../bdpicture/chandamūlakā āvuso ete dhammā phassasamudayā vedanāsamosaraṇā"ti 3- idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāma. "dvayena vedanāya ekasamosaraṇā"ti idaṃ pana paccayasamosaraṇanti veditabbaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. taṇhālakkhaṇavasena 2 dī.Sī. 9/524/234 tevijjasutta @3 aṅ. aṭṭhaka. 23/189/351 mūlakasutta, aṅ. dasaka. 24/58/85 mūlakasutta (sayā)--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.
[113] Cakkhusamphassoti ādayo sabbe vipākaphassāyeva. Tesu 1- ṭhapetvā cattāro lokuttaravipākaphasse avasesā battiṃsa phassā honti. Yadidaṃ phassoti ettha pana phasso bahudhā vedanāya paccayo hoti. [114] Yehi ānanda ākārehīti ādīsu ākārā vuccanti vedanādīnaṃ aññamaññaṃ asadisasabhāvā. Teyeva sādhukaṃ dassiyamānā taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittāni. Tathā tathā uddisitabbato uddesā. Tasmā ayamettha attho:- "ānanda yehi ākārehi .pe. Yehi uddesehi nāmakāyassa nāmasamūhassa paññatti hoti, yā esā ca vedanāya vedayitākāre vedayitaliṅge vedayitanimitte vedanāti uddese sati, saññāya sañjānanākāre sañjānanaliṅge sañjānananimitte saññāti uddese sati, saṅkhārānaṃ cetanākāre cetanāliṅge cetanānimitte cetanāti uddese sati, viññāṇassa vijānanākāre vijānanaliṅge vijānananimitte viññāṇanti uddese sati `ayaṃ nāmakāyo'ti nāmakāyassa paññatti hoti, tesu nāmakāyapaññattihetūsu vedanādīsu ākārādīsu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyetha. Yvāyaṃ cattāro khandhe vatthuṃ katvā manodvāre adhivacanasamphassavevacano manosamphasso uppajjati, api nu kho so rūpakāye paññāyetha, pañca pasāde vatthuṃ katvā 2- uppajjeyyā"ti. Atha āyasmā ānando ambarukkhe asati jambūrukkhato ambapakkassa uppattiṃ viya rūpakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto nohetaṃ bhanteti āha. Dutiyapañhe ruppanākāraruppanaliṅgaruppananimittavasena rūpanti uddesavasena ca ākārādīnaṃ attho veditabbo. Paṭighasamphassoti 3- sappaṭigharūpakkhandhaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakasamphasso. Idhāpi thero jambūrukkhe asati ambarukkhato jambūpakkassa uppattiṃ viya nāmakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto "nohetaṃ bhante"ti āha. @Footnote: 1 i. te 2 cha.Ma. katvā katvā. 3 Ma. sappaṭighasamphassoti.--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.
Tatiyapañho ubhayavaseneva vutto. Tatra thero ākāse ambajambūpakkānaṃ uppattiṃ viya nāmarūpābhāve dvinnaṃpi phassānaṃ uppattiṃ asampaṭicchanto "nohetaṃ bhante"ti āha. Evaṃ dvinnaṃ phassānaṃ visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvā idāni dvinnaṃpi tesaṃ avisesato nāmarūpapaccayataṃ dassetuṃ "yehi ānanda ākārehī"ti catutthapañhaṃ ārabhi. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, yaṃ etaṃ 1- chasupi dvāresu nāmarūpaṃ, eseva hetu eseva paccayoti attho. Cakkhudvārādīsu hi cakkhvādīni ceva rūpārammaṇādīni ca rūpaṃ, sampayuttakā khandhā nāmanti evaṃ pañcavidhopi so phasso nāmarūpapaccayāva phasso. Manodvārepi hadayavatthuñceva yañca rūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ rūpaṃ. Sampayuttadhammā ceva yañca arūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ nāmanti. 2- Evaṃ manosamphassopi nāmarūpapaccayāva 3- phassoti veditabbo. Nāmarūpaṃ panassa bahudhā paccayo hoti. [115] Na okkamissathāti pavisitvā vattamānaṃ 4- viya paṭisandhivasena na vattissatha. Samucchissathāti 5- paṭisandhiviññāṇe asati api nu kho suddhaṃ avasesaṃ nāmarūpaṃ antomātukucchismiṃ kalalādibhāvena samucchitaṃ 6- missakabhūtaṃ hutvā vattissatha. Okkamitvā vokkamissathāti paṭisandhivasena okkamitvā cutivasena vokkamissatha, nirujjhissathāti attho. So panassa nirodho na tasseva cittassa nirodhena hoti, tato dutiyatatiyānaṃ nirodhena na hoti. Paṭisandhicittena hi saddhiṃ samuṭṭhitāni samatiṃsa kammajarūpāni nibbattanti. Tesu pana ṭhitesuyeva soḷasa bhavaṅgacittāni uppajjitvā nirujjhanti. Etasmiṃ antare gahitapaṭisandhikassa dārakassa vā mātuyā vā panassa antarāyo natthi. Ayañhi anokāso nāma. Sace pana paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sakkonti, pavatti pavattati, paveṇī @Footnote: 1 cha.Ma., i. idaṃ 2 cha.Ma. arūpaṃ nāma, i. idaṃ arūpanti @3 cha.Ma., i. vasaddo na dissati 4 cha.Ma., i. pavattamānaṃ @5 cha.Ma. samuccissathāti 6 cha.Ma. samuccitaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.
Ghaṭiyati. Sace pana na sakkonti, pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyati, vokkamanaṃ 1- nāma hoti, taṃ sandhāya "okkamitvā vokkamissathā"ti vuttaṃ. Itthattāyāti itthabhāvāya, evaṃ paripuṇṇapañcakkhandhabhāvāyāti attho. Daharasseva satoti mandasseva santassa. 2- Vocchijjissathāti upacchijjissatha. Vuḍḍhiṃ viruḷhiṃ vepullanti viññāṇe upacchinne suddhaṃ nāmarūpameva uṭṭhahitvā paṭhamavayavasena vuḍḍhiṃ, majjhimavayavasena viruḷhiṃ, pacchimavayavasena vepullaṃ api nu kho āpajjissathāti. Dasavassavīsativassa .pe. Vassasahassasampāpanena vā api nu kho vuḍḍhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjissathāti attho. Tasmātihānandāti yasmā mātu kucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇepi kucchivāsepi kucchito nikkhamanepi, pavattiyaṃ dasavassādikālepi viññāṇamevassa paccayo, tasmā eseva hetu esa paccayo nāmarūpassa yadidaṃ viññāṇaṃ. Yathā hi rājā attano parisaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyya "tvaṃ uparājā, tvaṃ senāpatīti kena kato, nanu mayā kato, sace hi mayi akaronte tvaṃ attano dhammatāya uparājā vā senāpati vā bhaveyyāsi, jāneyyāma te 3- balan"ti. Evameva viññāṇaṃ nāmarūpassa paccayo hoti. Atthato evaṃ nāmarūpaṃ vadati viya "tvaṃ nāmaṃ nāma, 4- tvaṃ rūpaṃ nāma, tvaṃ nāmarūpaṃ nāmāti kena kataṃ, nanu mayā kataṃ, sace hi mayi purecārike hutvā mātu kucchimhi paṭisandhiṃ aggaṇhante tvaṃ nāmaṃ vā rūpaṃ vā nāmarūpaṃ vā bhaveyyāsi, jāneyyāma te balan"ti. Tampanetaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa bahudhā paccayo hoti. [116] Dukkhasamudayasambhavoti dukkharāsisambhavo. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, eseva hetu esa paccayo. Yathā hi rājapurisā rājānaṃ niggaṇhantaṃ 5- evaṃ vadeyyuṃ "tvaṃ rājāti kena kato, nanu amhehi 6- kato, sace hi mayi uparājaṭṭhāne, mayi senāpatiṭṭhāne atiṭṭhante tvaṃ ekakova rājā bhaveyyāsi, passeyyāma te rājabhāvan"ti, evameva nāmarūpampi atthato @Footnote: 1 cha.Ma. vokkamati 2 cha.Ma., i. mandassa bālasseva santassa. @3 cha.Ma., i. vo evamuparipi 4 cha.Ma., i. nāmasaddo na dissati. @5 cha.Ma., i. niggaṇhanto 6 cha.Ma., i. mayā.--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.
Evaṃ viññāṇampi 1- vadati viya "tvaṃ paṭisandhiviññāṇanti kena kataṃ, nanu amhehi kataṃ, sace hi tvaṃ tayo khandhe hadayavatthuñca anissāya paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, passeyyāma te paṭisandhiviññāṇabhāvan"ti. Tañca panetaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hoti. Ettāvatā khoti viññāṇe nāmarūpassa paccaye honte, nāmarūpe viññāṇassa paccaye honte, dvīsu aññamaññapaccayavasena pavattesu ettakena jāyetha vā .pe. Upapajjetha 2- vā, jātiādayo paññayeyyuṃ aparāparaṃ vā cutipaṭisandhiyoti. Adhivacanapathoti "sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako"ti ādikassa atthaṃ adisvā nāmavacanamattameva 3- adhikicca pavattassa vohārassa patho. Niruttipathoti saratīti sato, sampajānātīti sampajānoti ādikassa kāraṇāpadesavasena pavattassa vohārassa patho. Paññattipathoti "paṇḍito byatto medhāvī nipuṇo kataparappavādo"ti ādikassa nānappakārato viññāpanavasena 4- pavattassa vohārassa patho. Iti tīhi padehi 5- adhivacanādīnaṃ vatthubhūtā khandhāpi 6- kathitā. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ jānitabbaṃ. Vaṭṭaṃ vattatīti 7- saṃsāravaṭṭaṃ vattati, 7- itthattanti itthabhāvo, 8- khandhapañcakassetaṃ nāmaṃ. Paññāpanāyāti nāmapaññattatthāya. "vedanā saññā"ti ādinā nāmapaññattatthāya, khandhapañcakaṃpi ettāvatā paññāyatīti attho. Yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇenāti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena aññamaññapaccayatāya pavattati, ettāvatāti vuttaṃ hoti. Idaṃ hettha niyyātavacanaṃ 9-. Attapaññattivaṇṇanā [117] Iti bhagavā "gambhīro cāyaṃ ānanda paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso cā"ti padassa anusandhiṃ dassetvā idāni "tantākulakajātā"ti @Footnote: 1 cha.Ma.i. pisaddo na dissati 2 i. uppajjeyyātha 3 cha.Ma. vacanamattameva @4 cha.Ma.,i. ñāpanavasena 5 i. tīhipi imehi. 6 cha.Ma. khandhāva 7 ka. vaṭṭatīti... @ vaṭṭati 8 cha.Ma.,i. itthaṃbhāvo 9 cha.Ma. niyyātitavacanaṃ, i. niyyātanavacanaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.
Padassa anusandhiṃ dassento "kittāvatā cā"ti ādikaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha rūpiṃ vā hi ānanda parittaṃ attānanti ādīsu yo avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ parittaṃ paññapeti. 1- Yo pana nānākasiṇalābhī hoti, so taṃ kadāci nīlo, kadāci pītakoti paññapeti. Yo vaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ 2- anantaṃ paññapeti. Yo vā pana avaḍḍhitakasiṇanimittaṃ ugghātetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ parittaṃ paññapeti. Yo vaḍḍhitakasiṇanimittaṃ 3- ugghātetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ 4- anantaṃ 5- paññapeti. [118] Tatrānandāti ettha tatrāti tesu catūsu diṭṭhigatikesu. Etarahi vāti idāneva, na ito paraṃ. Ucchedavasenetaṃ vuttaṃ. Tathābhāviṃ 6- vāti 7- tathāvāse loke bhāviṃ. Sassatavasenetaṃ vuttaṃ. Atathaṃ vā pana santanti atathasabhāvaṃ samānaṃ vā. 8- Tathattāyāti tathabhāvāya. Upakappessāmīti sampādessāmi. Imināpi 9- vivādaṃ dasseti. Ucchedavādī hi "sassatavādino attānaṃ atathaṃ anucchedasabhāvaṃpi samānaṃ tathattāya 10- ucchedasabhāvāya upakappessāmi, sassatavādaṃ ca jānāpetvā ucchedavādameva naṃ gāhessāmī"ti cintesi. 11- Sassatavādīpi "ucchedavādino attānaṃ atathaṃ asassatasabhāvaṃpi samānaṃ tathattāya sassatabhāvāya upakappessāmi, ucchedavādaṃ ca jānāpetvā sassatavādameva naṃ gāhessāmī"ti 12- cintesi. Evaṃ santaṃ khoti evaṃ samānaṃ rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññāpayantanti 13- attho. Rūpinti rūpakasiṇalābhiṃ. Parittattānudiṭṭhi anusetīti paritto attāti ayaṃ diṭṭhi anuseti, sā pana na valli viya ca latā viya ca anuseti. Appahīnaṭṭhena @Footnote: 1 i. paññāpeti evamuparipi. 2 ka. rūpinaṃ 3 cha.Ma.,i. vaḍḍhitaṃ nimittaṃ. @4 ka. arūpinaṃ 5 i. anattaṃ. 6 cha.Ma.,i. tatthabhāviṃ 7-7 cha.Ma.,i. tattha vā @ paraloke bhāviṃ. 8 cha.Ma.,i. vā saddo na dissati. 9 cha.Ma.,i. pi saddo na dissati. @10 tathatthāya evamuparipi. 11 cha.Ma. cinteti evamuparipi. @12 i. gāhāpessāmi. 13 paññapentanti, i. paññāpenti evamuparipi.--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.
Anusetīti veditabbā. 1- Iccālaṃ vacanāyāti taṃ puggalaṃ evarūpā diṭṭhi anusetīti vattuṃ yuttaṃ. Esa nayo sabbattha. Arūpinti ettha pana arūpakasiṇalābhiṃ, arūpakkhandhagocaraṃ vāti evamattho daṭṭhabbo. Ettāvatā lābhino cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāro, takkikā cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāroti atthato 2- soḷasadiṭṭhigatikā dassitā honti. Naattapaññattivaṇṇanā [119] Evaṃ ye attānaṃ paññapenti, te dassetvā idāni ye na paññapenti, te dassetuṃ "kittāvatā ca ānandā"ti ādimāha. Ke pana na paññapenti? sabbe tāva ariyapuggalā na paññapenti. Ye ca bahussutā tipiṭakadharā dvipiṭakadharā ekapiṭakadharā, antamaso ekanikāyaṃpi sādhukaṃ vinicchinitvā uggahitadhammakathikopi āraddhavipassakopi puggalo, te na paññapentiyeva. 3- Etesaṃ hi paṭibhāgakasiṇe paṭibhāgakasiṇamicceva saññā 4- hoti. Arūpakkhandhesu ca arūpakkhandhā icceva. Attasamanupassanāvaṇṇanā [121] Evaṃ ye na paññapenti, te dassetvā idāni ye te paññapenti, te yasmā diṭṭhivasena samanupassitvā paññapenti, sā 5- panesā 5- samanupassanā vīsativatthukāya sakkāyadiṭṭhiyā appahīnattā hoti, tasmā taṃ vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ dassetuṃ puna kittāvatā ca 6- ānandāti ādimāha, tattha vedanaṃ vā hīti iminā vedanākkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitā. 7- Appaṭisaṃvedano me attāti iminā rūpakkhandhavatthukā. Attā me @Footnote: 1 cha.Ma. veditabbo, i. veditabbaṃ. 2 cha.Ma. attato 3 i. paññāpetiyeva. @4 cha.Ma. ñāṇaṃ. 5-5 cha.Ma. sā ca nesaṃ, i. sā hi ca nesaṃ. @6 i. casaddo na dissati. 7 i. vuttā.--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.
Vediyati, vedanādhammo hi me attāti iminā saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhavatthukā. Idaṃ hi khandhattayaṃ vedanāsampayuttattā vediyati. Etassa ca vedanādhammo avippayuttasabhāvo. [122] Idāni tattha dosaṃ dassento "tatrānandā"ti ādimāha. Tattha tatrāti tesu tīsu diṭṭhigatikesu. Yasmiṃ ānanda samayeti ādi yo yo yaṃ yaṃ vedanaṃ attāti samanupassati, tassa tassa attano kadāci bhāvaṃ, kadāci abhāvanti evamādidosadassanatthaṃ vuttaṃ. [123] Aniccādīsu hutvā abhāvato aniccā. Tehi tehi kāraṇehi saṅgamma samāgamma katāti saṅkhatā. Taṃ taṃ paccayaṃ paṭicca sammā kāraṇeneva uppannāti paṭiccasamuppannā. Khayoti ādi sabbaṃ bhaṅgassa vevacanaṃ. Yaṃ hi bhijjati, taṃ khīyatipi vayatipi virajjatipi nirujjhatipi, tasmā khayadhammāti ādi vuttaṃ. Byagā meti vi agāti byagā, vigato niruddho me attāti attho. Kiṃ pana ekasseva tīsupi kālesu "eso me attā"ti hotīti, kiṃ pana na bhavissati. Diṭṭhigatikassa hi thūsarāsimhi nikkhittakhāṇukasseva 1- niccalatā nāma natthi, vanamakkaṭo viya aññaṃ gaṇhāti, aññaṃ muñcati. Aniccaṃ sukhaṃ dukkhaṃ vokiṇṇanti 2- visesena taṃ taṃ vedanaṃ attāti samanupassanto aniccañceva sukhañca dukkhañca attānaṃ samanupassati, avisesena 3- vedanaṃ attāti samanupasasanto vokiṇṇaṃ uppādavayadhammaṃ attānaṃ samanupassati. Vedanā hi tividhā ceva uppādavayadhammā ca, tañcesa attāti samanupassati. Iccassa anicco ceva attā āpajjati, ekakkhaṇe ca bahunnaṃ vedanānaṃ uppādo. Taṃ 4- kho panesa aniccaṃ attānaṃ anujānāti, na ekakkhaṇe bahunnaṃ vedanānaṃ uppatti atthi. Imamatthaṃ sandhāya "tasmātihānanda etenapetaṃ nakkhamati" `vedanā me attā'ti samanupassitun"ti vuttaṃ. [124] Yattha panāvusoti yattha suddharūpakkhandhe sabbaso vedayitaṃ natthi. Api nukho tatthāti api nukho tasmiṃ vedanā virahite tālavaṇṭe vātapāne @Footnote: 1 i. nikhātakhāṇukasseva 2 cha.Ma. aniccasukhadukkhavokiṇṇanti @3 i. aviseseneva 4 i. na kho panesa--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.
Vā asmīti evaṃ ahaṃkāro uppajjeyyāti attho. Tasmātihānandāti yasmā suddharūpakkhandho uṭṭhāya asmīti 1- na vadati, tasmā etenapi etaṃ nakkhamatīti attho. [125] Api nukho tattha ayamahamasmīti siyāti api nukho tesu vedanādhammesu tīsu khandhesu ekakkhandhopi 2- ayaṃ nāma ahamasmīti evaṃ vattabbo siyā. Athavā vedanānirodhā saheva vedanāya niruddhesu tesu tīsu khandhesu api nukho ayamahamasmīti vā ahamasmīti vā uppajjeyyāti attho. Athāyasmā ānando sasavisāṇassa tikhiṇabhāvaṃ viya taṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha. Ettāvatā kiṃ kathitaṃ hoti? vaṭṭakathā kathitā hoti. Bhagavā hi Vaṭṭakathaṃ kathento katthaci avijjāsīsena kathesi, 3- katthaci taṇhāsīsena, katthaci diṭṭhisīsena. Tattha "purimā bhikkhave koṭi na paññāyati avijjāya `ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā sambhavī'ti, evañcidaṃ bhikkhave vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā avijjā"ti 4- evaṃ avijjāsīsena kathitā. "purimā bhikkhave koṭi na paññāyati bhavatañhāya `ito pubbe bhavataṇhā nāhosi, atha pacchā sambhavī'ti, evañcidaṃ bhikkhave vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavatañhāti 5- evaṃ taṇhāsīsena kathitā. "purimā bhikkhave koṭi na paññāyati bhavadiṭṭhiyā `ito pubbe bhavadiṭṭhi nāhosi, atha pacchā sambhavī'ti, evañcidaṃ bhikkhave vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavadiṭṭhī"ti evaṃ diṭṭhisīsena kathitā. Idhāpi diṭṭhisīseneva kathitā. Diṭṭhigatiko hi sukhādivedanaṃ attāti gahetvā ahaṃkāramamaṃkāraparāmāsavasena sabbabhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāvāsesu tato tato cavitvā tattha tattha upapajjanto mahāsamudde vātukkhittanāvā viya sattaṃ samitaṃ paribbhamati, vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃyeva na sakkoti. [126] Iti bhagavā paccayākāramuḷhassa diṭṭhigatikassa ettakena kathāmaggena vaṭṭaṃ kathetvā idāni vivaṭṭaṃ kathento yato kho pana ānanda bhikkhūti ādimāha. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. ahamasmīti 2 cha.Ma.,i. ekadhammopi. 3 i. katheti evamuparipi. @4 aṅ. dasaka 24/61/90 avijjāsutta 5 aṅ. dasaka 24/62/92 taṇhāsutta--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.
Tañca pana vivaṭṭakathaṃ bhagavā desanāsu kusalatāya 1- visaṭṭhakammaṭṭhānaṃ navakammādivasena vikkhittapuggalaṃ anāmasitvā kārakassa satipaṭṭhānavihārino puggalassa vasena ārabhanto neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatīti ādimāha. Evarūpo hi bhikkhu "yaṃkiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre vā santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato vavaṭṭhapeti, ekaṃ sammasanaṃ dukkhato vavaṭṭhapeti, ekaṃ sammasanaṃ anattato vavaṭṭhapeti, ekaṃ sammasanan"ti 2- ādinā nayena vuttassa sammasanañāṇassa vasena sabbadhammesu pavattattā neva vedanaṃ attānaṃ 3- samanupassati, na aññe 4- dhamme, 4- so evaṃ asamanupassanto na kiñci loke upādiyatīti khandhalokādibhede loke rūpādīsu dhammesu kiñci ekaṃ dhammaṃpi attāti vā attaniyanti vā na upādiyati. Anupādiyaṃ ca na paritassatīti anupādiyanto taṇhādiṭṭhimānaparitassanāyapi na paritassati. Aparitassanti aparitassamāno. Paccattaññeva parinibbāyatīti attanāva kilesaparinibbānena parinibbāyati, evaṃ parinibbutassa panassa paccavekkhaṇapavattidassanatthaṃ khīṇā jātīti ādi vuttaṃ. Iti sā diṭṭhīti yā tathā vimuttassa arahato diṭṭhi, sā evaṃ diṭṭhi. "itissa diṭṭhī"tipi pāṭho. So 5- tathā vimutto arahā, evaṃ assa diṭṭhīti attho. Tadakallanti taṃ na yuttaṃ. Kasmā? evaṃ hi sati "arahā na kiñci jānātī"ti vuttaṃ bhaveyya, evaṃ ñatvā vimuttañaca arahantaṃ "na kiñci jānātī"ti vattuṃ na yuttaṃ. Teneva catunnaṃpi nayānaṃ avasāne "taṃ kissa hetū"ti ādimāha. Tattha yāvatānanda adhivacananti yattako adhivacanasaṅkhāto vohāro atthi. Yāvatā adhivacanapathoti yattako adhivacanapatho, khandhā āyatanāni dhātuyo vā atthi. Esa nayo sabbattha. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ @Footnote: 1 cha.Ma.,i. kusalattā. 2 khu. paṭi 31/48 sammasanañāṇaniddesa 3 cha.Ma. attāti. @4-4 cha.Ma. na aññaṃ so evaṃ i. na añña' dhammaṃ so evaṃ 5 cha.Ma.,i. yo--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.
Khandhapañcakaṃ. Tadabhiññāti taṃ abhijānitvā. Ettakena bhagavatā kiṃ dassitaṃ. Tantākulakapadasseva anusandhi dassitā. 1- Sattaviññāṇaṭṭhitivaṇṇanā [127] Idāni yo so 2- "na paññapetī"ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto ubhatobhāgavimutto nāma hoti. Yo ca "na samanupassatī"ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto paññāvimutto nāma hoti. Tasmā tesaṃ heṭṭhā vuttānaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ nigamanaṃ ca nāmaṃ cadassetuṃ satta kho imā ānanda viññāṇaṭṭhitiyoti ādimāha. Tattha sattāti paṭisandhivasena vuttā, ārammaṇavasena saṅgītisutte 3- vuttā catasso āgamissanti. Viññāṇaṃ tiṭṭhati etthāti viññāṇaṭṭhiti, viññāṇapatiṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Dve ca āyatanānīti dve nivāsanaṭṭhānāni. Nivāsanaṭṭhānañca idhāyatananti adhippetaṃ. Teneva vakkhati "asaññīsattāyatanaṃ 4- nevasaññānāsaññāyatanameva dutiyanti. Kasmā panetaṃ sabbaṃ gahitanti? vaṭṭapariyādānatthaṃ. Vaṭṭaṃ hi na suddhaviññāṇaṭṭhitivasena vā suddhāyatanavasena vā pariyādānaṃ gacchati, bhavayonigatisattāvāsavasena pana gacchati, tasmā sabbemetaṃ gahitaṃ. Idāni anukkamena tamatthaṃ vibhajanto katamā sattāti ādimāha. Tattha seyyathāpīti nidassanaṭṭhe nipāto, yathā manussāti attho. Aparimāṇesu hi cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ manussānaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena dvepi ekasadisā natthi. Yepi hi katthaci yamakabhātaro vaṇṇena vā saṇṭhānena vā ekasadisā honti, tesaṃpi ālokitavilokitakathitahasitagamanaṭhānādīhi viseso hotiyeva. Tasmā nānattakāyāti vuttā. Paṭisandhisaññā pana nesaṃ tihetukāpi dvihetukāpi ahetukāpi honti, "nānattasaññino"ti vuttā. @Footnote: 1 cha.Ma., i. dassito 2 cha.Ma. so na dissati @3 dī. pāṭi 11/311/203 saṅgītisutta (18) 4 cha.Ma., i. asaññasattāyatanaṃ.--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.
Ekacce ca devāti chakāmāvacaradevā. Tesu hi kesañci kāyo nīlo hoti, kesañci pītakādivaṇṇo. Saññā pana nesaṃ dvihetukāpi tihetukāpi honti ahetukā natthi. Ekacce ca vinipātikāti catuapāyavinimuttakā uttaramātā yakkhinī, piyaṅkaramātā, pussamittā 1- dhammaguttāti evamādikā vemānikapetā. 2- Etesaṃ hi pītaodātakāḷamaṅgurucchavisāmavaṇṇādivasena ceva kīsathūlarassadīghavasena ca kāyo nānā hoti, manussānaṃ viya dvihetukatihetukāhetukavasena saññāpi. Te pana devā viya na mahesakkhā, kapaṇamanussā viya appesakkhā, dullabhaghāsacchādanā dukkhapīḷitā viharanti. Ekacce kāḷapakkhe dukkhitā juṇhapakkhe sukhitā honti, tasmā sukhasamussayato vinipatitattā vinipātikāti vuttā. Ye panettha tihetukā tesaṃ dhammābhisamayopi hoti, piyaṅkaramātā hi yakkhinī paccūsasamaye anuruddhattherassa dhammaṃ sajjhāyato sutvā:- "mā saddamakari piyaṅkara bhikkhu dhammapadāni bhāsati. Apica dhammapadaṃ vijāniya paṭipajjema hitāya no siyā. Pāṇesu ca saññamāmase 3- sampajānamusā na bhaṇāma se sikkhema susīlyamattano api muccema pisācayoniyā"ti. 4- Evaṃ puttakaṃ saññāpetvā taṃdivasaṃ sotāpattiphalaṃ pattā. Uttaramātā pana bhagavato dhammaṃ sutvāva sotāpannā jātā. Brahmakāyikāti brahmapārisajjā brahmapurohitā mahābrahmāno. Paṭhamābhinibbattāti te sabbepi paṭhamena jhānena abhinibbattā. Tesu @Footnote: 1 cha.Ma. phussamittā. i. punabbasumittā 2 cha.Ma., i. aññe ca vemānikā petā. @3 ka. saṃyamāmase 4 saṃ.sagā. 15/240/252 piyaṅkarasutta--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.
Brahmapārisajjā pana parittena abhinibbattā, tesaṃ kappassa tatiyo bhāgo āyuppamāṇaṃ. Brahmapurohitā majjhimena, tesaṃ upaḍḍhakappo āyuppamāṇaṃ, kāyo ca tesaṃ vipphārikataro hoti. Mahābrahmāno paṇītena, tesaṃ kappo āyuppamāṇaṃ, kāyo pana tesaṃ ativipphārikatarova 1- hoti. Iti te kāyassa nānattā, paṭhamajjhānavasena saññāya ekattā nānattakāyā ekattasaññinoti veditabbā. Yathā ca te, evaṃ catūsu apāyesu sattā. Nirayesu hi kesañci gāvutaṃ, kesañci aḍḍhayojanikaṃ, kesañci yojanaṃ attabhāvo hoti, devadattassa pana yojanasatiko jāto. Tiracchānesupi keci khuddakā, keci mahantā. Pittivisayesu 2- keci saṭṭhihatthā honti, keci sattatihatthā, keci asītihatthā, keci suvaṇṇā, keci dubbaṇṇā honti. Tathā kālakañjikā 3- asuRā. Apicettha dīghapiṭṭhikapetā nāma saṭṭhiyojanikāpi honti. Saññā pana sabbesaṃpi akusalavipākāhetukāpi 4- honti. Iti āpāyikāpi nānattakāyā ekattasaññinotveva saṅkhayaṃ gacchanti. Ābhassarāti daṇḍaukkāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya saratīti 5- ābhassaRā. Tesu catukkapañcakanayesu 6- dutiyatatiyajjhānadvayaṃ parittaṃ bhāvetvā upapannā parittābhā nāma honti, tesaṃ dve kappā āyuppamāṇaṃ. Majjhimaṃ bhāvetvā upapannā appamāṇābhā nāma honti. Tesaṃ cattāro kappā āyuppamāṇaṃ. Paṇītaṃva bhāvetvā upapannā ābhassarā nāma honti, tesaṃ aṭṭha kappā āyuppamāṇaṃ. Idha pana ukkaṭṭhaparicchedavasena sabbepi te gahitā. Sabbesaṃpi 7- tesaṃ kāyo ekavipphārova hoti, saññā pana avitakkavicāramattā vā avitakkāvicārā vāti nānā. Subhakiṇhāti 8- subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekaghanāti attho. Etesaṃ hi ābhassarānaṃ viya na chijjitvā chijjitvā @Footnote: 1 cha.Ma. ativipphāriko, i. ativipphārikova. 2 cha.Ma. pettivisayepi, @ i. pettivisayesupi. 3 i. kālakañjā. 4 cha.Ma.,i....ahetukāva. 5 cha.Ma. sarati @ vissaratīti, i. sarati visaratīti. 6 cha.Ma. pañcakanayena, i. pañcakanaye @7 cha.Ma.,i. sabbesañhi. 8 i. subhakiṇṇā evamuparipi--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.
Pabhā gacchati. Pañcakanaye pana parittamajjhimapaṇītassa catutthajjhānassa vasena soḷasadvattiṃsacatusaṭṭhikappāyukā parittasubhā appamāṇasubhā subhakiṇhā nāma hutvā nibbattanti. Iti sabbepi te ekattakāyā ceva catutthajjhānasaññāya ekattasaññino cāti veditabbā. Vehapphalāpi ca catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti. Asaññīsattā 1- viññāṇābhāvā ettha saṅgahaṃ na gacchanti, sattāvāsesu gacchanti. Suddhāvāsāpi vivaṭṭapakkhe ṭhitā, na sabbakālikā kappasatasahassaṃpi asaṅkheyyaṃpi buddhasuññe loke na uppajjanti. Soḷasakappasahassabbhantare buddhesu uppajjantesuyeva uppajjanti. Dhammacakkappavattassa bhagavato khandhavāraṭṭhānasadisā honti, tasmā neva viññāṇaṭṭhitiṃ na sattāvāsaṃ bhajanti. Mahāsivatthero pana "na kho pana so sāriputta sattāvāso sulabharūpo, yo mayā anāvuṭṭhapubbo 2- iminā dīghena addhunā aññatra suddhāvāsehi devehī"ti 3- iminā suttena suddhāvāsāpi catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ catutthasattāvāsaṃyeva bhajantīti vadati, taṃ apaṭibāhiyattā suttassa anuññātaṃ. Sabbaso rūpasaññānanti ādīnaṃ attho visuddhimagge vutto. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana yatheva saññāya, evaṃ viññāṇassāpi sukhumattā neva viññāṇaṃ nāviññāṇaṃ. Tasmā viññāṇaṭṭhitīsu avatvā āyatanesu vuttaṃ. [128] Tatrāti tāsu viññāṇaṭṭhitīsu. Tañca pajānātīti tañca viññāṇaṭṭhitiṃ pajānāti. Tassā ca samudayanti "avijjāsamudayā rūpasamudayo"ti 4- ādinā nayena tassā samudayañca pajānāti. Tassā ca atthaṅgamanti "avijjānirodhā rūpanirodho"ti 5- ādinā nayena tassā atthaṅgamañca pajānāti. Assādanti yaṃ rūpaṃ .pe. Yaṃ viññāṇaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ viññāṇassa assādoti 6- evaṃ tassā assādañca pajānāti. Ādīnavanti yaṃ rūpaṃ .pe. Yaṃ viññāṇaṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, ayaṃ viññāṇassa ādīnavoti 6- evaṃ tassā ādīnavañca pajānāti. Nissaraṇanti yo rūpasmiṃ .pe. Yo viññāṇe @Footnote: 1 cha.Ma.,i. asaññasattā. 2 cha.Ma. anivutthapubbo. 3 Ma.mū. 12/160/124 @ mahāsīhanādasutta 4 khu.paṭi. 31/106/79 udayabbayañāṇaniddesa 5 khu.paṭi. 31/107/80 @ udayabbayañāṇaniddesa (sayā) 6 saṃ.khandha. 17/26/23 assādasutta.--------------------------------------------------------------------------------------------- page112.
Chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ idaṃ viññāṇassa nissaraṇanti 1- evaṃ tassā nissaraṇañca pajānāti. Kallaṃ nu tenāti yuttaṃ nu tena bhikkhunā taṃ viññāṇaṭṭhitiṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ vasena ahanti vā mamanti vā abhinanditunti etenupāyena sabbattha attho veditabbo. Yattha pana rūpaṃ natthi, tattha catunnaṃ khandhānaṃ vasena, yattha viññāṇaṃ natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayādayo 2- yojetabbā. 2- Āhārasamudayā, āhāranirodhāti aṃdaṃ cettha padaṃ na yojetabbaṃ. Yato kho ānanda bhikkhūti yadā kho ānanda bhikkhu. Anupādā vimuttoti catūhi upādānehi aggahetvā vimutto. Paññāvimuttoti paññāya vimutto, aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābaleneva nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca appavattiṃ katvā vimuttoti attho. So sukkhavipassako ca paṭhamajjhānādīsu aññatarasmiṃ ṭhatvā arahattaṃ patto cāti pañcavidho hoti. 3- Vuttampi cetaṃ "katamo ca puggalo paññāvimutto, idhekacco puggalo na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto"ti. 4- Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā [129] Evaṃ ekassa bhikkhuno nigamanañca nāmañca dassetvā itarassa dassetuṃ aṭṭha kho imeti ādimāha. Tattha vimokkhoti kenaṭṭhena vimokkho? adhimuccanaṭṭhena. Ko panāyaṃ adhimuccanaṭṭho nāma? paccanīkadhammehi ca suṭṭhu muccanaṭṭho, ārammaṇe ca abhirativasena suṭṭhu muccanaṭṭho, pitu aṅke visaṭṭhaṅgapaccaṅgassa dārakassa sayanaṃ viya aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya ārammaṇe pavattatīti 5- vuttaṃ hoti. Ayaṃ panattho pacchime vimokkhe natthi, purimesu sabbesu atthi. Rūpī rūpāni passatīti ettha ajjhattaṃ kesādīsu nīlakasiṇādīsu nīlakasiṇādivasena uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, tadassatthīti rūpī. Bahiddhā rūpāni @Footnote: 1 saṃ.khandha. 17/26/23 assādasutta 2-2 cha.Ma. samudayo yojetabbo 3 cha.Ma. hotīti na @dissati 4 abhi.pu. 36/41/145, ekakapuggalapaññatti, 36/151/234 navakaniddesa (sayā) @5 cha.Ma. pavattīti--------------------------------------------------------------------------------------------- page113.
Passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādīni rūpāni jhānacakkhunā passati. Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu uppāditajjhānassa puggalassa cattāri rūpāvacarajjhānāni dassitāni. Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho. Iminā bahiddhā parikammaṃ katvā bahiddhāva uppāditajjhānassa puggalassa rūpāvacarajjhānāni dassitāni. Subhanteva adhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu jhānāni dassitāni. Tattha kiñcāpi anto appanāyaṃ subhanti ābhogo natthi, yo pana suvisuddhaṃ subhaṃ kasiṇaṃ ārammaṇaṃ karitvā viharati, so yasmā subhanti adhimutto hotīti vattabbataṃ āpajjati. Tasmā evaṃ desanā katā. Paṭisambhidāmagge pana "kathaṃ subhanteva adhimutto hotīti vimokkho, idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati .pe. Mettāya bhāvitattā sattā apaṭikūlā honti. Karuṇāmuditāupekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati .pe. Upekkhāya bhāvitattā sattā apaṭikūlā honti. Evaṃ subhanteva adhimutto hotīti vimokkho"ti 1- vuttaṃ. Sabbaso rūpasaññānanti ādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva. Ayaṃ aṭṭhamo vimokkhoti ayaṃ catunnaṃ khandhānaṃ sabbaso visuddhattā vimuttattā aṭṭhamo uttamo vimokkho nāma. [130] Anulomanti ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā. Paṭilomanti pariyosānato paṭṭhāya yāva ādito. Anulomapaṭilomanti idaṃ atipaguṇattā samāpattīnaṃ aṭhatvāva ito cito ca sañcaraṇavasena vuttaṃ. Yatthicchakanti okāsaparidīpanaṃ, yattha yattha okāse icchati. Yadicchakanti samāpattiparidīpanaṃ, 2- yaṃ yaṃ samāpattiṃ icchati. Yāvaticchakanti addhānaparicchedadīpanaṃ, yāvatakaṃ addhānaṃ icchati. Samāpajjatīti taṃ taṃ samāpattiṃ pavisati. Vuṭṭhātīti tato vuṭṭhāya tiṭṭhati. Ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto maggena nāmakāyato vimuttoti. Vuttampi. Cetaṃ:- @Footnote: 1 khu. paṭi. 31/476/359 vimokkhakathā (sayā) 2 cha.Ma., i. samāpattidīpanaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page114.
"accī yathā vātavegena khittaṃ 1- (upasīvāti bhagavā) atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ 2- evaṃ munī nāmakāyā vimutto atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti. 3- So panesa ubhatobhāgavimutto ākāsānañcāyatanādīsu aññatarato vuṭṭhāya arahattaṃ patto ca anāgāmī hutvā nirodhā vuṭṭhāya arahattaṃ patto cāti pañcavidho hoti. 4- Keci pana "yasmā rūpāvacaracatutthajjhānaṃpi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ, arūpāvacarajjhānaṃpi tādisameva. Tasmā rūpāvacaracatutthajjhānato vuṭṭhāya arahattaṃ pattopi ubhatobhāgavimutto"ti. Ayaṃ pana ubhatobhāgavimuttapañho heṭṭhālohapāsādepi 5- samuṭṭhahitvā tepiṭakacullasumanattherassa 6- vaṇṇanaṃ nissāya cirena vinicchayaṃ patto. Girivihāre kira therassa antevāsiko ekassa piṇḍapātikassa mukhatova taṃ pañhaṃ sutvā āha "āvuso heṭṭhālohapāsāde amhākaṃ ācariyassa dhammaṃ vaṇṇayato na kenaci sutapubban"ti. Kiṃ pana bhante thero avacāti? rūpāvacaracatutthajjhānaṃ kiñcāpi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ, kilese vikkhambheti, kilesānaṃ pana āsannapakkhepi rūpārammaṇaṭṭhāne 7- samudācarati. Ime hi kilesā nāma pañcavokārabhave nīlādīsu aññatramārammaṇaṃ upanissāya samudācaranti, rūpāvacarajjhānañca taṃ ārammaṇaṃ na samatikkamati. Tasmā sabbaso rūpaṃ nivattetvā arūpajjhānavasena kilese vikkhambhetvā arahattaṃ pattova ubhatobhāgavimuttoti idaṃ āvuso thero avaca. Idañca pana vatvā idaṃ suttaṃ āhari "katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto. Idhekacco puggalo aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo ubhatobhāgavimutto"ti. 8- Imāya ca ānanda ubhatobhāgavimuttiyāti ānanda ito ubhatobhāgavimuttito. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Mahānidānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. khittā 2 ka. saṃkhyaṃ evamuparipi 3 khu.su. 25/1081/539 @ upasīvamāṇavakapañhā 4 cha.Ma. hotīti na dissati 5 cha.Ma.,i. pi saddo na dissati @6 cha.Ma. tipiṭakacūḷasumanattherassa 7 cha.Ma.,i. āsannapakkhe virūhanaṭṭhāne @8 abhi.pu. 36/40/145 ekakapuggalapaññattiThe Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 78-114. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=2001&pagebreak=1 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=2001&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=57 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=1455 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1340 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1340 Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]