ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 5 : PALI ROMAN Dī.A. (sumaṅgala.2)

page1.

Sumaṅgalavilāsinī dīghanikāyaṭṭhakathā mahāvaggavaṇṇanā --------------- namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. 1. Mahāpadānasutta pubbenivāsapaṭisuṃyuttakathā [1] Evamme sutaṃ .pe. Karerikuṭikāyanti mahāpadānasuttaṃ. Tatrāyuṃ anupubbapadavaṇṇanā:- karerikuṭikāyanti karerīti varuṇarukkhassa nāmaṃ, karerimaṇḍapo tassā kuṭikāya dvāre ṭhito, tasmā "karerikuṭikā"ti vuccati, yathā kosambarukkhassa dvāre ṭhitattā "kosambakuṭikā"ti. Antojetavane kira karerikuṭi kosambakuṭi gandhakuṭi saḷalagharanti 1- cattāri mahāgehāni, ekekuṃ satasahassapariccāgena nipphannaṃ. Tesu saḷalagharuṃ raññā pasenadinā kāritaṃ, sesāni anāthapiṇḍikena kāritāni. Iti bhagavā anāthapiṇḍikena gahapatinā thambhānuṃ upari kāritāya devavimānakappāya karerikuṭikāyaṃ viharati. Pacchābhattanti ekāsanikakhalupacchābhattikānaṃ pātova 2- bhuttānaṃ antomajjhantikepi 3- pacchābhattameva, idha pana pakatibhattassa pacchato "pacchābhattan"ti adhippetaṃ. Piṇḍapātapaṭikkantānanti piṇḍapātato paṭikkantānaṃ, bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā uṭṭhitānanti attho. Karerimaṇḍalamāleti tasseva karerimaṇḍapassa avidūre katāya nisīdanasālāya. So kira karerimaṇḍapo gandhakuṭikāya ca sālāya ca antare hoti, tasmā gandhakuṭipi karerikuṭikāpi sālāpi "karerimaṇḍalamālo"ti 4- vuccati. Pubbenivāsapaṭisaṃyuttāti "ekampi jātiṃ dvepi jātiyo"ti evaṃ vibhattena pubbenivuṭṭhakkhandhasantānasaṅkhātena pubbenivāsena saddhiṃ yojetvā pavattitā. Dhammīti dhammasaṃyuttā. @Footnote: 1 cha.Ma. salaḷāgāranti 2 i. pāto. @3 cha.Ma. antomajjhanhikepi 4 cha.Ma., i..... mālotipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Udapādīti aho acchariyaṃ dasabalassa pubbenivāsañāṇaṃ, pubbenivāsaṃ nāma ke anussaranti, ke nānussarantīti? titthiyā anussaranti, sāvakā ca paccekabuddhā ca buddhā ca anussaranti. Kataratitthiyā anussaranti. Ye aggappattā kammavādino, 1- tepi cattālīsaṃyeva kappe anussaranti, na tato paraṃ. 2- Sāvakā kappasatasahassaṃ anussaranti. Dve aggasāvakā asaṅkheyyaṃ 3- ceva kappasatasahassañca. Paccekabuddhā dve asaṅkheyyāni kappasatasahassañca. Buddhānaṃ pana ettakanti paricchedo natthi, yāvatakaṃ ākaṅkhanti, tāvatakaṃ anussaranti. Titthiyā 4- khandhapaṭipāṭiyā anussaranti, paṭipāṭiṃ muñcitvā na sakkonti. Paṭipāṭiyā anussarantāpi asaññabhavaṃ patvā khandhappavattiṃ na passanti, jāle patitā sakuṇā 5- viya, kūpe patitā paṅgalā viya ca honti. Te tattha ṭhatvā "ettakameva, ito paraṃ natthī"ti diṭṭhiṃ gaṇhanti. Iti titthiyānaṃ pubbenivāsānussaraṇaṃ andhānaṃ yaṭṭhikoṭigamanaṃ viya hoti. Yathā hi andhā yaṭṭhikoṭiggāhake satiyeva gacchanti, asati tattheva nisīdanti, evameva titthiyā khandhapaṭipāṭiyāva anussarituṃ sakkonti, paṭipāṭiṃ visajjetvā na sakkonti. Sāvakāpi khandhapaṭipāṭiyāva anussaranti, asaññabhavaṃ patvā khandhappavattiṃ na passanti. Evaṃ santepi te vaṭṭe saṃsaraṇakasattānaṃ khandhānaṃ abhāvakālo nāma natthi, asaññabhave pana pañca kappasatāni pavattantīti ettakaṃ 6- kālaṃ atikkamitvā buddhehi dinnanaye ṭhatvā parato anussaranti, seyyathāpi āyasmā sobhito. Dve aggasāvakā pana paccekabuddhā ca cutipaṭisandhiṃ oloketvā anussaranti. Buddhānaṃ cutipaṭisandhikiccaṃ natthi, yaṃ yaṃ 7- ṭhānaṃ passitukāmā honti, taṃ tadeva passanti. Titthiyā ca pubbenivāsaṃ anussaramānā attanā diṭṭhakatasutameva anussaranti. Tathā sāvakā ca paccekabuddhā ca. Buddhā pana attanā vā parehi vā diṭṭhakatasutaṃ sabbameva anussaranti. @Footnote: 1 cha.Ma. aggappattakammavādino. 2 i. na tato paranti natthi. @3 cha.Ma. asaṅkhyeyayañceva. 4 i. ye aggappattā kammavādino titthiyā te. @5 cha.Ma. kuṇṭhā, Ma. kuṇḍā. 6 cha.Ma., i. tattakaṃ. 7 i. pana.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Titthiyānaṃ pubbenivāsañānaṃ khajjopanakaobhāsasadisaṃ, 1- sāvakānaṃ padīpobhāsasadisaṃ, aggasāvakānaṃ osadhitārakobhāsasadisaṃ, paccekabuddhānaṃ candobhāsasadisaṃ, buddhānaṃ sahassasuriyamaṇḍalobhāsasadisaṃ. 2- Tassa ettakāni jātisatāni jātisahassāni jātisatasahassānīti vā ettakāni kappasatāni kappasahassāni kappasatasahassānīti vā natthi, yaṃ kiñci anussarantassa neva khalitaṃ, na paṭighāto 3- hoti, āvajjanapaṭibaddhameva ākaṅkhamanasikāracittuppādapaṭibaddhameva hoti. Dubbalapattapūṭe 4- vegakkhittanārāco viya sinerukūṭe visaṭṭhaindavajiraṃ viya ca asajjamānameva gacchati. "aho mahantaṃ bhagavato pubbenivāsañāṇan"ti evaṃ bhagavantaṃyeva ārabbha kathā uppannā, jātā pavattāti attho. Taṃ sabbaṃpi saṅkhepato dassetuṃ "itipi pubbenivāso, itipi pubbenivāso"ti ettakameva pāliyaṃ vuttaṃ. Tattha itipīti evaṃpi. [2] Assosi kho .pe. Atha bhagavā anuppattoti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ brahmajālasuttavaṇṇanāyaṃ vuttameva. Ayameva hi viseso:- tattha sabbaññutañāṇena assosi, idha dibbasotena. Tattha ca vaṇṇāvaṇṇakathā vippakatā, idha pubbenivāsakathā. Tasmā bhagavā "ime bhikkhū mama pubbenivāsañāṇaṃ ārabbha guṇaṃ thomenti, pubbenivāsañāṇassa pana me nipphattiṃ na jānanti, handa nesaṃ tassa nipphattiṃ kathetvā dassāmī"ti āgantvā pakatiyāpi buddhānaṃ nisīditvā dhammadesanatthameva ṭhapite taṃkhaṇaṃ 5- bhikkhūhi papphoṭetvā dinne varabuddhāsane nisīditvā "kāya nuttha bhikkhave"ti pucchāya ca "idha bhante"tiādito paṭivacanassa 6- ca pariyosāne tesaṃ pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ 7- kathetukāmo iccheyyātha notiādimāha. [3] Tattha iccheyyātha noti iccheyyātha nu. Atha naṃ pahaṭṭhamānasā bhikkhū yācamānā etassa bhagavātiādimāhaṃsu. Tattha etassāti etassa dhammakathākaraṇassa. @Footnote: 1 cha.Ma. khajjopanakakimiobhāsasadisaṃ. 2 cha.Ma. saradasūriYu....sadisaṃ. @3 cha.Ma. paṭighātaṃ, i. paṭighāto. 4 cha.Ma. dubbalapattapuṭo. @5 cha.Ma. taṃkhaṇe. 6 cha.Ma. ādipaṭivacanassa. 7 cha.Ma. dhammiṃ kathaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Atha bhagavā tesaṃ yācanaṃ gahetvā kathetukāmo "tenahi bhikkhave suṇāthā"ti te sotāvadhānasādhukamanasikāresu 1- niyojetvā aññesaṃ asādhāraṇaṃ chinnavaṭumakānussaraṇaṃ pakāsetukāmo ito so bhikkhavetiādimāha. [4] Tattha yaṃ vipassīti yasmiṃ kappe vipasSī. Ayañhi "yan"ti saddo "yaṃ me bhante devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ, ārocemi taṃ bhagavato"tiādīsu 2- paccattavacane dissati. "yantaṃ apucchimha akittayi no aññantaṃ pucchāma tadiṅgha brūhī"ti 3- ādīsu upayogavacane. "aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso, yaṃ akissā lokadhātuyā"tiādīsu 4- karaṇavacane. Idha pana bhummeti 5- daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ "yasmiṃ kappe"ti. Udapādīti dasasahassīlokadhātuṃ unnādento uppajji. Bhaddakappeti pañcabuddhuppādapaṭimaṇḍitattā sundarakappe sārakappeti bhagavā imaṃ kappaṃ thomento evamāha. Yato paṭṭhāya kira amhākaṃ bhagavatā abhinīhāro kato, etasmiṃ antare ekakappepi pañca buddhā nibbattā nāma natthi. Amhākaṃ bhagavato abhinīhārassa purato pana taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā ekasmiṃ kappe nibbattiṃsu. Tesaṃ uparimabhāge 6- ekaṃ asaṅkheyyaṃ buddhasuññameva ahosi. Asaṅkheyyakappapariyosāne pana koṇḍañño nāma buddho ekova ekasmiṃ kappe uppanno. Tatopi asaṅkheyyaṃ buddhasuññameva ahosi. Asaṅkheyya- kappapariyosāne sumaṅgalo 7- sumano revato sobhitoti cattāro buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Tatopi asaṅkheyyaṃ buddhasuññameva ahosi. Asaṅkheyyakappapariyosāne pana ito kappasatasahassādhikassa asaṅkheyyassa upari anomadassī padumo @Footnote: 1 cha.Ma. sotāvadhāraṇasādhukamanasikāresu 2 dī. mahā. 10/293/189/mahāgovindasutta @3 khu.su. 25/882/506 kalahavivādasutta, 25/1059/535 mettagūmāṇavakapañhā @4 aṃ. ekaka. 20/277/29 aṭṭhānapālipaṭhamavagga 5 cha.Ma., i. bhummattheti. @6 cha.Ma., i. orabhāge evamuparipi 7 cha.Ma., i. maṅgalo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Nāradoti tayo buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Tatopi asaṅkheyyaṃ buddhasuññameva ahosi. Asaṅkheyyakappapariyosāne pana ito kappasatasahassānaṃ upari padumuttaro bhagavā ekova ekasmiṃ kappe uppanno. Tassa orato ito tiṃsakappasahassānaṃ upari sumedho sujātoti dve buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Tato uparimabhāge 1- ito aṭṭhārasannaṃ kappasahassānaṃ upari piyadassī atthadassī dhammadassīti tayo buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Atha ito catunavute kappe 2- siddhattho nāma buddho ekova ekasmiṃ kappe uppanno. Ito dvenavute 2- kappe tisso pusso dve buddhā ekasmiṃ kappe uppannā. Ito ekanavute 2- kappe vipassī bhagavā uppanno. Ito ekatiṃse kappe sikhī vessabhūti dve buddhā uppannā. Imasmiṃ bhaddakappe kakusandho konāgamano 3- kassapo gotamo amhākaṃ sammāsambuddhoti cattāro buddhā uppannā, metteyyo uppajjissati. Evamayaṃ kappo pañcabuddhuppādapaṭimaṇḍitattā sundarakappo sārakappoti bhagavā imaṃ kappaṃ thomento evamāha. Kiṃ panetaṃ buddhānaṃyeva pākaṭaṃ hoti, "imasmiṃ kappe ettakā buddhā uppannā 4- vā uppajjissantivā"ti, 4- udāhu aññesaṃpi pākaṭaṃ hotīti? aññesaṃpi pākaṭaṃ hoti. Kesaṃ? suddhāvāsabrahmānaṃ. Kappasaṇṭhitikālasmiñhi 5- ekamasaṅkheyyaṃ ekaṅgaṇaṃ hutvā ṭhite lokasannivāse lokassa saṇṭhānatthāya devo vassituṃ ārabhi. Āditova antaraṭṭhake himapāto viya hoti. Tato kaṇamattā tilamattā taṇḍulamattā mugga māsa badara āmalaka elāḷuka kumbhaṇḍa alābumattā udakadhārā hutvā anukkamena vaḍḍhitvā usabha dveusabha aḍḍhagāvuta gāvuta dvegāvuta aḍḍhayojana yojana dviyojana tiyojana dasayojana .pe. Satasahassayojanamattā hutvā koṭisatasahassacakkavāḷabbhantare yāva avinaṭṭhabarahamalokā 6- pūretvā tiṭṭhanti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. orabhāge. 2 cha.Ma. catunavutikappe. 3 cha.Ma., i. koṇāgamano @4-4 cha.Ma. uppannā vā uppajjissantīti vāti, i. uppannā vā uppajjis- @santīti vā. 5 cha.Ma.,i. kappasaṇṭhānakālasmiñhi 6 Ma. akaniṭṭhabarahamalokā.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Atha taṃ udakaṃ anupubbena bhassati, bhassante udake pakatidevalokaṭṭhānesu devalokā patiṭṭhahanti, 1- tesaṃ saṇṭhahanavidhānaṃ visuddhimagge pubbenivāsakathāyaṃ vuttaṃ. 2- Manussalokaṭṭhānaṃ 3- pana patte udake dhammakarakassa mukhe 4- pihite viya vātavasena taṃ udakaṃ santiṭṭhati, udakapiṭṭhe uppalinipaṇṇaṃ viya paṭhavī saṇṭhāti 5- mahābodhipallaṅko vinassamāne loke pacchā vinassati, saṇṭhahamāne paṭhamaṃ saṇṭhahati. Tattha pubbanimittaṃ hutvā eko paduminigaccho uppajjati, tassa sace tasmiṃ kappe buddho nibbattissati, pupphaṃ uppajjati. No ce na uppajjati, uppajjamānañca 6- sace eko buddho nibbattissati, ekaṃ uppajjati. Sace dve, tayo, cattāro, pañca buddhā nibbattissanti, pañca uppajjanti. Tāni ca kho ekasmiṃyeva nāḷe kaṇṇikābaddhāni hutvā. Suddhāvāsabrahmāno "āyāma mārisā pubbanimittaṃ passissāmā"ti mahābodhipallaṅkaṭṭhānaṃ āgacchanti. Buddhānaṃ anibbattanakappe pupphaṃ na hoti. Te pana apupphitaṃ gacchaṃ disvā "andhakāro vata bho loke bhavissati, tamābhibhūtā 7- sattā apāye pūressanti, cha devalokā nava barhmalokā suññā bhavissantī"ti anattamanā honti. Pupphitakāle pana pupphaṃ disvā "sabbaññubodhisattesu mātu kucchiṃ okkamantesu nikkhamantesu sambujjhantesu dhammacakkaṃ pavattentesu yamakapāṭihāriyaṃ karontesu devorohaṇaṃ karontesu āyusaṅkhāraṃ ossajjantesu 8- parinibbāyantesu dasasahassacakkavāḷakampanādīni pāṭihāriyāni dakkhissāmā"ti ca, 9- "cattāro apāyā parihāyissanti, cha devalokā nava barahamalokā paripūrissantī"ti ca attamanā udānaṃ udānentā attano attano brahmalokaṃ gacchanti. Imasmiṃ pana kappe pañca padumāni uppajjiṃsu. Tesaṃ nimittānaṃ ānubhāvena cattāro buddhā uppannā, pañcamo uppajjissatīti suddhāvāsabarahamānopi tāni padumāni disvā imamatthaṃ jāniṃsu. Tena vuttaṃ "aññesaṃpi pākaṭaṃ hotī"ti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. saṇṭhahanti. 2 cha.Ma. vuttameva. 3 cha.Ma. manussalokasaṇṭhahanaṭṭhānaṃ. @4 cha.Ma. dhamakaraṇamukhe. 5 cha.Ma. saṇṭhahati. 6 i. uppajjamānā. @7 cha.Ma. matā matā, i. matamātā. 8 i. vissajjantesu 9 i. ca saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Āyuparicchedavaṇṇanā [5] "itipi bhagavā ito so bhikkhave"tiādinā nayena kappaparicchedavasena pubbenivāsaṃ dassetvā idāni tesaṃ buddhānaṃ jātiparicchedādivasena dassetuṃ vipassī bhikkhavetiādimāha. Tattha āyuparicchede. Parittaṃ lahukanti ubhayametaṃ appakasseva vevacanaṃ. Yaṃ hi appakaṃ, taṃ parittaṃ ceva lahukaṃ ca hoti. Appaṃ vā bhiyyoti vassasatato vā upari appaṃ, aññaṃ vassasataṃ appatvā vīsaṃ vā tiṃsaṃ vā cattālīsaṃ vā paṇṇāsaṃ vā saṭṭhiṃ vā vassāni jīvanti, 1- evaṃ dīghāyuko pana atidullabho, asuko kira evaṃ ciraṃ jīvatīti tattha tattha gantvāva 2- daṭṭhabbo hoti. Tattha visākhā upāsikā vīsavassasataṃ jīvati, 3- tathā pokkharasāti brāhmaṇo brahmāyu brāhmaṇo selo brāhmaṇo bāvariyabrāhmaṇo ānandatthero mahākassapattheroti. Anuruddhatthero pana vassasatañceva paṇṇāsañca vassāni, bākulatthero 4- vassasatañceva saṭṭhiñca vassāni. Ayaṃ sabbadīghāyuko. Sopi dve vassasatāni na jīvati. 3- Vipassiādayo pana sabbepi bodhisattā mettāpubbabhāgena somanassasahagatañāṇasampayuttaasaṅkhārikacittena mātu kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhiṃsu, tena cittena gahitāya paṭisandhiyā asaṅkheyyaṃ āyu, iti sabbabuddhā asaṅkheyyāyukā. Te kasmā asaṅkheyyaṃ na aṭṭhaṃsu? utubhojanavipattiyā. Utubhojanavasena hi āyu Hāyatipi vaḍḍhatipi. Tattha yadā rājāno adhammikā honti, tadā uparājā 5- senāpati seṭṭhī sakalanagaraṃ sakalaraṭṭhaṃ adhammikameva hoti. Atha tesaṃ ārakkhadevatā, tāsaṃ devatānaṃ mittā bhummā devatā, 6- bhummadevatānaṃ 7- mittā ākāsaṭṭhakadevatā, @Footnote: 1 cha.Ma., i. jīvati 2 cha.Ma., i. gantvā @3 i. jīvi. evamuparipi 4 Sī. bakkulatthero @5 cha.Ma., i. uparājāno, 6 cha.Ma. bhūmaṭṭhadevatā 7 cha.Ma., i. tāsaṃ devatānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Ākāsaṭṭhakadevatānaṃ mittā uṇhavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā abbhavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā sītavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā vassavalāhakā devatā, tāsaṃ mittā cātummahārājikā devatā, tāsaṃ mittā tāvatiṃsā devatā, tāsaṃ mittā yāmā devatāti evamādi evaṃ yāva bhavaggā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devā brahmaparisāpi 1- adhammikā honti. Tāsaṃ adhammikatāya visamaṃ candimasuriyā pariharanti, vāto yathāmaggena na vāyati, yathāmaggena avāyanto 2- ākāsaṭṭhakavimānāni khobheti, vimānesu khobhitesu devatānaṃ kīḷanatthāya cittāni na namanti, devatānaṃ kīḷanatthāya cittesu anamantesu sītuṇhabhedo utu yathākālena na sampajjati, tasmiṃ asampajjante na ca sammā devo vassati, kadāci vassati, kadāci na vassati, katthaci vassati, katthaci na vassati, vassanto pana 3- vappakāle aṅkurakāle nāḷakāle pupphakāle khīraggahaṇādikālesu yathā yathā sassānaṃ upakāro na hoti, tathā tathā vassati 4- ciraṃ vigacchati ca, 4- tena sassāni visamapākāni honti vigatagandhavaṇṇarasādisampattīni 5- ekabhājane pakkhittataṇḍulesupi ekasmiṃ padese bhattaṃ uttaṇḍulaṃ hoti ekasmiṃ atikilinnaṃ ekasmiṃ sampākaṃ, 6- taṃ paribhuttaṃ kucchiyaṃpi tīhākārehi gacchati. Tena sattā bahavābādhā ceva honti appāyukā ca. Evaṃ tāva utubhojanavasena āyu hāyati. 7- Yadā pana rājāno dhammikā honti, tadā senāpatiuparājānopi 8- dhammikā hontīti purimanayeneva yāva barahamalokā sabbepi dhammikā honti, tesaṃ dhammikattā samaṃ candimasuriyā pariharanti, yathāmaggena vāto vāyati, 9- ākāsaṭṭhakavimānāni na khobheti, tesaṃ asaṅkhobhentānaṃ 10- devatānaṃ kīḷanatthāya cittāni namanti. Evaṃ kālena utu sampajjati, devo sammā vassati, vappakālato paṭṭhāya sassānaṃ upakāraṃ karonto kāle vassati, kāle vigacchati. Tena sassāni samapākāni sugandhāni suvaṇṇāni surasāni ojavantāni honti, @Footnote: 1 cha.Ma.,i. sabbā devabrahmaparisāpi. 2 cha.Ma.,i. ayathāmaggena vāyanto. @3 cha.Ma.,i. vassantopi. 4-4 cha.Ma.,i. vassati ca vigacchati ca. 5 cha.Ma.,i. @... rasādisampannāni 6 cha.Ma. samapākaṃ. 7. aṅ. catukka. 21/70/85 adhammikasutta @8 cha.Ma. uparājā nopi. 9 cha.Ma. yathāmaggena vāyanto. 10 cha.Ma. akhobhā, i. asaṅkhobhe.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Tehi sampāditabhojanaṃ paribhuttaṃpi sammā paripākaṃ gacchati, tena sattā arogā dīghāyukā honti. Evaṃ utubhojanavasena āyu vaḍḍhati. [7] Tattha vipassī bhagavā asītivassasahassāyukakāle nibbatto, sikhī 1- sattativassasahassāyukakāleti idaṃ anupubbena parihīnasadisaṃ kataṃ, na pana evaṃ parihīnaṃ, vaḍḍhitvā vaḍḍhitvā parihīnanti veditabbaṃ. Kathaṃ? imasmiṃ tāva bhaddakappe 2- kakusandho bhagavā cattālīsavassasahassāyukakāle nibbatto, āyuppamāṇaṃ pañca koṭṭhāse katvā cattāri ṭhatvā pañcame vijjamāneyeva parinibbuto. Taṃ āyu parihāyamānaṃ dasavassakālaṃ patvā puna vaḍḍhamānaṃ asaṅkheyyaṃ hutvā tato parihāyamānaṃ tiṃsavassasahassakāle ṭhitaṃ, tadā konāgamano bhagavā nibbatto. Tasmiṃpi tatheva parinibbute taṃ āyu dasavassakālaṃ patvā puna vaḍḍhamānaṃ asaṅkheyyaṃ hutvā parihāyitvā vīsativassasahassakāle ṭhitaṃ, tadā kassapo bhagavā nibbatto. Tasmiṃpi tatheva parinibbute taṃ āyu dasavassakālaṃ patvā puna vaḍḍhamānaṃ asaṅkheyyaṃ hutvā parihāyitvā vassasatakālaṃ pattaṃ. Atha amhākaṃ sambuddho nibbatto. Evaṃ anupubbena parihāyitvā parihāyitvā vaḍḍhitvā vaḍḍhitvā parihīnanti veditabbaṃ. Tattha yaṃ yaṃ āyuvuḍḍhippamāṇesu 3- manussesu buddhā nibbattanti, tesaṃpi taṃ tadeva 4- āyupparimāṇaṃ hotīti veditabbaṃ. Āyuparicchedavaṇṇanā niṭṭhitā. Bodhiparicchedavaṇṇanā [8] Bodhiparicchede pana 5- pāṭaliyā mūleti pāṭalirukkhassa heṭṭhā. Tassā pana pāṭaliyā khandho taṃdivasaṃ paṇṇāsaratano hutvā abbhuggato, sākhā paṇṇāsaratanāti ubbedhena ratanasataṃ ahosi. Taṃdivasaṃ ca sā pāṭali kaṇṇikābaddhehi viya pupphehi mūlato paṭṭhāya ekacchannā 6- ahosi, dibbagandhaṃ vāyati. Na kevalañca tadā ayameva pupphitā, dasasahassacakkavāḷe sabbapāṭaliyo @Footnote: 1 i. bhagavā. 2 cha.Ma., i. kappe, 3 cha.Ma., i. āyuparimāṇesu. @4 i. tesampi tattheva. 5 i. pana saddo na dissati 6 cha.Ma., i. ekasañchannā.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Pupphitā. Na kevalañca pāṭaliyo, dasasahassacakkavāḷe sabbarukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhāpadumāni, latāsu latāpadumāni, ākāsesu 1- ākāsapadumāni pupphitāni, paṭhavītalaṃ bhinditvāpi mahāpadumāni uṭṭhitāni. Mahāsamuddopi pañcavaṇṇehi padumehi nīluppalarattuppalehi ca sañchanno ahosi. Sakaladasasahassacakkavāḷaṃ dhmālākulaṃ tattha tattha nibaddhapupphadāmavisaṭṭhamālāguṇa- vippakiṇṇaṃ 2- nānāvaṇṇakusumasamujjalaṃ nandanavanacittalatāvanamissakavanapārusakavanasadisaṃ 3- ahosi. Puratthimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussitaddhajā pacchimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ 4- abhihananti. Pacchimadakkhiṇauttaracakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussitaddhajā dakkhiṇacakkavāḷamukhavaṭṭiṃ abhihananti. Evaṃ aññamaññaṃ sirisampannāni 5- cakkavāḷāni ahesuṃ. Abhisambuddhoti sakalaṃ buddhaguṇavibhavasiriṃ paṭivijjhamāno cattāri saccāni abhisambuddho. "sikhī bhikkhave bhagavā arahaṃ sammāsambuddho puṇḍarīkassa mūle abhisambuddho"tiādīsupi imināva nayena vaṇṇanā veditabbā. Ettha pana puṇḍarīkoti setambarukkho. Tassāpi tadeva parimāṇaṃ. Taṃdivasañca sopi dibbagandhehi pupphehi susañchanno ahosi. Na kevalañca pupphehi, phalehipi sañchanno ahosi. Tassa ekato taruṇāni phalāni, ekato majjhimāni phalāni, ekato nātipakkāni 6- ekato supakkāni pakkhittadibbojāni viya surasāni ojavantāni 7- olambanti. Yathā so, evaṃ sakaladasasahassacakkavāvaḷe 8- pupphūpagā rukkhā pupphehi. Phalūpagā rukkhā phalehi paṭimaṇḍitā ahesuṃ. Sāloti sālarukkho. Tassāpi tadeva parimāṇaṃ, tatheva pupphasirivibhavo veditabbo. Sirīsarukkhepi eseva nayo. Udumbararukkhe pupphāni nāhesuṃ, phalavibhūti panettha ambe vuttanayāva. Tathā nigrodheva 9- tathā assatthevāti. 10- Iti sabbabuddhānaṃ ekova pallaṅko, rukkhā pana aññepi honti. Tesu yassa yassa @Footnote: 1 cha.Ma. ākāse. 2 cha.Ma.... mālāguḷavippakiṇṇaṃ. 3 cha.Ma., i.... phārusakavanasadisaṃ @4 cha.Ma., i....mukhavaṭṭī. 5 cha.Ma. sirīsampattāni. 6 cha.Ma. phalāni. @7 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati 8 cha.Ma.... cakkavāḷesu. @9-9 cha.Ma., i. va saddo na disasati. 10 cha.Ma. sāvakayugaparicchede.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Rukkhassa mūle catumaggañāṇasaṅkhātaṃ bodhiṃ buddhā paṭivijjhanti, so so bodhīti vuccati. Ayaṃ bodhiparicchedo nāma. Sāvakayugaparicchedavaṇṇanā [9] Sāvakayugaparicchede pana khaṇḍatissanti khaṇḍo ca tisso ca. Tesu khaṇḍo ekapitiko kaniṭṭhabhātā, tisso purohitaputto. Khaṇḍo paññāpāramiyā matthakaṃ patto, tisso samādhipāramiyā. Agganti ṭhapetvā vipassiṃ bhagavantaṃ avasesehi saddhiṃ asadisaguṇatāya uttamaṃ. Bhaddayuganti aggatāyeva bhaddayugaṃ. Abhibhūsambhavanti abhibhū ca sambhavo ca. Tesu abhibhū paññāpāramiyā matthakaṃ patto sikhinā bhagavatā saddhiṃ aruṇavatito brahmalokaṃ gantvā brahmaparisāya vividhāni pāṭihāriyāni dassento dhammaṃ desetvā dasasahassīlokadhātuṃ andhakārena pharitvā "kiṃ idan"ti sañjātasaṃvegānaṃ obhāsaṃ pharitvā "sabbe me rūpañca passantu saddañca suṇantū"ti adhiṭṭhahitvā "ārabhathā"ti 1- gāthādvayaṃ 2- bhaṇanto saddaṃ sāveti. Sambhavo samādhipāramiyā matthakaṃ patto ahosi. Soṇuttaranti soṇo ca uttaro ca. Tesu 3- soṇo paññāpāramiṃ pāramiṃ patto, uttaro samādhipāramiṃ patto. 4- Vidhūrasañjīvanti vidhūro ca sañjīvo ca. Tesu vidhūro paññāpāramiṃ patto. 4- Sañjīvo samādhipāramiṃ patto samāpajjanabahulo ratutiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭileṇamaṇḍapādīsu samāpattibalena vāyamanto. 5- Ekadivasaṃ araññe nirodhaṃ samāpajji. Atha naṃ vanakammikādayo "mato"ti sallakkhetvā jhāpesuṃ. So yathāparicchedena samāpattito vuṭṭhāya cīvarāni papphoṭetvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Tadupādāyeva naṃ "sañjīvo"ti sañjāniṃsu. Bhiyyosuttaranti bhiyyoso ca uttaro ca. Tesu bhiyyoso paññāya, uttaro samādhinā aggo ahosi. Tissabhāradvājanti tisso ca bhāradvājo ca. Tesu tisso paññāpāramiṃ patto, bhāradvājo samādhipāramiṃ patto ahosi. Sāriputtamoggallānanti sāriputto ca @Footnote: 1 cha.Ma. ārambhathāti 2 saṃ. sagā. 15/185 aruṇavatīsutta 3 cha.Ma. tesupi. @4-4 cha.Ma. patto ahosi. 5 cha.Ma. ñāyanto, i. vāyapento. 6 i. patto ahosi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Moggallāno ca. Tesu sāriputto paññāvisaye, moggallāno samādhivisaye aggo ahosi. Aggasāvakayugaparicchedo 1- nāma. Sāvakasannipātaparicchedavaṇṇanā [10] Sāvakasannipātaparicchede vipassissa bhagavato paṭhamasannipāto caturaṅgiko ahosi, sabbe ehibhikkhū, sabbe iddhiyā nibbattapattacīvarā, sabbe anāmantitāva āgatā, iti 2- te ca kho paṇaṇarase uposathadivase. Atha satthā vījaniṃ gahetvā nisinno uposathaṃ osāresi. Dutiye tatiye ca 3- eseva nayo. Tathā sesānaṃ buddhānaṃ sabbasannipātesu. Yasmā pana amhākaṃ bhagavato paṭhamabodhiyāva 4- sannipāto ahosi, idañca suttaṃ aparabhāge vuttaṃ, tasmā "mayhaṃ bhikkhave etarahi eko sāvakānaṃ sannipāto"ti aniṭṭhapetvā "ahosī"ti vuttaṃ. Tattha aḍḍhaterasāni bhikkhusatānīti purāṇajaṭilānaṃ sahassaṃ, dvinnaṃ aggasāvakānaṃ parivārāni aḍḍhateyyasatānīti aḍḍhaterasasatāni. Tattha dvinnaṃ aggasāvakānaṃ abhinīhārato paṭṭhāya vatthuṃ kathetvā pabbajjā dīpetabbā. Pabbajitānaṃ pana tesaṃ mahāmoggallāno sattame divase arahattaṃ patto. Dhammasenāpati pañṇarasame divase gijjhakūṭapabbatamajjhe sūkarakhātaleṇapabbhāre bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa sajjite dhammayāge vedanāpariggahasuttante 5- desiyamāne desanānusārena 6- anubujjhamānañāṇaṃ 6- pesetvā sāvakapāramīñāṇaṃ patto. Bhagavā therassa arahattappattiṃ ñatvā vehāsaṃ abbhuggantvā veḷuvane 7- paccuṭṭhāsi. 8- Thero "kuhiṃ nukho bhagavā gato"ti āvajjento veḷuvane patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā sayaṃpi vehāsaṃ abbhuggantvā veḷuvaneyeva paccuṭṭhāsi. Atha bhagavā pāṭimokkhaṃ osāresi. Taṃ sannipātaṃ sandhāya bhagavā "aḍḍhaterasāni bhikkhusatānī"ti āha. Ayaṃ sāvakasannipātaparicchedo nāma. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. sāvakayugaparicchedo 2 cha.Ma.,i. itisaddo na dissati. 3 cha.Ma.,i. @dutiyatatiyesupi. 4 cha.Ma.,i. paṭhamabodhiyā eko. 5 Ma.Ma. 13/201-206/182 dīghanakhasutta @6-6 cha.Ma. desanaṃ anubujjhamānaṃ ñāṇaṃ. i. anubajjhamānaṃ ñāṇaṃ, @7 cha.Ma. veḷuvaneyeva. 8 cha.Ma., i. patiṭṭhāsi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Upaṭṭhākaparicchedavaṇṇanā [11] Upaṭṭhākaparicchede pana 1- ānandoti nibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ anibaddhā 2- upaṭṭhākā ahesuṃ. 2- Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari, ekadā nāgito, ekadā upavāṇo, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā meghiyo. Tattha ekadā bhagavā nāgasamālattherena saddhiṃ addhānamaggapaṭipanno dvedhāpathaṃ patto. Thero maggā okkamma "bhagavā ahaṃ iminā maggena gacchāmī"ti āha. Atha naṃ bhagavā "ehi bhikkhu iminā maggena gacchāmā"ti āha. So "handa bhagavā tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ iminā gaggena gacchāmī"ti vatvā pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ 3- ṭhapetuṃ āraddho. Atha naṃ bhagavā "āhara bhikkhū"ti vatvā pattacīvaraṃ gahetvā gato. Tassapi bhikkhuno itarena maggena gacchato corā pattacīvarañceva hariṃsu, sīsaṃ ca bhindiṃsu. So "bhagavā idāni me paṭisaraṇaṃ, na añño"ti cintetvā lohitena galitena 4- bhagavato santikaṃ āgami. 5- "kimidaṃ bhikkhū"ti ca vutte taṃ pavuttiṃ ārocesi. Atha naṃ bhagavā "mā cintayi bhikkhu, etaṃ 6- kāraṇaṃyeva taṃ nivārayimhā"ti 6- vatvā taṃ samassāsesi. Ekadā pana bhagavā meghiyattherena saddhiṃ pācīnavaṃsamigadāye jantugāmaṃ agamāsi. Tatrāpi meghiyo jantugāme piṇḍāya caritvā nadītīre pāsādikaṃ ambavanaṃ disvā "bhagavā tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ tasmiṃ ambavane samaṇadhammaṃ karomī"ti vatvā bhagavātā tikkhattuṃ nivāriyamānopi gantvā akusalavitakkehi ajjhāpanno 7- paccāgantvā taṃ pavuttiṃ ārocesi. Taṃpi bhagavā "idameva te kāraṇaṃ sallakkhetvā nivārayimhā"ti vatvā anupubbena sāvatthiṃ @Footnote: 1 cha.Ma., i. panasaddo na dissati. 2-2 i. nibaddhā upaṭṭhākā nāhesuṃ. @3 cha.Ma., i. chamāyaṃ. 4 cha.Ma., i. gaḷitena. 5 cha.Ma. agamāsi. @6 cha.Ma. etaṃyeva te kāraṇaṃ sallakkhetvā nivārayimhā, i. etaṃ kāraṇaṃyeva te @ nivārayimhā. 7 cha.Ma. upadduto, anvāsatto. i. anvāsanno.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Agamāsi. Tattha gandhakuṭipariveṇe paññattapavarabuddhāsane 1- nisinno bhikkhusaṅgha- parivuto bhikkhū āmantesi "bhikkhave idānimhi mahallako, `ekacce bhikkhū iminā maggena gacchāmā'ti vutte aññena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ 2- nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhūpaṭṭhākaṃ ekaṃ bhikkhuṃ jānāthā"ti. Bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ vanditvā "ahaṃ bhante tumheyeva paṭṭhayamāno satasahassakappādhikaṃ asaṅkheyyaṃ pāramiyo pūrayiṃ, 3- nanu mādiso mahāpañño upaṭṭhāko nāma vaṭṭati, ahaṃ upaṭṭhahissāmī"ti āha. Taṃ bhagavā "alaṃ sāriputta, yassaṃ disāyaṃ tvaṃ viharasi, asuññāyeva 4- sā disā, tava ovādo buddhānaṃ ovādasadiso, na me tayā upaṭṭhākakiccaṃ atthī"ti paṭikkhipi. Etenevupāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā asītimahāsāvakā uṭṭhahiṃsu. Te sabbepi bhagavā paṭikkhipi. Ānandatthero pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū evamāhaṃsu "āvuso ānanda bhikkhusaṃgho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācati, tavaṃpi yācāhī"ti. So āha "yācitvā laddhupaṭṭhānaṃ nāma āvuso kīdisaṃ hoti, kiṃ maṃ satthā na passati, sace rocessati, 5- ānando maṃ upaṭṭhātūti vakkhatī"ti. Atha bhagavā "na bhikkhave ānando aññena ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī"ti āha. Tato bhikkhū "uṭṭhehi 6- āvuso ānanda dasabalaṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī"ti āhaṃsu. Thero uṭṭhahitvā cattāro paṭikkhepe, catasso ca āyācanāti aṭṭha vare yāci. Cattāro paṭikkhepā nāma:- "sace bhante bhagavā attanā laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ na mayhaṃ dassati, piṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī"ti vatvā "kaṃ panettha ānanda ādīnavaṃ addasā"ti 7- vutte "sacāhaṃ bhante imāni vatthūni labhissāmi, bhavissanti me vattāro `ānando dasabalena laddhaṃ paṇītacīvaraṃ paribhuñjati, piṇḍapātaṃ paribhuñjati, ekagandhakuṭiyaṃ vasati, ekatova @Footnote: 1 cha.Ma., i. paññattavarabuddhāsane. 2 cha.Ma. bhūmiyanti na disasati. @3 i. pūresiṃ. 4 cha.Ma. asuññāyeva me sā disā @5 cha.Ma. rocissati. 6 cha.Ma., i. uṭṭhāhi 7 cha.Ma. passasīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Nimantanaṃ gacchati, etaṃ lābhaṃ labhanto tathāgataṃ upaṭṭhāti, ko evaṃ upaṭṭhahato bhāro"ti. Ime cattāro paṭikkhepe yāci. Catasso āyācanā nāma:- "sace bhante bhagavā mayā gahitaṃ nimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ tiroraṭṭhā tirojanapadā bhagavantaṃ daṭṭhuṃ āgataparisāya 1- āgatakkhaṇeeva bhagavantaṃ dassetuṃ lacchāmi, yadā me kaṅkhā uppajjati, tasmiṃyeva khaṇe bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, yaṃ bhagavā mayhaṃ parammukhā dhammaṃ deseti, taṃ āgantvā mayhaṃ kathessati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī"ti vatvā "kaṃ panettha ānanda ānisaṃsaṃ passasī"ti vutte "idha bhante saddhā kulaputtā bhagavato okāsaṃ alabhantā maṃ evaṃ vadanti `sve bhante ānanda bhagavatā saddhiṃ amhākaṃ ghare bhikkhaṃ gaṇheyyāthā'ti, sace bhante bhagavā tattha na gamissati, icchitakkhaṇeyeva parisaṃ dassetuṃ kaṅkhañca vinodetuṃ okāsaṃ na lacchāmi, bhavissanti vattāro `kiṃ ānando dasabalaṃ upaṭṭhāti, ettakampissa anuggahaṃ bhagavā na karotī'ti, bhagavato ca parammukhā maṃ pucchissanti `ayaṃ āvuso ānanda gāthā idaṃ suttaṃ idaṃ jātakaṃ kattha desitan'ti, sacāhaṃ taṃ na sampādayissāmi, bhavissanti vattāro `ettakaṃpi āvuso na jānāsi, kasmā tvaṃ chāyā viya bhagavantaṃ avijahanto dīgharattaṃ vicarasī'ti, 2- tenāhaṃ parammukhā desitassāpi dhammassa puna kathanaṃ icchāmī"ti imā catasso āyācanā yāci. Bhagavāpi tassa adāsi. Evaṃ ime aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi. Tasseva ṭhānantarassatthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇīti. Taṃ imassa nibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ sandhāya "mayhaṃ bhikkhave etarahi ānando bhikkhu upaṭṭhāko aggupaṭṭhāko"ti āha. Ayaṃ upaṭṭhākaparicchedo nāma. [12] Pitiparicchedo uttānatthoyeva. Vihāraṃ pāvisīti kasmā vihāraṃ pāvisi. Bhagavā kira ettakaṃ kathetvā cintesi "na tāva mayā sattannaṃ buddhānaṃ vaṃso nirantaraṃ matthakaṃ pāpetvā @Footnote: 1 cha.Ma. āgataṃ parisaṃ. 2 i. vicari.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Kathito, mayi 1- pana vihāraṃ paviṭṭhe ime bhikkhū bhiyyoso mattāya pubbenivāsañāṇaṃ ārabbha vaṇṇaṃ kathayissanti. Athāhaṃ āgantvā nirantaraṃ buddhavaṃsaṃ kathetvā matthakaṃ pāpetvā dassāmī"ti bhikkhūnaṃ kathāvārassa okāsaṃ datvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi. Yañcetaṃ bhagavā tantiṃ kathesi, tattha kappaparicchedo jātiparicchedo gottaparicchedo āyuparicchedo bodhiparicchedo sāvakayugaparicchedo sāvakasannipātaparicchedo upaṭṭhākaparicchedo pitiparicachedoti navime vārā āgatā, sambahulavāro na āgato, ānetvā pana dīpetabbo. Sambahulavāra sabbabodhisattānaṃ hi ekasmiṃ kulavaṃsānurūpe putte jāte nikkhamitvā pabbajitabbanti ayameva vaṃso ayaṃ paveṇī. Kasmā? sabbaññubodhisattānañhi mātu kucchiṃ okkamanato paṭṭhāya pubbe vuttappakārāni anekāni pāṭihāriyāni honti, tatra nesaṃ yadi neva jātanagaraṃ na pitā na mātā 2- na bhariyā na putto paññāyeyya, "imassa neva jātanagaraṃ na pitā .pe. Na putto paññāyati, devo vā sakko vā māro vā brahmā vā esa maññe, devānañca īdisaṃ paṭihāriyaṃ anacchariyan"ti maññamāno jano neva sotabbaṃ na saddahitabbaṃ 3- maññeyya, tato abhisamayo na bhaveyya, abhisamaye asati niratthako 4- buddhuppādo, aniyyānikaṃ sāsanaṃ hoti. Tasmā sabbabodhisattānaṃ "ekasmiṃ kulavaṃsānurūpe putte jāte nikkhamitvā pabbajitabban"ti ayameva vaṃso ayaṃ paveṇī. Tasmā puttādīnaṃ vasena sambahulavāro ānetvā dīpetabbo. Sambahulaparicchedavaṇṇanā tattha:- samavattakkhandho atulo, suppabuddho ca uttaro satathavāho vijitaseno, rāhulo bhavati sattamoti ete tāva sattannaṃ buddhānaṃ 5- anukmeneva satta puttā veditabbā. @Footnote: 1 cha.Ma. ajja mayi 2 i. "na mātā"ti na dissati. @3 cha.Ma., i. saddhātabbaṃ. 4 cha.Ma. niratthakova 5 cha.Ma. sattannampi bodhisattānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Tattha rāhulabhadde tāva jāte paṇṇaṃ āharitvā mahāpurisassa hatthe ṭhapayiṃsu. Athassa tāvadeva sakalasarīraṃ khobhetvā puttasineho aṭṭhāsi. So cintesi "ekasmiṃ tāva jāte evarūpo puttasineho, parosahassaṃ kira me puttā bhavissanti, tesu ekekasmiṃ jāte imaṃ sinehabandhanaṃ evaṃ vaḍḍhantaṃ dubbhijjaṃ bhavissatīti 1- rāhulo jāto bandhanaṃ jātan"ti āha. Taṃdivasameva ca rajjaṃ pahāya nikkhanto. Esa nayo sabbesaṃ puttuppattiyanti. Ayaṃ puttaparicchedo. Suttanā 2- sabbakāmā ca, sucittā atha rocanī 3- ruccatinī 4- sunandā ca bimbā bhavati sattamāti etā tesaṃ sattannaṃpi puttānaṃ mātaro ahesuṃ. Bimbā devī pana rāhulakumāre jāte rāhulamātāti paññāyittha. Ayaṃ bhariyāparicchedo. Vipassī kakusandhoti ime pana dve bodhisattā payuttaājaññarathaṃ āruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamiṃsu. Sikhī konāgamanoti ime dve hatthikkhandhavaragatā hutvā nikkhamiṃsu. Vessabhū bodhisatto 5- suvaṇṇasīvikāya nisīditvā nikkhami. Kassapo uparipāsādamahātale nisinnova ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattetvā jhānā vuṭṭhāya taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā "pāsādo gantvā 6- bodhimaṇḍe otaratū"ti adhiṭṭhāsi. Pāsādo ākāsena gantvā bodhimaṇḍe otari. Mahāpurisopi tato otaritvā bhūmiyaṃ ṭhatvā "pāsādo yathāṭhāneyeva patiṭṭhatū"ti cintesi. So yathāṭhāne patiṭṭhāsi. Mahāpurisopi satta divasāni padhānaṃ anuyuñjitvā bodhipallaṅke nisīditvā sabbaññutañāṇaṃ 7- paṭivijjhi. Amhākaṃ pana bodhisatto kaṇṭhakamāruyha 8- nikkhantoti. Ayaṃ yānaparicchedo. Vipassissa bhagavato yojanappamāṇe padese vihāro patiṭṭhito, 9- sikhissa tigāvute, vessabhussa aḍḍhayojane, kakusandhassa gāvute, konāgamanassa @Footnote: 1 cha.Ma.,i. bhavissati 2 cha.Ma. sutanā i. sudhānā 3 cha.Ma. rocinī 4 cha.Ma. rucaggatī. @ i. rucaggattī 5 cha.Ma.,i. bodhisattoti na dissati. 6 cha.Ma. uggantvā @7 cha.Ma. sabbaññutaṃ 8 cha.Ma. kaṇṭakaṃ assavaramāruyha, 9 cha.Ma., i. patiṭṭhāsi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Aḍḍhagāvute, kassapassa vīsatiusabhe. Amhākaṃ bhagavato pakatimānena soḷasakarīse rājamānena aṭṭhakarīse padese vihāro patiṭṭhitoti. Ayaṃ vihāraparicchedo nāma. Vipassissa bhagavato ekaratanāyāmā vidatthivitthārā aṭṭhaṅgulubbedhā suvaṇṇiṭṭhakā kāretvā cūḷaṃsena chādetvā vihāraṭṭhānaṃ kīṇiṃsu. Sikhissa suvaṇṇayaṭṭhiphālehi chādetvā kīṇiṃsu. Vessabhussa suvaṇṇahatthipādāni kāretvā tesaṃ cūḷaṃsena chādetvā kīṇiṃsu. Kakusandhassa vuttanayeneva suvaṇṇiṭṭhakāhi chādetvā kīṇiṃsu. Konāgamanassa vuttanayeneva suvaṇṇakacchapehi chādetvā kīṇiṃsu. Kassapassa suvaṇṇakaḷīhiyeva 1- chādetvā kīṇiṃsu. Amhākañca 2- bhagavato salakkhaṇānaṃ kahāpaṇānaṃ cūḷaṃsena 3- chādetvā kīṇiṃsu. Ayaṃ vihārabhūmiggahaṇe 4- paricchedo. 4- Tattha vipassissa bhagavato tathā bhūmiṃ kīṇitvā vihāraṃ katvā dinnaupaṭṭhāko punabbasumitto nāma ahosi, sikhissa bhagavato 5- sirivaḍḍho 6- nāma, vessabhussa sotthiyo nāma, kakusandhassa accuto nāma, konāgamanassa uggo nāma, kassapassa sumano nāma, amhākaṃ pana bhagavato sudatto nāma. Sabbecete gahapatimahāsālā seṭṭhino ahesunti. Ayaṃ upaṭṭhākaparicchedo nāma. Aparāni cattāri avijahitaṭṭhānāni nāma honti. Sabbabuddhānaṃ hi bodhipallaṅko avijahito, ekasmiṃyeva ṭhāne hoti. Dhammacakkappavattanaṃ isipatane migadāye avijahitameva hoti. Devorohaṇakāle saṅkassanagaradvāre paṭhamapādagaṇḍitā 7- avijahitāva hoti. Jetavane gandhakuṭiyā cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva honti, vihāro pana khuddakopi mahantopi hoti, vihāropi na vijahatiyeva. 8- Nagaraṃ pana vijahati. Yadā nagaraṃ pācīnato hoti, tadā vihāro @Footnote: 1 cha.Ma. suvaṇṇakaṭṭīhi, i. suvaṇṇakaṭaṭhīhi. 2 cha.Ma. ca saddo na dissati. @3 cha.Ma., i. cūḷaṃseneva 4-4 cha.Ma. vihārabhūmiggahanadhanaparicchedo., @ i. vihārabhūmigahaṇe dhanaparicchedo. 5 cha.Ma., i. bhagavatoti na dissati. @6 cha.Ma. sirivaḍḍhano, i. sirivaḍḍhako. 7 cha.Ma. paṭhamapadagaṇṭhikā, i. paṭhamapādagaṇṭhi. @8 cha.Ma. vijahitoyeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Pacchimato. Yadā nagaraṃ dakkhiṇato, tadā vihāro uttarato. Yadā nagaraṃ pacchimato tadā vihāro pācīnato, yadā nagaraṃ uttarato tadā vihāro dakkhiṇatoti 1- idāni pana nagaraṃ uttarato, vihāro dakkhiṇato. Sabbabuddhānaṃ ca āyuvemattaṃ pamāṇavemattaṃ kulavemattaṃ padhānavemattaṃ rasmivemattanti pañca vemattāni honti. Āyuvemattaṃ nāma keci dīghāyukā honti, keci appāyukā. Tadā hi dīpaṅkarassa vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi, amhākaṃ bhagavato vassasataṃ āyuppamāṇaṃ. Pamāṇavemattaṃ nāma keci dīghā honti, keci rassā. Tathā hi dīpaṅkaro asītihattho ahosi, sumano navutihattho, amhākaṃ pana bhagavā aṭṭhārasahattho. Kulavemattaṃ nāma keci khattiyakule nibbattanti, keci brāhmaṇakule. Padhānavemattaṃ nāma kesañci padhānaṃ ittarakālameva hoti, yathā kassapassa bhagavato. Kesañci addhanīyaṃ yathā amhākaṃ bhagavato. Rasmivemattaṃ nāma sumaṅgalassa 2- bhagavato sarīrarasmi dasasahassīlokadhātuppamāṇā ahosi. Amhākaṃ bhagavato samantā byāmamattā. Tatra rasmivemattaṃ ajjhāsayapaṭibaddhaṃ. Yo yattakaṃ icchati, tassa tattakaṃ sarīrappabhā pharati. Sumaṅgalassa pana niccaṃpi dasasahassīlokadhātuṃ phalatūti ajjhāsayo ahosi. Paṭividdhaguṇesu pana katthaci 3- vemattaṃ nāma natthi. Aparaṃ amhākaṃyeva bhagavato sahajātaparicchedañca nakkhattaparicchedañca dīpesuṃ. Sabbaññubodhisattena kira saddhiṃ rāhulamātā ānandatthero channo kaṇṭhako 4- nidhikumbhiyo 5- mahābodhi kāḷudāyīti imāni satta sahajātāni. Mahāpuriso ca uttarāsāḷhanakkhatteyeva 6- mātu kucchiyaṃ 7- okkami, mahābhinikkhamanaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. itisaddo na dissati. 2 cha.Ma. maṅgalassa. evamuparipi 3 cha.Ma. kassaci @4 cha.Ma. kaṇṭako, i. kanthako 5 cha.Ma. nidhikumbho, i. nidhikumbhi. @6 cha.Ma. uttarāsāḷhanakkhatteneva. 7 cha.Ma., i. mātukucchiṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Nikkhami, dhammacakkaṃ pavattesi, yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Visākhanakkhattena jāto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca. Māghanakkhattenassa sāvakasannipāto ca ahosi āyusaṅkhārossajjanañca. Assayujanakkhattena devorohaṇanti ettakaṃ āharitvā dīpetabbaṃ. Ayaṃ sambahulavāraparicchedo nāma. [13] Idāni atha kho tesaṃ bhikkhūnantiādīsu te bhikkhū "āvuso pubbenivāsassa nāma ayaṃ gati, yaṃ panīdaṃ 1- cutito paṭṭhāya paṭisandhiārohaṇaṃ. Yaṃ pana idaṃ paṭisandhito paṭṭhāya pacchāmukhaṃ ñāṇaṃ pesetvā cutiṃ gantabbaṃ, idaṃ atigarukaṃ. Ākāse padaṃ dassenato viya bhagavā kathetī"ti 2- ativimhayajātā hutvā "acchariyaṃ āvuso"tiādīni vatvā puna aparaṃpi kāraṇaṃ dassentā 3- "yatra hi nāma tathāgato"tiādimāhaṃsu. Tattha yatra hi nāmāti acchariyaṭṭhe nipāto, yo nāma tathāgatoti attho. Chinnapapañceti ettha papañcā nāma taṇhā māno diṭṭhīti ime tayo kilesā. Chinnavaṭumeti ettha vaṭumanti kusalākusalakammavaṭṭaṃ vuccati. Pariyādinnavaṭṭeti tasseva vevacanaṃ, pariyādinnasabbakammavaṭṭeti attho. Sabbadukkhavītivatteti sabbaṃ vipākavaṭṭasaṅkhātaṃ dukkhaṃ vītivatte. Anussarissatīti idaṃ yatra hīti nipātavasena anāgatavacanaṃ, attho panettha atītavasena veditabbo. Bhagavā hi te buddhe anussari, na idāni anussarissatīti. Evaṃsīlāti maggasīlena phalasīlena lokiyalokuttarasīlena evaṃsīlā. Evaṃdhammāti ettha samādhipakkhāva dhammā adhippetā, maggasamādhinā phalasamādhinā lokiyalokuttarasamādhinā evaṃsamādhinoti attho. Evaṃpaññāti maggapaññādivaseneva evaṃpaññā. Evaṃvihārīti ettha pana heṭṭhā samādhipakkhānaṃ dhammānaṃ gahitattā vihāro gahitova, puna kasmā gahitameva gaṇhātīti ce. Na idaṃ gahitameva, idaṃ hi nirodhasamāpattiparidīpanatthaṃ vuttaṃ. Tasmā evaṃ nirodhasamāpattivihārī te bhagavanto ahesunti attho daṭṭhabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. panasaddo na dissati. 2 cha.Ma. kathesī"ti. 3 cha.Ma., i. dassento.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Evaṃ vimuttāti ettha vikkhambhanavimuttitadaṅgavimuttisamucchedavimuttipaṭip- passaddhivimuttinissaraṇavimuttīti pañcavidhā vimutti. Tattha aṭṭhasamāpattiyo sayaṃ vikkhambhitehi nīvaraṇādīhi vimuttattā vikkhambhanavimutatīti saṅkhayaṃ 1- gacchanti. Aniccānupassanādikā satta anupassanā sayaṃ tassa tassa paccanīkaṅgavasena paricchinnattā 2- tehi niccasaññādīhi vimuttattā tadaṅgavimuttīti saṅkhyaṃ gacchanti. Cattāro ariyamaggā sayaṃ samucchinnehi kilesehi vimuttattā samucchedavimtatīti saṅkhyaṃ gacchanti. Cattāri sāmaññaphalāni maggānubhāvena kilesānaṃ paṭippassaddhante uppannattā paṭippassaddhivimuttīti saṅkhyaṃ gacchanti. Nibbānaṃ sabbakilesehi nissaraṇattā 3- apagatattā dūre ṭhitattā nissaraṇavimuttīti saṅkhyaṃ gacchatīti 4- imāsaṃ pañcannaṃ vimuttīnaṃ vasena "evaṃ vimuttā"ti ettha attho daṭṭhabbo. [14] Paṭisallānā vuṭṭhitoti ekībhāvā vuṭṭhito. [16] Ito so bhikkhaveti kā 5- anusandhi? idañhi suttaṃ "tathāgatassevesā 5- Bhikkhave dhammadhātu supaṭividdhā"ti ca "devatāpi tathāgatassa etamatthaṃ ārocesun"ti ca imehi dvīhi padehi āraddhanti. 6- Tattha devatāārocanapadaṃ suttantapariyosāne devacārikāya kolāhalaṃ dassento vicāressati. Dhammadhātupadānusandhivasena pana ayaṃ desanā āraddhā. Tattha khattiyo jātiyātiādīni ekādasa padāni nidānakaṇḍe vuttanayeneva veditabbāni. Bodhisattadhammatāvaṇṇanā [17] Athakho bhikkhave vipassī bodhisattotiādīsu pana vipassīti. Tassa nāmaṃ, taṃ ca kho vividhe atthe passanakusalatāya laddhaṃ. Bodhisattoti paṇḍitasatto bujjhanakasatto. Bodhisaṅkhātesu vā catūsu maggesu satto āsatto laggamānasoti bodhisatto. Sato sampajānoti ettha satoti satiyeva. @Footnote: 1 i., Sī. saṅkhaṃ evamuparipi 2 cha.Ma., i. pariccattāhi. @3 cha. Ma., i. nissaṭattā 4 cha.Ma. gacchati. iti imāsaṃ.... @5 cha.Ma., i. ko. 6 cha.Ma. ābaddhaṃ, i. ābaddhanti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Sampajānoti ñāṇaṃ. Satiṃ supaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā mātu kucchiṃ okkamīti attho. Okkamīti iminā cassa okkantabhāvova pāliyaṃ dassito na okkamanakkamo. So pana yasmā aṭṭhakathaṃ āruḷho, tasmā evaṃ veditabbo:- sabbabodhisattā hi samatiṃsa pāramiyo pūretvā pañca mahāpariccāge pariccajitvā ñātatthacariyā lokatthacariyā buddhacariyānaṃ koṭiṃ patvā vessantarasadise tatiye attabhāve ṭhatvā satta mahādānāni datvā sattakkhattuṃ paṭhaviṃ kampetvā kālaṃ katvā dutiyacittavāre tusitabhavane nibbattanti. Vipassī bodhisattopi tatheva katvā tusitapure nibtatitvā saṭṭhisatasahassādhikā sattapaññāsavassakoṭiyo tattha aṭṭhāsi. Aññadā pana dīghāyukadevaloke nibbattā bodhisattā na yāvatāyukaṃ tiṭṭhanti. Kasmā? tattha pāramīnaṃ duppūraṇīyattā. Te adhimuttakālakiriyaṃ 1- katvā manussapatheyeva nibbattanti. Pāramiyo panassa 2- yathā idāni ekenattabhāvena sabbaññutaṃ uppādetuṃ 3- sakkonti, evaṃ sabbaso pūritattā tadā vipassī bodhisatto tattha yāvatāyukaṃ aṭṭhāsi. Devatānaṃ pana "manussānaṃ gaṇanāvasena idāni sattahi divasehi cuti bhavissati"ti pañca pubbanimittāni uppajjanti:- mālā milāyanti, vatthāni kilissanti, kacchehi sedā muccanti, kāye dubbaṇṇiyaṃ okkamati, devo devāsane na saṇṭhāti. Tattha mālāti paṭisandhiggahaṇadivase pilandhitamālā 4- tā kira saṭṭhisatasahassādhikasattapaṇṇāsavassakoṭiyo amilāyitvā tadā milāyanti. Vatthesupi eseva nayo. Ettakaṃ pana kālaṃ devānaṃ neva sītaṃ na uṇhaṃ hoti, tasmiṃ kāle sarīrā bindubinduvasena sedā muccanti. Ettakañca kālaṃ tesaṃ sarīre khañḍiccapāliccādivasena vivaṇṇatā na paññāyati, devadhītā soḷasavassuddesikā viya khāyanti, devaputtā vīsativasasuddesikā viya khāyanti, maraṇakāle pana tesaṃ kilantarūpo attabhāvo hoti. Ettakañca tesaṃ kālaṃ devaloke ukkaṇṭhikā 5- nāma natthi, maraṇakāle pana nissasanti vijambhanti, sake āsane nābhiramanti. @Footnote: 1 cha.Ma. adhimuttikālakiriyaṃ. 2 cha.Ma. pāramīnaṃ pūrento pana. 3 cha.Ma. upanetuṃ. @4 cha.Ma. piḷandhanamālā 5 cha.Ma. ukkaṇṭhitā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Imāni pana pañca 1- pubbanimittāni yathā loke mahāpuññānaṃ rājarājamahāmattādīnaṃyeva ukkāpātabhūmicālacandaggāhādinimittāni paññāyanti, na sabbesaṃ, evameva 2- mahesakkhānaṃ devatānaṃyeva paññāyanti, na sabbesaṃ. Yathā ca manussesu pubbanimittāni nakkhattapāṭhakādayova jānanti, na sabbe, evaṃ tānipi na sabbadevatā jānanti, pañḍitāeva pana jānanti. Tattha ye mandena kusalakammena nibbattā devaputtā, te tesu uppannesu "idāni ko jānāti `kuhiṃ nibbattissāmā'ti"bhāyanti. Ye mahāpuññā, te "amhehipi dinnadānaṃ, rakkhitasīlaṃ, bhāvitabhāvanaṃ āgamma uparidevalokesu sampattiṃ anubhavissāmā"ti na bhāyanti. Vipassī bodhisattopi tāni pubbanimittāni disvā "idāni anantare attabhāve buddho bhavissāmī"ti na 3- bhāyi. Athassa tesu nimittesu pātubhūtesu dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā "mārisa tumhehi dasa pāramiyo pūrentehi na sakkasampattiṃ na mārasampattiṃ na brahmasampattiṃ na cakkavattisampattiṃ paṭṭhentehi pūritā, lokanittharaṇatthāya pana buddhattaṃ paṭṭhayamānehi pūritā. So te 4- idāni kālo mārisa buddhattāya, samayo mārisa buddhattāyā"ti yācanti. Atha mahāsatto tāsaṃ devatānaṃ paṭiññaṃ adatvāva kāladīpadesakula- janettiāyuparicchedavasena pañcamahāvilokanaṃ nāma vilokesi. Tattha "kālo nukho, na kālo"ti paṭhamaṃ kālaṃ vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddhaṃ vaḍḍhitaāyukālo kālo nāma na hoti. Kasmā? tadā hi sattānaṃ jātijarāmaraṇāni na paññāyanti, buddhānaṃ ca dhammadesanā nāma tilakkhaṇavinimuttā natthi, tesaṃ "dukakhamaniccamanattā"ti kathentānaṃ "kiṃ nāmetaṃ kathentī"ti neva sotuṃ, na saddahituṃ maññanti, tato abhisamayo na hoti, tasmiṃ asati aniyyānikaṃ sāsanaṃ hoti. Tasmā so akālo. Vassasatato paṭṭhāya onaāyukālopi kālo na hoti. Kasmā? tadā hi sattā ussannakilesā honti, ussanna kilesānañca @Footnote: 1 cha.Ma. pañcāti na dissati. 2 cha.Ma. evaṃ. @3 cha.Ma. na bhāyati. 4 cha.Ma., i.vo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Dinno ovādo ovādaṭṭhāne na tiṭṭhati, udake daṇḍarājī viya khippaṃ vigacchati. Tasmā sopi akālo. 1- Vassasatasahassato paṭṭhāya heṭṭhā, vassasatato paṭṭhāya uddhaṃ āyukālo kālo nāma, tadā ca asītivassasahassāyukā manussā. Atha mahāsatto "nibbattitabbakālo"ti kālaṃ passi. Tato dīpaṃ vilokento saparivāre cattāro dīpe oloketvā "tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpeyeva nibbattantī"ti dīpaṃ passi. Tato "jambudīpo nāma mahā, dasayojanasahassaparimāṇo, katarasmiṃ nukho padese buddhā nibbattatī"ti desaṃ olokento majjhimadesaṃ passi. Majjhimadeso nāma "puratthimāya disāya kajaṅgalaṃ nāma nigamo"ti 2- ādinā nayena vinaye vuttova. So āyāmato tīṇi yojanasatāni, vitthārato aḍḍhateyyāni parikkhepato nava yojanasatānīti. Etasmiṃ hi padese buddhā paccekabuddhā aggasāvakā asītimahāsāvakā cakkavattirājāno aññe ca mahesakkhā khattiyabrāhmaṇagahapatimahāsālā uppajjanti. Idaṃ cettha bandhumatī nāma nagaraṃ, tattha mayā nibbattitabbanti niṭṭhamagamāsi. Tato kulaṃ anuvilokento 3- "buddhā nāma lokasammate kule nibbattanti, idāni ca khattiyakulaṃ lokasammataṃ, tattha nibbattissāmi, bandhumā nāma me rājā pitā bhavissatī"ti kulaṃ passi. Tato mātaraṃ vilokento "buddhamātā nāma lolā surādhuttā na hoti, kappasatasahassapūritapāramī jātito paṭṭhāya akhaṇḍapañcasīlā hoti, ayañca bandhumatī nāma devī īdisā, ayaṃ me mātā bhavissati, kittakaṃ panassā āyū"ti āvajjanto "dasannaṃ māsānaṃ upari satta divasānī"ti passi. Iti idaṃ pañcamahāvilokanaṃ viloketvā "kālo me mārisā buddhabhāvāyā"ti devatānaṃ saṅgahaṃ karonto paṭiññaṃ datvā "gacchatha tumhe"ti @Footnote: 1 cha.Ma. akālova. 2 vi. mahā. 5/259/24 mahākaccānassa pañcavaraparidassanā @3 cha.Ma., i. vilokento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Tā devatā uyyojetvā tusitadevatāhi parivuto tusitapure nandavanaṃ 1- pāvisi. Sabbadevalokesupi nandavanaṃ atthiyeva. Tatra naṃ devatā ito cuto sugatiṃ gacchāti pubbe katakusalakammokāsaṃ sārayamānā vicaranti. So evaṃ devatāhi kusalaṃ sārayamānāhi parivuto tattha vicarantoyeva cavi. Evaṃ cuto ca cavāmīti jānāti, cuticittaṃ na jānāti. Paṭisandhiṃ gahetvāpi jānāti, paṭisandhicittameva na jānāti. Imasmiṃyeva me ṭhāne paṭisandhi gahitāti evaṃ pana jānāti. Keci pana therā "āvajjanapariyāyo nāma laddhuṃ vaṭṭati, dutiyatatiyacittavāreeva jānissatī"ti vadanti. Tipiṭakamahāsivatthero panāha "mahāsattānaṃ paṭisandhi na aññesaṃ paṭisandhisadisā, koṭippattaṃ pana tesaṃ satisampajaññaṃ. Yasamā pana teneva cittena taṃ cittaṃ kātuṃ 2- na sakkā, tasmā cuticittaṃ na jānāti. Cutikkhaṇeyeva 3- pana cavāmīti jānāti. Paṭisandhicittaṃ na jānāti. Asukasmiṃ me ṭhāne paṭisandhi gahitāti jānātīti, 4- tasmiṃ kāle dasasahassī lokadhātu saṅkampatī"ti. Evaṃ sato sampajāno mātu kucchiṃ okkamanto pana ekūnavīsatiyā paṭisandhicittesu mettāpubbabhāga somanassasahagatañāṇasampayutta- asaṅkhārikakusalacittasadisamahāvipākacittena paṭisandhiṃ gaṇhi. Mahāsivatthero pana upekkhāsahagatenāti āha. Yathā ca amhākaṃ bhagavā, evaṃ sopi āsāḷhapuṇṇamiyaṃ 5- uttarāsāḷhanakkhatteneva paṭisandhiṃ aggahesi. Tadā kira pure puṇṇamāya sattamadivasato paṭṭhāya vigatasurāpānaṃ mālāgandhādivibhūsanasampannaṃ nakkhattakīḷaṃ anubhavamānā bodhisattamātā sattame divase pāto vuṭṭhāya gandhodakena nhāyitvā sabbālaṅkāravibhūsitā varabhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya sirigabbhaṃ pavisitvā sirisayane nipannā niddaṃ okkamamānā imaṃ supinaṃ addasa:- cattāro kira naṃ mahārājāno sayaneneva saddhiṃ ukkhipitvā anotattadahaṃ netvā nhāpetvā dibbavatthehi 6- nivāsetvā dibbagandhehi vilimpetvā dibbapupphāni pilandhitvā tato avidūre @Footnote: 1 cha.Ma. nandanavanaṃ evamuparipi 2 cha.Ma.,i. ñātaṃ. 3 cha.Ma. cutikkhaṇepi. @4 cha.Ma. itisaddo na dissati 5 cha.Ma. āsāḷhīpuṇṇamāyaṃ, i. āsāḷhipuṇṇamāYu. @6 cha.Ma. dibbavatthaṃ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Rajatapabbato tassa anto kanakavimānaṃ atthi, tasmiṃ pācīnato sīsaṃ katvā nipajjāpesuṃ. Atha bodhisatto setavaravāraṇo hutvā tato avidūre eko suvaṇṇapabbato, tattha caritvā tato oruyha taṃ 1- rajatapabbataṃ abhirūhitvā kanakavimānaṃ pavisitvā mātaraṃ padakkhiṇaṃ katvā dakkhiṇapassaṃ phāletvā kucchiṃ paviṭṭhasadiso ahosi. Atha pabuddhā devī taṃ supinaṃ rañño ārocesi. Rājā vibhātāya rattiyā catusaṭṭhimatte brāhmaṇapāmokkhe pakkosāpetvā haritūpalittāya 2- lājādīhi katamaṅgalasakkārāya bhūmiyā mahārahāni āsanāni paññapetvā tattha nisinnānaṃ brāhmaṇānaṃ sappimadhusakkarābhisaṅkhatassa varapāyāsassa suvaṇṇarajatapātiyo pūretvā suvaṇṇarajatapātīheva paṭikujjitvā adāsi, aññehi ca ahatavatthakapila- gāvīdānādīhi tesaṃ santappesi. Atha nesaṃ sabbakāmasantappitānaṃ taṃ supinaṃ ārocetvā "kiṃ bhavissatī"ti pucchi. Brāhmaṇā āhaṃsu "mā cintayi mahārāja, deviyā te kucchimhi gabbho patiṭṭhito, so ca kho purisagabbho, na itthīgabbho, putto te bhavissati. So sace agāraṃ ajjhāvasissati, rājā bhavissati cakkavattī. Dhammiko 3- dhammarājā sace agārā nikkhamma pabbajissati, buddho bhavissati loke vivaṭacchado"ti ayaṃ tāva "mātukucchiṃ okkamī"ti ettha atthavaṇṇanākkamo. Ayamettha dhammatāti ayaṃ ettha mātukucchiṃ okkamane dhammatā, ayaṃ sabhāvo ayaṃ niyamoti vuttaṃ hoti. Niyāmo ca nāmesa kammaniyāmo utuniyāmo bījaniyāmo cittaniyāmo dhammaniyāmoti pañcavidho. Tattha kusalassa iṭṭhavipākadānaṃ, akusalassa aniṭṭhavipākadānanti ayaṃ kammaniyāmo. Tassa dīpanatthaṃ "na antalikkhe"ti 4- gāthāya vatthūni vattabbāni. Apica ekā kira itthī sāmikena saddhiṃ bhaṇḍitvā ubbandhitvā maritukāmā rajjupāse gīvaṃ pavesesi. Aññataro puriso vāsiṃ nisedento 5- taṃ itthikammaṃ disvā @Footnote: 1 cha.Ma. tanti na dissati 2 i. haritupattāya 3 cha.Ma.,i. dhammiko dhammarājāti @ pāṭho na dissati 4 khu.dha. 25/127 tayojanavatthu 5 cha.Ma., i. nisento.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Rajjuṃ chinditukāmo "mā bhāyi mā bhāyī"ti taṃ samassāsento upadhāvi. Rajju āsīviso hutvā aṭṭhāsi. So bhīto hutvā 1- palāyi. Itarā tattheva mari. Evamādīni cettha vatthūni dassetabbāni. Tesu tesu janapadesu tasmiṃ tasmiṃ kāle ekappahāreneva rukkhānaṃ pupphaphalaggahaṇādīni, vātassa vāyanaṃ avāyanaṃ, ātapassa tikkhatā mandatā, devassa vassanaṃ avassanaṃ, padumānaṃ divā vikasanaṃ rattiṃ sammilananti 2- evamādi utuniyāmo. Yaṃ panetaṃ sālibījato sāliphalameva, madhurato madhurarasaṃyeva, tittato tittarasaṃyeva phalaṃ hoti, ayaṃ bījaniyāmo. Purimā purimā cittacetasikā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ upanissayapaccayena pavcayoti evaṃ yadetaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ anantarā sampaṭicchannādīnaṃ 3- nibbattanaṃ, ayaṃ cittaniyāmo. Yā panesā bodhisattānaṃ mātukucchiṃ okkamanādīsu dasasahassī- lokadhātukampanādīnaṃ pavatti, ayaṃ dhammaniyāmo nāma. Tesu idha dhammaniyāmo adhippeto. Tasmā tamevatthaṃ dassento dhammatā esā bhikakhaveti ādimāha. [18] Tattha kucchiṃ okkamatīti ettha kucchiṃ okkanto hotīti ayamattho. Okkante hi tasmiṃ evaṃ hoti, na okkamamāne. Appamāṇoti vuḍḍhippamāṇo, vipuloti attho. Uḷāroti tasseva vevacanaṃ. Uḷārāni uḷārāni khādanīyāni khādantīti 4- ādīsu hi madhuraṃ uḷāranti vuttaṃ. Uḷārāya khalu bhavaṃ vacchāyano samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatīti 5- ādīsu seṭṭhaṃ uḷāranti vuttaṃ. Idha pana vipulaṃ adhippetaṃ. Devānaṃ devānubhāvanti ettha devānaṃ ayamānubhāvo nivatthavatthassa pabhā dvādasa yojanāni pharati, tathā sarīrassa, tathā alaṅkārassa, tathā vimānassa, taṃ atikkamitvāti attho. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. hutvā na dissati. 2 cha.Ma. milāyananti. 3 cha.Ma.,i. sampaṭicchanādīnaṃ. @4 Ma.mū. 12/366/329 mahāsaccakasutta 5 Ma.mū. 12/288/252 cūḷahatthipadopamasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Lokantarikāti tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ cakkavāḷānaṃ antarā ekekā lokantarikā 1- hoti tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ sakaṭacakkānaṃ vā pattānaṃ vā aññamaññaṃ āhacca ṭhapitānaṃ majjhe okāso viya. So pana lokantarikanirayo parimāṇato 2- aṭṭhayojanasahasso hoti. Aghāti niccavivaṭā. Asaṃvutāti heṭṭhāpi appatiṭṭhā. Andhakārāti tamabhūtā. Andhakāratimisāti cakkhuviññāṇuppattinivāraṇato andhabhāvakaraṇatimisena samannāgatā. Tattha kira cakkhuviññānaṃ na jāyati. Evaṃ mahiddhikāti candimasuriyā kira ekappahāreneva tīsu dīpesu paññāyanti, evaṃ mahiddhikā. Ekekāya disāya nava nava yojanasatasahassāni andhakāraṃ vidhamitvā ālokaṃ dassenti, evaṃmahānubhāvā. Ābhāya nānubhontīti attano pabhāya nappahonti. Te kira cakkavāḷapabbatassa vemajjhena vicaranti, cakkavāḷapabbatañca atikkamma lokantarikanirayo. Tasmā te tattha ābhāya nappahonti. Yepi tattha sattāti yepi tasmiṃ lokantarikamahāniraye sattā uppannā. Kiṃ pana kammaṃ katvā tattha uppajjantīti. Bhāriyaṃ dāruṇaṃ mātāpitūnaṃ dhammikasamaṇabrāhmaṇānañca upari aparādhaṃ aññañca divase divase pāṇavadhādisāhasikakammaṃ katvā tattha uppajjanti tāmbapaṇṇidīpe abhayacoranāgacorādayo viya. Tesaṃ attabhāvo tigāvutiko hoti, vaggulīnaṃ viya dīghanakhā honti. Te rukkhe vagguliyo viya nakhehi cakkavāḷapabbate lagganti. Yadā te 3- saṃsapantā aññamaññassa hatthapāsaṃ gatā honti, atha "bhakkho no laddho"ti maññamānā tattha dhāvantā 4- viparivattitvā lokasandhārakodake patanti, vāte paharantepi madhukaphalāni viya chijjitvā udake patanti, patitamattāva accantakhāre udake piṭṭhapiṇḍaṃ 5- viya vilīyanti. Aññepi kira bho santi sattāti bho yathā mayaṃ mahādukkhaṃ anubhavāma, evaṃ aññepi kira sattā idaṃ dukkhaṃ anubhavanatthāya idhūpapannāti taṃ divasaṃ passanti. Ayaṃ pana obhāso ekayāgupānamattaṃpi na tiṭṭhati, accharāsaṃghāṭamattameva @Footnote: 1 cha.Ma. ekeko lokantariko 2 ka. vitthārato @3 cha.Ma.,i. teti na dissati 4 cha.Ma. vāvaṭā, i. vayāvaṭā. 5 cha.Ma. piṭṭhapiṇḍi viYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Vijjobhāsaṃ 1- viya niccharitvā "kiṃ idan"ti bhaṇantānaṃyeva antaradhāyati. Saṃkampatīti samantato kampati. Itaradvayaṃ purimapadasseva vevacanaṃ. Puna appamāṇo cātiādi nigamanatthaṃ vuttaṃ. [19] Cattāro naṃ devaputtā catuddisaṃ rakkhāya upagacchantīti ettha cattāroti catunnaṃ mahārājānaṃ vasena vuttaṃ, dasasahassacakkavāḷesu pana cattāro cattāro katvā cattāḷīsasahassāni honti. Tattha imasmiṃ cakkavāḷe mahārājāno khaggahatthā bodhisattassa ārakkhanatthāya upagantvā sirigabbhaṃ pavisitvā itare gabbhadvārato paṭṭhāya avaruddhake paṃsupisācakādiyakkhagaṇe paṭikkamāpetvā yāva cakkavāḷā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Kimatthāya panāyaṃ rakkhā, nanu paṭisandhikkhaṇe kalalakālato paṭṭhāya sacepi koṭisatasahassamārā koṭisatasahassaṃpi sineruṃ ukkhipitvā bodhisattassa vā bodhisattamātu vā antarāyakaraṇatthaṃ āgaccheyyuṃ, sabbe antarāyā antaradhāyeyyuṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā ruhiruppādavatthusmiṃ:- "aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso, yo parūpakkamena 2- tathāgataṃ jīvitā voropeyyuṃ. 3- Na parūpakkamena bhikkhave tathāgatā parinibbāyanti. Gacchatha tumhe bhikkhave yathāvihāraṃ, arakkhiyā bhikkhave tathāgatāti 4- evameva, parūpakkamena na tesaṃ jīvitantarāyo atthi, santi kho pana amanussā virūpā duddasikā bheravarūpā migapakkhino, yesaṃ rūpaṃ vā disvā saddaṃ vā sutvā bodhisattamātu bhayaṃ vā santāso vā uppajjeyya, tesaṃ nivāraṇatthāya ārakkhaṃ aggahesuṃ. Apica bodhisattassa puññatejena sañjātagāravā attano gāravacoditāpi te evamakaṃsu. Kiṃ panete antogabbhaṃ pavisitvā ṭhitā cattāro mahārājāno bodhisattassa mātuyā attānaṃ dassenti, na dassentīti? nhānamaṇḍanabhojanādi- sarīrakiccakāle na dassenti, sirigabbhaṃ pavisitvā varasayane nipannakāle pana dassenti. Tattha kiñcāpi amanussadassanaṃ nāma manussānaṃ sappaṭibhayaṃ hoti, @Footnote: 1 cha.Ma. vijjobhāso, i, vijjuobhāso 2 cha.Ma., i. anupakkamena @3 cha.Ma., i. voropeyYu. 4 vinaYu. 7/342/134 saṃghabhedakakkhandhaka.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Bodhisattassa mātā pana attano ceva puttassa ca puññānubhāvena te disvā na bhāyati, pakatiantepurapālakesu viyassā tesu cittaṃ uppajjati. [20] Pakatiyā sīlavatīti sabhāveneva sīlasampannā. Anuppanne kira buddhe manussā tāpasaparibbājakānaṃ santike vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā sīlaṃ gaṇhanti. Amhākaṃ bodhisattassa mātāpi kāladevilassa isino santike sīlaṃ gaṇhāti. Bodhisatte pana kucchigate aññassa pādamūle nisīdituṃ nāma na sakkā, samānāsane nisīditvā gahitasīlaṃpi avamaññakaraṇamattaṃ 1- hoti. Tasmā sayameva sīlaṃ aggahesīti vuttaṃ. [21] Purisesūti bodhisattapitaraṃ ādiṃ katvā kesuci manussesu purisādhippāyacittaṃ na uppajjati. Bodhisattamātu rūpaṃ pana kusalāpi sippikā potthakammādīsupi kātuṃ na sakkonti. Taṃ disvā purisassa rāgo na uppajjatīti na sakkā vattuṃ, sace pana taṃ rattacitto upasaṅkamitukāmo hoti, pādā na vahanti dibbasaṅkhalikā viya bajjhanti. Tasmā "anatikkamanīyā"tiādi vuttaṃ. [22] Pañcannaṃ kāmaguṇānanti pubbe kāmaguṇūpasañhitanti iminā purisādhippāyavasena vatthupaṭikkhepo kathito, 2- idha ārammaṇapaṭilābho dassito. Tadā kira deviyā evarūpo putto kucchimhi 3- uppannoti sutvā samantato rājāno mahagghābharaṇaturiyādivasena pañcadvārārammaṇavatthubhūtaṃ paṇṇākāraṃ pesenti. Bodhisattassa ca bodhisattamātu ca katakammassa ussannattā lābhasakkārassa pamāṇaparicchedo nāma natthi. [23] Akilantakāyāti yathā aññā itthiyo gabbhabhārena kilamanti, hatthapādā uddhumātakādīni pāpuṇanti, na evaṃ tassā koci kilamatho ahosi. Tirokucchigatanti antokucchigataṃ. Passatīti kalalādikālaṃ atikkamitvā sañjātaaṅgapaccaṅgaahīnindriyabhāvaṃ upagataṃyeva passati. Kimatthaṃ passati? sukhavāsatthaṃ. 4- Yatheva hi mātā puttena saddhiṃ nisinnā vā nipannā vā "hatthaṃ vāssa pādaṃ vā olambantaṃ ukkhipitvā saṇṭhapessāmī"ti sukhavāsatthaṃ 4- @Footnote: 1 cha.Ma. āvajjanakaraṇamattaṃ, i, avaññākaraṇamattaṃ, 2 cha.Ma. kato @3 cha.Ma. kucchiṃ 4-4 cha.Ma. sukhavāsatthaṃyeva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Puttaṃ oloketi, 1- evaṃ bodhisattamātāpi yantaṃ mātu uṭṭhānagamanaparivattana- nisajjādīsu uṇhasītaloṇakatittakakaṭukāhārajjhoharaṇakālesu ca gabbhassa dukkhaṃ uppajjati. "atthi nukho me taṃ puttassā"ti sukhavāsatthaṃ bodhisattaṃ olokayamānā pallaṅkaṃ ābhujjitvā nisinnaṃ bodhisattaṃ passati. Yathā hi aññe antokucchigatā pakkāsayaṃ avattharitvā āmāsayaṃ ukkhipitvā udarapaṭalaṃ piṭṭhito katvā piṭṭhikaṇṭakaṃ nissāya ukkuṭikaṃ dvīsu muṭṭhīsu hanukaṃ ṭhapetvā deve vassante rukkhasusire makkaṭā viya nisīdanti, na evaṃ bodhisatto, bodhisatto pana piṭṭhikaṇṭakaṃ piṭṭhito katvā dhammāsane dhammakathiko viya pallaṅkaṃ ābhujjitvā puratthābhimukho nisīdati. Pubbe katakammaṃ panassa 2- vatthuṃ sodheti, suddhe vatthumhi sukhumacchavilakkhaṇaṃ nibbattati. Atha naṃ kucchitaco paṭicchādetuṃ na sakkoti, olokentiyā bahi ṭhito viya paññāyati. Tamatthaṃ upamāya vibhāvento bhagavā seyyathāpīti ādimāha. Bodhisatto pana anto kucchigato mātaraṃ na passati. Na hi antokucchiyaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjati. [24] Kālaṃ karotīti na vijāyanabhāvapaccayā 3- āyuparikkhayeneva. Bodhisattena vasitaṭṭhānamhi cetiyakuṭisadisaṃ hoti aññesaṃ aparibhogārahaṃ, na ca sakkā bodhisattamātaraṃ apanetvā aññaṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapetunti tattakaṃyeva bodhisattamātu āyuppamāṇaṃ hoti, tasmā tadā kālaṃ karoti. Katarasmiṃ pana vaye kālaṃ karotīti. Majjhimavaye. Paṭhamavayasmiṃ hi sattānaṃ attabhāve chandarāgo balavā hoti, tena tadā sañjātagabbhā itthī gabbhaṃ anurakkhituṃ na sakkoti, gabbho bahvābādho hoti. Majjhimavayassa pana dve koṭṭhāse atikkamma tatiye koṭṭhāse vatthu visuddhaṃ 4- hoti, visuddhe 4- vatthumhi nibbattadārakā arogā honti, tasmā bodhisattamātā paṭhamavaye sampattiṃ anubhavitvā majjhimavayassa tatiye koṭṭhāse vijāyitvā kālaṃ karotīti ayamettha dhammatā. @Footnote: 1 i. oloketu 2 cha.Ma. panassā. @3 cha.Ma. vijātabhāvapaccayā. 4 cha.Ma., i. visadaṃ, visade.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

[25] Nava vā dasa vāti ettha vāsaddo vikappanavasena, satta vā aṭṭha vā ekādasa vā dvādasa vāti evamādīnaṃpi saṅgaho veditabbo. Tattha aṭṭhamāse 1- jāto jīvati, sītuṇhakkhamo pana na hoti. Sattamāse 2- jāto na jīvati, sesā jīvanti. [27] Devā paṭhamaṃ paṭiggaṇhantīti khīṇāsavā suddhāvāsabrahmāno paṭiggaṇhanti. Kathaṃ paṭiggaṇhanti? "sūtivesaṃ gaṇhitvā"ti eke. Taṃ pana paṭikkhipitvā Idaṃ vuttaṃ:- tadā bodhisattamātā suvaṇṇakhacitaṃ vatthaṃ nivāsetvā macchakkhisadisaṃ dukūlapaṭaṃ yāva pādantā pārupitvā aṭṭhāsi. Athassā sallahukaṃ gabbhavuṭṭhānaṃ paṭiggaṇhanti ahosi dhammakarakato 3- udakanikkhamanasadisaṃ. Atha te pakatibarahamaveseneva upasaṅkamitvā paṭhamaṃ suvaṇṇajālena paṭīggahesuṃ. Tesaṃ hatthato cattāro mahārājāno ajinappaveṇiyā paṭiggahesuṃ. Tato manussā dukūlacumbiṭakena paṭiggahesuṃ. Tena vuttaṃ "devā paṭhamaṃ paṭiggaṇhanti, pacchā manussā"ti. [28] Cattāro naṃ devaputtāti cattāro mahārājāno. Paṭiggahetvāti ajinappaveṇiyā paṭiggahetvā. Mahesakkhoti mahātejo mahāyaso lakkhaṇasampanno. [29] Visuddhova 4- nikkhamatīti yathā aññe sattā yonimagge laggantā bhaggavibhaggā nikkhamanti, na evaṃ nikkhamati, malaggo hutvā nikkhamatīti attho. Uddenāti udakena. Kenaci asucināti yathā aññe sattā kammajavātehi uddhaṃpādā 5- adhosirā yonimagge pakkhittā sataporisanarakapapātaṃ patantā viya, tālacchiddena nikkaḍḍhiyamānā hatthī viya mahādukkhaṃ anubhavantā nānāasucīhi sammakkhitāva nikkhamanti, na evaṃ bodhisatto. Bodhisattañhi kammajavātā uddhaṃpādaṃ adhosiraṃ kātuṃ na sakkonti. So dhammāsanato otaranto dhammakathiko viya, nisseṇito otaranto puriso viya ca dve hatthe ca dve pāde ca pasāretvā ṭhitakova mātukucchisambhavena kenaci asucinā amakkhito nikkhamati. @Footnote: 1 cha.Ma., i. sattamāsajāto. 2 cha.Ma., i. aṭṭhasattamāsajāto. 3 cha.Ma. dhamakaraṇato. @4 cha.Ma., i. visadova. 5 i. uddhapādā.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

[30] Udakassa dhārāti udakavaṭṭiyo. Tāsu sītā suvaṇṇakaṭāhe patati, uṇhā rajatakaṭāhe. Idañca paṭhavītale kenaci asucinā asammissaṃ tesaṃ pānīyaparibhojanīyaudakaṃ ceva aññehi asādhāraṇaṃ kīḷanaudakavaṭṭiñca 1- dassetuṃ vuttaṃ, aññassa pana suvaṇṇartaghaṭehi āhariyamānaudakassa ceva haṃsavaṭakādipokkharaṇīgatassa 2- ca udakassa paricchedo natthi. [31] Sampatijātoti muhuttajāto. Pāliyaṃ pana mātukucchito nikkhantamatto viya dassito, na kho panevaṃ daṭṭhabbo. 3- Nikkhantamattañhi 4- naṃ paṭhamaṃ brahmāno suvaṇṇajālena paṭiggaṇhiṃsu, tesaṃ hatthato cattāro mahārājāno ajinappaveṇiyā, tesaṃ hatthato manussā dukūlacumbiṭakena. Manussānaṃ hatthato muñcitvā paṭhaviyaṃ patiṭṭhito. Setamhi chatte anudhāriyamāneti dibbasetacchatte dhāriyamānamhi. Ettha ca chattassa parivārāni khaggādīni pañca rājakakudhabhaṇḍānipi āgatāneva. Pāliyaṃ pana rājagamane rājā viya chattameva vuttaṃ. Tesu chattameva paññāyati, na chattaggāhako. Tathā khaggatālavaṇṭamorahatthakavālavījanīuṇhīsapaṭāyeva 5- paññāyanti na tesaṃ gahakā. Sabbāni kira tāni adissamānarūpā devatā gaṇhiṃsūti. Vuttampi cetaṃ:- anekasākhañca sahassamaṇḍalaṃ, chattaṃ marū dhārayumantalikkhe. 6- Suvaṇṇadaṇḍā vivattanti 7- cāmarā, na dissare cāmarachattagāhakāti. 8- Sabbā ca disāti idaṃ sattapadavītihārupariṭṭhitassa viya sabbadisānuvilokanaṃ vuttaṃ, na kho panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Mahāsatto hi manussānaṃ hatthato muñcitvā paṭhaviyaṃ patiṭṭhito puratthimadisaṃ olokesi. Anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ. Tattha devamanussā gandhamālādīhi pūjayamānā "mahāpurisa idha tumhehi @Footnote: 1 cha.Ma.,i. kīḷāudakañca. 2 cha.Ma. haṃsavattakādi... 3 cha.Ma.,i. na evaṃ daṭṭhabbaṃ. @4 cha.Ma.,i. nibbattamattaṃ. 5 cha.Ma..... uṇahīsamattāyeva, i....uṇhīsapaṭṭā @6 pāli. dhāreyyamantalikkhe 7 cha.Ma. vipatanti. i. vītipatanti. @8 khu.su. 25/694/470 nālakasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Sadisopi natthi, kuto uttaritaro"ti āhaṃsu. Evaṃ catasso disā, catasso anudisā, heṭṭhā, upari 1- disā anuviloketvā attanā sadisaṃpi adisvā "ayaṃ uttarā disā"ti uttarābhimukho sattapadavītihārena agamāsi 2- evamettha attho veditabbo. Āsabhinti uttamaṃ. Aggoti guṇehi sabbapaṭhamo. Itarāni dve padāni etasseva vevacanāni. Ayamantimā jāti, natthidāni punabbhavoti padadvayena imasmiṃ attabhāve pattabbaṃ arahattaṃ byākāsi. Ettha ca samehi pādehi paṭhaviyā patiṭṭhānaṃ catuiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, uttarābhimukhabhāvo mahājanaṃ ajjhottharitvā abhibhavitvā gamanassa pubbanimittaṃ, sattapadagamanaṃ sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, dibbasetacchattadhāraṇaṃ vimuttivarachattapaṭilābhassa 3- pubbanimittaṃ, pañcarājakakudha- bhaṇḍānaṃ paṭilābho pañcahi vimuttīhi vimuccanassa pubbanimittaṃ, disāvilokanaṃ 4- anāvaraṇañāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, āsabhivācābhāsanaṃ appaṭivattiyadhamma- cakkappavattanassa pubbanimittaṃ, "ayamantimā jātī"ti sīhanādo anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbānassa pubbanimittanti veditabbaṃ. Ime vārā pāliyaṃ āgatā, sambahulavāro pana nāgato, āharitvā dīpetabbo. Mahāpurisassa hi jātadivase dasasahassīlokadhātu kampi. Dasasahassīlokadhātumhi devatā ekacakkavāḷe sannipatiṃsu. Paṭhamaṃ devā paṭiggaṇhiṃsu, pacchā manussā. Tantibaddhā vīṇā cammabaddhā bheriyo ca kenaci avāditā sayameva vajjiṃsu. Manussānaṃ aṭṭabandhanādīni 5- khaṇḍākhaṇḍaṃ 6- chijjiṃsu. Sabbarogā vūpasamiṃsu, ambilena dhotatambamalaṃ 7- viya vigacchiṃsu. Jaccandhā rūpāni passiṃsu. Jaccabadhirā saddaṃ suṇiṃsu. Pīṭhasappi javasampannā ahesuṃ. Jātijaḷānaṃpi eḷamūgānaṃ sati patiṭaṭhāsi. Videsaṃ pakkhandanāvā 8- supaṭṭanaṃ pāpuṇiṃsu. Ākāsaṭṭhakabhūmaṭṭhakaratanāni sakatejabhāvobhāsitāni 9- ahesuṃ. Verino mettācittaṃ paṭilabhiṃsu. @Footnote: 1 cha.Ma. uparīti dasa disā, i. uparīti dasapi disā 2 cha.Ma. agamāsīti. @3 cha.Ma., i. vimutticchattapaṭilābhassa. 4 cha.Ma. sabbadisānuvilokanaṃ. @5 cha.Ma., i. andubandhanādīni. 6 i. khaṇḍākhaṇḍāni. 7 i. dhotatambalohamalaṃ. @8 i. pakkhantā nāvā. 9 cha.Ma. sakatejobhāsitāni, i. sakatejobhāsabhāsitāni.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Avīcimhi aggi nibbāyi. Lokantaresu āloko udapādi. Nadījalaṃ 1- nappavatti. Mahāsamudde madhuraṃ 2- udakaṃ ahosi. Vāto na vāyi. Ākāsagatā 3- pabbatarukkhagatā sakuṇā bhassitvā paṭhavīgatā ahesuṃ. Cando ativirocati. 4- Suriyo na uṇho, na sītalo, nimmalo utusampanno ahosi. Devatā attano attano vimānadvāre ṭhatvā apphoṭanaselanacelukkhepādīhi mahākīḷanaṃ 5- kīḷiṃsu. Cātuddisikamahāmeghopi 6- vassi. Mahājanaṃ neva khudā na pipāsā pīḷesi. Dvārakavāṭāni sayameva vivariṃsu. Pupphūpagaphalūpagarukkhā pupphaphalāni gaṇhiṃsu. Dasasahassīlokadhātu ekadhajamālā ahosi. Tatrāpissa dasasahassīlokadhātukampo sabbaññutañāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Devatānaṃ ekacakkavāḷe sannipāto dhammacakkappavattanakāle ekappahāreneva sannipatitvā dhammapaṭiggahaṇassa pubbanimittaṃ. Paṭhamaṃ devatānaṃ paṭiggahaṇaṃ catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ paṭilābhassa pubbanimittaṃ. Pacchā manussānaṃ paṭiggahaṇaṃ catunnaṃ arūpajjhānānaṃ 7- paṭilābhassa pubbanimittaṃ. Tantibaddhavīṇānaṃ sayaṃ vajjanaṃ anupubbavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Cammabaddhabherīnaṃ vajjanaṃ mahatiyā dhammabheriyā anusāvanassa pubbanimittaṃ. Aṭṭabandhanādīnaṃ 8- chedo asmimānasamucchedassa pubbanimittaṃ. Mahājanassa rogavigamo catusaccapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Jaccandhānaṃ rūpadassanaṃ dibbacakkhupaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Badhirānaṃ saddasavanaṃ dibbasotadhātupaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Pīṭhasappīnaṃ javasampadā catuiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Jātijaḷānaṃ 9- samālapanaṃ catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ paṭilābhassa 9- pubbanimittaṃ. Videsapakkhandanāvānaṃ supaṭṭanasampāpuṇanaṃ catupaṭisambhidādhigamassa pubbanimittaṃ. Ratanānaṃ sakatejabhāvobhāsitattaṃ 10- yaṃ lokassa dhammobhāsaṃ dassessati, tassa pubbanimittaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma., i. nadīsu jalaṃ. 2 cha.Ma. madhurasaṃ, i. madhurarasaṃ. @3 cha.Ma., i. ākāsapabbatarukkhagatā. 4 cha.Ma. ativiroci, i. ativiya viroci. @5 cha.Ma. mahākīḷakaṃ, i. mahākīḷaṃ 6 cha.Ma. cātuddīpikamahāmegho @7 cha.Ma. arūpāvacarajjhānānaṃ. 8 cha.Ma., i. andubandhanādīnaṃ. @9-9 cha.Ma., i. jaḷānaṃ satipatiṭṭhānaṃ catusatipaṭṭhānapaṭilābhassa. @10 cha.Ma. sakatejo bhāsitattaṃ, i. sakatejobhāsitattaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Verīnaṃ mettacittapaṭilābho catubrahmavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Avīcimhi agginibbāpanaṃ 1- ekādasaagginibbāpanassa pubbanimittaṃ. Lokantarikāloko avijjandhakāraṃ vidhamitvā ñāṇālokadassanassa pubbanimittaṃ. Nadīsu 2- toyassa appavattanaṃ catuvesārajjapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. 2- Mahāsamuddassa madhuratā nibbānarasena ekarasabhāvassa pubbanimittaṃ. Vātassa avāyanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhigatabhindanassa pubbanimittaṃ. Sakuṇānaṃ paṭhavīgamanaṃ mahājanassa ovādaṃ sutvā pāṇehi saraṇagamanassa pubbanimittaṃ. Candassa ativirocanaṃ bahujanakantatāya pubbanimittaṃ. Suriyassa uṇhasītavivajjanaṃ utusukhatāya 3- kāyikacetasika- sukhuppattiyā 4- pubbanimittaṃ. Devatānaṃ vimānadvāresu ṭhatvā apphoṭanādīhi kīḷanaṃ buddhabhāvaṃ patvā udānaṃ udānassa pubbanimittaṃ. Cātuddisikamahāmeghavassanaṃ mahato dhammameghavassanassa pubbanimittaṃ. Khudāpīḷanassa abhāvo kāyagatāsatiamatapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Pipāsāpīḷanassa abhāvo vimuttisukhena sukhitabhāvassa pubbanimittaṃ. Rukkhānaṃ dvārakavāṭānaṃ sayameva vivaraṇaṃ aṭṭhaṅgikamaggadvāravivaraṇassa pubbanimittaṃ. Rukkhānaṃ pupphaphalaggahaṇaṃ vimuttipupaphehi pupphitassa ca sāmaññaphalabhārabharitabhāvassa ca pubbanimittaṃ. Dasasahassīlokadhātuyā ekaddhajamālitā ariyaddhajamālitāya 5- pubbanimittanti veditabbaṃ. Ayaṃ sambahulavāro nāma. Ettha pañhaṃ pucchanti "yadā mahāpuriso paṭhaviyaṃ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho padasā gantvā āsabhivācaṃ abhāsi, tadā kiṃ paṭhaviyā gato, udāhu ākāsena, dissamāno gato, udāhu adissamāno, acelako gato, udāhu alaṅkatapaṭiyatto, daharo hutvā gato, udāhu mahallako, pacchāpi kiṃ tādisova ahosi, udāhu puna bāladārako"ti. Ayaṃ pana pañho heṭṭhālohapāsāde samuṭṭhito tipiṭakacūḷābhayattherena visajjitova. Thero kira ettha niyatipubbekatakammaissaranimmānavādavasena taṃ taṃ bahuṃ vatvā avasāne evaṃ byākari "mahāpuriso paṭhaviyā gato, mahājanassa @Footnote: 1 cha.Ma. agginibbāyanaṃ, i. agginibbānaṃ. @2-2 cha.Ma. "nadīsu .pe. pubbanimittan"ti na dissati. 3 cha.Ma....utusukhatā. @4 cha.Ma....sukhappattiyā. 5 cha.Ma. ariyaddhajamālamālitāya, i. ariyaddhajamālāmālitāYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Pana ākāsena gacchanto viya ahosi. Dissamāno gato, mahājanassa pana adissamāno viya ahosi. Acelako gato, mahājanassa pana alaṅkatapaṭiyatto viya upaṭṭhāsi. Daharova gato, mahājanassa pana soḷasavassuddesiko viya ahosi. Pacchā pana bāladārakova ahosi, na tādiso"ti. Parisā cassa "buddhena viya hutvā sundaro 1- therena pañho kathito"ti attamanā ahosi. Lokantarikavāro vuttanayoeva. Imā ca pana ādito paṭṭhāya kathitā. Sabbadhammatā sabbabodhisattānaṃ hontīti veditabbā. Davattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā [33] Addasā khoti dukūlacumbiṭake 2- nipajjāpetvā ānītaṃ addasa. Mahāpurisassāti jātigottakuladesādivasena mahantassa purisassa. Dve gatiyoti dve niṭṭhā dve nipphattiyo. Ayañhi gatisaddo "pañca kho imā sāriputta gatiyo"ti 3- ettha nirayādibhedāya sattehi gantabbagatiyaṃ vattati. "imesaṃ kho ahaṃ bhikkhūnaṃ sīlavantānaṃ kalyāṇadhammānaṃ neva pajānāmi āgatiṃ vā gatiṃ vā"ti 4- ettha ajjhāsaye vattati. "nibbānaṃ arahato gatī"ti 5- ettha paṭisaraṇe. "apica tyāhaṃ brahme gatiñca pajānāmi, jutiñca pajānāmi `evaṃ mahiddhiko bako brahmā"ti 6- ettha nipphattiyaṃ vattati. Svāyamidhāpi nipphattiyaṃ vattatīti veditabbo. Anaññāti aññā gatinipphatti nāma natthi. Dhammikoti dasakusaladhammasamannāgato agatigamanavirahito. Dhammarājāti idaṃ purimapadasseva vevacanaṃ. Dhammena vā laddharajjattā dhammarājā. Cāturantoti puratthimasamuddādīnaṃ catunnaṃ samuddānaṃ vasena cāturantāya paṭhaviyā issaro. Vijitāvīti vijitasaṅgāmo. Janapado assa 7- thāvariyaṃ thirabhāvaṃ pattoti janapadatthāvariyappatto. Caṇḍassa hi rañño balidaṇḍādīhi lokaṃ pīḷayato manussā @Footnote: 1 cha.Ma., i. bho. 2 cha.Ma. i. dukūlacumbaṭake. @3 Ma.mū. 12/153/113 mahāsīhanādasutta 4 Ma.mū. 12/508/452 māratajjanīyasutta @5 vinaYu. pari. 8/339/315 6 Ma.mū. 12/503/445 brahmanimantanikasutta. @7 cha.Ma., i. asmiṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Majjhimaṃ janapadaṃ chaḍḍetvā pabbatasamuddatīrādīni nissāya paccante vāsaṃ kappenti. Atimudukassa 1- corasāhasikajanavilopapīḷitā manussā paccantaṃ pahāya janapadamajjhe vāsaṃ kappenti, iti evarūpe rājini janapado thirabhāvaṃ na pāpuṇāti, imasmiṃ pana kumāre rajjaṃ kārayamāne etassa janapado pāsāṇapiṭṭhiyaṃ pāsāṇaṃ 2- ṭhapetvā ayopaṭena parikkhitto viya thiro bhavissatīti dassentā "janapadatthāvariyappatto"ti āhaṃsu. Sattaratanasamannāgatoti ettha ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Apica:- cittīkataṃ mahagghañca atulaṃ dullabhadassanaṃ. Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccati. Cakkaratanassa ca nibbattakālato paṭṭhāya aññaṃ devaṭṭhānaṃ nāma nāma na hoti, sabbe gandhapupphādīhi tasseva pūjañca abhivādanādīni ca karontīti cittīkataṭṭhena ratanaṃ. Cakkaratanasseva 3- ettakaṃ nāma dhanaṃ agghatīti aggho natthi, iti mahagghaṭṭhenāpi ratanaṃ. Cakkaratanañca aññehi loke vijjamānaratanehi asadisanti atulaṭṭhenāpi ratanaṃ. Yasmā pana yasmiṃ kappe buddhā uppajjanti, tasmiññeva cakkavattino uppajjanti, budadhā ca pana kadāci karahaci uppajjanti, tasmā dullabhadassanaṭṭhenāpi ratanaṃ. Tadetaṃ jātirūpakulaissariyādīhi anomassa uḷārassa sattasseva uppajjati na aññassāti anomasattaparibhogaṭṭhenāpi ratanaṃ. Yathā ca cakkaratanaṃ, evaṃ sesānipīti imehi sattahi ratanehi parivārabhāvena ceva sabbabhogūpakaraṇabhāvena ca samannāgatoti sattaratanasamannāgato. Idāni tesaṃ sarūpato dassanatthaṃ tassimānītiādi vuttaṃ. Tattha cakkaratanantiādīsu ayaṃ saṅkhepādhippāyo, dvisahassadīpaparivārānaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ sirivibhavaṃ gahetvā dātuṃ samatthaṃ cakkaratanaṃ pātubhavati. Tathā purebhattameva sāgarapariyantaṃ paṭhaviṃ anupariyāyanasamatthaṃ 4- vehāsaṅgamaṃ hatthiratanaṃ, @Footnote: 1 cha.Ma. atimudukassa rañño 2 cha.Ma., i. pāsāṇanti na dissati. @3 cha.Ma., i. cakkaratanassa ca 4 cha.Ma., i. anusaṃyāyanasamatthaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Tādisameva assaratanaṃ, caturaṅgasamannāgate andhakāre yojanappamāṇaṃ andhakāraṃ vidhamitvā ālokadassanasamatthaṃ maṇiratanaṃ, chabbidhadosavivajjitaṃ manāpacāri itthīratanaṃ, yojanappamāṇe antopaṭhavīgatanidhiṃ dassanasamatthaṃ gahapatiratanaṃ, aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā sakalarajjamanusāsanasamatthaṃ jeṭṭhaputtasaṅkhātaṃ pariṇāyakaratanaṃ pātubhavati. Parosahassanti atirekasahassaṃ. Sūrāti abhirukā. Vīraṅgarūpāti vīrānaṃ aṅgaṃ vīraṅgaṃ, viriyassetaṃ nāmaṃ, vīraṅgaṃ rūpametesanti vīraṅgarūpā, viriyajātikā viriyasabhāvā viriyamayā akilāsuno ahesuṃ, divasaṃpi yujjhantā na kilamantīti vuttaṃ hoti. Sāgarapariyantanti cakkavāḷapabbataṃ sīmaṃ katvā ṭhitasamuddapariyantaṃ. Adaṇḍenāti ye katāparādhe satte sataṃpi sahassaṃpi gaṇhanti, te dhanadaṇḍena rajjaṃ kārenti nāma. 1- Ye chejjabhejjaṃ anusāsanti, te satthadaṇaḍena. Ayaṃ pana duvidhaṃpi taṃ 2- daṇḍaṃ pahāya adaṇḍena ajjhāvasati. Asatthenāti ye ekato dhārādinā satthena paraṃ vihesanti, te satthena rajjaṃ kārenti nāma. Ayaṃ pana satthena khuddakamakkhikāya 3- pivanamattaṃ 4- lohitaṃ kassaci anuppādetvā dhammeneva "ehi kho mahārājā"ti evaṃ paṭirājūhi sampaṭicchitāgamano vuttappakāraṃ paṭhaviṃ abhivijinitvā ajjhāvasati, abhibhavitvā sāmī hutvā vasatīti attho. Evaṃ ekaṃ nipphattiṃ kathetvā dutiyaṃ kathetuṃ sace kho panātiādi vuttaṃ. Tattha rāgadosamohamānadiṭṭhikilesataṇhāsaṅkhātaṃ chadanaṃ āvaraṇaṃ vivaṭaṃ viddhaṃsitaṃ vivaṭitaṃ 5- etenāti vivaṭacchado. "vivaṭṭacchado"tipi pāṭho, ayameva attho. [35] Evaṃ dutiyanipphattiṃ kathetvā tāsaṃ nimittabhūtāni lakkhaṇāni dassetuṃ ayañhi deva kumārotiādi vuttaṃ. Tattha supatiṭṭhitapādoti yathā aññesaṃ bhūmiyaṃ pādaṃ ṭhapentānaṃ aggatalaṃ 6- vā paṇhi vā passaṃ vā paṭhamaṃ phusati, vemajjhe @Footnote: 1 cha.Ma.,i. nāmasaddo na dissati. 2 cha.Ma. tanti na dissati. 3 cha.Ma. khuddamakkhikāyapi @4 i. pivanamattampi. 5 cha.Ma. vivaṭakaṃ, i. ayaṃ saddo na dissati. 6 cha.Ma. aggapādatalaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Vā pana chiddaṃ hoti, ukkhipantānaṃpi aggatalādīsu ekakoṭṭhāsova paṭhamaṃ uṭṭhahati, na evamassa. Assa pana suvaṇṇapādukātalamiva 1- ekappahāreneva sakalaṃ pādatalaṃ bhūmiṃ phusati, ekappahāreneva bhūmito uṭṭhahati. Tasmā ayaṃ supatiṭṭhitapādo. Cakkānīti dvīsu pādatalesu dve cakkāni, tesaṃ ārā 2- ca nemi ca nābhi ca pāliyaṃ vuttāva. Sabbākāraparipūrānīti iminā pana ayaṃ viseso veditabbo, tesaṃ kira cakkānaṃ pādatalassa majjhe nābhi dissati, nābhiparicchinnā vaṭṭalekhā dissati, nābhimukhaparikkhepavaṭṭo dissati, panāḷīmukhaṃ dissati, ārā dissanti, āresu vaṭṭalekhā dissanti, nemi dissati, 3- nemimaṇikā dissanti. Idaṃ tāva pāliyaṃ āgatameva. Sambahulavāro pana anāgato, so evaṃ daṭṭhabbo:- satti sirivaccho nandi sovatthiko vaṭaṃsako vaḍḍhamānakaṃ macchayugalaṃ bhaddapīṭhaṃ aṅkusako pāsādo toraṇaṃ setacchattaṃ khaggo tālavaṇṭaṃ 4- morahatthako vālavījanī uṇhīsaṃ maṇi patto sumanadāmaṃ nīluppalaṃ rattuppalaṃ setuppalaṃ padumaṃ puṇḍarikaṃ puṇṇaghaṭo puṇṇapāṭi samuddo cakkavāḷo himavā sineru candimasuriyā nakkhattāni 5- cattāro mahādīpā dve parittadīpasahassāni, antamaso cakkavattirañño parisaṃ upādāya sabbo cakkalakkhaṇasseva parivāro. Āyatapaṇhīti dīghapaṇhi, paripuṇṇapaṇhīti attho. Yathā hi aññesaṃ aggapādo dīgho hoti, paṇhimatthake jaṅghā patiṭṭhāti, paṇhiṃ tacchetvā ṭhapitā viya hoti, na evaṃ mahāpurisassa. Mahāpurisassa pana catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā aggapādā honti, tatiye koṭṭhāse jaṅghā patiṭṭhāti, catutthe koṭṭhāse āraggena vaṭṭetvā ṭhapitā viya rattakambalageṇḍukasadisā paṇhi hoti. Dīghaṅgulīti yathā aññesaṃ kāci aṅguliyo dīghā honti, kāci rassā, na evaṃ mahāpurisassa. Mahāpurisassa pana makkaṭasseva dīghā hatthapādaṅguliyo mūle @Footnote: 1 cha.Ma. suvaṇṇapādukatalamiva, i. suvaṇṇapāṇikātalamiva, 2 cha.Ma., i. arā evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Thūlā, anupubbena gantvā agge tanukā, niyyāsatelena madditvā vaṭṭitaharitālavaṭṭisadisā honti. Tena vuttaṃ "dīghaṅgulī"ti. Mudutalunahatthapādoti sappimaṇḍe osāretvā ṭhapitaṃ satavāravihatakappāsapaṭalaṃ viya mudu. Yathā ca idāni jātamattassa, evaṃ vuḍḍhikālepi 1- mudutalunāyeva bhavissanti, mudutalunā hatthapādā etassāti mudutalunahatthapādo. Jālahatthapādoti na cammena paṭibaddhaaṅgulantaro. Ediso hi phaṇahatthako purisadosena 2- upahato 3- pabbajjaṃpi na labhati. 4- Mahāpurisassa pana catasso hatthaṅguliyo pañcapi pādaṅguliyo ekappamāṇā honti, tāsaṃ 5- pana ekappamāṇattā yavalakkhaṇaṃ aññamaññaṃ paṭivijjhitvā tiṭṭhanti. 5- Athassa hatthapādā sukusalena vaḍḍhakinā yojitajālavātapānasadisā honti. Tena vuttaṃ "jālahatthapādo"ti. Uddhaṃ patiṭṭhitagoppakattā ussaṅkhā pādā assāti ussaṅkhapādo. Aññesaṃ hi piṭṭhipāde goppakā honti, tena tesaṃ pādā āṇibaddhā viya baddhā honti, na yathāsukhaṃ parivattanti, gacchantānaṃ pādatalāni 6- na dissanti. Mahāpurisassa pana ārūhitvā upari goppakā patiṭṭhahanti, tenassa nābhito paṭṭhāya uparimakāyo nāvāya ṭhapitasuvaṇṇapaṭimā viya niccalova hoti, adharakāyova 7- iñjati, sukhena pādā parivattanti, puratopi pacchatopi ubhayapassesupi ṭhatvā passantānaṃ pādatalāni paññāyanti, na hatthīnaṃ viya pacchatoyeva. Eṇijaṅghoti eṇimigasadisajaṅgho maṃsussadena paripuṇṇajaṅgho, na ekato baddhapiṇḍikamaṃso, samantato samasaṇṭhitena maṃsena parikkhittāhi suvaṭṭitāhi sāligabbhayavagabbhasadisāhi jaṅghāhi samannāgatoti attho. Anonamantoti anamanto, etenasseva akhujjaavāmanabhāvo dīpito. Avasesajanā hi khujjā vā honti vāmanā vā. Khujjānaṃ uparimakāyo aparipuṇṇo @Footnote: 1 cha.Ma.,i. vuḍḍhakālepi. 2 cha.Ma. parisadosena. 3 i. upagato. 4 cha.Ma. pabbajjaṃ @ na paṭilabhati. 5-5 cha.Ma. tāsaṃ ekappamāṇatāya yavalakkhaṇaṃ aññamaññaṃ paṭivijjhitvā @ tiṭṭhati, ma,i. tāsaṃ ekappamāṇatāya jālalakkhaṇaṃ aññamañañaṃ paṭivijjhitvā tiṭṭhati. @6 cha.Ma. pādatalānipi. 7 cha.Ma. adhokāyova.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Hoti, vāmanānaṃ heṭṭhimakāyo. Te aparipuṇṇakāyattā na sakkonti anonamantā jannukāni parimajjituṃ. Mahāpuriso pana paripuṇṇobhayakāyattā sakkoti. Kosohitavatthaguyhoti usabhavāraṇādīnaṃ viya suvaṇṇapadumakaṇṇikasadisehi kosehi ohitaṃ paṭicchannaṃ vatthaguyhaṃ assāti kosohitavatthaguyoha. Vatthaguyhanti vatthena guyhitabbaṃ aṅgajātaṃ vuccati. Suvaṇṇavaṇṇoti jātihiṅgulakena majjitvā dīpidāṭhāya ghaṃsitvā gerukaparikammaṃ katvā ṭhapitaghanakasuvaṇṇarūpasadisoti attho. Etenassa ghanasiniddhasaṇhasarīrattaṃ dassetvā chavivaṇṇadassanatthaṃ kāñcanasannibhatacoti 1- vuttaṃ. Purimassa vā vevacanametaṃ. Rajojallanti rajo vā malaṃ vā. Na upalimpatīti na laggati padumapalāsato udakabindu viya vivaṭṭati. Hatthadhovanādīni pana utuggahaṇatthāya ceva dāyakānaṃ puññaphalatthāya ca sabbabuddhā karonti, vattasīsenāpi ca karontiyeva. Senāsanaṃ pavisantena hi bhikkhunā pāde dhovitvā pavisitabbanti vuttametaṃ. Uddhaggalomoti āvaṭṭapariyosāne uddhaggāni hutvā mukhasobhaṃ ullokayamānāni viya ṭhitāni lomāni assāti uddaggalomo. Barahamujugattoti brahmā viya ujugatto, ujumeva uggatadīghasarīro bhavissati. Yebhuyyena hi sattā khandhe kaṭiyaṃ jānūsūti tīsu ṭhānesu namanti, te kaṭiyaṃ namantā pacchato namanti, itaresu dvīsu ṭhānesu purato. Dīghasarīrā pana eke passavaṅkā honti, eke mukhaṃ unnāmetvā 2- nakkhattāni gaṇayantā viya caranti, eke appamaṃsalohitā sūlasadisā honti, eke purato pabbhārā honti, pavedhamānā gacchanti. Ayaṃ pana ujumeva uggantvā dīghappamāṇo devanagare ussitasuvaṇṇatoraṇaṃ viya bhavissatīti dīpenti. Yathā cetaṃ, evaṃ yaṃ yaṃ jātamattassa sabbaso aparipuṇṇaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ hoti, taṃ taṃ āyatiṃ tathā bhāvitaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma., i. kañcanasannibhattacoti. 2 cha.Ma. unnametvā.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Sattussadoti dve hatthapiṭṭhiyo dve pādapiṭṭhiyo dve aṃsakūṭāni khandhoti imesu sattasu ṭhānesu suparipuṇṇo maṃsussado assāti sattussado. Aññesaṃ pana hatthapādapiṭṭhādīsu sirājālaṃ paññāyati, aṃsakūṭakhandhesu aṭṭhikoṭiyo. Te manussā petā viya khāyanti. Na tathā mahāpuriso, mahāpuriso pana sattasu ṭhānesu paripuṇṇamaṃsussadattā niguḷhasirājālehi hatthapiṭṭhādīhi vaṭṭetvā ṭhapitasuvaṇṇāliṅgasadisena 1- khandhena silārūpakaṃ viya khāyati, cittakammarūpakaṃ viya ca khāyati. Sīhapubbaḍḍhakāyoti 2- sīhassa pubbaḍḍhaṃ viya kāyo assāti sīhapubbaḍḍhakāyo. Sīhassa hi purimakāyova paripuṇṇo hoti, pacchimakāyo aparipuṇṇo. Mahāpurisassa pana sīhassa pubbaḍḍhakāyo viya sabbo kāyo paripuṇṇo. Sopi sīhasseva tattha tattha unnataninnatādivasena 3- dussaṇṭhitavisaṇṭhito na hoti, dīghayuttaṭṭhāne pana dīgho, rassathūlakīsaputhulaanuvaṭṭitayuttaṭṭhānesu tathāvidhova hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā:- manāpīyeva 4- kho bhikkhave kammavipāke paccupaṭṭhite yehi aṅgehi dīghehi sobhati, tāni aṅgāni dīghāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi rassehi sobhati, tāni aṅgāni rassāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi thūlehi sobhati, tāni aṅgāni thūlāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi kīsehi sobhati, tāni aṅgāni kīsāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi puthulehi sobhati, tāni aṅgāni puthulāni saṇṭhahanti. Yehi aṅgehi vaṭṭehi sobhati, tāni aṅgāni vaṭṭāni saṇṭhahantīti. Iti dānacittena 5- puññacittena citito 6- dasahi pāramīhi sajjito mahāpurisassa attabhāvo, loke sababasippino vā sabbaiddhimanto vā paṭirūpakaṃ kātuṃ na sakkonti. @Footnote: 1 cha.Ma. suṭṭhapitasuvaṇṇāliṅgasadisena, i. suvaṇṇāliṅgasadisena. @2 cha.Ma.,i. sīhapubbaḍḍhakāyoti na dissati. 3 cha.Ma.,i. vinatunnatādivasena. @4 cha.Ma. manāpiyeva kho, i. manāpiye ca. 5 cha.Ma. nānācittena 6 cha.Ma. cittito

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Pītantaraṃsoti 1- antaraṃso 2- vuccati dvinnaṃ koṭṭhānamantaraṃ, 3- taṃ pītaṃ 4- paripuṇṇamassāti pītantaraṃso. 5- Aññesaṃ hi taṃ ṭhānaṃ ninnaṃ hoti, dve piṭṭhikoṭṭhā 6- pāṭiyekkaṃ 7- paññāyanti. Mahāpurisassa pana kaṭito paṭṭhāya maṃsapaṭalaṃ yāva khandhā uggamma samussitasuvaṇṇaphalakaṃ viya piṭṭhiṃ chādetvā patiṭṭhitaṃ. Nigrodhaparimaṇḍaloti nigrodho viya parimaṇḍalo. Yathā paññāsahatthatāya vā satahatthatāya vā samakhandhasākho nigrodho dīghatopi vitthāratopi ekappamāṇova hoti, evaṃ kāyatopi byāmatopi ekappamāṇo. Yathā aññesaṃ kāyo vā dīgho hoti byāmo vā, na evaṃ visamappamāṇoti attho. Teneva yāvatakvassa kāyotiādi vuttaṃ. Tattha yāvatako assāti yāvatakvassa. Samavaṭṭakkhandhoti samavaṭṭitakkhandho. Yathā eke koñcā viya ca bakā viya ca varāhā viya ca dīghagalā vaṅkagalā puthulagalā ca honti, kathanakāle sirājālaṃ paññāyati, mando saro nikkhamati, na evaṃ mahāpurisassa. Mahāpurisassa pana suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadiso khandho hoti, kathanakāle sirājālaṃ na paññāyati, meghassa viya gajjito saro mahā hoti. Rasaggasaggīti ettha rasaṃ gasantīti 8- rasaggasā, rasaharaṇīnametaṃ adhivacanaṃ, tā aggā assāti rasaggasaggī. Mahāpurisassa kira sattarasaharaṇīsahassāni uddhaggāni hutvā gīvāyameva paṭimukkāni. Tilaphalamattopi āhāro jivahagge ṭhapito sabbaṃ kāyamanupharati. Teneva mahāpadhānaṃ padahantassa ekataṇḍulādīhipi kāḷāyayūsapasatamattenāpi 9- kāyassa yāpanaṃ ahosi. Aññesaṃ pana tathā abhāvā na sakalaṃ kāyaṃ ojā pharati. Tena te bahavābādhā honti. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. citantaraṃsoti 2 cha.Ma.i. antaraṃsaṃ. 3 cha.Ma. koṭṭānaṃ antaraṃ, @ i. koṭṭhāsānaṃ antaraṃ. 4 cha.Ma., i. citaṃ. 5 cha.Ma. paripuṇṇaṃ antaraṃsaṃ @ assāti citantaraṃso 6 cha.Ma. piṭṭhikoṭṭā, i. piṭṭhikoṭṭhāsā. @7 cha.Ma. pāṭiyekkā 8 cha.Ma. gasanti harantīti rasaggasā 9 cha.Ma., i. kaḷā....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Sīhahanūti sīhasseva hanu assāti sīhahanu. Tattha sīhassa heṭṭhimahanumeva paripuṇṇaṃ hoti, na uparimaṃ. Mahāpurisassa pana sīhassa heṭṭhimaṃ viya dvepi paripuṇṇāni dvādasiyā pakkhassa candasadisāni honti. Atha nemittakā hanupariyantaṃ olokentāva imesu hanukesu heṭṭhime vīsati uparime vīsatīti cattālīsa dantā samā aviraḷā patiṭṭhahissantīti sallakkhetvā ayaṃ hi deva kumāro cattālīsadanto hotītiādimāhaṃsu. Tatrāyamattho, aññesaṃ hi paripuṇṇadantānaṃpi dvattiṃsa dantā honti. Imassa pana cattālīsaṃ bhavissanti. Aññesañca keci dantā uccā keci nīcā keci visamā honti, imassa pana ayapaṭakena 1- chinnasaṅkhapaṭlaṃ viya samā bhavissanti. Aññesaṃ kumbhirānaṃ viya dantā viraḷā honti, macchamaṃsāni khādantānaṃ dantantaraṃ pūrati 2-. Imassa pana kanakaphalakāya samussitavajirapantī viya aviraḷā 3- tulikāya dassitaparicchedā viya dantā bhavissanti. Aññesañca pūtidantā uṭṭhahanti. Tena kāci dāṭhā kāḷāpi vivaṇṇāpi honti. Ayaṃ pana suṭṭhu sukkadāṭho osadhitārakaṃpi atikkamma virocamānāya pabhāya samannāgatadāṭho bhavissati. Pahūtajivhoti puthulajivho. Aññesaṃ jivhā thūlāpi honti kīsāpi rassāpi thaddhāpi visamāpi, mahāpurisassa pana jivhā mudu dīghā puthulā vaṇṇasampannā hoti. So hi taṃ lakkhaṇaṃ pariyesituṃ āgatānaṃ kaṅkhāvinodanatthaṃ mudukattā taṃ jivhaṃ kaṭhinasuciṃ viya vaṭṭetvā ubho nāsikasotāni parimasati, 4- dīghattā ubho kaṇṇasotāni parimasati, 4- puthulattā kesantapariyosānaṃ kevalaṃpi nalāṭaṃ paṭicchādeti. Evantassā mududīghaputhulabhāvaṃ pakāsento tesaṃ kaṅkhaṃ vinodeti. Evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ jivhaṃ sandhāya "pahūtajivho"ti vuttaṃ. Barahamassaroti aññepi chinnassarāpi bhinnassarāpi kākassarāpi honti, ayaṃ pana mahābrahamuno sarassa sadisena sarena samannāgato bhavissati, @Footnote: 1 cha.Ma. ayapaṭṭakena chinnasaṅkhapaṭalaṃ, i. ayopattacchinnaṃ saṅkhapaṭalaṃ @2 cha.Ma.,i. pūrenti 3 i. aviratā 4-4 cha.Ma. parāmasati evamuparipi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Mahābaramamuno hi pittasemhehi apalibuddhattā saro visuddho 1- hoti. Mahāpurisenāpi katakammaṃ tassa vatthuṃ sodheti. Vatthuno suddhattā nābhito paṭṭhāya samuṭṭhahanto saro visuddho aṭṭhaṅgasamannāgatova samuṭṭhāti. Karaviko viya bhaṇatīti karavikabhāṇī, mattakaravikamañjughosoti 2- attho. Abhinīlanettoti na sakalanīlanettova, nīlayuttaṭṭhāne panassa ummāpupphasadisena 3- ativisuddhena nīlavaṇṇena samannāgatāni nettāni honti, pītayuttaṭṭhāne kaṇṇikārapupphasadisena 4- pītavaṇṇena, lohitayuttaṭṭhāne bandhujīvakapupphasadisena lohitavaṇṇena, setayuttaṭṭhāne osadhitārakasadisena setavaṇṇena, kāḷayuttaṭṭhāne addāriṭṭhasadisena kāḷavaṇṇena samannāgatāni. Suvaṇṇavimāne ugghāṭitamaṇisīhapañajarasadisāni khāyanti. Gopakhumoti ettha pakhumanti sakalacakkhugeṇḍaṃ 5- adhippetaṃ, taṃ kāḷavacchakassa bahaladhātukaṃ hoti, rattavacchakassa vippasannaṃ, taṃmuhuttajātataruṇarattavacchakasadisacakkhu- geṇḍoti attho. Aññesañhi akkhigeṇḍā 6- aparipuṇṇā honti, hatthimūsikādīnaṃ akkhisadisehi viniggatehipi gambhīrehipi akkhīhi samannāgatā honti. Mahāpurisassa pana dhovitvā majjitvā ṭhapitamaṇiguḷikā viya mudusiniddhanīlasukhumapakhumācitāni akkhīni. Uṇṇāti uṇṇālomaṃ. Bhamukantareti dvinnaṃ bhamukānaṃ vemajjhe nāsikamatthakeyeva jātā, uggantvā pana nalāṭavemajjhe jātā. Odātāti parisuddhā osadhitārakasamavaṇṇā. Mudūti sappimaṇḍe osāretvā ṭhapitasatavāra- vihatakappāsapaṭalasadisā. Tūlasannibhāti simbalitūlalatātūlasamānā ayamassāpi odātatāya upamā. Sāpanesā koṭiyaṃ gahetvā ākaḍḍhiyamānā upaḍḍhabāhuppamāṇā hoti, vissaṭṭhā dakkhiṇāvaṭṭavasena āvaṭṭitvā uddhaggā hutvā santiṭṭhati. Suvaṇṇaphalakamajjhe ṭhapitarajatapubbuḷakaṃ viya, suvaṇṇaghaṭato nikkhamamānā khīradhārā @Footnote: 1 cha.Ma. visado evamuparipi 2 cha.Ma.,i. mattakaravīkarutamañjughosoti @3 cha.Ma. umāpupphasadisena 4 cha.Ma.,i. kaṇikāra... @5 cha.Ma. sakalacakkhubhaṇḍaṃ, i. sakalacakkhugaṇḍaṃ evamuparipi 6 cha.Ma. cakkhubhaṇḍā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Viya, aruṇappabhārañjite gagaṇappadese osadhitārakā viya ca atimanoharāya siriyā virocati. Uṇhīsasīsoti idaṃ paripuṇṇanalāṭatañceva paripuṇṇasīsataṃ cāti dve atthavase paṭicca vuttaṃ. Mahāpurisassa hi dakkhiṇakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya maṃsapaṭalaṃ uṭṭhahitvā sakalanalāṭaṃ chādayamānaṃ pūrayamānaṃ gantvā vāmakaṇṇacūḷikāya patiṭṭhitaṃ, taṃ rañño 1- bandhauṇhīsapaṭo 2- viya virocati. Mahāpurisassa kira imaṃ lakkhaṇaṃ disvā rājūnaṃ uṇhīsapaṭaṃ akaṃsu. Ayantāva eko attho. Aññe pana janā aparipuṇṇasīsā honti, keci kapisīsā, 3- keci phalasīsā, keci aṭṭhisīsā, keci hatthisīsā keci kumbhasīsā, 4- keci pabbhārasīsā. Mahāpurisassa pana āraggena vaṭṭetvā ṭhapitaṃ viya suparipaṇṇaṃ udakapubbuḷasadisaṃ sīsaṃ hoti. Tattha purimanaye uṇhīsaveṭṭhitasīso viyāti uṇhīsasīso. Dutiyanaye uṇhīsaṃ viya sabbattha parimaṇḍalasīsoti uṇhīsasīso. Vipassīsamaññāvaṇṇanā [37] Sabbakāmehīti idaṃ lakkhaṇāni paṭiggaṇhāpetvā pacchā kataṃ viya vuttaṃ, na panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Paṭhamañhi nemittake santappetvā pacchā lakkhaṇapaṭiggahaṇaṃ 5- katanti veditabbaṃ. Tassa vitthāro gabbhokkantiyaṃ vuttoyeva. Pāyentīti thaññaṃ pāyenti. Bodhisattassa kira niddosena madhurena khīrena samannāgatā saṭṭhī dhātiyo upaṭṭhāpesi, tathā sesāpi tesu tesu kammesu kusalā saṭṭhī saṭṭhīyeva. Tāsaṃ pesanakārake saṭṭhī purise, tassa tassa katākatabhāvasallakkhake 6- saṭṭhī amacce upaṭṭhapesi. Evaṃ cattāri saṭṭhiyo itthīnaṃ, dve saṭṭhiyo purisānanti cha saṭṭhiyo upaṭṭhākānaṃyeva ahesuṃ. Setacchattanti dibbasetacchattaṃ. Kuladattiyaṃ pana sirigabbheyeva tiṭṭhati. Mā naṃ sītaṃ vātiādīsu mā abhibhavīti attho veditabbo. Svāssu sudanti so assu sudaṃ. Aṅkeneva @Footnote: 1 cha.Ma.,i. raññā 2 cha.Ma. bandhauṇhīsapaṭṭo evamuparipi 3 i. kappasīsā @4 cha.Ma.,i. tumbasīsā 5 cha.Ma.,i. lakkhaṇapaṭiggaṇhaṇaṃ 6 cha.Ma. katākatabhāvasallakkhaṇe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Aṅkanti 1- aññassa bāhunāva aññassa bāhuṃ. Aññassa ca aṃsakūṭeneva aññassa aṃsakūṭaṃ. Parihariyatīti nīyati, 2- sampāpiyatīti attho. [38] Mañjussaroti akharassaro. Vaggussaroti chekaparipuṇṇassaro. Madhurassaroti sātassaro. Pemanīyassaroti pemajanakassaro. Tatrīdaṃ karavikānaṃ madhurassaratāya:- karavikasakuṇe kira madhurarasaṃ ambapakkaṃ mukhatuṇḍakena paharitvā paggharitarasaṃ pivitvā pakkhena tālaṃ datvā vikujjhamāne 3- catuppadā mattā viya lalituṃ ārabhanti. Gocarapasutāpi catuppadā mukhagatāni tiṇāni chaḍḍetvā taṃ saddaṃ suṇanti. Vāḷamigā khuddakamige anubandhamānā ukkhittaṃ pādaṃ anikkhipitvāva tiṭṭhanti. Anubandhamigā ca maraṇabhayaṃ jahitvā tiṭṭhanti. Ākāse pakkhantā pakkhinopi pakkhe pasāretvā taṃ saddaṃ suṇamānāva tiṭṭhanti. Udake macchāpi kaṇṇapaṭalaṃ apphoṭetvā taṃ saddaṃ suṇamānāva tiṭṭhanti. Evaṃ madhurassarā karavikā. Asandhimittāpi dhammāsokassa devī "atthi nu kho bhante buddhasaddena sadiso kassaci saddo"ti saṃghaṃ pucchi. Atthi karavikasakuṇassāti. Kuhiṃ bhante te sakuṇāti? himavanteti. Sā rājānaṃ āha "deva karavikasakuṇaṃ passitukāmamhī"ti. Rājā imasmiṃ "pañjare nisīditvā karaviko āgacchatū"ti suvaṇṇapañjaraṃ vissajjesi. Pañjaro gantvā ekassa karavikassa purato aṭṭhāsi. So "rājāṇāya āgato pañjaro, na sakkā agantun"ti tattha nisīdi. Pañjaro āgantvā rañño puratova aṭṭhāsi. Karavikaṃ saddaṃ kārāpetuṃ na sakkonti. Atha rājā "kathaṃ bhaṇe ime saddaṃ karontī"ti āha. Ñātake disvā devāti. Atha naṃ rājā ādāsehi parikkhipāpesi. So attano chāyaṃ disvā "ñātakā me āgatā"ti maññamāno pakkhena tālaṃ datvā madhurassarena 4- maṇivaṃsaṃ dhamamāno viya viravi. Sakalanagare manussā mattā viya laliṃsu. 5- Asandhimittā cintesi "imassa tāva tiracchānagatassa evaṃ madhuro saddo, kīdiso nu kho @Footnote: 1 Ma. aṅgeneva aṅganti 2 i. niyyāti 3 cha.Ma., i. vikūjamāne @4 cha.Ma. ka. mandassarena 5 i. palaliṃsu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Sabbaññutañāṇasirippattassa bhagavato saro 1- ahosī"ti pītiṃ uppādetvā taṃ pītiṃ avijahitvā sattahi jaṅghasatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Evaṃ madhuro kira karavikasaddoti. Tato pana satabhāgena sahassabhāgena ca madhurataro vipassissa kumārassa saddo ahosīti veditabbo. [39] Kammavipākajanti na bhāvanāmayaṃ, kammavipākavasena pana devatānaṃ cakkhusadisameva maṃsacakkhu ahosi, yena nimittaṃ katvā tilavāhe pakkhittaṃ ekatilaṃpi ayaṃ soti uddharitvā dātuṃ sakkoti. [40] Vipassīti ettha ayaṃ vacanaṭṭho, antarantarā nimmisasañjanitandhakāra- virahena 2- visuddhaṃ passati, vivaṭehi ca akkhīhi passatīti vipassī, dutiyavāre viceyya viceyya passatīti vipassī, vicinitvā vicinitvā passatīti attho. [41] Aṭṭe 3- panāyatīti atthe jānāti passati, nayati, vā pavattetīti attho. Ekadivasaṃ kira vinicchayaṭṭhāne nisīditvā aṭṭaṃ anusāsantassa rañño alaṅkatapaṭiyattaṃ mahāpurisaṃ āharitvā hatthe ṭhapayiṃsu. Tassa taṃ aṅke katvā upalālayamānasseva amaccā sāmikaṃ assāmikaṃ akaṃsu. Bodhisatto anattamanasaddaṃ nicchāresi. Rājā "kimetaṃ, upadhārethā"ti āha. Upadhārayamānā aññaṃ adisvā "aṭṭassa dubbinicchitattā evaṃ kataṃ bhavissatī"ti puna sāmikaṃyeva sāmikaṃ katvā "ñatvā nu kho kumāro evaṃ karotī"ti vīmaṃsantā puna sāmikaṃ assāmikaṃ akaṃsu. Punapi bodhisatto tatheva taṃ saddaṃ nicchāresi. Atha rājā "jānāti mahāpuriso"ti tato paṭṭhāya appamatto ahosi. Idaṃ sandhāya vuttaṃ "viceyya viceyya kumāro aṭṭe 4- panāyatī"ti. [42] Vassikantiādīsu yattha sukhaṃ hoti vassakāle vasituṃ, ayaṃ vassiko. Itaresupi eseva nayo. Ayaṃ panettha vacanaṭṭho, vassāvāso vassaṃ, taṃ arahatīti vassiko. Itaresupi eseva nayo. @Footnote: 1 cha.Ma., i. saddo 2 cha.Ma. nimīlajanitandhakāravirahena, i. meghajanitandhakāravirahena @3 cha.Ma., i. atthe evamuparipi 4 cha.Ma. atthe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Tattha vassiko pāsādo nātiucco hoti nātinīco, dvāravātapānānipissa nātibahūni nātitanukāni, 1- bhummattharaṇapaccattharaṇajajjabhojanāni cettha missakāneva vaṭṭanti. Hemantike thambhāpi bhittiyopi nīcā honti, dvāravāta- pānānipi tanukāni sukhumacchiddāni, uṇhappavesanatthāya bhittinīyūhāni nīhariyanti, bhummattharaṇapaccattharaṇanivāsanapārupanāni panettha uṇhaviriyāni 2- kambalādīni vaṭṭanti. Khajjabhojanaṃ siniddhaṃ kaṭukasannissitaṃ nirūdakasannissitañca. Gimhike thambhāpi bhittiyopi uccā honti, dvāravātapānāni panettha bahūni vipulajālāni 3- honti, bhummattharaṇādīni dukūlamayādīni 4- vaṭṭanti. Khajjabhojanāni madhurarasasītaviriyāni. 5- Vātapānasamīpesu cettha navacāṭiyo ṭhapetvā udakassa pūretvā nīluppalādīhi sañchādenti. Tesu tesu padesesu udakayantāni karonti, yehi deve vassante viya udakadhārā nikkhamanti. Nippurisehīti purisavirahitehi. Na kevalañcettha tūriyāneva nippurisāni, sabbaṭṭhānānipi nippurisāneva, dovārikāpi itthiyova, nhāpanādiparikammakarāpi atthiyova. Rājā kira "tathārūpaṃ issariyasukhasampattiṃ anubhavamānassa purisaṃ disvā purisāsaṅkā uppajjati, sā me puttassa mā ahosī"ti sabbakiccesu itthiyova ṭhapesīti. Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā. Jiṇṇapurisavaṇṇanā [43] Dutiyabhāṇavāre gopānasivaṅkanti gopānasi viya vaṅkaṃ. Bhagganti 6- khandhe, kaṭiyaṃ, jajānūsūti tīsu ṭhānesu bhaggavaṅkaṃ. 7- Daṇḍaparāyananti daṇḍagatikaṃ daṇḍapaṭisaraṇaṃ. Āturanti jarāturaṃ. Gatayobbanti atikkantayobbanaṃ pacchimavaye ṭhitaṃ disvāti aḍḍhayojanappamāṇena balakāyena parivuto susaṃvihitārakkhopi gacchanto yadā ratho purato hoti, pacchato 8- balakāyo, tādise okāse @Footnote: 1 cha.Ma., i. nātitanūni 2 Ma. uṇahabharitāni 3 cha.Ma. vipulajātāni @4 cha.Ma., i. dukūlamayāni 5 cha.Ma. madhurasasannissitabharitāni 6 cha.Ma. bhogganati @7 cha.Ma. bhoggavaṅkaṃ 8 cha.Ma., i. pacchā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Suddhāvāsakhīṇāsavabrahmehi attano ānubhāvena rathassa puratova dassitaṃ, taṃ purisaṃ passitvā. Suddhāvāsā kira "mahāpuriso paṅke gajo viya pañcasu kāmaguṇesu laggo, satimassa uppādessāmā"ti taṃ dassesuṃ. Evaṃ dassitaṃ ca taṃ bodhisatto ceva passati sārathi ca. Brahmānopi hi bodhisattassa appamādatthaṃ sārathissa ca kathāsallāpanatthaṃ 1- taṃ dassesuṃ. Kiṃ panesoti eso jiṇṇoti. Kiṃ vuttaṃ hoti, nāhaṃ bho ito pubbe evarūpaṃ addasanti pucchi. Tenahīti yadi mayhaṃpi evarūpehi kesehi evarūpena ca kāyena veditabbaṃ, tenahi samma sārathi. Alandānajjauyyānabhūmiyāti "ajja yaṃ 2- uyyānabhūmiṃ passissāmā"ti gacchāma, alaṃ tāya uyyānabhūmiyāti saṃviggahadayo saṃvegānurūpaṃ āha. Antepuraṃ gatoti itthījanaṃ visajjetvā sirigabbhe ekakova nisinno. Yatra hi nāmāti yāya jātiyā sati jarā paññāyati, sā jāti dhiratthu dhikkatā atthu, jigucchā nāmesā jātīti 3- jātiyā mūlaṃ khaṇanto nisīdi paṭhamena sallena hadaye viddho viya. [45] Sārathiṃ āmantāpetvāti rājā kira nemittakehi kathitakālato paṭṭhāya ohitasoto vicarati, rājā so "kumāro uyyānaṃ gacchanto antarāmagge nivatto"ti sutvā sārathiṃ āmantāpesi. Byādhitapurisavaṇṇanā [46] Mā heva khotiādīsu rajjaṃ kāretu, mā pabbajatu, brāhmaṇānaṃ vacanaṃ mā saccaṃ hotūti evaṃ cintesīti attho. [47] Addasā 4- khoti pubbe vuttanayeneva suddhāvāsehi dassitaṃ addasa. Ābādhikanti iriyāpathabhañjanakena visabhāgābādhena ābādhikaṃ. Dukkhitanti rogadukkhena dukkhitaṃ. Bāḷhagilānanti adhimattagilānaṃ. Palipannanti nimuggaṃ. Jarā @Footnote: 1 cha.Ma., i. kathāsallāpatthaṃ 2 cha.Ma. yanti na dissati @3 cha.Ma., i. jigucchā metaṃ jātinti 4 cha.Ma. addasa kho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Paññāyissati byādhi paññāyissatīti idhāpi yāya jātiyā sati idaṃ dvayaṃ paññāyati, dhiratthu 1- jāti, ajātaṃ khemanti jātiyā mūlaṃ khaṇanto nisīdi dutiyena sallena viddho viya. Kālakatapurisavaṇṇanā [50] Vilātanti sivikaṃ. Petanti ito paṭigataṃ. Kālakatanti 2- katakālaṃ, yattakaṃ tena kālaṃ jīvitabbaṃ, taṃ sabbaṃ katvā niṭṭhapetvā matanti attho. Imaṃpissa purimanayeneva brahmāno dassesuṃ. Yatra hi nāmāti idhāpi yāya jātiyā sati idaṃ tayaṃ 3- paññāyati, dhiratthu jāti ajātaṃ khemanti jātiyā mūlaṃ khaṇanto nisīdi tatiyena sallena viddho viya. Pabbajitavaṇṇanā [53] Bhaṇḍunti muṇḍaṃ. Imaṃpissa purimanayeneva brahmāno dassesuṃ. Sādhu dhammacariyātiādīsu ayaṃ deva dhammacaraṇabhāvo sādhūti cintetvā pabbajitoti evaṃ ekamekassa padassa yojanā veditabbā. Sabbāni cetāni dasakusalakamma- pathavevacanāneva. Avasāne pana avihiṃsāti karuṇāya pubbabhāgo. Anukampāti mettāya pubbabhāgo. Tenahīti uyyojanaṭṭhe nipāto. Pabbajitañhissa disvā cittaṃ pabbajjāya ninnaṃ jātaṃ, atha tena saddhiṃ kathetukāmo hutvā sārathiṃ uyyojento tenahītiādimāha. Bodhisattapabbajjāvaṇṇanā [54] Athakho bhikkhaveti "pabbajitassa sādhu dhammacariyā"tiādīni ca aññañca bahuṃ mahājanakāyena rakkhiyamānassa puttadārasambādhe ghare vasato ādīnavapaṭisaṃyuttañceva migabhūtena cetasā yathāsukhaṃ vane vasato pabbajitassa vivekānisaṃsapaṭisaṃyuttañca dhammakathaṃ sutvā pabbajitukāmo hutvā athakho bhikkhave vipassī kumāro sārathiṃ āmantesi. @Footnote: 1 cha.Ma. dhikkatā sā jāti, i. dhiratthu taṃ jātiṃ evamuparipi, Ma. dhikkataṃ @2 cha.Ma. kālaṅkatanti 3 i. dvayaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Imāni cattāri disvā pabbajitaṃ nāma sabbabodhisattānaṃ vaṃsova tantiyeva paveṇīyeva. Aññepi ca bodhisattā yathā ayaṃ vipassī kumāro, cirassaṃ passi evaṃ cirassaṃ passanti. 1- Amhākaṃ pana bodhisatto cattāripi ekadivasaññeva disvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anomānadītīre 2- pabbajito. Teneva rājagahaṃ patvā tattha raññā bimbisārena "kimatthaṃ paṇḍita pabbajitosī"ti puṭṭho āha:- jiṇṇañca disvā dukkhitañca byādhitaṃ matañca disvā gatamāyusaṃkhayaṃ. Kāsāyavatthaṃ pabbajitañca disvā tasmā ahaṃ pabbajitomhi rājāti. Mahājanakāyaanupabbajjāvaṇṇanā [55] Sutvāna tesanti tesaṃ caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ sutvā etadahosi. Orakoti onako 3- lāmako. Anupabbajiṃsūti anupabbajitāni. Kasmā panettha yathā parato khaṇḍatissānaṃ anupabbajjāya "bandhumatiyā rājadhāniyā nikkhamitvā"ti vuttaṃ, evaṃ na vuttaṃ 4- nikkhamitvā sutattā. Ete kira sabbepi vipassissa kumārassa upaṭṭhākapurisāva, te pātova upaṭṭhānaṃ āgantvā kumāraṃ adisvā pātarāsatthāya gantvā bhuttapātarāsā āgamma "kuhiṃ kumāro"ti pucchitvā "uyyānabhūmiṃ gato"ti sutvā "tattheva naṃ dakkhissāmā"ti nikkhantā nivattamānaṃ sārathiṃ disvā "kumāro pabbajito"ti cassa vacanaṃ sutvā sutaṭṭhāneyeva sabbābharaṇāni omuñcitvā antarāpaṇato kāsāyapītāni 5- vatthāni āharāpetvā kesamassuṃ ohāretvā pabbajiṃsu. Iti nagarato nikkhamitvā bahinagare sutattā ettha "bandhumatiyā rājadhāniyā nikkhamitvā"ti na vuttaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma., i. evaṃ cirassaṃ cirassaṃ passanti 2 cha.Ma., i. anomanadītīre @3 cha.Ma. i. ūnako 4 cha.Ma., i. vuttanti 5 cha.Ma., i. kāsāvapītāni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Cārikaṃ caratīti gatagataṭṭhāne mahāmaṇḍapaṃ katvā dānaṃ sajjetvā āgamma svātanāya nimantito mahājanassa 1- āyācitabhikkhameva paṭiggaṇhanto cattāro māse cārikaṃ cari. [56] Ākiṇṇoti gaṇena parivuto. Ayaṃ pana vitakko bodhisattassa kadā uppannoti. Sve visākhapuṇṇamā bhavissatīti cātuddasīdivase. Tadā kira so "yatheva maṃ ime pubbe gihibhūtaṃ parivāretvā caranti, idānipi tatheva, kiṃ iminā gaṇenā"ti gaṇasaṃgaṇikāya ukkaṇṭhitvā "ajjeva gacchāmī"ti cintetvā puna "ajja avelā, sace idāni gamissāmi, sabbeva ime jānissanti, sve gamissāmī"ti cintesi. Taṃdivasañca uruvelagāmasadise gāme gāmavāsino svātanāya nimantayiṃsu, te caturāsītisahassānaṃpi tesaṃ pabbajitānaṃ mahāpurisassa ca pāyāsameva paṭiyādayiṃsu. Atha mahāpuriso punadivase tasmiṃ 2- gāme tehi pabbajitehi saddhiṃ bhattakiccaṃ katvā vasanaṭṭhānameva agamāsi. Tattha te pabbajitā mahāpurisassa vattaṃ dassetvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni paviṭṭhā. Bodhisattopi paṇṇasālaṃ pavisitvā nisinno. Ṭhite majjhantike 3- kāle sannisinnesu pakkhisu saṇateva brahāraññaṃ taṃ bhayaṃ paṭibhāti manti 4- evarūpe pavivekarāmānaṃ 5- bhayakāle sabbasattānaṃ sadarathakāleyeva "ayaṃ kālo"ti nikkhamitvā paṇṇasāladvāraṃ pidahitvā bodhimaṇḍābhimukho pāyāsi. Aññadāpi ca tasmiṃ ṭhāne vicaranto bodhimaṇḍaṃ passati, nisīdituṃ panassa cittaṃ na namitapubbaṃ. 6- Taṃdivasaṃ panassa ñāṇaṃ paripākagataṃ hoti, 7- tasmā alaṅkataṃ bodhimaṇḍaṃ disvā ārohaṇatthāya cittaṃ uppannaṃ. So dakkhiṇadisābhāgena upagamma padakkhiṇaṃ katvā puratthimadisābhāge cuddasahatthaṃ pallaṅkaṃ paññāpetvā caturaṅgikaṃ viriyaṃ adhiṭṭhahitvā "yāva buddho na homi, na tāva ito vuṭṭhahāmī"ti 8- paṭiññaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. i. janassa 2 cha.Ma. tasmiṃyeva 3 cha.Ma. majjhanhike @4 saṃ.sa. 15/15/8 khattiyasutta 5 cha.Ma. avivekārāmānaṃ 6 Ma. bhūtapubbaṃ, i. pubbaṃ @7 cha.Ma., i. hotīti na dissati 8 Ma. vuṭṭhahissāmīti, i. uṭṭhahāmīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Katvā nisīdi. Imamassa vūpakāsaṃ sandhāya "eko 1- gaṇasmā vūpakaṭṭho vihāsī"ti vuttaṃ. Aññeneva tānīti te kira sāyaṃ bodhisattassa upaṭṭhānaṃ āgantvā paṇṇasālaṃ parivāretvā nisinnā "ativikālo jāto, upadhārethā"ti vatvā paṇṇasālaṃ vivaritvā taṃ apassantāpi "kuhiṃ gato kuhiṃ gato"ti nānubandhiṃsu, "gaṇavāse nibbinno eko viharitukāmo maññe mahāpuriso, buddhabhūtaṃyeva naṃ passissāmā"ti antojambūdīpābhimukhā cārikaṃ pakkantā. Bodhisattaabhinivesavaṇṇanā [57] Vāsūpagatassāti bodhimaṇḍe ekarattivāsaṃ upagatassa. Rahogatassāti rahasi gatassa. Paṭisallīnassāti ekībhāvavasena nilīnassa. Kicchanti dukkhaṃ. Cavati ca upapajjati cāti idaṃ dvayaṃ pana aparāparaṃ cutipaṭisandhiṃ sandhāya vuttaṃ. Jarāmaraṇassāti ettha yasmā pabbajanto jiṇṇabyādhimateyeva disvā pabbajito, tasmāssa jarāmaraṇameva upaṭṭhāti. Tenāha "jarāmaraṇassā"ti. Iti jarāmaraṇaṃ mūlaṃ katvā abhiniviṭṭhassa bhavaggato otarantassa viya athakho bhikkhave vipassissa bodhisattassa etadahosi. Yonisomanasikārāti upāyamanasikārā pathamanasikāRā. Aniccādīni hi aniccāditova manasikaronto 2- yonisomanasikāro nāma hoti. Ayañca "kismiṃ nu kho sati jātiādīni honti, kismiṃ asati jātiādīni na hontī"ti udayabbayānupassanāvasena pavattattā tesaṃ aññataro, tasmāssa ito yonisomanasikārā iminā upāyamanasikārena ahu paññāya abhisamayoti, bodhisattassa paññāya yasmiṃ sati jarāmaraṇaṃ hoti, tena jarāmaraṇakāraṇena saddhiṃ samāgamo ahosi. Kiṃ pana tanti? jāti. Tenāha "jātiyākho sati jarāmaraṇaṃ hotī"ti. Yā cāyaṃ jarāmaraṇassa kāraṇapariggāhikā paññā, tāya saddhiṃ bodhisattassa samāgamo ahosīti ayaṃ panettha 3- attho. Etenupāyena sabbapadāni veditabbāni. @Footnote: 1 cha.Ma. ekova 2 cha.Ma. manasikaroto, i. manasikāroto 3 cha.Ma., i. panasaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Nāmarūpe kho sati viññāṇanti ettha pana saṅkhāresu sati viññāṇanti ca, avijjāya sati saṅkhārāti ca vattabbaṃ bhaveyya, tadubhayaṃpi na gahitaṃ. Kasmā? avijjāsaṅkhārā hi atīto bhavo, tehi saddhiṃ ayaṃ vipassanā na Ghaṭiyati. Mahāpuriso hi paccuppannavasena abhiniviṭṭhoti. Nanu ca avijjāsaṅkhārehi adiṭṭhehi na sakkā buddhena bhavitunti. Saccaṃ na sakkā, iminā pana te bhavaupādānataṇhāvaseneva diṭṭhāti. Imasmiṃ pana 1- ṭhāne vitthārato paṭiccasamuppādakathā kathetabbā bhaveyya. 2- Sā panesā visuddhimagge kathitāva. [58] Paccudāvattatīti paṭinivattati. Katamaṃ panettha viññāṇaṃ paccudāvattatīti. Taṃ 3- paṭisandhiviññāṇaṃpi vipassanāviññāṇaṃpi. Tattha paṭisandhiviññāṇaṃ paccayato paṭinivattati, vipassanāviññāṇaṃ ārammaṇato, ubhayaṃpi nāmarūpaṃ nātikkamati, nāmarūpato paraṃ na gacchati. Ettāvatā jāyetha vātiādīsu viññāṇe nāmarūpassa paccaye honte, nāmarūpe ca viññāṇassa paccaye honte, dvīsupi aññamaññapaccayesu hontesu ettakena jāyetha vā .pe. Upapajjetha vā. Ito hi paraṃ kiṃ aññaṃ jāyeyya vā .pe. Upapajjetha vā. Nanu etadeva jāyati ca .pe. Upapajjati cāti. Evaṃ saddhiṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhīhi pañca padāni dassetvā puna taṃ ettāvatāti vuttamatthaṃ niyyātento 4- "yadidaṃ nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpan"ti vatvā tato paraṃ anulomapaccayākāravasena viññāṇapaccayā nāmarūpamūlakaṃ āyatiṃpi jātijarāmaraṇaṃ dassetuṃ nāmarūpapaccayā saḷāyatanantiādimāha. Tattha kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī tisakalassa jātijarāmaraṇasokaparidevadukkhadomanassaupāyāsādibhedassa dukkharāsissa nibbatti hoti. Iti mahāpuriso sakalassa vaṭṭadukkhassa nibbattiṃ addasa. [59] Samudayo samudayoti khoti nibbatti nibbattīti kho. Pubbe ananussutesūti na anussutesu asutapubbesu. Cakkhuṃ udapādīti ādīsu udayadassanapaññā cesā dassanaṭṭhena cakkhuṃ, ñātakaraṇaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā, @Footnote: 1 cha.Ma., i. panasaddo na dissati 2 cha.Ma., i. bhaveyyāti na dissati @3 cha.Ma., i. tanti na dissati 4 i. niyyādento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Vinibbijjhitvā 1- paṭivijjhitvā uppannaṭṭhena vijjā, obhāsaṭṭhena 2- ālokoti ca vuttā. Yathāha "cakkhuṃ udapādīti dassanaṭṭhena. Ñāṇaṃ udapādīti ñātaṭṭhena. Paññā udapādīti pajānanaṭṭhena. Vijjā udapādīti paṭivedhaṭṭhena. Āloko udapādīti obhāsaṭṭhena. Cakkhuṃ dhammo dassanaṭṭho attho. Ñāṇaṃ dhammo ñātaṭṭho attho. Paññā dhammo pajānanaṭṭho attho. Vijjā dhammo paṭivedhaṭṭho attho. Āloko dhammo obhāsaṭṭho attho"ti. 3- Ettakehi padehi kiṃ kathitanti. Imasmiṃ sati idaṃ hotīti paccayasañjānanamattaṃ kathitaṃ. Athavā vīthipaṭipannā taruṇavipassanā kathitāti. [61] Adhigato kho myāyanti adhigato kho me ayaṃ. Maggoti vipassanāmaggo. Sambodhāyāti catusaccabujjhanatthāya, nibbānabujjhanatthāyaeva vā. Apica bujjhatīti bodhi, ariyamaggassetaṃ nāmaṃ, tadatthāyātipi vuttaṃ hoti. Vipassanāmaggamūlako hi ariyamaggoti. Idāni taṃ maggaṃ niyyātento "yadidaṃ nāmarūpanirodhā"ti ādimāha. Ettha ca viññāṇanirodhotiādīhi paccattapadehi nibbānameva kathitaṃ. Iti mahāpuriso sakalassa vaṭṭadukkhassa anibbattinirodhaṃ addasa. [62] Nirodho nirodhoti khoti anibbatti anibbattīti kho. Cakkhuntiādīni vuttaṭṭhāneva. Idha pana sabbeheva etehi padehi "imasmiṃ asati idaṃ na hotī"ti nirodhasañjānanamattameva kathitaṃ, athavā vuṭṭhānagāminī balavavipassanā kathitāti. [63] Aparena samayenāti evaṃ paccayaṃ ca paccayanirodhaṃ ca viditvā tato aparabhāge. Upādānakkhandhesūti upādānassa paccayabhūtesu khandhesu. Udayabbayānupassīti tameva paṭhamaṃ diṭṭhaṃ udayañca vayañca anupassamāno. Vihāsīti sikhappattaṃ 4- vuṭṭhānagāminīvipassanaṃ vaḍḍhento vihari. Idaṃ kasmā vuttaṃ? sabbeyeva hi pūritapāramino bodhisattā pacchimabhave puttassa jātadivase @Footnote: 1 cha.Ma., i. nibbijjhitvā 2 i. obhāsanatthena @3 khu. paṭi. 31/614/525 dhammacakkakathā (sayā) 4 cha.Ma. sikhāpattaṃ, i. sikhāppattaṃ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbajitvā padhānamanuyuñjitvā bodhipallaṅkaṃ āruyha mārabalaṃ vidhamitvā paṭhame yāme pubbenivāsaṃ anussaranti, dutiye yāme dibbacakkhuṃ visodhenti, tatiye yāme paccayākāraṃ sammasitvā ānāpānacatutthajjhānato vuṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā udayabbayavasena samapaññāsalakkhaṇāni disvā yāva gotarabhūñāṇā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggena sakale buddhaguṇe paṭivijjhanti. Ayaṃpi ca mahāpuriso pūritapāramī, so yathāvuttameva sabbaṃ anukkamaṃ katvā pacchimayāme ānāpānacatutthajjhānato vuṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā vuttappakāraṃ udayabbayavipassanaṃ ārabhi, taṃ dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. Tattha iti rūpanti idaṃ rūpaṃ, ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthīti ruppanasabhāvañceva bhūtūpādāyabhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesarūpapariggaho vutto. Iti rūpassa samudayoti iminā evaṃ pariggahitassa rūpassa samudayadassanaṃ vuttaṃ. Tattha itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tassa vitthāro "avijjāsamudayā rūpasamudayo, taṇhāsamudayā rūpasamudayo, kammasamudayā rūpasamudayo, āhārasamudayā rūpasamudayoti, nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa samudayaṃ passatī"ti 1- evaṃ veditabbo. Atthaṅgamepi "avijjānirodhā rūpanirodho .pe. Vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa nirodhaṃ passatī"ti ayaṃ assa vitthāro. Iti vedanātiādīsupi ayaṃ vedanā, ettakā vedanā, ito uddhaṃ vedanā natthi. Ayaṃ saññā. Ime saṅkhāRā. Idaṃ viññāṇaṃ, ettakaṃ viññāṇaṃ, ito uddhaṃ viññāṇaṃ natthīti vedayitasañjānanaabhisaṅkharaṇavijānana- sabhāvañceva sukhādirūpasaññādiphassādicakkhuviññāṇādibhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇapariggaho vutto. Iti vedanāya samudayotiādīhi pana evaṃ pariggahitānaṃ vedanāsaññā- saṅkhāraviññāṇānaṃ samudayadassanaṃ vuttaṃ. Tatrāpi itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tesaṃpi vitthāro "avijjāsamudayā vedanāsamudayo"ti 2- rūpe vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana viseso, tīsu khandhesu "āhārasamudayā"ti avatvā @Footnote: 1 khu. paṭi. 31/106/80 udayabbayañāṇaniddesa @2 khu. paṭi. 31/108/80 udayabbayañāṇaniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

"phassasamudayā"ti vattabbaṃ. Viññāṇakkhandhe "nāmarūpasamudayā"ti. Atthaṅgamapadaṃpi tesaṃyeva vasena yojetabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana udayabbayavinicchayo sabbākāraparipūrova visuddhimagge vutto. Tassa pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassino viharatoti tassa vipassissa bodhisattassa imesu rūpādīsu pañcasu upādānakkhandhesu samapaññāsalakkhaṇavasena udayabbayānupassino viharato yathānukkamena vaḍḍhite vipassanāñāṇe anuppādanirodhena nirujjhamānehi āsavasaṅkhātehi kilesehi anupādāya aggahetvāva cittaṃ vimuccati, tadetaṃ maggakkhaṇe vimuccati nāma, phalakkhaṇe vimuttaṃ nāma. Maggakkhaṇe vā vimuttañceva vimuccati ca, phalakkhaṇe vimuttameva. Ettāvatāva mahāpuriso sabbabandhanā vimutto 1- suriyarasmisamphuṭṭhamiva padumaṃ suvikasitacittasantāno cattāri maggañāṇāni, cattāri phalañāṇāni, catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇaṃ, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ cha asādhāraṇañāṇāni sakale ca buddhaguṇe hatthagate katvā paripuṇṇasaṅkappo bodhipallaṅke nisinnova:- anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ. Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ. Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi. Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ. Visaṅkhāragataṃ cittaṃ taṇhānaṃ khayamajjhagāti. 2- Ayoghanahatasseva, jalato jātavedassa. 3- Anupubbūpasantassa, yathā na ñāyate gati. Evaṃ sammā vimuttānaṃ, kāmabandhoghatārinaṃ. Paññāpetuṃ gati natthi, pattānaṃ acalaṃ sukhanti. 4- Evaṃ manasikaronto saradasuriyo viya, puṇṇacando viya ca virocitthāti. Dutiyabhāṇavārakathā niṭṭhitā. @Footnote: 1 cha.Ma. vippamutto, i. sabbabandhanavippamutto 2 khu.dha. 25/153-154 paṭhamabodhivatthu @3 ka. cha.Ma. jātavedaso 4 khu. u. 25/80/230 dutiyadabbasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Brahmayācanakathāvaṇṇanā [64] Tatiyabhāṇavāre yannūnāhaṃ dhammaṃ deseyyanti yadi panāhaṃ dhammaṃ deseyyaṃ. Ayaṃ pana vitakko kadā uppannoti. Buddhabhūtassa aṭṭhame sattāhe. So kira buddho hutvā sattāhaṃ bodhipallaṅke nisīdi, sattāhaṃ bodhipallaṅkaṃ olokento aṭṭhāsi, sattāhaṃ ratanacaṅkame caṅkami, sattāhaṃ ratanagabbhe dhammaṃ vicinanto nisīdi, sattāhaṃ ajapālanigrodhe nisīdi, sattāhaṃ muccalinde 1- nisīdi, sattāhaṃ rājāyatane nisīdi. Tato vuṭṭhāya aṭṭhame sattāhe puna āgantvā ajapālanigrodhe nisinnamattasseva sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo ayañceva vitakko ito anantaro ca vitakko upapanno. Tattha adhigatoti paṭividdho. Dhammoti catusaccadhammo. Gambhīroti uttānabhāvapaṭikkhepavacanametaṃ. Duddasoti gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ. Duddasattāva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ. Santoti nibbuto. Paṇītoti atappako. Idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Atakkāvacaroti takkena avacaritabbo ogāḷhitabbo 2- na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo. Nipuṇoti saṇho. Paṇḍitavedanīyoti sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi veditabbo. Ālayarāmāti sattā pañcasu kāmaguṇesu ālayanti, 3- tasmā te ālayāti vuccanti. Aṭṭhasatataṇhāviparitāni 4- ālayanti, tasmā ālayāti vuccanti. Tehi ālayehi ramantīti ālayarāmā. Ālayesu ratāti ālayaratā. Ālayesu suṭṭha muditāti ālayasammuditā. Yatheva hi susajjitaṃ pupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmodito pamodito 5- hoti na ukkaṇṭhati, sāyaṃpi nikkhamituṃ na icchati, evamimehipi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammuditā anukkaṇṭhitā vasanti. Tena tesaṃ bhagavā duvidhaṃpi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento "ālayarāmā"tiādimāha. @Footnote: 1 cha.Ma., i. mucalinde 2 cha.Ma., i. ogāhitabbo 3 cha.Ma., i. allīyanti @4 cha.Ma., i. taṇhāvicaritāni 5 cha.Ma. ayaṃ na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Yadidanti nipāto, tassa ṭhānaṃ sandhāya "yaṃ idan"ti, paṭiccasamuppādaṃ sandhāya yo ayan"ti evamattho daṭṭhabbo. Idappaccayatā paṭiccasamuppādoti imesaṃ paccayā idappaccayā, idappaccayāeva idappaccayatā, idappaccayatā ca sā paṭiccasamuppādo cāti idappacyatāpaṭiccasamuppādo. Saṅkhārādipaccayānaṃ avijjādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Sababasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ nibbānameva. Yasmā hi taṃ āgamma sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā "sabbasaṅkhārasamatho"ti vuccati. Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā honti, sabbataṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, sabbaṃ dukkhaṃ nirujjhati, tasmā "sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo 1- virāgo nirodho"ti vuccati. Sā panesā taṇhā bhavena bhavaṃ phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati. Tato nikkhantanti 2- nibbānaṃ. So mamassa kilamathoti yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assa, sā mama vihesā assāti attho. Kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca assāti vuttaṃ hoti, citte pana ubhayaṃpetaṃ buddhānaṃ natthi. [65] Apissūti anubarūhanaṭṭhe nipāto, so "na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsū"ti dīpeti. Vipassintiādīsu vipassissa bhagavato arahato sammāsambuddhassāti attho. Anacchariyāti anuacchariyā. Paṭibhaṃsūti paṭibhāṇasaṅkhātassa ñāṇassa gocarā ahesuṃ, parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsu. Kicchenāti dukkhena, na dukkhāya paṭipadāya. Buddhānaṃ hi cattāropi maggā sukhā paṭipadāva honti. Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā 3- galalohitaṃ nīharitvā suañjitāni akkhīni uppāṭetvā kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ 4- puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamanīyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Halanti ettha hakāro nipātamatto, alanti attho. Pakāsitunti desituṃ, evaṃ kicchena adhigatassa @Footnote: 1 cha.Ma. taṇhākkhayo 2 cha.Ma. tato vānato nikkhantanti nibbānaṃ, @ i. tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ. 3 cha.Ma. chinditvā @4 cha.Ma. kulavaṃsapadīpakaṃ, i. kulavaṃsapadīpaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Dhammassa alaṃ desituṃ, paribyattaṃ desituṃ 1- ko attho desitenāti vuttaṃ hoti. Rāgadosaparetehīti rāgadosaduṭṭhehi 2- rāgadosānugatehi vā. Paṭisotagāminti niccādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti evaṃ gataṃ catusaccadhammaṃ. Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā. Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati evaṃ gāhāpetuṃ. Tamokkhandhena āvuṭāti avijjārāsinā ajjhotthaṭā. Appossukkatāyāti nirussukkabhāvena, adesetukāmatāyāti attho. Kasmā panassa evaṃ cittaṃ nami, nanu esa "mutto mocessāmī, tiṇṇo tārayissāmi, 3- kiṃ me aññātavesena dhammaṃ sacchikatenidha sabbaññutaṃ pāpuṇitvā santāressaṃ sadevakanti 4- patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti. Saccametaṃ, paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami. Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesaggahaṇataṃ dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesaggahaṇatā ca dhammassa gambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā. Athassa "ime sattāva kañjikapuṇṇalāvu 5- viya takkabharitacāṭi 6- viya vasātelatemitapaṭapilotikā 7- viya añjanamakkhitahattho viya kilesabharitā atisaṅkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamuḷhā te kiṃ nāma paṭivijjhissantī"ti cintayato kilesaggahaṇapaccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ nami. "ayañca dhammo paṭhavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭiyā @Footnote: 1 cha.Ma. paribyattaṃ desitunti na dissati 2 cha.Ma.,i. rāgadosaphuṭṭhehi @3 cha.Ma., tāressāmi, i. tāreyyāmi 4 i. tārayissaṃ sadevaketi @5 cha.Ma. kañjikapuṇṇalābu, i. kañjiyapuṇṇalābu 6 Ma. takkapūritacāṭi, @i. takkaharitacāṭi 7 cha.Ma. i. vasātelapītapilotikā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Koṭipaṭipādanaṃ viya 1- ca duranubodho, nanu mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, apūritā kāci pāramī nāma natthi, tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassāpi paṭhavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassāpi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentassāpi na kampittha. Pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva medanī 2- dasasahassīlokadhātuṃ 3- kampittha. Iti mādisenāpi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho, taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī"ti dhammagambhīratā paccavekkhaṇānubhāvenāpi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ. Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami. Jānāti hi bhagavā "mama appossukkatāya citte namamāne maṃ mahābrahmā dhammadesanāya 4- yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te `satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpesi, santo vata bho dhammo, paṇīto vata bho'ti maññamānā sussūlissantī"ti. Imaṃpissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ. [66] Aññatarassāti ettha kiñcāpi "aññataro"ti vuttaṃ, atha kho imasmiṃ cakkavāḷe jeṭṭhakamahābrahmā esoti veditabbo. Nassati vata bho lokoti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāresi, yathā dasasahassīlokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu. Yatra hi nāmāti yasmiṃ nāma loke. Purato pāturahosīti tehi dasahi brahmasahassahei saddhiṃ pāturahosi. Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ, evaṃ sabhāvāti apparajakkhajātikā. Assavanatāti assavanatāya. Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyāvatthuvasena katādhikārā paripākagatā padumāni viya suriyarasmisamphassaṃ, dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti. @Footnote: 1 cha.Ma. vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭipādanaṃ viya, i. vāḷassa koṭi viya aṇu 2 cha.Ma. me @3 cha.Ma. dasasahassilokadhātu, i. dasasahassīlokadhātu 4 cha.Ma., i. dhammadesanaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

[69] Ajjhesananti evaṃ tikkhattuṃ yācanaṃ. Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesaṃ hi dvinnaṃ ñāṇānaṃ "buddhacakkhū"ti nāmaṃ, sabbaññutañāṇassa "samantacakkhū"ti, tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhū"ti. Apparajakkheti ādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākāRā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma. Ayaṃ panettha pāli:- "saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho. Āraddhaviriyo .pe. Kusīto. Upaṭṭhitasati, muṭṭhassati, samāhito, asamāhito. Paññavā, duppañño puggalo mahārajakkho. Tathā saddho puggalo tikkhindriyo .pe. Paññavā puggalo paralokavajjabhayadassāvī, duppañño puggalo na paralokavajjabhayadassāvī. Lokoti ca khandhaloko dhātuloko āyatanaloko sampattibhavaloko vipattibhavaloko sampattivipattibhavaloko vipattisampattibhavaloko. Eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā nāmañca rūpañca. Tayo lokā tisso vedanā. Cattāro lokā cattāro āhāRā. Pañca lokā pañcupādānakkhandhā. Cha lokā cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā aṭṭha lokadhammā. Nava lokā nava sattāvāsā. Dasa lokā dasāyatanāni. Dvādasa lokā dvādasāyatanāni. Aṭṭhārasa lokā aṭṭhārasa dhātuyo. Vajjanti sabbe kilesā vajjaṃ, 1- sabbe duccaritā vajjaṃ, sabbe abhisaṅkhārā vajjaṃ, sabbe 2- bhavagāmikammā 2- vajjaṃ. Iti imasmiṃ ca loke imasmiṃ ca vajje tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā hoti, seyyathāpi ukkhittāsike vadhake. Imehi paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānāti passati aññāti paṭivijjhati, idaṃ tathāgatassa indriyānaṃ paropariyatte ñāṇanti. 3- @Footnote: 1 i. vajjā, evamuparipi 2-2 Ma. sabbaṃ bhavagāmikammaṃ. @3 khu. paṭi. 31/276/179 indriyaparopariyattañāṇaniddesa (sayā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni aññānipi padumāni anto nimuggāneva posiyanti. Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantīti udakaṃ atikkamitvā tiṭṭhanti. Tattha yāni accuggamma ṭhitāni, tāni suriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni ṭhitāni, tāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakā anugatāni 1- antonimuggaposīni, 2- tāni tatiyadivase pupphanakāni. Udakā pana anugatāni aññānipi sarogāni 3- uppalādīni 3- nāma atthi, yāni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāliṃ anāruḷhāni. Āharitvā pana dīpetabbānīti sudīpitāni. Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipacitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā. Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāyaṃ dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipacitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi gaṇhato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. 4- Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassīlokadhātuṃ olokento "ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipacitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyyo, macchakacchapabhakkhāni pupphāni viya padaparamo"ti addasa. Passanto ca "ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū"ti evaṃ sabbākārato addasa. Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ @Footnote: 1 i. antonimuggatāni. 2 cha.Ma. antoudakaposīni. @3-3 cha.Ma. sarojauppalādīni. 4 abhi. pu. 36/108/185 catukkapggalapaññatti. (sayā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

Imasmiṃyeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti, padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā 1- hoti. Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna te sabbesupi tasu bhavesu sabbe satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi. Ye sandhāya vuttaṃ "ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā, vipākāvaraṇena samannāgatā, kilesāvaraṇena samannāgatā, assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā, katame sattā bhabbā, ye te sattā na kammāvaraṇena .pe. Ime te sattā bhabbāti. 2- Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā "ettakā ettha 3- rāgacaritā, ettakā dosamohavitakka- saddhābuddhicaritā"ti cha koṭṭhāse akāsi. Evaṃ katvā "dhammaṃ desessāmī"ti cintesi. Brahmā taṃ ñatvā somanassajāto bhagavantaṃ gāthāhi ajjhabhāsi. Idaṃ sandhāya "atha kho so bhikkhave mahābrahmā"ti ādi vuttaṃ. [70] Tattha ajjhabhāsīti adhi abhāsi, adhikiccaṃ ārabbha abhāsīti attho. Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti selamaye ekaghane pabbatamuddhani yathāṭhitova, na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃpi gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi. Tathūpamanti tappaṭikāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho, yathā selapabbatamuddhani ṭhitova 4- cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathāpi tvaṃ sumedhaso 5- sundarapañño 5- sabbaññutañāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvakiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu 6- upadhāraya upaparikkha. @Footnote: 1 cha.Ma. anāgate vāsanatthāYu. 2 khu. paṭi. 31/282/181 āsayānusayañāṇaniddesa (sayā.) @abhi.vi. 35/826-827/417 dasakaniddesa 3 cha.Ma. etthāti na dissati 4 cha.Ma. yathāṭhitova @5-5 cha.Ma.,i. sumedha sundarapañña 6 cha.Ma. apekkhassu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Ayametthādhippāyo:- yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ. Caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa. Athassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ, kuṭikāsu pana aggijālamattameva paññāyeyya. Evameva dhammapāsādamāruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajānupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittasarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā te tassa dūre ṭhitāpi āpāthaṃ āgacchanti, te 1- aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttaṃpi cetaṃ:- dūre santo pakāsenti himavantova pabbato. Asantettha na dissanti rattiṃ khittā yathā sarāti. 2- Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati. Vīrāti ādīsu bhagavā vīriyavantatāya vīro, devaputtamaccukilesamārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo, jātīkantārādinittharaṇatthāya veneyyasatthavāhanasamatthatāya satthavāho, kāmacchandaiṇassa abhāvato anaṇoti veditabbo. [71] Apārutāti vivaṭā. Amatassa dvārāti ariyamaggo. So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ. So mayā vivaritvā ṭhapitoti dasseti. Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ pamuñcantu visajjentu. Pacchimapadadvaye ayamattho, ahaṃ hi attano paguṇaṃ supavattaṃpi 3- imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācāhi kilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ, idāni pana sabbe janā saddhābhājanaṃ upanentu, pūressāmi tesaṃ saṅkappanti. @Footnote: 1 cha.Ma. so. 2 khu.dha. 25/304/69 cūḷasubhaddāvatthu. 3 cha.Ma. suppavattitampi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Aggasāvakayugavaṇṇanā [73] Bodhirukkhamūleti bodhirukkhassa avidūre ajapālanigrodhe antarahitoti attho. Kheme migadāyeti isipatanaṃ tena samayena khemaṃ nāma uyyānaṃ hoti, migānaṃ pana abhayavāsatthāya dinnattā migadāyoti vuccati. Taṃ sandhāya vuttaṃ "kheme migadāye"ti yathā ca vipassī bhagavā, evaṃ aññepi buddhā paṭhamaṃ dhammadesanatthāya gacchantā ākāsena gantvā tattheva otaranti. Amhākaṃ pana bhagavā upakassa ājīvakassa upanissayaṃ disvā "upako imaṃ addhānaṃ paṭipanno, so maṃ disvā sallapitvā gamissati. Atha puna nibbinno āgamma arahattaṃ sacchikarissatī"ti ñatvā aṭṭhārasayojanamaggaṃ padasāva agamāsi. Dāyapālaṃ āmantesīti disvāva punappunaṃ oloketvā "ayyo no bhante āgato"ti vatvā upagataṃ āmantesi. [75] Anupubbīkathanti 1- dānakathaṃ, dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evaṃ anupaṭipāṭiyā 2- kathaṃ kathesi. Tattha dānakathanti idaṃ dānaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyanaṃ idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyanaṃ natthi. Idaṃ hi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpaṭhavīsadisaṃ, ārammaṇaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ. Idañhi dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvā, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena saṅkhatanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ dahanaṭṭhena 3- aggi, dūrāsadaṭṭhena āsīviso, asantāsanaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setausabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhako assarājā. Dānaṃ hi loke sakkasampattiṃ deti mārasampattiṃ brahmasampattiṃ cakkavattisampattiṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paccekabodhiñāṇaṃ abhisambodhiñāṇaṃ detīti evamādi dānaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. anupubbiṃ kathanti. 2 cha.Ma. anupaṭipāṭikathaṃ kathesi, i. kathelīti na dissati. @3 cha.Ma. nidahanaṭṭhena, i. niddahanatthena.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

Yasmā pana dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Līlakathanti sīlaṃ nāmetaṃ avassayo patiṭṭhā ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyanaṃ. Idhalokaparalokasampattīnaṃ hi sīlasadiso 1- avassayo patiṭṭhā 2- ārammaṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyanaṃ natthi, sīlasadiso alaṅkāro natthi, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthi, sīlagandhasadiso gandho natthi, sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlakusumapilandhitaṃ 3- sīlagandhānulittaṃ sadevako loko olokento tittiṃ na gacchatīti evamādi sīlaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ. Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatīti dassetuṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Saggakathanti ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā, dibbasampattiyo 4- labbhanti, cātummahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ ca labhanti 5- tāvatiṃsā tisso ca vassakoṭiyo saṭṭhī ca vassasatasahassānīti evamādi saggaguṇapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ. Saggasampattiṃ kathayantānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti. Vuttampi cetaṃ "anekapariyāyena kho ahaṃ bhikkhave saggakathaṃ katheyyan"ti ādi. Evaṃ saggakathāya palobhetvā pana hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya "ayaṃpi saggo anicco addhuvo, na ettha chandarāgo kātabbo"ti dassanatthaṃ "appassādā kāmā bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo"ti 6- ādinā nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṅkilesaṃ kathesi. Tattha ādīnavoti doso. Okāroti avakāro lāmakabhāvo. Saṅkilesoti tehi sattānaṃ saṃsāre saṅkilissanaṃ. Yathāha "saṅkilissanti 7- vata bho sattā"ti. 8- Evaṃ kāmādīnavena tajjetvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesīti, pabbajjāya guṇaṃ pakāsesīti attho. Sesaṃ ambaṭṭhasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayañceva uttānatthañca. [77] Alatthunti kathaṃ alatthuṃ? ehibhikkhubhāvena. Bhagavā kira tesaṃ Iddhimayapattacīvarassūpanissayaṃ olokento anekāsu jātīsu cīvaradānādīni disvā @Footnote: 1-2 Ma. sīlasadisā patiṭṭhā. 3 cha.Ma. sīlakusumapiḷandhanaṃ. @4 cha.Ma. niccaṃ sampattiyo labbhanti, i. niccaṃ na dissati 5 cha.Ma.,i. paṭilabhanti @6 Ma.mū. 12/177/136 cūḷadukkhakkhandhasutta, Ma.Ma. 13/42/29 potaliyasutta. @7 cha.Ma., i. kilisusanti 8 Ma.Ma. 13/351/335 aṅgulimālasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Etha bhikkhavoti ādimāha. Te tāvadeva bhaṇḍū kāsāyavasanā aṭṭhahi bhikkhuparikkhārehi sarīre paṭimukkeheva 1- vassasatikattherā viya bhagavantaṃ namassamānāva nisīdiṃsu. Sandassesīti ādīsu idhalokatthaṃ sandassesi, paralokatthaṃ sandassesi. Idhalokatthaṃ dassento aniccanti dassesi, dukkhanti dassesi, anattāti dassesi, khandhe dassesi, dhātuyo dassesi, āyatanāni dassesi, paṭiccasamuppādaṃ dassesi, rūpakkhandhassa udayaṃ dassento pañca lakkhaṇāni dassesi, tathā vedanākkhandhādīnaṃ, tathā vayaṃ dassentoti 2- udayabbayavasena paññāsalakkhaṇāni dassesi, paralokatthaṃ dassento nirayaṃ dassesi, tiracchānayoniṃ, pittivisayaṃ, 3- asurakāyaṃ, tiṇṇaṃ kusalānaṃ vipākaṃ, channaṃ devalokānaṃ, navannaṃ brahmalokānaṃ sampattiṃ dassesi. Samādapesīti catupārisuddhisīladhutaṅgadasakathāvatthuādike 4- kalyāṇadhamme gaṇhāpesi. Samuttejesīti suṭṭha uttejesi, abbhussāhesi. Idhalokatthañca paralokatthañca tāsetvā 5- tāsetvā 5- adhigataṃ viya katvā kathesi. Dvattiṃsakammakaraṇapañcavīsatimahābhayappabhedaṃ hi idhalokatthaṃ buddhe bhagavati tāsetvā tāsetvā kathayante pacchābāhuṃ 6- gāḷhabandhanaṃ bandhitvā cātummahāpathe pahārasatena tāletvā 7- dakkhiṇadvārena nīyamāno viya āghātanagaṇḍikāya ṭhapitasīso viya sūle uttāsito viya mattahatthinā maddiyamāno viya ca uttasanto 8- hoti. Paralokatthañca kathayante nirayādīsu nibbatto viya devalokasampattiṃ anubhavamāno viya ca hoti. Sampahaṃsesīti paṭiladdhaguṇena modesi, 9- mahānisaṃsaṃ katvā kathesīti attho. Saṅkhārānaṃ ādīnavanti heṭṭhāpaṭhamamaggādhigamatthaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ kathesīti, idha pana uparimaggādhigamatthaṃ "aniccā bhikkhave saṅkhārā addhuvā @Footnote: 1 cha.Ma. sarīrapaṭimukkeheva, 2 cha.Ma. dassentopi. 3 cha.Ma., i. pettivisayaṃ. @4 cha.Ma......terasadhutaṅga.... 5 i. tāpetvā tāpetvā evamuparipi @6 cha.Ma., i. pacchābāhaṃ. 7 cha.Ma., i. tāḷetvā @8 cha.Ma. saṃviggo, i. satto. 9 cha.Ma., i. codesi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Anassāsikā, yāvañcidaṃ bhikkhave alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ alaṃ vimuccitun"ti 1- ādinā nayena saṅkhārānaṃ ādīnavañca lāmakabhāvañca tappaccayañca kilamathaṃ pakāsesi. Yathā ca tattha nekkhamme, evamidha "santamidaṃ bhikkhave nibbānaṃ nāma paṇītaṃ tāṇaṃ leṇan"ti ādinā nayena nibbāne ānisaṃsaṃ pakāsesi. Mahājanakāyapabbajjāvaṇṇanā [78] Mahājanakāyoti tesaṃyeva dvinnaṃ kumārānaṃ upaṭṭhākajanakāyo. [80] Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma dhammañcāti saṃghassa aparipuṇṇattā dvevācikameva saraṇaṃ agamaṃsu. [81] Alatthunti pubbe vuttanayeneva ehibhikkhubhāveneva alatthuṃ. Ito annatare pabbajitavārepi eseva nayo. Cārikānujānanavaṇṇanā [86] Parivitakko udapādīti kadā udapādīti? sambodhito sattasaṃvaccharāni sattamāse sattadivase 2- atikkamitvā udapādi. Bhagavā kira pitu saṅgahaṃ karonto vihāsi. Rājāpi cintesi "mayhaṃ jeṭṭhaputto nikkhamitvā buddho jāto, dutiyaputto me nikkhamitvā aggasāvako jāto, purohitaputto dutiyasāvako 3- ime ca avasesā bhikkhū gihikālepi mayhaṃ puttameva parivāretvā vicariṃsu. Ime pubbe 4- idānipi mayhaṃyeva bhārā, 5- ahameva te 6- catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, aññesaṃ okāsaṃ na dassāmī"ti vihāradvārakoṭṭhakato paṭṭhāya yāva rājagehadvārā ubhayato khadirapākāraṃ kāretvā kilañjehi chādāpetvā vatthehi paṭicchādāpetvā upari ca chādāpetvā suvaṇṇatārakavicittaṃ samosarita- tālakkhandhamattavividhapupphadāmavitānaṃ 7- kāretvā heṭṭhā bhūmiyaṃ cittattharehi 8- @Footnote: 1 saṃ. ni. 16/124/172 tiṇakaṭṭhasutta, aṅ sattaka 23/63/102 sattasuriyasutta. (sayā) @2 i. satta ca divase. 3 cha.Ma. dutiyaaggasāvako. 4 cha.Ma. ime sabbe 5 cha.Ma. bhāro. @6 cha.Ma. ahameva ca ne. 7 cha.Ma. samolambita.... 8 cha.Ma. cittattharaṇehi, @ i. bhūmiṃ vicitrattharanehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Attharāpetvā 1- anto ubhosu passesu mālāvacchake 2- puṇṇaghaṭe, sakalamaggavāsatthāya ca gandhantare pupphāni, pupphantare gandhe ca ṭhapāpetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi. Bhagavā bhikkhusaṃghaparivuto antosāṇiyāva rāgehaṃ gantvā bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ paccāgacchati. Añño koci daṭṭhumpi na labhati, kuto pana bhikkhaṃ vā dātuṃ, pūjaṃ vā kātuṃ, dhammaṃ vā sotuṃ. Nāgarā cintesuṃ "ajja satthuno loke uppannassa sattamāsādhikāni sattasaṃvaccharāni, mayañca 3- daṭṭhumpi na labhāma, pageva bhikkhaṃ vā dātuṃ, pūjaṃ vā kātuṃ, dhammaṃ vā sotuṃ, rājā `mayhaṃyeva buddho, mayhaṃyeva dhammo, mayhaṃyeva saṃgho'ti mamāyitvā sayameva upaṭṭhahati, 4- satthā ca uppajjamāno sadevakassa lokassa atthāya hitāya uppanno. Na hi raññova nirayo uṇho assa, aññesaṃ nīluppalavarasadiso. Tasmā rājānaṃ vadāma. Sace no satthāraṃ deti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce deti, raññā saddhiṃ yujjhitvāpi saṃghaṃ gahetvā dānādīni puññāni karoma. Na sakkā kho pana suddhanāgareheva 5- evaṃ kātuṃ, ekaṃ jeṭṭhakaṃ purisaṃpi gaṇhāmā"ti. Te senāpatiṃ upasaṅkamitvā tasseva tamatthaṃ ārocetvā "sāmi kiṃ amhākaṃ pakkho hoti, 6- udāhu rañño"ti āhaṃsu. So "ahaṃ tumhākaṃ pakkho homi, apica kho pana paṭhamadivaso mayhaṃ dātabbo pacchā tumhākaṃ vāro"ti. Te sampaṭicchiṃsu. So rājānaṃ upasaṅkamitvā "nāgarā deva tumhākaṃ kupitā"ti āha. Kimatthaṃ tātāti. Satthāraṃ kira tumheva upaṭṭhahatha, amhe na labhāmāti sace idānipi labhanti, na kuppanti, alabhantā tumhehi saddhiṃ yujjhitukāmā devāti. Yujjhāmi tāta, na bhikkhusaṃghaṃ demīti. Deva tumhākaṃ dāsā tumhehi saddhiṃ yujjhāmāti vadanti, tumhe kaṃ gaṇhitvā yujjhissathāti. Nanu tvaṃ senāpatīti. Nāgarehi vinā na samattho ahaṃ devāti. Tato rājā "balavanto nāgarā senāpatipi tesaññeva pakkho"ti ñatvā "aññānipi sattamāsādhikāni @Footnote: 1 cha.Ma., i. santharāpetvā 2 i. mālāsañcite. @3 i. māsañca. 4 cha.Ma. upaṭṭhahi, i. upaṭṭhāti @5 Ma. i. yuddhaṃ nāgareheva 6 cha.Ma., i. hosi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Satta saṃvaccharāni mayhaṃ bhikkhusaṃghaṃ dadantū"ti āha. Nāgarā na sampaṭicchiṃsu. Rājā cha vassāni, pañca, 1- cattāri, tīṇi, dve, ekavassaṃ hāpeti. 2- Evaṃ hāpentepi na sampaṭicchiṃsu. Aññe satta divaseti 3- yāci. Nāgarā "atikakkhaḷaṃ dāni raññā saddhiṃ kātuṃ na vaṭṭatī"ti anujāniṃsu. Rājā sattamāsādhikānaṃ sattannaṃ saṃvaccharānaṃ sajjitaṃ dānamukhaṃ sattannameva divasānaṃ visajjetvā cha divase kesañci apassantānaññeva dānaṃ datvā sattame divase nāgare pakkosāpetvā "sakkhissatha tātā evarūpaṃ dānaṃ dātun"ti āha. Tepi "nanu amheyeva nissāya taṃ devassa uppannan"ti vatvā "sakkhissāmā"ti āhaṃsu. Rājā piṭṭhihatthena assūni puñchamāno bhagavantaṃ vanditvā "bhante ahaṃ aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ aññassa bhāraṃ akatvā yāvajīvaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmīti cintesiṃ, nāgarānaṃ 4- dāni me anuññātā, nāgarā hi `mayaṃ dānaṃ dātuṃ na labhāmā'ti kuppanti, bhagavā sve paṭṭhāya tesaṃ anuggahaṃ karothā"ti āha. Atha dutiyadivase senāpati mahādānaṃ sajjetvā "ajja yathā añño koci ekabhikkhampi na deti, evaṃ rakkhathā"ti samantā purise ṭhapesi. Taṃdivasaṃ seṭṭhibhariyā rodamānā dhītaraṃ āha "sace amma tava pitā jīveyya, ajjāhaṃ paṭhamaṃ dasabalaṃ bhojeyyan"ti. Sā taṃ āha "amma mā cintayi, ahaṃ tathā karissāmi, yathā buddhappamukho bhikkhusaṃgho paṭhamaṃ amhākaṃ bhikkhaṃ paribhuñjissatī"ti. Tato satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā nirudakapāyāsassa pūretvā sappimadhusakkarādīhi abhisaṅkharitvā aññissā 5- pātiyā pātiṃ paṭikujjitvā taṃ sumanamālāguṇehi parikkhipitvā mālāguṇasadisaṃ katvā bhagavato gāmaṃ pavisanavelāya sayameva ukkhipitvā dhātīgaṇaparivutā gharā 6- nikkhami. Antarāmagge senāpatiupaṭṭhākā "amma mā ito agamāsī"ti vadanti. Mahāpuññā nāma manāpakathā honti, na ca tesaṃ @Footnote: 1 i. pañcavassānīti, evaṃ hāpetvā aññe sattadivase yāci. @2 cha.Ma. ekavassanti hāpesi. 3 cha.Ma.,i. itisaddo na dissati @4 cha.Ma.,i. nāgarā na dāni. 5 cha.Ma. aññāya pātiyā paṭikujjitvā, @ i. taṃ aññissā pātiyā paṭikujjitvā. 6 cha.Ma. dāsigaṇaparivutānagaRā.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

Punappunaṃ bhaṇantānaṃ kathā paṭikkhipituṃ sakkā hoti. Sā "cūḷapitā mahāpitā mātulā kissa tumhe gantuṃ na dethā"ti āha. Senāpatinā "aññassa kassaci khādanīyaṃ bhojanīyaṃ dātuṃ mā dethā"ti ṭhapitamhā ammāti. Kiṃ pana me hatthe khādanīyaṃ bhojanīyaṃ passathāti. Mālāguḷaṃ passāmāti. Kiṃ tumhākaṃ senāpati mālāguḷapūjaṃpi kātuṃ na detīti. Deti ammāti. Tenahi apethāti 1- bhagavantaṃ upasaṅkamitvā mālāguḷaṃ 2- gaṇhāpetha bhagavāti āha. Bhagavā ekaṃ senāpatissūpaṭṭhākaṃ oloketvā mālāguḷaṃ gaṇhāpesi. Sā bhagavantaṃ vanditvā "bhagavā bhavābhave 3- nibbattiyaṃ me sati paritassanajīvitaṃ nāma mā hotu, ahaṃ 4- sumanamālā viya nibbattaṭṭhāne 5- piyā manāpāva homi, nāmena ca sumanāyevā"ti patthanaṃ katvā satthārā "sukhinī hohī"ti vuttā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Bhagavā senāpatissa gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi. Senāpati yāguṃ gahetvā upagañchi, satthā pattaṃ pidahi. Nisinno bhante bhikkhusaṃghoti. Atthi no eko antarā 6- piṇḍapāto laddhoti. So mālaṃ apanetvā piṇḍapātaṃ addasa. Cūḷūpaṭṭhāko āha "sāmi mālāti maṃ vatvā mātugāmo vañcesī"ti. Pāyāso bhagavantaṃ ādiṃ katvā sabbesaṃ bhikkhūnaṃ pahosi. Senāpatipi attano deyyadhammaṃ adāsi. Satthā bhattakiccaṃ katvā maṅgalaṃ vatvā pakkāmi. Senāpati "kā nāma sā piṇḍapātamadāsī"ti pucchi. Saṭṭhidhītā sāmīti. Sapaññā sā itthī, evarūpāya ghare vasantiyā purisassa saggasampatti nāma na dullabhāti taṃ ānetvā jeṭṭhakaṭṭhāne 7- ṭhapesi. Punadivase nāgarā dānamadaṃsu, punadivase rājāpīti 8- evaṃ ekantarikāya dānaṃ dātuṃ ārabhiṃsu, rājāpi cārapurise 9- ṭhapetvā nāgarehi dinnadānato atirekataraṃ deti, nāgarāpi tatheva katvā raññā dinnadānato atirekataraṃ. Rājagehe nāṭakitthiyo daharasāmaṇere vadanti "gaṇhatha tātā, na gahapatikānaṃ @Footnote: 1 cha.Ma.. apetha apethāti. 2 ka. mālāguṇaṃ evamuparipi 3 i. bhavābhinibbattipaṃ @4 cha.Ma., i. ayaṃ 5 cha.Ma. nibbattanibbattaṭṭhāne 6 i. antarāmagge. @7 cha.Ma. jeṭṭhikaṭṭhāne. 8 cha.Ma., i rājāti, 9 cha.Ma., i. carapurise.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Gattavatthādīsu puñchitvā bāladārakānaṃ kheḷasiṅaghāṇikādidhovanahatthehi kataṃ, suciṃ paṇītaṃ katan"ti. Punadivase nāgarāpi daharasāmaṇere dadamānā vadanti "gaṇhatha tātā, na nagaragāmanigamādīsu saṅkaḍḍhitataṇḍulakhīradadhisappiādīhi, na aññesaṃ jaṅghasīsapiṭṭhiādīni bhañjitvā āharāpitehi kataṃ, jātisappikhīrādīhiyeva katanti. Evaṃ 1- sattasu saṃvaccharesu ca sattasu māsesu ca sattasu divasesu ca atikkantesu 1- atha bhagavato ayaṃ vitakko udapādi. Tena vuttaṃ "sambodhito satta saṃvaccharāni satta māsāni satta divasāni atikkamitvā udapādī"ti. [87] Aññataro mahābrahmāti dhammadesanaṃ āyācitabrahmāva. [89] Caturāsīti āvāsasahassānīti caturāsīti vihārasahassāni. Te sabbepi dvāsadasasahassabhikkhugaṇhanakā mahāvihārā abhayagiricetiyapabbatacittalapabbatamahāvihārasadisāva ahesuṃ. [90] Khantī paramaṃ tapoti adhivāsanakhanti nāma paramaṃ taPo. Tītikkhāti khantiyāeva vevacanaṃ, tītikkhāsaṅkhātā adhivāsanakhanti uttamaṃ tapoti attho. Nibbānaṃ paramanti sabbākārena pana nibbānaṃ paramanti vadanti buddhā. Na hi pabbajito parūpaghātīti yo adhivāsanakhantivirahitattā paraṃ upaghāteti bādheti ca hiṃsati 2- ca, so pabbajito nāma na hoti. Catutthapādo pana tasseva vevacanaṃ. "na hi pabbajito"ti etassa hi na samaṇo hotīti vevacanaṃ, parūpaghātīti etassa paraṃ viheṭhayantoti vevacanaṃ. Athavā parūpaghātīti sīlūpaghātī. Sīlaṃ hi uttamaṭṭhena paranti vuccati. Yo ca samaṇo paraṃ yaṅkiñci sattaṃ viheṭhayanto parūpaghātī hoti, attano sīlavināsako so pabbajito nāma na hotīti attho. Athavā yo adhivāsanakhantiyā abhāvato parūpaghātī hoti, paraṃ antamaso ḍaṃsamakasaṃpi sañcica jīvitā voropeti, so na hi pabbajito. Kiṃkāraṇā? malassa apabbājitattā. @Footnote: 1-1 i. evaṃ satta divasā gatā. 2 i. vihiṃsati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Pabbājayamattano malaṃ tasmā pabbajitoti vuccatīti 1- idaṃ hi pabbajitalakkhaṇaṃ. Yopi na heva kho upaghāteti na māreti, apica daṇḍādīhi viheṭheti, so paraṃ viheṭhayanto samaṇo nāma na hoti. Kiṃkāraṇā? vihesāya asamitattā. Samitattā hi pāpānaṃ samaṇoti pavuccatīti 2- Idaṃ hi samaṇalakkhaṇaṃ. Dutiyagāthāya sabbapāpassāti sabbākusalassa. Akaraṇanti anuppādanaṃ. Kusalassāti catubhūmikakusalassa. Upasampadāti paṭilābho. Sacittapariyodapananti attano cittajotanaṃ, taṃ pana arahattena hoti. Iti sīlasaṃvarena sabbapāpaṃ pahāya samathavipassanāhi kusalaṃ sampādetvā arahattaphalena cittaṃ pariyodāpetabbanti etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhi. 3- Tatiyāgāthāya anūpavādoti vācāya kassaci anūpavadanaṃ. Anūpaghātoti kāyena upaghātassa akaraṇaṃ. Pāṭimokkheti yantaṃ paatimokkhaṃ, atipamokkhaṃ, uttamasīlaṃ, pāti vā sugativisesehi 4- mokkheti ca 5- duggatibhayehi, yo vā naṃ pāti, taṃ mokkhetīti "pāṭimokkhan"ti vuccati, tasmiṃ pāṭimokkhe ca saṃvaro. Mattaññutāti paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā. Pantañca sayanāsananti sayanāsanañca saṅghaṭṭanavirahitanti attho. Tattha dvīhiyeva paccayehi catupaccayasantoso dīpito hotīti veditabbo. Etaṃ buddhānasāsananti etaṃ parassa anūpavadanaṃ anūpaghātanaṃ pāṭimokkhe saṃvaro paṭiggahaṇaparibhogesu mattaññutā aṭṭhasamāpattivasībhāvāya vivittasenāsanasevanañca buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhīti. Imā pana sabbabuddhānaṃ pāṭimokkhuddesagāthā hontīti veditabbā. Devatārocanavaṇṇanā [91] Ettāvatā ca iminā vipassissa bhagavato apadānānusārena vitthārakathanena "tathāgatassevesā bhikkhave dhammadhātu supaṭividdhā"ti evaṃ vuttāya @Footnote: 1 khu.dha. 25/388/84 aññatarapabbajitavatthu 2 khu.dha. 25/265/62 hatthakavatthu. @3 cha.Ma. anusiṭṭhīti 4 cha.Ma. agativisesehi, i. sugatibhayehi. @5 cha.Ma., i. casaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Dhammadhātuyā supaṭividdhabhāvaṃ pakāsetvā idāni "devatāpi tathāgatassa etamatthaṃ ārocesun"ti vuttaṃ devatāārocanaṃ pakāsetuṃ ekamidāhanti ādimāha. Tattha subhagavaneti 1- evaṃnāmake vane. Sālarāmūleti vanappatijeṭṭhakassa mūle. Kāmacchandaṃ virājetvāti anāgāmimaggena mūlasamugghātavasena virājetvā. Yathā ca vipassissa, evaṃ sesabuddhānaṃpi sāsane vuṭṭhabrahmacariyā devatā ārocayiṃsu, pāli pana vipassissa ceva amhākañca bhagavato vasena āgatā. [92] Tattha attano sampattiyā na hāyanti na vihāyantīti avihā. Na kañci sattaṃ tapantīti atappā. Sundaradassanā abhirūpā pāsādikāti sudassā. Suṭṭhu passanti, sundarametesaṃ vā dassananti sudasSī. Sabbeheva ca guṇehi 2- bhavasampattiyā ca jeṭṭhā, natthettha kaniṭṭhāti akaniṭṭhā. Idha ṭhatvā bhāṇavārā samodhānetabbā. Imasmiṃ hi sutte vipassissa bhagavato apadānavasena tayo bhāṇavārā vuttā. Yathā ca vipassissa, evaṃ sikhiādīnaṃpi apadānavasena vuttāva. Pāli pana saṅkhittā. Iti sattannaṃ buddhānaṃ vasena amhākaṃ bhagavatā ekavīsati bhāṇavārā kathitā. Tathā avihehi. Tathā atappehi. Tathā sudassehi. Tathā sudassīhi. Tathā akaniṭṭhehīti. Sabbaṃpi chabbīsatībhāṇavārasataṃ hoti. Tepiṭake buddhavacane aññaṃ suttaṃ chabbīsatibhāṇa- vārasataparimāṇaṃ nāma natthi, suttantarājā nāma ayaṃ suttantoti veditabbo. Ito paraṃ anusandhidvayaṃpi niyyātento. [94] Iti kho bhikkhaveti ādimāha. Taṃ sabbaṃ uttānatthamevāti. Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya mahāpadānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā paṭhamaṃ. @Footnote: 1 ka. subhavaneti. 2 cha.Ma., i. saguṇehi.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 1-77. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=1&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=1&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]