ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 5 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.2)

                            Sumangalavilasini
                    dighanikayatthakatha  mahavaggavannana
                         ---------------
              namo  tassa  bhagavato  arahato  sammasambuddhassa.
                          1. Mahapadanasutta
                        pubbenivasapatisumyuttakatha
           [1] Evamme sutam .pe. Karerikutikayanti mahapadanasuttam.
       Tatrayum  anupubbapadavannana:- karerikutikayanti kareriti
varunarukkhassa namam, karerimandapo tassa kutikaya dvare thito, tasma
"karerikutika"ti vuccati, yatha kosambarukkhassa dvare thitatta "kosambakutika"ti.
Antojetavane kira karerikuti kosambakuti gandhakuti salalagharanti 1- cattari
mahagehani, ekekum satasahassapariccagena nipphannam. Tesu salalagharum ranna
pasenadina karitam, sesani anathapindikena karitani. Iti bhagava anathapindikena
gahapatina thambhanum upari karitaya devavimanakappaya karerikutikayam viharati.
Pacchabhattanti ekasanikakhalupacchabhattikanam patova 2- bhuttanam antomajjhantikepi 3-
pacchabhattameva, idha pana pakatibhattassa pacchato "pacchabhattan"ti adhippetam.
Pindapatapatikkantananti pindapatato patikkantanam, bhattakiccam nitthapetva
utthitananti attho.
      Karerimandalamaleti tasseva karerimandapassa avidure kataya
nisidanasalaya. So kira karerimandapo gandhakutikaya ca salaya ca antare hoti,
tasma gandhakutipi karerikutikapi salapi "karerimandalamalo"ti 4- vuccati.
Pubbenivasapatisamyuttati "ekampi jatim dvepi jatiyo"ti evam vibhattena
pubbenivutthakkhandhasantanasankhatena pubbenivasena saddhim yojetva pavattita.
Dhammiti dhammasamyutta.
@Footnote: 1 cha.Ma. salalagaranti              2 i. pato.
@3 cha.Ma. antomajjhanhikepi           4 cha.Ma., i..... malotipi
      Udapaditi aho acchariyam dasabalassa pubbenivasananam, pubbenivasam
nama ke anussaranti, ke nanussarantiti? titthiya anussaranti, savaka ca
paccekabuddha ca buddha ca anussaranti. Kataratitthiya anussaranti. Ye
aggappatta kammavadino, 1- tepi cattalisamyeva kappe anussaranti, na tato param. 2-
Savaka kappasatasahassam anussaranti. Dve aggasavaka asankheyyam 3- ceva
kappasatasahassanca. Paccekabuddha dve asankheyyani kappasatasahassanca. Buddhanam
pana ettakanti paricchedo natthi, yavatakam akankhanti, tavatakam anussaranti.
      Titthiya 4- khandhapatipatiya anussaranti, patipatim muncitva na
sakkonti. Patipatiya anussarantapi asannabhavam patva khandhappavattim na
passanti, jale patita sakuna 5- viya, kupe patita pangala viya ca honti.
Te tattha thatva "ettakameva, ito param natthi"ti ditthim ganhanti. Iti
titthiyanam pubbenivasanussaranam andhanam yatthikotigamanam viya hoti. Yatha hi
andha yatthikotiggahake satiyeva gacchanti, asati tattheva nisidanti, evameva
titthiya khandhapatipatiyava anussaritum sakkonti, patipatim visajjetva na
sakkonti.
      Savakapi khandhapatipatiyava anussaranti, asannabhavam patva
khandhappavattim na passanti. Evam santepi te vatte samsaranakasattanam khandhanam
abhavakalo nama natthi, asannabhave pana panca kappasatani pavattantiti
ettakam 6- kalam atikkamitva buddhehi dinnanaye thatva parato anussaranti,
seyyathapi ayasma sobhito. Dve aggasavaka pana paccekabuddha ca cutipatisandhim
oloketva anussaranti. Buddhanam cutipatisandhikiccam natthi, yam yam 7- thanam
passitukama honti, tam tadeva passanti.
      Titthiya ca pubbenivasam anussaramana attana ditthakatasutameva
anussaranti. Tatha savaka ca paccekabuddha ca. Buddha pana attana va parehi
va ditthakatasutam sabbameva anussaranti.
@Footnote: 1 cha.Ma. aggappattakammavadino.   2 i. na tato paranti natthi.
@3 cha.Ma. asankhyeyayanceva.      4 i. ye aggappatta kammavadino titthiya te.
@5 cha.Ma. kuntha, Ma. kunda.   6 cha.Ma., i. tattakam.  7 i. pana.
      Titthiyanam pubbenivasananam khajjopanakaobhasasadisam, 1- savakanam
padipobhasasadisam, aggasavakanam osadhitarakobhasasadisam, paccekabuddhanam
candobhasasadisam, buddhanam sahassasuriyamandalobhasasadisam. 2- Tassa ettakani jatisatani
jatisahassani jatisatasahassaniti va ettakani kappasatani kappasahassani
kappasatasahassaniti va natthi, yam kinci anussarantassa neva khalitam, na
patighato 3- hoti, avajjanapatibaddhameva akankhamanasikaracittuppadapatibaddhameva
hoti. Dubbalapattapute 4- vegakkhittanaraco viya sinerukute visatthaindavajiram viya
ca asajjamanameva gacchati. "aho mahantam bhagavato pubbenivasananan"ti evam
bhagavantamyeva arabbha katha uppanna, jata pavattati attho. Tam sabbampi
sankhepato dassetum "itipi pubbenivaso, itipi pubbenivaso"ti ettakameva
paliyam vuttam. Tattha itipiti evampi.
      [2] Assosi kho .pe. Atha bhagava anuppattoti ettha yam
vattabbam, tam brahmajalasuttavannanayam vuttameva. Ayameva hi viseso:- tattha
sabbannutananena assosi, idha dibbasotena. Tattha ca vannavannakatha
vippakata, idha pubbenivasakatha. Tasma bhagava "ime bhikkhu mama
pubbenivasananam arabbha gunam thomenti, pubbenivasananassa pana me nipphattim na
jananti, handa nesam tassa nipphattim kathetva dassami"ti agantva pakatiyapi
buddhanam nisiditva dhammadesanatthameva thapite tamkhanam 5- bhikkhuhi papphotetva
dinne varabuddhasane nisiditva "kaya nuttha bhikkhave"ti pucchaya ca "idha
bhante"tiadito pativacanassa 6- ca pariyosane tesam pubbenivasapatisamyuttam
dhammakatham 7- kathetukamo iccheyyatha notiadimaha.
      [3] Tattha iccheyyatha noti iccheyyatha nu. Atha nam pahatthamanasa
bhikkhu yacamana etassa bhagavatiadimahamsu. Tattha etassati etassa
dhammakathakaranassa.
@Footnote: 1 cha.Ma. khajjopanakakimiobhasasadisam.    2 cha.Ma. saradasuriYu....sadisam.
@3 cha.Ma. patighatam, i. patighato.     4 cha.Ma. dubbalapattaputo.
@5 cha.Ma. tamkhane.                 6 cha.Ma. adipativacanassa.  7 cha.Ma. dhammim katham.
      Atha bhagava tesam  yacanam gahetva kathetukamo "tenahi bhikkhave
sunatha"ti te sotavadhanasadhukamanasikaresu 1- niyojetva annesam asadharanam
chinnavatumakanussaranam pakasetukamo ito so bhikkhavetiadimaha.
      [4] Tattha yam vipassiti yasmim kappe vipasSi. Ayanhi "yan"ti
saddo "yam me bhante devanam tavatimsanam sammukha sutam sammukha patiggahitam,
arocemi tam bhagavato"tiadisu 2- paccattavacane dissati.
                 "yantam apucchimha akittayi no
                 annantam pucchama tadingha bruhi"ti 3-
      adisu upayogavacane. "atthanametam bhikkhave anavakaso, yam akissa
lokadhatuya"tiadisu 4- karanavacane. Idha pana bhummeti 5- datthabbo. Tena vuttam
"yasmim kappe"ti. Udapaditi dasasahassilokadhatum unnadento uppajji.
      Bhaddakappeti pancabuddhuppadapatimanditatta sundarakappe
sarakappeti bhagava imam kappam thomento evamaha. Yato patthaya kira amhakam
bhagavata abhiniharo kato, etasmim antare ekakappepi panca buddha nibbatta
nama natthi. Amhakam bhagavato abhiniharassa purato pana tanhankaro medhankaro
saranankaro dipankaroti cattaro buddha ekasmim kappe nibbattimsu. Tesam
uparimabhage 6- ekam asankheyyam buddhasunnameva ahosi.
      Asankheyyakappapariyosane pana kondanno nama buddho ekova
ekasmim kappe uppanno. Tatopi asankheyyam buddhasunnameva ahosi. Asankheyya-
kappapariyosane sumangalo 7- sumano revato sobhitoti cattaro buddha ekasmim kappe
uppanna. Tatopi asankheyyam buddhasunnameva ahosi. Asankheyyakappapariyosane
pana ito kappasatasahassadhikassa asankheyyassa upari anomadassi padumo
@Footnote: 1 cha.Ma. sotavadharanasadhukamanasikaresu   2 di. maha. 10/293/189/mahagovindasutta
@3 khu.su. 25/882/506 kalahavivadasutta, 25/1059/535 mettagumanavakapanha
@4 am. ekaka. 20/277/29 atthanapalipathamavagga  5 cha.Ma., i. bhummattheti.
@6 cha.Ma., i. orabhage evamuparipi        7 cha.Ma., i. mangalo.
Naradoti tayo buddha ekasmim kappe uppanna. Tatopi asankheyyam buddhasunnameva
ahosi. Asankheyyakappapariyosane pana ito kappasatasahassanam upari padumuttaro
bhagava ekova ekasmim kappe uppanno. Tassa orato ito timsakappasahassanam
upari sumedho sujatoti dve buddha ekasmim kappe uppanna. Tato
uparimabhage 1- ito attharasannam kappasahassanam upari piyadassi atthadassi
dhammadassiti tayo buddha ekasmim kappe uppanna. Atha ito catunavute
kappe 2- siddhattho nama buddho ekova ekasmim kappe uppanno. Ito
dvenavute 2- kappe tisso pusso dve buddha ekasmim kappe uppanna. Ito
ekanavute 2- kappe vipassi bhagava uppanno. Ito ekatimse kappe sikhi
vessabhuti dve buddha uppanna. Imasmim bhaddakappe kakusandho konagamano 3-
kassapo gotamo amhakam sammasambuddhoti cattaro buddha uppanna,
metteyyo uppajjissati. Evamayam kappo pancabuddhuppadapatimanditatta
sundarakappo sarakappoti bhagava imam kappam thomento evamaha.
      Kim panetam buddhanamyeva pakatam hoti, "imasmim kappe ettaka buddha
uppanna 4- va uppajjissantiva"ti, 4- udahu annesampi pakatam hotiti?
annesampi pakatam hoti. Kesam? suddhavasabrahmanam. Kappasanthitikalasminhi 5-
ekamasankheyyam ekanganam hutva thite lokasannivase lokassa santhanatthaya devo
vassitum arabhi. Aditova antaratthake himapato viya hoti. Tato kanamatta tilamatta
tandulamatta mugga masa badara amalaka elaluka kumbhanda alabumatta udakadhara
hutva anukkamena vaddhitva usabha dveusabha addhagavuta gavuta dvegavuta
addhayojana yojana dviyojana tiyojana dasayojana .pe. Satasahassayojanamatta hutva
kotisatasahassacakkavalabbhantare yava avinatthabarahamaloka 6- puretva titthanti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. orabhage.  2 cha.Ma. catunavutikappe.   3 cha.Ma., i. konagamano
@4-4 cha.Ma. uppanna va uppajjissantiti vati, i. uppanna va uppajjis-
@santiti va.   5 cha.Ma.,i. kappasanthanakalasminhi   6 Ma. akanitthabarahamaloka.
Atha tam udakam anupubbena bhassati, bhassante udake pakatidevalokatthanesu
devaloka patitthahanti, 1- tesam santhahanavidhanam visuddhimagge pubbenivasakathayam
vuttam. 2-
      Manussalokatthanam 3- pana patte udake dhammakarakassa mukhe 4- pihite
viya vatavasena tam udakam santitthati, udakapitthe uppalinipannam viya pathavi
santhati 5- mahabodhipallanko vinassamane loke paccha vinassati, santhahamane
pathamam santhahati. Tattha pubbanimittam hutva eko paduminigaccho uppajjati,
tassa sace tasmim kappe buddho nibbattissati, puppham uppajjati. No ce na
uppajjati, uppajjamananca 6- sace eko buddho nibbattissati, ekam uppajjati.
Sace dve, tayo, cattaro, panca buddha nibbattissanti, panca uppajjanti.
Tani ca kho ekasmimyeva nale kannikabaddhani hutva. Suddhavasabrahmano
  "ayama marisa pubbanimittam passissama"ti mahabodhipallankatthanam agacchanti.
Buddhanam anibbattanakappe puppham na hoti. Te pana apupphitam gaccham disva
  "andhakaro vata bho loke bhavissati, tamabhibhuta 7- satta apaye puressanti,
cha devaloka nava barhmaloka sunna bhavissanti"ti anattamana honti.
Pupphitakale pana puppham disva "sabbannubodhisattesu matu kucchim okkamantesu
nikkhamantesu sambujjhantesu dhammacakkam pavattentesu yamakapatihariyam karontesu
devorohanam karontesu ayusankharam ossajjantesu 8- parinibbayantesu
dasasahassacakkavalakampanadini patihariyani dakkhissama"ti ca, 9- "cattaro
apaya parihayissanti, cha devaloka nava barahamaloka paripurissanti"ti ca
attamana udanam udanenta attano attano brahmalokam gacchanti. Imasmim
pana kappe panca padumani uppajjimsu. Tesam nimittanam anubhavena cattaro
buddha uppanna, pancamo uppajjissatiti suddhavasabarahamanopi tani
padumani disva imamattham janimsu. Tena vuttam "annesampi pakatam hoti"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. santhahanti.  2 cha.Ma. vuttameva.  3 cha.Ma. manussalokasanthahanatthanam.
@4 cha.Ma. dhamakaranamukhe.       5 cha.Ma. santhahati.   6 i. uppajjamana.
@7 cha.Ma. mata mata, i. matamata.    8 i. vissajjantesu  9 i. ca saddo na dissati
                         Ayuparicchedavannana
      [5] "itipi bhagava ito so bhikkhave"tiadina nayena kappaparicchedavasena
pubbenivasam dassetva idani tesam buddhanam jatiparicchedadivasena
dassetum vipassi bhikkhavetiadimaha.
      Tattha ayuparicchede. Parittam lahukanti ubhayametam appakasseva
vevacanam. Yam hi appakam, tam parittam ceva lahukam ca hoti. Appam va bhiyyoti
vassasatato va upari appam, annam vassasatam appatva visam va timsam va
cattalisam va pannasam va satthim va vassani jivanti, 1- evam dighayuko pana
atidullabho, asuko kira evam ciram jivatiti tattha tattha gantvava 2- datthabbo
hoti. Tattha  visakha upasika visavassasatam jivati, 3- tatha pokkharasati brahmano
brahmayu brahmano selo brahmano bavariyabrahmano anandatthero
mahakassapattheroti. Anuruddhatthero pana vassasatanceva pannasanca vassani,
bakulatthero 4- vassasatanceva satthinca vassani. Ayam sabbadighayuko. Sopi dve
vassasatani na jivati. 3-
      Vipassiadayo pana sabbepi bodhisatta mettapubbabhagena
somanassasahagatananasampayuttaasankharikacittena matu kucchismim patisandhim ganhimsu, tena
cittena gahitaya patisandhiya asankheyyam ayu, iti sabbabuddha asankheyyayuka.
Te kasma asankheyyam na atthamsu? utubhojanavipattiya. Utubhojanavasena hi ayu
Hayatipi vaddhatipi.
      Tattha yada rajano adhammika honti, tada uparaja 5- senapati
setthi sakalanagaram sakalarattham adhammikameva hoti. Atha tesam arakkhadevata, tasam
devatanam mitta bhumma devata, 6- bhummadevatanam 7- mitta akasatthakadevata,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. jivati         2 cha.Ma., i. gantva
@3 i. jivi. evamuparipi       4 Si. bakkulatthero
@5 cha.Ma., i. uparajano,   6 cha.Ma. bhumatthadevata  7 cha.Ma., i. tasam devatanam
Akasatthakadevatanam mitta unhavalahaka devata, tasam mitta abbhavalahaka
devata, tasam mitta sitavalahaka devata, tasam mitta vassavalahaka devata,
tasam mitta catummaharajika devata, tasam mitta tavatimsa devata, tasam
mitta yama devatati evamadi evam yava bhavagga thapetva ariyasavake
sabbe deva brahmaparisapi 1- adhammika honti. Tasam adhammikataya visamam
candimasuriya pariharanti, vato yathamaggena na vayati, yathamaggena avayanto 2-
akasatthakavimanani khobheti, vimanesu khobhitesu devatanam kilanatthaya cittani
na namanti, devatanam kilanatthaya cittesu anamantesu situnhabhedo utu
yathakalena na sampajjati, tasmim asampajjante na ca samma devo vassati,
kadaci vassati, kadaci na vassati, katthaci vassati, katthaci na vassati, vassanto
pana 3- vappakale ankurakale nalakale pupphakale khiraggahanadikalesu yatha
yatha sassanam upakaro na hoti, tatha tatha vassati 4- ciram vigacchati ca, 4- tena
sassani visamapakani honti vigatagandhavannarasadisampattini 5- ekabhajane
pakkhittatandulesupi ekasmim padese bhattam uttandulam hoti ekasmim atikilinnam
ekasmim sampakam, 6- tam paribhuttam kucchiyampi tihakarehi gacchati. Tena satta
bahavabadha ceva honti appayuka ca. Evam tava utubhojanavasena ayu hayati. 7-
      Yada pana rajano dhammika honti, tada senapatiuparajanopi  8-
dhammika hontiti purimanayeneva yava barahamaloka sabbepi dhammika honti,
tesam dhammikatta samam candimasuriya pariharanti, yathamaggena vato vayati, 9-
akasatthakavimanani na khobheti, tesam asankhobhentanam 10- devatanam kilanatthaya
cittani namanti. Evam kalena utu sampajjati, devo samma vassati, vappakalato
patthaya sassanam upakaram karonto kale vassati, kale vigacchati. Tena
sassani samapakani sugandhani suvannani surasani ojavantani honti,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sabba devabrahmaparisapi.   2 cha.Ma.,i. ayathamaggena vayanto.
@3 cha.Ma.,i. vassantopi.    4-4 cha.Ma.,i. vassati ca vigacchati ca.   5 cha.Ma.,i.
@... rasadisampannani  6 cha.Ma. samapakam.  7. an. catukka. 21/70/85 adhammikasutta
@8 cha.Ma. uparaja nopi.  9 cha.Ma. yathamaggena vayanto.  10 cha.Ma. akhobha, i. asankhobhe.
Tehi sampaditabhojanam paribhuttampi samma paripakam gacchati, tena satta aroga
dighayuka honti. Evam utubhojanavasena ayu vaddhati.
      [7] Tattha vipassi bhagava asitivassasahassayukakale nibbatto,
sikhi 1- sattativassasahassayukakaleti idam anupubbena parihinasadisam katam, na pana
evam parihinam, vaddhitva vaddhitva parihinanti veditabbam. Katham? imasmim tava
bhaddakappe 2- kakusandho bhagava cattalisavassasahassayukakale nibbatto, ayuppamanam
panca kotthase katva cattari thatva pancame vijjamaneyeva parinibbuto.
Tam ayu parihayamanam dasavassakalam patva puna vaddhamanam asankheyyam hutva
tato parihayamanam timsavassasahassakale thitam, tada konagamano bhagava nibbatto.
Tasmimpi tatheva parinibbute tam ayu dasavassakalam patva puna vaddhamanam
asankheyyam hutva parihayitva visativassasahassakale thitam, tada kassapo bhagava
nibbatto. Tasmimpi tatheva parinibbute tam ayu dasavassakalam patva puna
vaddhamanam asankheyyam hutva parihayitva vassasatakalam pattam. Atha amhakam
sambuddho nibbatto. Evam anupubbena parihayitva parihayitva vaddhitva
vaddhitva parihinanti veditabbam. Tattha yam yam ayuvuddhippamanesu 3- manussesu
buddha nibbattanti, tesampi tam tadeva 4- ayupparimanam hotiti veditabbam.
                      Ayuparicchedavannana nitthita.
                         Bodhiparicchedavannana
      [8] Bodhiparicchede pana 5- pataliya muleti patalirukkhassa hettha.
Tassa pana pataliya khandho tamdivasam pannasaratano hutva abbhuggato,
sakha pannasaratanati ubbedhena ratanasatam ahosi. Tamdivasam ca sa patali
kannikabaddhehi viya pupphehi mulato patthaya ekacchanna 6- ahosi, dibbagandham
vayati. Na kevalanca tada ayameva pupphita, dasasahassacakkavale sabbapataliyo
@Footnote: 1 i. bhagava.      2 cha.Ma., i. kappe,    3 cha.Ma., i. ayuparimanesu.
@4 i. tesampi tattheva. 5 i. pana saddo na dissati    6 cha.Ma., i. ekasanchanna.
Pupphita. Na kevalanca pataliyo, dasasahassacakkavale sabbarukkhanam khandhesu
khandhapadumani, sakhasu sakhapadumani, latasu latapadumani, akasesu 1-
akasapadumani pupphitani, pathavitalam bhinditvapi mahapadumani utthitani.
Mahasamuddopi pancavannehi padumehi niluppalarattuppalehi ca sanchanno ahosi.
Sakaladasasahassacakkavalam dhmalakulam tattha tattha nibaddhapupphadamavisatthamalaguna-
vippakinnam 2- nanavannakusumasamujjalam nandanavanacittalatavanamissakavanaparusakavanasadisam 3-
ahosi. Puratthimacakkavalamukhavattiyam ussitaddhaja pacchimacakkavalamukhavattiyam 4-
abhihananti. Pacchimadakkhinauttaracakkavalamukhavattiyam ussitaddhaja
dakkhinacakkavalamukhavattim abhihananti. Evam annamannam sirisampannani 5- cakkavalani
ahesum. Abhisambuddhoti sakalam buddhagunavibhavasirim pativijjhamano cattari saccani
abhisambuddho.
      "sikhi bhikkhave bhagava araham sammasambuddho pundarikassa mule
abhisambuddho"tiadisupi iminava nayena vannana veditabba. Ettha pana
pundarikoti setambarukkho. Tassapi tadeva parimanam. Tamdivasanca sopi dibbagandhehi
pupphehi susanchanno ahosi. Na kevalanca pupphehi, phalehipi sanchanno ahosi.
Tassa ekato tarunani phalani, ekato majjhimani phalani, ekato natipakkani 6-
ekato supakkani pakkhittadibbojani viya surasani ojavantani 7- olambanti.
Yatha so, evam sakaladasasahassacakkavavale 8- pupphupaga rukkha pupphehi. Phalupaga
rukkha phalehi patimandita ahesum.
       Saloti salarukkho. Tassapi tadeva parimanam, tatheva pupphasirivibhavo
veditabbo. Sirisarukkhepi eseva nayo. Udumbararukkhe pupphani nahesum, phalavibhuti
panettha ambe vuttanayava. Tatha nigrodheva 9- tatha assatthevati. 10- Iti
sabbabuddhanam ekova pallanko, rukkha pana annepi honti. Tesu yassa yassa
@Footnote: 1 cha.Ma. akase.  2 cha.Ma.... malagulavippakinnam.  3 cha.Ma., i.... pharusakavanasadisam
@4 cha.Ma., i....mukhavatti.  5 cha.Ma. sirisampattani.   6 cha.Ma. phalani.
@7 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati      8 cha.Ma.... cakkavalesu.
@9-9 cha.Ma., i. va saddo na disasati.   10 cha.Ma. savakayugaparicchede.
Rukkhassa mule catumaggananasankhatam bodhim buddha pativijjhanti, so so bodhiti
vuccati. Ayam bodhiparicchedo nama.
                        Savakayugaparicchedavannana
      [9] Savakayugaparicchede pana khandatissanti khando ca tisso ca. Tesu
khando ekapitiko kanitthabhata, tisso purohitaputto. Khando pannaparamiya
matthakam patto, tisso samadhiparamiya. Agganti thapetva vipassim bhagavantam
avasesehi saddhim asadisagunataya uttamam. Bhaddayuganti aggatayeva bhaddayugam.
Abhibhusambhavanti abhibhu ca sambhavo ca. Tesu abhibhu pannaparamiya matthakam patto
sikhina bhagavata saddhim arunavatito brahmalokam gantva brahmaparisaya vividhani
patihariyani dassento dhammam desetva dasasahassilokadhatum andhakarena
pharitva "kim idan"ti sanjatasamveganam obhasam pharitva "sabbe me rupanca
passantu saddanca sunantu"ti adhitthahitva "arabhatha"ti 1- gathadvayam 2- bhananto
saddam saveti. Sambhavo samadhiparamiya matthakam patto ahosi.
      Sonuttaranti sono ca uttaro ca. Tesu 3- sono pannaparamim
paramim patto, uttaro samadhiparamim patto. 4- Vidhurasanjivanti vidhuro ca sanjivo
ca. Tesu vidhuro pannaparamim patto. 4- Sanjivo samadhiparamim patto samapajjanabahulo
ratutitthanadivatthanakutilenamandapadisu samapattibalena vayamanto. 5- Ekadivasam
aranne nirodham samapajji. Atha nam vanakammikadayo "mato"ti sallakkhetva
jhapesum. So yathaparicchedena samapattito vutthaya civarani papphotetva gamam
pindaya pavisi. Tadupadayeva nam "sanjivo"ti sanjanimsu. Bhiyyosuttaranti
bhiyyoso ca uttaro ca. Tesu bhiyyoso pannaya, uttaro samadhina aggo ahosi.
Tissabharadvajanti tisso ca bharadvajo ca. Tesu tisso pannaparamim patto,
bharadvajo samadhiparamim patto ahosi. Sariputtamoggallananti sariputto ca
@Footnote: 1 cha.Ma. arambhathati  2 sam. saga. 15/185 arunavatisutta  3 cha.Ma. tesupi.
@4-4 cha.Ma. patto ahosi. 5 cha.Ma. nayanto, i. vayapento.    6 i. patto ahosi.
Moggallano ca. Tesu sariputto pannavisaye, moggallano samadhivisaye aggo
ahosi. Aggasavakayugaparicchedo 1- nama.
                      Savakasannipataparicchedavannana
      [10] Savakasannipataparicchede vipassissa bhagavato pathamasannipato
caturangiko ahosi, sabbe ehibhikkhu, sabbe iddhiya nibbattapattacivara, sabbe
anamantitava agata, iti 2- te ca kho pananarase uposathadivase. Atha sattha
vijanim gahetva nisinno uposatham osaresi. Dutiye tatiye ca 3- eseva nayo.
Tatha sesanam buddhanam sabbasannipatesu. Yasma pana amhakam bhagavato
pathamabodhiyava 4- sannipato ahosi, idanca suttam aparabhage vuttam, tasma "mayham
bhikkhave etarahi eko savakanam sannipato"ti anitthapetva "ahosi"ti vuttam.
      Tattha addhaterasani bhikkhusataniti puranajatilanam sahassam, dvinnam
aggasavakanam parivarani addhateyyasataniti addhaterasasatani. Tattha dvinnam
aggasavakanam abhiniharato patthaya vatthum kathetva pabbajja dipetabba.
Pabbajitanam pana tesam mahamoggallano sattame divase arahattam patto.
Dhammasenapati pannarasame divase gijjhakutapabbatamajjhe sukarakhatalenapabbhare
bhagineyyassa dighanakhaparibbajakassa sajjite dhammayage vedanapariggahasuttante 5-
desiyamane desananusarena 6- anubujjhamanananam 6- pesetva savakaparaminanam
patto. Bhagava therassa arahattappattim natva vehasam abbhuggantva veluvane 7-
paccutthasi. 8- Thero "kuhim nukho bhagava gato"ti avajjento veluvane
patitthitabhavam natva sayampi vehasam abbhuggantva veluvaneyeva paccutthasi. Atha
bhagava patimokkham osaresi. Tam sannipatam sandhaya bhagava "addhaterasani
bhikkhusatani"ti aha. Ayam savakasannipataparicchedo nama.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. savakayugaparicchedo   2 cha.Ma.,i. itisaddo na dissati.   3 cha.Ma.,i.
@dutiyatatiyesupi.  4 cha.Ma.,i. pathamabodhiya eko.  5 Ma.Ma. 13/201-206/182 dighanakhasutta
@6-6 cha.Ma. desanam anubujjhamanam nanam. i. anubajjhamanam nanam,
@7 cha.Ma. veluvaneyeva.         8 cha.Ma., i. patitthasi.
                        Upatthakaparicchedavannana
      [11] Upatthakaparicchede pana 1- anandoti nibaddhupatthakabhavam
sandhaya vuttam. Bhagavato hi pathamabodhiyam anibaddha 2- upatthaka ahesum. 2- Ekada
nagasamalo pattacivaram gahetva vicari, ekada nagito, ekada upavano,
ekada sunakkhatto, ekada cundo samanuddeso, ekada sagato, ekada
meghiyo. Tattha ekada bhagava nagasamalattherena saddhim addhanamaggapatipanno
dvedhapatham patto. Thero magga okkamma "bhagava aham imina maggena
gacchami"ti aha. Atha nam bhagava "ehi bhikkhu imina maggena gacchama"ti
aha. So "handa bhagava tumhakam pattacivaram ganhatha, aham imina gaggena
gacchami"ti vatva pattacivaram bhumiyam 3- thapetum araddho. Atha nam bhagava
"ahara bhikkhu"ti vatva pattacivaram gahetva gato. Tassapi bhikkhuno itarena
maggena gacchato cora pattacivaranceva harimsu, sisam ca bhindimsu. So "bhagava
idani me patisaranam, na anno"ti cintetva lohitena galitena 4- bhagavato
santikam agami. 5- "kimidam bhikkhu"ti ca vutte tam pavuttim arocesi. Atha nam
bhagava "ma cintayi bhikkhu, etam 6- karanamyeva tam nivarayimha"ti 6- vatva tam
samassasesi.
      Ekada pana bhagava meghiyattherena saddhim pacinavamsamigadaye jantugamam
agamasi. Tatrapi meghiyo jantugame pindaya caritva naditire pasadikam
ambavanam disva "bhagava tumhakam pattacivaram ganhatha, aham tasmim ambavane
samanadhammam karomi"ti vatva bhagavata tikkhattum nivariyamanopi gantva
akusalavitakkehi ajjhapanno 7- paccagantva tam pavuttim arocesi. Tampi bhagava
"idameva te karanam sallakkhetva nivarayimha"ti vatva anupubbena savatthim
@Footnote: 1 cha.Ma., i. panasaddo na dissati.   2-2 i. nibaddha upatthaka nahesum.
@3 cha.Ma., i. chamayam.     4 cha.Ma., i. galitena.    5 cha.Ma. agamasi.
@6 cha.Ma. etamyeva te karanam sallakkhetva nivarayimha, i. etam karanamyeva te
@  nivarayimha.          7 cha.Ma. upadduto, anvasatto. i. anvasanno.
Agamasi. Tattha gandhakutiparivene pannattapavarabuddhasane 1- nisinno bhikkhusangha-
parivuto bhikkhu amantesi "bhikkhave idanimhi mahallako, `ekacce bhikkhu imina
maggena gacchama'ti vutte annena gacchanti, ekacce mayham pattacivaram bhumiyam 2-
nikkhipanti, mayham nibaddhupatthakam ekam bhikkhum janatha"ti. Bhikkhunam dhammasamvego
udapadi. Athayasma sariputto utthayasana bhagavantam vanditva "aham bhante
tumheyeva patthayamano satasahassakappadhikam asankheyyam paramiyo purayim, 3- nanu
madiso mahapanno upatthako nama vattati, aham upatthahissami"ti aha. Tam
bhagava "alam sariputta, yassam disayam tvam viharasi, asunnayeva 4- sa disa, tava
ovado buddhanam ovadasadiso, na me taya upatthakakiccam atthi"ti patikkhipi.
Etenevupayena mahamoggallanam adim katva asitimahasavaka utthahimsu. Te
sabbepi bhagava patikkhipi.
      Anandatthero pana tunhiyeva nisidi. Atha nam bhikkhu evamahamsu
"avuso ananda bhikkhusamgho upatthakatthanam yacati, tavampi yacahi"ti. So
aha "yacitva laddhupatthanam nama avuso kidisam hoti, kim mam sattha na
passati, sace rocessati, 5- anando mam upatthatuti vakkhati"ti. Atha
bhagava "na bhikkhave anando annena ussahetabbo, sayameva janitva mam
upatthahissati"ti aha. Tato bhikkhu "utthehi 6- avuso ananda dasabalam
upatthakatthanam yacahi"ti ahamsu. Thero utthahitva cattaro patikkhepe,
catasso ca ayacanati attha vare yaci.
      Cattaro patikkhepa nama:- "sace bhante bhagava attana laddham
panitam civaram na mayham dassati, pindapatam na dassati, ekagandhakutiyam vasitum na
dassati, nimantanam gahetva na gamissati, evaham bhagavantam upatthahissami"ti
vatva "kam panettha ananda adinavam addasa"ti 7- vutte "sacaham bhante
imani vatthuni labhissami, bhavissanti me vattaro `anando dasabalena laddham
panitacivaram paribhunjati, pindapatam paribhunjati, ekagandhakutiyam vasati, ekatova
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pannattavarabuddhasane.     2 cha.Ma. bhumiyanti na disasati.
@3 i. puresim.                     4 cha.Ma. asunnayeva me sa disa
@5 cha.Ma. rocissati.                 6 cha.Ma., i. utthahi  7 cha.Ma. passasiti
Nimantanam gacchati, etam labham labhanto tathagatam upatthati, ko evam upatthahato
bharo"ti. Ime cattaro patikkhepe yaci.
      Catasso ayacana nama:- "sace bhante bhagava maya gahitam
nimantanam gamissati, sacaham tirorattha tirojanapada bhagavantam datthum agataparisaya 1-
agatakkhaneeva bhagavantam dassetum lacchami, yada me kankha uppajjati,
tasmimyeva khane bhagavantam upasankamitum lacchami, yam bhagava mayham parammukha dhammam
deseti, tam agantva mayham kathessati, evaham bhagavantam upatthahissami"ti
vatva "kam panettha ananda anisamsam passasi"ti vutte "idha bhante saddha
kulaputta bhagavato okasam alabhanta mam evam vadanti `sve bhante ananda
bhagavata saddhim amhakam ghare bhikkham ganheyyatha'ti, sace bhante bhagava tattha
na gamissati, icchitakkhaneyeva parisam dassetum kankhanca vinodetum okasam na
lacchami, bhavissanti vattaro `kim anando dasabalam upatthati, ettakampissa
anuggaham bhagava na karoti'ti, bhagavato ca parammukha mam pucchissanti `ayam avuso
ananda gatha idam suttam idam jatakam kattha desitan'ti, sacaham tam na
sampadayissami, bhavissanti vattaro `ettakampi avuso na janasi, kasma tvam
chaya viya bhagavantam avijahanto digharattam vicarasi'ti, 2- tenaham parammukha
desitassapi dhammassa puna kathanam icchami"ti ima catasso ayacana yaci. Bhagavapi
tassa adasi.
      Evam ime attha vare gahetva nibaddhupatthako ahosi. Tasseva
thanantarassatthaya kappasatasahassam puritanam paraminam phalam papuniti. Tam imassa
nibaddhupatthakabhavam sandhaya "mayham bhikkhave etarahi anando bhikkhu upatthako
aggupatthako"ti aha. Ayam upatthakaparicchedo nama.
      [12] Pitiparicchedo uttanatthoyeva.
      Viharam pavisiti kasma viharam pavisi. Bhagava kira ettakam kathetva
cintesi "na tava maya sattannam buddhanam vamso nirantaram matthakam papetva
@Footnote: 1 cha.Ma. agatam parisam.        2 i. vicari.
Kathito, mayi 1- pana viharam pavitthe ime bhikkhu bhiyyoso mattaya
pubbenivasananam arabbha vannam kathayissanti. Athaham agantva nirantaram buddhavamsam
kathetva matthakam papetva dassami"ti bhikkhunam kathavarassa okasam datva
utthayasana viharam pavisi.
      Yancetam bhagava tantim kathesi, tattha kappaparicchedo jatiparicchedo
gottaparicchedo ayuparicchedo bodhiparicchedo savakayugaparicchedo
savakasannipataparicchedo upatthakaparicchedo pitiparicachedoti navime vara agata,
sambahulavaro na agato, anetva pana dipetabbo.
                            Sambahulavara
      sabbabodhisattanam hi ekasmim kulavamsanurupe putte jate nikkhamitva
pabbajitabbanti ayameva vamso ayam paveni. Kasma? sabbannubodhisattananhi
matu kucchim okkamanato patthaya pubbe vuttappakarani anekani patihariyani
honti, tatra nesam yadi neva jatanagaram na pita na mata 2- na bhariya na
putto pannayeyya, "imassa neva jatanagaram na pita .pe. Na putto
pannayati, devo va sakko va maro va brahma va esa manne,
devananca idisam patihariyam anacchariyan"ti  mannamano jano neva sotabbam
na saddahitabbam 3- manneyya, tato abhisamayo na bhaveyya, abhisamaye asati
niratthako 4- buddhuppado, aniyyanikam sasanam hoti. Tasma sabbabodhisattanam
  "ekasmim kulavamsanurupe putte jate nikkhamitva pabbajitabban"ti ayameva vamso
ayam paveni. Tasma puttadinam vasena sambahulavaro anetva dipetabbo.
                        Sambahulaparicchedavannana
      tattha:-
           samavattakkhandho atulo,            suppabuddho ca uttaro
           satathavaho vijitaseno,            rahulo bhavati sattamoti
ete tava sattannam buddhanam 5- anukmeneva      satta putta veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. ajja mayi          2 i. "na mata"ti na dissati.
@3 cha.Ma., i. saddhatabbam.    4 cha.Ma. niratthakova   5 cha.Ma. sattannampi bodhisattanam
      Tattha rahulabhadde tava jate pannam aharitva mahapurisassa
hatthe thapayimsu. Athassa tavadeva sakalasariram khobhetva puttasineho atthasi. So
cintesi "ekasmim tava jate evarupo puttasineho, parosahassam kira me
putta bhavissanti, tesu ekekasmim jate imam sinehabandhanam evam vaddhantam
dubbhijjam bhavissatiti 1- rahulo jato bandhanam jatan"ti aha. Tamdivasameva ca
rajjam pahaya nikkhanto. Esa nayo sabbesam puttuppattiyanti. Ayam puttaparicchedo.
      Suttana 2- sabbakama ca,       sucitta atha rocani 3-
      ruccatini 4- sunanda ca            bimba  bhavati sattamati
eta tesam sattannampi puttanam mataro ahesum. Bimba devi pana rahulakumare
jate rahulamatati pannayittha. Ayam bhariyaparicchedo.
      Vipassi kakusandhoti ime pana dve bodhisatta payuttaajannaratham
aruyha mahabhinikkhamanam nikkhamimsu. Sikhi konagamanoti ime dve hatthikkhandhavaragata
hutva nikkhamimsu. Vessabhu bodhisatto 5- suvannasivikaya nisiditva nikkhami.
Kassapo uparipasadamahatale nisinnova anapanacatutthajjhanam nibbattetva
jhana vutthaya tam jhanam padakam katva "pasado gantva 6- bodhimande otaratu"ti
adhitthasi. Pasado akasena gantva bodhimande otari. Mahapurisopi tato
otaritva bhumiyam thatva "pasado yathathaneyeva patitthatu"ti cintesi. So
yathathane patitthasi. Mahapurisopi satta divasani padhanam anuyunjitva bodhipallanke
nisiditva sabbannutananam 7- pativijjhi. Amhakam pana bodhisatto kanthakamaruyha 8-
nikkhantoti. Ayam yanaparicchedo.
     Vipassissa bhagavato yojanappamane padese viharo patitthito, 9-
sikhissa tigavute, vessabhussa addhayojane, kakusandhassa gavute, konagamanassa
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. bhavissati  2 cha.Ma. sutana i. sudhana  3 cha.Ma. rocini  4 cha.Ma. rucaggati.
@  i. rucaggatti    5 cha.Ma.,i. bodhisattoti na dissati.   6 cha.Ma. uggantva
@7 cha.Ma. sabbannutam  8 cha.Ma. kantakam assavaramaruyha,  9 cha.Ma., i. patitthasi.
Addhagavute, kassapassa visatiusabhe. Amhakam bhagavato pakatimanena solasakarise
rajamanena atthakarise padese viharo patitthitoti. Ayam viharaparicchedo nama.
      Vipassissa bhagavato ekaratanayama vidatthivitthara atthangulubbedha
suvannitthaka karetva culamsena chadetva viharatthanam kinimsu. Sikhissa
suvannayatthiphalehi chadetva kinimsu. Vessabhussa suvannahatthipadani karetva
tesam culamsena chadetva kinimsu. Kakusandhassa vuttanayeneva suvannitthakahi
chadetva kinimsu. Konagamanassa vuttanayeneva suvannakacchapehi chadetva
kinimsu. Kassapassa suvannakalihiyeva 1- chadetva kinimsu. Amhakanca 2- bhagavato
salakkhananam kahapananam culamsena 3- chadetva kinimsu. Ayam viharabhumiggahane 4-
paricchedo. 4-
      Tattha vipassissa bhagavato tatha bhumim kinitva viharam katva
dinnaupatthako punabbasumitto nama ahosi, sikhissa bhagavato 5- sirivaddho 6-
nama, vessabhussa sotthiyo nama, kakusandhassa accuto nama, konagamanassa
uggo nama, kassapassa sumano nama, amhakam pana bhagavato sudatto nama.
Sabbecete gahapatimahasala setthino ahesunti. Ayam upatthakaparicchedo
nama.
      Aparani cattari avijahitatthanani nama honti. Sabbabuddhanam hi
bodhipallanko avijahito, ekasmimyeva thane hoti. Dhammacakkappavattanam isipatane
migadaye avijahitameva hoti. Devorohanakale sankassanagaradvare pathamapadagandita 7-
avijahitava hoti. Jetavane gandhakutiya cattari mancapadatthanani
avijahitaneva honti, viharo pana khuddakopi mahantopi hoti, viharopi na
vijahatiyeva. 8- Nagaram pana vijahati. Yada nagaram pacinato hoti, tada viharo
@Footnote: 1 cha.Ma. suvannakattihi, i. suvannakatathihi.   2 cha.Ma. ca saddo na dissati.
@3 cha.Ma., i. culamseneva           4-4 cha.Ma. viharabhumiggahanadhanaparicchedo.,
@  i. viharabhumigahane dhanaparicchedo.   5 cha.Ma., i. bhagavatoti na dissati.
@6 cha.Ma. sirivaddhano, i. sirivaddhako.  7 cha.Ma. pathamapadaganthika, i. pathamapadaganthi.
@8 cha.Ma. vijahitoyeva
Pacchimato. Yada nagaram dakkhinato, tada viharo uttarato. Yada nagaram pacchimato
tada viharo pacinato, yada nagaram uttarato tada viharo dakkhinatoti 1-
idani pana nagaram uttarato, viharo dakkhinato.
      Sabbabuddhanam ca ayuvemattam pamanavemattam kulavemattam padhanavemattam
rasmivemattanti panca vemattani honti. Ayuvemattam nama keci
dighayuka honti, keci appayuka. Tada hi dipankarassa vassasatasahassam
ayuppamanam ahosi, amhakam bhagavato vassasatam ayuppamanam.
      Pamanavemattam nama keci digha honti, keci rassa. Tatha hi
dipankaro asitihattho ahosi, sumano navutihattho, amhakam pana bhagava
attharasahattho.
      Kulavemattam nama keci khattiyakule nibbattanti, keci brahmanakule.
Padhanavemattam  nama kesanci padhanam ittarakalameva hoti, yatha kassapassa
bhagavato. Kesanci addhaniyam yatha amhakam bhagavato.
      Rasmivemattam nama sumangalassa 2- bhagavato sarirarasmi dasasahassilokadhatuppamana
ahosi. Amhakam bhagavato samanta byamamatta. Tatra rasmivemattam
ajjhasayapatibaddham. Yo yattakam icchati, tassa tattakam sarirappabha pharati. Sumangalassa
pana niccampi dasasahassilokadhatum phalatuti ajjhasayo ahosi. Patividdhagunesu pana
katthaci 3- vemattam nama natthi.
      Aparam amhakamyeva bhagavato sahajataparicchedanca nakkhattaparicchedanca
dipesum. Sabbannubodhisattena kira saddhim rahulamata anandatthero channo
kanthako 4- nidhikumbhiyo 5- mahabodhi kaludayiti imani satta sahajatani. Mahapuriso
ca uttarasalhanakkhatteyeva 6- matu kucchiyam 7- okkami, mahabhinikkhamanam
@Footnote: 1 cha.Ma. itisaddo na dissati.   2 cha.Ma. mangalassa. evamuparipi  3 cha.Ma. kassaci
@4 cha.Ma. kantako, i. kanthako   5 cha.Ma. nidhikumbho, i. nidhikumbhi.
@6 cha.Ma. uttarasalhanakkhatteneva.  7 cha.Ma., i. matukucchim
Nikkhami, dhammacakkam pavattesi, yamakapatihariyam akasi. Visakhanakkhattena jato ca
abhisambuddho ca parinibbuto ca. Maghanakkhattenassa savakasannipato ca ahosi
ayusankharossajjananca. Assayujanakkhattena devorohananti ettakam aharitva
dipetabbam. Ayam sambahulavaraparicchedo nama.
      [13] Idani atha kho tesam bhikkhunantiadisu te bhikkhu "avuso
pubbenivasassa nama ayam gati, yam panidam 1- cutito patthaya patisandhiarohanam.
Yam pana idam patisandhito patthaya pacchamukham nanam pesetva cutim gantabbam,
idam atigarukam. Akase padam dassenato viya bhagava katheti"ti 2- ativimhayajata
hutva "acchariyam avuso"tiadini vatva puna aparampi karanam dassenta 3-
"yatra hi nama tathagato"tiadimahamsu.
      Tattha yatra hi namati acchariyatthe nipato, yo nama tathagatoti
attho. Chinnapapanceti ettha papanca nama tanha mano ditthiti ime tayo
kilesa. Chinnavatumeti ettha  vatumanti kusalakusalakammavattam vuccati.
Pariyadinnavatteti tasseva vevacanam, pariyadinnasabbakammavatteti attho.
Sabbadukkhavitivatteti sabbam vipakavattasankhatam dukkham vitivatte. Anussarissatiti
idam yatra hiti nipatavasena anagatavacanam, attho panettha atitavasena veditabbo.
Bhagava hi te buddhe anussari, na idani anussarissatiti. Evamsilati maggasilena
phalasilena lokiyalokuttarasilena evamsila. Evamdhammati ettha samadhipakkhava
dhamma adhippeta, maggasamadhina phalasamadhina lokiyalokuttarasamadhina evamsamadhinoti
attho. Evampannati maggapannadivaseneva evampanna. Evamvihariti ettha
pana hettha samadhipakkhanam dhammanam gahitatta viharo gahitova, puna kasma
gahitameva ganhatiti ce. Na idam gahitameva, idam hi nirodhasamapattiparidipanattham
vuttam. Tasma evam nirodhasamapattivihari te bhagavanto ahesunti attho
datthabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. panasaddo na dissati.  2 cha.Ma. kathesi"ti.  3 cha.Ma., i. dassento.
     Evam vimuttati ettha vikkhambhanavimuttitadangavimuttisamucchedavimuttipatip-
passaddhivimuttinissaranavimuttiti pancavidha vimutti. Tattha atthasamapattiyo sayam
vikkhambhitehi nivaranadihi vimuttatta vikkhambhanavimutatiti sankhayam 1- gacchanti.
Aniccanupassanadika satta anupassana sayam tassa tassa paccanikangavasena
paricchinnatta 2- tehi niccasannadihi vimuttatta tadangavimuttiti sankhyam
gacchanti. Cattaro ariyamagga sayam samucchinnehi kilesehi vimuttatta
samucchedavimtatiti sankhyam gacchanti. Cattari samannaphalani magganubhavena kilesanam
patippassaddhante uppannatta patippassaddhivimuttiti sankhyam gacchanti.
Nibbanam sabbakilesehi nissaranatta 3- apagatatta dure thitatta nissaranavimuttiti
sankhyam gacchatiti 4- imasam pancannam vimuttinam vasena "evam vimutta"ti ettha
attho datthabbo.
      [14] Patisallana vutthitoti ekibhava vutthito.
      [16] Ito so bhikkhaveti ka 5- anusandhi? idanhi suttam "tathagatassevesa 5-
Bhikkhave dhammadhatu supatividdha"ti ca "devatapi tathagatassa etamattham
arocesun"ti ca imehi dvihi padehi araddhanti. 6- Tattha devataarocanapadam
suttantapariyosane devacarikaya kolahalam dassento vicaressati.
Dhammadhatupadanusandhivasena pana ayam desana araddha. Tattha khattiyo jatiyatiadini
ekadasa padani nidanakande vuttanayeneva veditabbani.
                        Bodhisattadhammatavannana
      [17] Athakho bhikkhave vipassi bodhisattotiadisu pana vipassiti.
Tassa namam, tam ca kho vividhe atthe passanakusalataya laddham. Bodhisattoti
panditasatto bujjhanakasatto. Bodhisankhatesu va catusu maggesu satto asatto
laggamanasoti bodhisatto. Sato sampajanoti ettha satoti satiyeva.
@Footnote: 1 i., Si. sankham evamuparipi     2 cha.Ma., i. pariccattahi.
@3 cha. Ma., i. nissatatta      4 cha.Ma. gacchati. iti imasam....
@5 cha.Ma., i. ko.           6 cha.Ma. abaddham, i. abaddhanti.
Sampajanoti nanam. Satim supatthitam katva nanena paricchinditva matu kucchim
okkamiti attho. Okkamiti imina cassa okkantabhavova paliyam dassito na
okkamanakkamo. So pana yasma atthakatham arulho, tasma evam veditabbo:-
      sabbabodhisatta hi samatimsa paramiyo puretva panca mahapariccage
pariccajitva natatthacariya lokatthacariya buddhacariyanam kotim patva vessantarasadise
tatiye attabhave thatva satta mahadanani datva sattakkhattum pathavim
kampetva kalam katva dutiyacittavare tusitabhavane nibbattanti. Vipassi
bodhisattopi tatheva katva tusitapure  nibtatitva satthisatasahassadhika
sattapannasavassakotiyo tattha atthasi. Annada pana dighayukadevaloke nibbatta
bodhisatta na yavatayukam titthanti. Kasma? tattha paraminam duppuraniyatta. Te
adhimuttakalakiriyam 1- katva manussapatheyeva nibbattanti. Paramiyo panassa 2- yatha
idani ekenattabhavena sabbannutam uppadetum 3- sakkonti, evam sabbaso
puritatta tada vipassi bodhisatto tattha yavatayukam atthasi.
      Devatanam pana "manussanam gananavasena idani sattahi divasehi
cuti bhavissati"ti panca pubbanimittani uppajjanti:- mala milayanti, vatthani
kilissanti, kacchehi seda muccanti, kaye dubbanniyam okkamati, devo
devasane na santhati.
      Tattha malati patisandhiggahanadivase pilandhitamala 4- ta kira
satthisatasahassadhikasattapannasavassakotiyo amilayitva tada milayanti. Vatthesupi
eseva nayo. Ettakam pana kalam devanam neva sitam na unham hoti, tasmim kale
sarira bindubinduvasena seda muccanti. Ettakanca kalam tesam sarire
khandiccapaliccadivasena vivannata na pannayati, devadhita solasavassuddesika viya
khayanti, devaputta visativasasuddesika viya khayanti, maranakale pana tesam
kilantarupo attabhavo hoti. Ettakanca tesam kalam devaloke ukkanthika 5-
nama natthi, maranakale pana nissasanti vijambhanti, sake asane nabhiramanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. adhimuttikalakiriyam.  2 cha.Ma. paraminam purento pana.  3 cha.Ma. upanetum.
@4 cha.Ma. pilandhanamala     5 cha.Ma. ukkanthita
      Imani pana panca 1- pubbanimittani yatha loke mahapunnanam
rajarajamahamattadinamyeva ukkapatabhumicalacandaggahadinimittani pannayanti,
na sabbesam, evameva 2- mahesakkhanam devatanamyeva pannayanti, na sabbesam.
Yatha ca manussesu pubbanimittani nakkhattapathakadayova jananti, na sabbe,
evam tanipi na sabbadevata jananti, panditaeva pana jananti. Tattha ye
mandena kusalakammena nibbatta devaputta, te tesu uppannesu "idani ko
janati `kuhim nibbattissama'ti"bhayanti. Ye mahapunna, te "amhehipi
dinnadanam, rakkhitasilam, bhavitabhavanam agamma uparidevalokesu sampattim
anubhavissama"ti na bhayanti. Vipassi bodhisattopi tani pubbanimittani disva
"idani anantare attabhave buddho bhavissami"ti na 3- bhayi. Athassa tesu nimittesu
patubhutesu dasasahassacakkavaladevata sannipatitva "marisa tumhehi dasa paramiyo
purentehi na sakkasampattim na marasampattim na brahmasampattim na cakkavattisampattim
patthentehi purita, lokanittharanatthaya pana buddhattam patthayamanehi
purita. So te 4- idani kalo marisa buddhattaya, samayo marisa buddhattaya"ti
yacanti.
      Atha mahasatto tasam devatanam patinnam adatvava kaladipadesakula-
janettiayuparicchedavasena pancamahavilokanam nama vilokesi. Tattha "kalo nukho,
na kalo"ti pathamam kalam vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddham vaddhitaayukalo
kalo nama na hoti. Kasma? tada hi sattanam jatijaramaranani na
pannayanti, buddhanam ca dhammadesana nama tilakkhanavinimutta natthi, tesam
"dukakhamaniccamanatta"ti kathentanam "kim nametam kathenti"ti neva sotum, na
saddahitum mannanti, tato abhisamayo na hoti, tasmim asati aniyyanikam sasanam
hoti. Tasma so akalo. Vassasatato patthaya onaayukalopi kalo na
hoti. Kasma? tada hi satta ussannakilesa honti, ussanna kilesananca
@Footnote: 1 cha.Ma. pancati na dissati.    2 cha.Ma. evam.
@3 cha.Ma. na bhayati.          4 cha.Ma., i.vo.
Dinno ovado ovadatthane na titthati, udake dandaraji viya khippam
vigacchati. Tasma sopi akalo. 1- Vassasatasahassato patthaya hettha, vassasatato
patthaya uddham ayukalo kalo nama, tada ca asitivassasahassayuka manussa.
Atha mahasatto "nibbattitabbakalo"ti kalam passi.
      Tato dipam vilokento saparivare cattaro dipe oloketva "tisu
dipesu buddha na nibbattanti, jambudipeyeva nibbattanti"ti dipam passi.
      Tato "jambudipo nama maha, dasayojanasahassaparimano, katarasmim
nukho padese buddha nibbattati"ti desam olokento majjhimadesam passi.
Majjhimadeso nama "puratthimaya disaya kajangalam nama nigamo"ti 2- adina
nayena vinaye vuttova. So ayamato tini yojanasatani, vittharato
addhateyyani parikkhepato nava yojanasataniti. Etasmim hi padese buddha
paccekabuddha aggasavaka asitimahasavaka cakkavattirajano anne ca mahesakkha
khattiyabrahmanagahapatimahasala uppajjanti. Idam cettha bandhumati nama nagaram,
tattha maya nibbattitabbanti nitthamagamasi.
      Tato kulam anuvilokento 3- "buddha nama lokasammate kule
nibbattanti, idani ca khattiyakulam lokasammatam, tattha nibbattissami, bandhuma
nama me raja pita bhavissati"ti kulam passi.
      Tato mataram vilokento "buddhamata nama lola suradhutta na
hoti, kappasatasahassapuritaparami jatito patthaya akhandapancasila hoti, ayanca
bandhumati nama devi idisa, ayam me mata bhavissati, kittakam panassa
ayu"ti avajjanto "dasannam masanam upari satta divasani"ti passi.
      Iti idam pancamahavilokanam viloketva "kalo me marisa
buddhabhavaya"ti devatanam sangaham karonto patinnam datva "gacchatha tumhe"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. akalova.       2 vi. maha. 5/259/24 mahakaccanassa pancavaraparidassana
@3 cha.Ma., i. vilokento
Ta devata uyyojetva tusitadevatahi parivuto tusitapure nandavanam 1- pavisi.
Sabbadevalokesupi nandavanam atthiyeva. Tatra nam devata ito cuto sugatim
gacchati pubbe katakusalakammokasam sarayamana vicaranti. So evam devatahi kusalam
sarayamanahi parivuto tattha vicarantoyeva cavi.
      Evam cuto ca cavamiti janati, cuticittam na janati. Patisandhim
gahetvapi janati, patisandhicittameva na janati. Imasmimyeva me thane patisandhi
gahitati evam pana janati. Keci pana thera "avajjanapariyayo nama laddhum
vattati, dutiyatatiyacittavareeva janissati"ti vadanti. Tipitakamahasivatthero panaha
"mahasattanam patisandhi na annesam patisandhisadisa, kotippattam pana tesam
satisampajannam. Yasama pana teneva cittena tam cittam katum 2- na sakka, tasma
cuticittam na janati. Cutikkhaneyeva 3- pana cavamiti janati. Patisandhicittam na
janati. Asukasmim me thane patisandhi gahitati janatiti, 4- tasmim kale dasasahassi
lokadhatu sankampati"ti. Evam sato sampajano matu kucchim okkamanto pana
ekunavisatiya patisandhicittesu mettapubbabhaga somanassasahagatananasampayutta-
asankharikakusalacittasadisamahavipakacittena patisandhim ganhi. Mahasivatthero pana
upekkhasahagatenati aha. Yatha ca amhakam bhagava, evam sopi asalhapunnamiyam 5-
uttarasalhanakkhatteneva patisandhim aggahesi.
      Tada kira pure punnamaya sattamadivasato patthaya vigatasurapanam
malagandhadivibhusanasampannam nakkhattakilam anubhavamana bodhisattamata sattame
divase pato vutthaya gandhodakena nhayitva sabbalankaravibhusita varabhojanam
bhunjitva uposathangani adhitthaya sirigabbham pavisitva sirisayane nipanna
niddam okkamamana imam supinam addasa:- cattaro kira nam maharajano
sayaneneva saddhim ukkhipitva anotattadaham netva nhapetva dibbavatthehi 6-
nivasetva dibbagandhehi vilimpetva dibbapupphani pilandhitva tato avidure
@Footnote: 1 cha.Ma. nandanavanam evamuparipi   2 cha.Ma.,i. natam.   3 cha.Ma. cutikkhanepi.
@4 cha.Ma. itisaddo na dissati    5 cha.Ma. asalhipunnamayam, i. asalhipunnamaYu.
@6 cha.Ma. dibbavattham,
Rajatapabbato tassa anto kanakavimanam atthi, tasmim pacinato sisam katva
nipajjapesum. Atha bodhisatto setavaravarano hutva tato avidure eko
suvannapabbato, tattha caritva tato oruyha tam 1- rajatapabbatam abhiruhitva
kanakavimanam pavisitva mataram padakkhinam katva dakkhinapassam phaletva kucchim
pavitthasadiso ahosi.
      Atha pabuddha devi tam supinam ranno arocesi. Raja vibhataya
rattiya catusatthimatte brahmanapamokkhe pakkosapetva haritupalittaya 2-
lajadihi katamangalasakkaraya bhumiya maharahani asanani pannapetva tattha
nisinnanam brahmananam sappimadhusakkarabhisankhatassa varapayasassa suvannarajatapatiyo
puretva suvannarajatapatiheva patikujjitva adasi, annehi ca ahatavatthakapila-
gavidanadihi tesam santappesi. Atha nesam sabbakamasantappitanam tam supinam
arocetva "kim bhavissati"ti pucchi. Brahmana ahamsu "ma cintayi maharaja,
deviya te kucchimhi gabbho patitthito, so  ca kho purisagabbho, na itthigabbho,
putto te bhavissati. So sace agaram ajjhavasissati, raja bhavissati cakkavatti.
Dhammiko 3- dhammaraja sace agara nikkhamma pabbajissati, buddho bhavissati
loke vivatacchado"ti ayam tava "matukucchim okkami"ti ettha atthavannanakkamo.
      Ayamettha dhammatati  ayam ettha matukucchim okkamane dhammata, ayam
sabhavo ayam niyamoti vuttam  hoti. Niyamo ca namesa kammaniyamo utuniyamo
bijaniyamo cittaniyamo dhammaniyamoti pancavidho.
      Tattha kusalassa itthavipakadanam, akusalassa anitthavipakadananti ayam
kammaniyamo. Tassa dipanattham "na antalikkhe"ti 4- gathaya vatthuni vattabbani.
Apica eka kira itthi samikena saddhim bhanditva ubbandhitva maritukama rajjupase
givam pavesesi. Annataro puriso vasim nisedento 5- tam itthikammam disva
@Footnote: 1 cha.Ma. tanti na dissati   2 i. haritupattaya   3 cha.Ma.,i. dhammiko dhammarajati
@  patho na dissati   4 khu.dha. 25/127 tayojanavatthu   5 cha.Ma., i. nisento.
Rajjum chinditukamo "ma bhayi ma bhayi"ti tam samassasento upadhavi. Rajju
asiviso hutva atthasi. So bhito  hutva 1- palayi. Itara tattheva mari.
Evamadini cettha vatthuni dassetabbani.
      Tesu tesu janapadesu tasmim tasmim kale ekappahareneva rukkhanam
pupphaphalaggahanadini, vatassa vayanam avayanam, atapassa tikkhata mandata, devassa
vassanam avassanam, padumanam diva vikasanam rattim sammilananti 2- evamadi utuniyamo.
      Yam panetam salibijato saliphalameva, madhurato madhurarasamyeva, tittato
tittarasamyeva phalam hoti, ayam bijaniyamo.
      Purima purima cittacetasika dhamma pacchimanam pacchimanam cittacetasikanam
dhammanam upanissayapaccayena pavcayoti evam yadetam cakkhuvinnanadinam
anantara sampaticchannadinam 3- nibbattanam, ayam cittaniyamo.
      Ya panesa bodhisattanam matukucchim okkamanadisu dasasahassi-
lokadhatukampanadinam pavatti, ayam dhammaniyamo nama. Tesu idha dhammaniyamo
adhippeto. Tasma tamevattham dassento dhammata esa bhikakhaveti adimaha.
      [18] Tattha kucchim okkamatiti ettha kucchim okkanto hotiti
ayamattho. Okkante hi tasmim evam hoti, na okkamamane. Appamanoti
vuddhippamano, vipuloti attho. Ularoti tasseva vevacanam. Ularani ularani
khadaniyani khadantiti 4- adisu hi madhuram ularanti vuttam. Ularaya khalu bhavam
vacchayano samanam gotamam pasamsaya pasamsatiti 5- adisu settham ularanti vuttam.
Idha pana vipulam adhippetam. Devanam devanubhavanti ettha devanam ayamanubhavo
nivatthavatthassa pabha dvadasa yojanani pharati, tatha sarirassa, tatha alankarassa,
tatha vimanassa, tam atikkamitvati attho.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. hutva na dissati.  2 cha.Ma. milayananti.  3 cha.Ma.,i. sampaticchanadinam.
@4 Ma.mu. 12/366/329 mahasaccakasutta  5 Ma.mu. 12/288/252 culahatthipadopamasutta
      Lokantarikati tinnam tinnam cakkavalanam antara ekeka
lokantarika 1- hoti tinnam tinnam sakatacakkanam va pattanam va annamannam
ahacca thapitanam majjhe okaso viya. So pana lokantarikanirayo parimanato 2-
atthayojanasahasso hoti. Aghati niccavivata. Asamvutati hetthapi appatittha.
Andhakarati tamabhuta. Andhakaratimisati cakkhuvinnanuppattinivaranato
andhabhavakaranatimisena samannagata. Tattha kira cakkhuvinnanam na jayati. Evam
mahiddhikati candimasuriya kira ekappahareneva tisu dipesu pannayanti, evam
mahiddhika. Ekekaya disaya nava nava yojanasatasahassani andhakaram vidhamitva
alokam dassenti, evammahanubhava. Abhaya nanubhontiti attano pabhaya
nappahonti. Te kira cakkavalapabbatassa vemajjhena vicaranti, cakkavalapabbatanca
atikkamma lokantarikanirayo. Tasma te tattha abhaya  nappahonti.
      Yepi tattha sattati yepi tasmim lokantarikamahaniraye satta
uppanna. Kim pana kammam katva tattha uppajjantiti. Bhariyam darunam matapitunam
dhammikasamanabrahmanananca upari aparadham annanca divase divase panavadhadisahasikakammam
katva tattha uppajjanti tambapannidipe abhayacoranagacoradayo
viya. Tesam attabhavo tigavutiko hoti, vaggulinam viya dighanakha honti. Te
rukkhe vagguliyo viya nakhehi cakkavalapabbate lagganti. Yada te 3- samsapanta
annamannassa hatthapasam gata honti, atha "bhakkho no laddho"ti mannamana
tattha dhavanta 4- viparivattitva lokasandharakodake patanti, vate paharantepi
madhukaphalani viya chijjitva udake patanti, patitamattava accantakhare udake
pitthapindam 5- viya viliyanti.
      Annepi kira bho santi sattati bho yatha mayam mahadukkham anubhavama,
evam annepi kira satta idam dukkham anubhavanatthaya idhupapannati tam divasam
passanti. Ayam pana obhaso ekayagupanamattampi na titthati, accharasamghatamattameva
@Footnote: 1 cha.Ma. ekeko lokantariko   2 ka. vittharato
@3 cha.Ma.,i. teti na dissati  4 cha.Ma. vavata, i. vayavata.  5 cha.Ma. pitthapindi viYu.
Vijjobhasam 1- viya niccharitva "kim idan"ti bhanantanamyeva antaradhayati.
Samkampatiti samantato kampati. Itaradvayam purimapadasseva vevacanam. Puna appamano
catiadi nigamanattham vuttam.
      [19] Cattaro nam devaputta catuddisam rakkhaya upagacchantiti ettha
cattaroti catunnam maharajanam vasena vuttam, dasasahassacakkavalesu pana cattaro
cattaro katva cattalisasahassani honti. Tattha imasmim cakkavale maharajano
khaggahattha bodhisattassa arakkhanatthaya upagantva sirigabbham pavisitva itare
gabbhadvarato patthaya avaruddhake pamsupisacakadiyakkhagane patikkamapetva yava
cakkavala arakkham ganhimsu.
      Kimatthaya panayam rakkha, nanu patisandhikkhane kalalakalato patthaya
sacepi kotisatasahassamara kotisatasahassampi sinerum ukkhipitva bodhisattassa va
bodhisattamatu va antarayakaranattham agaccheyyum, sabbe antaraya antaradhayeyyum.
Vuttampi cetam bhagavata ruhiruppadavatthusmim:- "atthanametam bhikkhave
anavakaso, yo parupakkamena 2- tathagatam jivita voropeyyum. 3- Na parupakkamena
bhikkhave tathagata parinibbayanti. Gacchatha tumhe bhikkhave yathaviharam, arakkhiya
bhikkhave tathagatati 4- evameva, parupakkamena na tesam jivitantarayo atthi, santi
kho pana amanussa virupa duddasika bheravarupa migapakkhino, yesam rupam va
disva saddam va sutva bodhisattamatu bhayam va santaso va uppajjeyya,
tesam nivaranatthaya arakkham aggahesum. Apica bodhisattassa punnatejena
sanjatagarava attano garavacoditapi te evamakamsu.
      Kim panete antogabbham pavisitva thita cattaro maharajano
bodhisattassa matuya attanam dassenti, na dassentiti? nhanamandanabhojanadi-
sarirakiccakale na dassenti, sirigabbham pavisitva varasayane nipannakale pana
dassenti. Tattha kincapi amanussadassanam nama manussanam sappatibhayam hoti,
@Footnote: 1 cha.Ma. vijjobhaso, i, vijjuobhaso   2 cha.Ma., i. anupakkamena
@3 cha.Ma., i. voropeyYu.        4 vinaYu. 7/342/134 samghabhedakakkhandhaka.
Bodhisattassa mata pana attano ceva puttassa ca punnanubhavena te disva
na bhayati, pakatiantepurapalakesu viyassa tesu cittam uppajjati.
      [20] Pakatiya silavatiti sabhaveneva silasampanna. Anuppanne kira
buddhe manussa tapasaparibbajakanam santike vanditva ukkutikam nisiditva silam
ganhanti. Amhakam bodhisattassa matapi kaladevilassa isino santike silam
ganhati. Bodhisatte pana kucchigate annassa padamule nisiditum nama na
sakka, samanasane nisiditva gahitasilampi avamannakaranamattam 1- hoti. Tasma
sayameva silam aggahesiti vuttam.
      [21] Purisesuti bodhisattapitaram adim katva kesuci manussesu
purisadhippayacittam na uppajjati. Bodhisattamatu rupam pana kusalapi sippika
potthakammadisupi katum na sakkonti. Tam disva purisassa rago na uppajjatiti
na sakka vattum, sace pana tam rattacitto upasankamitukamo hoti, pada na
vahanti dibbasankhalika viya bajjhanti. Tasma "anatikkamaniya"tiadi vuttam.
      [22] Pancannam kamagunananti pubbe kamagunupasanhitanti imina
purisadhippayavasena vatthupatikkhepo kathito, 2- idha arammanapatilabho dassito.
Tada kira deviya evarupo putto kucchimhi 3- uppannoti sutva samantato
rajano mahagghabharanaturiyadivasena pancadvararammanavatthubhutam pannakaram
pesenti. Bodhisattassa ca bodhisattamatu ca katakammassa ussannatta
labhasakkarassa pamanaparicchedo nama natthi.
      [23] Akilantakayati yatha anna itthiyo gabbhabharena kilamanti,
hatthapada uddhumatakadini papunanti, na evam tassa koci kilamatho ahosi.
Tirokucchigatanti antokucchigatam. Passatiti kalaladikalam atikkamitva
      sanjataangapaccangaahinindriyabhavam upagatamyeva passati. Kimattham passati?
sukhavasattham. 4- Yatheva hi mata puttena saddhim nisinna va nipanna va
"hattham vassa padam va olambantam  ukkhipitva santhapessami"ti sukhavasattham 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. avajjanakaranamattam, i, avannakaranamattam, 2 cha.Ma. kato
@3 cha.Ma. kucchim                     4-4 cha.Ma. sukhavasatthamyeva
Puttam oloketi, 1- evam bodhisattamatapi yantam matu utthanagamanaparivattana-
nisajjadisu unhasitalonakatittakakatukaharajjhoharanakalesu ca gabbhassa dukkham
uppajjati. "atthi nukho me tam puttassa"ti sukhavasattham bodhisattam
olokayamana pallankam abhujjitva nisinnam bodhisattam passati. Yatha hi anne
antokucchigata pakkasayam avattharitva amasayam ukkhipitva udarapatalam pitthito
katva pitthikantakam nissaya ukkutikam dvisu mutthisu hanukam thapetva deve
vassante rukkhasusire makkata viya nisidanti, na evam bodhisatto, bodhisatto
pana pitthikantakam pitthito katva dhammasane dhammakathiko viya pallankam abhujjitva
puratthabhimukho nisidati. Pubbe katakammam panassa 2- vatthum sodheti, suddhe
vatthumhi sukhumacchavilakkhanam nibbattati. Atha nam kucchitaco paticchadetum na
sakkoti, olokentiya bahi thito viya pannayati. Tamattham upamaya vibhavento
bhagava seyyathapiti adimaha. Bodhisatto pana anto kucchigato mataram na
passati. Na hi antokucchiyam cakkhuvinnanam uppajjati.
      [24] Kalam karotiti na vijayanabhavapaccaya 3- ayuparikkhayeneva.
Bodhisattena vasitatthanamhi cetiyakutisadisam hoti annesam aparibhogaraham, na
ca sakka bodhisattamataram apanetva annam aggamahesitthane thapetunti
tattakamyeva bodhisattamatu ayuppamanam hoti, tasma tada kalam karoti. Katarasmim
pana vaye kalam karotiti. Majjhimavaye. Pathamavayasmim hi sattanam attabhave
chandarago balava hoti, tena tada sanjatagabbha itthi gabbham anurakkhitum na
sakkoti, gabbho bahvabadho hoti. Majjhimavayassa pana dve kotthase atikkamma
tatiye kotthase vatthu visuddham 4- hoti, visuddhe 4- vatthumhi nibbattadaraka
aroga honti, tasma bodhisattamata pathamavaye sampattim anubhavitva
majjhimavayassa tatiye kotthase vijayitva kalam karotiti ayamettha dhammata.
@Footnote: 1 i. oloketu                      2 cha.Ma. panassa.
@3 cha.Ma. vijatabhavapaccaya.           4 cha.Ma., i. visadam, visade.
      [25] Nava va dasa vati ettha vasaddo vikappanavasena, satta
va attha va ekadasa va dvadasa vati evamadinampi sangaho veditabbo.
Tattha atthamase 1- jato jivati, situnhakkhamo pana na hoti. Sattamase 2- jato
na jivati, sesa jivanti.
      [27] Deva pathamam patigganhantiti khinasava suddhavasabrahmano patigganhanti.
Katham patigganhanti? "sutivesam ganhitva"ti eke. Tam pana patikkhipitva
Idam vuttam:- tada bodhisattamata suvannakhacitam vattham nivasetva macchakkhisadisam
dukulapatam yava padanta parupitva atthasi. Athassa sallahukam gabbhavutthanam
patigganhanti ahosi dhammakarakato 3- udakanikkhamanasadisam. Atha te pakatibarahamaveseneva
upasankamitva pathamam suvannajalena patiggahesum. Tesam hatthato cattaro maharajano
ajinappaveniya patiggahesum. Tato manussa dukulacumbitakena patiggahesum. Tena
vuttam "deva pathamam patigganhanti, paccha manussa"ti.
      [28] Cattaro nam devaputtati cattaro maharajano. Patiggahetvati
ajinappaveniya patiggahetva. Mahesakkhoti mahatejo mahayaso lakkhanasampanno.
      [29] Visuddhova 4- nikkhamatiti yatha anne satta yonimagge
lagganta bhaggavibhagga nikkhamanti, na evam nikkhamati, malaggo hutva nikkhamatiti
attho. Uddenati udakena. Kenaci asucinati yatha anne satta kammajavatehi
uddhampada 5- adhosira yonimagge pakkhitta sataporisanarakapapatam patanta viya,
talacchiddena nikkaddhiyamana hatthi viya mahadukkham anubhavanta nanaasucihi
sammakkhitava nikkhamanti, na evam bodhisatto. Bodhisattanhi kammajavata uddhampadam
adhosiram katum na sakkonti. So dhammasanato otaranto dhammakathiko viya,
nissenito otaranto puriso viya ca dve hatthe ca dve pade ca pasaretva
thitakova matukucchisambhavena kenaci asucina amakkhito nikkhamati.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sattamasajato.   2 cha.Ma., i. atthasattamasajato.  3 cha.Ma. dhamakaranato.
@4 cha.Ma., i. visadova.      5 i. uddhapada.
      [30] Udakassa dharati udakavattiyo. Tasu sita suvannakatahe
patati, unha rajatakatahe. Idanca pathavitale kenaci asucina asammissam tesam
paniyaparibhojaniyaudakam ceva annehi asadharanam kilanaudakavattinca 1- dassetum
vuttam, annassa pana suvannartaghatehi ahariyamanaudakassa ceva
hamsavatakadipokkharanigatassa  2- ca udakassa paricchedo natthi.
      [31] Sampatijatoti muhuttajato. Paliyam pana matukucchito
nikkhantamatto viya dassito, na kho panevam datthabbo. 3- Nikkhantamattanhi 4- nam
pathamam brahmano suvannajalena patigganhimsu, tesam hatthato cattaro maharajano
ajinappaveniya, tesam hatthato manussa dukulacumbitakena. Manussanam hatthato
muncitva pathaviyam patitthito. Setamhi chatte anudhariyamaneti dibbasetacchatte
dhariyamanamhi. Ettha ca chattassa parivarani khaggadini panca rajakakudhabhandanipi
agataneva. Paliyam pana rajagamane raja viya chattameva vuttam. Tesu chattameva
pannayati, na chattaggahako. Tatha khaggatalavantamorahatthakavalavijaniunhisapatayeva 5-
pannayanti na tesam gahaka. Sabbani kira tani adissamanarupa devata
ganhimsuti. Vuttampi cetam:-
               anekasakhanca sahassamandalam,
               chattam maru dharayumantalikkhe. 6-
               Suvannadanda vivattanti 7- camara,
               na dissare camarachattagahakati. 8-
      Sabba ca disati idam sattapadavitiharuparitthitassa viya sabbadisanuvilokanam
vuttam, na kho panevam datthabbam. Mahasatto hi manussanam hatthato muncitva
pathaviyam patitthito puratthimadisam olokesi. Anekani cakkavalasahassani ekanganani
ahesum. Tattha devamanussa gandhamaladihi pujayamana "mahapurisa idha tumhehi
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kilaudakanca.   2 cha.Ma. hamsavattakadi...  3 cha.Ma.,i. na evam datthabbam.
@4 cha.Ma.,i. nibbattamattam.   5 cha.Ma..... unahisamattayeva, i....unhisapatta
@6 pali. dhareyyamantalikkhe  7 cha.Ma. vipatanti. i. vitipatanti.
@8 khu.su. 25/694/470 nalakasutta
Sadisopi natthi, kuto uttaritaro"ti ahamsu. Evam catasso disa, catasso
anudisa, hettha, upari 1- disa anuviloketva attana sadisampi adisva "ayam
uttara disa"ti uttarabhimukho sattapadavitiharena agamasi 2- evamettha attho
veditabbo. Asabhinti uttamam. Aggoti gunehi sabbapathamo. Itarani dve
padani etasseva vevacanani. Ayamantima jati, natthidani punabbhavoti padadvayena
imasmim attabhave pattabbam arahattam byakasi.
      Ettha ca samehi padehi pathaviya patitthanam catuiddhipadapatilabhassa
pubbanimittam, uttarabhimukhabhavo mahajanam ajjhottharitva abhibhavitva
gamanassa pubbanimittam, sattapadagamanam sattabojjhangaratanapatilabhassa pubbanimittam,
dibbasetacchattadharanam vimuttivarachattapatilabhassa 3- pubbanimittam, pancarajakakudha-
bhandanam patilabho pancahi vimuttihi vimuccanassa pubbanimittam, disavilokanam 4-
anavaranananapatilabhassa pubbanimittam, asabhivacabhasanam appativattiyadhamma-
cakkappavattanassa pubbanimittam, "ayamantima jati"ti sihanado anupadisesaya
nibbanadhatuya parinibbanassa pubbanimittanti veditabbam. Ime vara paliyam
agata, sambahulavaro pana nagato, aharitva dipetabbo.
      Mahapurisassa hi jatadivase dasasahassilokadhatu kampi. Dasasahassilokadhatumhi
devata ekacakkavale sannipatimsu. Pathamam deva patigganhimsu, paccha
manussa. Tantibaddha vina cammabaddha bheriyo ca kenaci avadita sayameva
vajjimsu. Manussanam attabandhanadini 5- khandakhandam 6- chijjimsu. Sabbaroga
vupasamimsu, ambilena dhotatambamalam 7- viya vigacchimsu. Jaccandha rupani passimsu.
Jaccabadhira saddam sunimsu. Pithasappi javasampanna ahesum. Jatijalanampi elamuganam
sati patitathasi. Videsam pakkhandanava 8- supattanam papunimsu. Akasatthakabhumatthakaratanani
sakatejabhavobhasitani 9- ahesum. Verino mettacittam patilabhimsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. upariti dasa disa, i. upariti dasapi disa   2 cha.Ma. agamasiti.
@3 cha.Ma., i. vimutticchattapatilabhassa.           4 cha.Ma. sabbadisanuvilokanam.
@5 cha.Ma., i. andubandhanadini.  6 i. khandakhandani.  7 i. dhotatambalohamalam.
@8 i. pakkhanta nava.     9 cha.Ma. sakatejobhasitani, i. sakatejobhasabhasitani.
Avicimhi aggi nibbayi. Lokantaresu aloko udapadi. Nadijalam 1- nappavatti.
Mahasamudde madhuram 2- udakam ahosi. Vato na vayi. Akasagata 3- pabbatarukkhagata
sakuna bhassitva pathavigata ahesum. Cando ativirocati. 4- Suriyo na unho, na
sitalo, nimmalo utusampanno ahosi. Devata attano attano vimanadvare
thatva apphotanaselanacelukkhepadihi mahakilanam 5- kilimsu. Catuddisikamahameghopi 6-
vassi. Mahajanam neva khuda na pipasa pilesi. Dvarakavatani sayameva vivarimsu.
Pupphupagaphalupagarukkha pupphaphalani ganhimsu. Dasasahassilokadhatu ekadhajamala
ahosi.
      Tatrapissa dasasahassilokadhatukampo sabbannutananapatilabhassa
pubbanimittam. Devatanam ekacakkavale sannipato dhammacakkappavattanakale
ekappahareneva sannipatitva dhammapatiggahanassa pubbanimittam. Pathamam devatanam
patiggahanam catunnam rupavacarajjhananam patilabhassa pubbanimittam. Paccha manussanam
patiggahanam catunnam arupajjhananam 7- patilabhassa pubbanimittam. Tantibaddhavinanam
sayam vajjanam anupubbaviharapatilabhassa pubbanimittam. Cammabaddhabherinam vajjanam
mahatiya dhammabheriya anusavanassa pubbanimittam. Attabandhanadinam 8- chedo
asmimanasamucchedassa pubbanimittam. Mahajanassa rogavigamo catusaccapatilabhassa
pubbanimittam. Jaccandhanam rupadassanam dibbacakkhupatilabhassa pubbanimittam.
Badhiranam saddasavanam dibbasotadhatupatilabhassa pubbanimittam. Pithasappinam javasampada
catuiddhipadapatilabhassa pubbanimittam. Jatijalanam 9- samalapanam catunnam
satipatthananam patilabhassa 9- pubbanimittam. Videsapakkhandanavanam supattanasampapunanam
catupatisambhidadhigamassa pubbanimittam. Ratananam sakatejabhavobhasitattam 10- yam lokassa
dhammobhasam dassessati, tassa pubbanimittam.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. nadisu jalam.           2 cha.Ma. madhurasam, i. madhurarasam.
@3 cha.Ma., i. akasapabbatarukkhagata.   4 cha.Ma. ativiroci, i. ativiya viroci.
@5 cha.Ma. mahakilakam, i. mahakilam        6 cha.Ma. catuddipikamahamegho
@7 cha.Ma. arupavacarajjhananam.          8 cha.Ma., i. andubandhanadinam.
@9-9 cha.Ma., i. jalanam satipatitthanam catusatipatthanapatilabhassa.
@10 cha.Ma. sakatejo bhasitattam, i. sakatejobhasitattam.
      Verinam mettacittapatilabho catubrahmaviharapatilabhassa pubbanimittam.
Avicimhi agginibbapanam 1- ekadasaagginibbapanassa pubbanimittam.
Lokantarikaloko avijjandhakaram vidhamitva nanalokadassanassa pubbanimittam.
Nadisu 2- toyassa appavattanam catuvesarajjapatilabhassa pubbanimittam. 2-
Mahasamuddassa madhurata nibbanarasena ekarasabhavassa pubbanimittam. Vatassa avayanam
dvasatthiditthigatabhindanassa pubbanimittam. Sakunanam pathavigamanam mahajanassa ovadam
sutva panehi saranagamanassa pubbanimittam. Candassa ativirocanam bahujanakantataya
pubbanimittam. Suriyassa unhasitavivajjanam utusukhataya 3- kayikacetasika-
sukhuppattiya 4- pubbanimittam. Devatanam vimanadvaresu thatva apphotanadihi kilanam
buddhabhavam patva udanam udanassa pubbanimittam. Catuddisikamahameghavassanam mahato
dhammameghavassanassa pubbanimittam. Khudapilanassa abhavo kayagatasatiamatapatilabhassa
pubbanimittam. Pipasapilanassa abhavo vimuttisukhena sukhitabhavassa pubbanimittam.
Rukkhanam dvarakavatanam sayameva vivaranam atthangikamaggadvaravivaranassa pubbanimittam.
Rukkhanam pupphaphalaggahanam vimuttipupaphehi pupphitassa ca samannaphalabharabharitabhavassa ca
pubbanimittam. Dasasahassilokadhatuya ekaddhajamalita ariyaddhajamalitaya 5-
pubbanimittanti veditabbam. Ayam sambahulavaro nama.
      Ettha panham pucchanti "yada mahapuriso pathaviyam patitthahitva
uttarabhimukho padasa gantva asabhivacam abhasi, tada kim pathaviya gato, udahu
akasena, dissamano gato, udahu adissamano, acelako gato, udahu
alankatapatiyatto, daharo hutva  gato, udahu mahallako, pacchapi kim tadisova
ahosi, udahu puna baladarako"ti. Ayam pana panho hetthalohapasade
samutthito tipitakaculabhayattherena visajjitova.
      Thero kira ettha niyatipubbekatakammaissaranimmanavadavasena tam tam
bahum vatva avasane evam byakari "mahapuriso pathaviya gato, mahajanassa
@Footnote: 1 cha.Ma. agginibbayanam, i. agginibbanam.
@2-2 cha.Ma. "nadisu .pe. pubbanimittan"ti na dissati.    3 cha.Ma....utusukhata.
@4 cha.Ma....sukhappattiya.   5 cha.Ma. ariyaddhajamalamalitaya, i. ariyaddhajamalamalitaYu.
Pana akasena gacchanto viya ahosi. Dissamano gato, mahajanassa pana
adissamano viya ahosi. Acelako gato, mahajanassa pana alankatapatiyatto viya
upatthasi. Daharova gato, mahajanassa pana solasavassuddesiko viya ahosi.
Paccha pana baladarakova ahosi, na tadiso"ti. Parisa cassa "buddhena viya
hutva sundaro 1- therena panho kathito"ti attamana ahosi. Lokantarikavaro
vuttanayoeva.
      Ima ca pana adito patthaya kathita. Sabbadhammata
sabbabodhisattanam hontiti veditabba.
                      Davattimsamahapurisalakkhanavannana
      [33] Addasa khoti dukulacumbitake 2- nipajjapetva anitam addasa.
Mahapurisassati jatigottakuladesadivasena mahantassa purisassa. Dve gatiyoti
dve nittha dve nipphattiyo. Ayanhi gatisaddo "panca kho ima sariputta
gatiyo"ti 3- ettha nirayadibhedaya sattehi gantabbagatiyam vattati. "imesam  kho
aham bhikkhunam silavantanam kalyanadhammanam neva pajanami agatim va  gatim
va"ti 4- ettha ajjhasaye vattati. "nibbanam arahato gati"ti 5- ettha patisarane.
"apica tyaham brahme gatinca pajanami, jutinca pajanami `evam mahiddhiko
bako brahma"ti 6- ettha nipphattiyam  vattati. Svayamidhapi nipphattiyam vattatiti
veditabbo. Anannati anna gatinipphatti nama natthi.
      Dhammikoti dasakusaladhammasamannagato agatigamanavirahito. Dhammarajati
idam purimapadasseva vevacanam. Dhammena va laddharajjatta dhammaraja. Caturantoti
puratthimasamuddadinam catunnam samuddanam vasena caturantaya pathaviya issaro.
Vijitaviti vijitasangamo. Janapado assa 7- thavariyam thirabhavam pattoti
janapadatthavariyappatto. Candassa hi ranno balidandadihi lokam pilayato manussa
@Footnote: 1 cha.Ma., i. bho.         2 cha.Ma. i. dukulacumbatake.
@3 Ma.mu. 12/153/113 mahasihanadasutta   4 Ma.mu. 12/508/452 maratajjaniyasutta
@5 vinaYu. pari. 8/339/315  6 Ma.mu. 12/503/445 brahmanimantanikasutta.
@7 cha.Ma., i. asmim.
Majjhimam janapadam chaddetva pabbatasamuddatiradini nissaya paccante vasam
kappenti. Atimudukassa 1- corasahasikajanavilopapilita manussa paccantam pahaya
janapadamajjhe vasam kappenti, iti evarupe rajini janapado thirabhavam na
papunati, imasmim pana kumare rajjam karayamane etassa janapado pasanapitthiyam
pasanam 2- thapetva ayopatena parikkhitto viya thiro bhavissatiti
dassenta "janapadatthavariyappatto"ti ahamsu.
      Sattaratanasamannagatoti ettha ratijananatthena ratanam. Apica:-
         cittikatam mahagghanca       atulam dullabhadassanam.
         Anomasattaparibhogam,     ratanam tena vuccati.
      Cakkaratanassa ca nibbattakalato patthaya annam devatthanam nama
nama na hoti, sabbe gandhapupphadihi tasseva pujanca abhivadanadini ca karontiti
cittikatatthena ratanam. Cakkaratanasseva 3- ettakam nama dhanam agghatiti aggho
natthi, iti mahagghatthenapi ratanam. Cakkaratananca annehi loke vijjamanaratanehi
asadisanti atulatthenapi ratanam. Yasma pana yasmim kappe buddha uppajjanti,
tasminneva cakkavattino uppajjanti, budadha ca pana kadaci karahaci uppajjanti,
tasma dullabhadassanatthenapi ratanam. Tadetam jatirupakulaissariyadihi anomassa
ularassa sattasseva uppajjati na annassati anomasattaparibhogatthenapi
ratanam. Yatha ca cakkaratanam, evam sesanipiti imehi sattahi ratanehi parivarabhavena
ceva sabbabhogupakaranabhavena ca samannagatoti sattaratanasamannagato.
      Idani tesam sarupato dassanattham tassimanitiadi vuttam. Tattha
cakkaratanantiadisu ayam sankhepadhippayo, dvisahassadipaparivaranam catunnam
mahadipanam sirivibhavam gahetva datum samattham cakkaratanam patubhavati. Tatha
purebhattameva sagarapariyantam pathavim anupariyayanasamattham 4- vehasangamam hatthiratanam,
@Footnote: 1 cha.Ma. atimudukassa ranno       2 cha.Ma., i. pasananti na dissati.
@3 cha.Ma., i. cakkaratanassa ca    4 cha.Ma., i. anusamyayanasamattham
Tadisameva assaratanam, caturangasamannagate andhakare yojanappamanam andhakaram
vidhamitva alokadassanasamattham maniratanam, chabbidhadosavivajjitam manapacari itthiratanam,
yojanappamane antopathavigatanidhim dassanasamattham gahapatiratanam, aggamahesiya
kucchimhi nibbattitva sakalarajjamanusasanasamattham jetthaputtasankhatam parinayakaratanam
patubhavati.
      Parosahassanti atirekasahassam. Surati abhiruka. Virangarupati viranam
angam virangam, viriyassetam namam, virangam rupametesanti virangarupa, viriyajatika
viriyasabhava viriyamaya akilasuno ahesum,  divasampi yujjhanta na kilamantiti
vuttam hoti. Sagarapariyantanti cakkavalapabbatam simam katva thitasamuddapariyantam.
Adandenati ye kataparadhe satte satampi sahassampi ganhanti, te dhanadandena
rajjam karenti nama. 1- Ye chejjabhejjam anusasanti, te satthadanadena. Ayam
pana duvidhampi tam 2- dandam pahaya adandena ajjhavasati. Asatthenati ye
ekato dharadina satthena param vihesanti, te satthena rajjam karenti nama.
Ayam pana satthena khuddakamakkhikaya 3- pivanamattam 4- lohitam kassaci anuppadetva
dhammeneva "ehi kho maharaja"ti evam patirajuhi sampaticchitagamano vuttappakaram
pathavim abhivijinitva ajjhavasati, abhibhavitva sami hutva vasatiti attho.
      Evam ekam nipphattim kathetva dutiyam kathetum sace  kho panatiadi
vuttam. Tattha ragadosamohamanaditthikilesatanhasankhatam chadanam avaranam vivatam
viddhamsitam vivatitam 5- etenati vivatacchado. "vivattacchado"tipi patho, ayameva
attho.
      [35] Evam dutiyanipphattim kathetva tasam nimittabhutani lakkhanani
dassetum ayanhi deva kumarotiadi vuttam. Tattha supatitthitapadoti yatha annesam
bhumiyam padam thapentanam aggatalam 6- va panhi va passam va pathamam phusati, vemajjhe
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. namasaddo na dissati. 2 cha.Ma. tanti na dissati. 3 cha.Ma. khuddamakkhikayapi
@4 i. pivanamattampi. 5 cha.Ma. vivatakam, i. ayam saddo na dissati. 6 cha.Ma. aggapadatalam
Va pana chiddam hoti, ukkhipantanampi aggataladisu ekakotthasova pathamam
utthahati, na evamassa. Assa pana suvannapadukatalamiva 1- ekappahareneva sakalam
padatalam bhumim phusati, ekappahareneva bhumito utthahati. Tasma ayam supatitthitapado.
      Cakkaniti dvisu padatalesu dve  cakkani, tesam ara 2- ca nemi ca
nabhi ca paliyam vuttava. Sabbakaraparipuraniti imina pana  ayam viseso
veditabbo, tesam kira cakkanam padatalassa majjhe nabhi dissati, nabhiparicchinna
vattalekha dissati, nabhimukhaparikkhepavatto dissati, panalimukham dissati, ara
dissanti, aresu vattalekha dissanti, nemi dissati, 3- nemimanika dissanti.
Idam tava paliyam agatameva. Sambahulavaro pana anagato, so evam datthabbo:-
satti sirivaccho nandi sovatthiko vatamsako vaddhamanakam macchayugalam bhaddapitham ankusako
pasado toranam setacchattam khaggo talavantam 4- morahatthako valavijani unhisam
mani patto sumanadamam niluppalam rattuppalam setuppalam padumam pundarikam
punnaghato punnapati samuddo cakkavalo himava sineru candimasuriya
nakkhattani 5- cattaro mahadipa dve parittadipasahassani, antamaso cakkavattiranno
parisam upadaya sabbo cakkalakkhanasseva parivaro.
      Ayatapanhiti dighapanhi, paripunnapanhiti attho. Yatha hi annesam
aggapado digho hoti, panhimatthake jangha patitthati, panhim tacchetva
thapita viya hoti, na evam mahapurisassa. Mahapurisassa pana catusu kotthasesu
dve kotthasa aggapada  honti, tatiye kotthase jangha patitthati, catutthe
kotthase araggena vattetva thapita viya rattakambalagendukasadisa panhi
hoti.
     Dighanguliti yatha annesam kaci anguliyo digha honti, kaci rassa,
na evam mahapurisassa. Mahapurisassa pana makkatasseva digha hatthapadanguliyo mule
@Footnote: 1 cha.Ma. suvannapadukatalamiva, i. suvannapanikatalamiva,   2 cha.Ma., i. ara evamuparipi
Thula, anupubbena gantva agge tanuka, niyyasatelena madditva
vattitaharitalavattisadisa honti. Tena vuttam "dighanguli"ti.
      Mudutalunahatthapadoti sappimande osaretva thapitam satavaravihatakappasapatalam
viya mudu. Yatha ca idani jatamattassa, evam vuddhikalepi 1-
mudutalunayeva bhavissanti, mudutaluna hatthapada etassati mudutalunahatthapado.
      Jalahatthapadoti na cammena patibaddhaangulantaro. Ediso hi
phanahatthako purisadosena 2- upahato 3- pabbajjampi na labhati. 4- Mahapurisassa pana
catasso hatthanguliyo pancapi padanguliyo ekappamana honti, tasam 5- pana
ekappamanatta yavalakkhanam annamannam pativijjhitva titthanti. 5- Athassa
hatthapada sukusalena vaddhakina yojitajalavatapanasadisa honti. Tena vuttam
"jalahatthapado"ti.
      Uddham patitthitagoppakatta ussankha pada assati ussankhapado.
Annesam hi pitthipade goppaka honti, tena tesam pada anibaddha viya
baddha honti, na yathasukham parivattanti, gacchantanam  padatalani 6- na dissanti.
Mahapurisassa pana aruhitva upari goppaka patitthahanti, tenassa nabhito
patthaya uparimakayo navaya thapitasuvannapatima viya niccalova hoti, adharakayova 7-
injati, sukhena pada parivattanti, puratopi pacchatopi ubhayapassesupi
thatva passantanam padatalani pannayanti, na hatthinam viya pacchatoyeva.
      Enijanghoti enimigasadisajangho mamsussadena paripunnajangho, na
ekato baddhapindikamamso, samantato samasanthitena mamsena parikkhittahi
suvattitahi saligabbhayavagabbhasadisahi janghahi samannagatoti attho.
      Anonamantoti anamanto, etenasseva akhujjaavamanabhavo dipito.
Avasesajana hi khujja va honti vamana va. Khujjanam uparimakayo aparipunno
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. vuddhakalepi.   2 cha.Ma. parisadosena.   3 i. upagato.  4 cha.Ma. pabbajjam
@ na patilabhati.   5-5 cha.Ma. tasam ekappamanataya yavalakkhanam annamannam pativijjhitva
@ titthati, ma,i. tasam ekappamanataya jalalakkhanam annamananam pativijjhitva titthati.
@6 cha.Ma. padatalanipi.       7 cha.Ma. adhokayova.
Hoti, vamananam hetthimakayo. Te aparipunnakayatta na sakkonti
anonamanta jannukani parimajjitum. Mahapuriso pana paripunnobhayakayatta
sakkoti.
      Kosohitavatthaguyhoti usabhavaranadinam viya suvannapadumakannikasadisehi
kosehi ohitam paticchannam vatthaguyham assati kosohitavatthaguyoha. Vatthaguyhanti
vatthena guyhitabbam angajatam vuccati.
      Suvannavannoti jatihingulakena majjitva dipidathaya ghamsitva
gerukaparikammam katva thapitaghanakasuvannarupasadisoti attho. Etenassa
ghanasiniddhasanhasarirattam dassetva chavivannadassanattham kancanasannibhatacoti 1- vuttam.
Purimassa va vevacanametam.
      Rajojallanti rajo va malam va. Na upalimpatiti na laggati
padumapalasato udakabindu viya vivattati. Hatthadhovanadini  pana utuggahanatthaya ceva
dayakanam punnaphalatthaya ca sabbabuddha karonti, vattasisenapi ca karontiyeva.
Senasanam pavisantena hi bhikkhuna pade dhovitva pavisitabbanti vuttametam.
      Uddhaggalomoti avattapariyosane uddhaggani hutva mukhasobham
ullokayamanani viya thitani lomani assati uddaggalomo.
      Barahamujugattoti brahma viya ujugatto, ujumeva uggatadighasariro
bhavissati. Yebhuyyena hi satta khandhe katiyam janusuti tisu thanesu namanti, te
katiyam namanta pacchato namanti, itaresu dvisu thanesu purato. Dighasarira pana
eke passavanka honti, eke mukham unnametva 2- nakkhattani ganayanta viya
caranti, eke appamamsalohita sulasadisa honti, eke purato pabbhara honti,
pavedhamana gacchanti. Ayam pana ujumeva uggantva dighappamano devanagare
ussitasuvannatoranam viya bhavissatiti dipenti. Yatha cetam, evam yam yam jatamattassa
sabbaso aparipunnam mahapurisalakkhanam hoti, tam tam ayatim tatha bhavitam sandhaya
vuttanti veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kancanasannibhattacoti.    2 cha.Ma. unnametva.
      Sattussadoti dve hatthapitthiyo dve padapitthiyo dve amsakutani
khandhoti imesu sattasu thanesu suparipunno mamsussado assati sattussado.
Annesam pana hatthapadapitthadisu sirajalam pannayati, amsakutakhandhesu
atthikotiyo. Te manussa peta viya khayanti. Na tatha mahapuriso, mahapuriso
pana sattasu thanesu paripunnamamsussadatta nigulhasirajalehi hatthapitthadihi
vattetva thapitasuvannalingasadisena 1- khandhena silarupakam viya khayati,
cittakammarupakam viya ca khayati.
      Sihapubbaddhakayoti 2- sihassa pubbaddham viya kayo assati
sihapubbaddhakayo. Sihassa hi purimakayova paripunno hoti, pacchimakayo
aparipunno. Mahapurisassa pana sihassa pubbaddhakayo viya sabbo kayo paripunno.
Sopi sihasseva tattha tattha unnataninnatadivasena 3- dussanthitavisanthito na hoti,
dighayuttatthane pana digho, rassathulakisaputhulaanuvattitayuttatthanesu tathavidhova
hoti. Vuttanhetam bhagavata:-
      manapiyeva 4- kho bhikkhave kammavipake paccupatthite yehi angehi dighehi
      sobhati, tani angani dighani santhahanti. Yehi angehi rassehi sobhati,
      tani angani rassani santhahanti. Yehi angehi thulehi sobhati,
      tani angani thulani santhahanti. Yehi angehi kisehi sobhati,
      tani angani kisani santhahanti. Yehi angehi puthulehi sobhati,
      tani angani puthulani santhahanti. Yehi angehi vattehi sobhati,
      tani angani vattani santhahantiti.
      Iti danacittena 5- punnacittena citito 6- dasahi paramihi sajjito
mahapurisassa attabhavo, loke sababasippino va sabbaiddhimanto va patirupakam
katum na sakkonti.
@Footnote: 1 cha.Ma. sutthapitasuvannalingasadisena, i. suvannalingasadisena.
@2 cha.Ma.,i. sihapubbaddhakayoti na dissati.   3 cha.Ma.,i. vinatunnatadivasena.
@4 cha.Ma. manapiyeva kho, i. manapiye ca.  5 cha.Ma. nanacittena  6 cha.Ma. cittito
      Pitantaramsoti 1- antaramso 2- vuccati dvinnam kotthanamantaram, 3- tam
pitam 4- paripunnamassati pitantaramso. 5- Annesam hi tam thanam ninnam hoti,
dve pitthikottha 6- patiyekkam 7- pannayanti. Mahapurisassa pana katito
patthaya mamsapatalam yava khandha uggamma samussitasuvannaphalakam viya pitthim chadetva
patitthitam.
      Nigrodhaparimandaloti nigrodho viya parimandalo. Yatha pannasahatthataya
va satahatthataya va samakhandhasakho nigrodho dighatopi vittharatopi
ekappamanova hoti, evam kayatopi byamatopi ekappamano. Yatha annesam
kayo va digho hoti byamo va, na evam visamappamanoti attho. Teneva
yavatakvassa kayotiadi vuttam. Tattha yavatako assati yavatakvassa.
      Samavattakkhandhoti samavattitakkhandho. Yatha eke konca viya ca
baka viya ca varaha viya ca dighagala vankagala puthulagala ca honti, kathanakale
sirajalam pannayati, mando saro nikkhamati, na evam mahapurisassa. Mahapurisassa
pana suvattitasuvannalingasadiso khandho hoti, kathanakale sirajalam na pannayati,
meghassa viya gajjito saro maha hoti.
      Rasaggasaggiti ettha rasam gasantiti 8- rasaggasa, rasaharaninametam
adhivacanam, ta agga assati rasaggasaggi. Mahapurisassa kira sattarasaharanisahassani
uddhaggani hutva givayameva patimukkani. Tilaphalamattopi aharo
jivahagge thapito sabbam kayamanupharati. Teneva mahapadhanam padahantassa
ekatanduladihipi kalayayusapasatamattenapi 9- kayassa yapanam ahosi. Annesam pana
tatha abhava na sakalam kayam oja pharati. Tena te bahavabadha honti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. citantaramsoti   2 cha.Ma.i. antaramsam.  3 cha.Ma. kottanam antaram,
@  i. kotthasanam antaram.  4 cha.Ma., i. citam.   5 cha.Ma. paripunnam antaramsam
@  assati citantaramso   6 cha.Ma. pitthikotta, i. pitthikotthasa.
@7 cha.Ma. patiyekka   8 cha.Ma. gasanti harantiti rasaggasa   9 cha.Ma., i. kala....
      Sihahanuti sihasseva hanu assati sihahanu. Tattha sihassa
hetthimahanumeva paripunnam hoti, na uparimam. Mahapurisassa pana sihassa hetthimam
viya dvepi paripunnani dvadasiya pakkhassa candasadisani honti. Atha
nemittaka hanupariyantam olokentava imesu hanukesu hetthime visati uparime
visatiti cattalisa danta sama avirala patitthahissantiti sallakkhetva ayam hi
deva kumaro cattalisadanto hotitiadimahamsu. Tatrayamattho, annesam hi
paripunnadantanampi dvattimsa danta honti. Imassa pana cattalisam bhavissanti.
Annesanca keci danta ucca keci nica keci visama honti, imassa pana
ayapatakena 1- chinnasankhapatlam viya sama bhavissanti. Annesam kumbhiranam viya
danta virala honti, macchamamsani khadantanam dantantaram purati 2-. Imassa pana
kanakaphalakaya samussitavajirapanti viya avirala 3- tulikaya dassitapariccheda viya
danta bhavissanti. Annesanca putidanta utthahanti. Tena kaci datha kalapi
vivannapi honti. Ayam pana sutthu sukkadatho osadhitarakampi atikkamma virocamanaya
pabhaya samannagatadatho bhavissati.
      Pahutajivhoti puthulajivho. Annesam jivha thulapi honti kisapi
rassapi thaddhapi visamapi, mahapurisassa pana jivha mudu digha puthula
vannasampanna hoti. So hi tam lakkhanam pariyesitum agatanam kankhavinodanattham
mudukatta tam jivham kathinasucim viya vattetva ubho nasikasotani parimasati, 4-
dighatta ubho kannasotani parimasati, 4- puthulatta kesantapariyosanam kevalampi
nalatam paticchadeti. Evantassa mududighaputhulabhavam pakasento tesam kankham
vinodeti. Evam tilakkhanasampannam jivham sandhaya "pahutajivho"ti vuttam.
      Barahamassaroti annepi chinnassarapi bhinnassarapi kakassarapi
honti, ayam pana mahabrahamuno sarassa sadisena sarena samannagato bhavissati,
@Footnote: 1 cha.Ma. ayapattakena chinnasankhapatalam, i. ayopattacchinnam sankhapatalam
@2 cha.Ma.,i. purenti   3 i. avirata   4-4 cha.Ma. paramasati evamuparipi.
Mahabaramamuno hi pittasemhehi apalibuddhatta saro visuddho 1- hoti. Mahapurisenapi
katakammam tassa vatthum sodheti. Vatthuno suddhatta nabhito patthaya samutthahanto
saro visuddho atthangasamannagatova samutthati. Karaviko viya bhanatiti karavikabhani,
mattakaravikamanjughosoti 2- attho.
      Abhinilanettoti na sakalanilanettova, nilayuttatthane panassa
ummapupphasadisena 3- ativisuddhena nilavannena samannagatani nettani honti,
pitayuttatthane kannikarapupphasadisena 4- pitavannena, lohitayuttatthane
bandhujivakapupphasadisena lohitavannena, setayuttatthane osadhitarakasadisena setavannena,
kalayuttatthane addaritthasadisena kalavannena samannagatani. Suvannavimane
ugghatitamanisihapanajarasadisani khayanti.
      Gopakhumoti ettha pakhumanti sakalacakkhugendam 5- adhippetam, tam kalavacchakassa
bahaladhatukam hoti, rattavacchakassa vippasannam, tammuhuttajatatarunarattavacchakasadisacakkhu-
gendoti attho. Annesanhi akkhigenda 6- aparipunna honti, hatthimusikadinam
akkhisadisehi viniggatehipi gambhirehipi akkhihi samannagata honti. Mahapurisassa
pana dhovitva majjitva thapitamanigulika viya mudusiniddhanilasukhumapakhumacitani
akkhini.
      Unnati unnalomam. Bhamukantareti dvinnam bhamukanam vemajjhe
nasikamatthakeyeva jata, uggantva pana nalatavemajjhe jata. Odatati
parisuddha osadhitarakasamavanna. Muduti sappimande osaretva thapitasatavara-
vihatakappasapatalasadisa. Tulasannibhati simbalitulalatatulasamana ayamassapi
odatataya upama. Sapanesa kotiyam gahetva akaddhiyamana upaddhabahuppamana
hoti, vissattha dakkhinavattavasena avattitva uddhagga hutva santitthati.
Suvannaphalakamajjhe thapitarajatapubbulakam  viya, suvannaghatato nikkhamamana khiradhara
@Footnote: 1 cha.Ma. visado evamuparipi   2 cha.Ma.,i. mattakaravikarutamanjughosoti
@3 cha.Ma. umapupphasadisena    4 cha.Ma.,i. kanikara...
@5 cha.Ma. sakalacakkhubhandam, i. sakalacakkhugandam evamuparipi    6 cha.Ma. cakkhubhanda
Viya, arunappabharanjite gaganappadese osadhitaraka viya ca atimanoharaya
siriya virocati.
      Unhisasisoti idam paripunnanalatatanceva paripunnasisatam cati dve
atthavase paticca vuttam. Mahapurisassa hi dakkhinakannaculikato patthaya mamsapatalam
utthahitva sakalanalatam chadayamanam purayamanam gantva vamakannaculikaya
patitthitam, tam ranno 1- bandhaunhisapato 2- viya virocati. Mahapurisassa kira imam
lakkhanam disva rajunam unhisapatam akamsu. Ayantava eko attho. Anne pana
jana aparipunnasisa honti, keci kapisisa, 3- keci phalasisa, keci atthisisa,
keci hatthisisa keci kumbhasisa, 4- keci pabbharasisa. Mahapurisassa pana araggena
vattetva thapitam viya suparipannam udakapubbulasadisam sisam hoti. Tattha purimanaye
unhisavetthitasiso viyati unhisasiso. Dutiyanaye unhisam viya sabbattha
parimandalasisoti unhisasiso.
                         Vipassisamannavannana
      [37] Sabbakamehiti idam lakkhanani patigganhapetva paccha
katam viya vuttam, na panevam datthabbam. Pathamanhi nemittake santappetva paccha
lakkhanapatiggahanam 5- katanti veditabbam. Tassa vittharo gabbhokkantiyam vuttoyeva.
Payentiti thannam payenti. Bodhisattassa kira niddosena madhurena khirena
samannagata satthi dhatiyo upatthapesi, tatha sesapi tesu tesu kammesu
kusala satthi satthiyeva. Tasam pesanakarake satthi purise, tassa tassa
katakatabhavasallakkhake 6- satthi amacce upatthapesi. Evam cattari satthiyo itthinam,
dve satthiyo purisananti cha satthiyo upatthakanamyeva ahesum. Setacchattanti
dibbasetacchattam. Kuladattiyam pana sirigabbheyeva titthati. Ma nam sitam vatiadisu
ma abhibhaviti attho veditabbo. Svassu sudanti so assu sudam. Ankeneva
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ranna    2 cha.Ma. bandhaunhisapatto evamuparipi    3 i. kappasisa
@4 cha.Ma.,i. tumbasisa  5 cha.Ma.,i. lakkhanapatigganhanam  6 cha.Ma. katakatabhavasallakkhane
Ankanti 1-  annassa bahunava annassa bahum. Annassa ca amsakuteneva annassa
amsakutam. Parihariyatiti niyati, 2- sampapiyatiti attho.
      [38] Manjussaroti akharassaro. Vaggussaroti chekaparipunnassaro.
Madhurassaroti satassaro. Pemaniyassaroti pemajanakassaro. Tatridam karavikanam
madhurassarataya:- karavikasakune kira madhurarasam ambapakkam mukhatundakena paharitva
paggharitarasam pivitva pakkhena talam datva vikujjhamane 3- catuppada matta viya
lalitum arabhanti. Gocarapasutapi catuppada mukhagatani tinani chaddetva tam
saddam sunanti. Valamiga khuddakamige anubandhamana ukkhittam padam
anikkhipitvava titthanti. Anubandhamiga ca maranabhayam jahitva titthanti. Akase
pakkhanta pakkhinopi pakkhe pasaretva tam saddam sunamanava titthanti. Udake
macchapi kannapatalam apphotetva tam saddam sunamanava titthanti. Evam
madhurassara karavika.
      Asandhimittapi dhammasokassa devi "atthi nu kho bhante
buddhasaddena sadiso kassaci saddo"ti samgham pucchi. Atthi karavikasakunassati. Kuhim
bhante te sakunati? himavanteti. Sa rajanam aha "deva karavikasakunam
passitukamamhi"ti. Raja imasmim "panjare nisiditva karaviko agacchatu"ti
suvannapanjaram vissajjesi. Panjaro gantva ekassa karavikassa purato atthasi. So
"rajanaya agato panjaro, na sakka agantun"ti tattha nisidi. Panjaro
agantva ranno puratova atthasi. Karavikam saddam karapetum na sakkonti.
Atha raja "katham bhane ime saddam karonti"ti aha. Natake disva devati.
Atha nam raja adasehi parikkhipapesi. So attano chayam disva "nataka
me agata"ti mannamano pakkhena talam datva madhurassarena 4-  manivamsam
dhamamano viya viravi. Sakalanagare manussa matta viya lalimsu. 5- Asandhimitta
cintesi "imassa tava tiracchanagatassa evam madhuro saddo, kidiso nu kho
@Footnote: 1 Ma. angeneva anganti     2 i. niyyati   3 cha.Ma., i. vikujamane
@4 cha.Ma. ka. mandassarena   5 i. palalimsu
Sabbannutananasirippattassa bhagavato saro 1- ahosi"ti pitim uppadetva tam
pitim avijahitva sattahi janghasatehi saddhim sotapattiphale patitthasi. Evam madhuro
kira karavikasaddoti. Tato pana satabhagena sahassabhagena ca madhurataro vipassissa
kumarassa saddo ahositi veditabbo.
      [39] Kammavipakajanti na bhavanamayam, kammavipakavasena pana devatanam
cakkhusadisameva mamsacakkhu ahosi, yena nimittam katva tilavahe pakkhittam ekatilampi
ayam soti uddharitva datum sakkoti.
      [40] Vipassiti ettha ayam vacanattho, antarantara nimmisasanjanitandhakara-
virahena 2- visuddham passati, vivatehi ca akkhihi passatiti vipassi, dutiyavare
viceyya viceyya passatiti vipassi, vicinitva vicinitva passatiti attho.
      [41] Atte 3- panayatiti atthe janati passati, nayati, va
pavattetiti attho. Ekadivasam kira vinicchayatthane nisiditva attam
anusasantassa ranno alankatapatiyattam mahapurisam aharitva hatthe thapayimsu. Tassa tam
anke katva upalalayamanasseva amacca samikam assamikam akamsu. Bodhisatto
anattamanasaddam niccharesi. Raja "kimetam, upadharetha"ti aha. Upadharayamana
annam adisva "attassa dubbinicchitatta evam  katam bhavissati"ti puna samikamyeva
samikam katva "natva nu kho kumaro evam karoti"ti vimamsanta puna samikam
assamikam akamsu. Punapi bodhisatto tatheva tam saddam niccharesi. Atha raja
"janati mahapuriso"ti tato patthaya appamatto ahosi. Idam sandhaya vuttam
"viceyya viceyya kumaro atte 4- panayati"ti.
      [42] Vassikantiadisu yattha sukham hoti vassakale vasitum, ayam
vassiko. Itaresupi eseva nayo. Ayam panettha vacanattho, vassavaso vassam, tam
arahatiti vassiko. Itaresupi eseva nayo.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. saddo    2 cha.Ma. nimilajanitandhakaravirahena, i. meghajanitandhakaravirahena
@3 cha.Ma., i. atthe evamuparipi    4 cha.Ma. atthe
      Tattha vassiko pasado natiucco hoti natinico, dvaravatapananipissa
natibahuni natitanukani, 1- bhummattharanapaccattharanajajjabhojanani cettha
missakaneva vattanti. Hemantike thambhapi bhittiyopi nica honti, dvaravata-
pananipi tanukani sukhumacchiddani, unhappavesanatthaya bhittiniyuhani nihariyanti,
bhummattharanapaccattharananivasanaparupanani panettha unhaviriyani 2- kambaladini
vattanti. Khajjabhojanam siniddham katukasannissitam nirudakasannissitanca. Gimhike
thambhapi bhittiyopi ucca honti, dvaravatapanani panettha bahuni
vipulajalani 3- honti, bhummattharanadini dukulamayadini 4- vattanti. Khajjabhojanani
madhurarasasitaviriyani. 5- Vatapanasamipesu cettha navacatiyo thapetva udakassa
puretva niluppaladihi sanchadenti. Tesu tesu padesesu udakayantani karonti,
yehi deve vassante viya udakadhara nikkhamanti.
      Nippurisehiti purisavirahitehi. Na kevalancettha turiyaneva nippurisani,
sabbatthananipi nippurisaneva, dovarikapi itthiyova, nhapanadiparikammakarapi
atthiyova. Raja kira "tatharupam issariyasukhasampattim anubhavamanassa purisam disva
purisasanka uppajjati, sa me puttassa ma ahosi"ti sabbakiccesu itthiyova
thapesiti.
                       Pathamabhanavaravannana nitthita.
                           Jinnapurisavannana
      [43] Dutiyabhanavare gopanasivankanti gopanasi viya vankam.
Bhagganti 6- khandhe, katiyam, jajanusuti tisu thanesu bhaggavankam. 7- Dandaparayananti
dandagatikam dandapatisaranam. Aturanti jaraturam. Gatayobbanti atikkantayobbanam
pacchimavaye thitam disvati addhayojanappamanena balakayena parivuto susamvihitarakkhopi
gacchanto yada ratho purato hoti, pacchato 8- balakayo, tadise okase
@Footnote: 1 cha.Ma., i. natitanuni    2 Ma. unahabharitani      3 cha.Ma. vipulajatani
@4 cha.Ma., i. dukulamayani   5 cha.Ma. madhurasasannissitabharitani  6 cha.Ma. bhogganati
@7 cha.Ma. bhoggavankam        8 cha.Ma., i. paccha
Suddhavasakhinasavabrahmehi attano anubhavena rathassa puratova dassitam, tam
purisam passitva. Suddhavasa kira "mahapuriso panke gajo viya pancasu kamagunesu
laggo, satimassa uppadessama"ti tam dassesum. Evam dassitam ca tam bodhisatto
ceva passati sarathi ca. Brahmanopi hi bodhisattassa appamadattham sarathissa
ca kathasallapanattham 1- tam dassesum. Kim panesoti eso jinnoti. Kim vuttam hoti,
naham bho ito pubbe evarupam addasanti pucchi.
      Tenahiti yadi mayhampi evarupehi kesehi evarupena ca kayena
veditabbam, tenahi samma sarathi. Alandanajjauyyanabhumiyati "ajja yam 2- uyyanabhumim
passissama"ti  gacchama, alam taya uyyanabhumiyati samviggahadayo samveganurupam
aha. Antepuram gatoti itthijanam visajjetva sirigabbhe ekakova nisinno.
Yatra hi namati yaya jatiya sati jara pannayati, sa jati dhiratthu dhikkata
atthu, jiguccha namesa jatiti 3- jatiya mulam khananto nisidi pathamena sallena
hadaye viddho viya.
      [45] Sarathim amantapetvati raja kira nemittakehi kathitakalato
patthaya ohitasoto vicarati, raja so "kumaro uyyanam gacchanto antaramagge
nivatto"ti sutva sarathim amantapesi.
                          Byadhitapurisavannana
      [46] Ma heva khotiadisu rajjam karetu, ma pabbajatu, brahmananam
vacanam ma saccam hotuti evam cintesiti attho.
      [47] Addasa 4- khoti pubbe vuttanayeneva suddhavasehi dassitam
addasa. Abadhikanti iriyapathabhanjanakena visabhagabadhena abadhikam. Dukkhitanti
rogadukkhena dukkhitam. Balhagilananti adhimattagilanam. Palipannanti nimuggam. Jara
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kathasallapattham       2 cha.Ma. yanti na dissati
@3 cha.Ma., i. jiguccha metam jatinti     4 cha.Ma. addasa kho
Pannayissati byadhi pannayissatiti idhapi yaya jatiya sati idam dvayam
pannayati, dhiratthu 1- jati, ajatam khemanti jatiya mulam khananto nisidi dutiyena
sallena viddho viya.
                          Kalakatapurisavannana
      [50] Vilatanti sivikam. Petanti ito patigatam. Kalakatanti 2- katakalam,
yattakam tena kalam jivitabbam, tam sabbam katva nitthapetva matanti attho.
Imampissa purimanayeneva brahmano dassesum. Yatra hi namati idhapi yaya
jatiya sati idam tayam 3- pannayati, dhiratthu jati ajatam khemanti jatiya mulam
khananto nisidi tatiyena sallena viddho viya.
                           Pabbajitavannana
      [53] Bhandunti mundam. Imampissa purimanayeneva brahmano dassesum.
Sadhu dhammacariyatiadisu ayam deva dhammacaranabhavo sadhuti cintetva pabbajitoti
evam ekamekassa padassa yojana veditabba. Sabbani cetani dasakusalakamma-
pathavevacananeva. Avasane pana avihimsati karunaya pubbabhago. Anukampati mettaya
pubbabhago. Tenahiti uyyojanatthe nipato. Pabbajitanhissa disva cittam
pabbajjaya ninnam jatam, atha tena saddhim kathetukamo hutva sarathim uyyojento
tenahitiadimaha.
                        Bodhisattapabbajjavannana
      [54] Athakho bhikkhaveti "pabbajitassa sadhu dhammacariya"tiadini ca
annanca bahum mahajanakayena rakkhiyamanassa puttadarasambadhe ghare vasato
adinavapatisamyuttanceva migabhutena cetasa yathasukham vane vasato pabbajitassa
vivekanisamsapatisamyuttanca dhammakatham sutva pabbajitukamo hutva athakho bhikkhave
vipassi kumaro sarathim amantesi.
@Footnote: 1 cha.Ma. dhikkata sa jati, i. dhiratthu tam jatim evamuparipi, Ma. dhikkatam
@2 cha.Ma. kalankatanti       3 i. dvayam
      Imani cattari disva pabbajitam nama sabbabodhisattanam vamsova
tantiyeva paveniyeva. Annepi ca bodhisatta yatha ayam vipassi kumaro, cirassam
passi evam cirassam passanti. 1- Amhakam pana bodhisatto cattaripi ekadivasanneva
disva mahabhinikkhamanam nikkhamitva anomanaditire 2- pabbajito. Teneva rajagaham
patva tattha ranna bimbisarena "kimattham pandita pabbajitosi"ti puttho
aha:-
                   jinnanca disva dukkhitanca byadhitam
                   matanca disva gatamayusamkhayam.
                   Kasayavattham pabbajitanca disva
                   tasma aham pabbajitomhi rajati.
                   Mahajanakayaanupabbajjavannana
      [55] Sutvana tesanti tesam caturasitiya panasahassanam sutva
etadahosi. Orakoti onako 3- lamako. Anupabbajimsuti anupabbajitani. Kasma
panettha yatha parato khandatissanam anupabbajjaya "bandhumatiya rajadhaniya
nikkhamitva"ti vuttam, evam na vuttam 4- nikkhamitva sutatta. Ete kira sabbepi
vipassissa kumarassa upatthakapurisava, te patova upatthanam agantva kumaram
adisva patarasatthaya gantva bhuttapatarasa agamma "kuhim kumaro"ti
pucchitva "uyyanabhumim gato"ti sutva "tattheva nam dakkhissama"ti nikkhanta
nivattamanam sarathim disva "kumaro pabbajito"ti  cassa vacanam sutva sutatthaneyeva
sabbabharanani omuncitva antarapanato kasayapitani 5- vatthani aharapetva
kesamassum oharetva pabbajimsu. Iti nagarato nikkhamitva bahinagare sutatta
ettha "bandhumatiya rajadhaniya nikkhamitva"ti na vuttam.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. evam cirassam cirassam passanti    2 cha.Ma., i. anomanaditire
@3 cha.Ma. i. unako   4 cha.Ma., i. vuttanti  5 cha.Ma., i. kasavapitani
      Carikam caratiti gatagatatthane mahamandapam katva danam sajjetva
agamma svatanaya nimantito mahajanassa 1- ayacitabhikkhameva patigganhanto
cattaro mase carikam cari.
      [56] Akinnoti ganena parivuto. Ayam pana vitakko bodhisattassa
kada uppannoti. Sve visakhapunnama bhavissatiti catuddasidivase. Tada kira
so "yatheva mam ime pubbe gihibhutam parivaretva caranti, idanipi tatheva, kim
imina ganena"ti ganasamganikaya ukkanthitva "ajjeva gacchami"ti cintetva
puna "ajja avela, sace idani gamissami, sabbeva ime janissanti, sve
gamissami"ti  cintesi. Tamdivasanca uruvelagamasadise game gamavasino svatanaya
nimantayimsu, te caturasitisahassanampi tesam pabbajitanam mahapurisassa ca payasameva
patiyadayimsu. Atha mahapuriso punadivase tasmim 2- game tehi pabbajitehi saddhim
bhattakiccam katva vasanatthanameva agamasi. Tattha te pabbajita mahapurisassa
vattam dassetva attano attano rattitthanadivatthanani pavittha. Bodhisattopi
pannasalam pavisitva nisinno.
              Thite majjhantike 3- kale  sannisinnesu pakkhisu
              sanateva braharannam        tam bhayam patibhati manti 4-
      evarupe pavivekaramanam 5- bhayakale sabbasattanam sadarathakaleyeva
"ayam kalo"ti nikkhamitva pannasaladvaram pidahitva bodhimandabhimukho payasi.
Annadapi ca tasmim thane vicaranto bodhimandam passati, nisiditum panassa cittam
na namitapubbam. 6- Tamdivasam panassa nanam paripakagatam hoti, 7- tasma alankatam
bodhimandam disva arohanatthaya cittam uppannam. So dakkhinadisabhagena upagamma
padakkhinam katva puratthimadisabhage cuddasahattham pallankam pannapetva caturangikam
viriyam  adhitthahitva "yava buddho na homi, na tava ito vutthahami"ti 8- patinnam
@Footnote: 1 cha.Ma. i. janassa   2 cha.Ma. tasmimyeva    3 cha.Ma. majjhanhike
@4 sam.sa. 15/15/8 khattiyasutta  5 cha.Ma. avivekaramanam  6 Ma. bhutapubbam, i. pubbam
@7 cha.Ma., i. hotiti na dissati        8 Ma. vutthahissamiti, i. utthahamiti
Katva nisidi. Imamassa vupakasam sandhaya "eko 1- ganasma vupakattho vihasi"ti
vuttam.
      Anneneva taniti te kira sayam bodhisattassa upatthanam agantva
pannasalam parivaretva nisinna "ativikalo jato, upadharetha"ti  vatva
pannasalam vivaritva tam apassantapi "kuhim gato kuhim gato"ti nanubandhimsu,
"ganavase nibbinno eko viharitukamo manne mahapuriso, buddhabhutamyeva nam
passissama"ti antojambudipabhimukha carikam pakkanta.
                        Bodhisattaabhinivesavannana
      [57] Vasupagatassati bodhimande ekarattivasam upagatassa.
Rahogatassati rahasi gatassa. Patisallinassati ekibhavavasena nilinassa. Kicchanti
dukkham. Cavati ca upapajjati cati idam dvayam pana aparaparam cutipatisandhim sandhaya
vuttam. Jaramaranassati ettha yasma pabbajanto jinnabyadhimateyeva disva
pabbajito, tasmassa jaramaranameva upatthati. Tenaha "jaramaranassa"ti. Iti
jaramaranam mulam katva abhinivitthassa bhavaggato otarantassa viya athakho bhikkhave
vipassissa bodhisattassa etadahosi.
      Yonisomanasikarati upayamanasikara pathamanasikaRa. Aniccadini hi
aniccaditova manasikaronto 2- yonisomanasikaro nama hoti. Ayanca "kismim nu
kho sati jatiadini honti, kismim asati jatiadini na honti"ti
udayabbayanupassanavasena pavattatta tesam annataro, tasmassa ito yonisomanasikara
imina upayamanasikarena ahu pannaya abhisamayoti, bodhisattassa pannaya
yasmim sati jaramaranam hoti, tena jaramaranakaranena saddhim samagamo ahosi. Kim
pana tanti? jati. Tenaha "jatiyakho sati jaramaranam hoti"ti. Ya cayam
jaramaranassa karanapariggahika panna, taya saddhim bodhisattassa samagamo
ahositi ayam panettha 3- attho. Etenupayena sabbapadani veditabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma. ekova  2 cha.Ma. manasikaroto, i. manasikaroto  3 cha.Ma., i. panasaddo na dissati
      Namarupe kho sati vinnananti ettha pana sankharesu sati
vinnananti ca, avijjaya sati sankharati ca vattabbam bhaveyya, tadubhayampi na gahitam.
Kasma? avijjasankhara hi atito bhavo, tehi saddhim ayam vipassana na
Ghatiyati. Mahapuriso hi paccuppannavasena abhinivitthoti. Nanu ca avijjasankharehi
aditthehi na sakka buddhena bhavitunti. Saccam na sakka, imina pana te
bhavaupadanatanhavaseneva ditthati. Imasmim pana 1- thane vittharato
paticcasamuppadakatha kathetabba bhaveyya. 2- Sa panesa visuddhimagge kathitava.
      [58] Paccudavattatiti patinivattati. Katamam panettha vinnanam
paccudavattatiti. Tam 3- patisandhivinnanampi vipassanavinnanampi. Tattha
patisandhivinnanam paccayato patinivattati, vipassanavinnanam arammanato, ubhayampi
namarupam natikkamati, namarupato param na gacchati. Ettavata jayetha vatiadisu
vinnane namarupassa paccaye honte, namarupe ca vinnanassa paccaye honte,
dvisupi annamannapaccayesu hontesu  ettakena jayetha va .pe. Upapajjetha va.
Ito hi param kim annam jayeyya va .pe. Upapajjetha va. Nanu etadeva
jayati ca .pe. Upapajjati cati. Evam saddhim aparaparam cutipatisandhihi panca
padani dassetva puna tam ettavatati vuttamattham  niyyatento 4- "yadidam
namarupapaccaya vinnanam, vinnanapaccaya namarupan"ti vatva tato param
anulomapaccayakaravasena vinnanapaccaya namarupamulakam ayatimpi jatijaramaranam dassetum
namarupapaccaya salayatanantiadimaha. Tattha kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo
hoti tisakalassa jatijaramaranasokaparidevadukkhadomanassaupayasadibhedassa
dukkharasissa nibbatti hoti. Iti mahapuriso sakalassa vattadukkhassa nibbattim
addasa.
      [59] Samudayo samudayoti khoti nibbatti nibbattiti kho. Pubbe
ananussutesuti na anussutesu asutapubbesu. Cakkhum udapaditi adisu
udayadassanapanna cesa dassanatthena cakkhum, natakaranatthena nanam, pajananatthena panna,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. panasaddo na dissati  2 cha.Ma., i. bhaveyyati na dissati
@3 cha.Ma., i. tanti na dissati     4 i. niyyadento
Vinibbijjhitva 1- pativijjhitva uppannatthena vijja, obhasatthena 2- alokoti
ca vutta. Yathaha "cakkhum udapaditi dassanatthena. Nanam udapaditi natatthena.
Panna udapaditi pajananatthena. Vijja udapaditi pativedhatthena. Aloko
udapaditi obhasatthena. Cakkhum dhammo  dassanattho attho. Nanam dhammo natattho
attho. Panna dhammo pajananattho attho. Vijja dhammo pativedhattho attho.
Aloko dhammo obhasattho attho"ti. 3- Ettakehi padehi kim kathitanti. Imasmim
sati idam hotiti paccayasanjananamattam kathitam. Athava vithipatipanna tarunavipassana
kathitati.
      [61] Adhigato kho myayanti adhigato kho me ayam. Maggoti
vipassanamaggo. Sambodhayati catusaccabujjhanatthaya, nibbanabujjhanatthayaeva
va. Apica bujjhatiti bodhi, ariyamaggassetam namam, tadatthayatipi vuttam hoti.
Vipassanamaggamulako hi ariyamaggoti. Idani tam maggam niyyatento "yadidam
namarupanirodha"ti adimaha. Ettha ca vinnananirodhotiadihi paccattapadehi
nibbanameva kathitam. Iti mahapuriso sakalassa vattadukkhassa anibbattinirodham
addasa.
      [62] Nirodho nirodhoti khoti anibbatti anibbattiti kho. Cakkhuntiadini
vuttatthaneva. Idha pana sabbeheva etehi padehi "imasmim asati idam
na hoti"ti nirodhasanjananamattameva kathitam, athava vutthanagamini balavavipassana
kathitati.
      [63] Aparena samayenati evam paccayam ca paccayanirodham ca viditva
tato aparabhage. Upadanakkhandhesuti upadanassa paccayabhutesu khandhesu.
Udayabbayanupassiti tameva pathamam dittham udayanca vayanca anupassamano. Vihasiti
sikhappattam  4- vutthanagaminivipassanam vaddhento vihari. Idam kasma vuttam?
sabbeyeva hi puritaparamino bodhisatta pacchimabhave puttassa jatadivase
@Footnote: 1 cha.Ma., i. nibbijjhitva           2 i. obhasanatthena
@3 khu. pati. 31/614/525 dhammacakkakatha (saya)   4 cha.Ma. sikhapattam, i. sikhappattam,
Mahabhinikkhamanam nikkhamitva pabbajitva padhanamanuyunjitva bodhipallankam aruyha
marabalam vidhamitva pathame yame pubbenivasam anussaranti, dutiye yame
dibbacakkhum visodhenti, tatiye yame paccayakaram sammasitva anapanacatutthajjhanato
vutthaya pancasu khandhesu abhinivisitva udayabbayavasena samapannasalakkhanani
disva yava gotarabhunana vipassanam vaddhetva ariyamaggena sakale buddhagune
pativijjhanti. Ayampi ca mahapuriso puritaparami, so yathavuttameva sabbam
anukkamam katva pacchimayame anapanacatutthajjhanato vutthaya pancasu khandhesu
abhinivisitva vuttappakaram udayabbayavipassanam arabhi, tam dassetum idam vuttam.
      Tattha iti rupanti idam rupam, ettakam rupam, ito uddham rupam natthiti
ruppanasabhavanceva bhutupadayabhedanca adim katva lakkhanarasapaccupatthanapadatthanavasena
anavasesarupapariggaho vutto. Iti rupassa samudayoti imina evam pariggahitassa
rupassa samudayadassanam vuttam. Tattha ititi evam samudayo hotiti attho. Tassa
vittharo "avijjasamudaya rupasamudayo, tanhasamudaya rupasamudayo, kammasamudaya
rupasamudayo, aharasamudaya rupasamudayoti, nibbattilakkhanam passantopi rupakkhandhassa
samudayam passati"ti 1- evam veditabbo. Atthangamepi "avijjanirodha rupanirodho
.pe. Viparinamalakkhanam passantopi rupakkhandhassa nirodham passati"ti ayam
assa vittharo. Iti vedanatiadisupi ayam vedana, ettaka vedana, ito
uddham vedana natthi. Ayam sanna. Ime sankhaRa. Idam vinnanam, ettakam
vinnanam, ito uddham vinnanam  natthiti vedayitasanjananaabhisankharanavijanana-
sabhavanceva sukhadirupasannadiphassadicakkhuvinnanadibhedanca adim katva
lakkhanarasapaccupatthanapadatthanavasena anavasesavedanasannasankharavinnanapariggaho
vutto. Iti vedanaya samudayotiadihi pana evam pariggahitanam vedanasanna-
sankharavinnananam samudayadassanam vuttam. Tatrapi ititi evam samudayo hotiti
attho. Tesampi vittharo "avijjasamudaya vedanasamudayo"ti 2-  rupe vuttanayeneva
veditabbo. Ayam pana viseso, tisu khandhesu "aharasamudaya"ti avatva
@Footnote: 1 khu. pati. 31/106/80 udayabbayanananiddesa
@2 khu. pati. 31/108/80 udayabbayanananiddesa
"phassasamudaya"ti vattabbam. Vinnanakkhandhe "namarupasamudaya"ti. Atthangamapadampi
tesamyeva vasena yojetabbam. Ayamettha sankhepo, vittharo pana udayabbayavinicchayo
sabbakaraparipurova visuddhimagge vutto. Tassa pancasu upadanakkhandhesu
udayabbayanupassino viharatoti tassa vipassissa bodhisattassa imesu rupadisu
pancasu upadanakkhandhesu samapannasalakkhanavasena udayabbayanupassino viharato
yathanukkamena vaddhite vipassananane anuppadanirodhena nirujjhamanehi
asavasankhatehi kilesehi anupadaya aggahetvava cittam vimuccati, tadetam
maggakkhane vimuccati nama, phalakkhane vimuttam nama. Maggakkhane va vimuttanceva
vimuccati ca, phalakkhane vimuttameva.
      Ettavatava mahapuriso sabbabandhana vimutto 1- suriyarasmisamphutthamiva
padumam suvikasitacittasantano cattari maggananani, cattari phalananani, catasso
patisambhida, catuyoniparicchedakananam, pancagatiparicchedakananam cha asadharanananani
sakale ca buddhagune hatthagate katva paripunnasankappo bodhipallanke
nisinnova:-
         anekajatisamsaram,               sandhavissam anibbisam.
         Gahakaram gavesanto,             dukkha jati punappunam.
         Gahakaraka ditthosi,              puna geham na kahasi.
         Sabba te phasuka bhagga,        gahakutam visankhatam.
         Visankharagatam cittam               tanhanam khayamajjhagati. 2-
         Ayoghanahatasseva,               jalato jatavedassa. 3-
         Anupubbupasantassa,               yatha na nayate gati.
         Evam samma vimuttanam,           kamabandhoghatarinam.
         Pannapetum gati natthi,            pattanam acalam sukhanti. 4-
         Evam manasikaronto saradasuriyo      viya, punnacando viya ca virocitthati.
                       Dutiyabhanavarakatha nitthita.
@Footnote: 1 cha.Ma. vippamutto, i. sabbabandhanavippamutto  2 khu.dha. 25/153-154 pathamabodhivatthu
@3 ka. cha.Ma. jatavedaso   4 khu. u. 25/80/230 dutiyadabbasutta
                        Brahmayacanakathavannana
      [64] Tatiyabhanavare yannunaham dhammam deseyyanti yadi panaham dhammam
deseyyam. Ayam pana vitakko kada uppannoti. Buddhabhutassa atthame sattahe.
      So kira buddho hutva sattaham bodhipallanke nisidi, sattaham
bodhipallankam olokento atthasi, sattaham ratanacankame cankami, sattaham
ratanagabbhe dhammam vicinanto nisidi, sattaham ajapalanigrodhe nisidi, sattaham
muccalinde 1- nisidi, sattaham rajayatane nisidi. Tato vutthaya atthame sattahe
puna agantva ajapalanigrodhe nisinnamattasseva sabbabuddhanam acinnasamacinno
ayanceva vitakko ito anantaro ca vitakko upapanno.
      Tattha adhigatoti patividdho. Dhammoti catusaccadhammo. Gambhiroti
uttanabhavapatikkhepavacanametam. Duddasoti gambhirattava duddaso dukkhena datthabbo,
na sakka sukhena datthum. Duddasattava duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na
sakka sukhena avabujjhitum. Santoti nibbuto. Panitoti atappako. Idam dvayam
lokuttarameva sandhaya vuttam. Atakkavacaroti takkena avacaritabbo
ogalhitabbo 2- na hoti, naneneva avacaritabbo. Nipunoti sanho. Panditavedaniyoti
sammapatipadam patipannehi panditehi veditabbo. Alayaramati satta pancasu
kamagunesu alayanti, 3- tasma te alayati vuccanti. Atthasatatanhaviparitani 4-
alayanti, tasma alayati vuccanti. Tehi alayehi ramantiti alayarama.
Alayesu ratati alayarata. Alayesu suttha muditati alayasammudita. Yatheva hi
susajjitam pupphaphalabharitarukkhadisampannam uyyanam pavittho raja taya taya
sampattiya ramati, sammudito amodito pamodito 5- hoti na ukkanthati, sayampi
nikkhamitum na icchati, evamimehipi  kamalayatanhalayehi satta ramanti,
samsaravatte sammudita anukkanthita vasanti. Tena tesam bhagava duvidhampi alayam
uyyanabhumim viya dassento "alayarama"tiadimaha.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. mucalinde    2 cha.Ma., i. ogahitabbo  3 cha.Ma., i. alliyanti
@4 cha.Ma., i. tanhavicaritani   5 cha.Ma. ayam na dissati
      Yadidanti nipato, tassa thanam sandhaya "yam idan"ti, paticcasamuppadam
sandhaya yo ayan"ti  evamattho datthabbo. Idappaccayata paticcasamuppadoti
imesam paccaya idappaccaya, idappaccayaeva idappaccayata,
idappaccayata ca sa paticcasamuppado cati idappacyatapaticcasamuppado.
Sankharadipaccayanam avijjadinam etam adhivacanam. Sababasankharasamathotiadi sabbam
nibbanameva. Yasma hi tam agamma sabbasankharavipphanditani sammanti vupasammanti,
tasma "sabbasankharasamatho"ti vuccati. Yasma ca tam agamma sabbe upadhayo
patinissattha honti, sabbatanha khiyanti, sabbe kilesaraga virajjanti, sabbam
dukkham nirujjhati, tasma "sabbupadhipatinissaggo tanhakkhayo 1- virago nirodho"ti
vuccati. Sa panesa tanha bhavena bhavam phalena va saddhim kammam  vinati samsibbatiti
katva vananti vuccati. Tato nikkhantanti 2- nibbanam. So mamassa kilamathoti
ya ajanantanam desana nama, so mama kilamatho assa, sa mama vihesa
assati attho. Kayakilamatho ceva kayavihesa ca assati vuttam hoti, citte
pana ubhayampetam buddhanam natthi.
      [65] Apissuti anubaruhanatthe nipato, so "na kevalam etadahosi,
imapi gatha patibhamsu"ti dipeti. Vipassintiadisu vipassissa bhagavato arahato
sammasambuddhassati attho. Anacchariyati anuacchariya. Patibhamsuti
patibhanasankhatassa nanassa gocara ahesum, parivitakkayitabbatam papunimsu.
      Kicchenati dukkhena, na dukkhaya patipadaya. Buddhanam hi cattaropi
magga sukha patipadava honti. Paramipuranakale pana saragasadosasamohasseva
sato agatagatanam yacakanam alankatapatiyattam sisam kantitva 3- galalohitam niharitva
suanjitani akkhini uppatetva kulavamsappatitthapakam 4- puttam manapacarinim
bhariyanti evamadini dentassa annani ca khantivadisadisesu attabhavesu
chejjabhejjadini papunantassa agamaniyapatipadam sandhayetam vuttam. Halanti ettha
hakaro nipatamatto, alanti attho. Pakasitunti desitum, evam kicchena adhigatassa
@Footnote: 1 cha.Ma. tanhakkhayo   2 cha.Ma. tato vanato nikkhantanti nibbanam,
@  i. tato nikkhantam vanatoti nibbanam.  3 cha.Ma. chinditva
@4 cha.Ma. kulavamsapadipakam, i. kulavamsapadipam
Dhammassa alam desitum, paribyattam desitum 1- ko attho desitenati vuttam hoti.
Ragadosaparetehiti ragadosadutthehi 2- ragadosanugatehi va.
      Patisotagaminti niccadinam patisotam aniccam dukkhamanatta asubhanti
evam gatam catusaccadhammam. Ragarattati kamaragena bhavaragena ditthiragena ca
ratta. Na dakkhantiti aniccam dukkhamanatta asubhanti imina sabhavena na
passissanti, te apassante ko sakkhissati evam gahapetum. Tamokkhandhena avutati
avijjarasina ajjhotthata.
      Appossukkatayati nirussukkabhavena, adesetukamatayati attho.
Kasma panassa evam cittam nami, nanu esa "mutto mocessami, tinno
tarayissami, 3-
      kim me annatavesena           dhammam sacchikatenidha
      sabbannutam papunitva            santaressam sadevakanti 4-
      patthanam katva paramiyo puretva sabbannutam pattoti. Saccametam,
paccavekkhananubhavena panassa evam cittam nami. Tassa hi sabbannutam patva
sattanam kilesaggahanatam dhammassa ca gambhiratam paccavekkhantassa sattanam
kilesaggahanata ca dhammassa gambhirata ca sabbakarena pakata jata. Athassa "ime
sattava kanjikapunnalavu 5- viya takkabharitacati 6- viya vasatelatemitapatapilotika 7-
viya anjanamakkhitahattho viya kilesabharita atisankilittha ragaratta
dosaduttha mohamulha te kim nama pativijjhissanti"ti cintayato
kilesaggahanapaccavekkhananubhavenapi evam cittam nami.
      "ayanca dhammo pathavisandharakaudakakkhandho viya gambhiro, pabbatena
paticchadetva thapito sasapo viya duddaso, satadha bhinnassa valassa kotiya
@Footnote: 1 cha.Ma. paribyattam desitunti na dissati   2 cha.Ma.,i. ragadosaphutthehi
@3 cha.Ma., taressami, i. tareyyami   4 i. tarayissam sadevaketi
@5 cha.Ma. kanjikapunnalabu, i. kanjiyapunnalabu  6 Ma. takkapuritacati,
@i. takkaharitacati   7 cha.Ma. i. vasatelapitapilotika
Kotipatipadanam viya 1- ca duranubodho, nanu maya hi imam dhammam pativijjhitum
vayamantena adinnam danam nama natthi, arakkhitam silam nama natthi, apurita kaci
parami nama natthi, tassa me nirussaham viya marabalam vidhamantassapi pathavi na
kampittha, pathamayame pubbenivasam anussarantassapi na kampittha, majjhimayame
dibbacakkhum visodhentassapi na kampittha. Pacchimayame pana paticcasamuppadam
pativijjhantasseva medani 2- dasasahassilokadhatum 3- kampittha. Iti madisenapi
tikkhananena kicchenevayam dhammo patividdho, tam lokiyamahajana katham
pativijjhissanti"ti dhammagambhirata paccavekkhananubhavenapi evam cittam  namiti
veditabbam.
      Apica brahmuna yacite desetukamatayapissa evam cittam nami. Janati
hi bhagava "mama appossukkataya citte namamane mam mahabrahma
dhammadesanaya 4- yacissati, ime ca satta brahmagaruka, te `sattha kira dhammam na
desetukamo ahosi, atha nam mahabrahma yacitva desapesi, santo vata bho
dhammo, panito vata bho'ti mannamana sussulissanti"ti. Imampissa karanam paticca
appossukkataya cittam nami, no dhammadesanayati veditabbam.
      [66] Annatarassati ettha kincapi "annataro"ti vuttam, atha kho
imasmim cakkavale jetthakamahabrahma esoti veditabbo. Nassati vata bho
lokoti so kira imam saddam  tatha niccharesi, yatha dasasahassilokadhatubrahmano
sutva sabbe sannipatimsu. Yatra hi namati yasmim nama loke. Purato
paturahositi tehi dasahi brahmasahassahei saddhim paturahosi. Apparajakkhajatikati
pannamaye akkhimhi appam parittam ragadosamoharajam etesam, evam sabhavati
apparajakkhajatika. Assavanatati assavanataya. Bhavissantiti purimabuddhesu
dasapunnakiriyavatthuvasena katadhikara paripakagata padumani viya suriyarasmisamphassam,
dhammadesanamyeva akankhamana catuppadikagathavasane ariyabhumim okkamanaraha na
eko, na dve, anekasatasahassa dhammassa annataro bhavissantiti dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma. valassa kotiya kotim patipadanam viya, i. valassa koti viya anu  2 cha.Ma. me
@3 cha.Ma. dasasahassilokadhatu, i. dasasahassilokadhatu  4 cha.Ma., i. dhammadesanam.
       [69] Ajjhesananti evam tikkhattum yacanam. Buddhacakkhunati
indriyaparopariyattananena ca asayanusayananena ca. Imesam hi dvinnam nananam
"buddhacakkhu"ti namam, sabbannutananassa "samantacakkhu"ti, tinnam magganananam
dhammacakkhu"ti. Apparajakkheti adisu yesam vuttanayeneva pannacakkhumhi ragadirajam
appam, te apparajakkha. Yesam tam mahantam, te maharajakkha. Yesam saddhadini
indriyani tikkhani, te tikkhindriya. Yesam tani muduni, te mudindriya.
Yesam teyeva saddhadayo akara sundara, te svakaRa. Ye kathitakaranam sallakkhenti,
sukhena sakka honti vinnapetum, te suvinnapaya. Ye paralokanceva vajjanca
bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassavino nama.
      Ayam panettha pali:- "saddho puggalo apparajakkho, assaddho
puggalo maharajakkho. Araddhaviriyo .pe. Kusito. Upatthitasati, mutthassati,
samahito, asamahito. Pannava, duppanno puggalo maharajakkho. Tatha saddho
puggalo tikkhindriyo .pe. Pannava puggalo paralokavajjabhayadassavi, duppanno
puggalo na paralokavajjabhayadassavi. Lokoti ca khandhaloko dhatuloko ayatanaloko
sampattibhavaloko vipattibhavaloko sampattivipattibhavaloko vipattisampattibhavaloko.
Eko loko sabbe satta aharatthitika. Dve loka namanca
rupanca. Tayo loka tisso vedana. Cattaro loka cattaro ahaRa. Panca
loka pancupadanakkhandha. Cha loka cha ajjhattikani ayatanani. Satta loka
satta vinnanatthitiyo. Attha loka attha lokadhamma. Nava loka nava sattavasa.
Dasa loka dasayatanani. Dvadasa loka dvadasayatanani. Attharasa
loka attharasa dhatuyo. Vajjanti sabbe kilesa vajjam, 1- sabbe duccarita
vajjam, sabbe abhisankhara vajjam, sabbe 2- bhavagamikamma 2- vajjam. Iti imasmim
ca loke imasmim ca vajje tibba bhayasanna paccupatthita hoti, seyyathapi
ukkhittasike vadhake. Imehi pannasaya akarehi imani pancindriyani janati
passati annati pativijjhati, idam tathagatassa indriyanam paropariyatte nananti. 3-
@Footnote: 1 i. vajja, evamuparipi       2-2 Ma. sabbam bhavagamikammam.
@3 khu. pati. 31/276/179 indriyaparopariyattanananiddesa (saya)
      Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposiniti
yani annanipi padumani anto nimugganeva posiyanti. Udakam accuggamma
titthantiti udakam atikkamitva titthanti. Tattha yani accuggamma thitani, tani
suriyarasmisamphassam agamayamanani thitani, tani ajja pupphanakani. Yani samodakam
thitani, tani sve pupphanakani. Yani udaka anugatani 1- antonimuggaposini, 2-
tani tatiyadivase pupphanakani. Udaka pana anugatani annanipi sarogani 3-
uppaladini 3- nama atthi, yani neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhaneva
bhavissanti, tani palim anarulhani. Aharitva pana dipetabbaniti sudipitani.
      Yatheva hi tani catubbidhani pupphani, evameva ugghatitannu vipacitannu
neyyo padaparamoti cattaro puggala.
      Tattha yassa puggalassa saha udahatavelayam dhammabhisamayo hoti,
ayam vuccati puggalo ugghatitannu. Yassa puggalassa sankhittena bhasitassa
vittharena atthe vibhajiyamane dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo vipacitannu.
Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyanamitte
sevato bhajato payirupasato anupubbena dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo
neyyo. Yassa puggalassa bahumpi sunato bahumpi bhanato bahumpi ganhato
bahumpi dharayato bahumpi vacayato na taya jatiya dhammabhisamayo hoti, ayam
vuccati puggalo padaparamo. 4-
      Tattha bhagava uppalavanadisadisam dasasahassilokadhatum olokento
"ajja pupphanakani viya ugghatitannu, sve pupphanakani viya vipacitannu,
tatiyadivase pupphanakani viya neyyo, macchakacchapabhakkhani pupphani viya padaparamo"ti
addasa. Passanto ca "ettaka apparajakkha, ettaka maharajakkha, tatrapi
ettaka ugghatitannu"ti evam sabbakarato addasa. Tattha tinnam puggalanam
@Footnote: 1 i. antonimuggatani.        2 cha.Ma. antoudakaposini.
@3-3 cha.Ma. sarojauppaladini.  4 abhi. pu. 36/108/185 catukkapggalapannatti. (saya)
Imasmimyeva attabhave bhagavato dhammadesana attham sadheti, padaparamanam anagatatthaya
vasana 1- hoti.
      Atha bhagava imesam catunnam puggalanam atthavaham dhammadesanam viditva
desetukamyatam uppadetva puna te sabbesupi tasu bhavesu sabbe satte
bhabbabhabbavasena dve kotthase akasi. Ye sandhaya vuttam "ye te satta
kammavaranena samannagata, vipakavaranena samannagata, kilesavaranena
samannagata, assaddha acchandika duppanna abhabba niyamam okkamitum
kusalesu dhammesu sammattam, ime te satta abhabba, katame satta bhabba,
ye te satta na kammavaranena  .pe. Ime te satta bhabbati. 2-
      Tattha sabbepi abhabbapuggale pahaya bhabbapuggaleyeva nanena
pariggahetva "ettaka ettha 3- ragacarita, ettaka dosamohavitakka-
saddhabuddhicarita"ti cha kotthase akasi. Evam katva "dhammam desessami"ti
cintesi. Brahma tam natva somanassajato bhagavantam gathahi ajjhabhasi. Idam sandhaya
"atha kho so bhikkhave mahabrahma"ti adi vuttam.
      [70] Tattha ajjhabhasiti adhi abhasi, adhikiccam arabbha abhasiti
attho.
      Sele yatha pabbatamuddhanitthitoti selamaye ekaghane pabbatamuddhani
yathathitova, na hi tattha thitassa dassanatthampi givukkhipanapasaranadikiccam atthi.
Tathupamanti tappatikagam selapabbatupamam. Ayam panettha sankhepattho, yatha selapabbatamuddhani
thitova 4- cakkhuma puriso samantato janatam passeyya, tathapi tvam sumedhaso 5-
sundarapanno 5- sabbannutananena samantacakkhu bhagava dhammamayam pannamayam
pasadamaruyha sayam apetasoko sokavakinnam jatijarabhibhutam janatam avekkhassu 6-
upadharaya upaparikkha.
@Footnote: 1 cha.Ma. anagate vasanatthaYu.   2 khu. pati. 31/282/181 asayanusayanananiddesa (saya.)
@abhi.vi. 35/826-827/417 dasakaniddesa  3 cha.Ma. etthati na dissati  4 cha.Ma. yathathitova
@5-5 cha.Ma.,i. sumedha sundarapanna  6 cha.Ma. apekkhassu
      Ayametthadhippayo:- yatha hi pabbatapade samanta mahantam khettam
katva tattha kedarapalisu kutikayo katva rattim aggim jaleyyum. Caturangasamannagatanca
andhakaram assa. Athassa pabbatassa matthake thatva cakkhumato purisassa bhumim
olokayato neva khettam, na kedarapaliyo, na kutiyo, na tattha sayitamanussa
pannayeyyum, kutikasu pana aggijalamattameva pannayeyya. Evameva dhammapasadamaruyha
sattanikayam olokayato tathagatassa ye te akatakalyana satta, te
ekavihare dakkhinajanupasse nisinnapi buddhacakkhussa apatham nagacchanti,
rattim khittasara viya honti. Ye pana katakalyana veneyyapuggala te tassa
dure thitapi apatham agacchanti, te 1- aggi viya himavantapabbato viya ca.
Vuttampi cetam:-
         dure santo pakasenti     himavantova pabbato.
         Asantettha na dissanti      rattim khitta yatha sarati. 2-
      Utthehiti bhagavato dhammadesanattham carikacaranam yacanto bhanati. Virati adisu
bhagava viriyavantataya viro, devaputtamaccukilesamaranam vijitatta vijitasangamo,
jatikantaradinittharanatthaya veneyyasatthavahanasamatthataya satthavaho,
kamacchandainassa abhavato ananoti veditabbo.
      [71] Aparutati vivata. Amatassa dvarati ariyamaggo. So hi
amatasankhatassa nibbanassa dvaram. So maya vivaritva thapitoti dasseti.
Pamuncantu saddhanti sabbe attano saddham pamuncantu visajjentu. Pacchimapadadvaye
ayamattho, aham hi attano pagunam supavattampi 3- imam panitam uttamam dhammam
kayavacahi kilamathasanni hutva na bhasim, idani pana sabbe jana saddhabhajanam
upanentu, puressami tesam sankappanti.
@Footnote: 1 cha.Ma. so.   2 khu.dha. 25/304/69 culasubhaddavatthu.  3 cha.Ma. suppavattitampi.
                         Aggasavakayugavannana
      [73] Bodhirukkhamuleti bodhirukkhassa avidure ajapalanigrodhe
antarahitoti attho. Kheme migadayeti isipatanam tena samayena khemam nama
uyyanam hoti, miganam pana abhayavasatthaya dinnatta migadayoti vuccati. Tam
sandhaya vuttam "kheme migadaye"ti yatha ca vipassi bhagava, evam annepi buddha
pathamam dhammadesanatthaya gacchanta akasena gantva tattheva otaranti. Amhakam
pana bhagava upakassa ajivakassa upanissayam disva "upako imam addhanam
patipanno, so mam disva sallapitva gamissati. Atha puna nibbinno agamma
arahattam sacchikarissati"ti natva attharasayojanamaggam padasava agamasi. Dayapalam
amantesiti disvava punappunam oloketva "ayyo no bhante agato"ti
vatva upagatam amantesi.
      [75] Anupubbikathanti 1- danakatham, dananantaram silam, silanantaram
saggam, sagganantaram magganti evam anupatipatiya 2- katham kathesi. Tattha danakathanti
idam danam nama sukhanam nidanam, sampattinam mulam, bhoganam patittha, visamagatassa
tanam lenam gati parayanam idhalokaparalokesu danasadiso avassayo patittha
arammanam tanam lenam gati parayanam natthi. Idam hi avassayatthena ratanamayasihasanasadisam,
patitthanatthena mahapathavisadisam, arammanatthena alambanarajjusadisam.
Idanhi dukkhanittharanatthena nava, samassasanatthena sangamasuro, bhayaparittanatthena
sankhatanagaram, maccheramaladihi anupalittatthena padumam, tesam dahanatthena 3- aggi,
durasadatthena asiviso, asantasanatthena siho, balavantatthena hatthi,
abhimangalasammatatthena setausabho, khemantabhumisampapanatthena valahako assaraja.
Danam hi loke sakkasampattim deti marasampattim brahmasampattim cakkavattisampattim
savakaparaminanam paccekabodhinanam abhisambodhinanam detiti evamadi
danagunapatisamyuttam katham.
@Footnote: 1 cha.Ma. anupubbim kathanti.   2 cha.Ma. anupatipatikatham kathesi, i. katheliti na dissati.
@3 cha.Ma. nidahanatthena, i. niddahanatthena.
      Yasma pana danam dadanto silam samadatum sakkoti, tasma
tadanantaram silakatham kathesi. Lilakathanti silam nametam avassayo patittha arammanam
tanam lenam gati parayanam. Idhalokaparalokasampattinam hi silasadiso 1- avassayo
patittha 2- arammanam tanam lenam gati parayanam natthi, silasadiso alankaro
natthi, silapupphasadisam puppham natthi, silagandhasadiso gandho natthi, silalankarena
hi alankatam silakusumapilandhitam 3- silagandhanulittam sadevako loko olokento
tittim na gacchatiti evamadi silagunapatisamyuttam katham.
      Idam pana silam nissaya ayam saggo labbhatiti dassetum silanantaram
saggakatham kathesi. Saggakathanti ayam saggo nama ittho kanto manapo,
niccamettha kila, dibbasampattiyo 4- labbhanti, catummaharajika deva
navutivassasatasahassani dibbasukham dibbasampattim ca labhanti 5- tavatimsa tisso ca
vassakotiyo satthi ca vassasatasahassaniti evamadi saggagunapatisamyuttam katham.
Saggasampattim kathayantananhi buddhanam mukham nappahoti. Vuttampi cetam
"anekapariyayena kho aham bhikkhave saggakatham katheyyan"ti adi.
      Evam saggakathaya palobhetva pana hatthim alankaritva tassa sondam
chindanto viya "ayampi saggo anicco addhuvo, na ettha chandarago
katabbo"ti dassanattham "appassada kama bahudukkha bahupayasa, adinavo
ettha bhiyyo"ti 6- adina nayena kamanam adinavam okaram sankilesam kathesi.
Tattha adinavoti doso. Okaroti avakaro lamakabhavo. Sankilesoti tehi
sattanam samsare sankilissanam. Yathaha "sankilissanti 7- vata bho satta"ti. 8- Evam
kamadinavena tajjetva nekkhamme anisamsam pakasesiti, pabbajjaya  gunam
pakasesiti attho. Sesam ambatthasuttavannanayam vuttanayanceva uttanatthanca.
      [77] Alatthunti katham alatthum? ehibhikkhubhavena. Bhagava kira tesam
Iddhimayapattacivarassupanissayam olokento anekasu jatisu civaradanadini disva
@Footnote: 1-2 Ma. silasadisa patittha.              3 cha.Ma. silakusumapilandhanam.
@4 cha.Ma. niccam sampattiyo labbhanti, i. niccam na dissati  5 cha.Ma.,i. patilabhanti
@6 Ma.mu. 12/177/136 culadukkhakkhandhasutta, Ma.Ma. 13/42/29 potaliyasutta.
@7 cha.Ma., i. kilisusanti          8 Ma.Ma. 13/351/335 angulimalasutta
Etha bhikkhavoti adimaha. Te tavadeva bhandu kasayavasana atthahi
bhikkhuparikkharehi sarire patimukkeheva 1- vassasatikatthera viya bhagavantam namassamanava
nisidimsu.
      Sandassesiti adisu idhalokattham sandassesi, paralokattham sandassesi.
Idhalokattham dassento aniccanti dassesi, dukkhanti dassesi, anattati dassesi,
khandhe dassesi, dhatuyo dassesi, ayatanani dassesi, paticcasamuppadam dassesi,
rupakkhandhassa udayam dassento panca lakkhanani dassesi, tatha vedanakkhandhadinam,
tatha vayam dassentoti 2- udayabbayavasena pannasalakkhanani dassesi,
paralokattham dassento nirayam dassesi, tiracchanayonim, pittivisayam, 3- asurakayam,
tinnam kusalanam vipakam, channam devalokanam, navannam brahmalokanam  sampattim
dassesi.
      Samadapesiti catuparisuddhisiladhutangadasakathavatthuadike 4- kalyanadhamme
ganhapesi. Samuttejesiti suttha uttejesi, abbhussahesi. Idhalokatthanca
paralokatthanca tasetva 5- tasetva 5- adhigatam viya katva kathesi.
Dvattimsakammakaranapancavisatimahabhayappabhedam hi idhalokattham buddhe bhagavati tasetva
tasetva kathayante pacchabahum 6- galhabandhanam bandhitva catummahapathe paharasatena
taletva 7- dakkhinadvarena niyamano viya aghatanagandikaya thapitasiso viya
sule uttasito viya mattahatthina maddiyamano viya ca uttasanto 8- hoti.
Paralokatthanca kathayante nirayadisu nibbatto viya devalokasampattim anubhavamano
viya ca hoti.
      Sampahamsesiti patiladdhagunena modesi, 9- mahanisamsam katva kathesiti
attho.
      Sankharanam adinavanti hetthapathamamaggadhigamattham kamanam adinavam
kathesiti, idha pana uparimaggadhigamattham "anicca bhikkhave sankhara addhuva
@Footnote: 1 cha.Ma. sarirapatimukkeheva,  2 cha.Ma. dassentopi.  3 cha.Ma., i. pettivisayam.
@4 cha.Ma......terasadhutanga....  5 i. tapetva tapetva evamuparipi
@6 cha.Ma., i. pacchabaham.    7 cha.Ma., i. taletva
@8 cha.Ma. samviggo, i. satto.   9 cha.Ma., i. codesi.
Anassasika, yavancidam bhikkhave alameva sabbasankharesu nibbinditum alam
virajjitum alam vimuccitun"ti 1- adina nayena sankharanam adinavanca lamakabhavanca
tappaccayanca kilamatham pakasesi. Yatha ca tattha nekkhamme, evamidha "santamidam
bhikkhave nibbanam nama panitam tanam lenan"ti adina nayena nibbane
anisamsam pakasesi.
                       Mahajanakayapabbajjavannana
      [78] Mahajanakayoti tesamyeva  dvinnam kumaranam upatthakajanakayo.
      [80] Bhagavantam saranam gacchama dhammancati samghassa aparipunnatta
dvevacikameva saranam agamamsu.
      [81] Alatthunti pubbe vuttanayeneva ehibhikkhubhaveneva alatthum.
Ito annatare pabbajitavarepi eseva nayo.
                         Carikanujananavannana
      [86] Parivitakko udapaditi kada udapaditi? sambodhito
sattasamvaccharani sattamase sattadivase 2- atikkamitva udapadi. Bhagava kira pitu
sangaham karonto vihasi. Rajapi cintesi "mayham jetthaputto nikkhamitva
buddho jato, dutiyaputto me nikkhamitva aggasavako jato, purohitaputto
dutiyasavako 3- ime ca avasesa bhikkhu gihikalepi mayham puttameva parivaretva
vicarimsu. Ime pubbe 4- idanipi mayhamyeva bhara, 5- ahameva te 6- catuhi paccayehi
upatthahissami, annesam okasam na dassami"ti viharadvarakotthakato patthaya
yava rajagehadvara ubhayato khadirapakaram karetva kilanjehi chadapetva
vatthehi paticchadapetva upari ca chadapetva suvannatarakavicittam samosarita-
talakkhandhamattavividhapupphadamavitanam 7- karetva hettha bhumiyam cittattharehi 8-
@Footnote: 1 sam. ni. 16/124/172 tinakatthasutta, an sattaka 23/63/102 sattasuriyasutta. (saya)
@2 i. satta ca divase.  3 cha.Ma. dutiyaaggasavako.  4 cha.Ma. ime sabbe  5 cha.Ma. bharo.
@6 cha.Ma. ahameva ca ne.  7 cha.Ma. samolambita....  8 cha.Ma. cittattharanehi,
@  i. bhumim vicitrattharanehi
Attharapetva 1- anto ubhosu passesu malavacchake 2- punnaghate, sakalamaggavasatthaya
ca gandhantare pupphani, pupphantare gandhe ca thapapetva bhagavato kalam
arocapesi.
       Bhagava bhikkhusamghaparivuto antosaniyava rageham gantva bhattakiccam
katva viharam paccagacchati. Anno koci datthumpi na labhati, kuto pana bhikkham
va datum, pujam va katum, dhammam va sotum. Nagara cintesum "ajja satthuno
loke uppannassa sattamasadhikani sattasamvaccharani, mayanca 3- datthumpi na
labhama, pageva bhikkham va datum, pujam va katum, dhammam va sotum, raja `mayhamyeva
buddho, mayhamyeva dhammo, mayhamyeva samgho'ti mamayitva sayameva upatthahati, 4-
sattha ca uppajjamano sadevakassa lokassa atthaya hitaya uppanno. Na hi
rannova nirayo unho assa, annesam niluppalavarasadiso. Tasma rajanam
vadama. Sace no sattharam deti, iccetam kusalam. No ce deti, ranna saddhim
yujjhitvapi samgham gahetva danadini punnani karoma. Na sakka kho pana
suddhanagareheva 5- evam katum, ekam jetthakam  purisampi ganhama"ti.
      Te senapatim upasankamitva tasseva tamattham arocetva "sami
kim amhakam pakkho hoti, 6- udahu ranno"ti ahamsu. So "aham tumhakam
pakkho homi, apica kho pana pathamadivaso mayham databbo paccha tumhakam
varo"ti. Te sampaticchimsu. So rajanam upasankamitva "nagara deva tumhakam
kupita"ti aha. Kimattham tatati. Sattharam kira tumheva upatthahatha, amhe na
labhamati sace idanipi labhanti, na kuppanti, alabhanta tumhehi saddhim
yujjhitukama devati. Yujjhami tata, na bhikkhusamgham demiti. Deva tumhakam dasa
tumhehi saddhim yujjhamati vadanti, tumhe kam ganhitva yujjhissathati. Nanu
tvam senapatiti. Nagarehi vina na samattho aham devati. Tato raja "balavanto
nagara senapatipi tesanneva pakkho"ti natva "annanipi sattamasadhikani
@Footnote: 1 cha.Ma., i. santharapetva        2 i. malasancite.
@3 i.   masanca.                4 cha.Ma. upatthahi, i. upatthati
@5 Ma. i. yuddham nagareheva        6   cha.Ma., i. hosi.
Satta samvaccharani mayham bhikkhusamgham dadantu"ti aha. Nagara na sampaticchimsu.
Raja cha vassani, panca, 1- cattari, tini, dve, ekavassam hapeti. 2- Evam
hapentepi na sampaticchimsu. Anne satta divaseti 3- yaci. Nagara "atikakkhalam
dani ranna saddhim katum na vattati"ti anujanimsu.
      Raja sattamasadhikanam sattannam samvaccharanam sajjitam danamukham
sattannameva divasanam visajjetva cha divase kesanci apassantananneva
danam datva sattame divase nagare pakkosapetva "sakkhissatha tata evarupam
danam datun"ti aha. Tepi "nanu amheyeva nissaya tam devassa uppannan"ti
vatva "sakkhissama"ti ahamsu. Raja pitthihatthena assuni punchamano bhagavantam
vanditva "bhante aham atthasatthibhikkhusatasahassam annassa bharam akatva yavajivam
catuhi paccayehi upatthahissamiti cintesim, nagaranam 4- dani me anunnata,
nagara hi `mayam danam datum na labhama'ti kuppanti, bhagava sve patthaya
tesam anuggaham karotha"ti aha.
      Atha dutiyadivase senapati mahadanam sajjetva "ajja yatha anno
koci ekabhikkhampi na deti, evam rakkhatha"ti samanta purise thapesi. Tamdivasam
setthibhariya rodamana dhitaram aha "sace amma tava pita jiveyya, ajjaham
pathamam dasabalam bhojeyyan"ti. Sa tam aha "amma ma cintayi, aham tatha karissami,
yatha buddhappamukho bhikkhusamgho pathamam amhakam bhikkham paribhunjissati"ti. Tato
satasahassagghanikaya suvannapatiya nirudakapayasassa puretva sappimadhusakkaradihi
abhisankharitva annissa 5- patiya patim patikujjitva tam sumanamalagunehi
parikkhipitva malagunasadisam katva bhagavato gamam pavisanavelaya sayameva ukkhipitva
dhatiganaparivuta ghara 6- nikkhami. Antaramagge senapatiupatthaka "amma ma
ito agamasi"ti vadanti. Mahapunna nama manapakatha honti, na ca tesam
@Footnote: 1 i. pancavassaniti, evam hapetva anne sattadivase yaci.
@2 cha.Ma. ekavassanti hapesi.    3 cha.Ma.,i. itisaddo na dissati
@4 cha.Ma.,i. nagara na dani.    5 cha.Ma. annaya patiya patikujjitva,
@  i. tam annissa patiya patikujjitva.   6 cha.Ma. dasiganaparivutanagaRa.
Punappunam bhanantanam katha patikkhipitum sakka hoti. Sa "culapita mahapita
matula kissa tumhe gantum na detha"ti aha. Senapatina "annassa kassaci
khadaniyam bhojaniyam datum ma detha"ti thapitamha ammati. Kim pana me hatthe
khadaniyam bhojaniyam passathati. Malagulam passamati. Kim tumhakam senapati
malagulapujampi katum na detiti. Deti ammati. Tenahi apethati 1- bhagavantam
upasankamitva malagulam 2- ganhapetha bhagavati aha. Bhagava ekam senapatissupatthakam
oloketva malagulam ganhapesi. Sa bhagavantam vanditva "bhagava bhavabhave 3-
nibbattiyam me sati paritassanajivitam nama ma hotu, aham 4- sumanamala viya
nibbattatthane 5- piya manapava homi, namena ca sumanayeva"ti patthanam
katva satthara "sukhini hohi"ti vutta vanditva padakkhinam katva pakkami.
      Bhagava senapatissa geham gantva pannattasane nisidi. Senapati
yagum gahetva upaganchi, sattha pattam pidahi. Nisinno bhante bhikkhusamghoti.
Atthi no eko antara 6- pindapato laddhoti. So malam apanetva pindapatam
addasa. Culupatthako aha "sami malati  mam vatva matugamo vancesi"ti.
Payaso bhagavantam adim katva sabbesam bhikkhunam pahosi. Senapatipi attano
deyyadhammam adasi. Sattha bhattakiccam katva mangalam vatva pakkami. Senapati
"ka nama sa pindapatamadasi"ti pucchi. Satthidhita samiti. Sapanna sa
itthi, evarupaya ghare vasantiya purisassa saggasampatti nama na dullabhati tam
anetva jetthakatthane 7- thapesi.
      Punadivase nagara danamadamsu, punadivase rajapiti 8- evam ekantarikaya
danam datum arabhimsu, rajapi carapurise 9- thapetva nagarehi dinnadanato
atirekataram deti, nagarapi tatheva katva ranna dinnadanato atirekataram.
Rajagehe natakitthiyo daharasamanere vadanti "ganhatha tata, na gahapatikanam
@Footnote: 1 cha.Ma.. apetha apethati.  2 ka. malagunam evamuparipi   3 i. bhavabhinibbattipam
@4 cha.Ma., i. ayam         5 cha.Ma. nibbattanibbattatthane  6 i. antaramagge.
@7 cha.Ma. jetthikatthane.    8 cha.Ma., i rajati,      9 cha.Ma., i. carapurise.
Gattavatthadisu punchitva baladarakanam khelasinaghanikadidhovanahatthehi katam, sucim
panitam katan"ti. Punadivase nagarapi daharasamanere dadamana vadanti "ganhatha
tata, na nagaragamanigamadisu sankaddhitatandulakhiradadhisappiadihi, na annesam
janghasisapitthiadini bhanjitva aharapitehi katam, jatisappikhiradihiyeva katanti.
Evam 1- sattasu samvaccharesu ca sattasu masesu ca sattasu divasesu ca atikkantesu 1-
atha bhagavato ayam vitakko udapadi. Tena vuttam "sambodhito satta samvaccharani
satta masani satta divasani atikkamitva udapadi"ti.
      [87] Annataro mahabrahmati dhammadesanam ayacitabrahmava.
      [89] Caturasiti avasasahassaniti caturasiti viharasahassani. Te
sabbepi dvasadasasahassabhikkhuganhanaka mahavihara
abhayagiricetiyapabbatacittalapabbatamahaviharasadisava ahesum.
      [90] Khanti paramam tapoti adhivasanakhanti nama paramam taPo. Titikkhati
khantiyaeva vevacanam, titikkhasankhata adhivasanakhanti uttamam tapoti attho.
Nibbanam paramanti sabbakarena pana nibbanam paramanti vadanti buddha. Na hi
pabbajito parupaghatiti yo adhivasanakhantivirahitatta param upaghateti badheti ca
himsati 2- ca, so pabbajito nama na hoti. Catutthapado pana tasseva vevacanam.
"na hi pabbajito"ti etassa hi na samano hotiti vevacanam, parupaghatiti
etassa param vihethayantoti vevacanam. Athava parupaghatiti silupaghati. Silam hi
uttamatthena paranti vuccati. Yo ca samano param yankinci sattam vihethayanto
parupaghati hoti, attano silavinasako so pabbajito nama na hotiti attho.
Athava yo adhivasanakhantiya abhavato parupaghati hoti, param antamaso
damsamakasampi sancica jivita voropeti, so na hi pabbajito. Kimkarana? malassa
apabbajitatta.
@Footnote: 1-1 i. evam satta divasa gata.     2 i. vihimsati.
                         Pabbajayamattano malam
                       tasma pabbajitoti vuccatiti 1-
      idam hi pabbajitalakkhanam. Yopi na heva kho upaghateti na mareti,
apica dandadihi vihetheti, so param vihethayanto samano nama na hoti.
Kimkarana? vihesaya asamitatta. Samitatta hi papanam samanoti  pavuccatiti 2-
Idam hi samanalakkhanam.
      Dutiyagathaya sabbapapassati sabbakusalassa. Akarananti anuppadanam.
Kusalassati catubhumikakusalassa. Upasampadati patilabho. Sacittapariyodapananti
attano cittajotanam, tam pana arahattena hoti. Iti silasamvarena sabbapapam
pahaya samathavipassanahi kusalam sampadetva arahattaphalena cittam
pariyodapetabbanti etam buddhanam sasanam ovado anusitthi. 3-
      Tatiyagathaya anupavadoti vacaya kassaci anupavadanam. Anupaghatoti
kayena upaghatassa akaranam. Patimokkheti yantam paatimokkham, atipamokkham,
uttamasilam, pati va sugativisesehi 4- mokkheti ca 5- duggatibhayehi, yo va nam
pati, tam mokkhetiti "patimokkhan"ti vuccati, tasmim patimokkhe ca samvaro.
Mattannutati patiggahanaparibhogavasena pamanannuta. Pantanca sayanasananti
sayanasananca sanghattanavirahitanti attho. Tattha dvihiyeva paccayehi catupaccayasantoso
dipito hotiti veditabbo. Etam buddhanasasananti etam parassa anupavadanam
anupaghatanam patimokkhe samvaro patiggahanaparibhogesu mattannuta
atthasamapattivasibhavaya vivittasenasanasevananca buddhanam sasanam ovado anusitthiti.
Ima pana sabbabuddhanam patimokkhuddesagatha hontiti veditabba.
                         Devatarocanavannana
      [91] Ettavata ca imina vipassissa bhagavato apadananusarena
vittharakathanena "tathagatassevesa bhikkhave dhammadhatu supatividdha"ti evam vuttaya
@Footnote: 1 khu.dha. 25/388/84 annatarapabbajitavatthu     2 khu.dha. 25/265/62 hatthakavatthu.
@3 cha.Ma. anusitthiti                 4 cha.Ma. agativisesehi, i. sugatibhayehi.
@5 cha.Ma., i. casaddo na dissati
Dhammadhatuya supatividdhabhavam pakasetva idani "devatapi tathagatassa etamattham
arocesun"ti vuttam devataarocanam pakasetum ekamidahanti adimaha.
      Tattha subhagavaneti 1- evamnamake vane. Salaramuleti
vanappatijetthakassa mule. Kamacchandam virajetvati anagamimaggena mulasamugghatavasena
virajetva. Yatha ca vipassissa, evam sesabuddhanampi sasane vutthabrahmacariya
devata arocayimsu, pali pana vipassissa ceva amhakanca bhagavato vasena agata.
      [92] Tattha attano sampattiya na hayanti na vihayantiti
aviha. Na kanci sattam tapantiti atappa. Sundaradassana abhirupa pasadikati
sudassa. Sutthu passanti, sundarametesam va dassananti sudasSi. Sabbeheva
ca gunehi 2- bhavasampattiya ca jettha, natthettha kanitthati akanittha.
      Idha thatva bhanavara samodhanetabba. Imasmim hi sutte vipassissa
bhagavato apadanavasena tayo bhanavara vutta. Yatha ca vipassissa, evam
sikhiadinampi apadanavasena vuttava. Pali pana sankhitta. Iti sattannam buddhanam
vasena amhakam bhagavata ekavisati bhanavara kathita. Tatha avihehi. Tatha
atappehi. Tatha sudassehi. Tatha sudassihi. Tatha akanitthehiti. Sabbampi
chabbisatibhanavarasatam hoti. Tepitake buddhavacane annam suttam chabbisatibhana-
varasataparimanam nama natthi, suttantaraja nama ayam suttantoti veditabbo. Ito
param anusandhidvayampi niyyatento.
      [94] Iti kho bhikkhaveti adimaha. Tam sabbam uttanatthamevati.
                  Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya
                      mahapadanasuttavannana nitthita
                              pathamam.
@Footnote: 1 ka. subhavaneti.  2 cha.Ma., i. sagunehi.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 1-77. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]