ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Dī.A. (sumaṅgala.1)

page215.

3. Ambaṭṭhasutta addhānagamanavaṇṇanā [254] Evamme sutaṃ .pe. Kosalesūti ambaṭṭhasuttaṃ. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā. Kosalesūti kosalā nāma janapadino 1- rājakumāRā. Tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhisaddena "kosalā"ti vuccati, tasmiṃ kosalesu janapade. Porāṇā panāhu:- yasmā pubbe mahāpanādaṃ rājakumāraṃ nānānāṭakādīni disvā sitamattaṃpi akarontaṃ sutvā rājā āha "yo mama puttaṃ hasāpesi, sabbālaṅkārena naṃ alaṅkaromī"ti. Tato naṅgalānipi chaḍḍetvā māhajanakāye sannipatite manussā atirekāni 2- sattavassāni nānākīḷāyo dassetvāpi taṃ hasāpetuṃ nāsakkhiṃsu. Tato sakko devarājā nāṭakaṃ pesesi, so dibbanāṭakaṃ dassetvā hasāpesi. Atha te manussā attano attano vasanokāsābhimukhāva pakkamiṃsu. Te paṭipathe mittasuhajjādayo disvā paṭisanthāraṃ karontā "kacci bho kusalaṃ, kacci bho kusalan"ti āhaṃsu. Tasmā taṃ "kusalan"ti vacanamupādāya so padeso "kosalā"ti 3- vuccatīti. Cārikañcaramānoti addhānagamanaṃ gacchanto. Cārikā ca nāmesā bhagavato duvidhā hoti turitacārikā ca aturitacārikā ca. Tattha dūrepi bodhaneyyapuggalaṃ disvā tassa bodhanatthāya sahasā gamanaṃ turitacārikā nāma, sā mahākassapassa paccuggamanādīsu daṭṭhabbā. Bhagavā hi mahākassapassa paccuggamanaṃ karonto 4- muhuttena tigāvutaṃ maggaṃ agamāsi. Āḷavakassatthāya tiṃsayojanaṃ, tathā aṅgulimālassa. Pukkusātissa pana pañcacattālīsayojanaṃ. Mahākappinassa vīsayojanasataṃ. Dhaniyassatthāya sattayojanasatāni agamāsi. Dhammasenāpatino saddhivihārikassa vanavāsissa vanavāsissa tissasāmaṇerassa tigāvutādhikaṃ vīsatiyojanasataṃ. @Footnote: 1 Sī. jānapadino 2 cha.Ma. sātirekāni 3 ka. kosaloti @4 cha.Ma. mahākassapattheraṃ paccuggacchanto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page216.

Ekadivasaṃ kira thero "tissasāmaṇerassa bhante gacchāmī"ti āha. Bhagavā "ahaṃpi gamissāmī"ti vatvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi "ānanda vīsatisahassānaṃ chaḷabhiññānaṃ ārocehi `bhagavā kira vanavāsissa tissasāmaṇerassa santikaṃ gamissatī'ti. Tato dutiyadivase vīsatisahassakhīṇāsavaparivāro ākāse uppatitvā vīsatiyojanasatamatthake tassa gocaragāmadvāre otaritvā cīvaraṃ pārupi. Taṃ kammantaṃ gacchamānā manussādisvā "satthā no āgato, mā kammantaṃ agamitthā"ti vatvā āsanāni paññapetvā 1- yāguṃ datvā pātarāsabhattaṃ 2- karontā "kuhiṃ bhante bhagavā gacchatī"ti daharabhikkhū pucchiṃsu. Upāsakā na bhagavā aññattha gacchati, idheva tissasāmaṇerassa dassanatthāya āgatoti. Te "amhākaṃ kulupakassa kira therassa dassanatthāyasatthā āgato, no vata no thero oramatthako"ti somanassajātā ahesuṃ. Atha kho bhagavato bhattakiccapariyosāne sāmaṇero gāme piṇḍāya caritvā "upāsakāmahābhikkhusaṃgho"ti pucchi. Athassa te "satthā bhante āgato"ti ārocesuṃ. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā piṇḍapātena āpucchi. Satthā tassa pattaṃ hatthena gahetvā "alantissa, niṭṭhitaṃ bhattakiccan"ti āha. Tato upajjhāyaṃ āpucchitvā attano pattāsane nisīditvā bhattakiccamakāsi. Athassa bhattakiccapariyosāne satthā maṅgalaṃ vatvā nikkhamitvā gāmadvāre ṭhatvā "kataro te tissa vasanaṭṭhānagamanamaggo"ti āha. Ayaṃ bhagavāti. Maggaṃ desayamāno purato yāhi tissāti. Bhagavā kira sadevakassa lokassa maggadesakopi samāno "sakale tigāvute magge sāmaṇeraṃ daṭṭhuṃ lacchāmī"ti taṃ maggadesakaṃ akāsi. So attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhagavato vattamakāsi. Atha naṃ bhagavā "kataro te tissa caṅkamo"ti pucchitvā tattha gantvā sāmaṇerassa nisīdanapāsāṇe nisīditvā "tissa imasmiṃ ṭhāne sukhaṃ vasasīti 3- pucchi. So āha "āma bhante imasmiṃ ṭhāne me vasantassa sīhabyagghahatthimigamorādīnaṃ saddaṃ suṇato araññasaññā uppajjati, tāya sukhaṃ vasāmī"ti. Atha naṃ bhagavā "tissa @Footnote: 1 ka. paññāpetvā 2 ka. pādavattaṃ 3 Sī., Ma. vasīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page217.

Bhikkhusaṃghaṃ sannipātehi, buddhadāyajjaṃ te dassāmī"ti vatvā sannipatite bhikkhusaṃghe upasampādetvā vasanaṭṭhānameva agamāsīti. Ayaṃ turitacārikā nāma. Yaṃ pana gāmanigamapaṭipāṭiyā devasikaṃ yojanadviyojanavasena piṇḍapātacariyādīhi lokaṃ anuggaṇhantassa gamanaṃ, ayaṃ aturitacārikā nāma. Imaṃ pana cārikaṃ caranto bhagavā mahāmaṇḍalaṃ, majjhimamaṇḍalaṃ, antomaṇḍalanti imesaṃ tiṇṇaṃ maṇḍalānaṃ aññatarasmiṃ carati. Tattha mahāmaṇḍalaṃ navayojanasatikaṃ, majjhimamaṇḍalaṃ chayojanasatikaṃ, antomaṇḍalaṃ tiyojanasatikaṃ. Yadā mahāmaṇḍale cārikaṃ caritukāmo hoti, mahāpavāraṇāya pavāretvā pāṭipadadivase mahābhikkhusaṃghaparivāro nikkhamati. Samantā yojanasataṃ ekakolāhalaṃ hoti. Purimaṃ purimaṃ āgatā nimantetuṃ labhanti. Itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro mahāmaṇḍale osarati. Tatra taṃ bhagavā 1- tesu tesu gāmanigamesu ekāhaṃ dvīhaṃ vasanto mahājanaṃ āmisapaṭiggahena anuggaṇhanto, dhammadānena cassa vivaṭṭasannissisataṃ kusalaṃ vaḍḍhento navahi māsehi cārikaṃ pariyosāpeti. Sace pana antovasse bhikkhūnaṃ samathavipassanā taruṇā honti, mahāpavāraṇāya apavāretvā pavāraṇāsaṅgahaṃ datvā kattikapuṇṇamāyaṃ pavāretvā migasirassa paṭhamapāṭipadadivase mahābhikkhusaṃghaparivāro nikkhamitvā majjhimamaṇḍale osarati. Aññenapi kāraṇena majjhimamaṇḍale cārikaṃ caritukāmo cātumāsaṃ vasitvāva nikkhamati. Vuttanayeneva itaresu dvīsumaṇḍalesu sakkāro majjhimamaṇḍale osarati. Bhagavā purimanayeneva lokaṃ anuggaṇhanto aṭṭhahi māsehi cārikaṃ pariyosāpeti. Sace pana catumāsaṃ vuṭṭhavassassāpi bhagavato veneyyasattā aparipakkindriyā honti, tesaṃ indriyaparipākaṃ āgamayamāno aparaṃpi ekamāsaṃ vā dviticatumāsaṃ vā tattheva vasitvā mahābhikkhusaṃghaparivāro nikkhamati. Vuttanayeneva itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro antomaṇḍale osarati. Bhagavā purimanayeneva lokaṃ anuggaṇhanto sattahi vā chahi vā pañcahi vā catūhi vā māsehi cārikaṃ pariyosāpeti. Iti imesu tīsu maṇḍalesu yattha katthaci cārikaṃ caranto na cīvarādihetu carati, athakho, ye duggatabāḷhajiṇṇabyādhitā, te kadā @Footnote: 1 cha.Ma. tattha bhagavā, Sī. tatra bhagavā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page218.

Tathāgataṃ āgantvā passissanti, mayi pana cārikaṃ carante mahājano tathāgatadassanaṃ labhissati, tattha keci cittāni pasādessanti, keci mālādīhi pūjessanti, keci kaṭacchubhikkhaṃ dassanti, keci micchādassanaṃ pahāya sammādiṭṭhikā bhavissanti. Taṃ tesaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti evaṃ lokānukampāya cārikaṃ carati. Apica catūhi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti:- jaṅghavihāravasena sarīraphāsukatthāya, atthuppattikālābhikaṅkhanatthāya, bhikkhūnaṃ sikkhāpadapaññā- panatthāya, tattha tattha paripākagatindriye bodhaneyyasatte bodhanatthāyāti. Aparehipi catūhi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti:- "buddhaṃ saraṇaṃ gacchissantī"ti vā "dhammaṃ. Saṃghaṃ saraṇaṃ gacchissantī"ti vā. "mahatā dhammavassena 1- catasso parisā santappessāmī"ti vā. Aparehipi pañcahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti:- "pāṇātipātā viramissantī"ti vā "adinnādānā. KāmesumicchācāRā. Musāvādā. Surāmerayamajjapamādaṭṭhānā viramissantī"ti vā. Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti:- "paṭhamaṃ jhānaṃ paṭilabhissantī"ti vā "dutiyaṃ .pe. Nevasaññāṇānāsaññāyatanasamāpattiṃ paṭi- labhissantī"ti vā. Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti:- "sotāpattimaggaṃ adhigamissantī"ti vā "sotāpattiphalaṃ .pe. Arahattaphalaṃ sacchikarissanatī"ti vāti. Ayaṃ aturitacārikā. Idha aturitacārikā 2- adhippetā. Sā panesā duvidhā hoti nibaddhacārikā ca anibaddhacārikā ca. Tattha yaṃ gāmanigama- nagarapaṭipāṭivasena carati, ayaṃ anibaddhacārikā nāma. Yaṃ panekasseva bodhaneyyasattassatthāya gacchati, ayaṃ nibaddhacārikā nāma. Esā idha adhippetā. Tadā kira bhagavato pacchimayāmakiccapariyosāne dasasahassīlokadhātuyā ñāṇajālaṃ pattharitvā bodhaneyyabandhave olokentassa pokkharasātibrāhmaṇo sabbaññutañāṇajālassa anto paviṭṭho. Atha bhagavā "ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ñāṇajāle paññāyati, `atthi nu khvassa upanissayo"ti vīmaṃsanto sotāpattimaggassa upanissayaṃ disvā "esa mayi etaṃ janapadaṃ gate lakkhaṇapariyesanatthaṃ ambaṭṭhaṃ @Footnote: 1 ka. dhammassavanena, Ma. dhammadesanāya 2 cha.Ma. cārikāti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page219.

Antevāsiṃ pahiṇissati, so mayā saddhiṃ vādapaṭivādaṃkatvā nānappakāraṃ asabbhivākyaṃ vakkhati, tamahaṃ dametvā nibbisevanaṃ karissāmi. So ācariyassa kathessati, athassācariyo taṃ kathaṃ sutvā āgamma mama lakkhaṇāni pariyesissati, tassāhaṃ dhammaṃ desessāmi. So desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahissati. Desanā mahājanassa saphalā bhavissatī"ti pañcasatabhikkhuparivāro taṃ janapadaṃ paṭipanno. Tena vuttaṃ "kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṃghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī"ti. Yena icchānaṅgalanti yena disābhāgena icchānaṅgalaṃ avasaritabbaṃ, yasmiṃ vā padese icchānaṅgalaṃ. Icchānaṅkalantipi 1- pāṭho. Tadavasarīti tena avasari, taṃ vā avasari. Tena disābhāgena gato, taṃ vā padesaṃ gatoti attho. Icchānaṅgale viharati icchānaṅgalavanasaṇḍeti icchānaṅgalaṃ upanissāya icchānaṅ- galavanasaṇḍe sīlakkhandhāvāraṃ bandhitvā samādhikontaṃ ussāpetvā sabbaññutañāṇasaraṃ pavattayamāno dhammarājā yathābhirucitena vihārena viharati. Pokkharasātivatthuvaṇṇanā [255] Tena kho pana samayenāti yena samayena bhagavā tattha viharati. Tena samayena, tasmiṃ samayeti ayamattho. Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo, mantaṃ 2- sajjhāyatīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā brāhmaṇāti vuccanti. Pokkharasātīti 3- idaṃ tassa nāmaṃ. Kasmā pokkharasātīti vuccati? tassa kira kāyo setapokkharasadiso, devanagare Ussāpitarajatatoraṇaṃ viya sobhati, sīsaṃ panassa kāḷavaṇṇaṃ indanīlamaṇimayaṃ viya, massupi candamaṇḍale kāḷamegharāji viya khāyati, akkhīni nīluppalasadisāni, nāsā rajatapanāḷikā viya suvaṭṭitā suparisuddhā, hatthapādatalāni ceva mukhadvārañca katalākhārasaparikammaṃ viya sobhati, ativiya sobhaggappatto brāhmaṇassa attabhāvo, arājake ṭhāne rājānaṃ kātuṃ yuttamimaṃ brāhmaṇaṃ. Evamesa 4- sassiriko. Iti naṃ pokkharasadisattā pokkharasātīti sañjānanti. @Footnote: 1 cha.Ma. ijjhānaṅgalantipi 2 cha.Ma. mante 3 Sī.,i. pokkharasādīti 4 Ma. evameva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page220.

Ayaṃ pana kassapasammāsambuddhakālepi 1- tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū dasabalassa dānaṃ datvā dhammadesanaṃ sutvā devaloke nibbatti. So tato manussalokaṃ āgacchanto mātukucchivāsaṃ jigucchitvā himavantapasse 2- mahāsare padumagabbhe nibbatti. Tassa ca sarassa avidūre tāpaso paṇṇasālāya vasati. So tīre ṭhito taṃ padumaṃ disvā "idaṃ padumaṃ avasesapadumehi mahantataraṃ, pupphitakāle naṃ gahessāmī"ti cintesi. Taṃ sattāhenāpi na pupphati. Tāpaso "kasmā nukho idaṃ sattāhenāpi na pupphati, handa naṃ gahessāmī"ti otaritvā gaṇhi. Taṃ tena nāḷato chinnamattaṃyeva pupphitaṃ. Athassabbhantare suvaṇṇacuṇṇapiñjaraṃ viya rajatabimbaṃ 3- padumareṇupiñjaraṃ setavaṇṇaṃ dārakaṃ addasa. So "mahāpuñño esa bhavissati, handa naṃ paṭijaggāmī"ti paṇṇasālaṃ netvā paṭijaggitvā sattavassakālato 4- paṭṭhāya tayo vede uggaṇhāpesi. Dārako tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gantvā paṇḍito byatto jambudīpe aggabrāhmaṇo ahosi. So aparena samayena rañño kosalassa sippaṃ dassesi. Athassa sippe pasanno rājā ukkaṭṭhaṃ nāma mahānagaraṃ brahmadeyyaṃ adāsi. Iti naṃ pokkhare sayitattā pokkharasātīti sañjānanti. Ukkaṭṭhaṃ ajjhāvasatīti ukkaṭṭhanāmake nagare vasati, abhibhavitvā vā āvasati. Tassa nagarassa sāmiko hutvā yāya mariyādāya tattha vasitabbaṃ, tāya mariyādāya vasi. Tassa kira nagarassa vatthuṃ ukkā ṭhapetvā ukkāsu jalamānāsu aggahesuṃ. Tasmā taṃ ukkaṭṭhanti vuccati. Okkaṭṭhantipi pāṭho, soyevattho. Upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaṃ veditabbaṃ. Tassa anupayogattā ca sesapadesu. Tattha lakkhaṇaṃ saddasatthato 6- pariyesitabbaṃ. Sattussadanti sattehi ussadaṃ ussannaṃ bahujanaṃ ākiṇṇamanussaṃ, posāvaniyahatthiassamoramigādianekasattasamākiṇṇaṃ cāti attho. Yasmā panetaṃ nagaraṃ bahi āvijjhitvā jātena hatthiassādīnaṃ ghāsatiṇena ceva gehacchādanatiṇena ca sampannaṃ. Tathā dārukaṭṭhehi ceva gehasambhārakaṭṭhehi ca. Yasmā cassabbhantare @Footnote: 1 cha.Ma.... kāle 2 cha.Ma., i. himavantapadese 3 cha.Ma.... bimbakaṃ @4 i. sattavassikakālato 5 ka. vasati 6 pāṇini 1,4-48 suttaṃ passitabbaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page221.

Vaṭṭacaturassādisaṇṭhānā bahū pokkharaṇiyo, jalajakusumavicittāni ca bahūni anekāni taḷākāni udakassa niccabharitāneva honti, tasmā "satiṇakaṭṭhodakan"ti vuttaṃ. Saha dhaññenāti sadhaññaṃ, pubbannāparannādibhedaṃ bahudhaññasannicayanti attho. Ettāvatā yasmiṃ nagare brāhmaṇosetacchattaṃ ussāpetvā rājalīḷāya 1- vasati, tassa samiddhisampatti dīpitā hoti. Rājato laddhaṃ bhoggaṃ rājabhogaṃ. Kena dinnanti ce? raññā Pasenadinā 2- kosalena dinanaṃ. Rājadāyanti rañño dāyabhūtaṃ, dāyajjanti attho. Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ, chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena bhuñjitabbanti attho. Athavā rājabhoganti sabbaṃ chejjabhejjaṃ anusāsantena 3- nadītitthapabbatādīsu suṅkaṃ 4- gaṇhantena setacchattaṃ ussāpetvā raññā hutvā bhuñjitabbaṃ. Raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ rājadāyanti ettha taṃ nagaraṃ raññā dinnattā rājadāyaṃ. Dāyakarājadīpanatthaṃ panassa "raññā pasenadinā kosalena dinnanti idaṃ vuttaṃ. Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ. Yathā dinnaṃ na puna gahetabbaṃ hoti nissaṭṭhaṃ pariccattaṃ, evaṃ dinnanti attho. Assosīti suṇi upalabhi, sotadvārasampattavacananigghosānusārena aññāsi. Khoti avadhāraṇatthe, padapūraṇamatte vā nipāto. Tatthāvadhāraṇatthena assosieva, nāssa koci savanantarāyo ahosīti ayamattho veditabbo. Padapūraṇena pana padabyañjanasiliṭṭhatāmattameva. Idāni yamatthaṃ brāhmaṇo pokkharasātī assosi. Taṃ pakāsento "samaṇo khalu bho gotamo"ti ādimāha. Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo. Vuttaṃ hetaṃ "samitāssa honti pāpakā akusalā dhammā"tiādi. 5- Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena samitapāPo. Tenassa yathābhuccaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ, yadidaṃ samaṇoti. Khalūti anussavanatthe nipāto. Bhoti brāhmaṇajātisamudāgataṃ ālapanamattaṃ. Vuttaṃpi cetaṃ "bhovādi nāma so hoti, sace hoti sakiñcano"ti. 6- @Footnote: 1 Sī., i. rājasīḷhāya 2 Ma. passenadinā 3 i. anusāsayantena @4 i. suṅke 5 Ma.mū. 12/434/380 mahāassapurasutta @6 khu. dhammapada. 25/396/86, Ma.Ma. 13/457/449 vāseṭṭhasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page222.

Gotamoti bhagavantaṃ gottavasena parikitteti. tasmā samaṇo khalu bho gotamoti ettha samaṇo kira bho gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo. Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ. Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvadīpanaṃ. Kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya saddhāpabbajitoti vuttaṃ hoti. Tato paraṃ vuttatthameva. Taṃ kho panātiādi sāmaññaphale vuttameva. Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana, atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti. Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhavaṃ gotamo, evarūpānaṃ yathābhuccaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddānaṃ 1- arahataṃ. Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīletvā dassanamattaṃpi sādhu hotīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā. Ambaṭṭhamāṇavakathā [256] Ajjhāyakoti idaṃ "na dānime jhāyanti na dānime jhāyantīti kho vāseṭṭha `ajjhāyakā ajjhāyakāt'evava tatiyaṃ akkharaṃ upanibbattan"ti 2- evaṃ paṭhamakappikakāle jhānavirahitānaṃ brāhmaṇānaṃ garahavacanaṃ. Idāni pana naṃ ajjhāyatīti ajjhāyako. Mante parivattetīti iminā atthena pasaṃsāvacanaṃ katvā voharanti. Mante dhāretīti mantadharo. 3- Tiṇṇaṃ vedānanti irubbedayajubbedasāmavedānaṃ. 4- Oṭṭhapahatakaraṇavasena pāraṃ gatoti pāragū. Saha nighaṇḍunā ca keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhānaṃ. Nighaṇḍūti nighaṇḍurukkhādīnaṃ 5- vevacanapakāsakaṃ satthaṃ. Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārāvahaṃ 6- satthaṃ. Saha akkharappabhedena sākkharappabhedānaṃ. Akkharappabhedoti sikkhā ca nirutti ca. Itihāsapañcamānanti āthabbaṇavedaṃ catutthaṃ katvā "itiha āsa, atiha āsā"ti 7- īdisavacanapaṭisaṃyutto purāṇakathāsaṅkhāto itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā, tesaṃ itihāsapañcamānaṃ vedānaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. laddhasaddhānaṃ 2 dī. pāṭi. 11/132/81 aggaññasutta 3 i. mantasāro @4 cha.Ma. iruvedayajuvedasāmavedānaṃ 5 Sī. nāmanighaṇḍurukkhādīnaṃ 6 Sī. upakārāya @7 cha.Ma. itiha asa, itiha asāti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page223.

Padaṃ, visesañca 1- byākaraṇaṃ adhīyati vedeti cāti padako veyyākaraṇo. Lokāyataṃ vuccati vitaṇḍavādasatthaṃ. Mahāpurisalakkhaṇanti mahāpurisānaṃ buddhādīnaṃ lakkhaṇaparidīpakaṃ dvādasasahassaganthappamāṇaṃ satthaṃ. Yattha soḷasasahassagāthā- parimāṇā buddhamantā nāma ahesuṃ, yesaṃ vasena iminā lakkhaṇena samannāgatā buddhā nāma honti, iminā paccekabuddhā, iminā dve aggasāvakā, asīti mahāsāvakā, buddhamātā, buddhapitā, aggupaṭṭhāko, aggupaṭṭhāyikā, rājā cakkavattīti ayaṃ viseso paññāyati. Anavayoti imesu lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anūno paripūrīkārī, 2- avayo na hotīti vuttaṃ hoti. Avayo nāma yo tāni atthato ca ganthato ca sandhāretuṃ 3- na sakkoti, anuññātapaṭiññātoti anuññāto ceva paṭiññāto ca. Ācariyenassa "yamahaṃ jānāmi taṃ tvaṃ jānāsī"ti ādinā nayena anuññāto. "āma ācariyā"ti attanā tassa paṭivacanadānapaṭiññāya paṭiññātoti attho. Katarasmiṃ adhikāre? sake ācariyake tevijjake pāvacane. [257] Esa kira brāhmaṇo cintesi "imasmiṃ loke `ahaṃ buddho, ahaṃ buddho'ti uggatassa nāmaṃ gahetvā bahū janā vicaranti, tasmā na me anussavamatteneva upasaṅkamituṃ yuttaṃ. Ekaccaṃ hi upasaṅkamantassa apakkamanaṃpi garukaṃ hoti, anatthopi uppajjati. Yannūnāhaṃ mama antevāsikaṃ pesetvā `buddho vā no vā'ti jānitvāva upasaṅkameyyan"ti, tasmā māṇavaṃ āmantetvā "ayaṃ tātā"ti ādimāha. Taṃ bhavantanti tassa bhoto gotamassa. Tathā santaṃyevāti tathā satoyeva. Etthāpi 4- hi itthambhūtākhyānatthavaseneva upayogavacanaṃ. [258] Yathā kathaṃ panāhaṃ bho tanti ettha kathaṃ panāhaṃ bho taṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmi, yathā sakkā so ñātuṃ, tathā me ācikkhāhīti attho. Yathāti vā nipātamattameva etaṃ. Kathanti ayaṃ ākārapucchā, kena kāraṇenāhaṃ taṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmīti attho. Evaṃ vutte kira naṃ upajjhāyo "kiṃ tvaṃ tāta paṭhaviyaṃ ṭhito paṭhaviṃ na passāmīti viya, candimasuriyānaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. tadavasesañca 2 cha.Ma. paripūrakārī 3 i. santānetuṃ 4 cha.Ma. idhāpi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page224.

Obhāse ṭhito candimasuriye na passāmīti viya vadasī"tiādīni vatvā jānanākāraṃ dassento "āgatāni kho tātā"tiādimāha. Tattha mantesūti vedesu. Tathāgato kira uppajjissatīti paṭikacceva suddhāvāsā devā vedesu lakkhaṇāni pakkhipitvā "buddhamantā nāmete"ti brāhmaṇaveseneva vede vācenti "tadanusārena mahesakkhā sattā tathāgataṃ jānissantī"ti. Tena pubbe vedesu mahāpurisalakkhaṇāni āgacchanti. Parinibbute pana tathāgate anukkamena antaradhāyanti. Tena etarahi natthi. 1- Mahāpurisassāti paṇidhisamādānañāṇakaruṇādiguṇamahato purisassa. Dveyeva gatiyoti dveeva niṭṭhā. Kāmañcāyaṃ gatisaddo "pañca kho imā sāriputta gatiyo"tiādīsu 2- bhavabhede vattati. "gati migānaṃ pavanantiādīsu 3- nivāsanaṭṭhāne. "evaṃ adhimattagatimanto"ti 4- ādīsu paññāyaṃ. "gatigatan"tiādīsu 5- visaṭabhāve. Idha pana niṭṭhāyaṃ vattatīti veditabbo. Tattha kiñcāpi yehi lakkhaṇehi samannāgato rājā cakkavattī hoti, na teheva buddho hoti, jātisāmaññato pana tāniyeva tānīti vuccanti. Tena vuttaṃ "yehi samannāgatassā"ti. Sace agāraṃ ajjhāvasatīti yadi agāre vasati. Rājā hoti cakkavattīti catūhi acchariyadhammehi, saṅgahavatthūhi ca lokaṃ rañjanato rājā, cakkaratanaṃ vatteti catūhi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraṃ vatteti, parahitāya ca iriyāpathacakkānaṃ vatto etasmiṃ atthīti cakkavattī. Ettha ca "rājā"ti sāmaññaṃ, "cakakavattī"ti visesaṃ. Dhammena caratīti dhammiko, ñāyena samena vattatīti attho. Dhammena rajjaṃ labhitvā rājā jātoti dhammarājā, parahitadhammakaraṇena vā dhammiko. attahitadhammakaraṇena dhammarājā. Cāturantāya issaroti cāturanto, catusamuddantāya, catubbidhadīpavibhūsitāya ca paṭhaviyā issaroti attho. Ajjhattaṃ kopādi paccatthike bahiddhā ca sabbe rājāno vijetīti vijitāvī. Janapadatthāvariyappattoti janapade dhuvabhāvaṃ thāvarabhāvaṃ patto na sakkā kenaci cāletuṃ, janapado vā tamhi thāvariyappatto anussuko 6- sakammanirato acalo asampavedhīti janapadatthāvariyappatto. @Footnote: 1 cha.Ma. natthīti 2 Ma.mū. 12/153/113 3 vi. parivāra. 8/339/315 @4 Ma.mū. 12/161/125 5 vi.cūḷa. 6/204/237, @ khu. vimāna. 26/657/63 6 Sī. anussukko, cha.Ma.anuyutto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page225.

Seyyathīdanti nipāto, tassa cetāni katamānīti attho. Cakkaratanantiādīsu cakkañca taṃ ratijananaṭṭhena ratanañcāti cakkaratanaṃ. Esa nayo sabbattha. Imesu pana ratanesu ayaṃ cakkavattirājā cakkaratanena ajitaṃ jināti, hatthiassaratanehi vijite yathāsukhaṃ anucarati, 1- pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati, avasesehi upabhogasukhamanubhavati. Paṭhamena cassa ussāhasattiyogo, pacchimena mantasattiyogo, gahapatihatthiassaratanehi pabhusattiyogo suparipuṇṇo hoti, itthīmaṇiratanehi tividhasattiyogaphalaṃ. So itthīmaṇiratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukhaṃ. Visesato cassa purimāni tīṇi adosakusalamūlajanitakammānubhāvena sampajjanti, majjhimāni alobhakusalamūlajanitakammānubhāvena, pacchimamekaṃ amohakusalamūlajanitakammānubhāvenāti veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhePo. Vitthāro pana bojjhaṅgasaṃyutte 2- ratanasuttassa 2- upadesato gahetabbo. Parosahassanti atirekasahassaṃ. Sūrāti abhirukajātikā. Vīraṅgarūpāti devaputtasadisakāyā, evaṃ tāveke vaṇṇayanti. Ayaṃ panettha sabhāvo. 3- Vīrāti uttamasūrā vuccanti, vīrānaṃ aṅgaṃ vīraṅgaṃ, vīrakāraṇaṃ vīriyanti vuttaṃ hoti, vīraṅgaṃ rūpaṃ etesanti vīraṅgarūpā, vīriyamayasarīrā viyāti vuttaṃ hoti. Parasenappamaddanāti sace paṭimukhaṃ 4- tiṭṭheyya parasenā, taṃ maddituṃ 5- samatthāti adhippāyo. Dhammenāti "pāṇo na hantabbo"tiādinā 6- pañcasīladhammena. Arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭaṭacchadoti ettha rāgadosamohamānadiṭṭhiavijjāduccaritacchadanehi sattahi paṭicchanne kilesandhakāre loke taṃ chadanaṃ vivaṭṭetvā samantato sañjātāloko hutvā ṭhitoti vivaṭṭacchado. Tattha paṭhamena padena pūjārahatā, dutiyena tassā hetu, yasmā sammāsambuddhoti, tatiyena buddhattahetubhūtā vivaṭṭacchadatā vuttāti veditabbā. Athavā vivaṭṭo ca vicchado cāti vivaṭṭacchado, vaṭṭarahito chadanarahito cāti vuttaṃ hoti. Tena arahaṃ vaṭṭābhāvena, sammāsambuddho chadanābhāvenāti evaṃ purimapadadvayasseva hetudvayaṃ vuttaṃ hoti, dutiyena vesārajjena cettha purimasiddhi, paṭhamena dutiyasiddhi, tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti. Purimañca dhammacakkhuṃ, @Footnote: 1 i. anuvicarati 2 saṃ. mahā. 19/223/88 cakkavattisutta 3 Ma. sabbhāvo @4 Ma. parimukhaṃ 5 cha.Ma. parimaddituṃ 6 dī. mahā. 10/244/151 mahāsudassanasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page226.

Dutiyaṃ buddhacakkhuṃ, tatiyaṃ samantacakkhuṃ sādhetīti veditabbaṃ. Tvaṃ mantānaṃ paṭiggagahetāti imināssa mantesu sūrabhāvaṃ janeti. [259] Sopi tāya ācariyakathāya lakkhaṇesu vigatasammoho ekobhāsajāto 1- viya buddhamante sampassamāno "evaṃ bho"ti āha. Tassattho:- yathā bho tvaṃ vadasi, evaṃ karissāmīti. Vaḷavārathamāruyhāti vaḷavāyuttaṃ rathaṃ āruyhitvā. 2- Brāhmaṇo kira yena rathena sayaṃ vicarati, tameva rathaṃ datvā māṇavaṃ pesesi. Māṇavakāti 3- pokkharasātisseva antevāsikā. So kira nesaṃ "ambaṭṭhena saddhiṃ gacchathā"ti saññaṃ adāsi. Yāvatikā yānassa bhūmīti yattakaṃ sakkā hoti yānena gantuṃ, ayaṃ yānassa bhūmi nāma. Yānā paccorohitvāti ayānabhūmiṃ dvārakoṭṭhakasamīpaṃ gantvā yānato paṭiorohitvā. Tena kho pana samayenāti yasmiṃ samaye ambaṭṭho ārāmaṃ pāvisi, tasmiṃ pana samaye, ṭhitamajjhaṇhikasamaye. 4- Kasmā pana tasmiṃ samaye caṅkamantīti? paṇītabhojanapaccayassa thīnamiddhassa vinodanatthaṃ, divāpadhānikā vā te. Tādisānañhi pacchābhattaṃ caṅkamitvā nhāyitvā sarīraṃ utuṃ gāhāpetvā nisajja samaṇadhammaṃ karontānaṃ cittaṃ ekaggaṃ hoti. Yena te bhikkhūti so kira "kuhiṃ samaṇo gotamo"ti pariveṇato pariveṇaṃ anāgantvā "pucchitvāva pavisissāmī"ti vilokento araññahatthī viya mahācaṅkame caṅkamamāne paṃsukūlike bhikkhū disvā tesaṃ santikaṃ agamāsi. Taṃ sandhāya idaṃ "yena te bhikkhū"ti ādi vuttaṃ. Dassanāyāti daṭṭhuṃ, passitukāmā hutvāti attho. [260] Abhiññātakolaññoti pākaṭakulajo. Tadā kira jambudīpe ambaṭṭhakulaṃ nāma pākaṭakulaṃ ahosi. Abhiññātassāti rūpajātimantakulāpadesehi pākaṭassa. Agarūti abhāriko. Yo hi ambaṭṭhaṃ ñāpetuṃ na sakkuṇeyya, tassa tena saddhiṃ kathāsallāpo garu bhaveyya, bhagavato pana tādisānaṃ māṇavānaṃ satenāpi @Footnote: 1 cha.Ma. ekobhāsajāte 2 cha.Ma., i. abhiruhitvā 3 cha.Ma. māṇavāpi @4 ka. ṭhitamajjhantikasamaye 5 Ma. olokento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page227.

Sahassenāpi pañhaṃ puṭṭhassa vissajjane dandhāyitattaṃ natthīti maññamānā "agaru kho panā"ti cintayiṃsu. Vihāroti gandhakuṭiṃ sandhāyāhaṃsu. Ataramānoti aturito, saṇikaṃ padappamāṇaṭṭhāne padaṃ nikkhipanto vattaṃ katvā susammaṭṭhaṃ muttādalasinduvārasantharasadisaṃ vālukaṃ 1- avināsentoti attho. Āḷindanti pamukhaṃ. Ukkāsitvāti ukkāsitasaddaṃ katvā. Aggaḷanti dvārakavāṭaṃ. 2- Ākoṭehīti agganakhena 3- saṇikaṃ 4- kuñcikachiddasamīpe ākoṭehīti vuttaṃ hoti, dvāraṃ kira atiupari amanussā, atiheṭṭhā dīghajātikā koṭenti, tathā anākoṭtevā majjhe chiddasamīpe koṭetabbanti idaṃ dvārākoṭanavattanti dīpentā vadanti. [261] Vivari bhagavā dvāranti na bhagavā uṭṭhāya dvāraṃ vivari, "vivaratū"ti 5- pana hatthaṃ pasāresi. Tato "bhagavā tumhehi anekāsu kappakoṭīsu dānaṃ dadamānehi na sahatthā dvāravivaraṇakammaṃ katan"ti sayameva dvāraṃ vivaṭaṃ. Taṃ pana yasmā bhagavato manena vivaṭaṃ, tasmā "vivari bhagavā dvāran"ti vattuṃ vaṭṭati. Bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsūti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tehi, evaṃ tepi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodā ahesuṃ. Sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamaṃsu. Yāya ca "kacci bho gotama khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto ca gotamassa sāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro"tiādikāya kathāya sammodiṃsu, taṃ pītipāmojjasaṅkhāta- sammodajanato, sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ arahabhāvato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ. Suyyamānasukhato ca sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato ca sāraṇīyaṃ. Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti evamanekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā ekamamtaṃ nisīdiṃsu. Ambaṭṭho pana māṇavoti so kira bhagavato rūpasampattiyaṃ cittappasādamattaṃpi akaritvā "dasabalaṃ apasādessāmī"ti udare baddhasāṭakaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. vālikaṃ 2 ka. Sī. kavāṭaṃ 3 cha.Ma. agganakhehi @4 Sī. īsakaṃ 5 ka. vivariyatūti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page228.

Muñcitvā kaṇṭhe olambetvā ekena hatthena dussakaṇṇaṃ gahetvā caṅkamaṃ abhirūhitvā kālena bāhuṃ, kālena udaraṃ, kālena piṭṭhiṃ dassento kālena hatthavikāraṃ, kārena bhamukavikāraṃ karonto "kacci te bho gotama dhātusamatā, kacci bhikkhāhārena na kilamatha, 1- akilamathākāroyeva pana te paññāyati, thūlāni hi te aṅgapaccaṅgāni, pāsādikatthaṃ 2- gatagataṭṭhāne te bahū janā `lājapabbajito'ti ca `buddho'ti ca uppannabahumānā paṇītaṃ ojavantamāhāraṃ denti. Passatha bho gehaṃ cittasālā viya dibbapāsādo viya. Imaṃ mañcaṃ passatha, bimbohanaṃ passatha, kiṃ evarūpe ṭhāne vasantassa samaṇadhammaṃ kātuṃ dukkaran"ti evarūpaṃ upphaṇḍanakathaṃ 3- anācārabhāvasāraṇīyaṃ vītisāretīti 4- tena vuttaṃ "ambaṭṭho pana māṇavo caṅkamantopi nisinnena bhagavatā kiñci kiñci 5- kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāreti, ṭhitopi nisinnena bhagavatā kiñci kiñci 5- kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretīti. [262] Athakho bhagavāti atha bhagavā "ayaṃ māṇavo hatthaṃ pasāretvā bhavaggaṃ gahetukāmo viya, pādaṃ pasāretvā avīciṃ vicaritukāmo viya, mahāsamuddaṃ taritukāmo viya, sineruṃ ārohitukāmo viya ca aṭṭhāne vāyamati, handa tena saddhiṃ mantemī"ti ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca. Ācariyapācariyehīti ācariyehi ca tesaṃ ācariyehi ca. Paṭhamaibbhavādavaṇṇanā [263] Gacchanto vāti ettha kāmaṃ tīsu iriyāpathesu brāhmaṇo ācariyabrāhmaṇena saddhiṃ sallapitumarahati, ayaṃ pana māṇavo mānatthaddhatāya kathāsallāpaṃ 6- karonto cattāropi iriyāpathe yojessāmīti "sayāno vā hi bho gotama sayānenā"ti āha. Tato kira taṃ bhagavā "ambaṭṭha gacchantassa vā gacchantena ṭhitassa vā ṭhitena nisinnassa vā nisinnena ācariyena saddhiṃ kathā nāma sabbācariyesu @Footnote: 1 cha.Ma. na kilamasi, Ma. na kilamati 2 ka. pāsādikāni yattha, Sī. pāsādikāttha @3 cha.Ma., i. uppaṇḍanakathaṃ 4 cha.Ma., i. katheti @5-5 cha.Ma. kañci kañci 6 cha.Ma. kathāpaḷāsaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page229.

Labbhati, tvaṃ pana sayāno sayānenācariyena saddhiṃ kathesi, kinte ācariyo gorūpaṃ, udāhu gadrabhan"ti 1- āha. So kujjhitvā "ye ca kho te bho gotama muṇḍakāti ādimāha. Tattha muṇḍe "muṇḍā"ti, samaṇe ca "samaṇā"ti vattuṃ vaṭṭeyya, ayaṃ pana hīḷento "muṇḍakā samaṇakā"ti āha. Ibbhāti gahapatikā. Kaṇhāti kaṇhā, kāḷakāti attho. Bandhupādāpaccāti ettha bandhūti brahmā adhippeto. Taṃ hi brāhmaṇā "pitāmaho"ti voharanti. Pādānaṃ apaccā pādāpaccā, brahmuno piṭṭhipādato jātāti adhippāyo. Tassa kira ayaṃ laddhi:- brāhmaṇā brahmuno mukhato nikkhantā, khattiyā urato, vessā nābhito, suddā jāṇuto. Samaṇā piṭṭhipādatoti. 2- Evaṃ kathento ca panesa kiñcāpi aniyametvā katheti, athakho bhagavantameva vadāmīti katheti. Athakho bhagavā "ayaṃ ambaṭṭho āgatakālato paṭṭhāya mayā saddhiṃ kathayamāno mānameva nissāya katheti, āsīvisaṃ gīvāyaṃ gaṇhanto viya, aggikkhandhaṃ āliṅganto viya, mattavaravāraṇaṃ soṇḍāya parāmasanto viya, attano pamāṇaṃ na jānāti, handa naṃ jānāpessāmī"ti cintetvā "atthikavato kho pana te ambaṭṭhā"ti ādimāha. Tattha āgantvā kattabbakiccasaṅkhāto attho etassa atthīti atthikaṃ, tassa māṇavassa cittaṃ, atthikamassa atthīti atthikavā, tassa atthikavato, tava idhāgamanaṃ ahosīti attho. Kho panāti nipātamattaṃ. Yāyeva kho panatthāyāti yeneva kho pana atthena. Āgaccheyyāthāti mama vā aññesaṃ vā santikaṃ yadā kadāci āgaccheyyātha. Tameva atthanti idaṃ purisaliṅgavaseneva vuttaṃ. Manasi kareyyāthāti citte kareyyātha. Idaṃ vuttaṃ hoti:- tvaṃ ācariyena attano karaṇīyena pesito, na amhākaṃ paribhavanatthāya, tasmā tameva kiccaṃ manasikarohīti. Evamassa aññesaṃ santikaṃ āgatānaṃ vattaṃ dassetvā mānaniggaṇhanatthaṃ "avusitavāyeva kho panā"ti ādimāha. Tassattho:- passatha bho ayaṃ ambaṭṭho māṇavo ācariyakule avusitavā asikkhito appassuto va samāno. Vusitamānīti "ahaṃ vusitavā sikkhito bahussuto"ti @Footnote: 1 cha.Ma. tvan"ti 2 dī. pāṭi. 11/114/69, Ma.Ma. 13/402/389

--------------------------------------------------------------------------------------------- page230.

Attānaṃ maññati. Etassa hi evaṃ pharusavacanasamudācārena. 1- Kāraṇaṃ kimaññatra avusitattāti ācariyakule asaṃvuddhā asikkhitā appassutāyeva hi evaṃ vadantīti. [264] Kupitoti kuddho. Anattamanoti asakamano. Kiṃ pana bhagavā tassa kujjhanabhāvaṃ ñatvā evamāha udāhu añatvāti? ñatvā āhāti. Kasmā ñatvā āhāti? tassa mānanimmadanattaṃ. Bhagavā hi aññāsi "ayaṃ mayā evaṃ vutte kujjhitvā mama ñātake akkosissati, athassāhaṃ yathā nāma kusalo bhisakko dosaṃ uggiletvā nīharati, evameva gottena gottaṃ kulāpadesena kulāpadesaṃ uṭṭhāpetvā bhavaggappamāṇena viya uṭṭhitaṃ mānaddhajaṃ mūle chetvā nipātessāmī"ti. Khuṃsentoti ghaṭṭento. Vambhentoti hīḷento. Pāpito bhavissatīti caṇḍatādidosaṃ 2- pāpito bhavissati. Caṇḍāti mānanissitakodhayuttā. Pharusāti khaRā. Lahusāti lahukā. Appakeneva tussanti vā dussanti vā, udakapiṭṭhe lābukaṭāhaṃ 3- viya appakeneva uppalavanti. 4- Rabhasāti 5- bahubhāṇino. Sakyānaṃ mukhe vivaṭe aññassa vacanokāso natthīti adhippāyeneva vadati. Samānāti idaṃ "santā"ti purimapadasseva vevacanaṃ. Na sakkarontīti na brāhmaṇānaṃ sundarenākārena 6- karonti. Na garuṃ karontītiṃ brāhmaṇesu gāravaṃ na karonti. Na mānentīti na manena piyāyanti. Na pūjentīti mālādīhi nesaṃ pūjaṃ na karonti. Na apacāyantīti abhivādanādīhi nesaṃ apacitikammaṃ 7- nīcavuttiṃ na dassenti. Tayidanti taṃ idaṃ. Yadime sakyāti yaṃ ime sakyā na brāhmaṇe sakkaronti .pe. Na apacāyanti, taṃ tesaṃ asakkārakaraṇādi sabbaṃ na yuttaṃ, nānulomanti attho. Dutiyaibbhavādavaṇṇanā [265] Aparaddhunti aparajjhiṃsu. Ekamidāhanti ettha idāti 8- nipātamattaṃ. Ekamahanti attho. Santhāgāranti 9- rajjaanusāsanasālā. Sakyāti @Footnote: 1 cha.Ma. pharusavacanasamudācare 2 cha.Ma. caṇḍabhāvādidosaṃ 3 cha.Ma. alābukaṭāhaṃ @4 cha.Ma. upalavanti 5 cha.Ma. bhassā 6 i. sundare kāre @7 i. apacāyanakammaṃ 8 cha.Ma., i. idanti 9 cha.Ma. sandhāgāraṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page231.

Abhisittarājāno. Sakyakumārāti anabhisittā. Uccesūti yathānurūpesu pallaṅkapīṭhakavettāsanaphalakacittattharaṇādibhedesu. Sañjagghantāti upphaṇḍanavasena mahāhasitaṃ hasantā. Saṃkīḷantāti sitamattakaraṇaaṅgulisaṅghaṭṭanapāṇippahāradānādīni 1- karontā. Mamaññeva maññeti evamahaṃ maññāmi mamaññeva anuhasanti, na aññanti. Kasmā pana te evamakaṃsūti? te kira ambaṭṭhassa kulavaṃsaṃ jānanti. Ayaṃ ca tasmiṃ samaye yāva pādantā olambetvā nivatthasāṭakassa ekena hatthena dussakaṇṇaṃ gahetvā khandhaṭṭhikaṃ nāmetvā mānamadena matto viya āgacchati. Tato "passatha bho amhākaṃ dāsassa kaṇhāyanagottassa ambaṭṭhassa āgamanakāraṇan"ti vadantā evamakaṃsu. Sopi attano kulavaṃsaṃ jānāti. Tasmā "mamaññeva maññe"ti takkayittha. Āsanenāti "idamāsanaṃ, ettha nisīdāhī"ti evaṃ āsanena nimantanaṃ nāma hoti, tathā na koci akāsi. Tatiyaibbhavādavaṇṇanā [266] Laṭukikāti khettaleḍḍūnaṃ antaranivāsinī 2- khuddakasakuṇikā. Kulāvaketi nivāsanaṭṭhāne. Kāmalāpinīti yadicchakabhāṇinī. Yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ lapati, na taṃ koci haṃso vā koñco vā moro vā āgantvā "kiṃ tvaṃ lapasī"ti nisedheti. Abhisajjitunti kodhavasena laggituṃ. Evaṃ vutte māṇavo "ayaṃ samaṇo gotamo attano ñātake laṭukikāsadise katvā amhe haṃsakoñcamorasame 3- karoti, nimmānodāni jāto"ti maññamāno uttariṃ cattāro vaṇṇe dasseti. Dāsīputtavādavaṇṇanā [267] Nimmādetīti nimmadeti nimmāne karoti. Yannūnāhanti yadi panāhaṃ. "kaṇhāyanohamasmi bho gotamā"ti idaṃ kira vacanaṃ ambaṭṭho tikkhattuṃ mahāsaddena avoca. Kasmā avoca? kiṃ asuddhabhāvaṃ na jānātīti? āma jānāti. @Footnote: 1 cha.Ma. hasita... 2 cha.Ma., i. antare nivāsinī 3 Ma..... morasadise

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Jānantopi bhavapaṭicchannametaṃ kāraṇaṃ, taṃ anena na diṭṭhaṃ. Apassanto mahāsamaṇo kiṃ vakkhatīti maññamāno mānathaddhatāya avoca. Mātāpettikanti mātāpitūnaṃ santakaṃ. Nāmagottanti paṇṇattivasena nāmaṃ, paveṇivasena gottaṃ. Anussaratoti anussarantassa kulakoṭiṃ sodhentassa. Ayyaputtāti sāmino puttā. Dāsīputtoti gharadāsiyā putto. Tasmā yathā dāsena sāmino upasaṅkamitabbā, evaṃ anupasaṅkamantaṃ taṃ disvā sakyā anujagghiṃsūti dasseti. Ito paraṃ tassa dāsabhāvaṃ, sakyānañca sāmibhāvaṃ pakāsetvā attano ca ambaṭṭhassa ca kulavaṃsaṃ āharanto "sakyā kho panā"ti ādimāha. Tattha dahantīti ṭhapenti, okkāko no pubbapurisoti evaṃ kathentīti 1- attho. Tassa kira rañjho kathanakāle ukkā viya mukhato pabhā niccharati, tasmā taṃ "okkāko"ti sañjāniṃsūti. Pabbājesīti nīrahi. Idāni te nāmavasena dassento "okkāmukhan"ti ādimāha. Tatrāyaṃ anupubbikathā:- paṭhamakappikānaṃ kira rañño mahāsammatassa rojo nāma putto asohi. Rojassa vararojo, vararojassa kalyāṇo, kalyāṇassa varakalyāṇo, varakalyāṇassa mandhātā, mandhātussa varamandhātā, varamandhātassa uposatho, uposathassa varo, varassa upavaro, upavarassa maghadevo 2-, maghadevassa paramparāya caturāsīti khattiyasahassāni ahesuṃ tesaṃ pacchato tayo okkākavaṃsā ahesuṃ. Tesu tatiyaokkākassa pañca mahesiyo ahesuṃ hatthā 3- cittā jantu jālinī visākhāti. Ekekissā pañcapañcaitthīsataparivāRā. Sabbajeṭṭhakāya cattāro puttā okkāmukho karakaṇḍu hatthiniko sinipuroti. 4- Pañca dhītaro piyā suppiyā ānandā vijitā vijitasenāti. Iti sā nava putte vijāyitvā kālamakāsi. Atha rājā aññaṃ dahariṃ abhirūpaṃ rājadhītaraṃ ānetvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapeti. Sā jantuṃ nāma puttaṃ vijāyi. Atha naṃ pañcamadivase alaṅkaritvā rañño dassesi. Rājā tuṭṭho tassā varaṃ adāsi. Sā ñātakehi saddhiṃ mantetvā @Footnote: 1 cha.Ma. karontīti 2 i. makkhadevo @3 i. bhattā 4 cha.Ma., i. sinisūroti, Sī. kāsinīpuroti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page233.

Puttassa rajjaṃ yāci. Rājā "nassa vasali, mama puttānaṃ antarāyaṃ icchasī"ti tajjesi. Sā punappunaṃ raho rājānaṃ paritosetvā "mahārāja musāvādo nāma na vaṭṭatī"tiādīni vatvā yācatiyeva. Atha rājā putte āmantesi "ahaṃ tātā tumhākaṃ kaniṭṭhaṃ jantukumāraṃ disvā tassa mātu sahasā varaṃ adāsiṃ, sā puttassa rajjaṃ pariṇāmetuṃ icchati. Tumhe ṭhapetvā maṅgalahatthiṃ, maṅgalaassaṃ, maṅgalarathañca yattake icchatha, tattake hatthiassarathe gahetvā gacchatha. Mamaccayena āgantvā rajjaṃ kāreyyāthā"ti aṭṭhahi amaccehi saddhiṃ uyyojesi. Te nānapupakāraṃ roditvā kanditvā "tāta amhākaṃ dosaṃ khamathā"ti rājānañceva rājorodhe ca khamāpetvā, "mayaṃpi bhātūhi saddhiṃ gacchāmā"ti rājānaṃ āpucchitvā nagarā nikkhantā bhaginiyo ādāya caturaṅginiyā senāya parivutā nagarā nikkhamiṃsu. "kumārā pitu accayena āgantvā rajjaṃ kāressanti, gacchāma ne upaṭṭhahāmā"ti cintetvā bahū manussā anubandhiṃsu. Paṭhamadivase yojanamattā senā ahosi, dutiye dviyojanamattā, tatiye tiyojanamattā. Kumārā mantayiṃsu "mahā ayaṃ 1- balakāyo, sace mayaṃ kañci sāmantarājānaṃ madditvā janapadaṃ gaṇheyyāma, sopi no nappasaheyya. Kiṃ paresaṃ pīḷāya katāya, mahā ayaṃ jambudīpo, araññe nagaraṃ māpessāmā"ti himavantābhimukhā gantvā nagaravatthuṃ pariyesiṃsu. Tasmiṃ ca samaye amhākaṃ bodhisatto brāhmaṇamahāsālakule nibbattivā kapilabrāhmaṇo nāma hutvā nikkhamma isipabbajjaṃ pabbajitvā himavantapasse pokkharaṇiyā tīre sākavanasaṇḍe paṇṇasālaṃ māpetvā vasati. So kira bhummapālaṃ 2- nāma vijjaṃ jānāti, yāya uddhaṃ asītihatthe ākāse, heṭṭhā ca bhūmiyaṃpi guṇadosaṃ passati. Ekasmiṃ padese tiṇagumbalatā dakkhiṇāvaṭṭā pācīnābhimukhā jāyanti. Sīhabyagghādayo migasūkare, sappabiḷārā ca maṇḍūkamūsike anubandhamānā taṃ padesaṃ patvā na sakkonti te anubandhituṃ. Aññadatthuṃ tehi santajjitā @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma. bhummajālaṃ, Sī. bhūmicālaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page234.

Nivattantiyeva. So "ayaṃ paṭhaviyā aggappadeso"ti ñatvā tattha attano paṇṇasālaṃ māpesi. Atha te kumāre nagaravatthuṃ pariyesamāne attano vasanokāsaṃ āgate disvā pucchitvā taṃ pavattiṃ ñatvā tesu anukampaṃ janetvā avoca "imasmiṃ paṇṇasālaṭṭhāne māpitaṃ nagaraṃ jambudīpe agganagaraṃ bhavissati, ettha jātapurisesu ekeko 1- purisasataṃpi purisasahassaṃpi abhibhavituṃ 2- sakkhissati, ettha nagaraṃ māpetha, paṇṇasālaṭṭhāne rañño gharaṃ karotha. Imasmiṃ hi okāse ṭhatvā caṇḍālaputtopi cakkavattibalena atiseyyo"ti. Nanu bhante ayyassa vasanokāsoti? mama vasanokāsoti mā cintayittha, mayhaṃ ekapasse paṇṇasālaṃ katvā nagaraṃ māpetvā "kapilavatthun"ti nāmaṃ karothāti. Te tathā katvā tattha nivāsaṃ kappesuṃ. Aṭṭhāmaccā 3- "ime dārakā vayappattā, sace nesaṃ pitā santike bhaveyya, so āvāhavivāhaṃ kareyya, idāni pana amhākaṃ bhāro"ti cintetvā kumārehi saddhiṃ mantayiṃsu. Kumārā "amhākaṃ sadisā khattiyadhītaro nāma na passāma, nāpi bhaginīnaṃ sadise khattiyakumārake, asadisasampayoge 4- ca no uppannā puttā mātito vā pitito vā aparisuddhā jātisambhedaṃ pāpuṇissanti, tasmā mayaṃ bhaginīhiyeva saddhiṃ saṃvāsaṃ rocemā"ti. 5- Te jātisambhedabhayena jeṭṭhabhaginiṃ mātuṭṭhāne 6- ṭhapetvā avasesāhi saṃvāsaṃ kappesuṃ. Tesaṃ puttehi ca dhītāhi ca vaḍḍhamānānaṃ aparena samayena jeṭṭhabhaginiyā kuṭṭharogo udapādi, koviḷārapupphasadisāni gattāni ahesuṃ. Rājakumārā imāya saddhiṃ ekato nisajjaṭṭhānabhojanādīni karontānaṃpi upari ayaṃ rogo saṅkamatīti cintetvā ekadivasaṃ uyyānakīḷaṃ gacchantā viya taṃ yāne āropetvā araññaṃ pavisitvā bhūmiyaṃ pokkharaṇiṃ khaṇāpetvā tattha khādanīyabhojanīyena saddhiṃ taṃ pakkhipitvā gharasaṅkhepena upari padaraṃ paṭicchādetvā paṃsuṃ datvā pakkamiṃsu. Tena ca samayena rāmo nāma bārāṇasīrājā kuṭṭharogī orodhehi 7- ca nāṭakehi ca 7- jigucchiyamāno tena saṃvegena jeṭṭhaputtassa rajjaṃ datvā @Footnote: 1 Ma. ekekaṃ 2 Ma. na abhibhavituṃ 3 cha.Ma. athāmaccā 4 cha.Ma.... saṃyoge @5 i. karomāti 6 Sī. mātiṭṭhāne 7-7 cha.Ma. nāṭakitthīhi ca orodhehi ca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page235.

Araññaṃ pavisitvā tattha paṇṇasālaṃ māpetvā mūlaphalāni paribhuñjanto na cirasseva arogo suvaṇṇavaṇṇo hutvā ito cito ca vicaranto mahantaṃ susirarukkhaṃ disvā tassabbhantare soḷasahatthappamāṇaṃ okāsaṃ sodhetvā dvāraṃ ca vātapānaṃ ca yojetvā nisseṇiṃ bandhitvā tattha vāsaṃ kappesi. So aṅgārakaṭāhe aggiṃ katvā rattiṃ migasūkarādīnaṃ 1- sadde 2- suṇanto sayati. So "asukasmiṃ padese sīho saddamakāsi, asukasmiṃ byaggho"ti sallakkhetvā pabhāte tattha gantvā vighāsamaṃsaṃ ādāya pacitvā khādati. Athekadivasaṃ tasmiṃ paccūsasamaye aggiṃ jāletvā nisinne rājadhītāya sarīragandhena āgantvā byaggho tasmiṃ padese paṃsuṃ viyūhanto padare vivaramakāsi, tena ca vivarena sā byagghaṃ disvā bhītā vissaramakāsi. So taṃ saddaṃ sutvā "itthīsaddo eso"ti ca sallakkhetvā pātova tattha gantvā "ko etthā"ti āha. Mātugāmo sāmīti. Kiṃjātikāsīti. Okkākamahārājassa dhītāmhī"ti 3-. Nikkhamāti. Na sakkā sāmīti. Kiṃkāraṇāti. Chavirogo me atthīti. So sabbaṃ pavattiṃ pucchitvā khattiyamānena anikkhamantiṃ "ahaṃpi khattiyo"ti attano khattiyabhāvaṃ jānāpetvā nisseṇiṃ datvā uddharitvā attano vasanokāsaṃ netvā sayaṃ paribhuttabhesajjāniyeva datvā nacirasseva arogaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ katvā tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Sā paṭhamasaṃvāseneva gabbhaṃ gaṇhitvā dve putte vijāyi, punapi dveti evaṃ soḷasakkhattuṃpi vijāyi. Evaṃ te dvattiṃsa bhātaro ahesuṃ. Te anupubbena vuḍḍhippatte pitā sabbasippāni sikkhāpesi. Athekadivasaṃ eko rāmarañño nagaravāsī vanacarako pabbate ratanāni gavesanto rājānaṃ disvā sañjānitvā āha "jānāmahaṃ deva tumhe"ti. Tato naṃ rājā sabbaṃ pavattiṃ pucchi. Tasmiṃyeva ca khaṇe te dārakā āgamiṃsu. So te disvā "ke ime"ti āha. "puttā me"ti ca vutte tesaṃ mātikavaṃsaṃ pucchitvā "laddhaṃdāni me pābhaṭan"ti nagaraṃ gantvā rañño ārocesi. So "pitaraṃ ānessāmī"ti caturaṅginiyā senāya tattha gantvā pitaraṃ vanditvā "rajjaṃ deva @Footnote: 1 i. migasakuṇādīnaṃ 2 ka. sare 3 ka. dhītamhīti, cha.Ma., i. dhītā. sāmīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page236.

Sampaṭicchā"ti yāci. So "alaṃ tāta, na tattha gacchāmi, idheva me imaṃ rukkhaṃ apanetvā nagaraṃ māpehī"ti āha. So tathā katvā tassa nagarassa kolarukkhaṃ apanetvā katattā kolanagaranti ca byagghapathe katattā byagghapathanti 1- cāti dve nāmāni āropetvā pitaraṃ vanditvā attano nagaraṃ agamāsi. Tato vayappatte kumāre mātā āha "tātā tumhākaṃ kapilavatthuvāsino sakyā mātulā santi. 2- Mātuladhītānaṃ pana vo evarūpaṃ nāma kesaggahaṇaṃ hoti, evarūpaṃ dussaggahaṇaṃ hoti. Yadā tā nhānatitthaṃ āgacchanti, tadā gantvā yassa yā ruccati, so taṃ gaṇhatū"ti. Te tattheva gantvā tāsu nhāyitvā 3- sīsaṃ sukkhāpayamānāsu yaṃ yaṃ icchiṃsu, taṃ taṃ gahetvā nāmaṃ sāvetvā agamiṃsu. Sakyarājāno sutvā "hotu bhaṇe amhākaṃ ñātakāeva te"ti tuṇhī ahesuṃ. Ayaṃ sakyakoliyānaṃ uppatti. Evaṃ tesaṃ sakyakoliyānaṃ aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karontānaṃ yāva buddhakālā anupacchinnoeva vaṃso āgato. Tattha bhagavā sakyavaṃsaṃ dassetuṃ "te raṭṭhasmā pabbajitā himavantapasse pokkharaṇiyā tīre"ti ādimāha. Tattha sammantīti vasanti. Sakyā vata bhoti raṭṭhasmā pabbājitā araññe vasantāpi jātisambhedaṃ akatvā kulavaṃsaṃ anurakkhituṃ sakyā samatthā, paṭibalāti attho. Tadaggeti taṃ aggaṃ katvā, tato paṭṭhāyāti attho. So ca nesaṃ pubbapurisoti so okkāko rājā etesaṃ pubbapuriso. Natthi etesaṃ gahapativaṃsena sambhedanamattaṃpīti. Evaṃ sakyavaṃsaṃ pakāsetvā idāni ambaṭṭhavaṃsaṃ pakāsento "rañño kho panā"ti ādimāha. Kaṇhaṃ nāma janesīti kāḷavaṇṇaṃ antokucchiyaṃyeva sañjātadantaṃ parūḷhakesamassudāṭhikaṃ 4- puttaṃ vijāyi. pabyāhāsīti 5- "yakkho jāto, pisāco jāto"ti bhayena palāyitvā dvāraṃ pidhāya ṭhitesu gharamānusakesu ito citoca vicaranto "dhovatha man"ti ādīni vadanto uccāsaddamakāsi. [268] Te māṇavakā bhagavantaṃ etadavocunti attano upārambhamocanatthāya etaṃ "mā bhavan"tiādivacanaṃ avocuṃ. Tesaṃ kira etadahosi "ambaṭṭho @Footnote: 1 Sī. byagghapajjanti. 2 Sī. honti 3 cha.Ma. nhatvā @4 cha.Ma., i. paruḷhamassudāṭhikaṃ 5 i. paccābhāsīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page237.

Amhākaṃ ācariyassa jeṭṭhantavāsī, sace mayaṃ evarūpe ṭhāne ekadvevacanamattampi na vakkhāma, ayaṃ no ācariyassa santike amhe paribhindissatī"ti upārambhamocanatthaṃ evaṃ avocuṃ, cittena panassa nimmadabhāvaṃ ākaṅkhanti. Ayaṃ kira mānanissitattā tesaṃpi appiyova. Kalyāṇavākkaraṇoti madhuravacano. Asmiṃ vacaneti attanā uggahite vedattayavacane. Paṭimantetunti pucchitaṃ pañhaṃ paṭikathetuṃ, vissajjetunti attho. Etasmiṃ vā dāsīputtavacane. Paṭimantetunti uttariṃ 1- kathetuṃ. [269] Athakho bhagavāti athakho bhagavā "sace ime māṇavakā ettha nisinnā evaṃ uccāsaddaṃ karissanti, ayaṃ kathā pariyosānaṃ na gamissati. Handa ne nissadde katvā ambaṭṭheneva saddhiṃ kathemī"ti te māṇavake etadavoca. Tattha mantavohati mantayatha. Mayā saddhiṃ paṭimantetūti mayā saha kathetu. Evaṃ vutte māṇavakā cintayiṃsu "ambaṭṭho tāva `dāsīputtosī'ti vutte puna sīsaṃ ukkhipituṃ nāsikkhi, ayaṃ kho jāti nāma dujjānā, sace aññaṃpi kiñci samaṇo gotamo `tvaṃ dāso'ti vakkhati, ko tena saddhiṃ aṭṭaṃ karissati. Ambaṭṭho attanā baddhaṃ puṭakaṃ attanāva mocetū"ti attānaṃ parimocetvā tasseva upari khipantā "sujāto ca bho gotamā"ti ādimāhaṃsu. [270] Sahadhammikoti sahetuko sakāraṇo. Akāmāpi byākātabboti attanā anicchantenapi byākaritabbo, avassaṃ vissajjetabboti attho. Aññena vā aññaṃ paṭicarissasīti aññena vacanena aññaṃ vacanaṃ paṭicarissasi ajjhottharissasi, paṭicchādessasīti attho. Yo hi "kiṃ gotto tvan"ti evaṃ puṭṭho "ahaṃ tayo vede jānāmī"ti ādīni vadati, ayaṃ aññena aññaṃ paṭicarati nāma. Pakkamissasi vāti pucchitaṃ pañhaṃ jānantova akathetukāmatāya uṭṭhāyāsanā gamissasi 2- vā tuṇhī ahosīti samaṇo gotamo maṃ sāmaṃyeva dāsīputtabhāvaṃ kathāpetukāmo, sāmaṃ kathite ca dāso nāma jātoyeva hoti. Ayaṃ pana dvikkhattuṃ codetvā tuṇhī bhavissati, tato ahaṃ parivattitvā pakkamissāmīti cintetvā tuṇhī ahosi. @Footnote: 1 cha.Ma., i. uttaraṃ 2 cha.Ma. pakkamissasi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page238.

[271] Vajiraṃ pāṇimhi assāti vajirapāṇi. Yakkhoti na yo vā so vā yakkho, sakko devarājāti veditabbo. Ādittanti aggivaṇṇaṃ. Sampajjalitanti suṭṭhu pajjalitaṃ. Sajotibhūtanti samantato jotibhūtaṃ, ekaggijālībhūtanti 1- attho. Ṭhito hotīti mahantaṃ sīsaṃ, kundalamakuḷasadisā 2- dāṭhā bhayānakāni akkhināsādīni evaṃ virūparūpaṃ māpetvā ṭhito. Kasmā panesa āgatoti? diṭṭhivissajjāpanatthaṃ. Apica "ahañceva Kho pana dhammaṃ deseyyaṃ, pare ca me na ājāneyyun"ti 3- evaṃ dhammadesanāya appossukkabhāvaṃ āpanne bhagavati sakko mahābrahmunā saddhiṃ āgantvā "bhagavā dhammaṃ desetha, tumhākaṃ āṇāya avattamāne mayaṃ vattāpessāma, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu, amhākaṃ āṇācakkan"ti paṭiññaṃ akāsi. Tasmā "ajja ambaṭṭhaṃ tāsetvā pañhaṃ vissajjāpessāmī"ti āgato. Bhagavā ceva passati ambaṭṭho cāti yadi hi taṃ aññepi passeyyuṃ, taṃ kāraṇaṃ agaru assa, ayaṃ samaṇo gotamo ambaṭṭhaṃ attano vāde anotarantaṃ ñatvā yakkhaṃ āvāhetvā dassesi, tato ambaṭṭho bhayena kathesī"ti vadeyyuṃ. Tasmā bhagavā ceva passati ambaṭṭho ca. Tassa taṃ disvāva sakalasarīrato sedā mucciṃsu, antokucchi viparivattamānā 4- mahāravaṃ viravi. So "aññepi nukho passantī"ti olokento kassaci lomahaṃsamattaṃpi nāddasa. Tato "idaṃ bhayaṃ mameva uppannaṃ, sacāhaṃ yakkhoti vakkhāmi, `kiṃ tavayeva 5- akkhīni atthi, tvameva yakkhaṃ passasi, paṭhamaṃ yakkhaṃ adisvā samaṇena gotamena vādasaṃghāṭe 6- pakkhittova yakkhaṃ passatī'ti vadeyyun"ti cintetvā "nadāni me idha aññaṃ paṭisaraṇaṃ atthi aññatra samaṇā gotamā"ti maññamāno atha kho ambaṭṭho māṇavo .pe. Bhagavantaṃ etadavoca. [272] Tāṇaṃ gavesīti tāṇaṃ gavesamāno. Leṇaṃ gavesīti leṇaṃ gavesamāno. Saraṇaṃ gavesīti saraṇaṃ gavesamāno. Ettha ca tāyati rakkhatīti @Footnote: 1 cha.Ma....jālabhūtanti 2 cha.Ma. kandalamakuḷasadisā @3 dī. mahā. 10/67/33, vinaYu. mahā. 4/7/7, Ma.mū. 12/281/242, saṃ. sagā. 15/172/164 @4 Sī. parivattamānā 5 cha.Ma. tuyhameva 6 cha.Ma. vādasaṃghaṭṭe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page239.

Tāṇaṃ. Nilīyanti etthāti leṇaṃ. Saratīti saraṇaṃ, bhayaṃ hiṃsati viddhaṃsetīti attho. Upanisīditvāti upagamma heṭṭhāsane nisīditvā. Brūtūti 1- vadatu. Ambaṭṭhavaṃsakathā [273-274] Dakkhiṇajanapadanti dakkhiṇāpathoti pākaṭaṃ. Gaṅgāya dakkhiṇato pākaṭajanapadaṃ. 2- Tadā kira dakkhiṇāpathe bahū brāhmaṇatāpasā honti, so tattha gantvā ekaṃ tāpasaṃ vattapaṭipattiyā ārādhesi. So tassa upakāraṃ disvā āha "ambho purisa mantante demi, yaṃ icchasi, taṃ mantaṃ gaṇhāhī"ti. So āha "na me ācariya aññena mantena kiccaṃ atthi, yassānubhāvena āvudhaṃ nappavattati, 3- taṃ me mantaṃ dehī"ti. So "bhadraṃ bho"ti tassa dhanuagamanīyaṃ ambaṭṭhaṃ nāma vijjaṃ adāsi, so taṃ vijjaṃ gahetvā tattheva vīmaṃsitvā "idāni mama manorathaṃ pūressāmī"ti isivesaṃ gahetvā okkākassa santikaṃ gato. Tena vuttaṃ "dakkhiṇajanapadaṃ gantvā brahmamante adhiyitvā rājānaṃ okkākaṃ upasaṅkamitvā"ti. Ettha brahmamanteti ānubhāvasampannatāya seṭṭhamante. Ko nevaṃ re ayaṃ mayhaṃ dāsiputtoti ko nu evaṃ are ayaṃ mama dāsīputto. So taṃ khurappanti so rājā taṃ māretukāmatāya sannayhati 4- taṃ saraṃ tassa mantānubhāvena neva khipituṃ na apanetuṃ sakkhi, tāvadeva sakalasarīre sañjātasedo bhayena vedhamāno aṭṭhāsi. Amaccāti mahāmaccā. Pārisajjāti itare parisāvacaRā. 5- Etadavocunti "daṇḍakirañño 6- kisavacche tāpase aparaddhassa āvudhavuṭṭhiyā sakalaraṭṭhaṃ vinaṭṭhaṃ, nāḷikero pañcasu tāpasasatesu ajjuno ca aṅgīrase aparaddho paṭhaviṃ bhinditvā nirayaṃ paviṭṭho"ti cintayantā bhayena etaṃ "sotthi bhaddante"ti ādivacanaṃ avocuṃ. Sotthi bhavissati raññoti idaṃ vacanaṃ kaṇho ciraṃ tuṇhī hutvā tato anekappakāraṃ yāciyamānova "tumhākaṃ raññā mādisassa isino khurappaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. bravitūti, i. brūmetūti. 2 ka. janapadaṃ 3 cha.Ma. na parivattati @4 cha.Ma., i. sannahitaṃ, Sī. sannihitaṃ 5 Ma. parisā janā 6 cha.Ma. daṇḍakīrañño

--------------------------------------------------------------------------------------------- page240.

Sannayhantena bhāriyaṃ kammaṃ katan"ti ādīni ca vatvā pacchā abhāsi. Undriyissatīti bhijjissati, thusamuṭṭhi viya vipapkirissatīti 1- idaṃ so "janaṃ tāsessāmī"ti musā bhaṇati. Sarasanthambhanamatteyeva hissa vijjāya ānubhāvo, na aññatra. Ito paresupi vacanesu eseva nayo. Pallomoti pannalomo. Lomahaṃsanamattaṃpissa na bhavissati. Idaṃ kira so "sace me rājā taṃ dārikaṃ dassatī"ti paṭiññaṃ kāretvā avaca. Kumāre khurappaṃ patiṭṭhāpesīti tena "saro otaratū"ti mante parivattite kumārassa nābhiyaṃ patiṭṭhapesi. Dhītaraṃ adāsīti sīsaṃ dhovitvā adāsaṃ bhujissaṃ katvā dhītaraṃ adāsi, uḷāre ca taṃ ṭhāne ṭhapesi. Mā kho tumhe māṇavakāti idaṃ pana bhagavā "ekena pakkhena ambaṭṭho sakyānaṃ ñāti hotī"ti pakāsento tassa samassāsanatthaṃ āha. Tato ambaṭṭho ghaṭasatena abhisitto viya passaddhadaratho hutvā "samassāsetvā samaṇo gotamo maṃ, tosessāmī"ti ekena pakkhena ñātiṃ karoti, khattiyo kirāhamasmīti cintesi. Khattiyaseṭṭhabhāvavaṇṇanā [275] Athakho bhagavā "ayaṃ ambaṭṭho `khattiyosmī'ti saññaṃ karoti, attano akhattiyabhāvaṃ na jānāti, handa naṃ jānāpessāmī"ti khattiyavaṃsaṃ dassetuṃ uttari desanaṃ vaḍḍhento "taṃ kiṃ maññasi ambaṭṭhā"ti ādimāha. Tattha idhāti imasmiṃ loke. Brāhmaṇesūti brāhmaṇānaṃ antare. Āsanaṃ vā udakaṃ vāti aggāsanaṃ vā aggodakaṃ vā. Saddheti matake uddissa katabhatte. Thālipāketi maṅgalādibhatte. Yaññeti yaññabhatte. Pāhuneti pāhunakānaṃ katabhatte, paṇṇākārabhatte vā. Apinussāti api nu assa khattiyaputtassa. Āvaṭaṃ vā assa anāvaṭaṃ vāti brāhmaṇakaññāsu nivāraṇaṃ bhaveyya vā no vā, brāhmaṇadārikaṃ labheyya vā na vā labheyyāti attho. Anupapannoti khattiyabhāvaṃ appatto, aparisuddhoti attho. [276] Itthiyā vā itthiṃ karitvāti itthiyā vā itthiṃ pariyesitvā. Kismiñcideva pakaraṇeti kismiñcideva dose brāhmaṇānaṃ ayutte akattabbakaraṇe. Bhassapuṭenāti bhasmapuṭne, sīse chārikaṃ okiritvāti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. vippakiriyissatīti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page241.

[277] Janetasminti janatasmiṃ, 1- pajāyāti attho. Ye gottapaṭisārinoti ye janetasmiṃ gottaṃ paṭisaranti "ahaṃ gotamo, ahaṃ kassapo"ti, tesu loke gottapaṭisārīsu khattiyo seṭṭho. Anumatā mayāti mama sabbaññutañāṇena saddhiṃ saṃsanditvā desitā mayā anuññātā. Paṭhamabhāṇavāravaṇṇā niṭṭhitā. ---------------- Vijjācaraṇakathāvaṇṇanā [278] Imāya pana gāthāya "vijjācaraṇasampanno"ti imaṃ padaṃ sutvā ambaṭṭho cintesi "vijjā nāma tayo vedā, caraṇaṃ pañcasīlāni, tayidaṃ amhākaṃyeva atthi, vijjācaraṇasampanno ce seṭṭho, mayameva seṭṭhā"ti niṭṭhaṃ gantvā vijjācaraṇaṃ pucchanto "katamaṃ pana taṃ bho gotama caraṇaṃ, katamā ca pana sā vijjā"ti āha. Athassa bhagavā taṃ brāhmaṇasamaye siddhaṃ jātivādādipaṭisaṃyuttaṃ vijjācaraṇaṃ paṭikkhipitvā anuttaraṃ vijjācaraṇaṃ dassetukāmo "na kho ambaṭṭhā"ti ādimāha. Tattha jātivādoti jātiṃ ārabbha vādo, brāhmaṇassevidaṃ vaṭṭati, na suddassāti ādivacananti attho. Eseva nayo sabbattha. Jātivādavinibaddhāti jātivāde vinibaddhā. Eseva nayo sabbattha. Tato ambaṭṭho "yatthadāni mayaṃ laggissāmāti cintayimhā, tato no samaṇo gotamo mahāvāte thusaṃ dhunanto 2- viya dūrameva avakkhipi. Yattha pana mayaṃ alaggā, 3- tattha no niyojesi. Ayaṃ no vijjācaraṇasampadā ñātuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā puna vijjācaraṇasampadaṃ pucchi. Athassa bhagavā samudāgamato pabhūti vijjācaraṇaṃ dassetuṃ "idha ambaṭṭha tathāgato"ti ādimāha. [279] Ettha ca bhagavā caraṇapariyāpannampi tividhaṃ sīlaṃ vibhajanto "idamassa hoti caraṇasmin"ti aniyyātetvā "idaṃpissa hoti sīlasmin"ti sīlavaseneva niyyātesi. Kasmā? tassapi hi kiñci kiñci sīlaṃ atthi, tasmā caraṇavasena niyyātiyamāne "mayaṃpi caraṇasampannā"ti tattha tattheva laggeyya. Yaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. janitasmiṃ 2 ka. utthunanto 3 cha.Ma. na laggāma

--------------------------------------------------------------------------------------------- page242.

Pana tena supinenapi 1- na diṭṭhapubbaṃ tasseva vasena niyyātento "paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, idaṃpissa hoti caraṇasmiṃ .pe. Catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, idaṃpissa hoti caraṇasmin"ti ādimāha. Ettāvatā aṭṭhapi samāpattiyo "caraṇan"ti niyyātitā honti, vipassanāñāṇato pana paṭṭhāya aṭṭhavidhāpi paññā "vijjā"ti niyyātitā. Catuapāyamukhakathāvaṇṇanā [280] Apāyamukhānīti vināsamukhāni. Anabhisambhuṇamānoti asampāpuṇanto, avisahamāno vā. Khārividhamādāyāti ettha khārīti araṇīkamaṇḍalu sūcicāmarādayo 2- tāpasaparikkhāRā. Vidhoti kājo. Tasmā khāribharitaṃ kājamādāyāti attho. Ye pana "khārivividhan"ti paṭhanti, te "khārīti kājassa nāmaṃ, vividhanti bahukamaṇḍaluādiparikkhāran"ti vaṇṇayanti. Pavattaphalabhojanoti patitaphalabhojano. Paricārakoti kappiyakaraṇapattapaṭiggahaṇapādadhovanādivattakaraṇavasena paricāraṇako. Kāmañca guṇādhikopi khīṇāsavasāmaṇero puthujjanabhikkhu novuttanayena paricārako hoti, ayaṃ pana na tādiso guṇavasenapi veyyāvaccakaraṇavasenapi lāmakoyeva. Kasmā pana tāpasapabbajjā sāsanassa vināsamukhanti vuttāti? yasmā Gacchantaṃ gacchantaṃ sāsanaṃ tāpasapabbajjāvasena osakkissati. Imasmiṃ hi sāsane pabbajitvā tisso sikkhā pūretuṃ asakkontaṃ lajjino sikkhākāmā "natthi tayā saddhiṃ uposako vā pavāraṇā vā saṃghakammaṃ vā"ti jigucchitvā parivajjanti. So "dukkaraṃ khuradhārūpamaṃ sāsane paṭipattipūraṇaṃ dukkhaṃ, tāpasapabbajjā pana sukarā ceva bahujanasammatā cā"ti vibbhamitvā tāpaso hoti. Aññe taṃ disvā "kiṃ tayā katan"ti pucchanti. So "bhāriyaṃ tumhākaṃ sāsane kammaṃ, idha pana sacchandacārino mayan"ti vadati. Sopi "yadi evaṃ ahaṃpi ettheva pabbajāmī"ti tassa anusikkhanto tāpaso hoti. Evaṃ aññepi aññepīti kamena tāpasāva bahukā honti. Tesaṃ uppannakāle sāsanaṃ osakkitaṃ nāma bhavissati. Loke @Footnote: 1 cha.Ma. supinepi 2 cha.Ma. sujācāmarādayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page243.

Evarūpo buddho nāma uppajji, tassa īdisaṃ nāma sāsanaṃ ahosīti sutamattameva bhavassati. Idaṃ sandhāya bhagavā tāpasapabbajjaṃ sāsanassa vināsamukhanti āha. Kuddālapiṭakanti 1- kandamūlaphalaggahaṇatthaṃ kuddālañceva 1- piṭakañca. Gāmasāmantaṃ vāti vijjācaraṇasampadādīni anabhisambhuṇanto, kasikammādīhi ca jīvitaṃ nipphādetuṃ dukkhanti maññamāno bahujanakuhāpanatthaṃ gāmasāmante vā nigamasāmante vā aggisālaṃ katvā sappiteladadhimadhuphāṇitatilataṇḍulādīhi ceva nānādārūhi ca homakaraṇavasena aggiṃ paricaranto acchati. Catudvāraṃ agāraṃ karitvāti catumukhaṃ pānāgāraṃ katvā tassa dvāre maṇḍapaṃ katvā tattha pānīyaṃ upaṭṭhapetvā āgatāgate pānīyena āpucchati. Yaṃpissa addhikā kilantā pānīyaṃ pivitvā parituṭṭhā bhattapuṭaṃ vā taṇḍulādīni vā denti, taṃ sabbaṃ gahetvā ambilayāguādīni katvā bahutaraṃ āmisasaṅgahaṇatthaṃ 2- kesañci annaṃ deti, kesañci bhattapacanabhājanādīni deti. Tehipi dinnaṃ āmisaṃ vā pubbannāparannādīni 3- vā gaṇhāti, tāni vaḍḍhiyā payojeti. Evaṃ vaḍḍhamānavibhavo gomahiṃsadāsīdāsapariggahaṃ karoti, mahantaṃ kuṭumbaṃ saṇṭhapeti. Imaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ "catudvāraṃ agāraṃ karitvā acchatī"ti. "tamahaṃ yathāsatti yathābalaṃ paṭipūjessāmī"ti idaṃ panassa paṭipattimukhaṃ. Iminā hi mukhena so evaṃ paṭipajjatīti. Ettāvatā cabhagavatā sabbāpi tāpasapabbajjā niddiṭṭhā honti. Kathaṃ? aṭṭhavidhā hi tāpasā saputtabhariyā uñchācariyā anaggipakkikā Asāmapākā ayamuṭṭhikā 4- dantavakkalikā pavattaphalabhojanā 5- paṇḍupalāsikāti. Tattha ye keṇiyajaṭilo viya kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā vasanti, te saputtabhariyā nāma. Ye pana "saputtadārabhāvo nāma pabbajitassa ayutto"ti lāyanamaddanaṭṭhānesu vīhimuggamāsatilādīni saṅkaḍḍhitvā pacitvā paribhuñjanti, te uñchācariyā nāma. @Footnote: 1 cha.Ma. kudālapiṭakañceva, kudālañceva 2 cha.Ma. āmisagahaṇatthaṃ 3 cha.Ma. pubbaṇṇādīni @4 cha.Ma. asammuṭṭhikā, Ma. ayamuṭṭhikā 5 Sī. pavattaphalabhojino

--------------------------------------------------------------------------------------------- page244.

Ye pana "khalena khalaṃ vicaritvā vīhiṃ āharitvā koṭṭetvā paribhuñjanaṃ nāma ayuttan"ti gāmanigamesu taṇḍulabhikkhaṃ gahetvā pacitvā paribhuñjanti, te anaggipakkikā nāma. Ye pana "kiṃ pabbajitassa sāmapākenā"ti gāmaṃ pavisitvā pakkabhikkhameva gaṇhanti, te asāmapākā nāma. Ye "divase divase bhikkhāpariyeṭṭhi nāma dukkhā pabbajitassā"ti muṭṭhipāsāṇena ambāṭakādīnaṃ rukkhānaṃ tacaṃ koṭṭetvā khādanti, te ayamuṭṭhikā nāma. Ye pana "pāsāṇena tacaṃ koṭṭetvā vicaraṇaṃ nāma dukkhan"ti danteheva ubbāṭetvā khādanti, te dantavakkalikā nāma. Ye "dantehi ubbāṭetvā khādanaṃ nāma dukkhaṃ pabbajitassā"ti leḍḍudaṇḍādīhi paharitvā patitaphalāni paribhuñjanti, te pavattaphalabhojanā nāma. Ye pana "leḍḍudaṇḍādīhi pātetvā paribhogo nāma asāruppo pabbajitassā"ti sayaṃ patitāneva pupphaphalapaṇḍupalāsādīni khādantā yāpenti, te paṇḍupalāsikā nāma. Te tividhā ukkaṭṭhamajjhimamudukavasena. Tattha ye nisinnaṭṭhānato anuṭṭhāya hatthena pāpuṇaṭṭhāneyeva patitaṃ gahetvā khādanti, te ukkaṭṭhā. Ye ekarukkhato aññaṃ rukkhaṃ na gacchanti, te majjhimā. Ye taṃ taṃ rukkhamūlaṃ gantvā pariyesitvā khādanti, te mudukā. Imā pana aṭṭhapi tāpasapabbajjā imāhi catūhiyeva saṅgahaṃ gacchanti. Kathaṃ? etāsu hi saputtabhariyā ca uñchācariyā ca agāraṃ bhajanti. Anaggipakkikā Ca asāmapākā ca agyāgāraṃ bhajanti. Ayamuṭṭhikā ca dantavakkalikā ca kandamūlaphalabhojanaṃ bhajanti. Pavattaphalabhojanā ca paṇḍupalāsikā ca pavattaphalabhojanaṃ bhajanti. Tena vuttaṃ "ettāvatā ca bhagavatā sabbāpi tāpasapabbajjā niddiṭṭhā hontī"ti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page245.

[281-282] Idāni bhagavā sācariyakassa ambaṭṭhassa vijjācaraṇasampadāya apāyamukhampi appattabhāvaṃ dassetuṃ "taṃ kiṃ maññasi ambaṭṭhā"ti ādimāha. Taṃ uttānatthameva. Attanā āpāyikopi aparipūramānoti attanā vijjācaraṇasampadāya āpāyikenāpi aparipūramānena. Pubbakaisibhāvānuyogavaṇṇanā [283] Dattikanti dinnakaṃ. Sammukhībhāvaṃpī na dadātīti kasmā na dadāti? so kira sammukhāvaṭṭaniṃ nāma vijjaṃ jānāti. Yadā rājā mahārahena alaṅkārena alaṅkato hoti, tadā rañño samīpe ṭhatvā tasla alaṅkārassa nāmaṃ gaṇhāti. Tassa rājā nāme gahite "na demī"ti vattuṃ na sakkoti. Datvā puna chaṇadivase "alaṅkāraṃ āharathā"ti vatvā "natthi deva tumhehi brāhmaṇassa dinno"ti vutto "kasmā me dinno"ti pucchi. Te amaccā "so brāhmaṇo sammukhā āvaṭṭanimāyaṃ jānāti. Tāya tumhe āvaṭṭetvā gahetvā gacchatī"ti āhaṃsu. Apare raññā saha tassa atisahāyabhāvaṃ asahantā āhaṃsu "deva etassa brāhmaṇassa sarīre saṅkhaphalitakuṭṭhaṃ 1- nāma atthi, tumhe etaṃ disvāva āliṅgatha parāmasatha, idaṃ ca kuṭṭhaṃ nāma kāyasaṃsaggavasena anugacchati, mā evaṃ karothā"ti. Tato paṭṭhāya tassa rājā sammukhībhāvaṃ na deti. Yasmā pana so brāhmaṇo paṇḍito khattavijjāya 2- kusalo, tena saha mantetvā katakammaṃ nāma na virujjhati. Tasmā sāṇipākārassa anto ṭhatvā bahi ṭhitena tena saddhiṃ manteti. Taṃ sandhāya vuttaṃ "tirodussantena mantetī"ti. Tattha tirodussantenāti tirodussaantena. 3- Ayameva vā pāṭho. Dhammikanti anavajjaṃ. Payātanti abhiharitvā dinnaṃ. Kathaṃ tassa rājāti yassa rañño brāhmaṇo īdisaṃ bhikkhaṃ paṭiggaṇheyya, kathaṃ tassa brāhmaṇassa so rājā sammukhībhāvaṃpi na dadeyya. Ayaṃ pana adinnakaṃ māyāya gaṇhāti, tenassa sammukhībhāvaṃ rājā na detīti niṭṭhamettha gantabbanti ayametthādhippāyo. "idaṃ pana kāraṇaṃ @Footnote: 1 cha.Ma., i. saṅkhapalitakuṭṭhaṃ 2 ka. khettavijjāya 3 cha.Ma. tirodussena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page246.

Ṭhapetvā rājānaṃ ceva brāhmaṇaṃ ca na añño koci jānāti, tadetaṃ evaṃ rahassaṃpi paṭicchannaṃpi `addhā sabbaññū samaṇo gotamo'ti niṭṭhaṃ gamissatī"ti bhagavā pakāsesi. [284] Idāni ayañca ambaṭṭho, ācariyo cassa mante nissāya atimānino. Tena tesaṃ mantanissitamānanimmaddanatthaṃ uttariṃ desanaṃ vaḍḍhento "taṃ kiṃ maññasi ambaṭṭha, idha rājā"ti ādimāha. Tattha rathūpatthareti rathamhi rañño ṭhānatthaṃ attharitvā sajjitappadese. Uggehi vāti uggatuggatehi vā amaccehi. Rājaññehīti anabhisittakumārehi. Kiñci deva mantananti asukasmiṃ padese taḷākaṃ vā mātikaṃ vā kātuṃ vaṭṭati, asukasmiṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā nagaraṃ vā nivesetunti evarūpaṃ pākaṭamantanaṃ. Tadeva mantananti yaṃ raññā mantitaṃ, tadeva. Tādisehiyeva sīsukkhepabhamukakhepādīhi ākārehi manteyya. Rājabhaṇitanti yathā raññā bhaṇitaṃ tassatthassa sādhanasamatthaṃ, sopi tassatthassa sādhanasamatthameva bhaṇitaṃ bhaṇatīti attho. [285] Pavattāroti pavattayitāro. Yesanti yesaṃ santakaṃ. Mantapadanti vedasaṅkhātaṃ 1- mantameva. Gītanti aṭṭhakādīhi dasahi porāṇakabrāhmaṇehi sarasampattivasena sajjhāyitaṃ. Pavuttanti aññesaṃ vuttaṃ, vācitanti attho. Samīhitanti 2- samupabyuḷhaṃ rāsīkataṃ, 3- piṇḍaṃ katvā ṭhapitanti attho. Tadanugāyantīti etarahi brāhmaṇā tantehi pubbe gītaṃ anugāyanti anusajjhāyanti. Tadanubhāsantīti taṃ anubhāsanti, idaṃ purimasseva vevacanaṃ. Bhāsitamanubhāsantīti tehi bhāsitaṃ sajjhāyitaṃ anusajñāyanti. Vācitamanuvācentīti tehi aññesaṃ vācitaṃ anuvācenti. Seyyathīdanti te katameti attho. Aṭṭhakoti ādīni tesaṃ nāmāni. Te kira dibbena cakkhunā oloketvā parūpaghātaṃ akatvā kassapasammāsambuddhassa bhagavato pāvacanena saha saṃsanditvā mante ganthesuṃ apare 4- pana brāhmaṇā pāṇātipātādīni pakkhipatvā tayo vede bhinditvā buddhavacanena saddhiṃ viruddhaṃ 5- @Footnote: 1 Ma. bedattayasaṅkhātaṃ 2 cha.Ma. samihitanti 3 Sī. rāsirāsikataṃ @4 cha.Ma., i. aparā pare 5 cha.Ma., i. viruddhe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page247.

Akaṃsu. Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti yena tvaṃ isi bhaveyyāsi, etaṃ kāraṇaṃ na vijjati. Idha bhagavā yasmā "esa pucchiyamānopi attano avattharaṇabhāvaṃ ñatvā paṭivacanaṃ na dassatī"ti jānāti, tasmā paṭiññaṃ aggahetvāva taṃ isibhāvaṃ paṭikkhipi. [286] Idāni yasmā te porāṇā dasa brāhmaṇā nirāmagandhā anitthigandhā rajojalladharā brahmacārino araññāyatane pabbatapādesu vanamūlaphalāhārā vasiṃsu. Yadā katthaci gantukāmā honti, iddhiyā ākāseneva gacchanti, natthi tesaṃ yānena kiccaṃ. Sabbadisāsu ca nesaṃ mettādibarahmavihārabhāvanāva ārakkhā hoti, natthi tesaṃ pākārapurisaguttīhi attho. Iminā ca ambaṭṭhena sutapubbā tesaṃ paṭipatti, tasmā imassa sācariyakassa tesaṃ paṭipattito ārakabhāvaṃ dassetuṃ "taṃ kiṃ maññasi ambaṭṭhā"ti ādimāha. Tattha vicitakāḷakanti vicinitvā apanītakāḷakaṃ. Veṭhakanatapassāhīti dussapaṭṭadussaveṇiādīhi veṭhakehi namitaphāsukāhi. Kuttavālehīti sobhākaraṇatthaṃ kappetuṃ yuttaṭṭhānesu kappitavālehi. Ettha ca vaḷavānaṃyeva vālā kappitā, na rathānaṃ, vaḷavapayuttattā pana rathāpi "kuttavālā"ti vuttā. Ukkiṇṇaparikhāsūti khataparikhāsu. Okkhittapalīghāsūti ṭhapitapalīghāsu. Nagarūpakārikāsūti ettha upakārikāti paresaṃ ārohanivāraṇatthaṃ samantānagarapākārassa adhobhāge katasudhākammaṃ vuccati. Idha pana tāhi upakārikāhi yuttāni nagarāneva "nagarūpakārikāyo"ti adhippetāni. Rakkhāpentīti tādisesu nagaresu vasantāpi attānaṃ rakkhāpenti. Kaṅkhāti sabbaññū, "na sabbaññū"ti evaṃ saṃsayo. Vimatīti tasseva vevacanaṃ, virūpā mati vinicchituṃ 1- asamatthāti attho. Idaṃ bhagavā "ambaṭṭhassa iminā attavāvena maggapātubhāvo natthi, kevalaṃ divaso vītivattati, ayaṃ kho pana lakkhaṇapariyesanatthaṃ āgato, tampi kiccaṃ na sarati. Handassa satijananatthaṃ nayaṃ demī "ti āha. Dvelakkhaṇadassanavaṇṇanā [287] Evaṃ vatvā pana yasmā buddhānaṃ nisinnānaṃ vā nipannānaṃ vā koci lakkhaṇaṃ pariyesituṃ na sakkoti, ṭhitānaṃ pana caṅkamantānaṃ vā sakkoti. @Footnote: 1 cha.Ma. vinicchinituṃ, Sī. vinicchetuṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page248.

Āciṇṇaṃ cetaṃ buddhānaṃ lakkhaṇapariyesanatthaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā uṭṭhāyāsanā caṅkamādhiṭṭhānaṃ nāma, tena bhagavā uṭṭhāyāsanā bahi nikkhanto. Tasmā "atha kho bhagavā"ti ādi vuttaṃ. Samannesīti gavesi, "ekaṃ, dve"ti vā gaṇayanto samānayi. Yebhuyyenāti pāyena. Bahukāni addasa, appāni na addasāti attho. Tato yāni na addasa, tesaṃ dīpanatthaṃ vuttaṃ "ṭhapetvā dve"ti. Kaṅkhatīti "aho vata passeyyan"ti patthanaṃ uppādeti. Vicikicchatīti tato tato tāni vicinanto kicchati na sakkoti daṭṭhuṃ. Nādhimuccatīti tāya vicikicchāya sananiṭṭhānaṃ na gacchati. Na sampasīdatīti tato "paripuṇṇalakkhaṇo ayan"ti bhagavati pasādaṃ nāpajjati. Kaṅkhāya vā dubbalā vimati vuttā, vicikicchāya majjhimā, anadhimuccanatāya balavatī, asampasādena tehi tīhi dhammehi cittasasa kālusiyabhāvo. Kosohiteti vatthikosena paṭicchannena. Vatthaguyheti aṅgajāte. Bhagavato hi varavāraṇasseva kosohitaṃ vatthaguyhaṃ suvaṇṇapadumagabbhasamānaṃ. 1- So taṃ vatthapaṭicchannattā apassanto, antomukhagatāya ca jivhāya pahutabhāvaṃ asallakkhento tesu dvīsu lakkhaṇesu kaṅkhī ahosi vicikicchī. [288] Tathārūpanti tathaṃrūpaṃ. 2- Kimettha aññena vattabbaṃ, vuttametaṃ nāgasenatthereneva milindaraññā puṭṭhena:- dukkaraṃ 3- bhante nāgasena bhagavatā katanti. Kiṃ mahārājāti. Mahājanena hirikaraṇokāsaṃ brahmāyubrāhmaṇassa ca, antevāsīuttarassa 4- ca, bāvarissa antevāsīnaṃ soḷasabrāhmaṇānaṃ 5- ca, selassa brāhmaṇassa ca, antevāsīnaṃ tisatamāṇavānaṃ 6- ca dassesi bhanteti. Na mahārāja bhagavā guyhaṃ dassesi chāyaṃ bhagavā dassesi. Iddhiyā abhisaṃkharitvā nivāsananivatthaṃ kāyabandhanabaddhaṃ cīvarapārutaṃ chāyārūpakamattaṃ dassesi mahārājāti. Chāyaṃ diṭṭhe sati diṭṭhaṃyeva nanu bhanteti. Tiṭṭhatetaṃ mahārāja, hadayarūpaṃ disvā bujjhanakasatto @Footnote: 1 cha.Ma. suvaṇṇavaṇṇaṃ padumagabbhasamānaṃ 2 cha.Ma. taṃrūpaṃ 3 Sī. atidukkaraṃ, @ milinda. 228 4 ka.,Ma. antevāsīnaṃ uttarassa, Ma.Ma. 13/384/366 @5 khu.su. 25/1027-1028/530 suttanipāta khu.cūḷa. 30/47/6(sayā.) 6 Ma.Ma. 13/398/382

--------------------------------------------------------------------------------------------- page249.

Bhaveyya, dahayamaṃsaṃ nīraharitvā 1- dasseyya sammāsambuddhoti. Kallosi bhante nāgasenāti. 2- Ninnāmetvāti nīharitvā. Anumasīti kaṭhinasūciṃ viya katvā anumajji, tathākaraṇena cettha mudubhāvo, kaṇṇasotānumasanena dīghabhāvo, nāsikasotānumasanena tanubhāvo, nalāṭacchādanena puthulabhāvo pakāsitoti veditabbo. [289] Patimānentoti āgamento, āgamanamassa patthento udikkhantoti attho. [290] Kathāsallāpoti kathā ca sallāpo ca, kathanapaṭikkathananti attho. [291] Aho vatāti garahavacanametaṃ. Reti idaṃ hīḷanavasena āmantanaṃ. Paṇḍitakāti tameva jigucchanto āha. Sesapadadvayepi eseva nayo. Evarūpena kira bho puriso atthacarakenāti idaṃ "yādiso tvaṃ, edise atthacarake hitakārake sati puriso nirayaṃyeva gaccheyya, na aññatrā"ti idamatthaṃ sandhāya vadati. Āsajja āsajjāti ghaṭṭetvā ghaṭṭetvā. Amhepi evaṃ upaneyya upaneyyāti "brāhmaṇo kho pana ambaṭṭha pokkharasātī"ti ādīni vatvā evaṃ upanetvā upanetvā paṭicchannakāraṇaṃ āvikaritvā suddadāsādibhāvaṃ 3- āropetvā avaca, tayamhā akkosāpitāti adhippāyo. Padasāyeva pavattesīti pādena paharitvā bhūmiyaṃ pātesi. Yañca so pubbe ācariyena saddhiṃ rathaṃ āruyhitvā sārathī hutvā agamāsi, taṃpissa ṭhānaṃ acchinditvā rathassa purato padasāyevassa gamanamakāsi. Pokkharasātibuddhūpasaṅkamanavaṇṇanā [292-296] Ativikāloti suṭṭhu vikālo, sammodanīyakathāyapi kālo natthi. Āgamā nukhvidha bhoti āgamā nu kho idha bho. Adhivāsetūti sampaṭicchatu. Ajjatanāyāti yaṃ me tumhesu kāraṃ karoto ajja bhavissati puññañca pītipāmojjañca, tadatthāya. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti bhagavā kāyaṅgaṃ vā vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ dhārento tuṇhībhāvena adhivāsesi. Brāhmaṇassa anuggahaṇatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. ninnetvā 2 milinda. 288 vatthaguyhanidassanapañhā @3 cha.Ma. suṭṭhu dāsādibhāvaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page250.

[297] Paṇītenāti uttamena. Sahatthāti sahatthena. Santappesīti suṭṭhu tappesi, paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ akāsi. Sampavāresīti suṭṭhu pavāresi, "alaṃ alan"ti hatthasaññāya paṭikkhipāpesi. Bhuttāvinti bhuttavantaṃ. Onītapattapā- ṇinti 1- pattato onītapāṇiṃ, apanītahatthanti vuttaṃ hoti. Oṇittapattapāṇintipi pāṭho. Tassattho:- oṇittaṃ nānābhūtaṃ vinābhūtaṃ pattaṃ pāṇito assāti oṇittapattapāṇi, taṃ oṇittapattapāṇiṃ. Hatthe ca pattañca dhovitvā ekamante pattaṃ nikkhipitvā nisinnanti attho. Ekamantaṃ nisīdīti bhagavantaṃ evaṃ bhūtaṃ ñatvā ekasmiṃ okāse nisīdīti attho. [298] Anupbbikathanti anupaṭipāṭikathaṃ. Anupubbikathā nāma dānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggo, saggānantaraṃ maggoti etesaṃ atthānaṃ dīpanakathā. Teneva "seythīdaṃ dānakathan"ti ādimāha. Okāranti avakāraṃ lāmakabhāvaṃ. Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā, attanāyeva uddharitvā gahitā, sayambhuñāṇena diṭṭhā asādhāraṇā aññesanti attho. Kā pana sāti? ariyasaccadesanā. Tenevāha "dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggan"ti. Dhammacakkhunti idha 2- sotāpattimaggo adhippeto, tassa uppattiākāradassanatthaṃ "yaṃkiñci samudayadhammaṃ, sabbantaṃ nirodhadhamman"ti āha. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena evaṃ sabbasaṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati. Pokkharasātiupāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā [299] Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Esa nayo sesapadesupi. Tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho. Vigatā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho. Vesārajjappattoti visāradabhāvaṃ patto. Kattha? satthusāsane. Nāssa paro paccayo, na parassa saddhā 3- ettha vattatīti aparappaccayo. Sesaṃ sabbattha pubbe vuttanayattā uttānatthattā ca pākaṭamevāti. Iti sumaṅgalavisāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ambaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭaṭhitā. Tatiyaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. oṇittapattapāṇinti 2 cha.Ma. ettha 3 cha.Ma., i. saddhāya


             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 215-250. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=5643&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=5643&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=141              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1920              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=2269              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=2269              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]