ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.1)

      Pacchabhattanti bhattassa pacchato. Pindapatapatikkantoti pindapatapariyesanato
patikkanto. Pallankanti samantato urubaddhasanam. Abhujitvati bandhitva. Ujum
kayam panidhayati uparimam sariram ujukam thapetva attharasa pitthikantakatthike 1-
kotiya kotim patipadetva. Evanhi nisinnassa cammamamsanharuni na
panamanti. Athassa ya tesam panamanappaccaya khane khane vedana uppajjeyyum,
ta na uppajjanti. Tasu anuppajjamanasu cittam ekaggam hoti, kammatthanam
na paripatati, vuddhim phatim vepullam upagacchati. Parimukham satim upatathapetvati
kammatthanabhimukham satim thapetva, mukhasamipe va katvati attho. Teneva vibhange
vuttam "ayam sati upatthita hoti supatitthita 2- nasikagge va mukhanimitte va,
tena vuccati  parimukham satim upatthapetva"ti 3- athava pariti pariggahattho. Mukhanti
niyyanattho. Satiti upatthanattho. Tena vuccati parimukham satin"ti evam
patisambhidayam 4- vuttanayena cettha attho datthabbo. Tatrayam sankhepo "pariggahitam
niyyanam satim katva"ti.
      [217] Abhijjham loketi ettha lujjanapalujjanatthena pancupadanakkhandha
loko, tasma pancasu upadanakkhandhesu ragam pahaya kamacchandam vikkhambhetvati
ayamettha attho. Vigatabhijjhenati vikkhambhanavasena pahinatta vigatabhijjhena,
na cakkhuvinnanasadisenati attho. Abhijjhaya cittam parisodhetiti abhijjhato
cittam parimoceti. Yatha tam sa muncati ceva, muncitva ca na puna ganhati, evam
karotiti attho. Byapadapadosam pahayati adisupi eseva nayo. Byapajjati imina
cittam putikummasadayo viya purimapakatim pajahatiti 5- byapado. Vikarapattiya
padussati, param va paduseti vinasetiti padoso. Ubhayam cetam 6- kodhassevadhivacanam, thinam
cittagelannam, middham cetasikagelannam, thinanca middhanca thinamiddham. Alokasanniti
rattimpi divapi ditthalokasanjananasamatthataya vigatanivaranataya
parisuddhaya sannaya samannagato. Sato sampajanoti satiya ca
@Footnote: 1 cha.Ma.,Si.,i. pitthikantake      2 cha.Ma. supatthita     3 abhi. vi. 35/537/304
@4 khu.pati. 31/388/264   5 cha.Ma. vijahatiti i.,Si. jahatiti.  6 cha.Ma., i ubhayametam.
Nanena ca samannagato. Idam ubhayam alokasannaya upakaratta vuttam. Uddhaccanca
kukkuccanca uddhaccakukkuccam. Tinnavicikicchoti vicikiccham taritva
atikkamitva thito. "kathamidam kathamidan"ti evam nappavtatiti akathankathi. Kusalesu
dhammesuti anavajjesu dhammesu. "ime nu kho kusala, kathamime kusala"ti evam na
vicikicchati, na kankhatiti attho. Ayamettha sankhePo. Imesu pana nivaranesu
vacanatthalakkhanadibhedato yam vattabbam siya, tam sabbam visuddhimagge vuttam.
      [218] Ya panayam "seyyathapi maharaja"ti upama vutta. Tattha.
Inam adayati vuddhiya dhanam gahetva. Byantikareyyati vigatantam kareyya, yatha
tesam kakanikamattopi pariyanto nama navasissati, evam kareyya, sabbaso
patiniyyadeyyati attho. Tatonidananti ananyanidanam. 1- So hi "ananomhi"ti
avajjento balavapamojjam labhati, somanassam adhigacchatiti, tena vuttam "labhetha
pamojjam, adhigaccheyya somanassan"ti.
      [219] Visabhagavedanuppattiya kakaceneva catuiriyapatham 2- chindanto
abadhatiti abadho, svassa atthiti abadhiko.  tamsamutthanena dukkhena
dukkhito. Adhimattagilanoti balhagilano. Nacchadeyyati adhimattabyadhiparetataya
na rucceyya. Balamattati balameva, balancassa kaye na bhaveyyati attho.
Tatonidananti arogyanidanam. Tassa hi "arogomhi"ti avajjayato tadubhayam hoti.
Tena vuttam "labhetha pamojjam, adhigaccheyya somanassan"ti,
      [220] Na cassa kinci bhoganam vayoti kakanikamattampi bhoganam
vayo na bhaveyya. Tatonidananti bandhanamokkhanidanam. Sesam vuttanayeneva
sabbapadesu yojetabbam.
      [221-222] Anattadhinoti na attani adhino, attano ruciya
kinci katum na labhati. Paradhinoti paresu adhino parasseva ruciya pavattati. Na
yena kamangamoti yena disabhagenassa gantukamata 3- hoti, iccha upapajjati
gamanaya, tena gantum na labhati. Dasabyati dasabhava. Bhujissoti attano
@Footnote: 1 cha.Ma. ananyanidanam.     2 Ma. sabbiriyapatham.     3 Ma. gantukamo
Santako. Tatonidananti bhujissanidanam. Kantaraddhanamagganti kantaram addhanamaggam,
nirudakam dighamagganti attho. Tatonidananti khemantabhuminidanam.
      [223] Ime panca nivarane appahineti ettha bhagava appahinakamacchandanivaranam
inasadisam, sesani rogadisadisani katva dasseti. Tatrayam sadisata:-
yo hi paresam inam gahetva vinaseti, so tehi "inam dehi"ti vuccamanopi
pharusam vuccamanopi bajjhamanopi vadhiyamanopi kinci patippharitum 1- na
sakkoti, sabbam titikkhati. Titikkhakaranam hissa tam inam hoti. Evameva yo
yamhi kamacchandena rajjati, tanhagahanena 2- tam vatthum ganhati, so tena pharusam
vuccamanopi bajjhamanopi vadhiyamanopi sabbam titikkhati, titikkhakaranam hissa
so kamacchando hoti, gharasamikehi vadhiyamananam itthinam viyati evam inam viya
kamacchando datthabbo.
      Yatha pana pittarogaturo madhusakkaradisupi dinnesu pittarogaturataya
tesam rasam  na vindati, "tittakam tittakan"ti uggiratiyeva, evameva byapannacitto
hitakamehi acariyupajjhayehi appamattakampi ovadiyamano ovadam na ganhati,
"ativiya tumhe upaddavetha"ti adini vatva vibbhamati. Pittarogaturataya so
puriso madhusakkaradirasam 3- viya kodhaturataya jhanasukhadibhedam sasanarasam na vindatiti
evam rogo viya byapado datthabbo.
      Yatha pana nakkhattadivase bandhanagare baddho puriso nakkhattassa
neva adim na majjham na pariyosanam passati. So dutiyadivase mutto "aho hiyyo
nakkhattam manapam ahosi, 4- aho naccam aho gitan"ti adini sutvapi pativacanam
na deti. Kim  karana? nakkhattassa ananubhutatta, evameva thinamiddhabhibhuto bhikkhu
vicittanayepi dhammassavane pavattamane neva tassa adim na  majjham na pariyosanam
janati. Sopi utthite dhammassavane "aho dhammassavanam, aho karanam, aho
upama"ti dhammassavanassa vannam bhasamananam sutvapi pativacanam na deti. Kim karana?
thinamiddhavasena dhammakathaya ananubhutatta. Evam bandhanagaram viya thinamiddham datthabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. patibahitum             2 cha.Ma. tanhasahagatena
@3 cha.Ma. madhusakkaradinam          4 cha.Ma.  ayam patho na dissati
      Yatha pana nakkhattam kilantopi daso "idam nama accayikam karaniyam atthi, sigham
tattha gacchahi. No  ce gacchasi, hatthapadam va te chindami, kannanasam va"ti vutto 1-
so sigham gacchatiyeva. So nakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavitum na labhati, kasma?
paradhinataya, evameva vinaye apakatannuna bhikkhuna 2- vivekatthaya arannam pavitthenapi
kismincideva antamaso kappiyamamsepi akappiyamamsasannaya uppannaya vivekam pahaya
silaparisodhanattham vinayadharassa santikam gantabbam hoti, vivekasukham anubhavitum na labhati.
Kasma? uddhaccakukkuccabhibhutabhavayati. Evam dasabyam viya uddhaccakukkuccam
Datthabbam.
     Yatha pana kantaraddhanamaggam patipanno puriso corehi manussanam
vilumpamanokasam 3- hatokasam ca disva dandakasaddenapi sakunasaddenapi "cora
agata"ti ussankitaparisankitova hoti, gacchatipi titthatipi nivattatipi, gatatthanato
agatatthanameva bahutaram hoti. So kicchena kasirena khemantabhumim papunati va
na va papunati. Evameva yassa atthasu thanesu vicikiccha uppanna hoti, so
buddho nu kho, "na nukho buddho"ti adina nayena vicikicchanto adhimuccitva
saddhaya ganhitum na sakkoti. Asakkonto maggam va phalam va na papunatiti
iti yatha kantaraddhanamagge "cora atthi natthi"ti punappunam asappanaparisappanam
apariyogahanam chambhitattam cittassa uppadento khemantappattiya antarayam
karoti, evam vicikicchapi "buddho nukho na buddho"ti adina nayena punappunam
asappanaparisappanam apariyogahanam chambhitattam cittassa uppadayamana
ariyabhumippattiya antarayam karotiti kantaraddhanamaggo viya vicikiccha datthabba.
      [224] Imani "seyyathapi maharaja ananyan"ti ettha bhagava
pahinakamacchandanivaranam ananyasadisam, sesani arogyadisadisani katva dasseti.
Tatrayam sadisata. Yatha hi puriso inam adaya kammantam 4-  payojetva samiddhatam
patto "idam inam nama palibodhamulan"ti cintetva savaddhikam inam niyyadetva
pannam phalapeyya, athassa tato patthaya neva koci dutam peseti, na pannam.
@Footnote: 1 Si. vutte   2 cha.Ma.,Si.,i. ayam patho na dissati   3 cha.Ma. viluttokasam
@4 cha.Ma. kammante
So inasamike disvapi sace icchati, asana utthahati, no ce, na utthahati.
Kasma? tehi saddhim nillepataya alaggataya. Evameva bhikkhu "ayam kamacchando
Nama palibodhamulan"ti cintetva cha dhamme bhavetva kamacchandanivaranam pajahati. Te
pana cha dhamme mahasatipatathane vannayissama. Tassevam pahinakamacchandassa yatha
inamuttassa purisassa inasamike disva neva bhayam na chambhitattam hoti, evameva
paravatthumhi neva sango na baddho hoti. Dibbanipi rupani passato kileso
na samudacarati. Tasma bhagava ananyamiva kamacchandappahanam aha.
      Yatha pana so pittarogaturo puriso bhesajjakiriyaya tam rogam
vupasametva tato patthaya madhusakkaradinam rasam vindati, evameva bhikkhu "ayam
byapado nama anatthakaro"ti cha dhamme bhavetva byapadanivaranampajahati.
Sabbanivaranesu cha dhamme mahasatipatathaneyeva vannayissama. Na kevalanca teyeva,
yepi thinamiddhadinam pahanaya bhavetabba. Tepi sabbe tattheva vannayissama.
So evam pahinabyapado, yatha pittarogavimutto puriso madhusakkaradinam rasam
sampiyayamano patisevati, evameva acarapannattiadini sikkhapadani sirasa
sampaticchitva sampiyayamano sikkhati. Tasma bhagava arogyamiva byapadappahanam
aha.
      Yatha so nakkhattadivase bandhanagaram pavesitapuriso aparasmim nakkhattadivase
"pubbepi aham pamadadosena baddho, tena tam nakkhattam nanubhavim, idani
appamatto bhavissami"ti yathassa paccatthika okasam na labhanti, evam appamatto
hutva nakkhattam anubhavitva "aho nakkhattam, aho nakkhattan"ti udanam
udanesi, evameva bhikkhu "idam thinamiddham nama mahaanatthakaran"ti cha dhamme
bhavetva thinamiddhanivaranam pajahati. So evam pahinathinamiddho, yatha bandhana
mutto puriso sattahampi nakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavati, evameva
dhammanakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavanto saha patisambhidahi arahattam
papunati. Tasma bhagava  bandhana mokkhamiva thinamiddhappahanam aha.
      Yatha pana daso kancideva mittam upanissaya samikanam dhanam datva
attanam bhujissam katva tato patthaya yam icchati, tam karoti, evameva bhikkhu "idam
uddhaccakukkuccam nama mahaanatthakaran"ti cha dhamme bhavetva uddhaccakukkuccam
pajahati. So evam pahinuddhaccakukkucco, yatha bhujisso puriso yam icchati, tam
karoti, yam na icchati, tam na karoti, na tam koci balakkarena tato nivatteti, evameva
yathasukham nekkhammapatipadam patipajjati. Na tam uddhaccakukkuccam balakkarena tato
nivatteti. Tasma bhagava bhujissam viya uddhaccakukkuccappahanam aha.
      Yatha balava puriso hatthasaram gahetva  sajjavudho saparivaro
kantaram patipajjeyya, tam cora durato disva palayeyyum. So sotthina tam
kantaram  nittharitva khemantam patto hatthatuttho assa, evameva bhikkhu "ayam
vicikiccha nama mahaanatthakarika"ti cha dhamme bhavetva vicikiccham pajahati. So
evam pahinavicikiccho, yatha balava puriso sajjavudho saparivaro nibbhayo core
tinam viya aganetva sotthina nikkhamitva khemantam bhumim papunati, evameva bhikkhu
duccaritakantaram nittharitva paramam khemantabhumim amatamahanibbanam papunati. Tasma
bhagava khemantabhumim viya vicikicchappahanam aha.
      [225] Pamojjam jayatiti tutthakaro jayati. Pamuditassa piti
jayatiti tutthassa sakalasariram khobhayamana piti jayati. Pitimanassa kayo passambhatiti
pitisampayuttacittassa puggalassa namakayo passambhati, vigatadaratho hoti. Sukham
vedetiti kayikampi cetasikampi sukham vedayati. Cittam  samadhiyatiti imina
nekkhammasukhena sukhitassa upacaravasenapi appanavasenapi cittam samadhiyati.
                           Pathamajjhanathatha
      [226] So vivicceva kamehi .pe. Pathamam jhanam upasampajja viharatitiadi
pana upacarasamadhina samahite citte uparivisesadassanattham appanasamadhina samahite
citte tassa samadhino pabhedadassanattham vuttanti veditabbam. Imameva kayanti imam
karajakayam. Abhisandetiti temeti sneheti, sabbattha
Pavattapitisukham karoti.  parisandetiti samantato sandeti. 1- Paripuretiti vayuna
bhastam viya pureti. Parippharatiti samantato pharati. 2- Sabbavato kayassati
assa bhikkhuno sabbakotthasavato  kayassa kinci upadinnakasantatipavattitthane
chavimamsalohitanugatam  anumattampi thanam pathamajjhanasukhena apphutam nama na hoti.
      [227] Dakkhoti cheko patibalo nhaniyacunanani katum ceva payojetunca
sandetunca. 3- Kamsathaleti yena kenaci lohena katabhajane. Mattikabhajanam pana thiram
na hoti,  sandentassa 4- bhijjati. Tasma tam na dasseti. Paripphosakam paripphosakanti
sincitva sincitva. Sandeyyati vamahatthena kamsathalam gahetva dakkhinahatthena
pamanayuttam udakam sincitva sincitva parimaddanto pindam kareyya.
Snehanugatati udakasinehena anugata. Snehaparetati udakasinehena pariggahita. 5-
Santarabahirati saddhim antopadesena ceva bahipadesena ca sabbatthakameva ca udakasnehena
phutati attho. Na ca paggharatiti 6- na ca bindum bindum  udakam paggharati, sakka hoti.
Hatthenapi. Dvihipi tihipi angulihi gahetum ovattitayapi katunti attho.
                           Dutiyajjhanakatha
      [229]  Dutiyajjhanasukhupamayam ubbhitodakoti ubbhinnaudako, na
hettha ubbhijjitva uggacchanakaudako, antoyeva pana uppajjanakaudakoti attho.
Ayamukhanti agamanamaggo. Devoti megho. Kalena kalanti kale kale,
anvaddhamasam va anudasaham vati attho. Dharanti vutthim. Anuppaveccheyyati na
anuppaveseyya, 7- na vasseyyati attho. Sita varidhara ubbhijjitvati sita
varidhara tam rahadam purayamanam ubbhijjitva. Hettha uggacchanakaudakanhi
uggantva uggantva bhijjantam udakam khobheti, catuhi disahi pavisanakaudakam
puranapannatinakatthadandakadihi udakam khobheti, vutthiudakam dharanipatapubbulakehi
udakam khobheti, sannisinnameva pana hutva iddhinimmitamiva uppajjamanam udakam imam
@Footnote: 1 ka. sanneti                2 cha.Ma., i. phusati.     3 ka. sannetunca.
@4 ka. sannentassa, sanneyYu.  5 cha.Ma., i. parigata.      6 cha.Ma. paggharaniti
@7 cha.Ma., i. na ca paveseyYu.
Padesam pharati, imam padesam na pharatiti natthi, tena aphutokaso nama na hotiti.
Tattha rahado viya karajakayo, udakam viya dutiyajjhanasukham. Sesam purimanayeneva
veditabbam.
                           Tatiyajjhanakatha
      [231] Tatiyajjhanasukhupamayam uppalani ettha santiti uppalini.
Sesapadadvayepeseva nayo. Ettha ca setarattaniluppalesu 1- yamkinci uppalam uppalameva,
unakasatapattam pundarikam, satapattam padumam. Pattaniyamam va vinapi setam padumam, rattam
pundarikanti ayamettha vinicchayo. Udakanuggataniti udakato na uggatani.
Antonimuggaposiniti 2- udakatalassa anto nimugganiyeva hutva posinti 3-
vaddhantiti 4- attho. Sesam purimanayeneva veditabbam.
                           Catutthajjhanakatha
      [232-233] Catutthajjhanasukhupamayam parisuddhena cetasa pariyodatenati
ettha nirupakkilesatthena parisuddham, pabhassaratthena pariyodatanti veditabbam.
Odatena vatthenati idam utupharanattham vuttam. Kilitthavatthena hi utupharanam na
hoti, tamkhanam dhotaparisuddhena utupharanam balavam hoti. Imissa hi upamaya vattham
viya karajakayo, utupharanam viya catutjjhanasukham. Tasma, yatha sunhatassa purisassa
parisuddham vattham sasisam parupitva, nisinnassa sarirato utu sabbameva vattham pharati,
na koci vatthassa aphutokaso hoti, evam catutthajjhanasukhena bhikkhuno karajakayassa
na koci okaso aphuto hotiti evamettha attho datthabbo. Imesam pana
catunnam jhananam anupadavannana ca bhavananayo ca visuddhimagge vuttoti idha
na vittharito.
      Ettavata cesa rupajjhanalabhi yeva na arupajjhanalabhiti veditabbo.
Na hi atthasu samapattisu cuddasahakarehi vasibhavam 5-  vina upari abhinnadhigamo
hoti.  paliyam pana rupajjhananiyeva agatani, arupajjhanani aharitva kathetabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma.....nilesu         2 cha.Ma. antonimuggasiniti        3 cha.Ma. posini
@4 cha.Ma. vaddhiniti            5 cha.Ma. cinnavasibhavam.
                       Vipassanananakatha (1)
      [234] So evam samahite citte .pe. Anenjappatteti so
cudadasahakarehi atthasu samapattisu cinnavasibhavo bhikkhuti dasseti. Sesamettha
visuddhimagge vuttanayeneva veditabbam. Nanadassanaya cittam abhiniharatiti ettha
nanadassanti maggananampi vuccati phalananampi, sabbannutananampi, paccavekkhanananampi,
vipassanananampi. "kinnukho avuso nanadassanavisuddhattham bhagavati
brahcariyam vussati"ti 1- hi ettha maggananam nanadassanti vuttam. "ayamanno
uttarimanussadhammo alamariyananadassanaviseso adhigato phasuviharo"ti 2- ettha
phalananam. "bhagavatopi kho nanadassanam `udapadi sattahakalakato alaro
kalamo"ti 3- ettha sabbannutananam. "nananca pana me dassanam udapadi
akuppa me vimutti, ayamantima jati"ti 4- ettha paccavekkhanananam. Idha pana
"nanadassanaya cittan"ti idam vipassanananam "nanadassanan"ti vuttam 5-
      abhiniharatiti vipassanananassa nibbattanatthaya tanninnam tapponam
tappabbharam karoti. Rupiti adinam attho vuttoyeva. Odanakummasupacayoti odanena
ceva kummasena ca upacito vaddhito. Aniccucchadanaparimaddanabhedanaviddhamsanadhammoti
hutva abhavatthena aniccadhammo, duggandhavighatatthaya tanuvilepanena ucchadanadhammo,
angapaccangabadhavinodanatthaya khuddakasambahanena parimaddanadhammo, daharakale va
urusu sayapetva gabbhavasena dussanthitanam vinamitanam 6- tesam tesam anganam
santhanasampadanattham anjanapilanadivasena 7- parimaddanadhammo. Evam pariharitopi
bhedanaviddhamsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evamsabhavoti attho. Tattha rupi
catummahabhutikotiadisu chahi padehi samudayo kathito, aniccapadena saddhim pacchimehi
dvihi atthangamo. Ettha nissitam ettha patibaddhanti ettha catummahabhutike
kaye nissitanca patibaddhanca.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/257/217 rathavinitasutta    2 Ma.mu. 12/328/291 culagosinagasutta
@3 vi. mahavagga 4/10/10           4 vinaYu. mahavagga 4/16/15  5 cha.Ma. vuttanti
@6 cha.Ma. ayam patho na dissati.        7 cha.Ma. anchana....
      [235] Subhoti sundaro. Jatimati parisuddhakarasamutthito. Suparikammakatoti
sutthu kataparikammo apanitapasanasakkharo. Acchoti tanucchavi. Vippasannoti
sutthu pasanno. Sabbakarasampannoti dhovanadihi sabbehi akarehi sampanno.
Nilantiadihi vannasampattim dasseti. Tadisam hi avutam pakatam hoti. Evamevakhoti
ettha evam upamasamsandanam 1- veditabbam. Mani viya hi karajakayo, avutasuttam
viya vipassanananam, cakkhuma puriso viya vipassanalabhi bhikkhu, hatthe karitva
paccavekkhato "ayam kho mani"ti manino avibhutakalo viya vipassanananam abhiniharitva
nisinnassa bhikkhuno catummahabhutikakayassa avibhutakalo, "tatridam suttam
avutan"ti suttassavibhutakalo viya vipassanananam niharitva nisinnassa bhikkhuno
tadarammananam phassapancamakanam va sabbacittacetasikanam va vipassanananasseva
va avibhutakalo.
      Idanca vipassanananam magganananantaram. Evam santepi, yasma
abhinnavare araddhe etassa antaravaro natthi, tasma idheva dassitam. Yasma
ca aniccadivasena akatasammasanassa dibbaya sotadhatuya bheravasaddam sunato,
pubbenivasanussatiya bherave khandhe anussarato, dibbena cakkhuna bheravarupam
passato bhayasantaso uppajjati, na aniccadivasena katasammasanassa. Tasma
abhinnam pattassa bhayavinodanahetusampadanatthampi idam idheva dassitam. Apica yasma
vipassanasukham nametam maggaphalasukhasampadakam patiyekkam sanditthikam samannaphalam.
Tasmapi aditova idam idha dassitanti veditabbam.
                        Manomayiddhinanakatha (2)
      [236-237] Manomayanti manena nibbattitam. Sabbangapaccanganti
sabbehi angehi ca paccangehi ca samannagatam. Ahinindriyanti santhanavasena
avikalindriyam. Iddhimata nimmitarupam hi sace iddhima odato, tampi odatam.
Sace aviddhakanno, tampi aviddhakannanti evam sabbakarehi tena sadisameva
@Footnote: 1 Ma. upamasampadanam
Hoti. Munjamha isikantiadi upamattayampi hi sadisabhavadassanatthameva vuttam.
Munjasadisaeva hi tassa anto isika hoti. Kosisadisoyeva asi, vattaya kosiya
vattam asimeva pakkhipanti, patthataya patthatam. Karandati idampi ahikancukassa namam,
na vilivakarandakassa ahikancuko hi ahina sadisova hoti. Tattha kincapi
"puriso ahim karanda uddhareyya"ti hatthena uddharamano viya dassito, athakho
cittenevassa uddharanam veditabbam. Ayam hi ahi nama sajatiyam thito, katthantaram
va rukkhantaram va nissaya, tacato sariranikkaddhanapayogasankhatena thamena, sariram
khadamanam 1- viya puranatacam jigucchantoti imehi catuhi karanehi sayameva kancukam
pajahati, na sakka tato annena uddharitum, tasma cittena uddharanam sandhaya idam
vuttanti veditabbam. Iti munajadisadisam imassa bhikkhuno sariram, isikadisadisam
nimmitarupanti idamettha opammasamsandanam. Nimmanavidhanam panettha parato ca
idadhividhadipancaabhinnakatha sabbakarena visuddhimagge vittharitati tattha
vuttanayeneva veditabba. Upamamattameva hi idha adhikam.
                        Iddhividhananakatha (3-7)
      [239] Tattha chekakumbhakaradayo viya iddhividhananalabhi bhikkhu
datthabbo, suparikammakatamattikadayo viya iddhividhananam datthabbam,
icchaticchitabhajanavikatiadikaranam viya tassa bhikkhuno vikubbanam datthabbam.
      [241] Dibbasotadhatuupamayam yasma kantaraddhanamaggo sasanko
hoti sappatibhayo. Tattha ussankitaparisankitena ayam bherisaddo, ayam mudingasaddoti
na sakka vavatthapetum, tasma kantaraggahanam akatva khemamaggam dassento
"addhanamaggapatipanno"ti aha. Appatibhayam hi khemamaggam sise satakam katva
sanikam patipanno vuttappakare sadde sukham vavatthapeti. Tassa vasena tesam tesam
saddanam avibhutakalo viya yogino durasantikabhedanam dibbanam ceva manusakananca
saddanam avibhutakalo datthabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. khadayamano
      [243] Cetopariyananupamayam:- daharoti taruno. Yuvagi yobbanena samannagato.
Mandanajatikoti yuvapi samano na alasiyo na  kilitthavatthasariro. Athakho mandanapakatiko,
divasassa dve tayo vare nhayitva suddhavatthaparidahanaalankarakaranasilota attho.
Sakanikanti kalatilakavanamukhadulipilakadinam 1- annatarena sadosam. Tattha yatha tassa
mukhanimittam paccavekkhato mukhe doso pakato hoti, evam cetopariyananaya cittam
abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno paresam solasavidham cittam pakatam hotiti veditabbam.
      [245] Pubbenivasananupamayam:-  tamdivasam katakiriya pakata hotiti
tamdivasam gatagamattayameva gahitam. Tattha gamattayagatapuriso viya pubbenivasananalabhi
datthabbo, tayo gama viya tayo bhava datthabba, tassa purisassa tisu gamesu
tamdivasam katakiriyaya avibhavo viya pubbenivasaya cittam abhiniharitva nisinnassa
bhikkhuno tisu bhavesu katakiriyaya pakatabhavo datthabbo.
      [247] Dibbacakkhupamayam:- vithim sancaranteti aparaparamsancarante.
"vitham carante"tipi 2- patho, ayamevattho. Tattha nagaramajjhe singhatakamhi pasado
viya imassa bhikkhuno karajakayo datthabbo, pasade thito cakkhuma puriso viya
ayameva dibbacakkhum patva  thito bhikkhu, geham pavisanta viya patisandhivasena
matukucchiyam pavisanta, geha nikkhamanta viya matu kucchito nikkhamanta, rathikaya
vithim sancaranta viya aparaparam sancaranakasatta, purato abbhokasatthane majjhe
singhatake nisinna viya tisu bhavesu tattha tattha nibbattasatta, pasadatale
thitapurisassa tesam manussanam avibhutakalo viya dibbacakkhunanaya cittam abhiniharitva
nisinnassa bhikkhuno tisu bhavesu nibbattasattanam avibhutakalo datthabbo. Idam ca
desanasukhatthameva vuttam, aruppe pana dibbacakkhussa gocaro natthiti.
                        Asavakkhayananakatha (8)
      [248] So evam samahite citteti idha vipassanapadakam catutthajjhanacittam
veditabbam. Asavanam khayananayati asavanam khayanananibbattanatthaya.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kalatilakavangamukhadusipilakadinam.
@2 Si. vithisancarantetipi, Ma. rathikam sancarantetipi
Ettha ca asavanam khayo nama maggopi phalampi nibbanampi bhangopi vuccati.
"khaye nanam anuppade nanan"ti 1- ettha hi maggo "asavanam khayo"ti vutto.
"asavanam khaya samano hoti"ti 2- ettha phalam.
            "paravajjanupassissa      niccam ujjhanasannino
            asava tassa vaddhanti    ara so asavakkhaya"ti 3-
ettha nibbanam. "asavanam khayo vayo bhedo aniccata antaradhanan"ti 4- ettha
bhango. Idha pana nibbanam adhippetam, arahattamaggopi vattatiyeva.
      Cittam abhiniharatiti vipassanacittam tanninnam tapponam tappabbharam
karoti. So idam dukkhantiadisu "ettakam dukkham, na ito bhiyyo"ti sabbampi
dukkhasaccam sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanatiti attho. Tassa ca dukkhas
nibbattikam 5- tanham "ayam dukkhasamudayo"ti, tadubhayampi yam thanam patva nirujjhati,
tantesam appavattim nibbanam "ayam dukkhanirodho"ti, tassa ca sampapakam ariyamaggam
"ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanatiti attho.
      Evam sarupato saccani dassetva puna kilesavasena pariyayato
dassento "ime asava"tiadimaha. Tassa evam janato evam passatoti
tassa bhikkhuno evam janantassa evam passantassa, saha vipassanaya kotippattam
maggam kathesi. Kamasavati kamasavato. "vimuccati"ti imina maggakkhanam dasseti.
Vimuttasminti imina phalakkhanam. Vimuttamiti nanam hotiti imina paccavekkhanananam.
Khina jatitiadihi tassa bhumim. Tena hi nanena khinasavo paccavekkhanto
"khina jati"tiadini pajanati.
      Katama panassa jati khina, kathanca nam pajanatiti? na tavassa
Atita jati khina, pubbeva khinatta. Na anagata, anagate vayamabhavato.
Na paccuppanna, vijjamanatta. Ya pana maggassa abhavitatta uppajjeyya
ekacatupancavokarabhavesu ekacatupancakkhandhappabheda jati, sa maggassa bhavitatta
@Footnote: 1 di. pati. 11/304/193 sangitisutta        2 Ma.mu. 12/438/386 culaassapurasutta
@3 khu. dhamma 25/253/60 ujjhanasannittheravatthu  4 abhi.vi. 35/354/228
@5 Ma. nibbattanikam
Ayatim anuppadadhammatam apajjanena khina, tam so maggabhavanaya pahinakilese
paccavekkhitva "kilesabhave vijjamanampi kammam ayatim appatisandhikamva hoti"ti
jananto pajanati.
      Vusitanti vuttham parivuttham. 1- Brahmacariyanti maggabrahmacariyam.
Puthujjanakalyanakena hisaddhim satta sekha 2- brahmacariyavasam vasanti nama,
khinasavo vutthavaso. Tasma so attano brahmacariyavasam paccavekkhanto
"vusitam brahmacariyan"ti pajanati. Katam karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi
parinnapahanasacchikiriyabhavanavasena solasavidham kiccam nitthapitam. Tena tena maggena
pahatabbakilesa pahina, dukkhamulam samucchinnanti attho. Puthujjanakalyanakadayo hi
tam kiccam karonti, khinasavo katakaraniyo. Tasma so attano karaniyam paccavekkhanto
"katam me karaniyan"ti pajanati. Naparam itthattayati idani puna itthabhavaya
evam solasakiccabhavaya kilesakkhayabhavaya va kattabbam maggabhavanakiccam me
natthiti pajanati. Athava itthattayati itthabhavato 3- imasma evampakara idani
vattamanakkhandhasantana aparam khandhasantanam mayham natthi. Ime pana pancakkhandha
parinnata titthanti chinnamulaka rukkha viya, te carimakacittanirodhena anupadano
viya jatavedo nibbayissanti, apannattikabhavam ca gamissantiti pajanati.
      [249] Pabbatasankhepeti pabbatamatthake. Anaviloti nikkaddamo. Sippiyo
ca sambuka ca sippisambukam. Sakkhara cakathala 4- ca sakkharakathalam. Macchanam
gumba ghatati macchagumbam. Titthantampi carantampiti ettha sakkharakathalam titthatiyeva,
itarani carantipi titthantipi. Yatha pana antarantara thitasupi nisinnasupi
vijjamanasupi "eta gavo caranti"ti carantiyo upadaya itarapi carantiti
vuccanti, evam titthantameva sakkharakathalamupadaya itarampi dvayam titthantanti
vuttam. Itaranca dvayam carantam upadaya sakkharakathalampi carantanti vuttam.
Tattha cakkhumato purisassa tire thatva passato sippisambukadinam vibhutakalo viya
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttham parivuttham       2 cha.Ma. sekkha       3 Si. itthambhavato
@4 cha.Ma. kathalani, Si. kathalani
Asavanam khayaya cittam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno catunnam saccanam
vibhutakalo datthabboti.
      Ettavata 1- vipassanananam, manomayananam, iddhividhananam, dibbasotananam,
cetopariyananam, pubbenivasananam, dibbacakkhuvasena nipphannam anagatamsanana-
yathakammupagananadvayam, dibbacakkhunanam, asavakkhayanananti dasa nanani
nidditthani honti. Tesam arammanavibhago janitabbo:- tattha vipassanananam
parittamahaggataatitanagatapaccuppannaajjhattabahiddhavasena sattavidharammanam. Manomayananam
nimmitarupayatanamattameva arammanam karotiti parittapaccuppannabahiddharammanam.
Asavakkhayananam appamanabahiddhaavattabbarammanam. 2- Avasesanam arammanabhedo
visuddhimagge vutto. Uttaritaram va panitataram vati yena kenaci pariyayena ito
setthataram samannaphalam nama natthiti bhagava arahattanikutena desanam nitthapesi.
                    Ajatasattuupasakattapativedanakatha
      [250] Raja tattha tattha sadhukaram pavattento adimajjhapariyosanam
sakkaccam sutva "ciram vatamhi ime panhe puthusamanabrahmane pucchanto, thuse
kottento viya kinci saram nalattham, aho vata bhagavato gunasampada, yo me
dipasahassam jalento viya mahantam alokam katva ime panhe vissajjesi.
Suciram vatamhi  dasabalassa gunanukavam ajananto vancito"ti cintetva buddha-
gunanussarasambhutaya pancavidhaya pitiya phutthasariro attano pasadam avikaronto
upasakattam pativedesi. Tam dassetum "evam vutte raja"tiadi araddham.
      Tattha abhikkantam bhanteti ayam abhikkantasaddo khayasundarabhirupaabbhanumodanesu
dissati. "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto pathamo yamo, ciranisinno
bhikkhusamgho"ti 3- adisu hi khaye dissati. "ayam me puggalo khamati, imesam
catunnam puggalanam abhikkantataro ca panitataro ca"tiadisu 4- sundare.
@Footnote: 1 cha.Ma. ettavata              2 cha.Ma....navattabbarammanam
@3 vinaYu. cula. 7/383/204, an. atthaka, 23/20/207 (sya), khu. udana. 25/45/164
@4 an. catukka 21/100/113
           "ko me vandti padani     iddhiya yasasa jalam
           abhikkantena vannena        sabba obhasayam disa"ti 1-
adisu abhirupe. "abhikkantam bho gotama"tiadisu 2- abbhanumodane. Idhapi
abbhanumodaneyeva. Yasma ca abbhanumodane, tasma sadhu sadhu bhanteti vuttam
hotiti veditabbo.
            Bhaye kodhe pasamsayam       turite kotuhalacchare
            hase soke pasade ca    kare amenditam budhoti
imina ca lakkhanena idha pasadavasena pasamsavasena cayam dvikkhattum vuttoti
veditabbo. Athava akikkantanti abhikkantam atiittham atimanapam, atisundaranti
vuttam hoti.
      Ettha ekena abhikkantasaddena desanam thometi, ekena attano
pasadam. Ayam hettha adhippayo:- abhikkantam bhante yadidam bhagavato dhammadesana,
abhikkantam yadidam bhagavato dhammadesanam agamma mama pasadoti. Bhagavatoyeva va
vacanam dve dve atthe sandhaya thometi. Bhagavato vacanam abhikkantam dosanasanato,
abhikkantam gunadhigamanato. Tatha saddhajananato pannajananato, satthato
sabyanjanato, uttanapadato gambhiratthato, kannasukhato hadayangamato, anattukakamsanato
aparavambhanato, karunasitalato pannavadatato, apatharamaniyato vimaddakkhamato,
suyyamanasukhato, vimamsiyamanahitatoti evamadihi yojetabbam.
      Tato parampi catuhi upamahi desanamyeva thometi. Tattha nikkujjitanti
adhomukhathapitam, hetthamukhajatam va. Ukkujjeyyati upari mukham kareyya.
Paticchannanti tinapannadicchaditam. Vivareyyati ugghateyya. Mulhassa vati
disamulhassa. Maggam acikkheyyati hatthe gahetva "esa maggo"ti vadeyya.
Andhakareti kalapakkhacatuddasiaddharattaghanavanasandameghapatalehi caturangatame, ayam tava
anuttanapadattho. Ayam pana adhippayayojana:- yatha koci nikkujjitam ukkujjeyya,
evam saddhammavimukham assaddhamme patitam mam assaddhamma vutthapentena,
yatha paticchannam vivareyya, evam kassapassa bhagavato sasanantaradhana pabhuti
micchaditthiggahanapaticchannam
@Footnote: 1 khu. vimana. 26/857/87 mandukadevaputtavimana
@2 vinaYu. mahavi. 1/15/7 veranjakanda, an. atthaka. 23/101/181 mahavagga: varanjasutta
Sasanam vivarantena, yatha mulahassa maggam acikkheyya, evam kummaggamicchamagga-
patipannassa 1- me saggamokkhamaggam avikarontena, yatha andhakare telapajjotam
dhareyya, evam mohandhakaranimuggassa me buddhadiratanarupani apassato
tappaticchadakamohandhakaraviddhamsakadesanapajjotadharakena mayham bhagavata etehi pariyayehi
pakasitatta anekapariyayena dhammo pakasito.
      Evam desanam thometva imaya desanaya ratanattaye pasannacitto
pasannakaram karonto "esahan"tiadimaha. Tattha esahanti eso  aham.
Bhagavantam saranam gacchamiti bhagava me saranam parayanam aghassa ghata, hitassa ca
vidhatati imina adhippayena bhagavantam gacchami bhajami sevami payirupasami, evam
va janami bujjhamiti. Yesam hi dhatunam gati attho, buddhipi tesam attho.
Tasma "gacchami"ti imassa janami bujjhamiti ayamevattho 2- vutto. Dhammanca
bhikkhusamghancati ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathanusittham patipajjamane
ca catusu apayesu apatamane dharetiti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva
nibbanam ca. Vuttanhetam "yavata bhikkhave dhamma sankhata, ariyo atthangiko
maggo tesam aggamakkhayati"ti 3- vittharo. Na kevalanca ariyamaggo ceva nibbananca.
Apica kho ariyaphalehi saddhim pariyattidhammopi. Vuttam hetam chattamanavakavimane:-
                    "ragaviragamanejamasokam
                     dhammamasankhatamappatikulam
                     madhuramimam pagunam suvibhattam
                     dhammamimam saranatthamupehi"ti. 4-
      Ettha hi ragaviragoti maggo kathito. Anejamasokanti phalam.
Dhammamasankhatanti nibbanam. Appatikulam madhuramimam pagunam suvibhattanti pitakattayena
vibhattasabbadhammakkhandhati. 5- Ditthisilasanghatena samhatoti samgho. So atthato
atthaariyapuggalasamuho. Vuttam hetam tasmimyeva vimane:-
@Footnote: 1 ka. kummaggam patipannassa                        2 cha.Ma. ayampi attho
@3 an. catukka. 21/34/39, khu. iti. 25/90/308   4 khu. vimana 26/887/91
@5 cha.Ma. vibhatta dhammakkhandhati
                    "yattha ca dinnam mahapphalamahu
                     catusu sucisu purisayugesu
                     attha ca puggaladhammadasa te
                     samghamimam saranatthamupehi"ti. 1-
      Bhikkhunam samgho bhikkhusamgho. Ettavata raja tini saranagamanani
pativedesi.
                            Saranagamanakatha
      idani tesu saranagamanesu kosallattham saranam, saranagamanam, yo ca
saranam gacchati, saranagamanappabhedo, saranagamanaphalam, sankileso, bhedoti ayam vidhi
veditabbo. Seyyathidam? saranatthato 2- tava himsatiti saranam. Saranagatanam teneva
saranagamanena bhayam santasam dukkham duggatiparikilesam hanati himsati 3- vinasetiti attho,
ratanattayassevetam adhivacanam.
      Athava:- hite pavattanena ahita ca nivattanena sattanam bhayam himsati
buddho, bhavakantara uttaranena assasadanena ca dhammo, appakanampi karanam
vipulaphalapatilabhakaranena samgho. Tasma iminapi pariyayena ratanattayam saranam.
Tappasadataggarutahi vihatakileso tapparayanatakarappavatto cittuppado saranagamanam.
Tamsamangisatto saranam gacchati. Vuttappakarena cittuppadena etani me tini
ratanani saranam, etani parayananti evam upetiti attho. Evam tava saranam,
saranagamanam, yo ca saranam gacchati, idam tayam veditabbam.
      Saranagamanappabhede pana duvidham saranagamanam:- lokuttaram lokiyanca.
Tattha lokuttaram ditthasaccanam maggakkhane saranagamanupakilesasamucchedena arammanato
nibbanarammanam hutva kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyam puthujjananam
saranagamanupakilesavikkhambhanena arammanato buddhadigunarammanam hutva ijjhati. Tam
atthato buddhadisu vatthusu saddhapatilabho, saddhamulika ca sammaditthi dasasu
punnakiriyavatthusu ditthujukammanti 4- vuccati.
@Footnote: 1 khu, vimana. 26/888/92       2 ka. padatthato
@3 cha.Ma., i. himsatiti padam na dissati    4 cha.Ma. ditthajukammanti
      Tayidam catudha vattati 1-:- attasanniyyatanena tapparayanataya, sissabhavupagamanena
panipatenati. 2- Tattha attasanniyyatanam nama "ajjadim katva aham attanam
buddhassa niyyademi, dhammassa, samghassa"ti evam buddhadinam attapariccajanam.
Tapparayanata nama "ajjadim katva `aham buddhaparayano, dhammaparayano,
samghaparayano'ti mam dharetha"ti evam tapparayanabhavo. Sissabhavupagamanannama
"ajjadim katva `aham buddhassa antevasiko, dhammassa, samghassa'ti mam dharetha"ti
evam sissabhavupagamo. Panipato 3- nama "ajjadim katva `aham abhivadanapaccupatthanam
anjalikammasamicikammam buddhadinamyeva tinnamvatthunam karomi'ti mam dharetha"ti
evam buddhadisu paramanihaccakaro. Imesam hi catunnam akaranam annatarampi karontena
gahitamyeva hoti saranam.
      Apica bhagavato attanam pariccajami, dhammassa, samghassa attanam pariccajami.
Jivitam pariccajami, pariccattoyeva me atta, pariccattamyeva me jivitam,
jivitapariyantikam buddham saranam gacchami, buddho me saranam lenam tananti evampi
attasanniyyatanam veditabbam. "sattharanca vataham passeyyam bhagavantameva passeyyam.
Sugatanca vatahampasseyyam bhagavantameva passeyyam, sammasambuddhanca vataham  passeyyam
bhagavantameva passeyyan"ti 4- evampi mahakassapassa saranagamanam 5- viya sissabhavupagamanam
veditabbam.
             "so aham vicarissami       gama gamam pura puram
              namassamano sambuddham      dhammassa ca sudhammatan"ti 6-
      evampi alavakadinam saranagamanam viya tapparayanata veditabba. "athakho
brahmayu brahmano utthayasana ekamsam uttarasangam karitva bhagavato padesu
sirasa nipatitva bhagavato padani mukhena ca paricumbati, panihi caparisambahati,
namanca saveti `brahmayu aham bho gotama brahmano, brahmayu aham bho
gotama brahmano"ti 7- evampi panipato datthabbo.
@Footnote: 1 ka. pavattati             2 cha.Ma. panipatenati       3 cha.Ma. panipato
@4 sam. nidana. 16/154/110  5 Si.,Ma. saranagamane
@6 khu.su. 25/194/371, sam. saga, 15/246/259         7 Ma.Ma. 13/394/377
      So panesa natibhayacirayadakkhineyyavasena catubbidho hoti. Tattha
dakkhineyyapanipatena saranagamanam hoti, na itarehi. Setthavaseneva hi saranam
ganhati, setthavasena ca bhijjati. Tasma yo sakiyo va koliyo va "buddho
amhakam natako"ti vandati, aggahitameva hoti saranam. Yo va "samano gotamo
rajapujito mahanubhavo avandiyamano anatthampi kareyya"ti bhayena vandati,
aggahitameva hoti saranam. Yo va 1- bodhisattakale bhagavatosantike kinci
uggahitam saramano, buddhakale va
             "catudha vibhaje bhoge       pandito gharamavasam
              ekena bhogam bhunjeyya     dvihi kammam payojaye
              catutthanca nidhapeyya,      apadasu bhavissati"ti 2-
evarupam anusasanim uggahetva "acariyo me"ti vandati, aggahitameva hoti saranam.
Yo pana "ayam loke aggadakkhineyyo"ti vandati, teneva gahitam hoti saranam.
      Evam gahitasaranassa ca upasakassa va upasikaya va annatitthiyesu
pabbajitampi natim "natako me ayan"ti vandato saranagamanam nabhijjati, pageva
apabbajitam. Tatha rajanam bhayavasena vandato. So hi ratthapujitatta avandiyamano
anatthampi kareyyati. Tatha yam kinci sippam sikkhapakam titthiyampi "acariyo me
ayan"ti vandatopi na bhijjati, evam saranagamanappabhedo veditabbo.
      Ettha ca lokuttarassa saranagamanassa cattari samannaphalani vipakaphalam,
sabbadukkhakkhayo anisamsaphalam. Vuttanhetam
             "yo ca buddhanca dhammanca     samghanca saranam gato
              cattari ariyasaccani       sammappannaya passati.
              Dukkham dukkhasamuppadam        dukkhassa ca atikkamam
              ariyancatthangikam maggam       dukkhu pasamagaminam.
              Etam kho saranam khemam       etam saranamuttamam
              etam saranamagamma         sabbadukkha pamuccati"ti 3-
@Footnote: 1 Si., Ma. yopi         2 di. pati. 11/265/163    3 khu. dhamMa. 25/190/192
      Apica niccadito 1- anupagamanadivasenapetassa anisamsaphalam veditabbam.
Vuttam hetam "atthanametam anavakaso, yam ditthisampanno puggalo kanci sankharam
niccato upagaccheyya .pe. Kanci sankharam sukhato .pe. Kanci dhammam
attato upagaccheyya .pe. Mataram jivita voropeyya .pe. Pitaram. Arahantam.
Padutthacitto tathagatassa lohitam uppadeyya .pe. Samgham bhindeyya .pe. Annam
sattharam uddiseyya, netam thanam vijjati"ti. 2-
      Lokiyassa pana saranagamanassa bhavasampadapi bhogasampadapi phalameva.
Vuttam hetam:-
          "yekeci buddham saranam gatase     na te gamissanti apayabhumim
           pahaya  manusam deham          devakayam paripuressanti"ti. 3-
      Aparampi vuttam "athakho sakko devanamindo asitiya devatasahassehi
saddhim yenayasma mahamoggallano tenupasankami .pe. Ekamantam thitam kho sakkam
devanamindam ayasma mahamoggalano etadavoca "sadhu kho devanaminda
buddhasaranagamanam hoti. Buddhasaranagamanahetu kho devanaminda evamidhekacce satta
kayassa bheda param marana sugatim saggam lokam upapajjanti'ti te anne deve
dasahi thanehi  adhigganhanti:- dibbena ayuna, dibbena vannena, dibbena
sukhena, dibbena yasena, dibbena adhipateyayena, dibbehi rupehi, saddehi gandhehi
rasehi photthabbehi"ti. 4- Esa nayo dhamme ca samghe ca.
      Apica velamasuttadivasenapi 5- saranagamanassa phalaviseso vedibbo.
Evam saranagamanaphalam veditabbam.
      Tattha ca lokiyasaranagamanam tisu vatthusu annanasamsayamicchananadihi
samkilissati, na hamajutikam hoti na mahavippharam. Lokuttarassa natthi samkileso.
Lokiyassa ca saranagamanassa duvidho  bhedo savajjo ca anavajjo ca. Tattha
savajjo annasattharadisu attasanniyyatanadihi hoti, so ca anitthaphalo.
@Footnote: 1 cha.Ma. aniccato   2 Ma. upari. 14/127/114, abhi. vibhanga. 35/809/409
@3 sam. saga. 15/37/30   4 sam. sala. 18/530/337(sya)  5 an. navaka. 23/224/406
Anavajjo kalakiriyaya hoti, so avipakatta aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi
bhedo, bhavantarepi hi ariyasavako annam sattharam na uddisatiti. Evam saranagamanassa
samkileso ca bhedo ca veditabbo upasakam mam bhante bhagava dharetuti mam bhagava
"upasako ayan"ti evam dharetu, janatuti attho.
                           Upasakavidhikatha
      upasakavidhikosallattham panettha ko upasako, kasma upasakoti vuccati,
kimassa silam, ko ajivo, ka vipatti, ka sampattiti idam pakinnakam veditabbam.
      Tattha ko upasakoti yo koci saranagato gahattho. Vuttam hetam
"yato kho mahanama buddham saranam gato hoti, dhammam samgham saranam gato hoti.
Ettavata  kho mahanama upasako hoti"ti 1-
      kasma upasakoti ratanattayam 2- upasanato. So hi buddham upasatiti
upasako. Tatha dhammam samgham.
      Kimassa silanti panca veramaniyo. Yathaha "yato kho mahanama
upasako panatipata pativirato hoti, adinnadana, kamesumicchacara,
musavada, suramerayamajjapamadatthana pativirato hoti. Ettavata kho mahanama
upasako silava hoti"ti. 3-
      Ko ajivoti panca micchavanijja pahaya dhammena samena
jivikakappanam. Vuttam hetam "pancima bhikkhave vanijja upasakena akaraniya. Katama
panca? satthavanijja sattavanijja mamsavanijja majjavanijja. Imakho
bhikkhave panca vanijja upasakena akaraniya"ti. 4-
      Ka vipattiti ya tasseva silassa ca ajivassa ca vipatti, ayamassa
vipatti. Apica yaya esa candalo ceva hoti malanca patikittho 5- ca, sapissa
vipattiti veditabba. Te ca  atthato assaddhiyadayo panca dhamma honti. Yathaha
@Footnote: 1 an. atthaka. 23/115/223 (saya.), sam. maha. 19/1033/343 mahanamasutta
@2 cha.Ma. ratanattayassa  3 an. atthaka. 23/115/223 (saya.) sam. maha. 19/1033/343
@4 an. pancaka. 22/177/232 (saya.)   5 cha.Ma. patikittho Ma. patikuttho
"pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakacandalo  ca hoti
upasakamalanca upasakapatikittho ca. Katamehi pancahi? assaddho hoti, dussilo
hoti, kotuhalamangaliko hoti, mangalam pacceti, no kammam, ito ca bahiddha
dakkhineyyam pariyesati, tattha ca pubbakaram karoti"ti. 1-
      Ka sampattiti sampatti. Ya cassa silasampada ceva
ajivasampada ca, sa sampatti ye cassa ratanabhavadikara saddhadayo panca
dhamma. Yathaha "pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakaratananca
hoti upasakapadumanca upasakapundarikanca. Katamehi pancahi? saddho hoti, silava
hoti, na kotuhalamangaliko hoti, kammam pacceti, no mangalam, na ito bahiddha
dakkhineyyam gavesati, idha ca pubbakaram karoti"ti. 2-
      Ajjataggeti etthayam aggasaddo adikotikotthasasetthesu dissati.
"ajjatagge samma dovarika avarami dvaram niganthanam niganthinan"ti 3- adisu
adimhi dissati. "teneva angulaggena tam angulaggam paramaseyya. 4- Ucchaggam
velaggan"ti adisu kotiyam. "ambilaggam va madhuraggam va tittakaggam va. 5-
Anujanami bhikkhave viharaggena va parivenaggena va bhajetun"ti 6- adisu
kotthase. "yavata  bhikkhave satta apada va .pe. Tathagato tesam
aggamakkhayati"ti 7- adisu setthe. Idha panayam adimhi datthabbo. Tasma
ajjaggeti ajjatam adim katvati evamettha attho veditabbo. Ajjatanti
ajjabhavam. Ajjadaggeti va patho, dakaro padasandhikaro. Ajja aggam katvati
attho. 8-
      Panupetanti panehi upetam yava me jivitam pavattati, tava upetam
anannasatthukam tihi saranagamanehi saranagatam upasakam kappiyakarakam mam bhagava dharetu
@Footnote: 1 an. pancaka. 22/175/230        2 A. pancaka. 22/175/230
@3 Ma.Ma. 13/70/47 upalivadasutta    4 abhi. katha. 37/1073/343
@5 sam. maha. 19/374/131 sudasutta    6 vi. cula. 7/318/89
@7 an. catukka. 21/34/39, sam. maha. 19/139/39, khu. iti. 25/90/308
@  aggappasadasutta                 8 Ma. ajja agganti attho.
Janatu. Aham hi sacepi me tikhinena asina sisam chindeyya, neva buddham "na
buddho"ti va, dhammam "na dhammo"ti va, samgham "na samgho"ti va vadeyyanti.
      Evam attasanniyyatanena saranam gantva attana katam aparadham
pakasento "accayo mam bhante"ti adimaha.
      Tattha accayoti aparadho. Mam accagamati mam atikkamma abhibhavitva
pavatto. Dhammikam dhammarajananti ettha dhammam caratiti dhammiko. Dhammeneva raja
jato, na pitughatanadina adhammenati dhammaraja. Jivita voro pesinti jivita
viyojesim. Patigganhatuti khamatu. Ayatim samvarayati anagate samvaratthaya. Puna
evarupassa aparadhassa dosassa khalitassa akaranatthaya.
      [251] Tagghati ekamse nipato. Yathadhammam patikarositi yatha
dhammo thito, tatheva karosi, khamapesiti vuttam hoti. Tante mayam patigganhamati
tam tava aparadham mayam khamama. Vuddhi hesa maharaja ariyassa vinayeti esa
maharaja ariyassa vinaye buddhassa bhagavato sasane vuddhi nama. Katama? yayam
accayam accayato disva yathadhammam patikaritva ayatim samvarapajjana, desanam pana
puggaladhitthanam karonto "yo accayam accayato disva yathadhammam patikaroti,
ayatim samvaram apajjati"ti aha.
      [252] Evam vutteti evam bhagavata vutte. Handa cadani mayam
bhanteti ettha handati vavassaggatthe 1- nipato. So hi gamanavacasayam 2- katva
evamaha. Bahukiccati balavakicca. Bahukaraniyati tasseva vevacanam. Yassadani
tvanti yassa idani tvam maharaja gamanassa kalam mannasi janasi, tassa kalam
tvameva janasiti vuttam hoti. Padakkhinam katva pakkamiti tikkhattum padakkhinam
katva dasanakhasamodhanasamujjalam anjalim sirasi patitthapetva yava dassanavisaya 3-
bhagavato abhimukhova patikkamitva dassanavijahanatthanabhumiyam pancapatitthitena vanditva
pakkami.
@Footnote: 1 ka. vacasayatthe      2 Si. gamanavavassayam      3 cha.Ma. dassanavisayam
       [253] Khatayam bhikkhave rajati khato ayam bhikkhave raja.
Upahatayanti upahato ayam. Idam vuttam hoti:- ayam bhikkhave raja khato
upahato bhinnapatittho jato, tathanena attanava atta khato, yatha
attanova patittha na jatoti. Virajanti ragarajadivirahitam. Ragamaladinamyeva
vigatatta vitamalam. Dhammacakkhunti dhammesu va cakkhum, annesu
thanesu tinnam magganam etam adhivacanam. Idha pana sotapattimaggasseva. Idam vuttam
hoti:- sace imina pita ghatito nabhavissa, idani idhevasane nisinno
sotapattimaggam patto abhavissa, papamittasamsaggena panassa antarayo jato.
Evam santepi, yasma ayam tathagatam upasankamitva ratanattayam saranam gato tasma
mama ca sasanassa mahantataya yatha nama koci kassaci vadham katva pupphamutthimattena
dandena mucceyya, evameva lohakumbhiyam nibbattitva timsavassasahassani adho
papatanto hetthimatalam patva timsavassasahassani uddham gacchanto punapi uparimatalam
papunitva muccissatiti idampi kira bhagavata vuttameva, paliyam pana na arulaham.
      Idam pana suttam sutva ranna koci anisamso laddhoti? mahanisamso
Laddho. Ayam hi pitu maritakalato patthaya neva rattim na divaniddam labhati,
sattharam pana upasankamitva imaya madhuraya ojavantiya dhammadesanaya sutakalato
patthaya niddam upeti. 1- Tinnam ratananam mahasakkaram akasi. Pothujjanikaya
saddhaya samannagato nama imina ranna sadiso nahosi. Anagate pana
jivitaviseso 2- nama paccekabuddho  hutva parinibbayissatiti. Idamavoca bhagava.
Attamana te bhikkhu  bhagavato bhasitam abhinandunti.
                  Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya
                     samannaphalasuttavannana nitthita.
                       -----------------
@Footnote: 1 cha.Ma. labhi, Ma. labhati        2 cha.Ma. vijitavi, i. viditaviseso



             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 190-214. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=4990&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=4990&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=91              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1072              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=1199              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=1199              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]