ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.1)

page164.

[193] Patimokkhasamvarasamvutoti patimokkhasamvarena samannagato. Acaragocarasampannoti acarena ceva gocarena ca sampanno. Anumattesuti appamattakesu. Vajjesuti akusaladhammesu. Bhayadassaviti bhayadasSi. Samadayati samma adiyitva. sikkhati sikkhapadesuti sikkhapadesu tam tam sikkhapadam samadiyitva sikkhati. Ayamettha sankhepo, vittharo pana visuddhimagge vutto. Kayakammavacikammena samannagato kusalena parisuddhajivoti ettha acaragocaraggahaneneva ca kusale kayakammavacikamme gahitepi yasma idam ajivaparisuddhisilam nama na akase va rukkhaggadisu va uppajjati, kayavacidvaresuyeva pana uppajjati, tasma tassa uppattidvaradassanattham "kayakammavacikammena samannagato kusalena"ti vuttam. Yasma pana tena samannagato, tasma parisuddhajivo. Samanamundikaputtasuttantavasena 1- va evam vuttam. Ettha 2- hi "katame ca thapati 3- kusala sila? kusalam kayakammam kusalam vacikammam, parisuddhajivampi kho aham thapati 3- silasmim vadami'ti 4- vuttam. Yasma pana tena samannagato, tasma parisuddhajivoti veditabbo. 5- Silasampannoti brahmajale vuttena tividhena silena sampanno 6- hoti. Indriyesu guttadvaroti manacchatthesu indriyesu pihitadvaro hoti. Satisampajannena samannagatoti "abhikkante patikkante"ti adisu sattasu thanesu satiya ceva sampajannena ca samannagato hoti. Santutthoti catusu paccayesu tividhena santosena santuttho 7- hoti. Cula-majjhima-mahasilavannana [194-211] Evam matikam nikkhipitva anupubbena bhajento "kathanca maharaja bhikkhu silasampanno hotiti adimaha. Tattha idampissa hoti silasminti idampi assa bhikkhuno panatipata veramanisilasmim ekam silam hotiti @Footnote: 1 cha.Ma. samanamundikaputtasuttavasena (Ma.Ma. 13/260/234) 2 cha.Ma....etam vuttam. tattha @3-3 ka. gahapati 4 Ma.Ma. 13/265/238 @5 cha.Ma. tasma tassapi desanaya pariyadanatthametam vuttanti veditabbam, Ma. yasma pana @tena samannagato, tasma parisuddhajivoti veditabbo @6 cha.Ma., i. samannagato 7 ka.,Ma. santosena samannagato santuttho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

Attho. Paccattavacanatthe va etam bhummam. Mahaatthakathayam hi idampi tasseva samanassa silanti ayameva attho vutto. Sesam brahmajale vuttanayeneva veditabbam. Idamassa hoti silasminti idam assa silam hotiti attho. [212] Na kutoci bhayam samanupassati, yadidam silasamvaratoti yani asamvaramulakani bhayani uppajjanti, tesu yam idam bhayam silasamvarato bhaveyya, tam kutoci ekasamvaratopi na samanupassati. Kasma? samvarato asamvaramulakassa bhayassa abhava. Muddhabhisittoti yathavidhanavihitena khattiyabhisekena muddhani avasitto. Yadidam paccatthikatoti yam kutoci ekapaccatthikatopi bhayam bhaveyya, tam na samanupassati. Kasma? yasma nihatapaccamitto. Ajjhattanti niyakajjhattam, attano santaneti attho. Anavajjasukhanti anavajjam aninditam kusalam. Silapadatthanehi avippatisarapamujjapitipassaddhidhammehi pariggahitam kayikacetasikasukham patisamvedeti. Evam kho maharaja bhikkhu silasampanno nama hotiti evam nirantaram vittharetva dassitena tividhena silena samannagato bhikkhu silasampanno nama hotiti silakatham nitthapesi. Indriyasamvarakatha [213] Indriyesu guttadvarabhajaniye cakkhuna rupanti ayam cakkhusaddo katthaci buddhacakkhumhi vattati, yathaha "buddhacakkhuna lokam volokesi"ti katthaci sabbannutananasankhate samantacakkhumhi, yathaha:- "tathupamam dhammamayam sumedha pasadamaruyha samantacakkhu"ti 1- katthaci dhammacakkhumhi, "virajam vitamalam dhammacakkhum udapadi"ti 2- hi ettha ariyamaggattayapanna. "cakkhum udapadi nanamudapadi"ti 3- ettha pubbenivasadinanam pannacakkhuti vuccati, "dibbena cakkhuna"ti 4- agatatthanesu dibbacakkhumhi vattati. "cakkhunca paticca rupe ca"ti 5- ettha pasadacakkhumhi vattati. Idha panayam pasadacakkhuvoharena cakkhuvinnane vattati, tasma @Footnote: 1 vinaYu. maha. 4/8/8 Ma.mu. 12/282/243, Ma.Ma. 13/338/320 @2 vinaYu. maha. 4/19/16, Ma.Ma. 13/206/182. @3 vinaYu. maha. 4/15/14, sam. maha. 19/1081/369 @4 vinaYu. maha. 1/13/6, Ma.mu. 12/284/245 @5 Ma.mu. 12/400/357, Ma. upari. 14/421/361

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

Cakkhuvinnanena rupam disvati ayamettha attho. Sesapadesupi yam vattabbam siya, tam sabbam visuddhimagge 1- vuttam. Abyasekasukhanti kilesabyasekavirahitatta abyasekam asammissam parisuddham adhicittasukham patisamvediti. Satisampajannakatha [214] Satisampajannabhajaniyamhi abhikkante patikkanteti ettha tava abhikkantam vuccati gamanam, patikkantam nivattanam, tadubhayampi catusu iriyapathesu labbhati, gamane tava purato kayam abhiharanto abhikkamati nama, patinivattanto patikkamati nama. Thanepi thitakova kayam purato onamento abhikkamati nama, pacchato apanamento patikkamati nama. Nisajjayapi nisinnakova asanassa purimaangabhimukho samsaranto abhikkamati nama, pacchimaangappadesam paccasamsaranto patikkamati nama. Nipajjanepi eseva nayo. Sampajanakari hotiti sampajannena sabbakiccakari, sampajannasseva 2- va kari. So hi abhikkantadisu sampajannam karoteva, na katthaci sampajannena virahito hoti. Tattha satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam asammohasampajannanti catubbidham sampajannam. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantva "kim nu me ettha gatena attho atthi natthi"ti atthanattham pariggahetva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassanasamghadassanatheradassanaasubhadassanadivasena dhammato vuddhi. Cetiyam va bodhim va disvapi hi buddharammanam samghadassanena samgharammanam pitim uppadetva tadeva khayavayato sammasanto arahattam papunati. There disva tesam ovade patitthaya asubham disva tattha pathamajjhanam uppadetva tadeva khayavayato sammasanto arahattam papunati. Tasma etesam dassanam satthakanti 3- vuttam. Keci pana "amisatopi vuddhi atthoyeva, tam nissaya brahmacariyanuggahaya patipannatta"ti vadanti. @Footnote: 1 visuddhi. 1/24 silaniddesa. 2 cha.Ma. sampajannameva 3 i. sattham.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

Tasmim pana gamane sappayasappayam pariggahetva sappayaparigganhanam sappayasampajannam. Seyayyathidam? cetiyadassanam tava satthakam, sace pana cetiyassa mahapujaya dasadvadasayojanantare parisa sannipatanti, attano vibhavanurupa itthiyopi purisapi alankatapatiyatta cittakammarupakani viya sancaranti. Tatra cassa itthe arammane lobho hoti, anitthe patigho, asamapekkhane moho uppajjati, kayasamsaggapattim va apajjati, jivitabrahmacariyanam va antarayo hoti, evantam thanam asappayam hoti. Vuttappakaraantarayabhave sappayam. Bodhidassanepi eseva 1- nayo. 1- Samghadassanampi satthakam. 2- Sace pana antogame mahamandapam karetva sabbarattim dhammassavanam karentesu manussesu vuttappakareneva janasannipato ceva antarayo ca hoti, evantam thanam asappayam hoti, antarayabhave sappayam. Mahaparisaparivaranam theranam dassanepi eseva nayo. Asubhadassanampi satthakam 2-, tadatthadipanatthancidam vatthu 3-:- eko kira daharabhikkhu samaneram gahetva dantakatthatthaya gato, samanero magga okkamitva purato gacchanto asubham disva pathamajjhanam nibbattetva tadeva padakam katva sankhare sammasanto tini phalani sacchikatva uparimaggaphalatthaya kammatthanam pariggahetva atthasi. Daharo tam apassanto "samanera"ti pakkosi. So "maya pabbajitakalato patthaya bhikkhuna saddhim dve katha nama na kathitapubba, annasmimpi divase uparivisesam nibbattessami"ti cintetva "kim bhante"ti pativacanam adasi. "ehi"ti ca vutte 4- ekavacaneneva agantva "bhante imina tava maggeneva gantva maya thitokase muhuttam puratthabhimukho thatva oloketha"ti aha. So tatha katva tena pattavisesameva papuni. Evam ekam asubham divinnam jananam atthaya jatam. Evam satthakampi panetam purisassa matugamasubham asappayam, matugamassa ca purisasubham asappayam. Sabhagameva sappayanti evam sappayaparigganhanam sappayasampajannam nama. @Footnote: 1-1 i. ima patha na dissanti. 2-2 cha.Ma. sattham @3 i. vatthum. 4 i. vutto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

Evam pariggahitasatthakasappayassa pana atthatimsaya kammatthanesu attano cittaruciyam kammatthanasankhatam gocaram uggahetva bhikkhacaragocare tam gahetvava gamanam gocarasampajannam nama tassavibhavanattham idam catukkam veditabbam. Idhekacco bhikkhu harati na paccaharati, ekacco paccaharati na harati, ekacco pana neva harati na paccaharati, ekacco harati ca paccaharati cati. Tattha yo bhikkhu divasam cankamena nisajjaya ca avaraniyehi dhammehi cittam parisodhetva tatha rattiya pathamayame, majjhimayame seyyam kappetva pacchimayamepi nisajjacankamehi vitinametva pageva cetiyanganabodhiyangane vattam katva bodhirukkhe udakam asincitva paniyaparibhojaniyam paccupatthapetva acariyupajjhayavattadini sabbani khandhakavattani samadaya vattati. So sariraparikammam katva senasanam pavisitva dve tayo pallanke usumam gahapetva kammatthanamanuyunjitva bhikkhacaravelayam utthahitva kammatthanasiseneva pattacivaramadaya senasanato nikkhamitva kammatthanam manasikarontova cetiyanganam gantva, sace buddhanussati kammatthanam hoti, tam avissajjetvava cetiyanganam pavisati. Annam ce kammatthanam hoti, sopanapadamule 1- thatva hatthena gahitabhandam viya tam thapetva buddharammanapitim gahetva cetiyanganam aruyha, mahantam cetiyance, tikkhattum padakkhinam katva catusu thanesu vanditabbam. Khuddakam cetiyance, tatheva padakkhinam katva atthasu thanesu vanditabbam. Cetiyam vanditva bodhiyanganam pattenapi buddhassa bhagavato sammukha viya nipaccakaram dassetva bodhi vanditabba. So evam cetiyanca bodhinca vanditva patisamitatthanam gantva patisamitam bhandam hatthena ganhanto viya nikkhittakammatthanam gahetva gamassa samipe kammatthanasiseneva civaram parupitva gamam pindaya pavisati. Atha nam manussa disva "ayyo no agato"ti paccuggantva pattam gahetva asanasalaya va gehe va nisidapetva yagum datva, yava bhattam na nitthati, tava pade dhovitva telena makkhetva purato nisiditva panham va pucchanti, dhammam va sotukama honti. Sacepi na kathapenti, @Footnote: 1 cha.Ma., i. sopanamule.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Janasangahattham dhammakatha nama katabbayevati atthakathacariya vadanti. Dhammakatha hi kammatthanavimutta nama natthi, tasma kammatthanasiseneva dhammakatham kathetva kammatthanasiseneva aharam paribhunjitva anumodanam katva 1- nivattamanopi 2- manussehi anugatova gamato nikkhamitva tattha te nivattetva 3- maggam patipajjati atha nam puretaram nikkhamitva bahigame katabhattakicca samaneradaharabhikkhu disva paccuggantva pattacivaramassa ganhanti. Poranakabhikkhu kira na "amhakam upajjhayo acariyo"ti mukham oloketva vattam karonti, sampattaparicchedeneva karonti. Te tam pucchanti "bhante ete manussa tumhakam kim honti matipakkhato sambandha pitipakkhato"ti kim disva pucchathati? tumhesu etesam pemam bahumananti? avuso yam matapituhipi dukkaram, tam ete amhakam karonti, pattacivarampi no etesam santakameva, etesam anubhavena neva bhaye bhayam, na chatake chatakam jatam nama. 4- Edisa nama amhakam upakarino natthiti tesam gune kathento gacchati. Ayam vuccati harati na paccaharati. Yassa pana pageva vuttappakaram vattapatipattim karontassa kammajatejodhatu pajjalati, anupadinnakam muncitva upadinnakam ganhati, sarirato seda muccanti. 5- Kammatthanam vithim na rohati, so pageva pattacivaramadaya vegasava cetiyam vanditva gorupanam nikkhamanavelayameva gamam yagubhikkhaya pavisitva yagum labhitva asanasalam gantva pivati, athassa dvittikkhattum ajjhoharanamatteneva kammajatejodhatu upadinnakam muncitva anupadinnakam ganhati, ghatasatena nhapito 6- viya tejodhatuparilahanibbanam patva kammatthanasisena yagum paribhunjitva pattanca mukhanca dhovitva antarabhatte kammatthanam manasikatva avasesatthane pindaya caritva kammatthanasisena aharanca paribhunjitva tato patthaya ponkhanuponkham 7- upatthahamanam kammatthanam gahetva agacchati, ayam vuccati paccaharati na harati. Edisa ca 8- bhikkhu yagum pivitva vipassanam arabhitva @Footnote: 1 i., Si. vatva 2 cha.Ma.,i. nivattiyamanehipi 3 i. nivaretva. @4 cha.Ma.,i. janama 5 ka. muncanti 6 cha.Ma.,i. nhato @7 ka. pokhanupokham 8 ka. edisava, i. edisa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

Buddhasasane arahattam patta nama gananapatham vitivatta. Sihaladipeyeva tesu tesu gamesu asanasalaya na tam asanam atthi, yattha yagum pivitva arahattappatta bhikkhu natthiti. Yo pana pamadavihari hoti nikkhittadhuro, kattabbavattani 1- bhinditva pancavidhacetokhilavinibandhacitto viharanto "kammatthanam nama atthi"tipi sannam akatva gamam pindaya pavisitva ananulomikena gihisamsaggena samsattho caritva ca bhunjitva ca tuccho nikkhamati, ayam vuccati neva harati na paccaharatiti. Yo panayam "harati ca paccaharati ca"ti vutto, so gatapaccagatikavattavasena veditabbo:- atthakama hi kulaputta sasane pabbajitva dasampi visampi 2- timsampi cattalisampi pannasampi satampi ekato vasanta katikavattam katva viharanti "avuso tumhe na inatta 3- na bhayatta 4- na jivikakappakatta pabbajita, dukkha muncitukama panettha pabbajita, tasma gamane uppannakilesam gamaneyeva nigganhatha, tatha thane, nisajjaya, sayane uppannakilesam sayaneyeva nigganhatha"ti. Te evam katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhusabhausabhaaddhagavuta- gavutantaresu pasana honti, taya sannaya kammatthanam manasikarontava gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva nam nigganhati. Tatha asakkonto titthati, athassa pacchato agacchantopi titthati. So "ayam bhikkhu tuyham uppannavitakkam janati, ananucchavikam te katan"ti 5- attanam paticodetva vipassanam vaddhetva tattheva ariyabhumim okkamati. Tatha asakkonto nisidati, athassa pacchato agacchantopi nisidatiti soyeva nayo. Ariyabhumim okkamitum asakkontopi tam kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova gacchati, na kammatthana- vippayuttena cittena padam uddharati, uddharati ce, patinivattitva purimapadeyeva 6- eti. Alindakavasi mahapussadevatthero 7- viya. @Footnote: 1 cha.Ma., i. sabbavattani 2 i. visatimpi 3 Ma., i. na inatthanabhayatthanajivika @pakata pabbajita. 4 cha.ma na inatta na bhayatta 5 cha.Ma.,i. te etanti @6 ka., Si. purimappadesamyeva 7 cha.Ma.,i. mahaphussadevatthero

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

So kira ekunavisati vassani gatapaccagatikavattam purento eva vihasi, manussapi sudam 1- antaramagge kasanta ca vappanta ca maddanta ca kammani ca karonta theram tatha gacchantam disva "ayam thero punappunam nivattitva gacchati, kim nu kho maggamulho, udahu kinci pamuttho"ti samullapanti. So tam anadiyitva kammatthanayutteneva cittena samanadhammam karonto visativassabbhantare arahattam papuni, 2- arahattappattadivaseyevassa cankamanakotiyam adhivattha devata angulihi dipam ujjaletva atthasi. Cattaropi maharajano, sakko ca devanamindo, brahma ca sahampati upatthanam agamimsu. Tanca obhasam disva vanavasi mahatissatthero tam dutiyadivase pucchi "rattibhage ayasmato santike obhaso ahosi, kim so obhaso"ti. Thero vikkhepam karonto obhaso nama dipobhasopi hoti maniobhasopi"ti evamadimaha. Tato paticchadetha tumheti nibandho 3- "ama"ti patijanitva arocesi. Kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatikavattam purento pathamam tava "bhagavato mahapadhanam pujessami"ti sattavassani thanacankamameva adhitthasi. Puna solasavassani gatapaccagatikavattam puretva arahattam papuni. So kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto vippayuttena 4- uddhate puna patinivattento gamasamipam gantva "gavi nu, pabbajito nu"ti asankaniyappadese thatva civaram parupitva kacchakantarato udakena pattam dhovitva udakagandusam 5- karoti. Kimkarana? "ma me bhikkham datum va vanditum va agatamanusse `dighayuka hotha'ti vacanamattenapi kammatthanavikkhepo ahosi"ti. "ajja bhante katimi"ti 6- divasam va bhikkhugananam va panham va pucchito pana udakam gilitva aroceti. Sace divasadipucchaka na honti, nikkhamanavelayam gamadvare nitthubhitvava 7- yati. Kalambatitthavihare vassupagata pannasabhikkhu viya ca. Te kira asalhapunnamayam 8- katikavattam akamsu "arahattam appatva annamannam @Footnote: 1 ka.,Ma. addasamsu tam 2 ka. papunati 3 cha.Ma.,i. nibaddho 4 i. viyuttena @5 ka. udakagandalam 6 i. katamiti 7 i. nitthubhitva 8 cha.Ma. asalhipunnamayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

Nalapissama"ti. Gamanca pindaya pavisanta udakagandusam katva pavisimsu. Divasadisu pucchitesu vuttanayeneva patipajjimsu. Tattha manussa nitthubhanam disva janimsu "ajjeko agato, ajja dve"ti. Evanca cintesum "kim nu kho ete amhehiyeva saddhim na sallapanti, udahu annamannampi. Sace annamannampi na sallapanti, addha vivadajata bhavissanti, etha ne annamannam khamapessama"ti. Sabbepi viharam gantva pannasaya bhikkhusu dvepi bhikkhu ekokase naddasimsu. Tato yo tesu cakkhuma puriso, so aha "na bho kalahakarakanam vasanokaso idiso hoti, susammattham cetiyanganabodhiyanganam, sunikkhitta sammajjaniyo, supatthitam 1- paniyam paribhojaniyan"ti, te tatova 2- nivatta. Tepi bhikkhu antotemaseyeva arahattam patva mahapavaranaya visuddhipavaranam pavaresum. Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya kalambatitthaviharavassupagata bhikkhu viya ca kammatthanaanuyutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam gantva udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva, yattha surasondadhuttadayo, kalahakaraka, candahatthiassadayo va natthi, tam vithim patipajjati. Tattha ca pindaya caramano na turitaturito viya javena gacchati. Na hi javanapindapatiyadhutangam 3- nama kinci atthi. Visamabhumibhagappattam pana udakasakatam viya niccalo hutva gacchati. Anugharam pavittho ca datukamam va adatukamam va sallakkhetva tadanurupam kalam agamento bhikkham patilabhitva adaya antogame va bahigame va viharameva agantva yathaphasuke patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto ahare patikulasannam upatthapetva akkhabbhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena paccavekkhanto atthangasamannagatam aharam ahareti, neva davaya na madaya na mandanaya na vibhusanaya .pe. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham patippassambhetva, yatha purebhattam, evam pacchabhattam purimayamam, pacchimayamanca kammatthanameva manasikaroti. Ayam vuccati harati ca paccaharati cati @Footnote: 1 cha.Ma. supatthapitam 2 i. tato ca, ka. tato @3 cha.Ma. javena pindapatiyadhutangam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

Imam 1- pana haranapaccaharanasankhatam gatapaccagatikavattam purento, yadi upanissayasampanno hoti, pathamavayeeva arahattam papunati. No ce pathamavaye papunati, atha majjhimavaye. No ce majjhimavaye papunati, atha maranasamaye. No ce maranasamaye papunati, atha devaputto hutva papunati. 2- No ce devaputto hutva papunati, anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhim sacchikaroti. No ce paccekabodhim sacchikaroti, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno va hoti seyyathapi thero bahiyo daruciriyo, mahapanno va seyyathapi thero sariputto, mahiddhiko va seyyathapi thero mahamoggallano, dhutangadharo 3- va seyyathapi thero mahakassaPo. Dibbacakkhuko va seyyathapi thero anuruddho. Vinayadharo va seyyathapi thero upali. Dhammakathiko va seyyathapi thero punno mantaniputto. 4- Aranniko va seyyathapi thero revato, bahussuto va seyyathapi thero anando, sikkhakamo va seyyathapi thero rahulo buddhaputtoti. Iti imasmim catukke yvayam harati ca paccaharati ca, tassa gocarasampajannam sikhapattam hoti. Abhikkamadisu pana asammuyhanam asammohasampajannam, tam evam veditabbam:- idha bhikkhu abhikkamanto va patikkamanto va, yatha andhabalaputhujjana abhikkamadisu "atta abhikkamati, attana abhikkamo nibbattito"ti va "aham abhikkamami, maya abhikkamo nibbattito"ti va sammuyhanti, tatha asammuyhanto "abhikkamami"ti citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati. 5- Iti cittakiriyavayodhatuvippharavasena ayam kayasammato atthisanghato abhikkamati. Tassevam abhikkamato ekekapaduddharane pathavidhatuapodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti balavatiyo, tatha atiharanavitiharanesu. Vossajjane tejodhatu vayodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti 6- balavatiyo, tatha sannikkhepanasannirumbhanesu. Tattha uddharane pavatta ruparupadhamma atiharanam @Footnote: 1 cha.Ma., i. idam 2 cha.Ma., i. ayam patho na dissati @3 cha.Ma. dhutavado, Si. dhutavadi, i. dhutava 4 ka. mantaniputto @5 ka. uppajjatiti 6 cha.Ma., i. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

Na papunanti, tatha atiharane pavatta vitiharanam, vitiharane pavatta vossajjanam, vossajjane pavatta sannikkhepanam, sannikkhepane pavatta sannirumbhanam na papunanti. Tattha tattheva pabbam pabbam sandhi sandhi odhi odhi hutva tattakapale pakkhittatilani viya tatatatayanta 1- bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa va ekassa abhikkamanam. Paramatthato hi dhatunamyeva gamanam, dhatunamyeva thanam, dhatunamyeva nisajjanam, dhatunamyeva sayanam. Tasmim tasmim hi kotthase saddhim rupena annam uppajjate cittam annam cittam nirujjhati avicimanusambandho nadisotova vattatiti. Evam abhikkamadisu asammuyhanam asammohasampajannam namati. Nitthito "abhikkante patikkante sampajanakari hoti"ti padassa attho. Alokite vilokiteti ettha pana alokitam nama purato pekkhanam. Vilokitam nama anudisapekkhanam. Annanipi hettha upari pacchato pekkhanavasena olokitaullokitavilokitani nama honti, tani idha na gahitani. Saruppavasena pana imaneva dve gahitani, iti 2- imina va mukhena sabbanipi tani gahitanevati. Tattha "alokessami"ti citte uppanne cittavaseneva anoloketva atthaparigganhanam satthakasampajannam, tam ayasmantam nandam kayasakkhim katva veditabbam. Vuttanhetam bhagavata "sace bhikkhave nandassa puratthima disa aloketabba hoti, sabbam cetaso 3- samannaharitva nando puratthimadisam aloketi `evamme puratthimadisam alokayato na abhijjhadomanassa papaka akusala dhamma anvassavissanti'ti 4- iti satthakasampajano hoti. Sace bhikkhave nandassa pacchima disa .pe. Uttara disa .pe. Dakkhina disa .pe. Uddham .pe. Adho .pe. Anudisa anuviloketabba honti, sabbam cetaso samannaharitva nando anudisam anuviloketi "evamme anusadisam anuvilokayato na abhijjhadomanassa papaka akusala dhamma anvassavissanti'ti, itiha tattha sampajano hoti"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. patapatayanta 2 cha.Ma., i. itisaddo na dissati @3 i. sabbacetaso, cha.Ma. sabbam cetasa evamuparipi 4 ka. anavassaveyyunti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page175.

Apica idhapi pubbe vuttacetiyadassanadivaseneva satthakata ca sappayata ca veditabba, kammatthanassa pana avijahanameva gocarasampajannam. Tasma ettha khandhadhatuayatanakammatthanikehi attano kammatthanavaseneva, kasinadikammatthanikehi va pana kammatthanasiseneva alokanavilokanam katabbam. Abbhantare atta nama aloketa va viloketa va natthi, "alokessami"ti citte uppannamatte 1- teneva cittena saddhim cittasamutthanavayodhatu vinnattim janayamana uppajjati. Iti cittakiriyavayodhatuvippharavaseneva hetthimam akkhidalam adho sidati, uparimam uddham sangheti. Koci yantakena vicaranto nama natthi, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhentam uppajjatiti evam pajananam panettha asammohasampajannam nama. Apica mulaparinnaagantukatavakalikabhavavasenapettha 2- asammohasampajannam veditabbam. Mulaparinnavasena tava bhavangavajjananceva dassanam sampaticchanam santiranam votthabbanam javanam bhavati sattamam. Tattha bhavangam upapattibhavassa angakiccam sadhayamanam pavattati, tam avattetva kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana, tamnirodha cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhayamanam, tamnirodha vipakamanodhatu sampaticchanakiccam sadhayamana, tamnirodha vipakamanovinnanadhatu santiranakiccam sadhayamana, tamnirodha kiriyamanovinnanadhatu votthabbanakiccam sadhayamana, tamnirodha sattakkhattum javanam javati. Tattha pathamajavanepi "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadussanamulhanavasena alokitavilokitam na hoti. Dutiyajavanepi .pe. Sattamajavanepi. Etesu pana yuddhamandale yodhesu viya hetthupariyavasena bhijjitva patitesu "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadivasena alokitavilokitam nama hoti. Evam tavettha mulaparinnavasena asammohasampajannam veditabbam. Cakkhudvare pana rupe apathamagate bhavangacalanato uddham sakakiccanipphadanavasena avajjanadisu uppajjitva niruddhesu avasane javanam uppajjati, @Footnote: 1 cha.Ma., i. uppajjamane. 2 ka.....vasena panettha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page176.

Tam pubbe uppannanam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare agantukapuriso viya hoti. Tassa yatha paragehe kinci yacitum pavitthassa agantukapurisassa gehasamikesupi tunhimasinesu anakaranam na yuttam, evam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare avajjanadisupi arajjantesu, adussantesu, amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanam ayuttanti evam agantukabhavavasena asammohasampajannam veditabbam. Yani panetani cakkhudvare votthabbanapariyosanani cittani uppajjanti, tani saddhim sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, annamannam na passantiti itarani 1- tavakalikani honti. Tattha yatha ekasmim ghare sabbesu manusakesu matesu avasesassa ekassa tamkhananneva maranadhammassa na yutta naccagitadisu abhirati nama, evameva ekadvare sasampayuttesu avajjanadisu tattha tattheva matesu avasesassa tamkhananneva maranadhammassa javanassapi rajjana- dussanamuyhanavaseneva abhirati nama na yuttati evam tavakalikabhavavasena asammohasampajannam veditabbam. Apica khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapetam veditabbam. Ettha hi cakkhu ceva rupa ca rupakkhankho, dassanam vinnanakkhandho, tamsampayutta vedana vedanakkhandho, sanna sannakkhandho, phassadika sankharakkhandho. Evametesam pancannam khandhanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu cakkhvayatanam, rupam rupayatanam, dassanam manayatanam, vedanadayo sampayuttadhamma dhammayatanam. Evametesam catunnam ayatananam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu cakkhudhatu, rupam rupadhatu, dassanam cakkhuvinnanadhatu, tamsampayutta vedanadayo dhamma dhammadhatu. Evametasam catunnam dhatunam samavaye alokavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu nissayapaccayo, rupam arammanapaccayo, avajjanam anantarasamanantaraupanissayanatthivigatapaccayo, aloko upanissayapaccayo, vedanadayo @Footnote: 1 cha.Ma. ittarani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page177.

Sahajatapaccayo. 1- Evametesam paccayanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketiti evamettha khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapi asammohasampajannam veditabbam. Samminjite 2- pasariteti pabbanam 3- samminjanapasarane. Tattha cittavaseneva samminjanapasaranam akatva hatthapadanam samminjanapasaranapaccaya atthanattham parigganhitva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha hatthapade aticiram samminjetva 4- va pasaretva va thitassa khane khane vedana uppajjanti, cittam ekaggatam na labhati, kammatthanam paripatati, visesam nadhigacchati. Kale samminjentassa kale pasarentassa pana ta vedana nuppajjanti, cittam ekaggam hoti, kammatthanam nipphatim 5- gacchati, visesamadhigacchatiti evam atthanatthaparigganhanam veditabbam. Atthe pana satipi sappayasappayam parigganhitva sappayaparigganhanam sappayasappajannam. Tatrayam nayo:- mahacetiyangane kira daharabhikkhu sajjhayam ganhanti, tesam pitthipassesu daharabhikkhuniyo dhammam sunanti. Tatreko daharo hattham pasarento kayasamsaggam patva teneva karanena gihi jato. Aparo bhikkhu padam pasarento aggimhi pasaresi, atthim ahacca pado jhayi. Aparo vammike pasaresi, so asivisena dattho. Aparo civarakutidandake pasaresi, tam manisappo damsi. Tasma evarupe asappaye apasaretva sappaye pasaretabbam. Idamettha sappayasampajannam. Gocarasampajannam pana mahatheravatthuna dipetabbam:- mahathero kira divatthane nisinno antevasikehi saddhim kathayamano sahasa hattham samminjetva 6- puna yathatthane thapetva sanikam samminjesi, tam antevasika pucchimsu "kasma bhante sahasa hattham samminjetva puna yathatthane thapetva sanikam samminjayittha"ti. Yato @Footnote: 1 ka. sahajatadipaccayo. 2 cha.Ma. saminjite, evamuparipi. @3 Ma., i. sabbanam hatthapadanam. 4 cha.Ma., i. saminjetva. @5 cha.Ma., i. phatim. 6 cha.Ma. saminjetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page178.

Patthayaham avuso kammatthanam manasikatum araddho, na me kammatthanam muncitva attho samminjitapubbo, idani pana me tumhehi saddhim kathayamanena kammatthanam muncitva samminjito. Tasma puna yathatthane thapetva samminjesinti. Sadhu bhante bhikkhuna nama evarupena bhavitabbanti. Evametthapi kammatthanavijahanameva gocarasampajannanti veditabbam. Abbhantare atta nama koci samminjito va pasarito va natthi, vuttappakaracittakiriyavayodhatuvippharena pana suttakaddhanavasena daruyantassa hatthapadacalanam 1- viya samminjanapasaranam hotiti evam parijananam panettha asammohasampajannanti veditabbam. Sanghatipattacivaradharaneti ettha sanghaticivaranam nivasanaparupanavasena, pattassa bhikkhapatiggahanadivasena 2- paribhogo dharanam nama. Tattha sanghaticivaradharane tava nivasetva va parupitva va pindaya carato amisalabho "sitassa patighataya"ti adina nayena bhagavata vuttappakaroyeva attho attho nama. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Unhapakatikassa pana dubbalassa ca civaram sukhumam sappayam, sitalukassa ghanam dupatam. Viparitam asappayam. Yassa kassaci jinnam asappayameva, aggaladidanena hissa tam palibodhakaram hoti. Tatha patadukuladibhedam 3- lobhaniyacivaram. Tadisam hi aranne ekakassa nivasantarayakaram, jivitantarayakarancapi hoti. Nippariyayena pana yam nimittakammadimicchajivavasena uppannam, yancassa sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam asappayam. Viparitam sappayam. Tassa vasenettha sappayasampajannam kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci civaram parupanto nama natthi, vuttappakaracittakiriyavayodhatuvipphareneva pana civaraparupanam hoti. Tattha civarampi @Footnote: 1 cha.Ma. lalanam 2 Ma. bhikkhagahanadivasena, @3 cha.Ma. pattunnadukuladibhedam, Si. pattadukuladibhedam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page179.

Acetanam, kayopi acetano. Civaram na janati "maya kayo parupito"ti. Kayopi na janati "aham civarena parupito"ti. Dhatuyova dhatusamuham paticchadenti patapilotikaya potthakarupapaticchadane viya. Tasma neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam, na asundaram labhitva domanassam. Nagavammikacetiyarukkhadisu hi keci malagandhadhupavatthadihi 1- sakkaram karonti, keci guthamuttakaddamadandasatthappaharadihi asakkaram. Na tehi vammikarukkhadayo somanassam va domanassam va karonti, evameva neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam, nasundaram labhitva domanassanti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Pattadharanepi pattam sahasava aggahetva "imam gahetva pindaya caramano bhikkham labhissami"ti evam pattaggahanapaccaya patilabhitabbaatthavasena satthakasampajannam veditabbam. Kisassa dubbalasarirassa 2- pana garupatto asappayo, yassa kassaci catupancagandikahato dubbisodhaniyo asappayova. Duddhotapattopi na vattati, tam dhovantasseva cassa palibodho hoti. Manivannapatto pana lobhaniyo civare vuttanayeneva asappayo, nimittakammadivaseneva laddho pana yancassa sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, ayam ekantaasappayova. Viparito sappayo. Tassa vasenettha sappayasampajannam. Kammatthanavijahanavaseneva gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci pattam ganhanto natthi, vuttappakara- cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana pattaggahanam nama hoti. Tattha pattopi acetano, hatthapi acetana. Patto na janati "aham hatthehi gahito"ti. Hatthapi na jananti "patto amhehi gahito"ti. Dhatuyova dhatusamuham ganhanti sandasena aggivannapattaggahane viyati. Evam pavattapatisankhanavasenetka asammohasampajannam veditabbam. @Footnote: 1 cha.Ma. malagandhadhumavatthadihi 2 cha.Ma. kisadubbalasarirassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page180.

Apica yatha chinnahatthapade vanamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nilamakkhikasamparikinne anathasalayam nipanne 1- anathamanususe disva, ye dayaluka purisa, te tesam vanamattacolakani 2- ceva kapaladihi ca bhesajjani upanamenti. Tattha colakanipi kesanci sanhani kesanci thulani papunanti, bhesajjakapalakanipi kesanci susanthanani kesanci dusanthanani papunanti, na te tattha sumana va dummana va honti. Vanapaticchadanamatteneva hi colakena bhesajjapatiggahitamatteneva ca kapalakena tesam attho. Evameva yo pana bhikkhu 3- vanacolakam viya civaram bhesajjakapalakam viya ca pattam, kapale bhesajjamiva ca patte laddham bhikkham sallakkheti, ayam sanghatipattacivaradharane asammohasampajannena uttamasampajanakariti veditabbo. Asitadisu asiteti pindapatabhojane. Piteti yaguadipane. Khayiteti pitthakhajjakadikhadane. Sayiteti madhuphanitadisayane. Tattha "neva davaya"ti adina nayena vutto atthavidhopi attho attho nama. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Lukhapanitatittamadhuraadisu pana yena bhojanena yassa phasu na hoti, tam tassa asappayam. Yam pana nimittakammadivasena patiladdham, yancassa bhunjato akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam ekantaasappayameva. Viparitam sappayam. Tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci bhunjako natthi, vuttappakaracittakiriya- vayodhatuvipphareneva pattapatiggahanam nama hoti. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva hatthassa patte otaranam nama hoti. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopakaranam, alopauddharanam, 4- mukhavivarananca hoti, na koci kuncikaya, yantakena va hanukatthini vivarati. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva ca alopassa mukhe thapanam, @Footnote: 1 Si. nisinne 2 ka. vanapatacolakani, Si. vanapatacolakani @3 cha.Ma. yo bhikkhu, i. so bhikkhu. 4 cha.Ma. alopauddharanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page181.

Uparidantanam musalakiccasadhanam, hetthadantanam 1- udukkhalakiccasadhanam, jivhaya hatthakiccasadhananca hoti. Iti tattha aggajivhaya tanukakhelo mulajivhaya bahalakhelo makkheti. Tam hetthadantaudukkhale jivhahatthaparivattitam 2- khelodakena temitam uparidantamusalasancunnitam. Koci katacchuna va dabbiya va antopavesento nama natthi, vayodhatuyava pavisati. Pavittham pavittham koci palalasantharam 3- katva dharento nama natthi, vayodhatu vaseneva titthati. Thitam thitam koci uddhanam katva aggim jaletva pacanto nama natthi, tejodhatuyava paccati. 4- Pakkam pakkam koci dandakena va yatthiya va bahi niharako nama natthi, vayodhatuyeva niharati. Iti vayodhatu atiharati ca vitiharati ca dhareti ca parivatteti ca sancunneti ca visoseti ca niharati ca. Pathavidhatu dhareti ca parivatteti ca sancunneti ca visoseti ca. Apodhatu sineheti ca allattanca anupaleti. Tekhodhatu anto pavittham paripaceti. Akasadhatu anjaso hoti. Vinnanadhatu tattha tattha sammapayogamanvaya abhujatiti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Apica gamanato pariyesanato paribhogato asayato nidhanato aparipakkato paripakkato phalato nissandato ca sammakkhanatoti evam dasavidhapatikulabhavapaccavekkhanato- pettha asammohasampajannam veditabbam. Vittharakatha panettha visuddhimagge aharapatikulasannaniddesato gahetabba. Uccarapassavakammeti uccarassa ca passavassa ca karane. Tattha pattakale uccarapassavam akarontassa sakalasarirato seda muccanti, akkhini bhamanti, cittam na ekaggam hoti, anne ca roga uppajjanti. Karontassa pana sabbantam na hotiti ayamettha attho. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Atthane uccarapassavam karontassa pana apatti hoti, ayaso vaddhati, jivitantarayo hoti, patirupatthane karontassa sabbantam na hotiti @Footnote: 1 cha.Ma. hetthimadantanam 2 cha.Ma.... parivattakam @3 cha.Ma. palalasantharam 4 Ma. pacati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page182.

Idamettha sappayam. Tassa vasena sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva gocarasampannam veditabbam. Abbhantare atta nama uccarapassavakammam karonto natthi, cittakiriyavayodhatu vipphareneva pana uccarapassavakammam hoti. Yatha va pana pakke gande gandabhedena pubbalohitam akamataya nikkhamati. Yatha ca atibharita 1- udakabhajana udakabhajana udakam akamataya nikkhamati. Evam pakkasayamuttavatthisu sannicita uccarapassava vayuvegasamuppilita akamatayapi nikkhamanti. So panayam evam nikkhamanto uccarapassavo neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa, kevalam sariranissandova hoti. Yatha kim? yatha udakatumbato puranaudakam chaddentassa neva tam attano hoti na paresam, kevalam patijagganamattameva hoti. Evam pavattapatisankhanavasena ettha asammohasampajannam veditabbam. Gatadisu gateti gamane. Thiteti thane. Nisinneti nisajjayam. Sutteti sayane. Jagariteti jagarane. Bhasiteti kathane. Tunhibhaveti akathane. "gacchanto va gacchamiti pajanati, thito va thitomhiti pajanati, nisinno va nisinnomhiti pajanati, sayano va sayanomhiti pajajanati"ti imasmim hi sutte 2- addhanairiyapatha kathita, "abhikkante patikkante alokite vilokite samminjite pasarite"ti imasmim majjhima, "gate thite nisinne sutte jagarite"ti idha pana khuddakacunniyairiyapatha kathita. Tasma tesupi vuttanayeneva sampajanakarita veditabba. Tipitakamahasivatthero panaha:- yo ciram gantva va cankamitva va aparabhage thito iti patisancikkhati "cankamanakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam gate sampajanakari nama. Yo sajjhayam karonto panham va vissajjento kammatthanam va manasikaronto ciram thatva aparabhage nisinno iti patisancikkhati "thitakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam thite sampajanakari nama. @Footnote: 1 Ma. abhibharitaYu. 2 di.Ma. 10/375/249 mahasatipatthanasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page183.

Yo sajjhayadikaranavaseneva ciram nisiditva aparabhage utthaya iti patisancikkhati "nisinnakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam nisinne sampajanakari nama. Yo pana nipannako, sajjhayam va karonto kammatthanam va manasikaronto niddam okkamitva aparabhage utthaya iti patisancikkhati "sayanakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam sutte jagarite ca sampajanakari nama. Kiriyamayacittanam hi appavattam suttam nama, pavattam jagaritam nama. Yo pana bhasamano "ayam saddo nama otthe ca paticca dante ca paticca jivhanca paticca talunca paticca cittassa ca tadanurupam payogam paticca jayati"ti sato sampajano ca bhasati. Ciram va pana kalam sajjhayam va katva dhammam va kathetva kammatthanam va pavattetva panham va vissajjetva aparabhage tunhibhuto iti patisancikkhati "bhasitakale uppanna ruparupadhamma ettheva niruddha"ti. Ayam bhasite sampajanakari nama. Yo tunhibhuto ciram dhammam va kammatthanam va manasikatva aparabhage iti patisancikkhati "tunhibhutakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti. Upadayarupappavattiyam hi sati bhasati nama, asati tunhi bhavati namati. Ayam tunhibhave sampajanakari nama. Tayidam mahasivattherena vuttam asammohadhuram mahasatipatthanasutte 1- adhippetam. Imasmim pana samannaphale sabbampi catubbidham sampajannam labbhati. Tasma vuttanayeneva cettha, catunnam sampajannanam vasena sampajanakarita veditabba. Sampajanakariti ca sabbapadesu satisampayuttasseva sampajannassa vasena attho veditabbo. "satisampajannena samannagato"ti etassa hi padassa ayam vittharo. Vibhangappakarane pana "sato sampajano abhikkamati, sato sampajano patikkamati"ti 2- evam etani padani vibhattaneva. Evam kho maharajati evam satisampayuttassa sampajannassa vasena abhikkamadini pavattento satisampajannena samannagato nama hotiti attho. @Footnote: 1 di. maha. 10/372/248 Ma.mu. 12/105/77 2 abhi. vibhanga. 35/523/301

--------------------------------------------------------------------------------------------- page184.

Santosakatha [215] Idha maharaja bhikkhu santuttho hotiti etatha santutthoti itaritarapaccayasantosena samannagato. So panesa santoso dvadasavidho hoti. Seyyathidam? civare yathalabhasantoso, yathabalasantoso, yathasaruppasantosoti tividho. Evam pindapatadisu. Tassayam pabhedavannana. Idha bhikkhu civaram labhati sundaram va asundaram va. So teneva yapeti annam na pattheti, 1- labhantopi na ganhati. Ayamassa civare yathalabhasantoso. Atha ca pana pakatidubbalo va hoti, abadhabhibhuto va jarabhibhuto 2- va garucivaram parupanto kimalati. So sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva lahukena yapentopi santutthova hoti. Ayamassa civare yathabalasantoso. Aparo panitapaccayalabhi hoti. So pattacivaradinam 3- annataram mahagghapattacivaram 4- bahuni va pana pattacivarani 5- labhitva "idam theranam cirapabbajitanam, idam bahusustanam anurupam, idam gilananam, idam appalabhinam hotu"ti datva tesam puranacivaram gahetva 6- va sankarakutadito va pana anantakani 7- uccinitva tehi sanghatim katva dharentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva yapeti, annam na pattheti, 8- labhantopi na ganhati. Ayamassa pindapate yathalabhasantoso. Yo pana attano pakativiruddham va byadhiviruddham va pindapatam labhati, yenassa paribhuttena aphasu hoti, so sabhagassa bhikkhuno tam datva tassa hatthato sappayabhojanam bhunjitva samanadhammam karontopi santutthova hoti. Ayamassa pindapate yathabalasantoso. Aparo bahum panitam pindapatam labhati. So tam civaram viya theracirapabbajitabahussutaappalabhagilananam datva tesam va avasesakam 9- gahetva pindaya 9- va caritva, missakaharam bhunjantopi santutthova hoti. Ayamassa pindapate yathasaruppasantoso. @Footnote: 1 cha.Ma. pattheti. 2 cha.Ma. abadhajarabhibhuto va 3 cha.Ma. pattacivaradinam @4 cha.Ma. mahagghacivaram 5 cha.Ma. civarani. 6 cha.Ma. "gahetva"na dissati @7 cha.Ma. antakani 8 cha.Ma. pattheti 9-9 cha.Ma.,i. tesam va sesakam pindaYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page185.

Idha pana bhikkhu senasanam labhati manapam va amanapam va, so tena neva somanassam na domanassam uppadeti, antamaso tinasantharake napi yathaladdheneva tussati. Ayamassa senasane yathalabhasantoso. Yo pana attano pakativiruddham va byadhiviruddham va senasanam labhati, yatthassa vasato aphasu hoti, so tam sabhagassa bhikkhuno datva tassa santake sappayasenasane vasantopi santutthova hoti. Ayamassa senasane yathabalasantoso. Aparo mahapunno lenamandapakutagaradini bahuni panitasenasanani labhati. So tani civaram viya theracirapabbajitabahussutaappalabhagilananam datva yattha katthaci vasantopi santutthova hoti. Ayamassa senasane yathasaruppasantoso. Yo hi 1- "ukkatthasenasanam 2- nama pamadatthanam, tattha nisinnassa thinamiddham okkamati, niddabhibhutassa puna patibujjhato kamavitakka 3- patubhavanti"ti patisancikkhitva tadisam senasanam pattampi na sampaticchati. So tam patikkhipitva abbhokasarukkhamuladisu vasantopi santutthova hoti. Ayampi senasane yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati lukham va panitam va, so yam yam labhati, tena teneva tussati, annam na pattheti, 4- labhantopi na ganhati. Ayamassa gilanapaccaye yathalabhasantoso. Yo pana telena atthiko phanitam labhati, so tam sabhagassa bhikkhuno datva tassa hatthato telam gahetva, annadeva va pariyesitva bhesajjam labhantopi santutthova hoti. Ayamassa gilanapaccaye yathabalasantoso. Aparo mahapunno bahum telamadhuphanitadipanitabhesajjam labhati. So tam civaram viya theracirapabbajitabahussutaappalabhagilananam datva tesam abhatena yena kenaci yapentopi santutthova hoti. Yo pana ekasmim bhajane gomuttaharitakam 5- thapetva ekasmim catumadhuram "ganhahi bhante yadicchasi"ti vuccamano "sacassa tesu annatarenapi rogo vupasamati, atha gomuttaharitakam 5- nama buddhadihi vannitan"ti catumadhuram patikkhipitva gomuttaharitakeneva 6- bhesajjam karonto paramasantutthova hoti. Ayamassa gilanapaccaye yathasaruppasantoso. @Footnote: 1 cha.Ma., i. yopi, 2 cha.Ma. uttamasenasanam. 3 cha.Ma. papavitakka @4 cha.Ma. pattheti 5 cha.Ma., i. mugtaharitakam, 6 cha.Ma. muttaharitakeneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page186.

Imina pana dvadasavidhena itaritarapaccayasantosena samannagatassa bhikkhuno attha parikkhara vattanti:- tini civarani, patto, dantakatthacchedanavasi, eka suci, kayabandhanam, parissavananti. Vuttampi cetam "ticivaranca patto ca, vasi suci ca bandhanam. Parissavanena atthete, yuttayogassa bhikkhuno"ti. Te sabbe kayapariharikapi honti kucchipariharikapi honti. Katham? civaram Tava nivasetva parupitva ca vicaranakale kayam pariharati posetiti kayapariharikam hoti. Civarakannena udakam parissavetva pivanakeale, khaditabbaphalaphalaggahanakale ca kucchim pariharati posetiti kucchipariharikam hoti. Pattopi tena udakam uddharitva nhanakale kutiparibhandakaranakale ca kayaparihariko hoti, aharam gahetva bhunjanakale kucchiparihariko. Vasipi taya dantakatthacchedanakale mancapithanam angapadacivarakutidandakasajjanakale 1- ca kayapariharika hoti, ucchucchedananalikeraditacchanakale kucchipariharika hoti. 2- Sucipi civarasibbanakale kayapariharika hoti, puvam va phalam va vijjhitva khadanakale kucchipariharika. Kayabandhanam bandhitva vicaranakale kayapariharikam, ucchuadini bandhitva gahanakale kucchipariharikam. Parissavanam tena udakam parissavetva nhanakale senasanaparibhandakaranakale ca kayapariharikam, paniyapanaparissavanakale, 3- teneva tilatandulaputhukadini gahetva khadanakale ca kucchipariharikam. Ayam tava atthaparikkharikassa parikkharamatta. Navaparikkharikassa pana seyyam pavisantassa tatratthakam paccattharanam va kuncika va vattati. Dasaparikkharikassa nisidanam va cammakkhandam va vattati. Ekadasaparikkharikassa kattarayatthi va telanalika va vattati. Dvadasaparikkharikassa @Footnote: 1 Ma.....majjanakale. 2 cha.Ma., i. ayam patho na dissati. 3 cha.Ma. paniyapanaka...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page187.

Chattam va upahanam va vattati. Etesu ca atthaparikkharikova santuttho, itare asantuttha mahiccha dubbharati 1- na vattabba. Etepi hi appicchava santutthava subharava sallahukavuttinova. Bhagava pana nayidam suttam tesam vasena kathesi, atthaparikkharikassa vasena kathesi. So hi khuddakavasim ca sucim ca parissavane pakkhipitva pattassa anto thapetva pattam ansakute laggetva ticivare kayabandhanam 2- katva yathicchakam 3- sukham pakkamati. Patinivattetva gahetabbam namassa na hoti. Iti imassa bhikkhuno sallahukavuttitam dassento bhagava "santuttho hoti kayapariharikena civarena"ti adimaha. Tattha kayapariharikenati kayapariharana- mattakena. Kucchipariharikenati kucchipariharanamattakena. Samadayeva pakkamiti tam atthaparikkharamattakam sabbam gahetvava kayapatibaddham katvava gacchati. "mama viharo parivenam upatthako"ti asango 4- va bandho va na hoti. So jiyamutto saro viya, yutha apakkamanto mattahatthi 5- viya ca icchiticchitam senasanam vanasandam rukkhamulam vanapabbharam paribhunjanto ekova titthati, ekova nisidati. Sabbiriyapathesu eko adutiyo. "catuddiso appatigho ca hoti santussamano itaritarena parissayanam sahita achambhi, eko care khaggavisanakappo"ti. 6- Evam vannitam khaggavisanakappatam apajjati. Idani tamattham upamaya sadhento "seyyathapi"ti adimaha. Tattha pakkhi sakunoti pakkhayutto sakuno. Detiti uppatati. Ayam panettha sankhepattho:- sakuna nama "asukasmim padese rukkho paripakkaphalo"ti natva nanadisahi agantva nakhapattatundadihi 7- tassa phalani vijjhanta vitudanta 8- khadanti. "idam ajjatanaya, idam svatanaya bhavissati"ti tesam na hoti. Phale pana khine @Footnote: 1 cha.Ma.,i. mahabharati. 2 cha.Ma. ticivaram kayapatibaddham 3 cha.Ma., Si.,i. yenicchakam @4 i. sasango 5 cha.Ma. madahatthi. 6 khu.su. 25/42/343 khaggavisanasutta 7 Si. @nakhapakkhatundadihi. Ma. nakhamukhatundadihi 8 cha.Ma.,Si. vidhunanta, i. vidhunanta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page188.

Neva rukkhassa arakkham thapenti, na tattha pattam va nakham va tundam va thapenti, athakho tasmim rukkhe anapekkha hutva, yo yam yam 1- disabhagam icchati, so tena tena 1- sapattabharova uppatitva gacchati, evameva ayam bhikkhu nissango nirapekkho yenakamam pakkamati 2- tena vuttam "samadayeva pakkami"ti. Nivaranappahanakatha [216] "so imina ca"ti adina kim dasseti? arannavasassa paccayasampattim dasseti. Yassa hi ime cattaro paccaya natthi, tassa arannavaso na ijjhati. Tiracchanagatehi va vanacarakehi va saddhim vattabbatam apajjati. Aranne adhivattha devata "kim evarupassa papabhikkhuno arannavasena"ti bheravasaddam saventi, hatthehi sisam paharitva palayanakaram karonti. "asuko bhikkhu arannam pavisitva idancidanca papakammam akasi"ti ayaso pattharati. Yassa panete cattaro paccaya atthi, tassa arannavaso ijjhati. So hi attano silam paccavekkhanto kinci kalakam va tilakam va apassanto pitim uppadetva tam khayavayato sammasanto ariyabhumim okkamati. Aranne adhivattha devata attamana vannam bhananti. Imassa 3- udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthariko hoti. Tattha vivittanti sunnam, appasaddam appanigghosanti attho. Etadeva hi sandhaya vibhange 4- "vivittanti santike cepi senasanam hoti, tanca anakinnam gahatthehipi pabbajitehipi. Tena tam vivittan"ti vuttam. Seti ceva asati ca etthati senasanam, mancapithadinametam adhivacanam. Tenaha "senasananti mancopi senasanam. Pithampi. Bhisipi. Bibbohanampi. Viharopi. Addhayogopi. Pasadopi. Hammiyampi. Guhapi. Attopi. Malopi. Lenampi. Velugumbopi. Rukkhamulampi. Mandapopi senasanam yattha va pana bhikkhu patikkamanti, sabbametam senasananti. 5- Apica "viharo addhayogo pasado hammiyam guha"ti idam viharasenasanam nama. "manco pitham bhisi bibbohanan"ti idam mancapithasenasanam @Footnote: 1-1 cha.Ma., i. ayam patho na dissati. 2 ka. pakkamanto 3 cha.Ma. itissa @4 abhi. vibhanga. 35/526/302 5 abhi. vibhanga. 35/527/302

--------------------------------------------------------------------------------------------- page189.

Nama. "cimilika cammakkhando tinasantharo pannasantharo"ti idam santhatasenasanam nama. "yattha va pana bhikkhu patikkamanti"ti idam okasasenasanam namati evam catubbidham senasanam hoti, tam sabbam senasanaggahanena sangahitameva. Idamassa pana sakunasadisassa catuddisassa bhikkhuno anucchavikam. Senasanam dassento "arannam rukkhamulan"ti adimaha. Tattha arannanti "nikkhamitva bahi indakhila, sabbametam arannan"ti 1- idam bhikkhuninam vasena agatam. "arannakannama senasanam pancadhanusatikam pacchiman"ti 2- idampana imassa bhikkhuno anurupam. Tassa lakkhanam visuddhimagge dhutanganiddese vuttam. Rukkhamulanti yam kinci sandacchayam 3- vivittam rukkhamulam. Pabbatanti selam. Tattha hi udakasondisu udakakiccam katva sitaya rukkhacchayaya nisinnassa nanadisasu khayamanasu sitena vatena vijiyamanassa cittam ekaggam hoti. kandaranti kam vuccati udakam, tena daritam, udakena bhinnam pabbatappadesam yam "naditumban"tipi "nadikujajan"tipi 4- vadanti. Tattha hi rajatapatasadisa 5- valika honti, matthake manivitanam viya vanagahanam manikhandhasadisam udakam sandati, evarupam kandaram oruyha paniyam pivitva gattani sitani 6- katva valikam ussapetva pamsukulacivaram pannapetva nisinnassa samanadhammam karoto cittam ekaggam hoti. Giriguhanti dvinnam pabbatanam antaram, ekasmimyeva va umangasadisam 7- mahavivaram. Susanalakkhanam visuddhimagge vuttam. Vanapatthanti gamantam atikkamitva manussanam anupacaratthanam, yattha na kasanti na vapanti, tenevaha "vanapatthanti duranametam senasananam adhivacanan"tiadi. 8- Abbhokasanti acchannam. Akankhamano panettha civarakutim katva vasati. Palasapunjanti palasarasi. Mahapalasapunjato hi palasam nikkaddhitva pabbharalenasadise alaye karonti, gacchagumbadinam hi upari palasam pakkhipitva hettha nisinna samanadhammam karonti. Tam sandhaya 9- vuttam. @Footnote: 1 abhi. vibhanaga. 35/529/302 2 vinaYu. mahavibhanga. 2/654/97 3 Ma. santacchayam @4 cha.Ma. nadikunjantipi 5 cha.Ma. rajatapattasadisa 6 Si. sitim @7 cha.Ma. umaggasadisam 8 abhi. vibhanga. 35/531/303 9 cha.Ma. sandhayetam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page190.

Pacchabhattanti bhattassa pacchato. Pindapatapatikkantoti pindapatapariyesanato patikkanto. Pallankanti samantato urubaddhasanam. Abhujitvati bandhitva. Ujum kayam panidhayati uparimam sariram ujukam thapetva attharasa pitthikantakatthike 1- kotiya kotim patipadetva. Evanhi nisinnassa cammamamsanharuni na panamanti. Athassa ya tesam panamanappaccaya khane khane vedana uppajjeyyum, ta na uppajjanti. Tasu anuppajjamanasu cittam ekaggam hoti, kammatthanam na paripatati, vuddhim phatim vepullam upagacchati. Parimukham satim upatathapetvati kammatthanabhimukham satim thapetva, mukhasamipe va katvati attho. Teneva vibhange vuttam "ayam sati upatthita hoti supatitthita 2- nasikagge va mukhanimitte va, tena vuccati parimukham satim upatthapetva"ti 3- athava pariti pariggahattho. Mukhanti niyyanattho. Satiti upatthanattho. Tena vuccati parimukham satin"ti evam patisambhidayam 4- vuttanayena cettha attho datthabbo. Tatrayam sankhepo "pariggahitam niyyanam satim katva"ti. [217] Abhijjham loketi ettha lujjanapalujjanatthena pancupadanakkhandha loko, tasma pancasu upadanakkhandhesu ragam pahaya kamacchandam vikkhambhetvati ayamettha attho. Vigatabhijjhenati vikkhambhanavasena pahinatta vigatabhijjhena, na cakkhuvinnanasadisenati attho. Abhijjhaya cittam parisodhetiti abhijjhato cittam parimoceti. Yatha tam sa muncati ceva, muncitva ca na puna ganhati, evam karotiti attho. Byapadapadosam pahayati adisupi eseva nayo. Byapajjati imina cittam putikummasadayo viya purimapakatim pajahatiti 5- byapado. Vikarapattiya padussati, param va paduseti vinasetiti padoso. Ubhayam cetam 6- kodhassevadhivacanam, thinam cittagelannam, middham cetasikagelannam, thinanca middhanca thinamiddham. Alokasanniti rattimpi divapi ditthalokasanjananasamatthataya vigatanivaranataya parisuddhaya sannaya samannagato. Sato sampajanoti satiya ca @Footnote: 1 cha.Ma.,Si.,i. pitthikantake 2 cha.Ma. supatthita 3 abhi. vi. 35/537/304 @4 khu.pati. 31/388/264 5 cha.Ma. vijahatiti i.,Si. jahatiti. 6 cha.Ma., i ubhayametam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page191.

Nanena ca samannagato. Idam ubhayam alokasannaya upakaratta vuttam. Uddhaccanca kukkuccanca uddhaccakukkuccam. Tinnavicikicchoti vicikiccham taritva atikkamitva thito. "kathamidam kathamidan"ti evam nappavtatiti akathankathi. Kusalesu dhammesuti anavajjesu dhammesu. "ime nu kho kusala, kathamime kusala"ti evam na vicikicchati, na kankhatiti attho. Ayamettha sankhePo. Imesu pana nivaranesu vacanatthalakkhanadibhedato yam vattabbam siya, tam sabbam visuddhimagge vuttam. [218] Ya panayam "seyyathapi maharaja"ti upama vutta. Tattha. Inam adayati vuddhiya dhanam gahetva. Byantikareyyati vigatantam kareyya, yatha tesam kakanikamattopi pariyanto nama navasissati, evam kareyya, sabbaso patiniyyadeyyati attho. Tatonidananti ananyanidanam. 1- So hi "ananomhi"ti avajjento balavapamojjam labhati, somanassam adhigacchatiti, tena vuttam "labhetha pamojjam, adhigaccheyya somanassan"ti. [219] Visabhagavedanuppattiya kakaceneva catuiriyapatham 2- chindanto abadhatiti abadho, svassa atthiti abadhiko. tamsamutthanena dukkhena dukkhito. Adhimattagilanoti balhagilano. Nacchadeyyati adhimattabyadhiparetataya na rucceyya. Balamattati balameva, balancassa kaye na bhaveyyati attho. Tatonidananti arogyanidanam. Tassa hi "arogomhi"ti avajjayato tadubhayam hoti. Tena vuttam "labhetha pamojjam, adhigaccheyya somanassan"ti, [220] Na cassa kinci bhoganam vayoti kakanikamattampi bhoganam vayo na bhaveyya. Tatonidananti bandhanamokkhanidanam. Sesam vuttanayeneva sabbapadesu yojetabbam. [221-222] Anattadhinoti na attani adhino, attano ruciya kinci katum na labhati. Paradhinoti paresu adhino parasseva ruciya pavattati. Na yena kamangamoti yena disabhagenassa gantukamata 3- hoti, iccha upapajjati gamanaya, tena gantum na labhati. Dasabyati dasabhava. Bhujissoti attano @Footnote: 1 cha.Ma. ananyanidanam. 2 Ma. sabbiriyapatham. 3 Ma. gantukamo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page192.

Santako. Tatonidananti bhujissanidanam. Kantaraddhanamagganti kantaram addhanamaggam, nirudakam dighamagganti attho. Tatonidananti khemantabhuminidanam. [223] Ime panca nivarane appahineti ettha bhagava appahinakamacchandanivaranam inasadisam, sesani rogadisadisani katva dasseti. Tatrayam sadisata:- yo hi paresam inam gahetva vinaseti, so tehi "inam dehi"ti vuccamanopi pharusam vuccamanopi bajjhamanopi vadhiyamanopi kinci patippharitum 1- na sakkoti, sabbam titikkhati. Titikkhakaranam hissa tam inam hoti. Evameva yo yamhi kamacchandena rajjati, tanhagahanena 2- tam vatthum ganhati, so tena pharusam vuccamanopi bajjhamanopi vadhiyamanopi sabbam titikkhati, titikkhakaranam hissa so kamacchando hoti, gharasamikehi vadhiyamananam itthinam viyati evam inam viya kamacchando datthabbo. Yatha pana pittarogaturo madhusakkaradisupi dinnesu pittarogaturataya tesam rasam na vindati, "tittakam tittakan"ti uggiratiyeva, evameva byapannacitto hitakamehi acariyupajjhayehi appamattakampi ovadiyamano ovadam na ganhati, "ativiya tumhe upaddavetha"ti adini vatva vibbhamati. Pittarogaturataya so puriso madhusakkaradirasam 3- viya kodhaturataya jhanasukhadibhedam sasanarasam na vindatiti evam rogo viya byapado datthabbo. Yatha pana nakkhattadivase bandhanagare baddho puriso nakkhattassa neva adim na majjham na pariyosanam passati. So dutiyadivase mutto "aho hiyyo nakkhattam manapam ahosi, 4- aho naccam aho gitan"ti adini sutvapi pativacanam na deti. Kim karana? nakkhattassa ananubhutatta, evameva thinamiddhabhibhuto bhikkhu vicittanayepi dhammassavane pavattamane neva tassa adim na majjham na pariyosanam janati. Sopi utthite dhammassavane "aho dhammassavanam, aho karanam, aho upama"ti dhammassavanassa vannam bhasamananam sutvapi pativacanam na deti. Kim karana? thinamiddhavasena dhammakathaya ananubhutatta. Evam bandhanagaram viya thinamiddham datthabbam. @Footnote: 1 cha.Ma. patibahitum 2 cha.Ma. tanhasahagatena @3 cha.Ma. madhusakkaradinam 4 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page193.

Yatha pana nakkhattam kilantopi daso "idam nama accayikam karaniyam atthi, sigham tattha gacchahi. No ce gacchasi, hatthapadam va te chindami, kannanasam va"ti vutto 1- so sigham gacchatiyeva. So nakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavitum na labhati, kasma? paradhinataya, evameva vinaye apakatannuna bhikkhuna 2- vivekatthaya arannam pavitthenapi kismincideva antamaso kappiyamamsepi akappiyamamsasannaya uppannaya vivekam pahaya silaparisodhanattham vinayadharassa santikam gantabbam hoti, vivekasukham anubhavitum na labhati. Kasma? uddhaccakukkuccabhibhutabhavayati. Evam dasabyam viya uddhaccakukkuccam Datthabbam. Yatha pana kantaraddhanamaggam patipanno puriso corehi manussanam vilumpamanokasam 3- hatokasam ca disva dandakasaddenapi sakunasaddenapi "cora agata"ti ussankitaparisankitova hoti, gacchatipi titthatipi nivattatipi, gatatthanato agatatthanameva bahutaram hoti. So kicchena kasirena khemantabhumim papunati va na va papunati. Evameva yassa atthasu thanesu vicikiccha uppanna hoti, so buddho nu kho, "na nukho buddho"ti adina nayena vicikicchanto adhimuccitva saddhaya ganhitum na sakkoti. Asakkonto maggam va phalam va na papunatiti iti yatha kantaraddhanamagge "cora atthi natthi"ti punappunam asappanaparisappanam apariyogahanam chambhitattam cittassa uppadento khemantappattiya antarayam karoti, evam vicikicchapi "buddho nukho na buddho"ti adina nayena punappunam asappanaparisappanam apariyogahanam chambhitattam cittassa uppadayamana ariyabhumippattiya antarayam karotiti kantaraddhanamaggo viya vicikiccha datthabba. [224] Imani "seyyathapi maharaja ananyan"ti ettha bhagava pahinakamacchandanivaranam ananyasadisam, sesani arogyadisadisani katva dasseti. Tatrayam sadisata. Yatha hi puriso inam adaya kammantam 4- payojetva samiddhatam patto "idam inam nama palibodhamulan"ti cintetva savaddhikam inam niyyadetva pannam phalapeyya, athassa tato patthaya neva koci dutam peseti, na pannam. @Footnote: 1 Si. vutte 2 cha.Ma.,Si.,i. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. viluttokasam @4 cha.Ma. kammante

--------------------------------------------------------------------------------------------- page194.

So inasamike disvapi sace icchati, asana utthahati, no ce, na utthahati. Kasma? tehi saddhim nillepataya alaggataya. Evameva bhikkhu "ayam kamacchando Nama palibodhamulan"ti cintetva cha dhamme bhavetva kamacchandanivaranam pajahati. Te pana cha dhamme mahasatipatathane vannayissama. Tassevam pahinakamacchandassa yatha inamuttassa purisassa inasamike disva neva bhayam na chambhitattam hoti, evameva paravatthumhi neva sango na baddho hoti. Dibbanipi rupani passato kileso na samudacarati. Tasma bhagava ananyamiva kamacchandappahanam aha. Yatha pana so pittarogaturo puriso bhesajjakiriyaya tam rogam vupasametva tato patthaya madhusakkaradinam rasam vindati, evameva bhikkhu "ayam byapado nama anatthakaro"ti cha dhamme bhavetva byapadanivaranampajahati. Sabbanivaranesu cha dhamme mahasatipatathaneyeva vannayissama. Na kevalanca teyeva, yepi thinamiddhadinam pahanaya bhavetabba. Tepi sabbe tattheva vannayissama. So evam pahinabyapado, yatha pittarogavimutto puriso madhusakkaradinam rasam sampiyayamano patisevati, evameva acarapannattiadini sikkhapadani sirasa sampaticchitva sampiyayamano sikkhati. Tasma bhagava arogyamiva byapadappahanam aha. Yatha so nakkhattadivase bandhanagaram pavesitapuriso aparasmim nakkhattadivase "pubbepi aham pamadadosena baddho, tena tam nakkhattam nanubhavim, idani appamatto bhavissami"ti yathassa paccatthika okasam na labhanti, evam appamatto hutva nakkhattam anubhavitva "aho nakkhattam, aho nakkhattan"ti udanam udanesi, evameva bhikkhu "idam thinamiddham nama mahaanatthakaran"ti cha dhamme bhavetva thinamiddhanivaranam pajahati. So evam pahinathinamiddho, yatha bandhana mutto puriso sattahampi nakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavati, evameva dhammanakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavanto saha patisambhidahi arahattam papunati. Tasma bhagava bandhana mokkhamiva thinamiddhappahanam aha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page195.

Yatha pana daso kancideva mittam upanissaya samikanam dhanam datva attanam bhujissam katva tato patthaya yam icchati, tam karoti, evameva bhikkhu "idam uddhaccakukkuccam nama mahaanatthakaran"ti cha dhamme bhavetva uddhaccakukkuccam pajahati. So evam pahinuddhaccakukkucco, yatha bhujisso puriso yam icchati, tam karoti, yam na icchati, tam na karoti, na tam koci balakkarena tato nivatteti, evameva yathasukham nekkhammapatipadam patipajjati. Na tam uddhaccakukkuccam balakkarena tato nivatteti. Tasma bhagava bhujissam viya uddhaccakukkuccappahanam aha. Yatha balava puriso hatthasaram gahetva sajjavudho saparivaro kantaram patipajjeyya, tam cora durato disva palayeyyum. So sotthina tam kantaram nittharitva khemantam patto hatthatuttho assa, evameva bhikkhu "ayam vicikiccha nama mahaanatthakarika"ti cha dhamme bhavetva vicikiccham pajahati. So evam pahinavicikiccho, yatha balava puriso sajjavudho saparivaro nibbhayo core tinam viya aganetva sotthina nikkhamitva khemantam bhumim papunati, evameva bhikkhu duccaritakantaram nittharitva paramam khemantabhumim amatamahanibbanam papunati. Tasma bhagava khemantabhumim viya vicikicchappahanam aha. [225] Pamojjam jayatiti tutthakaro jayati. Pamuditassa piti jayatiti tutthassa sakalasariram khobhayamana piti jayati. Pitimanassa kayo passambhatiti pitisampayuttacittassa puggalassa namakayo passambhati, vigatadaratho hoti. Sukham vedetiti kayikampi cetasikampi sukham vedayati. Cittam samadhiyatiti imina nekkhammasukhena sukhitassa upacaravasenapi appanavasenapi cittam samadhiyati. Pathamajjhanathatha [226] So vivicceva kamehi .pe. Pathamam jhanam upasampajja viharatitiadi pana upacarasamadhina samahite citte uparivisesadassanattham appanasamadhina samahite citte tassa samadhino pabhedadassanattham vuttanti veditabbam. Imameva kayanti imam karajakayam. Abhisandetiti temeti sneheti, sabbattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page196.

Pavattapitisukham karoti. parisandetiti samantato sandeti. 1- Paripuretiti vayuna bhastam viya pureti. Parippharatiti samantato pharati. 2- Sabbavato kayassati assa bhikkhuno sabbakotthasavato kayassa kinci upadinnakasantatipavattitthane chavimamsalohitanugatam anumattampi thanam pathamajjhanasukhena apphutam nama na hoti. [227] Dakkhoti cheko patibalo nhaniyacunanani katum ceva payojetunca sandetunca. 3- Kamsathaleti yena kenaci lohena katabhajane. Mattikabhajanam pana thiram na hoti, sandentassa 4- bhijjati. Tasma tam na dasseti. Paripphosakam paripphosakanti sincitva sincitva. Sandeyyati vamahatthena kamsathalam gahetva dakkhinahatthena pamanayuttam udakam sincitva sincitva parimaddanto pindam kareyya. Snehanugatati udakasinehena anugata. Snehaparetati udakasinehena pariggahita. 5- Santarabahirati saddhim antopadesena ceva bahipadesena ca sabbatthakameva ca udakasnehena phutati attho. Na ca paggharatiti 6- na ca bindum bindum udakam paggharati, sakka hoti. Hatthenapi. Dvihipi tihipi angulihi gahetum ovattitayapi katunti attho. Dutiyajjhanakatha [229] Dutiyajjhanasukhupamayam ubbhitodakoti ubbhinnaudako, na hettha ubbhijjitva uggacchanakaudako, antoyeva pana uppajjanakaudakoti attho. Ayamukhanti agamanamaggo. Devoti megho. Kalena kalanti kale kale, anvaddhamasam va anudasaham vati attho. Dharanti vutthim. Anuppaveccheyyati na anuppaveseyya, 7- na vasseyyati attho. Sita varidhara ubbhijjitvati sita varidhara tam rahadam purayamanam ubbhijjitva. Hettha uggacchanakaudakanhi uggantva uggantva bhijjantam udakam khobheti, catuhi disahi pavisanakaudakam puranapannatinakatthadandakadihi udakam khobheti, vutthiudakam dharanipatapubbulakehi udakam khobheti, sannisinnameva pana hutva iddhinimmitamiva uppajjamanam udakam imam @Footnote: 1 ka. sanneti 2 cha.Ma., i. phusati. 3 ka. sannetunca. @4 ka. sannentassa, sanneyYu. 5 cha.Ma., i. parigata. 6 cha.Ma. paggharaniti @7 cha.Ma., i. na ca paveseyYu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page197.

Padesam pharati, imam padesam na pharatiti natthi, tena aphutokaso nama na hotiti. Tattha rahado viya karajakayo, udakam viya dutiyajjhanasukham. Sesam purimanayeneva veditabbam. Tatiyajjhanakatha [231] Tatiyajjhanasukhupamayam uppalani ettha santiti uppalini. Sesapadadvayepeseva nayo. Ettha ca setarattaniluppalesu 1- yamkinci uppalam uppalameva, unakasatapattam pundarikam, satapattam padumam. Pattaniyamam va vinapi setam padumam, rattam pundarikanti ayamettha vinicchayo. Udakanuggataniti udakato na uggatani. Antonimuggaposiniti 2- udakatalassa anto nimugganiyeva hutva posinti 3- vaddhantiti 4- attho. Sesam purimanayeneva veditabbam. Catutthajjhanakatha [232-233] Catutthajjhanasukhupamayam parisuddhena cetasa pariyodatenati ettha nirupakkilesatthena parisuddham, pabhassaratthena pariyodatanti veditabbam. Odatena vatthenati idam utupharanattham vuttam. Kilitthavatthena hi utupharanam na hoti, tamkhanam dhotaparisuddhena utupharanam balavam hoti. Imissa hi upamaya vattham viya karajakayo, utupharanam viya catutjjhanasukham. Tasma, yatha sunhatassa purisassa parisuddham vattham sasisam parupitva, nisinnassa sarirato utu sabbameva vattham pharati, na koci vatthassa aphutokaso hoti, evam catutthajjhanasukhena bhikkhuno karajakayassa na koci okaso aphuto hotiti evamettha attho datthabbo. Imesam pana catunnam jhananam anupadavannana ca bhavananayo ca visuddhimagge vuttoti idha na vittharito. Ettavata cesa rupajjhanalabhi yeva na arupajjhanalabhiti veditabbo. Na hi atthasu samapattisu cuddasahakarehi vasibhavam 5- vina upari abhinnadhigamo hoti. paliyam pana rupajjhananiyeva agatani, arupajjhanani aharitva kathetabbani. @Footnote: 1 cha.Ma.....nilesu 2 cha.Ma. antonimuggasiniti 3 cha.Ma. posini @4 cha.Ma. vaddhiniti 5 cha.Ma. cinnavasibhavam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page198.

Vipassanananakatha (1) [234] So evam samahite citte .pe. Anenjappatteti so cudadasahakarehi atthasu samapattisu cinnavasibhavo bhikkhuti dasseti. Sesamettha visuddhimagge vuttanayeneva veditabbam. Nanadassanaya cittam abhiniharatiti ettha nanadassanti maggananampi vuccati phalananampi, sabbannutananampi, paccavekkhanananampi, vipassanananampi. "kinnukho avuso nanadassanavisuddhattham bhagavati brahcariyam vussati"ti 1- hi ettha maggananam nanadassanti vuttam. "ayamanno uttarimanussadhammo alamariyananadassanaviseso adhigato phasuviharo"ti 2- ettha phalananam. "bhagavatopi kho nanadassanam `udapadi sattahakalakato alaro kalamo"ti 3- ettha sabbannutananam. "nananca pana me dassanam udapadi akuppa me vimutti, ayamantima jati"ti 4- ettha paccavekkhanananam. Idha pana "nanadassanaya cittan"ti idam vipassanananam "nanadassanan"ti vuttam 5- abhiniharatiti vipassanananassa nibbattanatthaya tanninnam tapponam tappabbharam karoti. Rupiti adinam attho vuttoyeva. Odanakummasupacayoti odanena ceva kummasena ca upacito vaddhito. Aniccucchadanaparimaddanabhedanaviddhamsanadhammoti hutva abhavatthena aniccadhammo, duggandhavighatatthaya tanuvilepanena ucchadanadhammo, angapaccangabadhavinodanatthaya khuddakasambahanena parimaddanadhammo, daharakale va urusu sayapetva gabbhavasena dussanthitanam vinamitanam 6- tesam tesam anganam santhanasampadanattham anjanapilanadivasena 7- parimaddanadhammo. Evam pariharitopi bhedanaviddhamsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evamsabhavoti attho. Tattha rupi catummahabhutikotiadisu chahi padehi samudayo kathito, aniccapadena saddhim pacchimehi dvihi atthangamo. Ettha nissitam ettha patibaddhanti ettha catummahabhutike kaye nissitanca patibaddhanca. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/257/217 rathavinitasutta 2 Ma.mu. 12/328/291 culagosinagasutta @3 vi. mahavagga 4/10/10 4 vinaYu. mahavagga 4/16/15 5 cha.Ma. vuttanti @6 cha.Ma. ayam patho na dissati. 7 cha.Ma. anchana....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page199.

[235] Subhoti sundaro. Jatimati parisuddhakarasamutthito. Suparikammakatoti sutthu kataparikammo apanitapasanasakkharo. Acchoti tanucchavi. Vippasannoti sutthu pasanno. Sabbakarasampannoti dhovanadihi sabbehi akarehi sampanno. Nilantiadihi vannasampattim dasseti. Tadisam hi avutam pakatam hoti. Evamevakhoti ettha evam upamasamsandanam 1- veditabbam. Mani viya hi karajakayo, avutasuttam viya vipassanananam, cakkhuma puriso viya vipassanalabhi bhikkhu, hatthe karitva paccavekkhato "ayam kho mani"ti manino avibhutakalo viya vipassanananam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno catummahabhutikakayassa avibhutakalo, "tatridam suttam avutan"ti suttassavibhutakalo viya vipassanananam niharitva nisinnassa bhikkhuno tadarammananam phassapancamakanam va sabbacittacetasikanam va vipassanananasseva va avibhutakalo. Idanca vipassanananam magganananantaram. Evam santepi, yasma abhinnavare araddhe etassa antaravaro natthi, tasma idheva dassitam. Yasma ca aniccadivasena akatasammasanassa dibbaya sotadhatuya bheravasaddam sunato, pubbenivasanussatiya bherave khandhe anussarato, dibbena cakkhuna bheravarupam passato bhayasantaso uppajjati, na aniccadivasena katasammasanassa. Tasma abhinnam pattassa bhayavinodanahetusampadanatthampi idam idheva dassitam. Apica yasma vipassanasukham nametam maggaphalasukhasampadakam patiyekkam sanditthikam samannaphalam. Tasmapi aditova idam idha dassitanti veditabbam. Manomayiddhinanakatha (2) [236-237] Manomayanti manena nibbattitam. Sabbangapaccanganti sabbehi angehi ca paccangehi ca samannagatam. Ahinindriyanti santhanavasena avikalindriyam. Iddhimata nimmitarupam hi sace iddhima odato, tampi odatam. Sace aviddhakanno, tampi aviddhakannanti evam sabbakarehi tena sadisameva @Footnote: 1 Ma. upamasampadanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page200.

Hoti. Munjamha isikantiadi upamattayampi hi sadisabhavadassanatthameva vuttam. Munjasadisaeva hi tassa anto isika hoti. Kosisadisoyeva asi, vattaya kosiya vattam asimeva pakkhipanti, patthataya patthatam. Karandati idampi ahikancukassa namam, na vilivakarandakassa ahikancuko hi ahina sadisova hoti. Tattha kincapi "puriso ahim karanda uddhareyya"ti hatthena uddharamano viya dassito, athakho cittenevassa uddharanam veditabbam. Ayam hi ahi nama sajatiyam thito, katthantaram va rukkhantaram va nissaya, tacato sariranikkaddhanapayogasankhatena thamena, sariram khadamanam 1- viya puranatacam jigucchantoti imehi catuhi karanehi sayameva kancukam pajahati, na sakka tato annena uddharitum, tasma cittena uddharanam sandhaya idam vuttanti veditabbam. Iti munajadisadisam imassa bhikkhuno sariram, isikadisadisam nimmitarupanti idamettha opammasamsandanam. Nimmanavidhanam panettha parato ca idadhividhadipancaabhinnakatha sabbakarena visuddhimagge vittharitati tattha vuttanayeneva veditabba. Upamamattameva hi idha adhikam. Iddhividhananakatha (3-7) [239] Tattha chekakumbhakaradayo viya iddhividhananalabhi bhikkhu datthabbo, suparikammakatamattikadayo viya iddhividhananam datthabbam, icchaticchitabhajanavikatiadikaranam viya tassa bhikkhuno vikubbanam datthabbam. [241] Dibbasotadhatuupamayam yasma kantaraddhanamaggo sasanko hoti sappatibhayo. Tattha ussankitaparisankitena ayam bherisaddo, ayam mudingasaddoti na sakka vavatthapetum, tasma kantaraggahanam akatva khemamaggam dassento "addhanamaggapatipanno"ti aha. Appatibhayam hi khemamaggam sise satakam katva sanikam patipanno vuttappakare sadde sukham vavatthapeti. Tassa vasena tesam tesam saddanam avibhutakalo viya yogino durasantikabhedanam dibbanam ceva manusakananca saddanam avibhutakalo datthabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. khadayamano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page201.

[243] Cetopariyananupamayam:- daharoti taruno. Yuvagi yobbanena samannagato. Mandanajatikoti yuvapi samano na alasiyo na kilitthavatthasariro. Athakho mandanapakatiko, divasassa dve tayo vare nhayitva suddhavatthaparidahanaalankarakaranasilota attho. Sakanikanti kalatilakavanamukhadulipilakadinam 1- annatarena sadosam. Tattha yatha tassa mukhanimittam paccavekkhato mukhe doso pakato hoti, evam cetopariyananaya cittam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno paresam solasavidham cittam pakatam hotiti veditabbam. [245] Pubbenivasananupamayam:- tamdivasam katakiriya pakata hotiti tamdivasam gatagamattayameva gahitam. Tattha gamattayagatapuriso viya pubbenivasananalabhi datthabbo, tayo gama viya tayo bhava datthabba, tassa purisassa tisu gamesu tamdivasam katakiriyaya avibhavo viya pubbenivasaya cittam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno tisu bhavesu katakiriyaya pakatabhavo datthabbo. [247] Dibbacakkhupamayam:- vithim sancaranteti aparaparamsancarante. "vitham carante"tipi 2- patho, ayamevattho. Tattha nagaramajjhe singhatakamhi pasado viya imassa bhikkhuno karajakayo datthabbo, pasade thito cakkhuma puriso viya ayameva dibbacakkhum patva thito bhikkhu, geham pavisanta viya patisandhivasena matukucchiyam pavisanta, geha nikkhamanta viya matu kucchito nikkhamanta, rathikaya vithim sancaranta viya aparaparam sancaranakasatta, purato abbhokasatthane majjhe singhatake nisinna viya tisu bhavesu tattha tattha nibbattasatta, pasadatale thitapurisassa tesam manussanam avibhutakalo viya dibbacakkhunanaya cittam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno tisu bhavesu nibbattasattanam avibhutakalo datthabbo. Idam ca desanasukhatthameva vuttam, aruppe pana dibbacakkhussa gocaro natthiti. Asavakkhayananakatha (8) [248] So evam samahite citteti idha vipassanapadakam catutthajjhanacittam veditabbam. Asavanam khayananayati asavanam khayanananibbattanatthaya. @Footnote: 1 cha.Ma., i. kalatilakavangamukhadusipilakadinam. @2 Si. vithisancarantetipi, Ma. rathikam sancarantetipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page202.

Ettha ca asavanam khayo nama maggopi phalampi nibbanampi bhangopi vuccati. "khaye nanam anuppade nanan"ti 1- ettha hi maggo "asavanam khayo"ti vutto. "asavanam khaya samano hoti"ti 2- ettha phalam. "paravajjanupassissa niccam ujjhanasannino asava tassa vaddhanti ara so asavakkhaya"ti 3- ettha nibbanam. "asavanam khayo vayo bhedo aniccata antaradhanan"ti 4- ettha bhango. Idha pana nibbanam adhippetam, arahattamaggopi vattatiyeva. Cittam abhiniharatiti vipassanacittam tanninnam tapponam tappabbharam karoti. So idam dukkhantiadisu "ettakam dukkham, na ito bhiyyo"ti sabbampi dukkhasaccam sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanatiti attho. Tassa ca dukkhas nibbattikam 5- tanham "ayam dukkhasamudayo"ti, tadubhayampi yam thanam patva nirujjhati, tantesam appavattim nibbanam "ayam dukkhanirodho"ti, tassa ca sampapakam ariyamaggam "ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanatiti attho. Evam sarupato saccani dassetva puna kilesavasena pariyayato dassento "ime asava"tiadimaha. Tassa evam janato evam passatoti tassa bhikkhuno evam janantassa evam passantassa, saha vipassanaya kotippattam maggam kathesi. Kamasavati kamasavato. "vimuccati"ti imina maggakkhanam dasseti. Vimuttasminti imina phalakkhanam. Vimuttamiti nanam hotiti imina paccavekkhanananam. Khina jatitiadihi tassa bhumim. Tena hi nanena khinasavo paccavekkhanto "khina jati"tiadini pajanati. Katama panassa jati khina, kathanca nam pajanatiti? na tavassa Atita jati khina, pubbeva khinatta. Na anagata, anagate vayamabhavato. Na paccuppanna, vijjamanatta. Ya pana maggassa abhavitatta uppajjeyya ekacatupancavokarabhavesu ekacatupancakkhandhappabheda jati, sa maggassa bhavitatta @Footnote: 1 di. pati. 11/304/193 sangitisutta 2 Ma.mu. 12/438/386 culaassapurasutta @3 khu. dhamma 25/253/60 ujjhanasannittheravatthu 4 abhi.vi. 35/354/228 @5 Ma. nibbattanikam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page203.

Ayatim anuppadadhammatam apajjanena khina, tam so maggabhavanaya pahinakilese paccavekkhitva "kilesabhave vijjamanampi kammam ayatim appatisandhikamva hoti"ti jananto pajanati. Vusitanti vuttham parivuttham. 1- Brahmacariyanti maggabrahmacariyam. Puthujjanakalyanakena hisaddhim satta sekha 2- brahmacariyavasam vasanti nama, khinasavo vutthavaso. Tasma so attano brahmacariyavasam paccavekkhanto "vusitam brahmacariyan"ti pajanati. Katam karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi parinnapahanasacchikiriyabhavanavasena solasavidham kiccam nitthapitam. Tena tena maggena pahatabbakilesa pahina, dukkhamulam samucchinnanti attho. Puthujjanakalyanakadayo hi tam kiccam karonti, khinasavo katakaraniyo. Tasma so attano karaniyam paccavekkhanto "katam me karaniyan"ti pajanati. Naparam itthattayati idani puna itthabhavaya evam solasakiccabhavaya kilesakkhayabhavaya va kattabbam maggabhavanakiccam me natthiti pajanati. Athava itthattayati itthabhavato 3- imasma evampakara idani vattamanakkhandhasantana aparam khandhasantanam mayham natthi. Ime pana pancakkhandha parinnata titthanti chinnamulaka rukkha viya, te carimakacittanirodhena anupadano viya jatavedo nibbayissanti, apannattikabhavam ca gamissantiti pajanati. [249] Pabbatasankhepeti pabbatamatthake. Anaviloti nikkaddamo. Sippiyo ca sambuka ca sippisambukam. Sakkhara cakathala 4- ca sakkharakathalam. Macchanam gumba ghatati macchagumbam. Titthantampi carantampiti ettha sakkharakathalam titthatiyeva, itarani carantipi titthantipi. Yatha pana antarantara thitasupi nisinnasupi vijjamanasupi "eta gavo caranti"ti carantiyo upadaya itarapi carantiti vuccanti, evam titthantameva sakkharakathalamupadaya itarampi dvayam titthantanti vuttam. Itaranca dvayam carantam upadaya sakkharakathalampi carantanti vuttam. Tattha cakkhumato purisassa tire thatva passato sippisambukadinam vibhutakalo viya @Footnote: 1 cha.Ma. vuttham parivuttham 2 cha.Ma. sekkha 3 Si. itthambhavato @4 cha.Ma. kathalani, Si. kathalani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page204.

Asavanam khayaya cittam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno catunnam saccanam vibhutakalo datthabboti. Ettavata 1- vipassanananam, manomayananam, iddhividhananam, dibbasotananam, cetopariyananam, pubbenivasananam, dibbacakkhuvasena nipphannam anagatamsanana- yathakammupagananadvayam, dibbacakkhunanam, asavakkhayanananti dasa nanani nidditthani honti. Tesam arammanavibhago janitabbo:- tattha vipassanananam parittamahaggataatitanagatapaccuppannaajjhattabahiddhavasena sattavidharammanam. Manomayananam nimmitarupayatanamattameva arammanam karotiti parittapaccuppannabahiddharammanam. Asavakkhayananam appamanabahiddhaavattabbarammanam. 2- Avasesanam arammanabhedo visuddhimagge vutto. Uttaritaram va panitataram vati yena kenaci pariyayena ito setthataram samannaphalam nama natthiti bhagava arahattanikutena desanam nitthapesi. Ajatasattuupasakattapativedanakatha [250] Raja tattha tattha sadhukaram pavattento adimajjhapariyosanam sakkaccam sutva "ciram vatamhi ime panhe puthusamanabrahmane pucchanto, thuse kottento viya kinci saram nalattham, aho vata bhagavato gunasampada, yo me dipasahassam jalento viya mahantam alokam katva ime panhe vissajjesi. Suciram vatamhi dasabalassa gunanukavam ajananto vancito"ti cintetva buddha- gunanussarasambhutaya pancavidhaya pitiya phutthasariro attano pasadam avikaronto upasakattam pativedesi. Tam dassetum "evam vutte raja"tiadi araddham. Tattha abhikkantam bhanteti ayam abhikkantasaddo khayasundarabhirupaabbhanumodanesu dissati. "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto pathamo yamo, ciranisinno bhikkhusamgho"ti 3- adisu hi khaye dissati. "ayam me puggalo khamati, imesam catunnam puggalanam abhikkantataro ca panitataro ca"tiadisu 4- sundare. @Footnote: 1 cha.Ma. ettavata 2 cha.Ma....navattabbarammanam @3 vinaYu. cula. 7/383/204, an. atthaka, 23/20/207 (sya), khu. udana. 25/45/164 @4 an. catukka 21/100/113

--------------------------------------------------------------------------------------------- page205.

"ko me vandti padani iddhiya yasasa jalam abhikkantena vannena sabba obhasayam disa"ti 1- adisu abhirupe. "abhikkantam bho gotama"tiadisu 2- abbhanumodane. Idhapi abbhanumodaneyeva. Yasma ca abbhanumodane, tasma sadhu sadhu bhanteti vuttam hotiti veditabbo. Bhaye kodhe pasamsayam turite kotuhalacchare hase soke pasade ca kare amenditam budhoti imina ca lakkhanena idha pasadavasena pasamsavasena cayam dvikkhattum vuttoti veditabbo. Athava akikkantanti abhikkantam atiittham atimanapam, atisundaranti vuttam hoti. Ettha ekena abhikkantasaddena desanam thometi, ekena attano pasadam. Ayam hettha adhippayo:- abhikkantam bhante yadidam bhagavato dhammadesana, abhikkantam yadidam bhagavato dhammadesanam agamma mama pasadoti. Bhagavatoyeva va vacanam dve dve atthe sandhaya thometi. Bhagavato vacanam abhikkantam dosanasanato, abhikkantam gunadhigamanato. Tatha saddhajananato pannajananato, satthato sabyanjanato, uttanapadato gambhiratthato, kannasukhato hadayangamato, anattukakamsanato aparavambhanato, karunasitalato pannavadatato, apatharamaniyato vimaddakkhamato, suyyamanasukhato, vimamsiyamanahitatoti evamadihi yojetabbam. Tato parampi catuhi upamahi desanamyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhathapitam, hetthamukhajatam va. Ukkujjeyyati upari mukham kareyya. Paticchannanti tinapannadicchaditam. Vivareyyati ugghateyya. Mulhassa vati disamulhassa. Maggam acikkheyyati hatthe gahetva "esa maggo"ti vadeyya. Andhakareti kalapakkhacatuddasiaddharattaghanavanasandameghapatalehi caturangatame, ayam tava anuttanapadattho. Ayam pana adhippayayojana:- yatha koci nikkujjitam ukkujjeyya, evam saddhammavimukham assaddhamme patitam mam assaddhamma vutthapentena, yatha paticchannam vivareyya, evam kassapassa bhagavato sasanantaradhana pabhuti micchaditthiggahanapaticchannam @Footnote: 1 khu. vimana. 26/857/87 mandukadevaputtavimana @2 vinaYu. mahavi. 1/15/7 veranjakanda, an. atthaka. 23/101/181 mahavagga: varanjasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page206.

Sasanam vivarantena, yatha mulahassa maggam acikkheyya, evam kummaggamicchamagga- patipannassa 1- me saggamokkhamaggam avikarontena, yatha andhakare telapajjotam dhareyya, evam mohandhakaranimuggassa me buddhadiratanarupani apassato tappaticchadakamohandhakaraviddhamsakadesanapajjotadharakena mayham bhagavata etehi pariyayehi pakasitatta anekapariyayena dhammo pakasito. Evam desanam thometva imaya desanaya ratanattaye pasannacitto pasannakaram karonto "esahan"tiadimaha. Tattha esahanti eso aham. Bhagavantam saranam gacchamiti bhagava me saranam parayanam aghassa ghata, hitassa ca vidhatati imina adhippayena bhagavantam gacchami bhajami sevami payirupasami, evam va janami bujjhamiti. Yesam hi dhatunam gati attho, buddhipi tesam attho. Tasma "gacchami"ti imassa janami bujjhamiti ayamevattho 2- vutto. Dhammanca bhikkhusamghancati ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathanusittham patipajjamane ca catusu apayesu apatamane dharetiti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva nibbanam ca. Vuttanhetam "yavata bhikkhave dhamma sankhata, ariyo atthangiko maggo tesam aggamakkhayati"ti 3- vittharo. Na kevalanca ariyamaggo ceva nibbananca. Apica kho ariyaphalehi saddhim pariyattidhammopi. Vuttam hetam chattamanavakavimane:- "ragaviragamanejamasokam dhammamasankhatamappatikulam madhuramimam pagunam suvibhattam dhammamimam saranatthamupehi"ti. 4- Ettha hi ragaviragoti maggo kathito. Anejamasokanti phalam. Dhammamasankhatanti nibbanam. Appatikulam madhuramimam pagunam suvibhattanti pitakattayena vibhattasabbadhammakkhandhati. 5- Ditthisilasanghatena samhatoti samgho. So atthato atthaariyapuggalasamuho. Vuttam hetam tasmimyeva vimane:- @Footnote: 1 ka. kummaggam patipannassa 2 cha.Ma. ayampi attho @3 an. catukka. 21/34/39, khu. iti. 25/90/308 4 khu. vimana 26/887/91 @5 cha.Ma. vibhatta dhammakkhandhati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page207.

"yattha ca dinnam mahapphalamahu catusu sucisu purisayugesu attha ca puggaladhammadasa te samghamimam saranatthamupehi"ti. 1- Bhikkhunam samgho bhikkhusamgho. Ettavata raja tini saranagamanani pativedesi. Saranagamanakatha idani tesu saranagamanesu kosallattham saranam, saranagamanam, yo ca saranam gacchati, saranagamanappabhedo, saranagamanaphalam, sankileso, bhedoti ayam vidhi veditabbo. Seyyathidam? saranatthato 2- tava himsatiti saranam. Saranagatanam teneva saranagamanena bhayam santasam dukkham duggatiparikilesam hanati himsati 3- vinasetiti attho, ratanattayassevetam adhivacanam. Athava:- hite pavattanena ahita ca nivattanena sattanam bhayam himsati buddho, bhavakantara uttaranena assasadanena ca dhammo, appakanampi karanam vipulaphalapatilabhakaranena samgho. Tasma iminapi pariyayena ratanattayam saranam. Tappasadataggarutahi vihatakileso tapparayanatakarappavatto cittuppado saranagamanam. Tamsamangisatto saranam gacchati. Vuttappakarena cittuppadena etani me tini ratanani saranam, etani parayananti evam upetiti attho. Evam tava saranam, saranagamanam, yo ca saranam gacchati, idam tayam veditabbam. Saranagamanappabhede pana duvidham saranagamanam:- lokuttaram lokiyanca. Tattha lokuttaram ditthasaccanam maggakkhane saranagamanupakilesasamucchedena arammanato nibbanarammanam hutva kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyam puthujjananam saranagamanupakilesavikkhambhanena arammanato buddhadigunarammanam hutva ijjhati. Tam atthato buddhadisu vatthusu saddhapatilabho, saddhamulika ca sammaditthi dasasu punnakiriyavatthusu ditthujukammanti 4- vuccati. @Footnote: 1 khu, vimana. 26/888/92 2 ka. padatthato @3 cha.Ma., i. himsatiti padam na dissati 4 cha.Ma. ditthajukammanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page208.

Tayidam catudha vattati 1-:- attasanniyyatanena tapparayanataya, sissabhavupagamanena panipatenati. 2- Tattha attasanniyyatanam nama "ajjadim katva aham attanam buddhassa niyyademi, dhammassa, samghassa"ti evam buddhadinam attapariccajanam. Tapparayanata nama "ajjadim katva `aham buddhaparayano, dhammaparayano, samghaparayano'ti mam dharetha"ti evam tapparayanabhavo. Sissabhavupagamanannama "ajjadim katva `aham buddhassa antevasiko, dhammassa, samghassa'ti mam dharetha"ti evam sissabhavupagamo. Panipato 3- nama "ajjadim katva `aham abhivadanapaccupatthanam anjalikammasamicikammam buddhadinamyeva tinnamvatthunam karomi'ti mam dharetha"ti evam buddhadisu paramanihaccakaro. Imesam hi catunnam akaranam annatarampi karontena gahitamyeva hoti saranam. Apica bhagavato attanam pariccajami, dhammassa, samghassa attanam pariccajami. Jivitam pariccajami, pariccattoyeva me atta, pariccattamyeva me jivitam, jivitapariyantikam buddham saranam gacchami, buddho me saranam lenam tananti evampi attasanniyyatanam veditabbam. "sattharanca vataham passeyyam bhagavantameva passeyyam. Sugatanca vatahampasseyyam bhagavantameva passeyyam, sammasambuddhanca vataham passeyyam bhagavantameva passeyyan"ti 4- evampi mahakassapassa saranagamanam 5- viya sissabhavupagamanam veditabbam. "so aham vicarissami gama gamam pura puram namassamano sambuddham dhammassa ca sudhammatan"ti 6- evampi alavakadinam saranagamanam viya tapparayanata veditabba. "athakho brahmayu brahmano utthayasana ekamsam uttarasangam karitva bhagavato padesu sirasa nipatitva bhagavato padani mukhena ca paricumbati, panihi caparisambahati, namanca saveti `brahmayu aham bho gotama brahmano, brahmayu aham bho gotama brahmano"ti 7- evampi panipato datthabbo. @Footnote: 1 ka. pavattati 2 cha.Ma. panipatenati 3 cha.Ma. panipato @4 sam. nidana. 16/154/110 5 Si.,Ma. saranagamane @6 khu.su. 25/194/371, sam. saga, 15/246/259 7 Ma.Ma. 13/394/377

--------------------------------------------------------------------------------------------- page209.

So panesa natibhayacirayadakkhineyyavasena catubbidho hoti. Tattha dakkhineyyapanipatena saranagamanam hoti, na itarehi. Setthavaseneva hi saranam ganhati, setthavasena ca bhijjati. Tasma yo sakiyo va koliyo va "buddho amhakam natako"ti vandati, aggahitameva hoti saranam. Yo va "samano gotamo rajapujito mahanubhavo avandiyamano anatthampi kareyya"ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saranam. Yo va 1- bodhisattakale bhagavatosantike kinci uggahitam saramano, buddhakale va "catudha vibhaje bhoge pandito gharamavasam ekena bhogam bhunjeyya dvihi kammam payojaye catutthanca nidhapeyya, apadasu bhavissati"ti 2- evarupam anusasanim uggahetva "acariyo me"ti vandati, aggahitameva hoti saranam. Yo pana "ayam loke aggadakkhineyyo"ti vandati, teneva gahitam hoti saranam. Evam gahitasaranassa ca upasakassa va upasikaya va annatitthiyesu pabbajitampi natim "natako me ayan"ti vandato saranagamanam nabhijjati, pageva apabbajitam. Tatha rajanam bhayavasena vandato. So hi ratthapujitatta avandiyamano anatthampi kareyyati. Tatha yam kinci sippam sikkhapakam titthiyampi "acariyo me ayan"ti vandatopi na bhijjati, evam saranagamanappabhedo veditabbo. Ettha ca lokuttarassa saranagamanassa cattari samannaphalani vipakaphalam, sabbadukkhakkhayo anisamsaphalam. Vuttanhetam "yo ca buddhanca dhammanca samghanca saranam gato cattari ariyasaccani sammappannaya passati. Dukkham dukkhasamuppadam dukkhassa ca atikkamam ariyancatthangikam maggam dukkhu pasamagaminam. Etam kho saranam khemam etam saranamuttamam etam saranamagamma sabbadukkha pamuccati"ti 3- @Footnote: 1 Si., Ma. yopi 2 di. pati. 11/265/163 3 khu. dhamMa. 25/190/192

--------------------------------------------------------------------------------------------- page210.

Apica niccadito 1- anupagamanadivasenapetassa anisamsaphalam veditabbam. Vuttam hetam "atthanametam anavakaso, yam ditthisampanno puggalo kanci sankharam niccato upagaccheyya .pe. Kanci sankharam sukhato .pe. Kanci dhammam attato upagaccheyya .pe. Mataram jivita voropeyya .pe. Pitaram. Arahantam. Padutthacitto tathagatassa lohitam uppadeyya .pe. Samgham bhindeyya .pe. Annam sattharam uddiseyya, netam thanam vijjati"ti. 2- Lokiyassa pana saranagamanassa bhavasampadapi bhogasampadapi phalameva. Vuttam hetam:- "yekeci buddham saranam gatase na te gamissanti apayabhumim pahaya manusam deham devakayam paripuressanti"ti. 3- Aparampi vuttam "athakho sakko devanamindo asitiya devatasahassehi saddhim yenayasma mahamoggallano tenupasankami .pe. Ekamantam thitam kho sakkam devanamindam ayasma mahamoggalano etadavoca "sadhu kho devanaminda buddhasaranagamanam hoti. Buddhasaranagamanahetu kho devanaminda evamidhekacce satta kayassa bheda param marana sugatim saggam lokam upapajjanti'ti te anne deve dasahi thanehi adhigganhanti:- dibbena ayuna, dibbena vannena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena adhipateyayena, dibbehi rupehi, saddehi gandhehi rasehi photthabbehi"ti. 4- Esa nayo dhamme ca samghe ca. Apica velamasuttadivasenapi 5- saranagamanassa phalaviseso vedibbo. Evam saranagamanaphalam veditabbam. Tattha ca lokiyasaranagamanam tisu vatthusu annanasamsayamicchananadihi samkilissati, na hamajutikam hoti na mahavippharam. Lokuttarassa natthi samkileso. Lokiyassa ca saranagamanassa duvidho bhedo savajjo ca anavajjo ca. Tattha savajjo annasattharadisu attasanniyyatanadihi hoti, so ca anitthaphalo. @Footnote: 1 cha.Ma. aniccato 2 Ma. upari. 14/127/114, abhi. vibhanga. 35/809/409 @3 sam. saga. 15/37/30 4 sam. sala. 18/530/337(sya) 5 an. navaka. 23/224/406

--------------------------------------------------------------------------------------------- page211.

Anavajjo kalakiriyaya hoti, so avipakatta aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo, bhavantarepi hi ariyasavako annam sattharam na uddisatiti. Evam saranagamanassa samkileso ca bhedo ca veditabbo upasakam mam bhante bhagava dharetuti mam bhagava "upasako ayan"ti evam dharetu, janatuti attho. Upasakavidhikatha upasakavidhikosallattham panettha ko upasako, kasma upasakoti vuccati, kimassa silam, ko ajivo, ka vipatti, ka sampattiti idam pakinnakam veditabbam. Tattha ko upasakoti yo koci saranagato gahattho. Vuttam hetam "yato kho mahanama buddham saranam gato hoti, dhammam samgham saranam gato hoti. Ettavata kho mahanama upasako hoti"ti 1- kasma upasakoti ratanattayam 2- upasanato. So hi buddham upasatiti upasako. Tatha dhammam samgham. Kimassa silanti panca veramaniyo. Yathaha "yato kho mahanama upasako panatipata pativirato hoti, adinnadana, kamesumicchacara, musavada, suramerayamajjapamadatthana pativirato hoti. Ettavata kho mahanama upasako silava hoti"ti. 3- Ko ajivoti panca micchavanijja pahaya dhammena samena jivikakappanam. Vuttam hetam "pancima bhikkhave vanijja upasakena akaraniya. Katama panca? satthavanijja sattavanijja mamsavanijja majjavanijja. Imakho bhikkhave panca vanijja upasakena akaraniya"ti. 4- Ka vipattiti ya tasseva silassa ca ajivassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Apica yaya esa candalo ceva hoti malanca patikittho 5- ca, sapissa vipattiti veditabba. Te ca atthato assaddhiyadayo panca dhamma honti. Yathaha @Footnote: 1 an. atthaka. 23/115/223 (saya.), sam. maha. 19/1033/343 mahanamasutta @2 cha.Ma. ratanattayassa 3 an. atthaka. 23/115/223 (saya.) sam. maha. 19/1033/343 @4 an. pancaka. 22/177/232 (saya.) 5 cha.Ma. patikittho Ma. patikuttho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page212.

"pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakacandalo ca hoti upasakamalanca upasakapatikittho ca. Katamehi pancahi? assaddho hoti, dussilo hoti, kotuhalamangaliko hoti, mangalam pacceti, no kammam, ito ca bahiddha dakkhineyyam pariyesati, tattha ca pubbakaram karoti"ti. 1- Ka sampattiti sampatti. Ya cassa silasampada ceva ajivasampada ca, sa sampatti ye cassa ratanabhavadikara saddhadayo panca dhamma. Yathaha "pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakaratananca hoti upasakapadumanca upasakapundarikanca. Katamehi pancahi? saddho hoti, silava hoti, na kotuhalamangaliko hoti, kammam pacceti, no mangalam, na ito bahiddha dakkhineyyam gavesati, idha ca pubbakaram karoti"ti. 2- Ajjataggeti etthayam aggasaddo adikotikotthasasetthesu dissati. "ajjatagge samma dovarika avarami dvaram niganthanam niganthinan"ti 3- adisu adimhi dissati. "teneva angulaggena tam angulaggam paramaseyya. 4- Ucchaggam velaggan"ti adisu kotiyam. "ambilaggam va madhuraggam va tittakaggam va. 5- Anujanami bhikkhave viharaggena va parivenaggena va bhajetun"ti 6- adisu kotthase. "yavata bhikkhave satta apada va .pe. Tathagato tesam aggamakkhayati"ti 7- adisu setthe. Idha panayam adimhi datthabbo. Tasma ajjaggeti ajjatam adim katvati evamettha attho veditabbo. Ajjatanti ajjabhavam. Ajjadaggeti va patho, dakaro padasandhikaro. Ajja aggam katvati attho. 8- Panupetanti panehi upetam yava me jivitam pavattati, tava upetam anannasatthukam tihi saranagamanehi saranagatam upasakam kappiyakarakam mam bhagava dharetu @Footnote: 1 an. pancaka. 22/175/230 2 A. pancaka. 22/175/230 @3 Ma.Ma. 13/70/47 upalivadasutta 4 abhi. katha. 37/1073/343 @5 sam. maha. 19/374/131 sudasutta 6 vi. cula. 7/318/89 @7 an. catukka. 21/34/39, sam. maha. 19/139/39, khu. iti. 25/90/308 @ aggappasadasutta 8 Ma. ajja agganti attho.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page213.

Janatu. Aham hi sacepi me tikhinena asina sisam chindeyya, neva buddham "na buddho"ti va, dhammam "na dhammo"ti va, samgham "na samgho"ti va vadeyyanti. Evam attasanniyyatanena saranam gantva attana katam aparadham pakasento "accayo mam bhante"ti adimaha. Tattha accayoti aparadho. Mam accagamati mam atikkamma abhibhavitva pavatto. Dhammikam dhammarajananti ettha dhammam caratiti dhammiko. Dhammeneva raja jato, na pitughatanadina adhammenati dhammaraja. Jivita voro pesinti jivita viyojesim. Patigganhatuti khamatu. Ayatim samvarayati anagate samvaratthaya. Puna evarupassa aparadhassa dosassa khalitassa akaranatthaya. [251] Tagghati ekamse nipato. Yathadhammam patikarositi yatha dhammo thito, tatheva karosi, khamapesiti vuttam hoti. Tante mayam patigganhamati tam tava aparadham mayam khamama. Vuddhi hesa maharaja ariyassa vinayeti esa maharaja ariyassa vinaye buddhassa bhagavato sasane vuddhi nama. Katama? yayam accayam accayato disva yathadhammam patikaritva ayatim samvarapajjana, desanam pana puggaladhitthanam karonto "yo accayam accayato disva yathadhammam patikaroti, ayatim samvaram apajjati"ti aha. [252] Evam vutteti evam bhagavata vutte. Handa cadani mayam bhanteti ettha handati vavassaggatthe 1- nipato. So hi gamanavacasayam 2- katva evamaha. Bahukiccati balavakicca. Bahukaraniyati tasseva vevacanam. Yassadani tvanti yassa idani tvam maharaja gamanassa kalam mannasi janasi, tassa kalam tvameva janasiti vuttam hoti. Padakkhinam katva pakkamiti tikkhattum padakkhinam katva dasanakhasamodhanasamujjalam anjalim sirasi patitthapetva yava dassanavisaya 3- bhagavato abhimukhova patikkamitva dassanavijahanatthanabhumiyam pancapatitthitena vanditva pakkami. @Footnote: 1 ka. vacasayatthe 2 Si. gamanavavassayam 3 cha.Ma. dassanavisayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page214.

[253] Khatayam bhikkhave rajati khato ayam bhikkhave raja. Upahatayanti upahato ayam. Idam vuttam hoti:- ayam bhikkhave raja khato upahato bhinnapatittho jato, tathanena attanava atta khato, yatha attanova patittha na jatoti. Virajanti ragarajadivirahitam. Ragamaladinamyeva vigatatta vitamalam. Dhammacakkhunti dhammesu va cakkhum, annesu thanesu tinnam magganam etam adhivacanam. Idha pana sotapattimaggasseva. Idam vuttam hoti:- sace imina pita ghatito nabhavissa, idani idhevasane nisinno sotapattimaggam patto abhavissa, papamittasamsaggena panassa antarayo jato. Evam santepi, yasma ayam tathagatam upasankamitva ratanattayam saranam gato tasma mama ca sasanassa mahantataya yatha nama koci kassaci vadham katva pupphamutthimattena dandena mucceyya, evameva lohakumbhiyam nibbattitva timsavassasahassani adho papatanto hetthimatalam patva timsavassasahassani uddham gacchanto punapi uparimatalam papunitva muccissatiti idampi kira bhagavata vuttameva, paliyam pana na arulaham. Idam pana suttam sutva ranna koci anisamso laddhoti? mahanisamso Laddho. Ayam hi pitu maritakalato patthaya neva rattim na divaniddam labhati, sattharam pana upasankamitva imaya madhuraya ojavantiya dhammadesanaya sutakalato patthaya niddam upeti. 1- Tinnam ratananam mahasakkaram akasi. Pothujjanikaya saddhaya samannagato nama imina ranna sadiso nahosi. Anagate pana jivitaviseso 2- nama paccekabuddho hutva parinibbayissatiti. Idamavoca bhagava. Attamana te bhikkhu bhagavato bhasitam abhinandunti. Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya samannaphalasuttavannana nitthita. ----------------- @Footnote: 1 cha.Ma. labhi, Ma. labhati 2 cha.Ma. vijitavi, i. viditaviseso


             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 164-214. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=4303&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=4303&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=91              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1072              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=1199              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=1199              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]