ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.1)

Vuccati gamanigamadinam vilopakaranam. Sahasakaroti sahasikakiriya, geham pavisitva
manussanam ure sattham thapetva icchitabhandanam gahanam. Evametasma chedana .pe.
Sahasakara pativirato samano gotamoti. Iti va hi bhikkhave puthujjano tathagatassa
vannam vadamano vadeyyati.
                     Ettavata culasilam nitthitam hoti.
                           Majjhimasilavannana
      [11] Idani majjhimasilam vittharento 1- "yatha va paneke
bhonto"ti adimaha. Tatrayam anuttanapadavannana. Saddhadeyyaniti kammanca
phalanca idhalokanca paralokanca saddahitva dinnani. "ayam me nati"ti va
"mitto"ti va "idam patikarissati, idam va tena katapubban"ti va evam na
dinnaniti attho. Evam dinnani hi na saddhadeyyani nama honti. Bhojananiti
desanasisamattametam, atthato pana saddhadeyyani bhojanani bhunjitva civarani
parupitva senasanani sevamana gilanabhesajjam paribhunjamanati sabbametam
vuttameva hoti.
      Seyyathidanti nipato. Tassattho:- katamo so bijagamabhutagamo,
yassa samarambhamanuyutta viharantiti. Tato tam dassento mulabijanti adimaha.
Tattha mulabijam nama haliddi 2- singiveram vaca vacattham 3- ativisam katukarohini usiram
bhaddamuttakanti evamadi. Khandhabijam nama assattho nigordho pilakkho 4-  udumbaro
kacchako kapitthanoti evamadi. Phalubijam nama ucchu nalo veluti evamadi.
Aggabijam nama ajjakam 5- phanijjakam hariveranti evamadi. Bijabijam nama pubbannam
aparannanti evamadi. Sabbanhetam rukkhato viyojitam viruhanasamatthameva "bijagamo"ti
vuccati. Rukkhato pana  aviyojitam asukkham "bhutagamo"ti vuccati. Tattha
bhutagamasamarambho pacittiyavatthu, bijagamasamarambho dukkatavatthuti veditabbo.
@Footnote: 1 ka. samarabhitva dassento       2 ka. hiliddam      3 cha.Ma. vacattam
@4 ka. milakkhu                  5  i. ajjukam
      [12] Sannidhikarakaparibhoganti sannidhikatassa paribhogam. 1-  Tattha duvidha
katha vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tava yamkinci annam ajja
patiggahitam aparajju sannidhikarakam hoti, tassa paribhoge pacittiyam. Attana laddham
pana samaneranam datva tehi laddham thapapetva dutiyadivase bhunjitum vattati,
sallekho pana na hoti.
      Panasannidhimhipi eseva nayo. Tattha panam nama ambapanadini
attha panani, yani ca tesam anulomani, tesam vinicchayo samantapasadikayam vutto.
      Vatthasannidhimhi anadhitthitam avikappitam sannidhi ca hoti, sallekhanca
kopeti, ayam pariyayakatha. Nippariyayato pana ticivarasantutthena bhavitabbam, catuttham
labhitva annassa databbam. Sace yassa kassaci datum na sakkoti, yassa pana
datukamo hoti, so uddesatthaya va paripucchatthaya va gato, agatamatte databbam,
adatum  na vattati. Civare pana appahonte satiya paccasaya anunnatakale 2-
thapetum vattati. Sucisuttacivarakarakanam alabhena tato parampi vinayakammam katva thapetum
vattati. "imasmim jinne puna idisam kuto labhissami"ti pana thapetum na vattati,
sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti.
      Yanasannidhimhi yanam nama vayham ratho sakatam sandamanika sivika
patankiti, netam pabbajitassa yanam. Upahana pana pabbajitassa yanamyeva. Ekassa
bhikkhussa hi eko arannatthaya, eko dhotapadakatthayati ukkamsato dve
upahanasanghata vattanti, tatiyam labhitva annassa databbo. "imasmim jinne annam
kuto labhissami"ti hi thapetum na vattati, sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti.
      Sayanasannidhimhi sayananti manco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe,
eko divatthaneti ukkamsato dve manca vattanti. Tato uttarim labhitva
annassa bhikkhuno va ganassa va databbo, adatum na vattati. Sannidhi ca
hoti, sallekhanca kopeti.
@Footnote: 1 ka. sannidhikaraparibhogam           2 Si.i. anunnatakalam
      Gandhasannidhimhi bhikkhuno kandukacchuchavidosadiabadhe 1- sati gandha
vattanti. Te gandhe aharapetva tasmim roge vupasante annesam va abadhikanam
databba dvare pancanguligharadhupanadisu va upanetabba. "puna roge sati
bhavissanti"ti pana thapetum na vattati, sannidhi 2- ca hoti, sallakhenca kopeti.
      Amisanti vuttavasesam datthabbam. Seyyathidam? idhekacco bhikkhu
"tatharupe kale upakaraya bhavissanti"ti tilatandulamuggamasa-
nalikeralonamacchamamsavallurasappitelagulabhajanadini aharapetva thapeti. So vassakale
kalasseva samanerehi yagum pacapetva paribhunjitva  "samanera udakakaddame dukkham
gamam pavisitum, gaccha asukam kulam gantva mayham vihare nisinnabhavam arocehi,
asukakulato dadhiadini ahara"ti peseti. Bhikkhuhi "kim bhante gamam pavisissatha"ti
vuttepi "duppaveso avuso idani gamo"ti vadati. Te "hotu bhante, acchatha tumhe,
mayam bhikkham pariyesitva aharissama"ti gacchanti. Atha samaneropi dadhiadini
aharitva bhattanca byanjananca sampadetva upaneti, tam bhunjantasseva upatthaka
bhattam pahinanti, tatopi manapam manapam bhunjati. Atha bhikkhu pindapatam gahetva
agacchanti, tatopi manapam manapam givayamakam bhunjatiyeva. Evam catumasampi
vitinameti. Ayam vuccati bhikkhu "mundakutumbikajivitam jivati, na samanajivitan"ti.
Evarupo amisasannidhi nama hoti.
      Bhikkhuno pana vasanatthane eka tandulanali, eko gulapindo,
catubhagamattam sappiti ettakam nidhetum vattati akale sampattacoranam atthaya. Te
hi ettakampi amisapatisantharam alabhanta jivitapi voropeyyum, tasma sace ettakam
natthi, aharapetvapi thapetum vattati. Aphasukakale ca yadettha kappiyam, tam attanapi
paribhunjitum vattati. Kappiyakutiyam pana bahum thapentassapi sannidhi nama natthi.
Tathagatassa pana tandulanaliadisu va yamkinci caturangulamattam 3- va pilotikakhandam
"idam me ajaj va sve va bhavissati"ti thapitam nama natthi.
      [13] Visukadassanesu naccam nama yamkinci naccam, tam maggam gacchantenapi
givam pasaretva datthum na vattati. Vittharavinicchayo panettha samantapasadikayam
@Footnote: 1 Ma. chavirogadiabadhe.    2 ka. Si.i. gandhasannidhi    3 cha.Ma.Si.i. caturatanamattam
Vuttanayeneva veditabbo. Yatha cettha, evam sabbesu sikkhapadapatisamyuttesu
suttapadesu. Ito param hi ettakampi avatva tattha tattha payojanamattameva
vannayissamati.
       Pekkhanti natasamajjam 1- akkhananti bharatayujjhanadikam. 2- Tam yasmim thane
kathiyati, tattha gantumpi na vattati. Panissaranti kamsatalam, "panitalan"tipi
vadanti. Vetalanti ghanatalam, "mantena matasarirutthapanan"tipi eke. Kumbhathunanti
caturassaambhanakatalam,  "kumbhasaddan"tipi eke. Sobhanagarakanti 3- natanam abbhokiranam,
sobhanagarakam 4- va, patibhanacittanti vuttam hoti. Candalanti ayogulakila,
"candalanam sanadhovanakila"tipi vadanti. Vamsanti velum ussapetva kilanam.
      Dhovananti atthidhovanam, ekaccesu kira janapadesu kalakate 5- natake
na jhapenti, nikhanitva thapenti. Atha nesam putibhutam kayam natva niharitva
atthini dhovitva gandhehi makkhitva thapenti. Te nakkhattakale ekasmim thane
atthini thapetva ekasmim thane suradini thapetva rodanta paridevanta suram
pivanti. Vuttampi cetam "atthi  bhikkhave dakkhinesu janapadesu atthidhovanam nama,
tattha hoti annampi panampi khajjampi bhojanampi lehampi 6- peyyampi naccampi
gitampi vaditampi. Atthetam bhikkhave dhovanam, netam natthiti vadami"ti. 7- Ekacce
pana "indajalena atthidhovanam dhovanan"tipi vadanti.
       Hatthiyuddhadisu bhikkhuno neva hatthiadihi saddhim yujjhitum, na te
yujjhapetum, na yujjhante datthum vattati. Nibbuddhanti mallayuddham. Upyojikanti
yattha sampaharo dissati. Balagganti balaganatthanam. Senabyuhanti senaya niveso,
sakatabyuhadivasena senaya nivesanam. Anikadassananti "tayo hatthi pacchimam
hatthanikan"ti 8- adina  nayena vuttassa anikassa dassanam.
@Footnote: 1 ka. natadisamajjam, Si. natasamajja  2 i. bharataramayanadikam, ka. bharataramayujjhanadikam
@3 cha.Ma.i. sobhanakanti           4 cha.Ma. sobhanakaram, Si. sobhanagharakam
@5 cha.Ma. kalankate             6 cha.Ma.i. leyyampi
@7 an. dasaka. 24/107 dhovanasutta  8 vinaYu. 2/324/268 uyyodhikasikkhapada
      [14] Pamado ettha titthatiti pamadatthanam, jutanca tam pamadatthanancati
jutappamadatthanam. Ekekaya pantiya attha attha padani assati atthapadam.
Dasapadepi eseva nayo. Akasanti atthapadadasapadesu viya akaseyeva
kilanam. Pariharapathanti bhumiyam nanapathamandalam katva tattha tattha pariharitabbam
patham pariharantanam kilanam. Santikanti 1- santikakilanam. 2- Ekajjham thapita sariyo va
sakkharayo va acalenta nakheneva apanenti ca upanenti ca, sace tattha kaci
calati, parajayo hoti. Evarupaya kilayetam adhivacanam. Khalikanti  jutaphalake
pasakakilanam. Ghatika vuccati dighadandakena rassadandakapaharanakila. Salakahatthanti
lakhaya va manjitthikaya 3- va pitthaudakena va salakahattham temetva "kim hotu"ti
bhumiyam va bhittiyam va tam paharitva hatthiassadirupadassanakila. 4- Akkhanti
gulakilanam. 5- Pangaciram vuccati pannanalika tam dhamanta kilanti, vankakanti
gamadarakanam kilanakam khuddakanangalam. Mokkhacikanti 6- samparivattakakilanam, akase va
dandakam gahetva bhumiyam va sisam thapetva hetthupariyabhavena parivattanakilananti vuttam
hoti. Cingulikam vuccati talapannadihi katam vatappaharena paribbhamanacakkam.
Pattalhakam vuccati pannanalika, taya valukadini minanta kilanti. Rathakanti
khuddakaratham. Dhanukanti khuddakadhanumeva. Akkharika vuccati akase va pitthiyam va
akkharajananakila. Manesika nama manasa cintitajananakila. Yathavajjam nama
kanakunikhujjadinam yam yam vajjam, tam tam payojetva dassanakila.
      [15] Asandinti pamanatikkantasanam. "anuyutta viharanti"ti idam
apekkhitva pana sabbapadesu upayogavacanam katam. Pallankoti padesu valarupani
thapetva kato. Gonakoti dighalomako mahakojavo, caturanguladhikani kira tassa lomani.
Cittakanti vanavicittam unnamayattharanam. Patikati unnamayo setapaccattharano. 7-
Patalikati ghanapupphako unnamayattharano, yo 8- "alamakapatto"tipi 9- vuccati.
@Footnote: 1 Ma. pantikanti pantikakilanam.   2 Si. santikakilakilanam   3 Si. manjetthikaya
@4 cha.ma,....kilanam           5 cha.Ma. gulakila       6 cha.Ma. mokkhacika vuccati
@7 cha.Ma. setattharano         8 i. so
@9 cha.Ma. amalakapattotipi, Si. amilatapatto, i.  amilakapatto
Tulikati tinnam tulanam annatarapunna tulika. Vikatikati sihabayagghadirupavicitro
unnamayattharano. Uddalomiti ubhayatodasam unnamayattharanam, keci "ekato
uggatapupphan"ti vadanti. Ekantalomiti ekatodasam unnamayattharanam, keci "ubhato
uggatapupphan"tipi vadanti. Katthissanti 1- ratanaparisibbitam koseyyakatthissamayam
paccattharanam. Koseyyanti ratanaparisibbitameva kosiyasuttamayam paccattharanam.
"suddhakoseyyam pana vattati"ti vinaye vuttam. Dighanikayatthakathayam pana "thapetva tulikam
sabbaneva gonakadini ratanaparisibbitani na vattanti"ti vuttam.
     Kuttakanti solasannam natakitthinam thatva naccayoggam unnamayattharanam.
Hatthattharam assattharanti hatthiassapitthisu attharanaattharanakayeva. 2- Rathattharepi
eseva nayo. Ajinappaveniti ajinacammehi mancappamanena sibbitva kata paveni.
Kadalimigapavarapaccattharananti kadalimigacammam nama atthi, tena katam pavarapaccattharanam,
uttamapaccattharananti  attho. Tam kira setavatthassa upari kadalimigacammam pattharitva
sibbitva karonti. Sauttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitanena
saddhinti attho. Setavitanampi hettha akappiyapaccattharane sati na vattati, asati
pana vattati. Ubhatolohitakupadhananti sisupadhananca padupadhanancati mancassa
ubhatolohitakam upadhanam, etam na kappati. Yam pana ekameva upadhanam ubhosu
passesu rattam va hoti padumavannam va vicitram va,  sace pamanayuttam, vattati.
Mahaupadhanam pana patikkhittam. Alohitakani dvepi vattantiyeva. Tato uttarim
labhitva annesam databbani. Datum  asakkonto mance tiriyam attharitva upari
paccattharanam datva nipajjitumpi labhati. Asandiadisu pana  vuttanayeneva
patipajjitabbam. Vuttancetam "anujanami bhikkhave asandiya pade chinditva
paribhunjitum, pallankassa vale bhinditva paribhunjitum, tulikam vijatetva
bimbohanam katum, avasesam bhummattharanam katun"ti. 3-
     [16]  Ucchadanadisu matukucchito nikkhantadarakanam sariragandho
dvadasamattavassapattakale 4- nassati, 5- tesam sariraduggandhaharanatthaya gandhacunnadihi
@Footnote: 1 cha.Ma. kattissanti   2 Si. attharanakaattharakava   3 vinaYu. 7/320/93 tatiyabhanavara
@4 cha.Ma. dvadasavassapattakale,  Si. dvadasavassamattakale  5 Si. na nassati
Ucchadenti, evarupam ucchadanam na vattati. Punnavante pana darake urusu
nipajjapetva telena  magkhetva hatthapadaurunabhiadinam santhanasampadanattham
parimaddanti, evarupam parimaddanam na vattati.
      Nahapananti tesamyeva darakanam gandhadihi nhapanam 1- viya. Sambahananti
mahamallanam viya hatthapade muggaradihi paharitva bahuvaddhanam. Adasanti yam
kinci adasam pariharitum na vattati. Anjananti alankaranjanameva. Malati
baddhamala va abaddhamala va. Vilepananti yam kinaci chaviragakaranam. Mukhacunnakam
mukhalepananti mukhe kalapilakadinam haranatthaya mattikakakkam denti, tena lohite
calite sasapakakkam denti, tena dose  khadite tilakakkam denti, tena lohite
sannisinne haliddikakkam denti, tena chavivanne arulhe mukhacunnakena mukham
cunnenti, tam sabbam na vattati. Hatthabandhadisu hatthe vicitrasankhakapaladini 2-
bandhitva vicaranti, tam va annam va sabbampi hatthabharanam na vattati. Apare
sikham bandhitva vicaranti, suvannacirakamuttalatadihi ca tam parikkhipanti, tam sabbam
na vattati. Apare catuhattham dandam va annam va pana alankatadandakam gahetva vicaranti,
tatha itthipurisarupadivicittam bhesajjanalikam suparikkhittam vamapasse olaggitam,
apare kannikaratanaparikkhittakosam atitikhinam asimpi, 3- pancavannasuttasibbitam
makaradantakadivicittam chattam, suvannarajatadivicitra morapinjadiparikkhitta
upahana, keci ratanamattayamam caturangulavitthatam kesantaparicchedam dassetva meghamukhe
vijjulatam viya nalate unhisapattam bandhanti, culamanim dharenti, camaravalavijanim
dharenti, tam sabbam na vattati.
      [17] Aniyyanikatta saggamokkhamagganam tiracchanabhuta kathati
tiracchanakatha. Tattha rajanam arabbha "mahasammato, mandhata, dhammasoko
evammahanubhavo"ti adina nayena pavatta katha rajakatha. Esa nayo corakathadisu.
Tesu "asuko raja   abhirupo dassaniyo"ti adina nayena gehasitakathava
@Footnote: 1 Ma. nhapanam viya nahapanam 2 ka. vicitrasamkhakapaladihi   3 cha.Ma. asim
Tiracchanakatha hoti. "sopi nama evammahanubhavo khayam gato"ti evam pavatta
pana kammatthanabhave titthati. Coresupi "muladevo evammahanubhavo. Meghamalo
evammahanubhavo"ti tesam kammam paticca "aho sura"ti gehasitakathava tiracchanakatha.
Yuddhepi bharatayuddhadisu "asukena asuko evam marito evam viddho"ti
kamassadavaseneva katha tiracchanakatha. "tepi nama khayam gata"ti evam pavatta pana
sabbattha kammatthanameva hoti. Apica annadisu "evam vannavantam gandhavantam
rasavantam phassasampannam khadimha bhunjimha"ti kamassadavasena kathetum na
vattati. Satthakam pana katva "pubbe evam vannadisampannam annam panam vattham
sayanam malam gandham silavantanam adamha, cetiye pujam akarimha"ti kathetum
vattati. Natikathadisu pana "amhakam nataka sura samattha"ti va "pubbe mayam
evam vicitrehi yanehi vicarimha"ti va assadavasena vattum na vattati.
Satthakam pana katva "tepi no nataka khayam gata"ti va "pubbe mayam
evarupa upahana samghassa adamha"ti va kathitabbam. 1- Gamakathapi
sunivitthadunnivitthasubhikkhadubbhikkhadivasena va "asukagamavasino sura samattha"ti
va evam assadavasena na vattati. Satthakampana katva "saddha pasanna"ti va "khayavayam
gata"ti va vattum vattati. Nigamanagarajanapadakathasupi eseva nayo.
      Itthikathapi vannasanthanadini paticca assadavasena na vattati,
"saddha pasanna khayavayam gata"ti evameva vattati. Surakathapi "nandamitto 2- nama
yodho suro ahosi"ti assadavasena na vattati. "saddho ahosi khayam gato"ti
evameva vattati. Visikhakathapi "asuka visikha sunivittha dunnivittha sura
samattha"ti assadavasena na vattati. "saddha pasanna khayavayam gata"ti   evameva vattati.
      Kumbhatthanakathati udakatthanakatha, udakatitthakathati vuccati, kumbhadasikatha
va, sapi "pasadika naccitum gayitum cheka"ti  assadavasena na vattati. "saddha
pasanna"ti adina nayeneva vattati. Pubbapetakathati atitanatikatha. Tattha
tattha 3- vattamananatikathasadiso ca vinicchayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. kathetum vattati     2 cha.Ma.i. nandimitto     3 cha.Ma.i. tattha
      Nanattakathati purimapacchimakathahi vimutta avasesa nanasabhava
niratthakakatha. Lokakkhayikati "ayam loko kena nimmito?  asukena nama
nimmito. Kako seto atthinam setatta. Balaka 1- ratta lohitassa rattatta"ti
evamadika lokayatavitandasallapakatha.
      Samuddakkhayika nama "kasma samuddo sagaro? sagaradevena khato,
Tasma sagaro. `khato Me'ti hatthamuddhaya sayam niveditatta samuddo"ti evamadika
niratthakasamuddakkhayanakatha. 2- Bhavoti vuddhi. Abhavoti hani. "iti bhavo, iti
abhavo"ti yam va tam va niratthakakaranam  vatva pavattitakatha 3- itibhavabhavakatha.
      [18] Viggahikakathati viggahakatha sarambhakatha. Tattha sahitam meti mayham
vacanam sahitam silittham, atthayuttam karanayuttanti attho. Asahitanteti tuyham vacanam
asahitam asilittham. Adhicinnante vipparavattanti yam tuyham digharattacinnavasena
suppagunam, tam mayham ekavacaneneva vipparavattam parivattitva thitam, na kinci
janasiti attho. Aropito te vadoti maya tava vade doso 4- aropito.
Cara vadappamokkhayati dosamocanattham cara vicara, tattha tattha gantva sikkhati
attho. Nibbethehi va sace pahositi atha sayam pahosi, idaniyeva nibbethehiti.
      [19] Duteyyakathayam idha gacchati ito asukam nama thanam gaccha.
Amutara gacchati tato asukam nama thanam gaccha. Idam harati ito idam nama
hara. Amutra idam aharati asukatthanato idam nama idha ahara. Sankhepato pana
idam duteyyam nama thapetva panca sahadhammike ratanattayassa upakarapatisamyuttanca
gihisasanam annesam na vattati.
      [20] Kuhakati adisu tividhena kuhakavatthuna lokam kuhayanti vimhapayantiti
kuhaka. Labhasakkaratthika hutva lapantiti lapaka. Nimittam silametesanti
nemittaka. Nippeso   silametesanti nippesika. Labhena labham nijigimsanti magganti
pariyesantiti labhena labham nijigimsitaro, kuhana lapana nemittakata nippesikata
@Footnote: 1 Ma. baka                   2 cha.Ma.i. niratthaka...
@3 i. pavattita katha            4 Si. tava doso
Labhena labham nijigimsanatati etahi samannagatanam puggalanam etam adhivacanam.
Ayamettha sankhePo. Vittharena paneta kuhanadika visuddhimagge silaniddeseyeva
palinca atthakathanca aharitva pakasitati.
                   Ettavata majjhimasilam nitthitam hoti.
                          Mahasilavannana
      [21] Ito param mahasilam hoti. Anganti hatthapadadisu yena kenaci
evarupena angena samannagato dighayu yasava hotiti adinayappavattam angasattham.
Nimittanti nimittasattham. Panduraja kira tisso muttayo mutthiyam katva
nemittakam pucchi "kim me hatthe"ti? so itocito ca vilokesi, tasmim ca samaye
gharagolikaya makkhika gayhanti mutta, so "mutta"ti aha. Puna "kati"ti puttho
kukkutassa tikkhattum vassantassa 1- saddam sutva "tisso"ti aha. Evam tam tam
adisitva nimittamanuyutta viharanti.
      Uppatanti asanipatadinam mahantanam uppatam, 2- tam hi disva "idam
bhavissati, evam bhavissati"ti adisanti. Supinanti yo pubbanhasamaye supinam passati,
evam vipako hoti. Yo idam nama passati, tassa idam nama hoti"ti adina
nayena supinakam anuyutta viharanti. Lakkhananti "imina lakkhanena samannagato
raja hoti, imina uparaja"ti adikam. Musikacchinnanti undurakhayitam. Tenapi
hi ahate va vatthe, anahate va vatthe, ito patthaya evam chinne idam nama
hotiti adisanti. Aggihomanti  evarupena daruna evam hute idam nama hotiti
aggijuhanam. Dabbihomadinipi aggihomaneva, evarupaya dabbiya edisehi kanadihi
hute idam nama hotiti evam pavattivasena visum vuttani.
      Tattha kanoti kundako. Tandulati saliadinam ceva tinajatinanca
tandula. Sappiti gosappiadikam. Telanti tilateladikam. Sasapadini pana mukhena
gahetva aggimhi pakkhipanam, vijjam parijappitva juhanam va mukhahomam.
@Footnote: 1 cha.Ma. ravantassa               2 cha.Ma. uppatitam, Si. uppadam
Dakkhinakkhakajannulohitadihi juhanam lohitahomam. Angavijjati pubbe angameva disva
byakaranavasena angam vuttam, idha angulatthim 1-  disva vijjam parijappitva "ayam
kulaputto dhanava no va, sirisampanno va no va"ti adi byakaranavasena
angavijja vutta. Vatthuvijjati gharavatthuaramavatthadinam gunadosasallakkhanavijja.
Mattikadivisesam disvapi hi vijjam parijappitva hettha pathaviyam timsaratanamatte
akase ca asitiratanamatte padese ca gunadosam passanti. Khattavijjati
ajjheyyamasurakkharajasatthadinitisattham. 2- Sivavijjati susane pavisitva 3-
santikaranavijja, singalarutavijjatipi vadanti. Bhutavijjati bhutavejjamanto.
Bhurivijjati bhumighare 4- vasantena uggahetabbamanto. Ahivijjati
sappadatthatikicchanavijja ceva sappavahanavijja ca. Visavijjati yaya  puranavisam va
rakkhanti, navavisam va rakkhanti, navavisam va karonti visamantarameva 5- va.
Vicchikavijjati vicchikadatthatikicchanavijja. Musikavijjayapi eseva nayo.
Sakunavijjati  sapakkhakaapakkhakadvipadacatuppadanam rutagatadivasena sakunananam.
Vayasavijjati kakarutananam, tam visumyeva sattham tasma visum vuttam.
      Pakkajjhananti paripakagatacinta, idani "ayam ettakam jivissati, ayam
ettakan"ti evampavattam aditthanananti 6- attho. Saraparittananti sararakkhanam,
yatha attano upari na agacchati, evam karanavijja. Migacakkanti idam sabbasangahikam
sabbasakunacatuppadanam  rutananavasena vuttam.
      [22] Manilakkhanadisu evarupo "mani pasattho, evarupo appasattho,
samino arogyaissariyadinam hetu hoti, na hoti"ti evam vannasanthanadivasena
maniadinam lakkhanam anuyutta viharantiti attho. Tattha avudhanti thapetva asiadini
avasesam avudham. Itthilakkhanadinipi yamhi kule te itthipurisadayo vasanti, tassa
vuddhihanivaseneva veditabbani. Ajalakkhanadisu pana "evarupanam ajadinam mamsam
khaditabbam, evarupanam na khaditabban"ti ayam viseso veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. angalatthim   2 Si. angeyYu..., cha.Ma. abbheyYu...satthadisattham
@3 i. parivasitva    4 cha.Ma.i. bhurighare   5 cha.Ma. visavantameva, Si. visatantameva
@6 Si. arittham nananti
      Apicettha godhalakkhane cittakammapilandhanadisupi evarupaya godhaya
sati idam nama hotiti ayam viseso  veditabbo. Idam cettha vatthu:- ekasmim
kira vihare cittakammena 1- godham aggim dhammanam akamsu, tato patthaya bhikkhunam
mahavivado jato. Eko agantukabhikkhu tam disva makkhesi, tato patthaya vivado
mandibhuto hoti. Kannikalakkhanam pilandhanakannikayapi gehakannikayapi vasena
veditabbam. Kacchapalakkhanam godhalakkhanasadisameva. Migalakkhanam sabbasangahikam
sabbacatuppadanam lakkhanavasena vuttam.
      [23] Rannam niyyanam bhavissatiti "asukadivasena asukanakkhattena
asukassa nama ranno niggamanam bhavissati"ti evam rajunam pavasagamanam 2- byakaroti.
Esa nayo sabbattha. Kevalam panettha aniyyananti vippavutthanam puna agamanam.
Abbhantaranam rannam upayanam bhavissati, bahiranam rannam apayananti "antonagare
amhakam raja pativiruddham bahirajanam upasankamissati, tato tassa patikkamanam
bhavissati"ti evam rananam 3- upayanapayanam byakaroti. Dutiyapadepi eseva nayo.
Jayaparajaya pakatayeva.
      [24] Candaggahadayo "asukadivase rahu candam gahessati"ti
byakaranavaseneva veditabba. Apica nakkhattassa angarakadiggahanasamayogopi
nakkhattaggahoyeva. Ukkapatoti akasato ukkanam patanam.  disadahoti disakalusiyam
aggisikhadhumasikhadihi akulabhavo viya. Devadundubhiti sukkhavalahakagajjanam.
Uggamananti udayam. Oggamanti atthangamanam. Samkilesanti avisuddhata. Vodananti
visuddhata. Evam vipakoti lokassa evam vividhasukhadukkhavaho.
      [25] Suvutthikati devassa sammadharanuppavecchanam. Dubbutthikati
avaggaho, vassamandoti 4- vuttam hoti. Muddati hatthamudda. Ganana vuccati
acchiddakaganana. Sankhananti sankalanapatuppadanadivasena 5- pindaganana. Yassa sa
paguna hoti, so rukkhampi disva "ettakani ettha pannani"ti janati.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. cittakamme.  2 Ma. sangamagamanam    3 i. ranno
@4 cha.Ma.i. vassavibandho    5 cha. sankalanasatuppadanadivasena. Ma....saduppadanadivasena
Kaveyyanti "cattarome bhikkhave kavi. Katame cattaro? cintakavi sutakavi atthakavi
patibhanakavi"ti 1- imesam catunnam kavinam attano cintavasena va "vessantaro nama
raja  ahosi"ti adini sutva sutavasena va "imassa ayam attho, evantam
yojessami"ti evam atthavasena va kincideva disva "tappatibhagam kattabbam
karissami"ti evam thanuppattikapatibhanavasena va jivikatthaya kabyakaranam. 2- Lokayatam
vuttameva.
      [26] Avahanam nama imassa darakassa asukakulato asukanakkhattena
darikam anethati avahakaranam. Vivahananti imam darikam asukassa nama darakassa
asukanakkhattena netha, 3- evamassa vuddhi bhavissatiti vivahakaranam. Samvadananti
samvadanam 4- nama ajja nakkhattam sundaram, ajjeva samagga hotha, iti vo viyogo
na bhavissatiti evam samaggakaranam. Vivadanam 5- nama sace viyojitukamattha, ajjeva
viyujjatha,  iti vo puna samyogo na bhavissatiti evam viyogakaranam. Samkirananti
uddharam 6- va inam va dinnam dhanam ajja sankaddhatha, ajja sankaddhitam hi tam
thavaram hotiti evam dhanapindapanam. Vikirananti sace payogauddharadivasena dhanam
payojitukamattha, ajja payojitam  digunacatugunam hotiti evam payojanam payojapanam.
  Subhagakarananti piyamanapakaranam va sassirikakaranam va. Dubbhagakarananti tabbiparitam.
Viruddhagabbhakarananti viruddhassa vilinassa atthitassa vinassamanassa 7- gabbhassa karanam.
Puna  avinasaya bhesajjadananti attho. Gabbho hi vatena panakehi kammuna
cati tihi karanehi vinassati. Tattha vatena vinassante nibbapaniyam sitalam bhesajjam
deti,  panakehi nassante panakanam patikammam karoti, kammuna nassante pana
buddhapi patibahitum na sakkonti.
      Jivhanibandhananti mantena jivhaya bandhakaranam. 8- Hanusamhanananti
mukhabandhanamantena yatha hanukam caletum na  sakkonti,  evam bandhakaranam.
Hatthabhijappananti hatthanam parivattanattham mantajappanam. Tasmim kira mante sattapadantare
@Footnote: 1 an. catukka. 21/231/257 kavisutta  2 i. kabbakaranam, ka. kattabbakaranam
@3 cha.Ma.i. detha   4 cha.Ma. samvaranam    5 cha.Ma. vivaranam    6 cha.Ma. utthanam
@7 ka.Ma. matassa    8 Si.i. thaddhakaranam
Thatva jappite itaro hatthe parivattetva khipati. Kannajappananti kannehi
saddam assavanatthaya vijjaya jappanam. Tam kira jappetva vinicchayatthane yam icchati,
tam bhanati, paccatthiko na tam sunati, tato pativacanam sampadetum na sakkoti.
Adasapanhanti adase devatam otaretva panhapucchanam. 1- Kumaripanhanti
kumarikaya sarire devatam otaretva panhapucchanam. Devapanhanti dasiya 2- sarire
devatam otaretva panhapucchanam. Adiccupatthananti jivikatthaya adiccaparicariya.
Mahatupatthananti tatheva mahabrahmaparicariya. Abbhujjalananti mantena mukhato
aggijalaniharanam. Sirivhayananti "ehi siri, mayham sire 3- patitthahi"ti evam
sirena siriya avhayanam.
      [27]  Santikammanti devatthanam gantva "sace me idam nama
samijjhissati, tumhakam imina ca imina ca upaharam karissami"ti samiddhakale
kattabbam santipatissavakammam. Tasmim pana samiddhe tassa karanam panidhikammam nama.
Bhurikammanti bhumighare vasitva gahitamantassa payogakaranam. Vassakammam vossakammanti
ettha vassoti puriso, vossoti pandako. Iti vossassa vassakaranam vassakammam,
vassassa vossakaranam vossakammam, tam pana karonto acchindakabhavamattam papeti,
na lingam antaradhapetum  sakkoti. Vatthukammanti akatavatthumhi gehapatitthapanam.
Vatthuparikarananti "idancidanca aharatha"ti vatva vatthubalikammakaranam. 4- Acamananti
udakena mukhasuddhikaranam. 5- Nhapananti annesam nhapanam. Juhananti tesam
atthaya aggijuhanam. Vamananti yogam datva vamanakaranam. Virecanepi eseva nayo.
Uddhavirecananti uddham dosanam niharanam. Adhovirecananti adho dosanam niharanam.
Sisavirecananti sirovirecanam. Kannatelanti kannanam bandhanattham va vanaharanattham
va bhesajjatelapacanam. Nettatappananti akkhitappanatelam. Natthukammanti telena
yojetva natthukaranam. Anjananti dve va tini va patalani niharanasamattham kharanjanam.
Paccanjananti nibbapaniyam sitalabhesajjanjanam. Salakiyanti salakavejjakammam.
@Footnote: 1 cha.Ma.i. panhapucchanam         2 i. devadasiya   3 ka.sarire
@4 i. tattha balikammakaranam        5 i. mukhasiddhikaranam
Sallakattiyanti sallakattavejjakammam. Darakatikiccha vuccati komarabhaccavejjakammam.
Mulabhesajjanam anuppadananti 1- imina kayatikicchanam dasseti. Osadhinam patimokkhoti
kharadini datva tadanurupe vane gate tesam apanayanam.
                    Ettavata mahasilam nitthitam hoti.
                     Pubbantakappikasassatavadavannana
      [28] Evam brahmadattena vuttavannassa anusandhivasena tividham silam
vittharetva idani  bhikkhusamghena vuttavannassa anusandhivasena "atthi bhikkhave
anneva dhamma gambhira duddasa"ti adina nayena sunnatappakasanam arabhi.
Tattha dhammati gune desanayam pariyattiyam nissatteti evamadisu dhammasaddo vattati.
             "nahi dhammo adhammo ca   ubho samavipakino
             adhammo  nirayam neti,    dhammo papeti suggatin"ti 2-
      adisu hi gune dhammasaddo. "dhammam vo bhikkhave desissami
adikalyanan"ti 3- adisu desanayam. "idha bhikkhu dhammam pariyapunati suttam
geyyan"ti 4- adisu pariyattiyam. "tasmim  kho pana samaye dhamma honti, khandha
honti"ti 5- adisu nissatte. Idha pana gune vattati. Tasma "atthi bhikkhave
anneva tathagatassa guna"ti evamettha attho datthabbo.
      Gambhirati mahasamuddo viya makasatundasuciya annatra tathagata
annesam nanena alabbhaneyyappatittha, gambhirattayeva duddasa, duddasattayeva
duranubodha. Nibbutasabbaparilahatta santa. Santarammanesu pavattanatopi santa.
Atittikaranatthena panita sadhurasabhojanam viya. Uttamananavisayatta na takkena
avacaritabbati atakkavacaRa. Nipunati sanhasukhumasabhavatta. Balanam avisayatta
panditehiyeva veditabbati panditavedaniya.
@Footnote: 1 cha.Ma. anuppadananti           2 khu thera. 26/304/318 dhammikattheragatha
@3 Ma.u. 14/420/360 chachakkasutta  4 an pancaka. 22/73,74 pathama-dutiyadhammaviharisutta
@5 abhi. san. 34/121 sunnatavara
      Ye  tathagato sayam abhinana sacchikatva pavedetiti ye dhamme
tathagato anannaneyyo hutva sayameva abhivisitthena nanena paccakkham katva
pavedeti dipeti katheti pakasetiti attho. Yehiti yehi gunadhammehi. Yathabhuccanti
yathabhutam. Vannam samama vadamana vadeyyunti tathagatassa vannam vattukama
samma vadeyyum, ahapetva vattum sakkuneyyunti attho. Katame ca pana te
dhamma bhagavata evam thomitati? sabbannutananam. Yadi evam kasma
puthuvacananiddeso 1- katoti? puthucittasamayogato ceva puthuarammanato ca. Tam hi catusu
nanasampayuttamahakiriyacittesu labbhati, na  cassa koci dhammo arammanam nama na hoti.
Yathaha "atitam ... Anagatam ... Paccuppannam. Sabbam janatiti sabbannutananam, tattha
avaranam natthiti anavaranananan"ti 2- adi.  iti puthucittasamayogato, punappunam
uppattivasena puthuarammanato ca puthuvacananiddeso katoti.
      "ananeva"ti idam panettha vavatthapanavacanam, "anneva, na
panatipataveramaniadayo. Gambhirava, na uttana"ti evam sabbapadehi yojetabbam.
Savakaparaminanam hi gambhiram, paccekabodhinanam pana tato gambhirataranti tattha
vavatthanam natthi, sabbannutanananca tatopi gambhirataranti tatthapi vavatthanam natthi,
ito pana  annam gambhirataram natthi, tasma gambhiravati vavatthanam labbhati. Tatha
duddasava duranubodhavati sabbam veditabbam.
      Katame ca te bhikkhaveti ayam pana tesam dhammanam kathetukamyatapuccha.
Santi bhikkhave eke samanabrahmanati adisu pucchavissajjanam. Kasma panetam
evamaraddhanti ce? buddhananhi cattari thanani patva gajjitam mahantam hoti,
nanam anupavisati, buddhananassa mahantata 3- pannayati, desana gambhira hoti
tilakkhanahata sunnatapatisamyutta. Katamani cattari? vinayapannattim, bhumantaram,
paccayakaram, samayantaranti. Tasma "idam lahukam, idam garukam, idam satekiccham, idam
atekiccham, ayam apatti, ayam anapatti, ayam chejjagamini, ayam vutthanagamini,
ayam desanagamini, ayam lokavajja, ayam pannattivajja, imasmim vatthusmim idam
@Footnote: 1 cha.Ma. bahuvacananiddeso   2 khu. pati. 31/286/190 sabbannutanananiddesa
@3 cha.Ma.i. mahantabhavo
Pannapetabban"ti yam evam otinne vatthusmim sikkhapadapannapanam nama, tattha
annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa  annesam, tathagatasseva visayo.
Iti vinayapannattim patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati .pe.
Sunnatapatisamyuttati.
     Tatha "ime cattaro satipatthana nama .pe. Ariyo atthangiko
maggo nama, pancakkhandha nama, dvadasayatanani nama, attharasa dhatuyo nama,
cattari ariyasaccani nama bavisatindriyani nama, navahetu nama, cattaro
ahara nama, satta phassa nama, satta vedana nama, satta sanna nama,
satta cetana nama, satta cittani nama, etesu ettaka kamavacara dhamma
nama, 1- ettaka rupavacara pariyapannadhamma nama, ettaka arupavacara
apariyapannadhamma nama, 1- ettaka lokiyadhamma nama, ettaka lokuttaradhamma
nama"ti catuvisatisamantapatthanam anantanayam abhidhammapitakam vibhajitva kathetum annesam
thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti
bhumantaraparicchedam patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati .pe.
Sunnatapatisamyuttati.
     Tatha ya ayam 2- avijja sankharanam navahakarehi paccayo hoti,
uppado hutva paccayo hoti, pavattam hutva. Nimittam. Ayuhanam. Samyogo.
Palibodho. Samudayo. Hetu. Paccayo hutva paccayo hoti. Tatha sankharadayo
vinnanadinam. Yathaha "katham paccayapariggahe panna dhammatthitinanam? avijja
sankharanam uppadatthiti ca pavattatthiti ca nimittatthiti ca ayuhanatthiti ca
samyogatthiti ca palibodhatthiti ca samudayatthiti ca hetutthiti ca paccayatthiti ca, imehi
navahakarehi avijja paccayo, sankhara paticcasamuppanna, ubhopete dhamma
paccayasamuppannati paccayapariggahe panna dhammatthitinanam. Atitampi addhanam.
Anagatampi addhanam avijja sankharanam uppadatthiti ca .pe. Jati jaramaranassa
uppadatthiti ca .pe. Paccayatthiti ca, imehi navahakarehi jati paccayo,
@Footnote: 1-1 cha.Ma. ettaka rupavacaraarupavacarapariyapanna dhamma nama,  2 cha.Ma. tattha ayam
Jaramaranam paccayasamuppannam, ubhopete dhamma paccayasamuppannati paccayapariggahe
panna dhammatthitinanan"ti. 1- Evamimam tassa tassa dhammassa tatha tatha paccayabhavena
pavattam tivattam tiyaddham tisandhim catusankhepam visatakaram paticcasamuppadam vibhajitva
kathetum annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam,  tathagatasseva
visayo. Iti paccayakaram patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati
.pe. Sunnatapatisamyuttati.
      Tatha cattaro jana sassatavada nama, cattaro ekaccasassatavada,
cattaro antanantika, cattaro amaravikkhepika, dve adhiccasamuppannika,
solasa sannivada, attha asannivada, attha nevasanninasannivada, satta
ucchedavada, panca ditthadhammanibbanavada nama, te idam nissaya idam ganhantiti
dvasatthiditthigatani bhinditva nijjatam niggumbam katva kathetum annesam thamo
va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti samayantaram
patva buddhanam gajjitam mahantam hoti,   nanam anupavisati, buddhananassa mahantata
pannayati, desana gambhira hoti  tilakkhanahata sunnatapatisamyuttati.
      Imasmim pana thane samayantaram labbhati, tasma sabbannutananassa
mahantabhavassa dassanattham, desanaya ca sunnatapakasanavibhavanattham 2- samayantaram
anupavisanto dhammaraja "santi bhikkhave eke samanabrahmana"ti evam
pucchavissajjanam arabhi.
      [29] Tattha santiti atthi samvijjanti upalabbhanti. Bhikkhaveti alapanavacanam.
Eketi ekacce. Samanabrahmanati pabbajjupagatabhavena samana, jatiya brahmana.
Lokena va "samana"ti ca "brahmana"ti ca evam sammata. Pubbantam kappitva
vikappetva ganhantiti pubbantakappika, pubbantakappo va etesam atthiti
pubbantakappika. Tattha antoti ayam saddo antaabbhantaramariyadalamakaparabhaga-
kotthasesu dissati. "antapuro udarapuro"ti 3- adisu hi ante antasaddo.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/94/72 dhammatthitinananiddesa     2 ka. sunnatapakasanabhavattham,
@Si. sunnatapakasanattham     3 khu.su. 25/197/371 vijayasutta
                    Caranti loke parivarachanna,
                    anto asuddha bahi sobhamanati 1-
      adisu abbhantare. "kayabandhanassa anto jirati. 2- Sa haritantam va
pathantam va selantam va udakantam va"ti 3- adisu mariyadayam. "antamidam bhikkhave
jivikanam yadidam pindolyan"ti 4- adisu lamake. "esevanto dukkhassa"ti 5-
adisu parabhage. Sabbapaccayasankhayo hi dukkhassa parabhago kotiti vuccati. "sakkayo kho
avuso eko anto"ti 6- adisu kotthase. Svayam idhapi kotthase vattati.
      Kappasaddopi "titthatu bhante bhagava kappam. 7- Atthi kappo nipajjitum, 8-
kappakatena akappakatam samsibbitam hoti"ti 9- evam ayukappalesakappavinayakappadisu
sambahulesu atthesu vattati. Idha tanhaditthisu vattatiti veditabbo. Vuttampi
cetam "kappati dve kappa tanhakappo ca ditthikappoca"ti 10- tasma tanha-
ditthivasena atitam khandhakotthasam kappetva kappetva thitati pubbantakappikati
evamettha attho veditabbo. Tesam evam pubbantam kappetva thitanam
punappunam uppajjanavasena pubbantameva anugata ditthiti pubbantanuditthino.
Te evam ditthino tam pubbantam arabbha agamma paticca annampi janam ditthigatikam
karonta anekavihitani adhimuttipadani 11- abhivadanti attharasahi vatthuhiti.
      Tattha anekavihitaniti anekavidhani. Adhimuttipadaniti adhivacanapadani.
Athava, bhutamattham abhibhavitva yathasabhavato aggahetva vattanato 12- adhimuttiyoti
ditthiyo vuccanti. Adhimuttinam padani adhimuttipadani, ditthidipakani vacananiti
attho. Attharasahi vatthuhiti attharasahi karanehi.
      [30] Idani yehi attharasahi vatthuhi abhivadanti tesam kathetukamyataya
pucchaya "te ca bhonto"ti adina nayena pucchitva tani vatthuni vibhajitva
dassetum "santi bhikkhave"ti adimaha.
@Footnote: 1 sam.saga. 15/122 sattajatilasutta     2 vinaYu. 7/278 khuddakavatthuni
@3 Ma.mu. 12/304 mahahatthipadopamasutta  4 sam.khandha. 17/80/75 pindolyasutta
@5 sam.ni. 16/51/82 parivimamsanasutta   6 an.chakka. 332/448 majjhesutta   7 di.maha.
@10/167 mahaparinibbanasutta        8 an.atthaka. 23/185/344 kusitarambhavatthusutta
@9 vinaYu. 2/371 dubbannakaranasikkhapada 10 khu.maha. 29/136/105 suddhatthakasuttaniddesa
@11 cha.Si.i. adhivuttipadani         12 cha.Ma. pavattanato
      Tattha vadanti etenati vado, ditthigatassetam adhivacanam, sassato
vado etesanti sassatavada, sassataditthinoti attho. Eteneva nayena ito
paresampi evarupanam padanam attho veditabbo. Sassatam attananca lokancati
rupadisu annataram "atta"ti ca "loko"ti ca gahetva tam sassatam amaram niccam
dhuvam pannapenti. Yathaha "rupam attaceva loko ca sassato cati attananca
lokanca pannapenti, tatha vedanam. Sannam. Sankhare. Vinnanam attaceva loko ca
sassato cati attananca lokanca pannapenti"ti. 1-
      [31] Atappamanvayati adisu viriyam kilesanam atappanabhavena
atappanti vuttam. Tadeva padahanavasena padhanam. Punapupnam payuttavasena anuyogo.
Iti evam tippabhedampi viriyam anvaya agamma paticcati attho. Appamado vccati
satiya avippavaso. Sammamanasikaroti upayamanasikaro pathamamanasikaro, atthato
nananti vuttam hoti. Yasmim hi manasikare thitassa pubbenivasanussatinanam ijjhati,
ayam imasmim thane "manasikaro"ti adhippeto. Tasma viriyanca satinca nananca
agammati ayamettha sankhepattho. Tatharupanti tathajatikam. Cetosamadhinti cittasamadhim.
Phusatiti vindati patilabhati. Yatha samahite citteti yena samadhina samma ahite
sutthu thapite cittamhi. Anekavihitam pubbenivasanti adinam attho visuddhimagge
vutto.
      So evamahati so evam jhananubhavasampanno hutva ditthigatiko
evam vadati. Vanjhoti vanjhapasuvanjhataladayo viya aphalo kassaci ajanakoti.
Etena "atta"ti ca "loko"ti ca gahitanam jhanadinam rupadijanakabhavam patikkhipati.
Pabbatakutam viya thitoti kutattho. Esikatthayitthitoti esikatthayi viya hutva
thitoti esikatthayitthito. Yatha sunikhato esikatthambho niccalo titthati, evam
thitoti attho. Ubhayenapi lokassa vinasabhavam dipeti. Keci pana "isikatthayitthito"ti
palim vatva munje isika viya thito"ti vadanti. Tatrayam adhippayo:-
yadidam jayatiti vuccati, tam munjato isika viya vijjamanameva nikkhamati. Yasma ca
@Footnote: 1 khu. pati. 31/140 antaggahikaditthiniddese vittharo datthabbo
Isikatthayitthito, tasma te 1- ca satta sandhavanti, ito annattha gacchantiti
attho.
      Samsarantiti aparaparam sancaranti. Cavantiti evam sankhyam gacchanti. Tatha
upapajjantiti. Atthakathayam pana pubbe "sassato atta ca loko ca"ti vatva
idani "te ca satta sandhavanti"ti adina vacanena ayam ditthigatiko attanayeva
attano vadam bhindati, ditthigatikassa dassanam nama na nibaddham, thusarasimhi
nikkhittakhanuko viya cancalam, ummattakapacchiyam puvakhandaguthagomayadini viya cettha
sundarampi asundarampi hotiyevati vuttam. Atthi tveva sassatisamanti ettha
sassatiti niccam vijjamanataya mahapathavimva mannati, tathapi sinerupabbatacandimasuriye,
tato tehi samam attanam mannamana atthi tveva sassatisamanti vadanti.
      Idani "sassato atta ca loko ca"ti adikaya patinnaya
sadhanattham hetum dassento "tam kissa hetu? ahanhi atappamanvaya"ti adimaha.
Tattha iminamaham etam janamiti imina visesadhigamena aham etam paccakkhato
janami, na kevalam saddhamattakena vadamiti dasseti, makaro panettha padasandhikaranattham
vutto. Idam bhikkhave pathamam thananti catuhi vatthuhiti vatthusaddena vuttesu catusu
thanesu, idam pathamam thanam, idam jatisatasahassamattanussaranam pathamam karananti attho.
      [32-33] Uparivaradvayepi eseva nayo. Kevalam hi ayam varo
jatisatasahassanussaranavasena vutto. Itare dasacattalisasamvattavivattakappanussaranavasena.
Mandapanno 2- hi titthiyo anekajatisatasahassamattam anussarati, majjhimapanno dasa
samvattavivattakappani, tikkhapanno cattalisam, na tato uddham.
      [34] Catutthavare: takkayatiti takki, takko va assa atthiti
takki, takketva vitakketva ditthigahino etam adhivacanam. Vimamsaya samannagatoti
vimamSi. Vimamsa nama tulana ruccana khamana. Yatha hi puriso  yatthiya udakam
vimamsitva vimamsitva otarati, evameva yo tulayitva ruccitva khamapetva ditthim
@Footnote: 1 cha. teva                    2 i. mandapanna
Ganhati, so "vimamsi"ti veditabbo. Takkapariyahatanti takkena pariyahatam, tena
tena pariyayena takketvati attho. Vimamsanucaritanti taya vuttappakaraya vimamsaya
anucaritam. Sayam patibhananti attano patibhanamattasanjatam. Evamahati sassataditthim
gahetva evam vadati.
      Tattha catubbidho takki anussatiko, jatissaro, labhi, suddhatakkikoti.
Tattha yo "vessantaro nama raja ahosi"ti adini sutva "tenahi yadi
vessantarova bhagava. Sassato atta"ti takkayanto ditthim ganhati, ayam
anussatiko nama dve tisso jatiyo saritva "ahameva pubbe asukasmim nama
ahosim, tasma sassato atta"ti takkayanto jatissaratakkiko nama. Yo pana
labhitaya "yatha me idani atta sukhito, 1- atitepi evam ahosi, anagatepi
bhavissati"ti takkayitva ditthim ganhati, ayam labhitakkiko nama. "evam sati idam
hoti"ti takkamatteneva ganhanto pana suddhatakkiko nama.
      [35] Etesam va annatarenati etesamyeva catunnam vatthunam annatarena
ekena va dvihi va tihi va. Natthi ito bahiddhati imehi pana vatthuhi bahi
annam ekam karanampi sassatapannattiya natthiti appativattiyam sihanadam nadati.
      [36] Tayidam bhikkhave tathagato pajanatiti bhikkhave tam idam catubbidhampi
ditthigatam tathagato nanappakarato janati. Tato tam pajananakaram dassento
"ime ditathitthana"ti adimaha, tattha ditthiyova ditthitthana nama. Apica
ditthinam karanampi ditthitthanameva. Yathaha: "katamani attha ditthitthanani? khandhapi
ditthitthanam, avijjapi. Phassopi. Sannapi. Vitakkopi. Ayonisomanasikaropi.
Papamittopi. Paratoghosopi ditthitthanam. Khandha hetu khandha paccayo ditthitthanam
uppadaya samutthanatthena, evam khandhapi ditthitthanam. Avijja hetu .pe.
Papamitto hetu .pe. Paratoghoso hetu paratoghoso paccayo ditthitthanam uppadaya
samutthanatthena, evampi paratoghoso ditthitthanan"ti 2- evam gahitati ditthisankhata
tava ditthitthana "sassato atta ca loko ca"ti evam gahita adinna, pavattitati
@Footnote: 1 cha.Ma. sukhi hoti               2 khu. pati. 31/124 ditthikatha
Attho. Evam paramatathati nirasankacittataya punappunam amattha paramattha,
"idameva saccam, moghamannan"ti parinitthapita. Karanasankhata pana ditthitthana
yatha gayhamana ditthiyo samutthapenti, evam arammanavasena ca pavattanavasena ca
asevanavasena ca gahita anadinavadassitaya punappunam gahanavasena paramattha. Evam
gatikati evam nirayatiracchanapetavisayagatinam annataragatika. "evam abhisamparaya"ti
idam purimapadasseva vevacanam, evam idhaparalokati vuttam hoti.
      Tanca tathagato pajanatiti na kevalanca tathagato sakaranam sagatikam ditthigatameva
pajanati, athakho tanca sabbam pajanati, tato ca uttaritaram silanceva
samadhinca sabbannutanananca pajanati. Tanca pajanam na paramasatiti tanca evamvidham
anuttaram visesam pajanantopi "aham pajanami"ti tanhaditthimanaparamasavasena
tanca na paramasati. Aparamasato cassa paccattanceva nibbuti viditati evam aparamasato
cassa aparamasapaccaya 1- sayameva attanayeva tesam paramasakilesanam nibbuti
vidita, pakatam bhikkhave tathagatassa nibbananti dasseti.
      Idani yatha patipannena tathagatena sa nibbuti adhigata, tam patipattim
dassetum yasu vedanasu ratta 2- titthiya "idha sukhino bhavissama, ettha sukhino
bhavissama"ti ditthiggahanam pavisanti, tasamyeva vedananam vasena kammatthanam
acikkhanto "vedananam samudayanca"ti adimaha. Tattha yathabhutam viditvati
"avijjasamudaya vedanasamudayoti paccayasamudayatthena vedanakkhandhassa udayam passati,
tanhasamudaya. Kammasamudaya. Phassasamudaya. Vedanasamudayoti paccanasamudayatthena
vedanakkhandhassa udayam passati. Nibbattilakkhantopi vedanakkhandhassa udayam
passati"ti. 3- Imesam pancannam lakkhananam vasena vedanasamudayam yathabhutam viditva,
"avijjanirodha vedananirodhoti .pe. Tanhanirodha. Kammanirodha. Phassanirodha
vedananirodhoti paccayanirodhatthena vedanakkhandhassa vayam passati. Viparinamalakkhanam
passantopi vedanakkhandhassa vayam passati"ti 4- imesam pancannam lakkhananam vasena
vedananam atthangamam yathabhutam viditva "yam vedanam paticca uppajjati sukham somanassam,
@Footnote: 1 Si. aparappaccaya    2 ka. rata    3-4 khu. pati 31/50 nanakatha
Ayam vedanaya assado"ti evam assadam ca yathabhutam viditva, "yam vedana
anicca dukkha viparinamadhamma, ayam vedanaya adinavo"ti evam adinavam yathabhutam
viditva "yo vedanaya chandaragavinayo chandaragappahanam, idam vedanaya nissaranan"ti
evam nissarananca yathabhutam viditva, vigatacchandaragataya anupadano anupadavimutto
bhikkhave tathagato yasmim upadane sati kinci upadiyeyya, upadinnatta
ca khandho bhaveyya tassa abhava kinci dhammam anupadiyitvava vimutto bhikkhave
tathagatoti.
      [37] Ime kho te bhikkhaveti ye vo aham "katame ca te  bhikkhave
dhamma gambhira"ti apucchim, ime  kho te bhikkhave "tanca tathagato pajanati,
tato ca uttaritaram pajanati"ti evam niddittha sabbannutananadhamma gambhira
duddasa .pe. Panditavedaniyati veditabba. Yehi tathagatassa neva puthujjano,
na sotapannadisu annataro vannam yathabhutam vattum sakkoti, athakho tathagatova
yathabhuccam 1- vannam samma vadamano vadeyyati evam puccamanenapi 2-
sabbannutananameva puttham, niyyadentenapi tadeva niyyaditam, antara pana ditthiyo
vibhattati.
                      Pathamabhanavaravannana nitthita.
                         --------------
                       Ekaccasassatavadavannana
      [38] Tattha 3- ekaccasassatikati ekaccasassatavada, te duvidha
honti: sattekaccasassatika, sankharekaccasassatikati. Duvidhapi idha gahitayeva.
      [39] Yanti nipatamattam. Kadaciti kisminci kale. Karahaciti tasseva
vevacanam. Dighassa addhunoti dighassa kalassa. Accayenati atikkamena. Samvattatiti
vinassati. Yebhuyyenati ye upari brahmalokesu va arupesu va nibbattanti,
tadavasese sandhaya vuttam. Jhanamanena nibbattatta manomaya. Piti tesam bhakkho
@Footnote: 1 cha.Ma. yathabhutam.              2 ka. vuccamanenapi
@3 cha.Ma., i. ayam patho na dissati. visuddhi 2/51 pitthe.
Aharoti pitibhakkha. Attanova tesam pabhati sayampabha. Antalikkhe carantiti
antalikkhacaRa. Subhesu uyyanavimanakapparukkhadisu titthantiti subhatthayino. Subha
va manorammavatthabharana hutva titthantiti subhatthayino. Ciram dighamaddhananti
ukkamsena attha kappe.
      [40] Vivattatiti santhati. Sannam brahmavimananti pakatiya nibbattasattanam
natthitaya sunnam, brahmakayika bhumi nibbattatiti attho. Tassa katta va
kareta va natthi, visuddhimagge vuttanayena pana kammapaccaya utusamutthana
ratanabhumi nibbattati. Pakatinibbattatthaneyeva 1-   cettha uyyanakapparukkhadayo
nibbattanti.  atha sattanam pakatiya visitatthane nikanti uppajjati. Te pathamajjhanam
bhavetva tato otaranti, tasma "athakho annataro satto"ti adimaha.
Ayukkhaya va punnakkhaya vati ye olaram punnakammam katva yattha katthaci
appayuke devaloke nibbattanti, te attano punnabalena thatum na sakkonti,
tassa pana devalokassa ayuppamaneneva cavantiti ayukkhaya va cavantiti vuccanti.
Ye pana parittam punnakammam katva dighayuke devaloke nibbattanti, te yavatayukam
thatum na sakkonti, antarava cavantiti punnakkhaya va cavantiti vuccanti.
Dighamaddhanam titthatiti kappam va upaddhakappam va.
      [41] Anabhiratiti aparassapi sattassa   agamanapatthana. Ya pana
patighasampayutta ukkanthita, sa brahmaloke natthi. Paritassanati ubbijjana
phandana, sa panesa tasatassana tanhatassana ditthitassana nanatassanati
catubbidha hoti. Tattha "jatim paticca bhayam bhayanakam chambhitattam lomahamso cetaso
utraso. Jaram. Maranam paticca .pe. Utraso"ti 2- ayam tasatassana nama.
"aho vata annepi satta itthattam agaccheyyun"ti 3- ayam tanhatassana nama.
"paritassitam vipphanditameva"ti 4- ayam ditthitassana nama. "tepi tathagatassa
dhammadesanam sutva yebhuyyena bhayam samvegam santasam apajjanti"ti 5- ayam nanatassana
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pakatinibbattitthanesuyeva      2 abhi.vi. 35/921 tikanidesa
@3 di. pa. 11/38 patikasutta            4 di.Si. 9/105-117 brahmajalasutta
@5 sam. khandha. 17/78 sihasutta, an. catukka.  21/33 sihasutta
Nama. Idha pana tanhatassanapi ditthitassanapi vattati. Brahmavimananti idha pana
pathamabhinibbattassa atthitaya sunnanti na vuttam. Upapajjantiti uppattivasena
upagacchanti. Sahabyatanti sahabhavam.
      [42] Abhibhuti abhibhavitva thito "jetthakohamasmi"ti. Anabhibhutoti
annehi anabhibhuto. Annadatthunti ekamsavacane nipato. Dassanavasena daso,
sabbam passamiti attho. Vasavattiti sabbam janam vase vattemi. Issaro
katta nimmatati aham loke issaro, aham lokassa katta ca nimmata ca,
pathavihimavantasinerucakkavalamahasamuddacandimasuriya maya nimmitati. Settho sajjitati
aham lokassa uttamo ca sajjita ca "tavam khattiyo nama hohi, tvam brahmano,
vesso, suddo, gahattho, pabbajito nama. Antamaso tvam ottho hohi, gono
hohi"ti evam "sattanam samvibhajita 1- ahan"ti mannati. Vasi pita bhutabhabyananti
"ahamasmi cinnavasitaya vasi, ahampita bhutananca bhabyananca"ti mannati. Tattha
andajajalabuja satta antoandakoseceva antovatthimhi ca bhabya nama, bahi
nikkhantakalato  patthaya bhuta nama. Samsedaja pathamacittakkhane  bhabya, dutiyato
patthaya bhuta. Opapatika pathamairiyapathe bhabya, dutiyato patthaya bhutati
veditabba. Te sabbepi mayham puttati sannaya "ahampita bhutabhabyanan"ti mannati.
      Idani karanato sadhetukamo "maya ime satta nimmita"ti patinnam
katva "tam kissa hetu"ti adimaha. Itthattanti itthabhavam, brahmabhavanti
attho. Imina mayanti attano kammavasena cutapi upapannapi ca kevalam
mannanamatteneva "imina nimmitata"ti mannamana vankacchiddena  2-  vankaani viya
onamitva tasseva padamulam gacchanti.
      [43] Vannavantataro cati vannavantataro ca abhirupo pasadikoti
attho. Mahesakkhataroti issariyaparivaravasena mahayasataro.
      [44] Thanam kho panetanti karanam kho panetam. So tato cavitva annatra
na gacchati, idheva agacchati, tam sandhayetam vuttam. Agarasmati geha. Anagariyanti
@Footnote: 1 cha.ma, samvisajeta               2 i. vankacchidde
Pabbajjam. Pabbajja hi yasma agarasusa hitam kasigorakkhadikammam tattha natthi,
tasma anagariyanti vuccati. Pabbajatiti upagacchati. Tato param nanussaratiti tato
pubbenivasa param na sarati, saritum asakkonto tattha thatva ditthim ganhati.
      Niccoti adisu tassa upapattim apassanto "nicco"ti vadati, maranam
apassanto "dhuvo"ti, sadabhavato  "sassato"ti, jaravasenapi viparinamassa
abhavato "aviparinamadhammo"ti. Sesamettha vare uttanamevati.
      [45-46] Dutiyavare:  khiddaya padussanti vinassantiti khiddapadosika,
"padusika"tipi palim likhanti, sa atthakathayam natthi. Ativelanti atikalam, aticiranti
attho. Hassakhiddaratidhammasamapannati hassaratidhammanceva khiddaratidhammanca
samapanna anuyutta, kelihassasukhanceva kayikavacasikakilasukhanca anuyutta,
vuttappakararatidhammasamangino hutva viharantiti attho.
      Sati pamussatiti khadaniyabhojaniyesu sati pamussati. Te kira punnavisesadhigatena
mahantena attano sirivibhavena nakkhattam kilanta taya sampattimahantataya 1- "aharam
paribhunjimha, na paribhunjimha"tipi na jananti. Atha ekaharatikkamanato
patthaya nirantaram khadantapi pivantapi cavantiyeva, na titthanti. Kasma?
kammajatejassa balavataya karajakayassa mandataya. Manussanam hi kammajatejo mando,
karajakayo balava. Tesam kammajatejassa mandataya karajakayassa balavataya sattahampi
atikkamitva unhodakaacchayaguadihi sakka vatthum upatthambhetum. Devanam pana
tejo balava hoti, karajam mandam. Te ekam aharavelam atikkamitvava santhatum na
sakkonti. Yatha nama gimhanam majjhanhike tattapasane thapitam padumam va
uppalam va sayanhasamaye ghatasatenapi sinciyamanam pakatikam na hoti, vinassatiyeva.
Evameva paccha nirantaram khadantapi pivantapi cavantiyeva, na titthanti. Tenaha
"satiya sammosa te deva tamha kaya cavanti"ti. Katame pana te devati?
"ime deva"ti 2- atthakathayam vicarana natthi, "devanam kammajatejo balava hoti,
karajam mandan"ti avisesena vuttatta pana ye keci kavalinkaraharupajivino deva
@Footnote: 1 Ma. sampattiya mahantataYu.      2 ka.Si. namati
Evam karonti, teyeva cavantiti veditabba. Keci panahu
"nimmanaratiparanimmitavasavattino te deva"ti. Khiddapadussanamatteneva hete
"khiddapadosika"ti vutta. Sesamettha purimanayeneva veditabbam.
      [47-48] Tatiyavare: manena padussanti nassanti vinassantiti
manopadosika, ete catummaharajika. Tesu kira eko devaputto "nakkhattam
kilissami"ti saparivaro rathena vithim patipajjati, athanno nikkhamanto tam purato
gacchantam disva "kim 1- bho ayam kapano aditthapubbam viya ekam disva pitiya
uddhumato viya bhijjamano viya ca gacchati"ti kujjhati. Purato gacchantopi
nivattitva tam kuddham disva kuddha nama suvijjana 2- honti kuddhabhavamassa
natva "tvam kuddho mayham kim karissasi, ayam sampatti maya danasiladinam vasena
laddha,  na tuyham vasena"ti patikujjhati. Ekasmim hi kuddhe itaro akuddho
rakkhati, ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi
kodho itarassa paccayo hotiti ubho kandantanamyeva orodhanam cavanti ayamettha
dhammata. Sesam vuttanayeneva veditabbam.
      [49-52] Takkivare 3-: ayam cakkhvadinam bhedam passati, citatampana
yasma purimam purimam pacchimassa pacchimassa paccayam datvava nirujjhati, tasma
cakkhvadinam bhedato balavatarampi cittassa bhedam na passati. So tam apassanto
yatha nama sakuno ekam rukkham jahitva annasmim 4- niliyati, evameva imasmim
attabhave bhinne cittam annatra gacchatiti gahetva evamaha. Sesamettha vuttanayeneva
veditabbam.
                        Antanantavadavannana
      [53] Antanantikati antanantavada, antam va anantam va
antanantam va nevantananantam va arabbha pavattavadati attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayamsaddo na dissati.         2 cha.Si.i. suvidita.
@3 Ma.i. takkivade.              4 Ma. ekasmim.
      [54-60] Antasanni lokasmim viharatiti patibhaganimittam cakkavalapariyantam
avaddhetva tam "loko"ti gahetva antasanni lokasmim viharati,
cakkavalapariyantam katva vaddhitakasino 1- pana anantasanni hoti, uddhamadho
avaddhetva pana tiriyam vaddhetva uddhamadho antasanni tiriyam anantasanni.
Takkivado vuttanayeneva veditabbo. Ime cattaropi attana ditthapubbanusareneva
ditthiya gahitatta pubbantakappikesu pavittha.
                        Amaravikkhepavadavannana
      [61] Na maratiti amaRa. Ka sa? "evantipi me no"ti adina
nayena pariyantarahita ditthigatikassa ditthi ceva vada 2- ca. Vividho khepoti
vikkhepo, amaraya ditthiya vacaya ca vikkhepoti amaravikkhepo, so etesam
atthiti amaravikkhepika. Aparo nayo, amara nama eka macchajati, sa
ummujjananimujjanadivasena udake sandhavamana gahetum na sakka, 3- evameva ayam
pi vado itocito ca sandhavati, gaham na upagacchatiti amaravikkhepoti vuccati,
so etesam atthiti amaravikkhepika.
      [62] "idam kusalan"ti yathabhutam nappajanatiti dasa kusalakammapathe
yathabhutam nappajanatiti attho. Akusalepi dasa akusalakammapathava adhippeta. So
mamassa vighatoti "musa maya bhanitan"ti vippatisaruppattiya mama vighato assa,
dukkham bhaveyyati attho. So mamassa antarayoti so mama saggassa ceva
maggassa ca antarayo assa. Musavadabhaya musavadaparijegucchati musavade
ottappena ceva hiriya ca. Vacavikkhepam apajjatiti vacaya vikkhepam apajjati.
Kidisam? amaravikkhepam, apariyantavikkhepanti attho.
      Evantipi me noti adisu "evantipi me no"ti aniyamitavikkhePo.
Tathatipi me noti "sassato atta ca loko ca"ti vuttam sassatavadam patikkhipati.
Annathatipi me noti sassatato annatha 4- vuttam ekaccasassatam ekaccaasassatam 5-
@Footnote: 1 ka.Ma. vaddhitakasine    2 cha.Ma., i. vaca.    3 cha.Ma. sakkati
@4 Ma. annathapiti       5 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.
Patikkhipati. Notipi me noti "na hoti tathagato param marana"ti vuttam ucchedam
patikkhipati. No  notipi me noti "neva hoti na na hoti"ti vuttam takkivadam
patikkhipati. Ayam pana "idam kusalan"ti va "akusalan"ti va puttho na kinaci
byakaroti. "idam kusalan"ti va 1- puttho "evantipi me no"ti vadati. Tato
"kim akusalan"ti vutte "tathatipi me no"ti vadati. "kim  ubhayato annatha"ti
vutte "annathatipi me no"ti vadati. Tato "tividhenapi na hoti, kinte laddhi"ti
vutte "notipi me no"ti vadati. Tato "no noti kinte 2- laddhi"ti vutte
"no notipi me no"ti evam vikkhepamevapajjati, ekasmimpi pakkhe na titthati.
      [63] Chando va rago vati appatijanantopi 3- sahasa kusalameva
"kusalan"ti vatva akusalameva "akusalan"ti vatva "maya asukassa nama evam
byakatam, kintam subyakatan"ti anne pandite pucchitva tehi "subyakatam
bhadramukha, `kusalameva taya kusalam akusalameva akusalan'ti byakatan"ti vutte "natthi
maya sadiso pandito"ti evam me tattha chando va rago va assati attho.
Ettha ca chando dubbalarago, rago balavaragoti. 4- Doso va patigho vati
kusalam 5- pana "akusalan"ti, akusalam va "kusalan"ti vatva anne pandite
pucchitva tehi "dubyakatam taya"ti vutte "ettakampi nama na janami"ti tattha
me assa doso va patigho vati attho. Idhapi doso dubbalakodho, patigho
balavakodho.
      Tam mamassa upadanam, so mamassa vighatoti tam chandaragadvayam mama
upadanam assa, dosapatighadvayam vighato. Ubhayampi va dalhaggahanavasena upadanam,
vihananavasena vighato. Rago hi amuncitukamataya arammanam ganhati jaluka viya.
Doso vinasetukamataya asiviso viya. Ubhopi cete santapakatthena vihanantiyevati
"upadanan"ti ca "vighato"ti ca vutta. Sesam pathamavarasadisameva.
@Footnote: 1 cha.Ma. vasaddo na dissati.           2 cha.Ma. kim no noti te.
@3 cha.Ma., i. ajanantopi              4 cha.Ma., i. balavarago.    5 ka. kusalampi
      [64] Panditati pandiccena samannagata. Nipunati sanhasukhumavuddhino
sanhasukhumam atthantaram 1- pativijjhanasamattha. Kataparappavadati vinnataparappavada
ceva parehi saddhim katavadapariccaya ca. Valavedhirupati valavedhidhanuggahasadisa.
Vo 2-  bhindanta manneti valavedhi viya valam sukhumanipi paresam ditthigatani
attano pannabalena 3- bhindanta viya carantiti attho. Te mam tatthati te
samanabrahmana mam tesu kusalakusalesu. Samanuyunjeyyunti "kim kusalam, kim akusalanti
attano laddhim vada"ti laddhim puccheyyum. Samanuggaheyyunti "idam nama"ti vutte
"kena karanena etamattham gahaya"ti 4- karanam puccheyyum. Samanubhaseyyunti "imina
nama karanena"ti vutte karane dosam dassetva "na tvam idam janasi,
idampana ganha, idam vissajjehi"ti evam samanuyunjeyyum. Na sampayeyyanti na
sampadeyyam, sampadetva kathetum na sakkuneyyanti attho. So mamassa
vighatoti yantam punappunam vatvapi asampayanam nama, so mama vighato assa,
otthatalujivhagalasosanadukkhameva assati attho. Sesametthapi pathamavarasadisameva.
      [65-66] Mandoti mandapanno, apannassevetam namam. Momuhoti
atisammulho. Hoti tathagatoti adisu satto "tathagato"ti  adhippeto. Sesamettha
uttanameva. Imepi cattaro pubbe pavattadhammanusareneva ditthiya gahitatta
pubbantakappikesu pavittha.
                       Adhiccasamuppannavadavannana
      [67] "adhiccasamuppanno atta ca loko ca"ti dassanam adhiccasamuppannam,
tam etesam atthiti adhiccasamuppannika. Adhiccasamuppannanti akaranasamuppannam.
      [68-73] Asannasattati desanasisametam, acittuppada rupamattakaattabhavati 5-
attho. Tesam evam uppatti veditabba:- ekacco hi titthayatane pabbajitva
vayokasine parikammam katva catutthajjhanam nibbattetva jhana vutthaya
@Footnote: 1 Si.Ma. sukhumaatthantaram, i. sukhumaatthantare.    2 ka.Ma. te
@3 cha.Ma., i. pannagatena                 4 cha.Ma. gahayenti.
@5 Si. acittuppadarupamattakadattebhavati.
"citte dosam passati, citte sati hatthacchedadidukkhanceva sabbabhayani ca honti,
alam imina cittena, acittakabhavova santo"ti evam citte dosam passitva
aparihinajjhano kalam katva asannasattesu nibbattati, cittamassa cuticittanirodhena
idheva nivattati, rupakkhandhamattameva tattha patubhavati. Te tattha yatha nama
jiyavegukkhitto saro yattako jiyavego, tattakamevakase gacchati, evameva
jhanavegukkhitta upapajjitva yattako jhanavego, tattakameva kalam titthanti,
jhanavege pana parihine tattha rupakkhandho antaradhayati, idha pana patisandhisanna
uppajjati. Yasma pana taya idha uppannasannaya tesam tattha cuti pannayati,
tasma "sannuppada ca pana te deva tamha kaya cavanti"ti vuttam. Santatayati
santabhavaya. Sesamettha uttanameva. Takkivadopi vuttanayeneva veditabboti.
                       Aparantakappikavadavannana
      [74] Evam attharasa pubbantakappike dassetva idani catucattalisa
aparantakappike dassetum "santi bhikkhave"ti adimaha. Tattha anagatakotthasasankhatam
aparantam kappetva ganhantiti aparantakappika, aparantakappo va etesam atthiti
aparantakappika. Evam sesampi pubbe vuttanayeneva 1- veditabbam
                          sannivadavannana
      [75] Uddhamaghatanikati 2- aghatanam vuccati maranam, uddhamaghatana
attanam vadantiti uddhamaghatanika. "sanni"ti pavatto vado sannivado, so
tesam 3- atthiti sannivada.
      [76-77] Rupi attati adisu kasinarupam "atta"ti, tattha pavattasannancassa
"sanna"ti gahetva va ajivakadayo viya takkamatteneva va "rupi
atta hoti, arogo param marana sanni"ti nam pannapenti. Tattha arogoti nicco.
Arupasamapattinimittam pana "atta"ti samapattisannancassa "sanna"ti gahetva va
niganthadayo viya takkamatteneva va "arupi atta hoti, arogo param marana sanni"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttappakaranayeneva     2 cha.Ma. uddhamaghatanikati   3 cha.Ma. etesam
Nam pannapenti. Tatiya pana missakagahavasena pavatta ditthi. Catuttha takkagaheneva.
Dutiyacatukkam antanantikavade vuttanayeneva veditabbam. Tatiyacatukke samapannakavasena
ekattasanni, asamapannakavasena nanattasanni, parittakasinavasena parittasanni,
vipulakasinavasena appamanasanniti veditabbo. 1- Catutthacatukke pana dibbena
cakkhuna tikacatukkajjhanabhumiyam  nibbattamanam disva "ekantasukhi"ti ganhati,
niraye nibbattamanam disva "ekantadukkhi"ti, manussesu nibbattamanam disva
"sukhadukkhi"ti, vehapphaladevesu nibbattamanam disva "adukkhamasukhi"ti ganhati.
Visesato hi pubbenivasanussatinanalabhino pubbantakappika honti, dibbacakkhuka
aparantakappikati.
                    Asanninevasanninasannivadavannana
      [78-83]  Asannivado sannivade adimhi vuttanam dvinnam
catukkanam vasena veditabbo. Tatha nevasanninasannivado. Kevalanhi tattha "sanni
atta"ti ganhantanam ta ditthiyo, idha "asanni"ti ca "nevasanninasanni"ti
ca. Tattha na ekantena karanam pariyesitabbam. Ditthigatikassapi gaho
ummattakapacchisadisoti vuttametam.
                        Ucchedavadavannana
      [84] Ucchedavade: satoti vijjamanassa. Ucchedanti upacchedam.
Vinasanti adassanam. Vibhavanti bhavavigamam. Sabbanetani annamannavevacananeva.
Tattha dve jana ucchedaditthim ganhanti labhi ca alabhi ca. Labhi arahato 2-
dibbena cakkhuna cutim disva upapattim apassanto. Yo va cutimattameva datthum
sakkoti na upapattim, 3- so ucchedaditthim ganhati. Alabhi ca "ko paralokam
janati"ti 4- kamasukhagiddhitaya va "yatha rukkhato pannani patitani puna na
viruhanti, evameva satta"ti adina takkena va ucchedam ganhati. Idha pana
@Footnote: 1 cha.Ma. veditabba            2 ka.Ma. anussaranto
@3 cha.Ma. upapatam.            4 cha.Ma. na janatiti
Tanhaditthinam vasena va tatha ca annatha ca vikappetva va ima satta
ditthiyo uppannati veditabba.
      [85] Tattha rupiti rupava. Catummahabhutikoti catumahabhutamayo.
Matapitunam etanti matapettikam. Kintam? sukkasonitam, matapettike sambhuto
Jatoti matapettikasambhavo. Iti rupakayasisena manussattabhavam "atta"ti vadati.
Ittheketi ittham eke, evameketi attho.
      [86] Dutiyo tam patikkhipitva dibbattabhavam vadati. Dibboti devaloke
sambhuto. Kamavacaroti chakamavacaradevapariyapanno. Kavalinkaraharam 1- bhakkhayatiti
kavalinkaraharabhakkho.
      [87] Manomayoti jhanamanena nibbatto. Sabbangapaccangiti sabbaangapaccangayutto.
Ahinindariyoti paripunnindriyo. Yani brahmaloke atthi, tesam vasena, itaresanca
santhanavasenetam vuttam.
      [88-92] Sabbaso rupasannanam samatikkamati adinam attho
visudadhimagge vutto. Akasanancayatanupagoti adisu pana akasanancayatanabhavam
upagatoti evamattho veditabbo. Sesamettha uttanamevati.
                       Ditthadhammanibbanavadavannana
      [93] Ditthadhammanibbanavade "ditthadhammo"ti paccakkhadhammo vuccati,
tattha tattha patiladdhattabhavassetam adhivacanam, ditthadhamme nibbanam ditthadhammanibbanam,
imasmimyeva attabhave dukkhavupasamoti 2- attho, tam vadantiti ditthadhammanibbanavada,
paramaditthadhammanibbananti paramam ditthadhammanibbanam, uttamanti attho.
      [94] Pancahi kamagunehiti manapapiyarupadihi pancahi kamakotthasehi,
bandhanehi va. Samappitoti sutthu appito allino hutva. Samangibhutoti samannagato.
Paricaretiti tesu kamagunesu yathasukham indriyani careti sancareti itocitoca
upaneti. Athava: paladdhati ramati kilati. Ettha ca duvidha kamaguna manusaka 3-
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kavalikaram.   2 cha.Ma.,i. dukkhavupasamananti.   3 ka.Ma. manusika.
Ceva dibba ca. Manusika mandhatukamagunasadisa datthabba, dibba ca
paranimmitavasavattidevarajassa kamagunasadisati. Evarupe kame upagatanam hi te
ditthadhammanibbanappattim pannapenti.
      [95] Dutiyavare hutva abhavatthena anicca, patipilanatthena dukkha,
pakatijahanatthena viparinamadhammati veditabba. Tesam viparinamannathabhavati tesam
kamanam viparinamasankhata annathabhava, yampi me ahosi, tampi me natthiti
vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupayasa. Tattha anto
nijjhayanalakkhano soko, tannissitalalappanalakkhano paridevo, kayapatipilanalakkhanam
dukkham, manovighatalakkhanam domanassam, visadalakkhano upayaso, vivicceva kamehiti
adinamattho visuddhimagge vutto.
      [96] Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. Vicaritanti
anumajjanavasena pavatto vicaro. Etenetanti etena vitakkitena ca vicaritena
ca etam pathamajjhanam olarikam sakantakam viya khayati.
      [97-98] Pitigatanti pitiyeva. Cetaso ubbillavitattanti 1- cittassa
ubbillavibhavakaranam, cetaso abhogoti jhana vutthaya tasmim sukhe punappunam
cittassa abhogo manasikaro samannaharoti. Sesamettha ditthadhammanibbanavade
uttanameva.
      Ettavata sabbapi dvasatthiditthiyo kathita honti. Yasam satteva
ucchedaditthiyo, sesa sassataditthiyo.
      [100-104] Idani "imehi kho te bhikkhave"ti  imina varena
sabbepi te aparantakappike ekajjham niyyadetva sabbannutananam vissajjesi. 2-
Puna "imehi kho te bhikkhave"ti adina varena sabbepi te aparantakappike
pubbantaparantakappike 3- ca 3- ekajjham niyyadetva tadeva nanam vissajjesi. Iti
"katame ca te bhikkhave dhamma"ti adimhi pucchamanopi sabbannutananameva
@Footnote: 1 Ma. uppilavitattam            2 cha.Ma. vissajjeti
@3-3 cha.i, pubbantaparantakappike
Pucchitva vissajjamanopi sattanam ajjhasayam tulaya tulayanto viya, sinerupadato
valukam uddharanto viya dvasatthiditthigatani uddharitva sabbannutananameva
vissajjesi. Evam ayam yathanusandhivasena desana agata.
      Tayo hi suttassa anusandhi:- pucchanusandhi, ajjhasayanusandhi,
yathanusandhiti. Tattha "evam vutte annataro bhikkhu bhagavantam etadavoca `kinnu kho
bhante orimam tiram, kim parimam tiram, ko majjhe samsido, ko thale ussado, 1-
ko manussaggaho, ko amanussaggaho, ko avattaggaho, ko antoputibhavo'ti 2-
evam pucchantanam bhagavata vissajjitasuttavasena pucchanusandhi veditabba. 3-
      "atha kho annatarassa bhikkhuno evam cetaso parivitakko udapadi
`iti kira bho rupam anatta, vedana, sanna, sankhara, vinananam anatta,
anattakatani kira kammani kammattanam phusissanti'ti. 4- Atha kho bhagava tassa
bhikkhuno cetasa cetoparivitakkamannaya bhikkhu amantesi:- thanam kho panetam
bhikkhave vijjati, yam idhekacco moghapuriso avijjagato tanhadhipateyyena cetasa
satthu sasanam atidhavitabbam manneyya `iti kira bho rupam anatta .pe. Phusissan'ti.
Tam kim mannatha bhikkhave rupam niccam va aniccam va"ti 5- evam paresam ajjhasayam
viditva bhagavata vuttasuttavasena ajjhasayanusandhi veditabba.
      Yena pana dhammena adimhi desana utthita, tassa dhammassa
anurupadhammavasena va patipakkhavasena va yesu suttesu upari desana agacchati,
tesam vasena yathanusandhi veditabba. Seyyathidam? akankheyyasutte 6- hettha silena
desana utthita, upari cha abhinna agata. Vatthasutte 7- hettha kilesavasena
desana utthita, upari brahmavihara agata. Kosambiyasutte 8- hattha
bhandanena utthita, upari saraniyadhamma agata. Kakacupame 9- hettha akkhantiya
@Footnote: 1 Ma. ussaro                       2 sam. sala. 18/241 pathamadarukkhandhopamasutta
@3 cha.Ma. veditabbo                    4 Ma. upari. 14/90/70
@5 Ma. upari. 14/90/71 mahapunnamasutta     6 Ma.mu. 12/64/43
@7 Ma.mu. 12/70/48                   8 Ma.mu. 12/491/435
@9 Ma.mu. 12/222/187 kakacupamasutta
Utthita, upari kakacupama agata. Imasmimpi brahmajale hettha ditthivasena desana
utthita, upari sunnatapakasanam agatam. Tena  vuttam "evamayam yathanusandhivasena
desana agata"ti.
                      Paritassitavipphanditavaravannana
      [105-117] Idani mariyadavibhagadassanattham tatra "bhikkhave"ti
adika desana araddha. Tadapi tesam bhavatam samanabrahmananam ajanatam apassatam
vedayitam tanhagatanam paritassitam vipphanditamevati yena ditthiassadena ditthisukhena
ditthivedayitena te somanassajata sassatam attananca lokanca pannapenti catuhi
vatthuhi, tadapi tesam bhavantanam samanabrahmananam yathabhutam dhammanam sabhavam
ajanantanam apassantanam vedayitam tanhagatanam kevalam tanhagatanamyeva tam vedayitam,
tanca kho panetam paritassitam vipphanditameva. Ditthisankhatena ceva tanhasankhatena
ca paritassitena vipphanditameva calitameva kappitameva. Thusarasimhi nikhatakhanusadisam 1- na
sotapannassa dassanamiva niccalanti dasseti. Eseva 2- nayo ekaccasassatavadadisupi.
                         Phassapaccayavaravannana
      [118-130]  Puna "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana
sassatavada"ti adi paramparapaccayadassanattham araddham. Tattha tadapi phassapaccayati
yena ditthiassadena ditthisukhena ditthivedayitena te somanassajata sassatam
attananca lokanca pannapenti catuhi vatthuhi, tadapi tanhaditthiparipphanditam
vedayitam phassapaccayati dasseti. Esa nayo sabbattha.
      [131-143] Idani tassa paccayassa ditthivedayite balavabhavadassanattham
puna "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana sassatavada"ti adimaha. Tattha
te vata annatra phassati te vata samanabrahmana tam vedayitam vina phassena
patisamvedissantiti karanametam natthiti. Yatha hi patato gehassa upatthambhanatthaya
thuna nama balavapaccayo hoti, na tam thunaya anupatthambhitam thatum sakkoti,
@Footnote: 1 ka. nikkhittakhanusadisam          2 cha.Ma.i. esa
Evameva  phassopi vedanaya balavapaccayo, tam vina idam ditthivedayitam natthiti dasseti.
Esa nayo sabbattha.
                    Ditthigatikadhitthanavattakathavannana
      [144] Idani "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana sassatavada
sassatam attananca lokanca pannapenti catuhi vatthuhi, yepi te samanabrahmana
ekaccasassatika"ti adina nayena sabbaditthivedayitani sampindeti. Kasma?
upari phasse pakkhipanatthaya. Katham? sabbe te chahi phassayatanehi phussa phussa
patisamvedenti. Tattha cha phassayatanani nama cakkhuphassayatanam, sota, ghana, jivha,
kaya, manophassayatananti imani cha. Sanjatisamosaranakaranapannattimattesu hi
ayamayatanasaddo vattati. 1- Tattha "kambojo assanam ayatanam, gunnam dakkhinapatho"ti
sanjatiyam vattati, 1- sanja titthaneti attho. "manorame ayatane, sevanti nam
vihangama"ti 2- samosarane. "sati satiayatane"ti 3- karane. "arannayatane pannakutisu
sammanti"ti 4- pannattimatte. Svayamidha sanjatiadiatthattayepi yujjati.
Cakkhvadisu hi phassapancamaka dhamma sanjayanti samosaranti, tani ca nesam karananti
ayatanani. Idha pana "cakkhunca paticca rupe ca uppajjati cakkhuvinnanam, tinnam
sangati phasso"ti 5- imina nayena phassasiseneva desanam aropetva phassam adim
katva paccayaparamparam dassetum cha phassayatanadini vuttani.
      Phussa phussa patisamvedentiti phusitva phusitva  patisamvedenti. Ettha
ca  kincapi ayatananam phusanakiccam viya vuttam, tathapi na tesam phusanakiccata
veditabba. Na hi ayatanani phusanti, phassova tam tam arammanam phusati, ayatanani
pana phasse upanikkhipetva dassitani, tasma sabbe te chaphassayatanasambhavena
phassena rupadini arammanani phusitva tam ditthivedanam patisamvedissantiti evamettha
attho veditabbo.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. pavattati             2 an. pancaka. 22/38 saddhasutta
@3 an. tika. 20/102/250 pamsudhovakasutta   4 sam. sa. 15/255/271 arannakasutta
@5 sam.ni. 16/43/69 dukkhasutta
      Tesam vedanapaccaya tanhati adisu vedanati chaphassayatanasambhava
vedana. Sa rupatanhadibhedaya tanhaya upanissayakotiya paccayo hoti. Tena
vuttam "tesam vedanapaccaya tanha"ti. Sa pana catubbidhassa upadanassa
upanissayakotiya ceva sahajatakotiya ca paccayo hoti. Tatha upadanam bhavassa,
bhavo jatiya upanissayakotiya paccayo hoti.
      Jatiti  cettha 1- savikara pancakkhandha datthabba. Jatijaramaranassa ceva
sokadinanca upanissayakotiya paccayo hoti. Ayamettha sankhepo, vittharato pana
paticcasamuppadakatha visuddhimagge vutta, idha panassa paynomattameva veditabbam.
      Bhagava hi vattakatham kathento "purima bhikkhave koti na pannayati
avijjaya, `ito pubbe avijja nahosi, atha paccha sambhavi'ti evancetam 2-
bhikkhave vuccati, atha ca pana pannayati `idappaccaya avijja"ti 3- evam avijjasisena
va  "purima bhikkhave koti na pannayati bhavatanhaya .pe. `idappacya
Bhavatanha"ti 4- evam tanhasisena va "purima bhikkhave koti na pannayati
bhavaditthiya .pe. `idappaccaya Bhavaditthi"ti evam ditthisisena va kathesi. Idha
pana ditthisisena kathento vedanaragena uppajjamana ditthiyo kathetva
vedanamulakam paticcasamuppadam kathesi, tena idam dasseti "evamete ditthigatika idam
dassanam gahetva tisu bhavesu catusu yonisu pancasu gatisu sattasu vinnanatthitisu
navasu sattavasesu ito ettha ito  idhati sandhavanta samsaranta yante
yuttagono viya, thambhe upanibaddhakukkuro viya, vatena vippannatthanava viya ca
vattadukkhameva anuparivattanti, vattadukkhato sisam ukkhipitum na sakkonti"ti.
                          Vivattakathadivannana
      [145] Evam ditthigatikadhitthanam vattam kathetva idani
yuttayogabhikkhuadhitthanam katva vivattam dassento "yato kho bhikkhave bhikkhu"ti
adimaha. Tattha yatoti yada. Channam phassayatanananti yehi chahi phassayatanehi phusitva
@Footnote: 1 cha.Ma. panetka                 2 ka. Si.i.  evancidam
@3 an. ekadasaka, 24/61/90 avijjasutta  4 an.  ekadasaka. 24/62/92 tanhasutta
Patisamvedayamananam 1- ditthigatikanam vattam vattati, tesamyeva channam phassayatananam.
Samudayantiadisu "avijjasamudaya cakkhusamudayo"ti adina vedanakammatthane
vuttanayena phassayatananam samudayo veditabbo. 2- Yatha pana tattha "phassasamudaya,
phassanirodha"ti vuttam, evamidha tam cakkhvadisu "aharasamudaya, aharanirodha"ti
veditabbam, manayatane "namarupasamudaya, namarupanirodha"ti
      uttaritaram pajanatiti ditthigatiko ditthimeva pajanati. 3- Ayam pana
ditthinca ditthito ca uttaritaram silasamadhipannavimuttinti yava arahatta janati.
(ko evam janatiti?) khinasavo janati, anagami, sakadagami, sotapanno,
Bahussuto, ganthadhuro bhikkhu janati, araddhavipassako  janati, desana pana
arahattakuteneva nitthapitati.
      [146] Evam vivattam kathetva idani "desanajalavimutto ditthigatiko
nama natthi"ti dassanattham puna "ye hi keci bhikkhave"ti arabhi. Tattha
antojalikatati imassa mayham desanajalassa antoyeva kata. Ettha sitavati
etasmim  mama desanajale sita nissita avassitava. Ummujjamana ummujjantiti
kim vuttam  hoti? te  adho osidantapi uddham uggacchantapi mama desanajale
sitava hutva osidanti ca uggacchanti ca. Ettha pariyapannati ettha mayham
desanajale  pariyapanna, etena abaddha antojalikata ca hutva ummujjamana
ummujjanti, na hettha asangahito ditthigatiko nama atthiti.
      Sukhumacchikenati sanhacchikena,  sukhumacchiddenati attho. Kevatto viya
hi  bhagava, jalam viya desana, parittam udakam viya dasasahassilokadhatu, olarika
pana viya dvasatthiditthigatika, tassa tire thatva olokentassa olarikanam
pananam antojalikatabhavadassanam viya bhagavato sabbesam ditthigatikanam desanajalassa
antokatabhavadassananti 4- evamettha opammasamsandanam veditabbam.
      [147] Evam imahi dvasatthiya ditthihi sabbaditthinam sangahitatta
sabbesam ditthigatikanam etasmim desanajale pariyapannabhavam dassetva idani
@Footnote: 1 Si. patisamvediyamananam        2 cha.Ma.i. samudayadayo veditabba
@3 cha.Ma. janati             4 Ma. antogadhabhavadassananti
Attano katthaci pariyapannabhavam dassento "ucchinnabhavanettiko bhikkhave
tathagatassa kayo"ti adimaha. Tattha nayanti etayati netti. Nayantiti givayam
bandhitva akaddhanti, rajjuya etam namam. Idha pana nettisadisataya bhavatanha
nettiti adhippeta. Sa hi mahajanam givayam bandhitva tam tam bhavam neti upanetiti
bhavanetti, arahattamaggasatthena ucchinna bhavanetti assati ucchinnabhavanettiko.
      Kayassa bheda uddhanti kayassa bhedato uddham. Jivitapariyadanati
jivitassa sabbaso pariyadinnatta parikkhinatta, puna appatisandhakabhavati,
attho. Na nam 1- dakkhantiti tam tathagatam deva va manussa va na dakkhissanti,
apannattikabhavam gamissatiti attho.
      Seyyathapi bhikkhaveti upamayampana idam samsandanam:- ambarukkho viya
hi tathagatassa kayo, rukkhe jatamahavanto viya tam nissaya pubbe pavattatanha.
Tasmim vante upanibaddha pancapakkadvadasapakkaattharasapakkaparimana ambapindi
viya tanhaya sati tanhaupanibandhana hutva ayatim nibbattanaka pancakkhandha
dvadasayatanani attharasa dhatuyo. Yatha pana tasmim  vante chinne sabbani tani
ambani tadanvayani honti, tamyeva vantam  anugatani vantaccheda chinnani
yevati attho, evameva bhavanetti vantassa anupacchinnatta ayatim uppajjeyyum
pancakkhandha dvadasayatanani attharasa dhatuyo, sabbe te dhamma tadanvaya
honti, bhavanettim anugata, taya chinnaya chinnayevati attho. Yatha pana
tasmimpi rukkhe mandakakantakavisasamphassam agamma anupubbena sussitva mate
"imasmim thane evarupo nama rukkho ahosi"ti voharamattameva hoti, na tam
rukkham koci passati, evam ariyamaggasamphassam agamma tanhasinehassa pariyadinnatta
anupubbena sussitva viya bhinne imasmim kaye kayassa bheda uddham
jivitapariyadana na tam dakkhanti, tathagatampi devamanussa na dakkhissanti, "evarupassa
nama kira satthuno idam sasanan"ti voharamattameva bhavissatiti anupadisesa-
nibbanadhatum papetva desanam thapesi.
@Footnote: 1 ka. na tam
      [148] Evam vutte ayasma anandoti evam bhagavata imasmim
sutte vutte thero adito patthaya sabbam suttam samannaharitva evam buddhabalam
dipetva kathitasuttassa bhagavata namam na gahitam, 1- handassa namam ganhapessamiti
cintetva bhagavantam etadavoca.
       Tasmatiha tvanti adisu ayam atthayojana:- ananda yasma imasmim
dhammapariyaye idhatthopi paratthopi vibhatto, tasmatiha tvam imam dhammapariyayam
"atthajalan"tipi nam dharehi, yasma panettha bahu tantidhamma kathita, tasma
"dhammajalan"tipi nam dharehi, yasma ca ettha setthatthena brahmam sabbannutananam
vibhattam, tasma "brahmajalan"tipi nam dharehi, yasma ettha dvasatthiditthiyo
vibhatta, tasma "ditthijalan"tipi nam dharehi, yasma pana imam dhammapariyayam sutva
devaputtamarampi khandhamarampi maccumarampi kilesamarampi sakka madditum, tasma
"anuttaro sangamavijayo"tipi nam dharehiti.
      Idamavoca bhagavati idam nidanavasanato pabhuti yava "anuttaro
sangamavijayotipi nam dharehi"ti sakalam suttantam bhagava paresam pannaya
alabbhaneyyappatittham paramagambhiram sabbannutananam pakasento suriyo viya andhakaram
ditthigatamahandhakaram vidhamento avoca.
      [149] Attamana te bhikkhuti te bhikkhu attamana sakamana, buddhagataya
pitiya uddaggacitta hutvati vuttam hoti. Bhagavato bhasitanti evam
vicitranayadesanavilasayuttam idam suttam karavikarutamanjuna kannasukhena
panditajanahadayanam amatabhisekasadisena brahmasarena bhasamanassa bhagavato vacanam. Abhinandunti
anumodimsu ceva sampaticchimsu ca. Ayam hi abhinandasaddo "abhinandati abhivadati"ti 2-
adisu tanhayapi agato.
              "annamevabhinandanti     ubhaye devamanusa"ti 3-
adisu upagamane.
@Footnote: 1 cha.Ma.i. na bhagavata namam gahitam.          2 sam. khandha. 17/5/12 samadhisutta
@3 sam.sa. 15/43/36 annasutta
              "cirappavasim purisam       durato sotthimagatam
              natimitta suhajja ca    abhinandanti agatan"ti 1-
adisu sampaticchanepi. "abhinanditva anumoditva"ti 2- adisu anumodanepi.
Svayamidha anumodanasampaticchanesu yujjati. Tena vuttam "abhinandunti anumodimsu
ceva sampaticchimsu ca"ti.
              Subhasitam sulapitam         sadhu sadhuti tadino
              anumodana sirasa       sampaticchimsu bhikkhavoti.
      Imasminca pana veyyakaranasminati imasmim niggathakasutte. Niggathakatta
hi idam "veyyakaranan"ti vuttam.
      Dasasahassilokadhatuti dasasahassacakkavalaparimana lokadhatu. Akampitthati
na suttapariyosaneyeva akampitthati veditabba. "bhannamane"ti hi vuttam.
Tasma dvasatthiya ditthigatesu vinivethetva desiyamanesu tassa tassa ditthigatassa
pariyosane pariyosaneti dvasatthiya thanesu akampitthati veditabba.
      Tattha atthahi karanehi pathavikampo veditabbo:- dhatukkhobhena,
iddhimato anubhavena, bodhisattassa gabbhokkantiya, matukucchito nikkhamanena,
sambodhipattiya, dhammacakkappavattanena, ayusankharavossajjanena 3- parinibbanenati.
Tesam vinicchayam "attha kho ime ananda hetu, attha paccaya mahato bhumicalassa
patubhavaya"ti 4- evam mahaparinibbane agataya tantiya vannanakaleyeva vakkhama
ayam pana mahapathavi aparesupi atthasu thanesu akampittha: mahabhinikkhamane,
bodhimandupasankamane, pamsukulaggahane, pamsukuladhovane, kalakaramasutte, gotamakasutte,
vessantarajatake, imasmim brahmajaleti. Tattha mahabhinikkhamanabodhimandupasankamanesu
viriyabalena akampittha. Pamsukulaggahane dvisahassadipaparivare cattaro mahadipe
pahaya pabbajitva susanam gantva pamsukulam ganhantena "dukkaram bhagavata katan"ti
acchariyavegabhihata akampittha. Pamsukuladhovanavessantarajatakesu akalakampanena
@Footnote: 1 khu. dha. 25/219/55 nandiyavatthu      2 Ma. mu, 12/205/174 madhupindikasutta
@3 i. cha.Ma. ayusankharossajjanena       4 di. maha. 10/171/96 mahaparinibbanasutta
Akampittha. Kalakaramagotamakasuttesu "aham sakkhi bhagava"ti sakkhibhavena akampittha.
Imasmimpana brahmajale dvasatthiya ditthigatesu vijatetva niggumbam katva
desiyamanesu sadhukaradanavasena akampitthati veditabba.
      Na kevalanca etesu thanesuyeva pathavi akampittha, atha kho tisu
sangahesupi mahamahindattherassa imam dipam agantva jotivane 1- nisiditva dhammam
desitadivasepi akampittha. Kalyaniyavihare ca pinadapatiyattherassa cetiyanganam
sammajjitva tattheva nisiditva buddharammanam pitim gahetva imam suttantam
araddhassa suttapariyosane udakapariyantam katva akampittha. Lohapasadassa
pacinaambalatthikatthanam 2- nama ahosi. Tattha nisiditva dighabhanakatthera brahma-
jalasuttam arabhimsu, tesam sajjhayapariyosanepi udakapariyantameva katva pathavi
akampitthati.
              Evam yassanubhavena        akampittha anekaso
              medani suttasetthassa        desitassa sayambhuna.
              Brahmajalassa tassidha        dhammam atthanca pandita
              sakkaccam uggahetvana,      patipajjantu yonisoti.
                 Iti sumangalavilasiniya    dighanikayatthakathayam
                   brahmajalasuttavannana nitthita.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 78-121. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=2050&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=2050&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]