AtthaPali Vol.33

18. Cattāḷīsanipāta 398. 1. Mahākassapattheragāthāvaṇṇanā cattāḷīsanipāte na gaṇena purakkhato caretiādikā ^1- āyasmato mahā- kassapattherassa gāthā. Kā uppatti? ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare vedeho nāma asītikoṭivibhavo kuṭumbiko ahosi. So buddhamāmako dhammamāmako saṃghamāmako upāsako hutvā viharanto ekasmiṃ uposathadivase pātova subhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya gandhapupphādīni gahetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tasmiṃ ca khaṇe satthā mahānisabhattheraṃ nāma tatiyasāvakaṃ "etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ, yadidaṃ nisabho"ti etadagge ṭhapesi. Upāsako taṃ sutvā pasanno dhammakathāvasāne mahājane uṭṭhāya gate satthāraṃ vanditvā "sve mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethā"ti nimantesi. Mahā kho upāsaka bhikkhusaṃghoti. Kittako bhanteti, aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassanti. Bhante ekaṃ sāmaṇerampi vihāre asesetvā mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethāti. Satthā adhivāsesi. Upāsako satthu adhivāsanaṃ viditvā gehaṃ gantvā mahādānaṃ sajjetvā punadivase satthu kālaṃ ārocāpesi. Satthā pattacīvaramādāya bhikkhusaṃghaparivuto upāsakassa gharaṃ gantvā paññattāsane nisinno dakkhiṇodakāvasāne yāguādīni sampaṭicchanto bhattavissaggaṃ akāsi. Upāsakopi satthu santike nisīdi. Tasmiṃ antare mahānisabhatthero piṇḍāya caranto tameva vīthiṃ paṭipajji. Upāsako @Footnote: ¹ cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati Disvā uṭṭhāya gantvā theraṃ vanditvā "pattaṃ bhante dethā"ti āha. Thero pattaṃ adāsi. Bhante idheva pavisatha, satthāpi gehe nisinnoti. Na vaṭṭissati upāsakāti. So therassava pattaṃ gahetvā piṇḍapātassa pūretvā adāsi. Tato theraṃ anugantvā nivatto satthu santike nisīditvā evamāha "mahānisabhatthero bhante `satthāpi gehe nisinno'ti vuttepi pavisituṃ na icchi, atthi nu kho etassa tumhākaṃ guṇehi atirekaguṇo "ti. Buddhānañca vaṇṇamaccheraṃ nāma natthi, tasmā satthā evamāha "upāsaka mayaṃ bhikkhaṃ āgamayamānā gehe nisīdāma, so pana bhikkhu na evaṃ nisīditvā bhikkhaṃ udikkhati, mayaṃ gāmantasenāsane vasāma, so arañañsmiṃyeva vasati, mayaṃ channe vasāma, so abbhokāseyeva vasatī"ti bhagavā "ayañca ayañcetassa guṇo"ti ^1- mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya tassa guṇaṃ kathesi. Upāsako pakatiyāpi jalamānapadīpo telena āsitto viya suṭṭhutaraṃ pasanno hutvā cintesi "kiṃ mayhaṃ aññāya sampattiyā, anāgate ekassa buddhassa santike dhutavādānaṃ aggabhāvatthāya patthanaṃ karissāmī"ti. So punapi satthāraṃ nimantetvā teneva niyāmena satta divase mahādānaṃ datvā sattame divase buddhappamukhassa mahābhikkhusaṃghassa ticīvarāni datvā satthu pādamūle nipajjitvā evamāha "yaṃ me bhante satta divase dānaṃ dentassa mettaṃ kāyakammaṃ mettaṃ vacīkammaṃ mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ, imināhaṃ na aññaṃ devasampattiṃ vā sakkamārabrahmasampattiṃ vā patthemi, idaṃ pana me kammaṃ anāgate ekassa buddhassa santike mahānisabhattherena pattaṭṭhānantaraṃ pāpuṇanatthāya terasadhutaṅgadharānaṃ aggabhāvassa adhikāro hotū"ti. Satthā "mahantaṃ ṭhānaṃ iminā patthitaṃ, samijjhissati nu kho, no"ti olokento samijjhanabhāvaṃ disvā āha "manāpaṃ te ṭhānaṃ patthitaṃ, anāgate satasahassakappāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa tvaṃ tatiyasāvako mahākassapatthero nāma @Footnote: ¹ Ma. tassa ayañca guṇo ayañca guṇoti Bhavissasī"ti byākāsi. Taṃ sutvā upāsako "buddhānaṃ dve kathā nāma natthī"ti punadivase pattabbaṃ viya taṃ sampattiṃ amaññittha. So yāvatāyukaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ samādāya rakkhitvā nānappakāraṃ kalyāṇakammaṃ katvā kālaṃ katvā sagge nibbatti. Tato paṭṭhāya devamanussesu sampattiṃ anubhavanto ito ekanavute kappe vipassisammāsambuddhe bandhumatīnagaraṃ upanissāya kheme migadāye viharante devalokā cavitvā aññatarasmiṃ parijiṇṇabrāhmaṇakule nibbatti. Tasmiṃ ca kāle vipassī bhagavā sattame sattame saṃvacchare dhammaṃ kathesi, mahantaṃ kolāhalaṃ hoti. Sakalajambūdīpe devatā "satthā dhammaṃ kathessatī"ti ārocesuṃ. Brāhmaṇo taṃ sāsanaṃ assosi. Tassa ca nivāsanasāṭako ekoyeva hoti, tathā brāhmaṇiyā. Pārupanaṃ pana dvinnampi ekameva, so sakalanagare "ekasāṭakabrāhmaṇo"ti paññāyi. So brāhmaṇānaṃ kenacideva kiccena sannipāte sati brāhmaṇiṃ gehe ṭhapetvā sayaṃ taṃ vatthaṃ pārupitvā gacchati, brāhmaṇīnaṃ sannipāte sati sayaṃ gehe acchati, brāhmaṇī taṃ vatthaṃ pārupitvā gacchati. Tasmiṃ pana divase brāhmaṇo brāhmaṇiṃ āha "bhoti kiṃ rattiṃ dhammaṃ ^1- suṇissasi, divā"ti. "mayaṃ mātugāme jātikā ^2- nāma rattiṃ sotuṃ na sakkoma, divā sossāmā"ti brāhmaṇaṃ gehe ṭhapetvā taṃ vatthaṃ pārupitvā upāsikāhi saddhiṃ divā gantvā satthāraṃ vanditvā ekamante nisinnā dhammaṃ sutvā upāsikāhiyeva saddhiṃ āgamāsi. Atha brāhmaṇo brāhmaṇiṃ gehe ṭhapetvā taṃ vatthaṃ pārupitvā vihāraṃ gato. Tasmiṃ samaye satthā parisamajjhe alaṅkatadhammāsane nisinno cittabījaniṃ ādāya ākāsagaṅgaṃ otārento viya sineruṃ manthaṃ katvā sāgaraṃ nimmathento viya dhammakathaṃ kathesi. Brāhmaṇassa parisapariyante nisinnassa dhammaṃ suṇantassa paṭhamayāmasmiṃyeva @Footnote: ¹ Ma. dhammassavanaṃ ² Ma. mātugāmā Sakalasarīraṃ pūrayamānā pañcavaṇṇā pīti uppajji. So pārutavatthaṃ saṅgharitvā ^1- "dasabalassa dassāmī"ti cintesi. Athassa ādīnavasahassaṃ dassayamānaṃ maccheraṃ uppajji. So "brāhmaṇiyā mayhañca ^2- ekameva vatthaṃ, aññaṃ kiñci pārupanaṃ natthi, apārupitvā ca nāma bahi vicarituṃ na sakkā"tisabbathāpi adātukāmo ahosi, athassa nikkhante paṭhamayāme majjhimayāmepi tatheva ^3- pīti uppajji. Tatheva cintetvā tatheva adātukāmo ahosi. Athassa ^4- majjhimayāme nikkhante pacchimayāmepi tatheva pīti uppajji. Tadā so "yaṃ vā hotu taṃ vā pacchāpi jānissāmī"ti vatthaṃ saṅgharitvā satthu pādamūle ṭhapesi. Tato vāmahatthaṃ ābhujitvā dakkhiṇena hatthena tikkhattuṃ apphoṭetvā "jitaṃ me, jitaṃ me"ti tayo vāre nadi. Tasmiṃ ca samaye bandhumarājā dhammāsanassa pacchato antosaṇiyaṃ nisinno dhammaṃ suṇāti. Rañño ca nāma "jitaṃ me"ti saddo amanāpo hoti. So purisaṃ pesesi "gaccha etaṃ puccha kiṃ vadasī"ti. So tena gantvā pucchito "avasesā hatthiyānādīni āruyha asicammādīni gahetvā parasenaṃ jinanti, na taṃ acchariyaṃ. Ahaṃ pana pacchato āgacchantassa kūṭagoṇassa muggarena sīsaṃ bhinditvā taṃ palā pento viya maccheracittaṃ madditvā pārutavatthaṃ dasabalassa adāsiṃ, taṃ me macchariyaṃ jitan"ti āha. So puriso āgantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesi. Rājā āha "amhe bhaṇe dasabalassa anurūpaṃ na jānimha, brāhmaṇo jānī"ti ^5- vatthayugaṃ pesesi. Taṃ disvā brāhmaṇo cintesi "ayaṃ mayhaṃ tuṇhīnisinnassa paṭhamaṃ kiñci adatvā satthu guṇe kathentassa adāsi, satthu guṇe paṭicca uppannena pana mayhaṃ ko attho"ti tampi vatthayugaṃ dasabalasseva adāsi. Rājāpi "kiṃ brāhmaṇena katan"ti pucchitvā "tampi tena vatthayugaṃ tathāgatasseva dinnan"ti sutvā aññānipi dve vatthayugāni pesesi, so tānipi adāsi. Rājā aññānipi cattārīti evaṃ @Footnote: ¹ Ma. saṃharitvā ² Sī. brāhmaṇiyā ca mayhañca ³ Sī. tathā @⁴ Sī. tassa ⁵ Sī.,Ma.jānātīti Yāva dvattiṃsa vatthayugāni pesesi. Atha brāhmaṇo "idaṃ vaḍḍhetvā vaḍḍhetvā gahaṇaṃ viya hotī"ti attano atthāya ekaṃ, brāhmaṇiyā ekanti dve vatthayugāni gahetvā tiṃsayugāni tathāgatasseva adāsi. Tato paṭṭhāya ca so satthu vissāsiko jāto. Atha naṃ rājā ekadivathaṃ satasamaye satthu santike dhammaṃ suṇantaṃ disvā satasahassagghanakaṃ attanā pārutarattakambalaṃ datvā āha "ito paṭṭhāya imaṃ pārupitvā dhammaṃ suṇāhī"ti. So "kiṃ me iminā kambalena imasmiṃ pūtikāye upanītenā"ti cintetvā antogandhakuṭiyaṃ tathāgatassa mañcassa upari vitānaṃ katvā agamāsi. Athekadivasaṃ rājā pātova vihāraṃ gantvā antogandhakuṭiyaṃ satthu santike nisīdi. Tasmiṃ ca samaye chabbaṇṇā buddharasmiyo kambale paṭihaññanti, kambalo ativiya virocati. Rājā ullokento sañjānitvā āha "amhākaṃ bhante esa kambalo, amhehi ekasāṭakabrāhmaṇassa dinno"ti. Tumhehi mahārāja brāhmaṇo pūjito, brāhmaṇena mayaṃ pūjitāti. Rājā "brāhmaṇo yuttaṃ aññāsi, na mayan"ti pasīditvā yaṃ manussānaṃ upakārabhūtaṃ, taṃ sabbaṃ aṭṭhaṭṭhakaṃ katvā sabbaṭṭhakaṃ nāma dānaṃ datvā purohitaṭṭhāne ṭhapesi. Sopi "aṭṭhaṭṭhakaṃ nāma catusaṭṭhī hotī"ti catusaṭṭhī salākabhattāniupanibandhāpetvā yāvajīvaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā tato cuto sagge nibbatti. Puna tato cuto imasmiṃ kappe konāgamanassa ca bhagavato kassapadasabalassa cāti dvinnaṃ buddhānaṃ antare bārāṇasiyaṃ kuṭumbiyaghare nibbatto. So vuddhamanvāya gharāvāsaṃ vasanto ekadivasaṃ araññe jaṅghavihāraṃ carati. Tasmiṃ ca samaye paccekabuddho nadītīre cīvarakammaṃ karonto anuvāte appahonte saṅgharitvā ^1- ṭhapetuṃ āraddho. So disvā "kasmā bhante saṅgharitvā ṭhapethā"ti āha. Anuvāto nappahotīti. @Footnote: ¹ Sī. saṃharitvā "iminā bhante karothā"ti uttarasāṭakaṃ datvā "nibbattanibbattaṭṭhāne me kenaci parihāni mā hotū"ti patthanaṃ paṭṭhapesi. Gharepissa bhaginiyā saddhiṃ bhariyāya kalahaṃ karontiyā paccekabuddho piṇḍāya pāvisi, athassa bhaginī paccekabuddhassa piṇḍapātaṃ datvā tassa bhariyaṃ sandhāya ^1- "evarūpaṃ bālaṃ yojanasatena parivajjeyyan"ti patthanaṃ paṭṭhapesi. Sā gehaṅgaṇe ṭhitā sutvā "imāya dinnabhattaṃ mā esa bhuñjatū"ti pattaṃ gahetvā piṇḍapātaṃ chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi. Itarā disvā "bāle tvaṃ maṃ tāva akkosa vā pahara vā, evarūpassa pana dve asaṅkheyyāni pūritapāramissa pattato bhattaṃ chaḍḍetvā kalalaṃ dātuṃ na yuttan"ti āha. Athassa bhariyāya paṭisaṅkhānaṃ uppajji. Sā "tiṭṭhatha bhante"ti kalalaṃ chaḍḍetvā pattaṃ dhovitvā gandhacuṇṇena ubbaṭṭetvā paṇītabhattassa catumadhurassa ca pūretvā upari āsittena padumagabbhavaṇṇena sappinā vijjotamānaṃ paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā "yathā ayaṃ piṇḍapāto obhāsajāto, evaṃ obhāsajātaṃ me sarīraṃ hotū"ti patthanaṃ paṭṭhapesi. Paccekabuddho anumoditvā ^2- ākāsaṃ pakkhandi. Tepi jāyampatikā yāvatāyukaṃ kusalaṃ katvā sagge nibbattitvā puna tato cavitvā upāsako kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ asītikoṭivibhavassa seṭṭhino putto hutvā nibbatti, itarāpi tādisasseva seṭṭhino dhītā hutvā nibbatti. Tassa vuddhippattassa tameva seṭṭhidhītaraṃ ānayiṃsu. Tassā pubbe aniṭṭhavipākassa pāpakammassa ^3- ānubhāvena patikulaṃ paviṭṭhamattāya ummārabbhantare sakalasarīraṃ ugghāṭitavaccakuṭi viya duggandhaṃ jātaṃ. Seṭṭhikumāro "kassāyaṃ gandho"ti pucchitvā "seṭṭhakaññāyā"ti sutvā "nīharatha nīharathā"ti ābhataniyāmeneva ^4- kulagharaṃ pesesi. Sā @Footnote: ¹ Sī.,Ma. sandhāya evamāha ² Sī. anumodanaṃ katvā @³ Sī. sayameva katassa, adinnavipākassa tassa kammassa ⁴ Sī. āgatayāneneva Eteneva nīhārena sattasu ṭhānesu paṭinivattitā. ^1- Tena ca samayena kassapadasabalo parinibbāyi, tassa ghanakoṭṭimāhi satasahassag- ghanikāhi rattasuvaṇṇiṭṭhakāhi yojanubbedhaṃ cetiyaṃ ārabhiṃsu. Tasmiṃ cetiye kariyamāne sā seṭṭhidhītā cintesi "ahaṃ sattasu ṭhānesu paṭinivattitā, kiṃ me jīvitenā"ti attano ābharaṇabhaṇḍaṃ bhañjāpetvā suvaṇṇiṭṭhakaṃ kāresi ratanāyataṃ vidatthivitthinnaṃ caturaṅgulubbedhaṃ. Tato haritālamanosilāpiṇḍaṃ gahetvā aṭṭha uppalahatke ādāya cetiyakaraṇaṭṭhānaṃ gatā. Tasmiṃ ca khaṇe ekā iṭṭhakāpanti parikkhipitvā āgacchamānā ghaṭaniṭṭhakāya ūnā hoti, seṭṭhidhītā vaḍḍhakiṃ āha "imaṃ iṭṭhakaṃ ettha ṭhapethā"ti. Amma bhaddake kāle āgatāsi, sayameva ṭhapehīti. Sā āruyha telena haritālamanosilāpi ṇḍaṃ yojetvā tena bandhanena iṭṭhakaṃ patiṭṭhapetvā upari aṭṭhahi uppalahatthakehi pūjaṃ katvā vanditvā "nibbattanibbattaṭṭhāne me kāyato candanagandho vāyatu, mukhato uppalagandho"ti patthanaṃ katvā cetiyaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā agamāsi. Atha tasmiṃyeva khaṇe yassa seṭṭhiputtassa paṭhamaṃ gehaṃ nītā, tassa taṃ ārabbha sati udapādi. Nagarepi nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ hoti. So upaṭṭhāke āha "tadā idha ānītā seṭṭhidhītā atthi, kahaṃ sā"ti. Kulagehe sāmīti. Ānetha naṃ, nakkhattaṃ kīḷissāmāti. Te gantvā taṃ vanditvā ṭhitā "kiṃ tātā āgatatthā"ti tāya puṭṭhā taṃ pavattiṃ ācikkhiṃsu. Tātā mayā ābharaṇabhaṇḍena cetiyaṃ pūjitaṃ, ābharaṇaṃ me natthīti. Te gantvā seṭṭhiputtassa ārocesuṃ. Ānetha naṃ, pilandhanaṃ labhissatīti. Te ānayiṃsu, tassā saha gharapavesanena sakalagehaṃ candanagandho ceva nīluppalagandho ca vāyi. Seṭṭhiputto taṃ pucchi "paṭhamaṃ tava sarīrato duggandho vāyi, idāni pana te sarīrato candanagandho mukhato uppalagandho vāyati, kiṃ etan"ti. Sā ādito paṭṭhāya attanā katakammaṃ ārocesi. Seṭṭhiputto "niyyānikaṃ vata @Footnote: ¹ Sī. paṭinivatti Buddhasāsanan"ti pasīditvā yojanikaṃ suvaṇṇacetiyaṃ kambalakañcukena parikkhipitvā tattha tattha rathacakkappamāṇehi suvaṇṇapadumehi alaṅkari. Tesaṃ dvādasahatthā olambakā honti. So tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasito yojanamatte ṭhāne aññatarasmiṃ amaccakule nibbatti, seṭṭhikaññāpi devalokato cavitvā rājakule jeṭṭhadhītā hutvā nibbatti. Tesu vayappattesu kumārassa vasanagāme nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ. So mātaraṃ āha "sāṭakaṃ me amma dehi, nakkhattaṃ kīḷissāmī"ti. Sā dhotavatthaṃ nīharitvā adāsi. "amma thūlaṃ idan"ti āha. Sā aññaṃ nīharitvā adāsi, tampi paṭikkhipi. Atha naṃ mātā āha "tāta yādise gehe mayaṃ jātā, natthi no ito sukhumatarassa paṭilābhāya puññan"ti. Tenahi labhanaṭṭhānaṃ gacchāmi ammāti. Putta ahaṃ ajjeva tuyhaṃ bārāṇasinagare rajjapaṭilābhampi icchāmīti. So mātaraṃ vanditvā āha "gacchāmi ammā"ti. Gaccha tātāti. Evaṃ kirassā cittaṃ ahosi "kahaṃ gamissati, idha vā ettha vā gehe nisīdissatī"ti. So pana puññaniyāmena nikkhamitvā bārāṇasiṃ gantvā uyyāne maṅgalasilāpaṭṭe sasīsaṃ pārupitvā nipajji. So ca bārāṇasirañño kālaṅkatassa sattamo divaso hoti. Amaccā rañño sarīrakiccaṃ katvā rājaṅgaṇe nisīditvā mantayiṃsu "rañño ekā dhītāva atthi, putto natthi, arājakaṃ rajjaṃ nassati, ^1- ko rājā hotī"ti, "tvaṃ hohi, tvaṃ hohī"ti āhaṃsu. Purohito āha "bahuṃ oloketuṃ na vaṭṭati, pussarathaṃ ^2- vissajjemā"ti. Te kumudavaṇṇe cattāro sindhave yojetvā pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍaṃ setacchattañca rathasmiṃyeva ṭhapetvā rathaṃ vissajjetvā pacchato turiyāni paggaṇhāpesuṃ. Ratho pācīnadvārena nikkhamitvā uyyānābhimukho ahosi. "paricayena uyyānābhimukho gacchati, nivattemā"ti keci āhaṃsu. Purohito "mā nivattayitthā"ti @Footnote: ¹ Ma. nassissati ² cha.Ma. phussarathaṃ Sahassagghanikāhi rattasuvaṇṇiṭṭhakāhi yojanubbedhaṃ cetiyaṃ ārabhiṃsu. Tasmiṃ cetiye kariyamāne sā seṭṭhidhītā cintesi "ahaṃ sattasu ṭhānesu paṭinivattitā, kiṃ me jīvitenā"ti attano ābharaṇabhaṇḍaṃ bhañjāpetvā suvaṇṇiṭṭhakaṃ kāresi ratanāyataṃ vidatthivitthinnaṃ caturaṅgulubbedhaṃ. Tato haritālamanosilāpiṇḍaṃ gahetvā aṭṭha uppalahatthake ādāya cetiyakaraṇaṭṭhānaṃ gatā. Tasmiṃ ca khaṇe ekā iṭṭhakāpanti parikkhipitvā āgacchamānā ghaṭaniṭṭhakāya ūnā hoti, seṭṭhidhītā vaḍḍhakiṃ āha "imaṃ iṭṭhakaṃ ettha ṭhapethā "ti. Amma bhaddake kāle āgatāsi, sayameva ṭhapehīti. Sā āruyha telena haritālamanosilāpiṇḍaṃ yojetvā tena bandhanena iṭṭhakaṃ patiṭṭhapetvā upari aṭṭhahiuppalahatthakehi pūjaṃ katvā vanditvā "nibbatta- nibbattaṭṭhāne me kāyato candanagandho vāyatu, mukhato uppalagandho"ti patthanaṃ katvā cetiyaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā agamāsi. Atha tasmiṃyeva khaṇe yassa seṭṭhiputtassa paṭhamaṃ gehaṃ nītā, tassa taṃ ārabbha sati udapādi. Nagarepi nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ hoti. So upaṭṭhāke āha "tadā idha ānītā seṭṭhidhītā atthi, kahaṃ sā"ti. Kulagehe sāmīti. Ānetha naṃ, nakkhattaṃ kīḷissāmāti. Te gantvā taṃ vanditvā ṭhitā "kiṃ tātā āgatatthā"ti tāya puṭṭhā taṃ pavattiṃ ācikkhiṃsu. Tātā mayā ābharaṇabhaṇḍena cetiyaṃ pūjitaṃ, ābharaṇaṃ me natthīti. Te gantvā seṭṭhiputtassa ārocesuṃ. Ānetha naṃ, piḷandhanaṃ labhissatīti. Te ānayiṃsu, tassā saha gharapavesanena sakalagehaṃ candanagandho ceva nīluppalagandho ca vāyi. Seṭṭhiputto taṃ pucchi "paṭhamaṃ tava sarīrato duggandho vāyi, idāni pana te sarīrato candanagandho mukhato uppalagandho vāyati, kiṃ etan"ti. Sā ādito paṭṭhāya attanā katakammaṃ ārocesi. Seṭṭhiputto "niyyānikaṃ vata buddha- sāsanan"ti pasīditvā yojanikaṃ suvaṇṇacetiyaṃ kambalakañcukena parikkhipitvā tattha tattha rathacakkappamāṇehi suvaṇṇapadumehi alaṅkari. Tesaṃ dvādasahatthā olambakā honti. So tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasito yojanamatte ṭhāne aññatarasmiṃ amaccakule nibbatti, seṭṭhikaññāpi devalokato cavitvā rājakule jeṭṭhadhītā hutvā nibbatti. Tesu vayappattesu kumārassa vasanagāme nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ. So mātaraṃ āha "sāṭakaṃ me amma dehi, nakkhattaṃ kīḷissāmī"ti. Sā dhotavatthaṃ nīharitvā adāsi. "amma thūlaṃ idan"ti āha. Sā aññaṃ nīharitvā adāsi, tampi paṭikkhipi. Atha naṃ mātā āha "tāta yādise gehe mayaṃ jātā, natthi no ito sukhumatarassa paṭilābhāya puññan"ti. Tenahi labhanaṭṭhānaṃ gacchāmi ammāti. Putta ahaṃ ajjeva tuyhaṃ bārāṇasinagare rajjapaṭilābhampi icchāmīti. So mātaraṃ vanditvā āha "gacchāmi ammā"ti. Gaccha tātāti. Evaṃ kirassā cittaṃ ahosi "kahaṃ gamissati, idha vā ettha vā gehe nisīdissatī"ti. So pana puññaniyāmena nikkhamitvā bārāṇasiṃ gantvā uyyāne maṅgalasilāpaṭṭe sasīsaṃ pārupitvā nipajji. So ca bārāṇasirañño kālaṅkatassa sattamo divaso hoti. Amaccā rañño sarīrakiccaṃ katvā rājaṅgaṇe nisīditvā mantayiṃsu "rañño ekā dhītāva atthi, putto natthi, arājakaṃ rajjaṃ nassati, ^1- ko rājā hotī"ti, "tvaṃ hohi, tvaṃ hohī"ti āhaṃsu. Purohito āha "bahuṃ oloketuṃ na vaṭṭati, pussarathaṃ ^2- vissajjemā"ti. Te kumudavaṇṇe cattāro sindhave yojetvā pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍaṃ setacchattañca rathasmiṃyeva ṭhapetvā rathaṃ vissajjetvā pacchato turiyāni paggaṇhāpesuṃ. Ratho pācīnadvārena nikkhamitvā uyyānābhimukho ahosi. "paricayena uyyānābhimukho gacchati, nivattemā"ti keci āhaṃsu. Purohito "mā nivattayitthā"ti āha. Ratho kumāraṃ padakkhiṇaṃ katvā ārohanasajjo hutvā aṭṭhāsi, purohito pārupanakaṇṇaṃ apanetvā pādatalāni olokento "tiṭṭhatu ayaṃ dīpo, dvisahassadīpa- parivāresu catūsu mahādīpesu esa rajjaṃ kāretuṃ yutto"ti vatvā "punapi turiyāni paggaṇhatha, punapi paggaṇhathā"ti tikkhattuṃ turiyāni paggaṇhāpesi. @Footnote: ¹ Ma. nassissati ² cha.Ma. phussarathaṃ Atha kumāro mukhaṃ vivaritvā oloketvā "kena kammena āgatatthā"ti gāha. Deva tumhākaṃ rajjaṃ pāpuṇātīti. Rājā kahanti. Devattaṃ gato sāmīti. Kati divasā atikkantāti. Ajja sattamo divasoti. Putto vā dhītā vā natthīti. Dhītā atthi deva, putto natthīti. Karissāmi rajjanti. Te tāvadeva abhisekamaṇḍapaṃ kāretvā rājadhītaraṃ sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā uyyānaṃ ānetvā kumārassa abhisekaṃ akaṃsu. Athassa katābhisekassa satasahassagghanakaṃ vatthaṃ upahariṃsu. So "kimidaṃ tātā"ti āha. Nivāsanavatthaṃ devāti. Nanu tātā thūlanti. Manussānaṃ paribhogavatthesu ito sukhumataraṃ natthi devāti. Tumhākaṃ rājā evarūpaṃ nivāsesīti. Āma devāti. Na maññe puññavā tumhākaṃ rājā, suvaṇṇabhiṅgāraṃ āharatha, labhissāma vatthanti. Suvaṇṇabhiṅgāraṃ āhariṃsu. So uṭṭhāya hatthe dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthena udakaṃ ādāya puratthimadisāyaṃ abbhukkiri, tāvadeva ghanapaṭhaviṃ bhinditvā aṭṭha kappa- rukkhā uṭṭhahiṃsu. puna udakaṃ gahetvā dakkhiṇāyaṃ pacchimāyaṃ uttarāyanti evaṃ catūsu disāsu abbhukkiri, sabbadisāsu aṭṭhaṭṭhakaṃ katvā dvattiṃsa kapparukkhā uṭṭhahiṃsu. So ekaṃ dibbadussaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā "nandarañño vijite suttakantikā itthiyo mā suttaṃ kantiṃsūti ^1- evaṃ bheriṃ carāpethā"ti vatvā chattaṃ ussāpetvā alaṅkatapaṭiyatto hatthikkhandhavaragato nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ āruyha mahāsampattiṃ anubhavi. Evaṃ kāle gacchante ekadivasaṃ devī rañño mahāsampattiṃ disvā "aho tapassī"ti kāruññākāraṃ dasseti. "kimidaṃ devī"ti ca puṭṭhā "atimahatī te deva sampatti, atīte buddhānaṃ saddahitvā kalyāṇaṃ akattha, idāni anāgatassa paccayaṃ kusalaṃ na karothā"ti āha. Kassa dassāma, sīlavanto natthīti. "asuñño deva jambūdīpo arahantehi, tumhe dānameva sajjetha, ahaṃ arahante lacchāmī"ti āha. @Footnote: ¹ Sī. kantantūti Rājā punadivase pācīnadvāre dānaṃ sajjāpesi. Devī pātova uposathaṅgāni adhiṭṭhāya uparipāsāde puratthābhimukhā urena nipajjitvā "sace etissaṃ disāyaṃ arahanto atthi, sveva āgantvā amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhantū"ti āha. Tassaṃ disāyaṃ arahanto nāhesuṃ, taṃ sakkāraṃ kapaṇayācakānaṃ ^1- adaṃsu. Punadivase dakkhiṇadvāre dānaṃ sajjetvā tatheva akāsi, punadivase pacchimadvāre. Uttaradvāre sajjitadivase pana deviyā tatheva nimantentiyā ^2- himavante vasantānaṃ padumavatiyā puttānaṃ pañcasatānaṃ pacceka- buddhānaṃ jeṭṭhako mahāpadumapaccekabuddho bhātike āmantesi "mārisā nandarājā tumhe nimanteti, adhivāsetha tassā"ti te adhivāsetvā punadivase anotattadahe mukhaṃ dhovitvā ākāsena āgantvā uttaradvāre otariṃsu. Manussā disvā gantvā "pañcasatā deva paccekabuddhā āgatā"ti rañño ārocesuṃ. Rājā saddhiṃ deviyā gantvā vanditvā pattaṃ gahetvā paccekabuddhe pāsādaṃāropetvā tatra nesaṃ dānaṃ datvā bhattakiccāvasāne rājā saṃghattherassa, devī saṃghanavakassa pādamūle nipajjitvā "ayyā paccayehi na kilamissanti mayaṃ puññena na hāyissāma, ^3- amhākaṃ yāvajīvaṃidha nivāsāya paṭiññaṃ dethā"ti paṭiññaṃ kāretvā uyyāne pañcapaṇṇa- sālāsatāni pañcacaṅkamanasatānīti sabbākārena nivāsanaṭṭhānāni sampādetvā tattha vasāpesuṃ. Evaṃ kāle gacchante rañño paccanto kupito. So "ahaṃ paccantaṃ vūpasametuṃ gacchāmi, tvaṃ paccekabuddhesu mā pamajjī"ti deviṃ ovaditvā gato. Tasmiṃ anāgateyeva paccekabuddhānaṃ āyusaṅkhārā khīṇā. Mahāpadumapaccekabuddho tiyāmarattiṃ jhānakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamane ālambanaphalakaṃ ālambitvā ṭhitakova anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etenupāyena sesāpīti sabbeva parinibbutā. Punadivase devī pacceka- buddhānaṃ nisīdanaṭṭhānaṃ haritūpalittaṃ kāretvā pupphāni vikiritvā dhūpaṃ datvā ^4- tesaṃ āgamanaṃ olokayantī nisinnā āgamanaṃ apassantī purisaṃ pesesi "gaccha @Footnote: ¹ Sī. yācakādīnaṃ ² Ma. nimantite ³ Sī. na hāyissāmi @⁴ Ma. dhūpaṃ vāsetvā Tāta jānāhi, kiṃ ayyānaṃ kiñci aphāsukan"ti. So gantvā mahāpadumassa paṇṇasālāya dvāraṃ vivaritvā tattha apassanto caṅkamanaṃ gantvā ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhitaṃ disvā vanditvā "kālo bhante"ti āha. Parinibbutasarīraṃ kiṃ kathessati, so "niddāyati maññe"ti gantvā piṭṭhipāde hatthena parāmasitvā pādānaṃ sītalatāya ceva thaddhatāya ca parinibbutabhāvaṃ ñatvā dutiyassa santikaṃ agamāsi. Evaṃ tatiyassāti sabbesaṃ parinibbutabhāvaṃ ñatvā rājakulaṃ gato. "kahaṃ tāta paccekabuddhā"ti puṭṭho "parinibbutā devī"ti āha. Devī kandantī rodantī nikkhamitvā nāgarehi saddhiṃ tattha gantvā sādhukīḷitaṃ kāretvā paccekabuddhānaṃ sarīrakiccaṃ kāretvā dhātuyo gahetvā cetiyaṃ patiṭṭhāpesi. Rājā paccantaṃ vūpasametvā āgato paccuggamanaṃ āgataṃ deviṃ pucchi "kiṃ bhadde paccekabuddhesu nappamajji, nirogā ayyā"ti parinibbutā devāti. Rājā cintesi "evarūpānampi paṇḍitānaṃ maraṇaṃ uppajjati, amhākaṃ kuto mokkho"ti. So nagaraṃ agantvā uyyānameva pavisitvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā tassa rajjaṃ niyyādetvā ^1- sayaṃ samaṇapabbajjaṃ pabbaji, devīpi "imasmiṃ pabbajite ahaṃ kiṃ karissāmī"ti tattheva uyyāne pabbajitvā dvepi jhānaṃ bhāvetvā tato cutā brahmaloke nibbattiṃsu. Tesu tattheva vasantesu amhākaṃ satthā loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ pāvisi. Satthari tattha paṭivasante ayaṃ pipphalimāṇavo ^2- magadharaṭṭhe mahātitthabrāhmaṇagāme kapilabrāhmaṇassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatto, ayaṃ bhaddā kāpilānī maddaraṭṭhe sāgalanagare kosiyagottabrāhmaṇassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattā. Tesaṃ anukkamena vaḍḍhamānānaṃ pipphalimāṇavassa vīsatime, bhaddāya soḷasame vasse sampatte mātāpitaro puttaṃ oloketvā "tāta tvaṃ vayappatto, @Footnote: ¹ cha.Ma. niyyātetvā, Ma. paṭiyādetvā ² cha.Ma. pippalimāṇavo Kulavaṃso nāma patiṭṭhapetabbo"ti ativiya nippīḷayiṃsu. Māṇavo āha "mayhaṃ sotapathe evarūpaṃ kathaṃ mā kathetha. Ahaṃ yāva tumhe dharatha, tāva paṭijaggissāmi, tumhākaṃ accayena ^1- nikkhamitvā pabbajissāmī"ti. Te katipāhaṃ atikkamitvā puna kathayiṃsu. Sopi tatheva paṭikkhipi. Tato paṭṭhāya nirantaraṃ kathetiyeva. Māṇavo "mama mātaraṃ saññāpessāmī"ti rattasuvaṇṇassa nikkhasahassa datvā sabbakāmehi santappetvā suvaṇṇakārehi ekaṃ itthīrūpaṃ kārāpetvā tassa majjanaghaṭṭanādi- kammapariyosāne taṃ rattavatthaṃ nivāsāpetvā vaṇṇasampannehi pupphehi ceva nānāalaṅkārehi ca alaṅkārāpetvā mātaraṃ pakkosāpetvā āha "amma evarūpaṃ ārammaṇaṃ labhanto gehe vasissāmi alabhanto na vasissāmī"ti. Paṇḍitā brāhmaṇī cintesi "mayhaṃ putto puññavā dinnadāno katābhinīhāro, puññaṃ karonto na ekakova akāsi, addhā etena sahakatapuññā suvaṇṇarūpapaṭibhāgāva bhavissatī"ti aṭṭha brāhmaṇe pakkosāpetvā sabbakāmehi santappetvā suvaṇṇarūpakaṃ rathaṃ āropetvā "gacchatha tātā, yattha amhākaṃ jātigottabhogehi samāne kule evarūpaṃ dārikaṃ passatha, imameva suvaṇṇarūpakaṃ paṇṇākāraṃ katvā ethā"ti uyyojesi. Te "amhākaṃ nāma etaṃ kamman"ti nikkhamitvā "kattha gamissāmā"ti cintetvā "maddaraṭṭhaṃ nāma itthākaro, maddaraṭṭhaṃ gamissāmā"ti maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ agamaṃsu. Tattha taṃ suvaṇṇarūpakaṃ nhānatitthe ṭhapetvā ekamante nisīdiṃsu. Atha bhaddāya dhātī bhaddaṃ nhāpetvā alaṅkaritvā sirigabbhe nisīdāpetvā sayaṃ nhāyituṃ udakatitthaṃ gatā tattha taṃ suvaṇṇarūpakaṃ disvā "kissāyaṃ avinītā idhāgantvā ṭhitā"ti piṭṭhipasse paharitvā "suvaṇṇarūpakan"ti ñatvā "ayyadhītā me"ti saññaṃ uppādesiṃ, "ayaṃ pana me ayyadhītāya nivāsanapaṭiggāhikāyāpi asadisā"ti āha. Atha naṃ te @Footnote: ¹ Sī. pacchato Manussā parivāretvā "evarūpā te sāmidhītā"ti pucchiṃsu. Kiṃ esā, imāya suvaṇṇapaṭimāya sataguṇena sahassaguṇena mayhaṃ ayyadhītā abhirūpatarā, dvādasahatthe gabbhe nisinnāya padīpakiccaṃ natthi, sarīrobhāseneva tamaṃ vidhamatīti. "tenahi āgacchā"ti taṃ khujjaṃ gahetvā suvaṇṇarūpakaṃ rathe āropetvā kosiyagottassa brāhmaṇassa gharadvāre ṭhatvā āgamanaṃ nivedayiṃsu. Brāhmaṇo paṭisanthāraṃ katvā "kuto āgatatthā"ti pucchi. Magadharaṭṭhe mahā- titthagāme kapilabrāhmaṇassa gharatoti. Kiṃkāraṇā āgatāti. Iminā nāma kāraṇenāti. Kalyāṇaṃ tātā, samajātigottavibhavo amhākaṃ brāhmaṇo, dassāmi dārikanti paṇṇākāraṃ gaṇhi. Te kapilabrāhmaṇassa sāsanaṃ pahiṇiṃsu "laddhā dārikā, kattabbaṃ karothā "ti. Taṃ sāsanaṃ sutvā pipphalimāṇavassa ārocayiṃsu "laddhā kira dārikā"ti. Māṇavo "ahaṃ `na labhissantī'ti ^1- cintesiṃ, ime `laddhā'ti vadanti, anatthiko hutvā paṇṇaṃ pesessāmī"ti rahogato paṇṇaṃ likhi "bhaddā attano jātigottabhogānurūpaṃ gharāvāsaṃ labhatu, ahaṃ nikkhamitvā pabbajissāmi, mā pacchā vippaṭisārinī ahosī"ti. Bhaddāpi "asukassa kira maṃ dātukāmo"ti sutvā "paṇṇaṃ pesessāmī"ti rahogatā ^2- paṇṇaṃ likhi "ayyaputto attano jātigottabhogānurūpaṃ gharāvāsaṃ labhatu, ahaṃ pabbajissāmi, mā pacchā vippaṭisārī ahosī"ti. Dvepi paṇṇāni antarāmagge samāgacchiṃsu. Idaṃ kassa paṇṇanti. Pipphalimāṇavena bhaddāya pahitanti. Idaṃ kassāti. "bhaddāya pipphalimāṇavassa pahitan"ti ca vutte te dvepi vācetvā "passatha dārakānaṃ kamman"ti phāletvā araññe chaḍḍetvā ^3- aññaṃ taṃsamānaṃ paṇṇaṃ likhitvā ito etto ca pesesuṃ. Iti kumārassa kumārikāya ca sadisaṃ paṇṇaṃ lokassādarahitamevāti anicchamānānaṃyeva dvinnaṃ samāgamo ahosi. Taṃ divasaṃyeva ^4- pipphalimāṇavo ekaṃ pupphadāmaṃ ganthāpesi bhaddāpi, tāni @Footnote: ¹ Sī. na labhissanti ² Ma. gantvā ³ Ma. chaṭṭetvā ⁴ Sī. taṃ divaseyeva Sayanamajjhe ṭhapesuṃ bhuttasāyamāsā ubhopi "sayanaṃ āruhissāmā"ti māṇavo dakkhiṇa- passena sayanaṃ āruhi, bhaddā vāmapassena abhiruhitvā āha "yassa passe pupphāni milāyanti, tassa rāgacittaṃ uppannanti vijānissāma, imaṃ pupphadāmaṃ na alliyitabban"ti. Te pana aññamaññaṃ sarīrasamphassabhayena tiyāmarattiṃ niddaṃ anokkamantāva vītināmenti, divā pana hasitamattampi nāhosi. Te lokāmisena asaṃsaṭṭhā yāva mātāpitaro dharanti, tāva kuṭumbaṃ avicāretvā tesu kālaṅkatesu vicārayiṃsu. Mahatī māṇavassa sampatti:- ekadivasaṃ sarīraṃ ubbaṭṭetvā chaḍḍetabbaṃ suvaṇṇacuṇṇaṃ eva magadhanāḷiyā dvādasanāḷimattaṃ laddhuṃ vaṭṭati. Yantabaddhāni saṭṭhimahātaḷākāni, kammanto dvādasayojaniko, anurādhapurapamāṇā cuddasa gāmā, cuddasa hatthānīkāni, cuddasa assānīkāni, cuddasa rathānīkāni. So ekadivasaṃ alaṅkataassaṃ āruyha mahājanaparivuto kammantaṃ gantvā khetta- koṭiyaṃ ṭhito naṅgalehi bhinnaṭṭhānato kākādayo sakuṇe gaṇḍuppādādipāṇake uddharitvā khādante disvā "tātā ime kiṃ khādantī"ti pucchi. Guṇḍuppāde ayyāti. Etehi kataṃ pāpaṃ kassa hotīti. Tumhākaṃ ayyāti. So cintesi "sace etehi kataṃ pāpaṃ mayhaṃ hoti, kiṃ me karissati sattaasītikoṭidhanaṃ, kiṃ dvādasa- yojano kammanto, kiṃ yantabaddhāni taḷākāni, kiṃ cuddasa gāmā, sabbametaṃ bhaddakāpilāniyā ^1- niyyādetvā nikkhamma pabbajissāmī"ti. Bhaddāpi kāpilānī tasmiṃ khaṇe antaravatthumhi tayo tilakumbhe pattharāpetvā dhātīhiparivutā nisinnā kāke tilapāṇake khādamāne disvā "ammā kiṃ ime khādantī"ti pucchi. Pāṇake ayyeti. Akusalaṃ kassa hotīti. Tumhākaṃ ayyeti. Sā cintesi "mayhaṃ catuhatthavatthaṃ nāḷikodanamattañca laddhuṃ vaṭṭati, yadi panetaṃ ettakena janena ^2- kataṃ akusalaṃ mayhaṃ hoti, bhavasahassenapi vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃ @Footnote: ¹ cha.Ma. bhaddāya kāpilāniyā ² Sī. ettakehi janehi Na sakkā, ayyaputte āgatamatteyeva sabbaṃ tassa niyyādetvā nikkhamma pabbajissāmī"ti. Māṇavo āgantvā nahātvā pāsādaṃ āruyha mahārahe pallaṅke nisīdi, athassa cakkavattino anucchavikaṃ bhojanaṃ sajjayiṃsu, dvepi bhuñjitvā parijane nikkhante rahogatā phāsukaṭṭhāne nisīdiṃsu. Tato māṇavo bhaddaṃ āha "bhadde imaṃ gharaṃ āgacchantī tvaṃ kittakaṃ dhanaṃ āharasī"ti, pañcapaṇṇāsa sakaṭasahassāni ayyāti. "taṃ sabbaṃ yā ca imasmiṃ ghare sattaasītikoṭiyo yantabaddhasaṭṭhitaḷākādibhedā ca sampatti atthi taṃ sabbañca tuyhaṃyeva niyyādemī"ti. Tumhe pana kahaṃ gacchatha ayyāti. Ahaṃ pabbajissāmīti. Ayya ahampi tumhākaṃyeva āgamanaṃ olokayamānā nisinnā, ahampi pabbajissāmīti. Tesaṃ ādittapaṇṇakuṭi viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu, te antarāpaṇato kasāyarasapītāni vatthāni mattikāpatte ca āharāpetvā añña- maññaṃ kese oropetvā "ye loke arahanto, te uddissa amhākaṃ pabbajjā"ti pabbajitvā thavikāsu patte pakkhipitvā aṃse laggetvā pāsādato otariṃsu. Gehe dāsesu vā kammakaresu vā na koci sañjāni. Atha ne brāhmaṇagāmato nikkhamma dāsagāmadvārena gacchante ākappakutta- vasena dāsagāmavāsino sañjāniṃsu. Te rodantā pādesu nipatitvā "kiṃ amhe anāthe karotha ayyā"ti āhaṃsu. "mayaṃ `bhaṇe ādittapaṇṇasālā viya tayo bhavā'ti pabbajimhā, sace tumhesu ekekaṃ bhujissaṃ karoma, vassasatampi nappahoti. Tumheva tumhākaṃ sīsaṃ dhovitvā bhujissā hutvā jīvathā"ti vatvā tesaṃ rodantānaṃyeva pakkamiṃsu. Thero purato gacchanto nivattitvā olokento cintesi "ayaṃ bhaddā kāpilānī sakalajambūdīpagghanikā itthī mayhaṃ pacchato āgacchati, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ kocideva evaṃ cinteyya `ime pabbajitāpi vinā bhavituṃ na sakkonti, ananucchavikaṃ Karontī'ti, koci pāpena manaṃ padūsetvā apāyapūrako bhaveyya, imaṃ pahāya mayhaṃ gantuṃ vaṭṭatī"ti cittaṃ uppādesi. So purato gacchanto dvedhāpathaṃ disvā tassa matthake aṭṭhāsi. Bhaddāpi āgantvā vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ āha "bhadde tādisiṃ itthiṃ mama pacchato āgacchantiṃ disvā `ime pabbajitāpi vinā bhavituṃ na sakkontī'ti cintetvā amhesu paduṭṭhacitto mahājano apāyapūrako bhaveyya. Imasmiṃ dvedhāpathe tvaṃ ekaṃ gaṇha, ahamekena gamissāmī"ti. "āma ayya pabbajitānaṃ mātugāmo palibodho, `pabbajitvāpi vinā na bhavantī'ti amhākaṃ dosaṃ dassessanti, tumhe ekaṃ maggaṃ gaṇhatha, vinā bhavissāmā"ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu pañcapatiṭṭhitena vanditvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha "sata- sahassakappaparimāṇe addhāne kato mittasanthavo ajja bhijjatī"ti vatvā "tumhe dakkhiṇajātikā nāma, tumhākaṃ dakkhiṇamaggo vaṭṭati, mayaṃ mātugāmā nāma vāma- jātikā, amhākaṃ vāmamaggo vaṭṭatī"tivanditvā maggaṃ paṭipannā. Tesaṃ dvedhābhūta- kāle ayaṃ mahāpaṭhavī "ahaṃ cakkavāḷasinerupabbate dhāretuṃ sakkontīpi tumhākaṃ guṇe dhāretuṃ na sakkomī"ti vadantī viya viravamānā kampi, ākāse asanisaddo viya pavatti, cakkavāḷasinerupabbato unnadi. Sammāsambuddho veḷuvanamahāvihāre gandhakuṭiyaṃ nisinno paṭhavīkampanasaddaṃ sutvā "kissa nu kho paṭhavī kampatī"ti āvajjento "pipphalimāṇavo ca bhaddā ca kāpilānī maṃ uddissa appameyyaṃ sampattiṃ pahāya pabbajitā, tesaṃ viyogaṭṭhāne ubhinnaṃ guṇabalena ayaṃ paṭhavīkampo jāto, mayāpi etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti gandhakuṭito nikkhamma sayameva pattacīvaramādāya asītimahātheresu kañcipi ^1- anāmantetvā tigāvutaṃ maggaṃ paccuggamanaṃ katvā rājagahassa ca nālandāya ca antare bahuputtakanigrodharukkha- mūle pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Nisīdanto pana aññatarapaṃsukūliko viya anisīditvā buddhavesaṃ gahetvā asītihatthaghanabuddharasmiyo vissajjento nisīdi. Iti tasmiṃ khaṇe @Footnote: ¹ Ma. kiñci Paṇṇacchattasakaṭacakkakūṭāgārādippamāṇā buddharasmiyo ito cito ca vippharantiyo vidhāvantiyo candasahassasuriyasahassauggamanakālo viya kurumānā taṃ vanantaṃ ekobhāsaṃ akaṃsu. Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇasiriyā samujjalatārāgaṇena viya gaganaṃ, supupphitakamalakuvalayena viya salilaṃ, vanantaṃ virocittha ^1- nigrodharukkhassa nāma khandho seto hoti, pattāni nīlāni, pakkāni rattāni. Tasmiṃ pana divase satasākho nigrodho suvaṇṇavaṇṇova ahosi. Mahākassapatthero "ayaṃ amhākaṃ satthā bhavissati, imaṃ ahaṃ uddissa pabbajito"ti diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇatoṇatova gantvā tīsu ṭhānesu vanditvā "satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmi, satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmī"ti ^2- āha. Atha naṃ bhagavā āha "kassapa sace tvaṃ imaṃ nipaccakāraṃ mahāpaṭhaviyā kareyyāsi, sāpi dhāretuṃ na sakkuṇeyya. Tathāgatassa evaṃ guṇamahantataṃ jānatā tayā kato nipaccakāro mayhaṃ lomampi cāletuṃ na sakkoti. Nisīda kassapa, dāyajjaṃ te dassāmī"ti. Athassa bhagavā tīhi ovādehi upasampadamadāsi. Datvā bahuputtanigrodhamūlato nikkhamitvā theraṃ pacchāsamaṇaṃ katvā maggaṃ paṭipajji. Satthu sarīraṃ dvattiṃsamahā- purisalakkhaṇavicittaṃ, mahākassapassa sarīraṃ sattamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ, so kañcana- mahānāvāya pacchābaddho viya satthu padānupadikaṃ anugacchi. Satthā thokaṃ maggaṃ gantvā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisajjākāraṃ dassesi. Thero "nisīditu- kāmo satthā"ti ñatvā attano pārupitapaṭapilotikasaṅghāṭiṃ catugguṇaṃ katvā paññapesi. Satthā tattha nisīditvā hatthena cīvaraṃ parimajjanto "mudukā kho tyāyaṃ kassapa paṭapilotikānaṃ saṅghāṭī"ti ^3- āha. Thero "satthā mama saṅghāṭiyā mudubhāvaṃ katheti, pārupitukāmo bhavissatī"ti ñatvā "pārupatu bhante bhagavā saṅghāṭin"ti @Footnote: ¹ Ma. sālavanantaraṃ virocitvā ² saṃ. nidāna. 16/154/210 cīvarasutta @³ saṃ.nidāna. 16/154/211 cīvarasutta Āha. Tvaṃ kiṃ pārupissasi kassapāti. Tumhākaṃ nivāsanaṃ labhanto pārupissāmi bhanteti. "kiṃ pana tvaṃ kassapa imaṃ paribhogajiṇṇaṃ paṃsukūlaṃ dhāretuṃ sakkhissasi, mayā hi imassa paṃsukūlassa gahitadivase udakapariyantaṃ katvā mahāpaṭhavī kampi, imaṃ buddhānaṃ paribhogajiṇṇacīvaraṃ nāma na sakkā parittaguṇena dhāretuṃ, paṭibalenevidaṃ paṭipattipūraṇasamatthena jātipaṃsukūlikena dhāretuṃ vaṭṭatī"ti vatvā therena saddhiṃ cīvaraṃ parivattesi. Evaṃ pana cīvaraparivattanaṃ katvā therassa pārutacīvaraṃ bhagavā pārupi, satthu cīvaraṃ thero. Tasmiṃ samaye acetanāpi ayaṃ mahāpaṭhavī "dukkaraṃ bhante akattha, attanā pārutacīvaraṃ sāvakassa dinnapubbo nāma natthi, ahaṃ tumhākaṃ guṇaṃ dhāretuṃ na sakkomī"ti vadantī viya udakapariyantaṃ katvā kampi. Theropi "laddhaṃ dāni mayā buddhānaṃ paribhogacīvaraṃ, kiṃ me idāni uttariṃ kattabbaṃ atthī"ti unnatiṃ akatvā buddhānaṃ santikeyeva terasa dhutaguṇe samādāya sattadivasamattaṃ puthujjano ahosi, aṭṭhame divase saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne 1-:- "padumuttarassa bhagavato lokajeṭṭhassa tādino nibbute lokanāthasmiṃ pūjaṃ kubbanti satthuno. Udaggacittā janatā āmoditappamoditā tesu saṃvegajātesu pīti me udapajjatha. Ñātimitte samānetvā idaṃ vacanamabraviṃ parinibbuto mahāvīro handa pūjaṃ karomase. Sādhūti te paṭissutvā bhiyyo hāsaṃ janiṃsu me buddhasmiṃ lokanāthasmiṃ kāhāma puññasañcayaṃ. Agghiyaṃ sukataṃ katvā satahatthasamuggataṃ diyaḍḍhahatthapatthaṭaṃ ^2- vimānaṃ nabhamuggataṃ. @Footnote: ¹ khu.apa. 32/398/48 mahākassapattherāpadāna ² pāli. diyaḍḍhaṃ hatthasataṃpi Katvāna hammiyaṃ tattha tālapantīhi cittitaṃ sakaṃ cittaṃ pasādetvā cetiyaṃ pūjayuttamaṃ. Aggikkhandhova jalito sālarājāva ^1- phullito indalaṭṭhīva ākāse obhāseti catuddisā. Tattha cittaṃ pasādetvā katvāna kusalaṃ bahuṃ pubbakammaṃ saritvāna tidasaṃ upapajjahaṃ. Sahassayuttaṃ hayavāhiṃ dibbayānamadhiṭṭhito ubbiddhaṃ bhavanaṃ mayhaṃ sattabhūmmaṃ ^2- samuggataṃ. Kūṭāgārasahassāni sabbasoṇṇamayā ahuṃ jalanti sakatejena disā sabbā pabhāsayaṃ. Santi aññepi niyyūhā lohitaṅgamayā tadā tepi jotanti ābhāya samantā caturo disā. Puññakammābhinibbattā kūṭāgārā sunimmitā maṇimayāpi jotanti disā dasa samantato. Tesaṃ ujjotamānānaṃ obhāso vipulo ahu sabbe deve abhibhomi puññakammassidaṃ phalaṃ. Saṭṭhikappasahassamhi ubbiddho nāma khattiyo cāturanto vijitāvī paṭhaviṃ āvasiṃ ahaṃ. Tatheva bhaddake kappe tiṃsakkhattuṃ ahosahaṃ sakakammābhiraddhomhi cakkavattī mahabbalo. Sattaratanasampanno catudīpamhi issaro tatthāpi bhavanaṃ mayhaṃ indalaṭṭhīva uggataṃ. Āyāmato catubbīsaṃ vitthārena ca dvādasa rammakaṃ ^3- nāma nagaraṃ daḷhapākāratoraṇaṃ. @Footnote: ¹ cha.Ma. kiṃsuko iva ² cha.Ma. sattabhūmaṃ ³ cha.Ma.rammaṇaṃ Āyāmato pañcasataṃ vitthārena tadaḍḍhakaṃ ākiṇṇaṃ janakāyehi tidasānaṃ puraṃ viya. Yathā sūcighare sūcī pakkhittā paṇṇavīsati aññamaññaṃ paghaṭṭenti ākiṇṇaṃ hoti laṅkataṃ. ^1- Evampi nagaraṃ mayhaṃ hatthissarathasaṅkulaṃ manussehi tadākiṇṇaṃ ^2- rammakaṃ nagaruttamaṃ. Tattha bhutvā pivitvā ca puna devattanaṃ gato bhave pacchimake mayhaṃ ahosi kulasampadā. Brahmaññakulasambhūto mahāratanasañcayo asītikoṭiyo hitvā hiraññassa pabbajiṃ. Paṭisambhidā catasso .pe. kataṃ buddhassa sāsanan"ti. Atha naṃ satthā "kassapo bhikkhave candūpamo kulāni upasaṅkamati apakasseva kāyaṃ apakassa cittaṃ niccanavako kulesu appagabbho"ti evamādinā ^3- pasaṃsitvā apara- bhāge ariyagaṇamajjhe nisinno "etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ yadidaṃ mahākassapo"ti ^4- dhutaṅgadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So vivekābhiratikittanamukhena bhikkhūnaṃ ovādaṃ dento attano paṭipattiṃ pakāsento:- [1054] "na gaṇena purakkhato care vimano hoti samādhi dullabho nānājanasaṅgaho dukho iti disvāna gaṇaṃ na rocaye. @Footnote: ¹ pāli. ākiṇṇā hoti satatā ² cha.Ma. sadākiṇṇaṃ @³ saṃ.nidāna. 16/146/190 canidūpamāsutta @⁴ aṅ.ekaka. 20/191/23 etadaggavagga: paṭhamavagga [1055] Na kulāni upabbaje muni vimano hoti samādhi dullabho so ussukko rasānugiddho atthaṃ riñcati yo sukhāvaho. [1056] Paṅkoti hi naṃ avedayuṃ yāyaṃ vandanapūjanā kulesu sukhumaṃ sallaṃ duraccayaṃ ^1- sakkāro kāpurisena dujjaho. [1057] Senāsanamhā oruyha nagaraṃ piṇḍāya pāvisiṃ bhuñjantaṃ purisaṃ kuṭṭhiṃ sakkaccantaṃ upaṭṭhahiṃ. [1058] So me pakkena hatthena ālopaṃ upanāmayi ālopaṃ pakkhipantassa aṅgulī cettha chijjati. ^2- [1059] Kuḍḍamūlañca ^3- nissāya ālopaṃ taṃ abhuñjisaṃ bhuñjamāne ca ^4- bhutte vā jegucchaṃ me na vijjati. [1060] Uttiṭṭhapiṇḍo āhāro pūtimuttañca osathaṃ senāsanaṃ rukkhamūlaṃ paṃsukūlañca cīvaraṃ yassete abhisambhutvā sa ve cātuddiso naro. [1061] Yattha eke vihaññanti āruhantā siluccayaṃ tattha buddhassa dāyādo sampajāno patissato iddhibalenupatthaddho kassapo abhirūhati. [1062] Piṇḍapātapaṭikkanto selamāruyha kassapo jhāyati anupādāno pahīnabhayabheravo. [1063] Piṇḍapātapaṭikkanto selamāruyha kassapo jhāyati anupādāno ḍayhamānesu nibbuto. @Footnote: ¹ cha.Ma. durubbahaṃ ² cha.Ma. chijjatha ³ cha.Ma. kuṭṭamūlañca ⁴ cha.Ma. vā [1064] Piṇḍapātapaṭikkanto selamāruyha kassapo jhāyati anupādāno katakicco anāsavo. [1065] Karerimālāvitatā bhūmibhāgā manoramā kuñjarābhirudā rammā te selā ramayanti maṃ. [1066] Nīlabbhavaṇṇā rucirā vārisītā sucindharā indagopakasañchannā te selā ramayanti maṃ. [1067] Nīlabbhakūṭasadisā kūṭāgāravarūpamā vāraṇābhirudā rammā te selā ramayanti maṃ. [1068] Abhivuṭṭhā rammatalā nagā isibhi sevitā abbhunnaditā sikhībhi te selā ramayanti maṃ. [1069] Alaṃ jhāyitukāmassa pahitattassa me sato alaṃ me atthakāmassa pahitattassa bhikkhuno. [1070] Alaṃ me phāsukāmassa pahitattassa bhikkhuno alaṃ me yogakāmassa pahitattassa tādino. [1071] Umāpupphena samānā gaganāvabbhachāditā nānādijagaṇākiṇṇā te selā ramayanti maṃ. [1072] Anākiṇṇā gahaṭṭhehi migasaṅghanisevitā nānādijagaṇākiṇṇā te selā ramayanti maṃ. [1073] Acchodikā puthusilā gonaṅgulamigāyutā ambusevālasañchannā te selā ramayanti maṃ. [1074] Na pañcaṅgikena turiyena rati me hoti tādisī yathā ekaggacittassa sammā dhammaṃ vipassato. [1075] Kammaṃ bahukaṃ na kāraye parivajjeyya janaṃ na uyyame Ussukko so rasānugiddho atthaṃ riñcati yo sukhāvaho. [1076] Kammaṃ bahukaṃ na kāraye parivajjeyya anattaneyyametaṃ kicchati kāyo kilamati dukkhito so samathaṃ na vindati. [1077] Oṭṭhappahatamattena attānampi na passati patthaddhagīvo carati ahaṃ seyyoti maññati. [1078] Aseyyo seyyasamānaṃ bālo maññati attānaṃ na taṃ viññū pasaṃsanti patthaddhamānasaṃ naraṃ. [1079] Yo ca seyyohamasmīti nāhaṃ seyyoti vā pana hīnohaṃ sadiso ^1- vāti vidhāsu na vikampati. [1080] Paññavantaṃ tathā tādiṃ sīlesu susamāhitaṃ cetosamathamanuyuttaṃ tañce viññū pasaṃsare. [1081] Yassa sabrahmacārīsu gāravo nūpalabbhati ārakā hoti saddhammā nabhato puthavī yathā. [1082] Yesañca hiri ottappaṃ sadā sammā upaṭṭhitaṃ virūḷhabrahmacariyā te tesaṃ khīṇā punabbhavā. [1083] Uddhato capalo bhikkhu paṃsukūlena pāruto kapīva sīhacammena na so tenupasobhati. [1084] Anuddhato acapalo nipako saṃvutindriyo sobhati paṃsukūlena sīhova girigabbhare. [1085] Ete sambahulā devā iddhimanto yasassino dasadevasahassāni sabbe te brahmakāyikā. @Footnote: ¹ cha.Ma. hīno taṃsadiso [1086] Dhammasenāpatiṃ dhīraṃ ^1- mahājhāyiṃ samāhitaṃ sāriputtaṃ namassantā tiṭṭhanti pañjalīkatā. [1087] Namo te purisājañña namo te purisuttama yassa te nābhijānāma yampi nissāya jhāyati. [1088] Accheraṃ vata buddhānaṃ gambhīro gocaro sako ye mayaṃ nābhijānāma vālavedhisamāgatā. [1089] Taṃ tathā devakāyehi pūjitaṃ pūjanārahaṃ sāriputtaṃ tadā disvā kappinassa sitaṃ ahu. [1090] Yāvatā buddhakhettamhi ṭhapayitvā mahāmuniṃ dhutaguṇe visiṭṭhohaṃ sadiso me na vijjati. [1091] Pariciṇṇo mayā satthā kataṃ buddhassa sāsanaṃ ohito garuko bhāro natthi dāni punabbhavo. ^2- [1092] Na cīvare na sayane bhojane nupalippati ^3- gotamo anappameyyo muḷālapupphaṃ vimalaṃva ambunā nekkhammaninno tibhavābhinissaṭo. [1093] Satipaṭṭhānagīvo so saddhāhattho mahāmuni paññāsīso mahāñāṇī sadā carati nibbuto"ti imā gāthā abhāsi. Tattha ādito tisso gāthā gaṇesu kulesu ca saṃsaṭṭhe bhikkhū disvā tesaṃ ovādadānavasena vuttā. Tattha na gaṇena purakkhato careti bhikkhugaṇehi purakkhato parivārito hutvā na careyya na vihareyya. Kasmā? vimano hoti samādhi dullabho gaṇaṃ pariharantassa dukkhuppattiyā byākulamanatāya uddesena ovādena anusāsaniyā anuggahaṃ karonto yathānusiṭṭhaṃ appaṭipattiyā ca vimano vikāribhūtacitto hoti, tato saṃsaggena ekaggataṃ @Footnote: ¹ cha.Ma. vīraṃ ² pāli. bhavanetati samūhatā ³ cha.Ma. nupalimpati Alabhantassa samādhi dullabho hoti. Tathārūpassa hi upacārasamādhimattampi na ijjhati, pageva itaro. Nānājanasaṅgahoti nānajjhāsayassa nānārucikassa janassa peyyakhajjādinā saṅgaho. Dukhoti kiccho kasiro. Iti disvānāti evaṃ gaṇasaṅgahe bahuvidhaṃ ādīnavaṃ disvā ñāṇacakkhunā oloketvā. Gaṇaṃ gaṇavāsaṃ na rocaye na roceyya na iccheyya. Na kulāni upabbaje munīti imasmiṃ sāsane pabbajito khattiyādikulūpako hutvā na upagaccheyya. Kiṃkāraṇā? vimano hoti samādhi dullabho. So ussukko kulūpasaṅkamane ussukkaṃ āpanno kulesu laddhabbesu madhurādirasesu anugiddho gedhaṃ āpanno tattha uppannesu kiccakaraṇīyesu attanāva yogaṃ āpajjanto. Atthaṃ riñcati yo sukhāvahoti yo attano maggaphalanibbānasukhāvaho taṃ sīlavisuddhi- ādisaṅkhātaṃ atthaṃ riñcati jahati, nānuyuñjatīti attho. Tatiyagāthā heṭṭhā vuttā eva. Senāsanamhā oruyhātiādikā catasso gāthā paccayesu attano santosa- dassanamukhena "bhikkhunā nāma evaṃ paṭipajjitabban"ti bhikkhūnaṃ ovādadānavasena vuttā. Tattha senāsanamhā oruyhāti pabbatasenāsanattā vuttaṃ. Sakkaccantaṃ upaṭṭhahinti taṃ kuṭṭhipurisaṃ āḷārasampattiṃ pāpetukāmatāya bhikkhāya atthiko hutvā paṇītabhikkhadāyakaṃ kulaṃ mahicchapuggalo viya ādarena upagantvā aṭṭhāsiṃ. Pakkenāti aṭṭhigatakuṭṭharogatāya upakkena kuthitena. Aṅgulī cettha chijjatīti ettha patte tassa tassa aṅguli chijjitvā āhārena saddhiṃ patatīti attho. Kuḍḍamūlaṃ nissāyāti tassa purisassa pasādajananatthaṃ tādise gharabhittisamīpe nisīditvā ālopaṃ taṃ abhuñjisaṃ paribhuñjiṃ. Ayaṃ pana therassa paṭipatti sikkhāpade apaññatteti daṭṭhabbaṃ. Paṭikkūle ca appaṭikkūle iva appaṭikkūlasaññitāya ariyiddhiyā Ukkaṃsagatattā therassa taṃ ajjhoharantassa jigucchā na uppajji, puthujjanassa pana tādisaṃ bhuñjantassa antāni nikkhameyyuṃ. Tenāha "bhuñjamāne ca bhutte vā, jegucchaṃ me na vijjatīti. Uttiṭṭhapiṇḍoti uttiṭṭhitvā paresaṃ gharadvāre ṭhatvā gahetabbapiṇḍo, jaṅgha- balaṃ nissāya anugharaṃ gantvā laddhabbamissakabhikkhāti attho. Pūtimuttanti gomutta- paribhāvitaharīṭakādi ca. Yassete abhisambhutvāti yo bhikkhu ete uttiṭṭhapiṇḍādayo cattāro paccaye antimantena abhiramitvā paribhuñjati. Sa ve cātuddiso naroti so puggalo ekaṃsena cātuddiso puratthimādicatudisāyogyo, katthaci appaṭigho yāya kāyaci disāya viharituṃ sakkotīti attho. Atha thero attano mahallakakāle manussehi "kathaṃ bhante tumhe evarūpāya jarāya vattamānāya dine dine pabbataṃ abhirūhathā"ti vutte "yattha eke"tiādikā catasso gāthā abhāsi. Tattha yatthāti yasmiṃ pacchimavaye. Eketi ekacce. Vihaññantīti sarīrakilamathena cittena vighātaṃ āpajjanti. Siluccayanti pabbataṃ. Tatthāti tasmiṃ jarājiṇṇakālepi. Sampajāno patissatoti iminā cittakhedābhāvaṃ dasseti, iddhi- balenupatthaddhoti iminā sarīrakhedābhāvaṃ. Bhayahetūnaṃ kilesānaṃ samucchinnattā pahīnabhayabheravo. Ḍayhamānesūti rāgaggiādīhi ekādasahi aggīhi sattesu ḍayhamānesu. Saṅkilesa- pariḷāhābhāvena nibbuto sītibhūto. Puna manussehi "kiṃ bhante jiṇṇakālepi araññapabbateyeva viharatha, nanu ime veḷuvanādayo vihārā manoramā"ti vutte araññapabbatā eva mayhaṃ manoramāti dassento "karerimālāvitatā"tiādikā dvādasa gāthā abhāsi. Tattha karerimālāvitatāti Varuṇarukkhapantīhi samāgatā. "kālavaṇṇapupphehi otthaṭā"tipi vadanti. Kuñjarā- bhirudāti paṭighosādiguṇībhūtehi hatthīnaṃ gocaresīnaṃ ^1- gajjitehi abhitthanitā. Abhivuṭṭhāti mahāmeghena abhippavuṭṭhā. ^2- Rammatalāti teneva rajojallapaṇṇeyyādīnaṃ apagamena ramaṇīyatalā. Nagāti desantaraṃ agamanato "nagā"ti selamayatāya "selā"ti ca laddhanāmā pabbatā. Abbhunnaditā sikhībhīti madhurassarena unnaditā. Alanti yuttaṃ samatthaṃ vā. Jhāyitukāmassa atthakāmassātiādīsupi iminā nayena yojetabbaṃ. Bhikkhunoti bhinnakilesabhikkhuno, meti sambandho. Umāpupphena samānāti mecakanibhatāya umākusumasadisā. Gaganāvabbhachāditāti tato eva saradassa gaganaabbhā viya ^3- kāḷameghasañchāditā, nīlavaṇṇāti attho. Anākiṇṇāti asaṅkiṇṇā asambādhā. Pañcaṅgikenāti ātatādīhi pañcahi aṅgehi yuttena turiyena parivāriyamānassa tādisīpi na hoti, yathā yādisī ekagga- cittassa samāhitacittassa sammadeva rūpārūpadhammaṃ aniccādivasena vipassantassa rati hoti. Tenāha bhagavā:- "yato yato sammati khandhānaṃ udayabbayaṃ labhatī pī tipāmojjaṃ amataṃ taṃ vijānatan"ti ^4-. Kammaṃ bahukantiādinā dve gāthā kammārāmānaṃ ^5- paccayagiddhānaṃ bhikkhūnaṃ ovādadānavasena vuttā. Tattha kammaṃ bahukaṃ na kārayeti kammārāmo hutvā bahuṃ nāma kammaṃ na kāraye na adhiṭṭhahe, khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇaṃ pana satthārā anuññātameva. Parivajjeyya jananti akalyāṇamittabhūtaṃ janaṃ vajjeyya. Na uyyameti paccayuppādanagaṇabandhādivasena vāyāmaṃ na kareyya. @Footnote: ¹ Ma. gocarānaṃ ² Sī. atippavuṭṭhā ³ Sī. saradasamaye gaganaṃ abbhaṃ viya @⁴ khu.dhamMa. 25/374/82 sambahulabhikkhuvatthu ⁵ Sī. kammaṃ karamānānaṃ Anattaneyyametanti etaṃ navakammādhiṭṭhānādikaṃ attano atthāvahaṃ na hotīti attho. Tattha kāraṇamāha "kicchati kāyo kilamatī"ti. Navakammādipasutassa hi tahaṃ tahaṃ vicarato kāyasukhādialābhena kicchappatto hoti kilamati khedaṃ āpajjati, tena ca kāyakilamathena dukkhito. Vatthuvisadaattaneyyakiriyādīnaṃ ^1- abhāvena so puggalo samathaṃ na vindati cittasamādānaṃ na labhatīti. Oṭṭhappahatamattenātiādinā dve gāthā sutaparamassa paṇḍitamānino garaha- vasena, tato parā dve paṇḍitassa pasaṃsāvasena vuttā. Tattha oṭṭhappahatamattenāti sajjhāyasīsena oṭṭhaparivattanamattena, buddhavacanaṃ sajjhāyakaraṇamattenāti attho. Attānampi na passatīti anatthaññutāya attano paccakkhabhūtampi atthaṃ na jānāti, yāthāvato attano pamāṇaṃ na paricchindatīti attho. Patthaddhagīvo caratīti "ahaṃ bahussuto, satimā, paññavā, na mayā sadiso añño atthī"ti mānatthaddho hutvā garuṭṭhāniyānampi apacitiṃ adassento ayosalākaṃ gilitvā ṭhito viya thaddhagīvo carati. Ahaṃ seyyoti maññatīti ahameva seyyo uttamoti maññati. Aseyyo seyyasamānaṃ, bālo maññati attānanti ayaṃ aseyyo hīno samāno aññena seyyena uttamena samānaṃ sadisaṃ katvā attānaṃ bālo mandabuddhi bāla- bhāveneva maññatīti. Na taṃ viññū pasaṃsantīti taṃ tādisaṃ bālaṃ paggahitacittatāya patthaddhamānasaṃ thambhitattaṃ naraṃ viññū paṇḍitā na pasaṃsanti, aññadatthu garahantiyeva. Seyyohamasmīti yo pana paṇḍito puggalo "seyyohamasmī"ti vā hīnasadisamāna- vasena "nāhaṃ seyyo"ti vā kañcipi mānaṃ ajappento vidhāsu navasu māna- koṭṭhāsesu kassacipi vasena na vikampati. Paññavantanti aggaphalapaññāvasena paññavantaṃ iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā @Footnote: ¹ Ma......anattaneyYu..... Tādiṃ, asekkhaphalasīsesu suṭṭhu patiṭṭhitattā sīlesu susamāhitaṃ, arahattaphalasamāpatti- samāpajjanena cetosamathamanuyuttanti tādisaṃ sabbaso pahīnamānaṃ khīṇāsavaṃ viññū buddhādayo paṇḍitā pasaṃsare vaṇṇenti thomentīti attho. Puna aññataraṃ dubbacaṃ bhikkhuṃ disvā dovacassatāya ādīnavaṃ sovacassatāya ānisaṃsañca pakāsento "yassa sabrahmacārīsū"tiādikā dve gāthā abhāsi. Tā vuttatthā eva. Puna uddhataṃ unnaḷaṃ ekaṃ disvā uddhatādibhāve dosaṃ anuddhatādibhāve ca guṇaṃ vibhāvento "uddhato capalo bhikkhū"tiādikā dve gāthā abhāsi. Tattha kapīva sīhacammenāti sīhacammena pāruto makkaṭo viya so uddhatādidosasaṃyutto bhikkhu tena paṃsukūlena ariyaddhajena na upasobhati ariyaguṇānaṃ abhāvato. Yo pana upasobhati, taṃ dassetuṃ "anuddhato"tiādi vuttaṃ. Ete sambahulātiādikā pañca gāthā āyasmantaṃ sāriputtaṃ namassante brahmakāyike deve disvā āyasmato kappinassa sitapātukammanimittaṃ vuttā. Tattha eteti tesaṃ paccakkhatāya vuttaṃ. Sambahulāti bahubhāvato, taṃ pana bahubhāvaṃ "dasa- devasahassānī"ti paricchinditvā āha. Devāti upapattidevā. Taṃ tesaṃ devabhāvaṃ aññehi visesetvā dassento "sabbe te brahmakāyikā"ti āha. Yasmā te attano upapattiddhiyā mahatiyā deviddhiyā samannāgatā parivārasampannā ca, tasmā āha "iddhimanto yasassino"ti. "ko nu senāpati bhoto"ti pucchāya vissajjanavasena "mayā pavattitaṃ dhammacakkaṃ anuttaraṃ sāriputto anuvattetī"ti ^1- vadantena bhagavatā āyasmato sāriputtattherassa dhammasenāpatibhāvo anuññātoti āha "dhammasenāpatiṃ dhīraṃ mahājhāyiṃ samāhitaṃ @Footnote: ¹ Ma.Ma. 13/399/383 selasutta (thokaṃ visadisaṃ) Sāriputtan"ti. Tattha dhīranti kilesamārādīnaṃ nimmathanena viriyavantaṃ mahāvikkantaṃ. ^1- Mahājhāyinti dibbavihārādīnaṃ ukkaṃsagamanena mahantaṃ jhāyiṃ. Tato eva sabbaso vikkhepaviddhaṃsanavasena samāhitaṃ. Namassantāti sirasi añjaliṃ paggayha namassamānā tiṭṭhanti. Yampi nissāyāti yaṃ nu kho ārammaṇaṃ nissāya ārabbha jhāyatīti nābhijānāmāti puthujjanabhāvena brahmāno evaṃ āhaṃsu. Accheraṃ vatāti acchariyaṃ vata. Buddhānanti catusaccabuddhānaṃ. Gambhīro gocaro sakoti paramagambhīro atiduddaso duranubodho puthujjanehi asādhāraṇo avisayo. Idāni tassa gambhīrabhāve kāraṇaṃ dassetuṃ "ye mayan"tiādi vuttaṃ. Tattha vālavedhisamāgatāti ye mayaṃ vālavedhidhanuggahasadisā atisukhumampi visayaṃ paṭivijjhituṃ samatthā āgatā upa- parikkhantā nābhijānāma, gambhīro vata buddhānaṃ visayoti attho. Taṃ tathā deva- kāyehīti taṃ tathārūpaṃ sāriputtaṃ sadevakassa lokassa pūjanārahaṃ tehi brahmakāyikehi tadā tathā pūjitaṃ disvā āyasmato mahākappinassa sitaṃ ahosi. Imesaṃ lokasammatānaṃ brahmūnampi avisayo, yattha sāvakānaṃ visayoti. Yāvatā buddhakhettamhīti gāthā therena attānaṃ ārabbha sīhanādaṃ nadantena bhāvitā. Tattha buddhakhettamhīti āṇākhettaṃ sandhāya vadati. Ṭhapayitvā mahāmuninti sammāsambuddhaṃ ṭhapetvā. Buddhā hi bhagavanto dhutaguṇehipi sabbasattehi paramukkaṃsagatā eva, kevalaṃ pana mahākaruṇāsañcoditamānasā sattānaṃ tādisaṃ mahantaṃ upakāraṃ oloketvā gāmantasenāsanavāsādiṃ anuvattantīti taṃ taṃ dhutadhammavirodhī hoti. Dhutaguṇeti kilesānaṃ dhutena guṇena āraññakādibhāvena apekkhitaguṇe. Karaṇatthe vā etaṃ bhummavacanaṃ. Sadiso me na vijjati, kuto pana uttarinti ^2- adhippāyo. Tathā hesa thero tattha aggaṭṭhāne ṭhapito. @Footnote: ¹ Sī. mahāvikkamaṃ ² cha.Ma. uttarīti Na cīvareti gāthāya "ṭhapayitvā mahāmunin"ti vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti, cīvarādīsu taṇhāya anupalepo dhutaṅgaphalaṃ. Tattha na cīvare sampatte taṇhālepenāti yojanā. Sayaneti senāsane. Gotamoti bhagavantaṃ gottena kitteti. Anappameyyoti pamārakarakilesābhāvato aparimāṇaguṇatāya ca anappameyyo. Muḷālapupphaṃ vimalaṃva ambunāti yathā nimmalaṃ virajaṃ naḷinaṃ ^1- udakena na lippati, evaṃ gotamo bhagavā taṇhālepādinā na lippatīti attho. Nekkhammaninno abhinikkhammaninno tato eva tibhavābhinissaṭo bhavattayato vinissaṭo visaṃyutto. Yesaṃ satipaṭṭhānagīvādīnaṃ bhāvanāpāripūriyā yattha katthaci anupalitto nekkhamma- ninnova ahosi, te aṅgabhūte dassento "satipaṭṭhānagīvo"ti osānagāthamāha. Tattha guṇarāsito uttamaṅgabhūtāya paññāya adhiṭṭhānabhāvato satipaṭṭhānaṃ gīvā etassāti satipaṭṭhānagīvo, anavajjadhammānaṃ ādāne saddhā hattho etassāti saddhāhattho. Guṇasarīrassa uttamaṅgabhāvato paññā sīsaṃ etassāti paññāsīso. Mahāsamudāgamanatāya mahāvisayatāya mahānubhāvatāya mahābalatāya ca mahantaṃ sabbaññutasaṅkhātaṃ ñāṇaṃ etassa atthīti mahāñāṇī. Sadā sabbakālaṃ nibbuto sītibhūto carati. "susamāhito .pe. Nāgo"ti ^2- suttapadañcettha nidassetabbaṃ. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayameva. Mahākassapattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā. Paramatthadīpaniyā theragāthāsaṃvaṇṇanāya cattāḷīsanipātassa atthavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------------- @Footnote: ¹ Sī. yathā nīluppalaṃ virajaṃ ² aṅ. chakka. 22/314/387 nāgasutta (syā)

The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 473-505. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=10928 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=10928 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=398 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8215 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8305 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8305 Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26