ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 29 : PALI ROMAN Sutta.A.2 (paramattha.2)

page1.

Paramatthajotikā nāma khuddakanikāyaṭṭhakathā suttanipātavaṇṇanā (dutiyo bhāgo) -------------- namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. 2. Cūḷavagga 1. Ratanasuttavaṇṇanā yānīdha bhūtānīti ratanasuttaṃ. Kā uppatti? atīte kira vesāliyaṃ dubbhikkhādayo upaddavā uppajjiṃsu, tesaṃ vūpasamanatthāya licchavino 1- rājagahaṃ gantvā yācitvā bhagavantaṃ vesāliṃ ānayiṃsu. Evaṃ ānīto bhagavā tesaṃ upaddavānaṃ vūpasamanatthāya imaṃ 2- suttamabhāsi. Ayaṃ tattha 3- saṅkhepo, porāṇā panassa vesālivatthuto pabhuti uppattiṃ vaṇṇayanti. Sā evaṃ veditabbā:- bārāṇasiyaṃ kira rañño 4- aggamahesiyā kucchimhi gabbho saṇṭhāsi, sā taṃ ñatvā rañño nivedesi, rājā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā sammā parihariyamānagabbhā gabbhaparipākakāle vijāyanagharaṃ pāvisi. Puññavantīnaṃ 5- paccūsasamaye gabbhavuṭṭhānaṃ hoti, sā ca tāsaṃ aññatarā, tena paccūsasamaye alattakapaṭalabandhujīvakapupphasadisaṃ maṃsapesiṃ vijāyi. Tato "aññā deviyo suvaṇṇabimbasadise putte vijāyanti, aggamahesī maṃsapesinti rañño purato mama avaṇṇo uppajjeyyā"ti cintetvā tena avaṇṇabhayena taṃ maṃsapesiṃ ekasmiṃ bhājane pakkhipitvā aññena 6- bhājanena paṭikujjitvā rājamuddikāya lañchetvā gaṅgāya sote pakkhipāpesi, manussehi chaḍḍitamatte devatā ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu. Suvaṇṇapaṭṭikaṃ cettha jātihiṅgulakehi 7- @Footnote: 1 cha.Ma. licchavayo, i. licchaviyo 2 cha.Ma.,i. idaṃ 3 cha.Ma. ayamettha @4 cha.Ma. bārāṇasirañño kira 5 cha.Ma. puññavatīnaṃ @6 ka. aññatarena 7 cha.Ma. jātihiṅgulakena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

"bārāṇasirañño aggamahesiyā pajā"ti likhitvā bandhiṃsu. Tato taṃ bhājanaṃ ūmibhayādīhi anupaddutaṃ gaṅgāya sotena pāyāsi. Tena ca samayena aññataro tāpaso gopālakulaṃ nissāya gaṅgāya tīre vasati, so pātova gaṅgaṃ otiṇṇo taṃ bhājanaṃ āgacchantaṃ disvā paṃsukūlasaññāya aggahesi. Tato tattha taṃ akkharapaṭṭikaṃ rājamuddikāya lañchanañca disvā muñcitvā taṃ maṃsapesiṃ addasa. Disvānassa etadahosi "siyā gabbho, tathāhissa duggandhapūtibhāvo natthī"ti taṃ assamaṃ netvā suddhe okāse ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena dve maṃsapesiyo ahesuṃ, tāpaso taṃ 1- disvā sādhukataraṃ ṭhapesi. Tato puna aḍḍhamāsaccayena ekamekissā maṃsapesiyā 2- hatthapādasīsānamatthāya pañca pañca piḷakā uṭṭhahiṃsu. 3- Tāpaso disvā puna sādhutaraṃ ṭhapesi. 3- Atha tato aḍḍhamāsaccayena ekā maṃsapesi suvaṇṇabimbasadiso dārako. Ekā dārikā ahosi. Tesu tāpasassa puttasineho uppajji, aṅguṭṭhato cassa khīraṃ nibbatti. Tato pabhuti yadā 4- khīrabhattaṃ labhati. Tadā so bhattaṃ bhuñjitvā khīraṃ dārakānaṃ mukhe āsiñcati. Tesaṃ yaṃ yaṃ udaraṃ pavisati, taṃ sabbaṃ maṇibhājanagataṃ viya dissati, evaṃ nicchavī ahesuṃ. Apare pana āhu "sibbitvā ṭhapitā viya nesaṃ aññamaññaṃ līnā chavi ahosī"ti. Evaṃ te nicchavitāya vā līnacchavitāya vā licchavīti paññāyiṃsu. Tāpaso dārake posento ussūre gāmaṃ piṇḍāya pavisati, atidivā paṭikkamati. Tassa taṃ byāpāraṃ ñatvā gopālakā āhaṃsu "bhante pabbajitānaṃ dārakaposanaṃ palibodho, amhākaṃ dārake detha, mayaṃ posissāma, 5- tumhe attano samaṇadhammaṃ 6- karothā"ti. Tāpaso "sādhū"ti paṭissuṇi. Gopalakā dutiyadivase maggaṃ samaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. tanti na dissati 2 cha.Ma. pesiyā 3-3 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti @4 cha.Ma. ca 5 cha.Ma. posessāma 6 cha.Ma. kammaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Katvā pupphehi okiritvā dhajapaṭākā ussāpetvā turiyehi vajjamānehi assamaṃ āgatā. Tāpaso "mahāpuññā dārakā, appamādeneva 1- vaḍḍhetha, vaḍḍhetvā ca aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karotha, pañcagorasena rājānaṃ tosetvā bhūmibhāgaṃ gahetvā nagaraṃ māpetha, tatra kumāraṃ abhisiñcathā"ti vatvā dārake adāsi. Te "sādhū"ti paṭissuṇitvā dārake netvā posesuṃ dārakā vuḍḍhimanvāya kīḷantā vivādaṭṭhānesu aññe gopālakadārake hatthenapi pādenapi paharanti, te rodanti. "kissa rodathā"ti ca mātāpitūhi puṭṭhā 2- "ime nimmātāpitikā tāpasapositā amhe atipaharantīti 3- vadanti. Tato tesaṃ mātāpitaro "ime dārakā aññe dārake viheṭhenti dukkhāpenti, na ime saṅgahetabbā, vajjitabbā ime"ti āhaṃsu. Tato pabhuti kira so padeso "vajjī"ti vuccati yojanasataparimāṇena. Atha naṃ padesaṃ gopālakā rājānaṃ tosetvā aggahesuṃ. Tattheva nagaraṃ māpetvā soḷasavassuddesikaṃ kumāraṃ abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu. Tāya cassa dārikāya saddhiṃ vāreyyaṃ katvā katikaṃ akaṃsu "bāharito dārikā na ānetabbā, ito dārikā kassaci na dātabbā"ti. Tesaṃ paṭhamasaṃvāsena dve dārakā jātā dhītā ca putto ca, evaṃ soḷasakkhattuṃ dve dve jātā. Tato tesaṃ dārakānaṃ yathākkamaṃ vaḍḍhantānaṃ ārāmuyyānanivāsanaṭṭhānaparivārasampattiṃ gahetuṃ appahontaṃ taṃ nagaraṃ tikkhattuṃ gāvutantarena gāvutantarena pākārena parikkhipiṃsu, tassa punappunaṃ visālikatattā vesālītveva nāmaṃ jātaṃ. idaṃ vesālivatthu. Ayaṃ pana vesālī bhagavato uppannakāle iddhā vepullappattā ahosi. Tattha hi rājūnaṃyeva satta sahassāni satta ca satāni satta ca rājāno ahesuṃ, tathā yuvarājasenāpatibhaṇaḍāgārikappabhutīnaṃ. Yathāha:- @Footnote: 1 cha.Ma. appamādena 2 cha.Ma. vuttā 3 cha.Ma. atīva paharantīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

"tena kho pana samayena vesālī iddhā cevahoti phītā ca bahujanā ākiṇṇamanussā subhikkhā ca, satta ca pāsādasahassāni satta ca pāsādasatāni satta ca pāsādā satta ca kūṭāgārasahassāni satta ca kūṭāgārasatāni satta ca kūṭāgārāni, satta ca ārāmasahassāni satta ca ārāmasatāni satta ca ārāmā, satta ca pokkharaṇisahassāni satta ca pokkharaṇisatāni satta ca pokkharaṇiyo"ti. 1- Sā aparena samayena dubbhikkhā ahosi dubbuṭṭhikā dussassā. Paṭhamaṃ duggatamanussā maranti, te bahiddhā chaḍḍenti. Matamanusasānaṃ kuṇapagandhena amanussā nagaraṃ pavisiṃsu, tato bahutarā mīyanti, tāya paṭikūlatāya ca sattānaṃ ahivātakarogo uppajji. Iti tīhi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutāya vesāliyā nagaravāsino upasaṅkamitvā rājānamāhaṃsu "mahārāja imasmiṃ nagare tividhaṃ bhayuppannaṃ, ito pubbe yāva sattamā rājakulaparivaṭṭā evarūpaṃ anuppannapubbaṃ, tumhākaṃ maññe adhammikattena etarahi uppannan"ti. Rājā sabbe saṇṭhāgāre sannipātāpetvā "mayhaṃ adhammikabhāvaṃ vicinathā"ti āha. Te sabbaṃ paveṇiṃ vicinantā na kiñci addasaṃsu. Tato rañño dosaṃ adisvā "idaṃ bhayaṃ amhākaṃ kathaṃ vūpasameyyā"ti cintesuṃ. Tattha ekacce cha satthāro apadisiṃsu "etehi okkantamatte vūpasamissatī"ti. Ekacce āhaṃsu "buddho kira loke uppanno, so bhagavā sabbasattahitāya dhammaṃ deseti mahiddhiko mahānubhāvo, tena okkantamatte sabbabhayāni vūpasameyyun"ti. Tena te attamanā hutvā "kahaṃ pana so bhagavā etarahi viharati, amhehi pesite 2- āgaccheyyā"ti āhaṃsu. Athāpare āhaṃsu "buddhā nāma anukampakā, kissa nāgaccheyyuṃ, so pana bhagavā etarahi @Footnote: 1 vi.mahā. 5/326/123 2 cha.Ma. vā pesite

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Rājagahe viharati, rājā ca taṃ bimbisāro upaṭṭhahati, kadāci so āgantuṃ na dadeyyā"ti. "tena hi rājānaṃ saññāpetvā āneyyāthā"ti 1- dve licchavirājāno mahatā balanikāyena pahūtaṃ paṇṇākāraṃ datvā rañño santikaṃ pesesuṃ "bimbisāraṃ saññāpetvā bhagavantaṃ ānethā"ti. Te gantvā rañño paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ nivedetvā "mahārāja bhagavantaṃ amhākaṃ nagaraṃ pesehī"ti āhaṃsu. Rājā na sampaṭicchi, "tumhe eva jānāthā"ti āha. Te bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā evamāhaṃsu "bhante amhākaṃ nagare tīṇi bhayāni uppannāni, sace bhagavā āgaccheyya, sotthi no bhaveyyā"ti. Tato 2- bhagavā āvajjitvā "vesāliyaṃ ratanasutte vutte sārakkhā koṭisatasahassacakkavāḷāni pharissati, suttapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissatī"ti adhivāsesi. Atha rājā bimbisāro bhagavato adhivāsanaṃ sutvā "bhagavatā vesāligamanaṃ adhivāsitan"ti nagare ghosanaṃ kārāpetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha "kiṃ bhante sampaṭicchittha vesāligamanan"ti āma mahārājāti. Tena hi bhante āgametha, yāva maggaṃ paṭiyādemīti. Atha kho rājā bimbisāro rājagahassa ca gaṅgāya ca antarā pañcayojanaṃ bhūmiṃ samaṃ katvā yojane yojane vihāraṃ māpetvā bhagavato gamanakālaṃ paṭivedesi, bhagavā pañcahi bhikkhusatehi parivuto pāyāsi. Rājā pañcayojanamaggaṃ pañcavaṇṇehi pupphehi jāṇumattaṃ okirāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭakadaliādīni ussāpetvā bhagavato dve setacchattāni, ekamekassa ca bhikkhussa ekamekaṃ ukkhipāpetvā saddhiṃ attano parivārena pupphagandhādīhi pūjaṃ karonto ekekasmiṃ vihāre bhagavantaṃ vasāpetvā mahādānāni datvā pañcahi divasehi gaṅgātīraṃ nesi. Tattha @Footnote: 1 cha.Ma. ānessāmāti 2 cha.Ma. tatoti na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Sabbālaṅkārena 1- nāvaṃ alaṅkaronto vesālikānaṃ sāsanaṃ pesesi "āgato bhagavā, maggaṃ paṭiyādetvā sabbe bhagavato paccuggamanaṃ karothā"ti. Te "diguṇaṃ pūjaṃ karissāmā"ti vesāliyā ca gaṅgāya ca antarā tiyojanaṃ bhūmiṃ samaṃ katvā bhagavato cattāri, ekekassa ca bhikkhussa dve dve setacchattāni sajjetvā pūjaṃ kurumānā gaṅgātīre āgantvā aṭṭhaṃsu. Bimbisāro dve nāvāyo saṅghāṭetvā maṇḍapaṃ katvā pupphadāmādīhi alaṅkaritvā tattha sabbaratanamayaṃ buddhāsanaṃ paññāpesi, bhagavā tasmiṃ nisīdi. Pañcasatā bhikkhūpi nāvaṃ abhiruhitvā yathānurūpaṃ nisīdiṃsu. Rājā bhagavantaṃ anugacchanto galappamāṇaṃ udakaṃ orohitvā "yāva bhante bhagavā āgacchati, tāvāhaṃ idheva gaṅgātīre vasissāmī"ti vatvā nivatto upari devatā yāva akaniṭṭhabhavanaṃ pūjamakaṃsu, heṭṭhā gaṅgānivāsino kambalassatarādayo nāgā pūjamakaṃsu. Evaṃ mahatiyā pūjāya bhagavā yojanamattaṃ addhānaṃ gaṅgāyaṃ gantvā vesālikānaṃ sīmantaraṃ paviṭṭho. Tato licchavirājāno tena bimbisārena katapūjāya diguṇaṃ karontā galappamāṇe udake bhagavantaṃ paccuggacchiṃsu. Teneva khaṇena tena muhuttena vijjuppabhāvinaddhandhakāravisaṭakūṭo gaḷagaḷāyanto catūsu disāsu mahāmegho vuṭṭhāsi. Atha bhagavato 2- paṭhamapāde gaṅgātīre nikkhittamatte pokkharavassaṃ vassi. Ye temitukāmā te eva tementi, atemitukāmā na tementi. Sabbattha jāṇumattaṃ ūrumattaṃ kaṭimattaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ vahati, sabbakuṇapāni udakena gaṅgaṃ pavesitāni, parisuddho bhūmibhāgo ahosi. Licchavirājāno bhagavantaṃ antarā yojane vāsāpetvā mahādānāni datvā tīhi divasehi diguṇaṃ pūjaṃ karontā vesāliṃ nayiṃsu. Vesāliṃ sampatte @Footnote: 1 cha.Ma. sabbālaṅkārehi 2 cha.Ma. bhagavatā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Bhagavati sakko devānamindo devasaṅghapurakkhato āgacchi, mahesakkhānaṃ devānaṃ sannipātena amanussā yebhuyyena palāyiṃsu bhagavā nagaradvāre ṭhatvā ānandattheraṃ āmantesi "imaṃ ānanda ratanasuttaṃ uggahetvā balikammūpakaraṇāni gahetvā licchavikumārehi saddhiṃ vesāliyā tīsu pākārantaresu vicaranto parittaṃ karohī"ti ratanasuttaṃ abhāsi. Evaṃ "kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, 1- kadā kattha kasmā ca vuttan"ti etesaṃ pañhānaṃ vissajjanā vitthārena vesālivatthuto pabhuti porāṇehi vaṇṇiyati. Evaṃ bhagavato vesāliṃ anuppattadivaseyeva vesālinagaradvāre tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttamidaṃ ratanasuttaṃ uggahetvā āyasmā ānando parittatthāya bhāsamāno bhagavato pattena udakaṃ ādāya sabbanagaraṃ abbhukkiranto anuvicari. "yaṃ kiñcī"ti vuttamatteyeva ca therena ye pubbe apalātā saṅkārakūṭabhittippadesādinissitā amanussā. Te catūhi dvārehi palāyiṃsu, dvārāni anokāsāni ahesuṃ. Tato ekacce dvāresu okāsaṃ alabhamānā pākāraṃ bhinditvā palātā. Amanussesu gatesu 2- manussānaṃ gattesu rogo vūpasanto, te nikkhamitvā sabbagandhapupphādīhi theraṃ pūjesuṃ mahājano nagaramajjhe saṇṭhāgāraṃ sabbagandhehi 3- vilimpitvā ratanakhacitaṃ vitānaṃ 3- katvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā tattha buddhāsanaṃ paññāpetvā bhagavantaṃ ānesi. Bhagavā saṇṭhāgāraṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Bhikkhusaṃghopi kho rājāno manussā ca patirūpe okāse nisīdiṃsu. Sakkopi devānamindo dvīsu devalokesu devaparisāya saddhiṃ upanisīdi aññe ca devā, ānandattheropi @Footnote: 1 cha.Ma. vuttanti natthi 2 cha.Ma. gatamattesu @3-3 cha.Ma. limpitvā vitānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Sabbampi 1- vesālimanuvicaranto ārakkhaṃ katvā vesālinagaravāsīhi saddhiṃ āgantvā ekamantaṃ nisīdi. Tattha bhagavā sabbesaṃ tadeva ratanasuttaṃ abhāsi. 2- [224] Tattha yānīdha bhūtānīti paṭhamagāthāya yānīti yādisāni appesakkhāni vā mahesakkhāni vā. Idhāti imasmiṃ padese, tasmiṃ khaṇe sannipatitaṭṭhānaṃ sandhāyāha. Bhūtānīti kiñcāpi bhūtasaddo "bhūtasmiṃ pācittiyan"tievamādīsu 3- vijjamāne, "bhūtamidanti bhikkhave samanupassathā"tievamādīsu 5- khandhapañcake, "cattāro kho bhikkhu mahābhūtā hetū"tievamādīsu 5- catubbidhe pathavīdhātvādirūpe, "yo ca kālaghaso bhūto"tievamādīsu 6- khīṇāsave, "sabbeva nikkhipissanti, bhūtā loke samussayan"ti evamādīsu 7- sabbasatte, "bhūtagāmapātabyatāya pācittiyan"tievamādīsu 8- rukkhādike, "bhūte bhūtato sañjānātī"tievamādīsu 9- cātumahārājikānaṃ heṭṭhā sattanikāyaṃ upādāya vattati, idha pana avisesato amanussesu daṭṭhabbo. Samāgatānīti sannipatitāni, bhummānīti bhūmiyaṃ nibbattāni. Vā iti vikappane. Tena yānīdha bhummāni vā bhūtāni samāgatānīti imaṃ ekaṃ vikappaṃ katvā puna dutiyaṃ vikappaṃ kātuṃ "yāni va antalikkhe"ti āha. Antalikkhe vā yāni bhūtāni nibbattāni, tāni sabbāni idha samāgatānīti attho. Ettha ca yāmato yāva akaniṭṭhaṃ, tāva nibbattāni bhūtāni ākāse pātubhūtavimānesu nibbattattā "antalikkhe bhūtānī"ti veditabbāni. Tato heṭṭhā sineruto pabhuti yāva bhūmiyaṃ rukkhalatādīsu adhivatthāni pathaviyañca nibbattāni bhūtāni, tāni sabbāni bhūmiyaṃ bhūmipaṭibaddhesu ca rukkhalatāpabbatādīsu nibbattattā "bhummāni bhūtānī"ti veditabbāni. @Footnote: 1 cha.Ma. sabbaṃ 2 cha.Ma. abhāsīti 3 vi.mahāvi. 2/69/143 @4 Ma.mū. 12/401/358 5 Ma.u. 14/86/68 6 khu.jā. 27/340/95 (syā) @7 dī.mahā. 10/220/137 8 vi.mahāvi. 2/90/160 9 Ma.mū. 12/3/2

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Evaṃ bhagavā sabbāneva amanussabhūtāni "bhummāni vā yāni va antalikkhe"ti dvīhi padehi vikappetvā puna ekena padena pariggahetvā "sabbeva bhūtā sumanā bhavantū"ti āha. Sabbeti anavasesā. Evāti avadhāraṇe, ekampi anapanetvāti adhippāyo. Bhūtāti amanussā. Sumanā bhavantūti sukhitamanā, pītisomanassajātā bhavantu. 1- Athopiti kiccantarasanniyojanatthaṃ vākyopādāne nipātadvayaṃ. Sakkacca suṇantu bhāsitanti aṭṭhikatvā 2- manasikatvā sabbacetaso samannāharitvā dibbasampattilokuttarasukhāvahaṃ mama desanaṃ suṇantu. Evamettha bhagavā "yānīdha bhūtāni samāgatānī"ti aniyamitavacanena bhūtāni pariggahetvā puna "bhummāni vā yāni va antalikkhe"ti dvidhā vikappetvā tato "sabbeva bhūtā"ti puna ekajjhaṃ katvā "sumanā bhavantū"ti iminā vacanena āsayasampattiyaṃ niyojento "sakkacca suṇantu bhāsitan"ti payogasampattiyaṃ, tathā yonisomanasikārasampattiyaṃ parato ghosasampattiyañca, tathā attasammāpaṇidhi- sappurisūpanissayasampattīsu samādhipaññāhetusampattīsu ca niyojento gāthaṃ samāpesi, [225] Tasmā hi bhūtāti dutiyagāthā. Tattha tasmāti kāraṇavacanaṃ. Bhūtāti āmantanavacanaṃ. Nisāmethāti suṇātha. Sabbeti anavasesā. Kiṃ vuttaṃ hoti? yasmā tumhe dibbaṭṭhānāni tattha upabhogaparibhogasampadañca pahāya dhammassavanatthaṃ idha samāgatā, na naṭanāṭakādidassanatthaṃ, 3- tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbeti. Atha vā "sumanā bhavantu sakkacca suṇantū"ti vacanena tesaṃ sumanabhāvaṃ sakkaccaṃ sotukamyataṃ ca disvā āha:- yasmā tumhe sumanabhāvena attasammāpaṇidhiyonisomanasikārāsayasuddhīhi yuttā 4- sakkaccaṃ sotukamyatāya sappurisūpanissayaparatoghosapadaṭṭhānato payogasuddhīhi ca yuttā, @Footnote: 1 cha.Ma. bhavantūti attho 2 cha.Ma. aṭṭhiṃ katvā @3 cha.Ma. naṭanaccanādidassanatthaṃ 4 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbeti. Atha vā yaṃ purimagāthāya ante "bhāsitan"ti vuttaṃ, taṃ kāraṇabhāvena apadisanto āha "yasmā mama bhāsitaṃ nāma atidullabhaṃ sabbakkhaṇaparivajjitassa khaṇassa dullabhattā, anekānisaṃsañca paññākaruṇāguṇena pavattattā, taṃ cāhaṃ vattukāmo `suṇantu bhāsitan'ti avocaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe"ti idaṃ iminā gāthāpadena vuttaṃ hoti. Evametaṃ kāraṇaṃ niropento attano bhāsitanisāmane niyojetvā nisāmetabbaṃ vattumāraddho "mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā"ti. Tassattho:- yāyaṃ tīhi upaddavehi upaddutā mānusī pajā, tassā mānusiyā pajāya mettaṃ 1- mittabhāvaṃ hitajjhāsayataṃ paccupaṭṭhāpethāti. Keci pana "mānusikaṃ pajan"ti 2- paṭhanti, taṃ bhummaṭṭhāsambhavā na yujjati. Yampi caññe atthaṃ vaṇṇayanti, sopi na yujjati. Adhippāyo panettha:- nāhaṃ buddhoti issariyabalena vadāmi, apica pana yaṃ 3- tumhākañca imissā ca mānusiyā pajāya 4- hitaṃ taṃ 4- vadāmi "mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā"ti. Ettha ca ye sattasaṇḍaṃ paṭhaviṃ vijetvā rājissayo yajamānānupariyagā assamedhaṃ purisamedhaṃ sammāpāsaṃ vājapeyyaṃ niraggaḷaṃ. Mettassa cittassa subhāvitassa kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto mettāyati kusalī tena hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. mettanti na dissati 2 Sī. mānusiyanti, cha.Ma. mānusiyaṃ pajanti @3 cha.Ma. yanti na dissati 4-4 cha.Ma. hitatthaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Sabbe ca pāṇe manasānukampi pahūtamariyo pakaroti puññanti 1- evamādīnaṃ suttānaṃ ekādasānisaṃsānañca vasena ye mettaṃ karonti, tesaṃ mettā hitāti veditabbā. "devatānukampito poso sadā bhadrāni passatī"ti- 2- evamādīnaṃ vasena yesu kayirati, tesampi hitāti veditabbā. Evaṃ ubhayesaṃ 3- hitabhāvaṃ dassento "mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā"ti vatvā idāni upakāraṃ 4- dassento āha:- "divā ca ratto ca haranti ye baliṃ tasmā hi ne rakkhatha appamattā"ti. Tassattho:- ye manussā cittakammarūpakammādīhipi 5- devatā katvā cetiyarukkhādīni ca upasaṅkamitvā devatā uddissa divā baliṃ karonti, kāḷapakkhādīsu ca 6- rattiṃ baliṃ karonti. Salākabhattādīni vā datvā ārakkhadevatā upādāya yāva brahmadevatānaṃ pattidānaniyyātanena divā baliṃ karonti, chattāropanadīpamālāya 7- sabbarattiṃ dhammassavanādīni kārāpetvā pattidānaniyyātanena ca rattiṃ baliṃ karonti, te kathaṃ na rakkhitabbā, yato evaṃ divā ca ratto ca tumhe uddissa karontiyeva baliṃ, tasmā hi ne rakkhathāti 8- tasmā balikammakāraṇāpi ne manusse rakkhatha gopetha, 9- ahitañca 10- tesaṃ apanetha, hitaṃ upanetha appamattā hutvā taṃ kataññubhāvaṃ hadaye katvā niccamanussarantāti. @Footnote: 1 aṅ.aṭṭhaka. 23/91/152 (syā) 2 vi.mahā. 5/276/64, dī.mahā. 10/153/81, @3 cha.Ma. ubhayesampi khu.u. 25/76/224 @4 cha.Ma. upakārampi 5 cha.Ma. cittakammakaṭṭhakammādīhipi @6 Sī.,Ma. dīpapūjañca kāḷapakkhādīsu 7 cha.Ma..... dīpamālā @8 cha.Ma. tasmā hi ne rakkhatha 9 cha.Ma. gopayatha 10 cha.Ma. ahitaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

[226] Evaṃ devatāsu manussānaṃ upakārabhāvaṃ dassetvā tesaṃ upaddavavūpasamanatthaṃ buddhādiguṇappakāsanena ca devamanussānaṃ dhammassavanatthaṃ "yaṃ kiñci vittan"tiādinā nayena saccavacanaṃ upayuñjitumāraddho. 1- Tattha yaṃ kiñcīti aniyamitavasena anavasesaṃ pariyādiyati yaṃ kiñci tattha tattha vohārupagaṃ. Vittanti dhanaṃ. Taṃ hi vittiṃ janetīti vittaṃ. Idha vāti manussalokaṃ niddisati, huraṃ vāti tato paraṃ avasesalokaṃ. Tena ca ṭhapetvā manusse sabbalokaggahaṇe sampatte 2- "saggesu vā"ti parato vuttattāva 3- ṭhapetvā manusse ca sagge ca avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Evamimehi dvīhi padehi yaṃ manussānaṃ vohārūpataṃ alaṅkāraparibhogūpatañca jātarūparajatamuttāmaṇiveḷuriyapavāḷa- lohitaṅkamasāragallādikaṃ, yaṃ ca muttāmaṇivālukatthatāya bhūmiyā ratanamayavimānesu anekayojanasatavitthatesu bhavanesu uppannānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ vittaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Saggesu vāti kāmāvacararūpāvacaradevalokesu. Te hi sobhanena kammena irīyanti 4- gammantīti saggā, suṭṭhu vā aggātipi saggā. Yanti yaṃ sassāmikaṃ vā assāmikaṃ vā. Ratananti ratiṃ nayati vahati janayati vaḍḍhetīti ratanaṃ, yaṃ kiñci cittīkataṃ mahagghaṃ atulaṃ dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogañca, tassetaṃ adhivacanaṃ. Yathāha:- "cittīkataṃ mahagghañca atulaṃ dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogaṃ ratanaṃ tena vuccatī"ti. Paṇītanti 5- seṭṭhaṃ uttamaṃ anappakaṃ manāpaṃ. 5- Evaṃ iminā gāthāpadena yaṃ saggesu anekayojanasatappamāṇasabbaratanamayavimānasudhammavejayantappabhutīsu @Footnote: 1 cha.Ma. payujjitumāraddho 2 cha.Ma. patte 3 cha.Ma. vuttattā 4 cha.Ma. ajīyanti @5-5 cha. paṇītanti uttamaṃ seṭṭhaṃ atappakaṃ, Ma. uttamaṃ seṭṭhaṃ anagghakaṃ, @Sī. uttamaṃ seṭṭhaṃ anappakaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Sassāmikaṃ, yaṃ ca buddhuppādavirahena apāyameva paripūrentesu sattesu suññavimāna- paṭibaddhaṃ assāmikaṃ, yaṃ vā pana aññampi paṭhavīmahāsamuddahimavantādinissitaṃ assāmikaṃ ratanaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Na no samaṃ atthi tathāgatenāti nāti paṭisedhe, noti avadhāraṇe. Samanti tulyaṃ. Atthīti vijjati. Tathāgatenāti buddhena. Kiṃ vuttaṃ hoti? yaṃ etaṃ Vittañca ratanañaca pakāsitaṃ, ettha ekampi buddharatanena sadisaṃ ratanaṃ nevatthi. Yampi hi taṃ cittīkataṭṭhena ratanaṃ seyyathidaṃ? rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ Maṇiratanañca, yamhi uppanne mahājano na aññattha cittīkāraṃ karoti. Na koci pupphagandhādīni gahetvā yakkhaṭṭhānaṃ vā bhūtaṭṭhānaṃ vā gacchati, sabbopi jano cakkaratanaṃ maṇiratanameva cittiṃ karoti pūjeti taṃ taṃ varaṃ pattheti, patthitapatthitañcassa ekaccaṃ samijjhati, tampi ratanaṃ buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi cittīkataṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. tathāgate hi uppanne ye keci mahesakkhā devamanussā, na te aññatra cittīkāraṃ karonti, na kañci aññaṃ pūjenti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājaanāthapiṇḍikādayo. Parinibbutampi ca 1- bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsīti vihārasahassāni patiṭṭhāpesi, ko pana vādo aññesaṃ cittīkārānaṃ. Apica kassapassa 2- parinibbutassāpi jātibodhidhamma- cakkappavattanaparinibbānaṭṭhānāni paṭimācetiyādīni vā uddissa evaṃ cittīkāragarukāro vattati yathā bhagavato. Evaṃ cittīkataṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tathā yampi taṃ mahagghaṭṭhena ratanaṃ seyyathidaṃ? kāsikaṃ vatthaṃ. Yathāha "jiṇṇampi bhikkhave kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca @Footnote: 1 ka. casaddo na dissati 2 cha.Ma. kassaññassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Mahagghañcā"ti, 1- tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi mahagghaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi yesaṃ paṃsukampi 2- paṭiggaṇhāti, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ seyyathāpi asokassa rañño. Idamassa mahagghatāya. 3- Evaṃ mahagghaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. 3- Evaṃ mahagghatāvacanena 4- cettha dosābhāvasādhakaṃ idaṃ tāva 5- suttapadaṃ veditabbaṃ:- "yesaṃ kho pana paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccaya- bhesajjaparikkhāraṃ tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikavatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmī"ti. 6- Evaṃ mahagghaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tayā yampi taṃ atulaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ? rañño cakkavattissa Cakkaratanaṃ uppajjati indanīlamaṇimayanābhi sattaratanamayasahassāraṃ pavāḷamayanemi rattasuvaṇṇamayasandhi, yassa dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ upari ekaṃ muṇḍāraṃ 7- hoti vātaṃ gahetvā saddakaraṇatthaṃ, yena kato saddo sukusalappatāḷitapañcaṅgika- turiyasaddo viya hoti, yassa nābhiyā ubhosu passesu dve sīhamukhāni honti, abbhantaraṃ sakaṭacakkasseva susiraṃ, tassa kattā vā kāretā vā natthi. Kammapaccayena ututo samuṭṭhāti. Yaṃ rājā dasavidhaṃ cakkavattivattaṃ pūretvā tadahuposathe pannarase puṇṇamidivase sīsaṃnhāto uposathiko uparipāsādavaragato sīlāni āvajjento 8- nisinno puṇṇacandaṃ viya sūriyaṃ viya ca uṭṭhentaṃ passati, yassa dvādasayojanato pabhuti 9- saddo suyyati, @Footnote: 1 aṅ.tika. 20/100/241 2 Sī. paṃsukūlampi 3-3 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti @4 cha.Ma. mahagghatāvacane 5 ka. tāvasaddo na dissati 6 aṅ.tika. 20/100/242 @7 Sī. muddhāraṃ, Ma. pavāḷadaṇḍaṃ 8 cha.Ma. sodhento 9 cha.Ma. pabhutīti na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Tiyojanato 1- vaṇṇo dissati, yaṃ mahājanena "dutiyo maññe cando vā sūriyo vā uṭṭhito"ti ativiya kotūhalajātena dissamānaṃ nagarassa upari āgantvā rañño antepurassa pācīnassa passena 2- nātiuccaṃ nātinīcaṃ hutvā mahājanassa gandhapupphādīhi pūjetuṃ yuttaṭṭhāne akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Tadeva anubandhamānaṃ hatthiratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposathakulā vā chaddantakulā vā āgacchati. 3- Uposathakulā ce āgacchanto sabbajeṭṭho 3- āgacchati, chaddantakulā ce 4- sabbakaniṭṭho sikkhitasikkho damathūpeto, so dvādasayojanaṃ parisaṃ gahetvā sakalajambudīpaṃ anupariyāyitvā 5- purepātarāsameva sakarājadhāniṃ āgacchati. Tampi anubandhamānaṃ assaratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo kākasīso muñjakeso valāhakassa rājakulā āgacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva. Tampi anubandhamānaṃ maṇiratanaṃ uppajjati, so hoti maṇi veḷuriyo subho jotimā 6- aṭṭhaṃso suparikammakato āyāmato cakkanābhisadiso, vepullapabbatā āgacchati, so caturaṅgasamannāgatepi andhakāre rañño dhajaggaṃ gato yojanaṃ obhāseti, yassobhāsena manussā "divā"ti maññamānā kammante payojenti, antamaso kunthakipillikaṃ upādāya passanti. Tampi anubandhamānaṃ itthiratanaṃ uppajjati, pakatiaggamahesī vā hoti, uttarakuruto vā āgacchati maddarājakulato vā, atidīghādichadosavivajjitā atikkantā mānusikavaṇṇaṃ 7- appattā dibbavaṇṇaṃ, yassā rañño sītakāle uṇhāni gattāni honti, uṇhakāle sītāni, satadhā pothitatūlapicuno 8- viya @Footnote: 1 cha.Ma. yojanato 2 cha.Ma. pācīnapasse 3-3 cha.Ma. uposathakulā āgacchato hi sabbajeṭṭho @4 ka. ce chaddantakulā 5 cha.Ma. anusaṃyāyitvā @6 cha.Ma. jātimā 7 cha.Ma. mānusaṃ vaṇṇaṃ 8 cha.Ma. phoṭitatūlapicuno

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Samphassova 1- hoti, kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, pubbuṭṭhāyikādianekaguṇasamannāgatāva 2- hoti. Tampi anubandhamānaṃ gahapatiratanaṃ uppajjati rañño pakatikammakaro seṭṭhī, yassa cakkaratane uppannamatte dibbacakkhuṃ pātubhavati, yena samannāgato 3- samantato yojanamatte nidhiṃ passati sassāmikampi assāmikampi, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti "appossukko tvaṃ deva hohi, ahante dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmī"ti. Tampi anubandhamānaṃ pariṇāyakaratanaṃ uppajjati rañño pakatijeṭṭhaputto, cakkaratane uppannamatte atirekapaññāveyyattiyena samannāgato hoti, so 4- dvādasayojanāya parisāya cetasā cittaṃ parijānitvā niggahapaggahakaraṇasamattho 5- hoti, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti "appossukko tvaṃ deva hohi, ahante rajjaṃ anusāsissāmī"ti. Yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ atulaṭṭhena ratanaṃ, yassa na sakkā tulayitvā tīrayitvā aggho kātuṃ "sataṃ vā sahassaṃ vā agghati koṭiṃ vā"ti. Tattha ekaratanampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi atulaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi na sakkā sīlato vā samādhito vā paññādīnaṃ vā aññatarato kenaci tulayitvā tīrayitvā "ettako guṇo 6- iminā samo vā 7- sappaṭibhāgo vā"ti paricchindituṃ. Evaṃ atulaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tathā yampi taṃ dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ seyyathidaṃ? dullabhapātubhāvo 8- Rājā cakkavatti cakkādīni ca tassa ratanāni, taṃ buddharatanena samaṃ natthi. @Footnote: 1 cha.Ma. samphasso 2 cha.Ma. ca 3 cha.Ma. samannāgatoti na dissati @4 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 5 cha.Ma. niggahapaggahasamattho 6 cha.Ma. ettakaguṇo vā @7 Sī. samodhānetvā 8 Sī. dullabhapātubhāvato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Yadi hi dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kuto cakkavattiādīnaṃ ratanaṃ, 1- yāni ekasmiṃyeva kappe anekāni uppajjanti. Yasmā pana asaṅkhyeyyepi kappe tathāgatasuñño loko hoti, tasmā tathāgato eva kadāci karahaci uppajjanato dullabhadassano. Vuttampi 2- cetaṃ bhagavatā parinibbānasamaye:- "devatā ānanda ujjhāyanti `dūrā ca vatamhā 3- āgatā tathāgatassa dassanāya, kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā, ajjeva rattiyā pacchimayāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati, ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito ovārento, na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā'ti". 4- Evaṃ dullabhadassanaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tathā yampi taṃ anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ? rañño Cakkavattissa cakkaratanādi. Tañhi koṭisatasahassadhanānampi sattabhūmikapāsādavaratale nivasantānampi caṇḍālavenanesādarathakārapukkusādīnaṃ nīcakulikānaṃ omakapurisānaṃ supinantepi paribhogatthāya na nibbattati. Ubhato sujātassa pana rañño khattiyasseva paripūritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthāya nibbattanato anomasattaparibhogaṃyeva hoti, tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi anomasatta- paribhogaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi loke anomakasattasammatānampi 5- anupanissayasampannānaṃ viparītadassanānaṃ pūraṇakassapādīnaṃ channaṃ satthārānaṃ aññesañca evarūpānaṃ supinantepi aparibhogo, upanissayasampannānañca pana @Footnote: 1 cha.Ma. ratanattaṃ 2 cha.Ma. vuttaṃ 3 cha.Ma. vatamha @4 dī.mahā. 10/200/122 5 Ma.,ka. omaka.....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Catuppadāyapi gāthāya pariyosāne arahattamadhigantuṃ samatthānaṃ nibbedhikañāṇa- dassanānaṃ bāhiyadārucīriyappabhutīnaṃ 1- aññesañca mahākulappasutānaṃ mahāsāvakānaṃ paribhogo. Te hi taṃ dassanānuttariyasavanānuttariyapāricariyānuttariyādīni sādhentā tathā tathā paribhuñjanti. Evaṃ anomasattaparibhogaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Yampi taṃ avisesato ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathāpi? rañño cakkavattissa Cakkaratanaṃ. Tañhi disvāva 2- rājā cakkavatti attamano hoti, evampi taṃ rañño ratiṃ janeti. Puna ca paraṃ rājā cakkavatti vāmena hatthena suvaṇṇabhiṅgāraṃ 3- gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkirati "pavattatu bhavaṃ cakkaratanaṃ, abhivijinātu bhavaṃ cakkaratanan"ti. Tato cakkaratanaṃ pañcaṅgikatūriyaṃ viya 4- madhurassaraṃ niccharantaṃ ākāsena puratthimadisaṃ gacchati, anvadeva rājā cakkavatti cakkānubhāvena dvādasayojanavitthiṇṇāya caturaṅginiyā senāya nātiuccaṃ nātinīcaṃ uccarukkhānaṃ heṭṭhābhāgena, nīcarukkhānaṃ uparibhāgena, rukkhesu pupphaphalapallavādipaṇṇākāraṃ gahetvā āgatānaṃ hatthato paṇṇākārañca gaṇhanto "ehi kho mahārājā"ti evamādinā paramanipaccakārena āgate paṭirājāno "pāṇo na hantabbo"ti- ādinā nayena anusāsanto gacchati. Yattha pana rājā bhuñjitukāmo vā divāseyyaṃ vā kappetukāmo hoti, tattha cakkaratanaṃ ākāsā otaritvā udakādisabbakiccakkhame same bhūmibhāge akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Puna rañño gamanacitte uppanne purimanayeneva saddaṃ karontaṃ gacchati, yaṃ sutvā dvādasayojanikāpi parisā ākāsena gacchati. cakkaratanaṃ anupubbena puratthimasamuddaṃ ajjhogāhati, tasmiṃ ajjhogāhante udakaṃ yojanappamāṇaṃ apagantvā bhittikataṃ @Footnote: 1 ka. bāhiyadārucīrikappabhutīnaṃ 2 cha.Ma. disvā @3 cha.Ma......bhiṅkāraṃ, evamuparipi 4 cha.Ma. pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Viya tiṭṭhati. Mahājano yathākāmaṃ satta ratanāni gaṇhāti. Puna rājā suvaṇṇabhiṅgāraṃ gahetvā "ito paṭṭhāya mama rajjan"ti udakena abbhukkiritvā nivattati. Senā purato hoti, cakkaratanaṃ pacchato, rājā majjhe. Cakkaratanassa 1- osakkitosakkitaṭṭhānaṃ udakaṃ paripūreti. 2- Eteneva upāyena dakkhiṇapacchimauttarepi samudde gacchati. Evaṃ catuddisaṃ anupariyāyitvā 3- cakkaratanaṃ tiyojanasatappamāṇaṃ 4- ākāsaṃ ārohati. Tattha ṭhito rājā cakkaratanānubhāvena 5- attanā vijitavijayo 5- pañcasataparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃ pubbavidehaṃ, tathā aṭṭhayojanasahassaparimaṇḍalaṃ uttarakuruṃ sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃyeva amaragoyānaṃ, dasayojanasahassaparimaṇḍalaṃ jambudīpañcāti evaṃ catumahādīpadvisahassaparittadīpa- paṭimaṇḍitaṃ ekaṃ cakkavāḷaṃ suphullapuṇḍarīkavanaṃ viya oloketi. Evaṃ olokayato cassa anappakā rati uppajjati. Evampi taṃ cakkaratanaṃ rañño ratiṃ janeti, tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi ratijananaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kiṃ karissati etaṃ cakkaratanaṃ. Tathāgato hi yassā dibbāya ratiyā cakkaratanādīhi sabbehipi janitā cakkavattirati saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upeti, tatopi ratito uttaritarañca paṇītatarañca attano ovādappatikārānaṃ asaṅkhyeyyānampi devamanussānaṃ paṭhamajjhānaratiṃ, dutiyatatiyacatutthapañcamajjhānaratiṃ, ākāsānañcāyatanaratiṃ viññāṇañcāyatanaratiṃ, ākiñcaññāyatanaratiṃ, nevasaññānāsaññāyatanaratiṃ, sotāpattimaggaratiṃ, sotāpattiphalaratiṃ, sakadāgāmianāgāmiarahattamaggaphalaratiñca janeti. Evaṃ ratijananaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. 6- @Footnote: 1 ka. cakkaratanena 2 cha.Ma. paripūrati 3 cha.Ma. anusaṃyāyitvā @4 cha.Ma. tiyojanappamāṇaṃ 5-5 cha.Ma. vijitaṃ 6 cha.Ma. natthīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Apica ratanaṃ nāmetaṃ duvidhaṃ hoti saviññāṇakaṃ aviññāṇakañca. Tattha aviññāṇakaṃ cakkaratanaṃ maṇiratanañca, 1- yaṃ vā panaññampi anindriyabaddhaṃ suvaṇṇarajatādi, saviññāṇakaṃ hatthiratanādi pariṇāyakaratanapariyosānaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ indriyabaddhaṃ. Evaṃ duvidhe cettha saviññāṇakaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā aviññāṇakaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanaṃ saviññāṇakānaṃ hatthiratanādīnaṃ alaṅkāratthāya upanīyati. Saviññāṇakaratanampi duvidhaṃ tiracchānagataratanañca manussaratanañca. Tattha manussaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā tiracchānagataratanaṃ manussaratanassa upaguyhaṃ 2- hoti. Manussaratanampi duvidhaṃ itthiratanaṃ purisaratanañca. Tattha purisaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā itthiratanaṃ purisaratanassa paricārikattaṃ āpajjati. Purisaratanampi duvidhaṃ agārikaratanaṃ anagārikaratanañca. Tattha anagārikaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā agārikaratanesu aggo cakkavattīpi sīlādiguṇayuttaṃ anagārikaratanaṃ 3- pañcapatiṭṭhitena vanditvā upaṭṭhahitvā payirupāsitvā ca dibbamānasikā sampattiyo pāpuṇitvā ante nibbānasampattiṃ pāpuṇāti. Evaṃ anagārikaratanampi duvidhaṃ ariyaputhujjanavasena, ariyaratanampi duvidhaṃ sekkhāsekkhavasena, asekkharatanampi duvidhaṃ sukkhavipassakasamathayānikavasena, samathayānikaratanampi duvidhaṃ sāvakapāramippattamappattañca. Tattha sāvakapāramippattaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Sāvakapāramippattaratanatopi paccekabuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Sāriputtamoggallānasadisāpi hi anekasatā sāvakā ekassa paccekabuddhassa guṇānaṃ satabhāgampi @Footnote: 1 cha.Ma. casaddo na dissati 2 cha.Ma. opavayhaṃ @3 ka. anāgāriyaratanaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Sahassabhāgampi 1- na upenti. Paccekabuddharatanatopi sammāsambuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Yadi hi sakalampi 2- jambudīpaṃ pūretvā pallaṅkena pallaṅkaṃ ghaṭentā nisinnā paccekabuddhā ekassa sammāsambuddhassa guṇānaṃ neva saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgaṃ upenti. Vuttampi cetaṃ bhagavatā "yāvatā bhikkhave sattā apadā vā dvipadā vā .pe. Tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī"ti 3- ādi. Evaṃ kenaci pariyāyena tathāgataratanasamaṃ ratanaṃ natthi. Tenāha bhagavā "na no samaṃ atthi tathāgatenā"ti. Evaṃ bhagavā buddharatanassa aññehi ratanehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannupaddavavūpasamanatthaṃ neva jātiṃ na gottaṃ na kolaputtiyaṃ na vaṇṇapokkharatādiṃ nissāya, apica kho avīcimupādāya bhavaggapariyante loke sīlasamādhikkhandhādīhi guṇehi buddharatanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati:- "idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ etena saccena suvatthi hotū"ti. Tassattho:- idampi idha vā huraṃ vā saggesu vā yaṃ kiñci atthi vittaṃ vā ratanaṃ vā, tena saddhiṃ tehi tehi guṇehi asamattā buddharatanaṃ paṇītaṃ. Yadi etaṃ saccaṃ, etena saccena imesaṃ pāṇīnaṃ sotthi hotu, sobhanānaṃ atthitā hotu arogatā nirupaddavatāti. Ettha ca yathā "cakkhuṃ kho ānanda suññaṃ attena vā attaniyena vā"tievamādīsu 4- attabhāvena vā attaniyabhāvena vāti attho. Itarathā hi cakkhu attā vā attaniyaṃ vāti appaṭisiddhameva @Footnote: 6 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma. sakalampi hi @3 saṃ.mahā. 19/139/39, aṅ.catukka. 21/34/39, aṅ.pañcaka. 23/32/38 (syā), @khu.iti. 25/90/308 4 saṃ.saḷā. 18/102/68

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Siyā. Evaṃ ratanaṃ paṇītanti ratanattaṃ paṇītaṃ, ratanabhāvo paṇītoti ayamattho veditabbo. Itarathā hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha ratanaṃ atthi, taṃ ratananti sijjhati. Yattha pana cittīkatādiatthasaṅkhātaṃ yena vā tena vā vidhinā sambandhagataṃ 1- ratanattaṃ atthi, yasmā taṃ ratanattamupādāya ratananti paññāyissati. 2- Tasmā tassa ratanattassa atthitāya ratananti sijjhati. Atha vā idampi buddhe ratananti imināpi kāraṇena buddhova ratananti evamettha attho veditabbo. Vuttamattāya ca bhagavatā imāya gāthāya rājakulassa sotthi jātā, bhayaṃ vūpasantaṃ. Imissāpi 3- gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [227] Evaṃ buddhaguṇena saccaṃ vatvā idāni nibbānadhammaguṇena vattumāraddho "khayaṃ virāgan"ti. Tattha yasmā nibbānasacchikiriyāya rāgādayo khīṇā honti parikkhīṇā, yasmā vā taṃ tesaṃ anuppādanirodhakkhayamattaṃ, yasmā ca taṃ rāgādiviyuttaṃ sampayogato ca ārammaṇato ca, yasmā vā tampi sacchikate rāgādayo accantaṃ viratā 4- honti vigatā viddhaṃsitā, 5- tasmā "khayan"ti ca "virāgan"ti ca vuccati. Yasmā panassa na uppādo paññāyati, na vayo na ṭhitassa aññathattaṃ, tasmā taṃ na jāyati na jīyati na mīyati katvā "amatan"ti vuccati, uttamaṭṭhena pana atappakaṭṭhena 6- ca paṇītanti. Yadajjhagāti yaṃ ajjhagā vindi paṭilabhi, attano ñāṇabalena sacchākāsi. Sakyamunīti sakyakulappasūtattā sakyo, moneyyadhammasamannāgatattā muni, sakyo eva muni sakyamuni. Samāhitoti ariyamaggasamādhinā samāhitacitto. Na tena dhammena samatthi kiñcīti tena khayādināmakena sakyamuninā adhigatena dhammena samaṃ kiñci dhammajātaṃ @Footnote: 1 ka. sambuddhagataṃ 2 cha.Ma. paññāpiyati 3 cha.Ma. imissā @4 cha.Ma. accantaṃ virattā 5 cha.Ma. viddhastā 6 Sī. anappakaṭṭhena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Natthi. Tasmā suttantarepi vuttaṃ "yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī"tiādi. 1- Evaṃ bhagavā nibbānadhammassa aññehi dhammehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannupaddavavūpasamanatthaṃ khayavirāgāmatapaṇītatāguṇehi nibbānadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati:- "idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ etena saccena suvatthi hotū"ti. Tassattho purimagāthāya vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [228] Evaṃ nibbānadhammaguṇena saccaṃ vatvā idānipi 2- maggadhammaguṇena vattumāraddho "yambuddhaseṭṭho"ti. Tattha "bujjhitā saccānī"tiādinā 3- nayena buddho, uttamo pasaṃsanīyo vāti seṭṭho, buddho ca so seṭṭho cāti buddhaseṭṭho. Anubuddhapaccekabuddhasaṅkhātesu vā buddhesu seṭṭhoti buddhaseṭṭho. So buddhaseṭṭho yaṃ parivaṇṇayī, "aṭṭhaṅgiko ca maggānaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā"ti 4- ca "ariyaṃ vo bhikkhave sammāsamādhiṃ desessāmi saupanisaṃ saparikkhāranti 5- ca evamādinā nayena tattha tattha pasaṃsi pakāsayi. Sucinti kilesamala samucchedakaraṇato accantavodānaṃ. Samādhimānantarikaññamāhūti yañca attano pavattisamanantaraṃ niyameneva phaladānato "ānantarikasamādhī"ti āhu. Na hi maggasamādhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako koci antarāyo atthi. Yathāha:- @Footnote: 1 aṅ.catukka. 21/34/39, khu.iti. 25/90/308 2 cha.Ma. idāni @3 khu.cūḷa. 30/546/271 (syā), khu.paṭi. 31/162/185 4 Ma.Ma. 13/215/191 @ 5 Ma.u. 14/136/121

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

"ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā 1- assa, neva tāva kappo uḍḍayheyya, 2- yāvāyaṃ puggalo na sotāpattiphalaṃ sacchikaroti, ayaṃ vuccati puggalo ṭhitakampi. Sabbepi maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino"ti. 3- Samādhinā tena samo na vijjatīti tena buddhaseṭṭhaparivaṇṇitena sucinā ānantarikasamādhinā samo rūpāvacarasamādhi vā arūpāvacarasamādhi vā koci na vijjati. Kasmā? tesaṃ bhāvitattā tattha tattha brahmaloke uppannassāpi puna nirayādīsu uppatisambhavato, imassa ca arahattasamādhissa bhāvitattā ariyapuggalassa sabbuppattisamugghātasambhavato. Tasmā suttantarepi vuttaṃ "yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī"tiādi. 4- Evaṃ bhagavā ānantarikasamādhissa aññehi samādhīhi asamataṃ vatvā idāni purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi dhamme .pe. Hotū"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [229] Evaṃ maggadhammaguṇenāpi saccaṃ vatvā idāni saṃghaguṇenāpi vattumāraddho "ye puggalā"ti. Tattha yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi cattāro ca paṭipannā cattāro ca phale ṭhitāti aṭṭha honti. Sataṃ pasatthāti sappurisehi buddhapaccekabuddhasāvakehi aññehi ca devamanussehi pasatthā. Kasmā? sahajātasīlādiguṇayogā. Tesaṃ hi campakavakulakusumādīnaṃ sahajātavaṇṇagandhādayo viya @Footnote: 1 ka.hayhanavelā 2 ka. udaheyya 3 abhi.pu. 36/17/120 @ 4 aṅ.catukka. 21/34/39, khu.iti. 25/90/308

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Sahajātasīlasamādhiādayo guṇā, tena te vaṇṇagandhādisampannāni viya pupphāni devamanussānaṃ sataṃ piyā manāpā pasaṃsanīyā ca honti. Tena vuttaṃ "ye puggalā aṭṭha sataṃ pasatthā"ti. Atha vā yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhasatanti tesaṃ guṇaparicchedo. 1- Te hi ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti tayo sotāpannā, kāmarūpārūpabhavesu adhigataphalā tayo sakadāgāmino, te sabbepi catunnaṃ paṭipadānaṃ vasena catuvīsati, antarāparinibbāyī upahaccaparinibbāyī sasaṅkhāraparinibbāyī asaṅkhāraparinibbāyī uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīti avihesu pañceva, 2- tathā atappasudassasudassīsu. Akaniṭṭhesu pana uddhaṃsotavajjā cattāroti catuvīsati anāgāmino, sukkhavipassako samathayānikoti dve arahanto, cattāro maggaṭṭhāti catupaññāsa. Te sabbepi saddhādhurapaññādhurānaṃ vasena dviguṇā 3- hutvā aṭṭhasataṃ honti. Sesaṃ vuttanayameva. Cattāri etāni yugāni hontīti te sabbepi aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vāti vitthāravasena uddiṭṭhā puggalā, saṅkhepavasena sotāpattimaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yuganti, 4- evaṃ yāva arahattamaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yuganti cattāri yugāni honti. Te dakkhiṇeyyāti ettha teti pubbe aniyametvā uddiṭṭhānaṃ niyametvā niddeso. Ye puggalā vitthāravasena aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vā, saṅkhepavasena pana 5- cattāri yugāni hontīti vuttā, sabbepi te dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā. dakkhiṇā nāma kammañca kammavipākañca saddahitvā "esa me imaṃ vejjakammaṃ vā jaṅghapesanikaṃ vā karissatī"ti evamādīni @Footnote: 1 cha.Ma. gaṇanaparicchedo 2 cha.Ma. pañca 3 cha.Ma. diguṇā @4 cha.Ma. itisaddo na dissati 5 cha.Ma. panasaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Anapekkhitvā dīyamāno deyyadhammo, taṃ arahanti nāma sīlādiguṇayuttā puggalā. Ime ca tādisā, tena vuccanti te "dakkhiṇeyyā"ti. Sugatassa sāvakāti bhagavā sobhanena gamanena yuttattā, sobhanañca ṭhānaṃ gatattā, suṭṭhu ca gatattā suṭṭhu eva ca gadattā sugato, tassa sugatassa. Sabbepi te vacanaṃ suṇantīti sāvakā. Kāmañca aññepi suṇanti, na pana sutvā kattabbakiccaṃ karonti. Ime pana sutvā kattabbaṃ dhammānudhampaṭipattiṃ katvā maggaphalāni pattā, tasmā "sāvakā"ti vuccanti. Etesu dinnāni mahapphalānīti etesu sugatasāvakesu appakānipi dānāni dinnāni paṭiggāhakato dakkhiṇānaṃ visuddhibhāvaṃ 1- upagatattā mahapphalāni honti. Tasmā suttantarepi vuttaṃ:- "yāvatā bhikkhave saṃghā vā gaṇā vā, tathāgatasāvakasaṃgho tesaṃ aggamakkhāyati, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṃgho .pe. Aggo vipāko hotī"ti. 2- Evaṃ bhagavā sabbesampi maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [230] Evaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṃgharatanassa guṇena 3- saccaṃ vatvā idāni tato ekaccānaṃ 4- phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva guṇena @Footnote: 1 cha. dakkhiṇāvisuddhibhāvaṃ @ 2 aṅ.catukka. 21/34/40, aṅ.pañcaka. 22/32/18, khu.iti. 25/90/308 @ 3 cha.Ma. saṃghaguṇena 4 cha.Ma. ekacciyānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Vattumāraddho "ye suppayuttā"ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanaṃ. Suppayuttāti suṭṭhu payuttā, anekavihitaṃ anesanaṃ pahāya suddhājīvitaṃ nissāya vipassanāya attānaṃ payuñjitumāraddhāti attho. Atha vā suppayuttāti suvisuddhakāyavacīpayoga- samannāgatā. 1- Tena tesaṃ sīlakkhandhaṃ dasseti. Manasā daḷhenāti daḷhena manasā, thirasamādhiyuttena cetasāti attho. Tena tesaṃ samādhikkhandhaṃ dasseti. Nikkāminoti kāye ca jīvite ca anapekkhā hutvā paññādhurena vīriyena sabbakilesehi katanikkamanā. Tena tesaṃ vīriyasampannaṃ paññākkhandhaṃ dasseti. Gotamasāsanamhīti gottato gotamassa tathāgatasseva sāsanamhi. Tena ito bahiddhā nānappakārampi amaratapaṃ karontānaṃ suppayogādiguṇābhāvato kilesehi katanikkamanābhāvaṃ 2- dīpeti. Teti pubbe uddiṭṭhānaṃ niddesavacanaṃ. Pattipattāti ettha pattabbāti patti, pattabbā nāma pattuṃ arahā, yaṃ patvā accantayogakkhemino honti arahattaphalassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ pattiṃ pattāti pattipattā, amatanti nibbānaṃ. Vigayhāti ārammaṇavasena vigāhetvā. Laddhāti labhitvā. Mudhāti abyayena kākaṇikamattampi byayaṃ akatvā. Nibbutinti paṭippassaddhakilesadarathaṃ phalasamāpattiṃ. Bhuñjamānāti anubhavamānā. Kiṃ vuttaṃ hoti? ye imamhi gotamasāsanampi sīlasampannattā suppayuttā, samādhisampannattā manasā daḷhena paññāsampannattā nikkāmino, te imāya sammāpaṭipadāya amataṃ vigayha mudhā laddhā phalasamāpattisaññitaṃ nibbutiṃ bhuñjamānā pattipattā nāma hontīti. Evaṃ bhagavā phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānameva vasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. @Footnote: 1 cha.Ma. parisuddha..... 2 cha.Ma. nikkamanābhāvaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

[231] Evaṃ khīṇāsavapuggalānaṃ guṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni bahujanapaccakkhassa 1- sotāpannasseva guṇena vattumāraddho "yathindakhīlo"ti. Tattha yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvārasaṃvaraṇavivaraṇatthaṃ 2- ummārabbhantare aṭṭha vā dasa vā hatthe paṭhaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayathambhassetaṃ adhivacanaṃ. Paṭhavinti bhūmiṃ. Sitoti anto pavisitvā nissito. Siyāti bhaveyya. Catubbhi vātebhīti catūhi disāhi āgatehi vātehi. 3- Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tathūpamanti tathāvidhaṃ. Sappurisanti uttamapurisaṃ. Vadāmīti bhaṇāmi. Yo ariyasaccāni avecca passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya ajjhogāhetvā passati. Tattha ariyasaccāni visuddhimagge vuttanayeneva veditabbāni. Ayaṃ panettha saṅkhepo:- yathi hi indakhīlo gambhīranematāya paṭhavissito 4- catubbhi vātebhi asampakampiyo siyā, imaṃ 5- sappurisaṃ tathūpamameva vadāmi, yo ariyasaccāni avecca passati. Kasmā? yasmā sopi indakhīlo viya catūhi vātehi sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyo hoti, tamhā dassanā kenaci kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tasmā suttantarepi vuttaṃ:- "seyyathāpi bhikkhave ayokhīlo vā indakhīlo vā gambhīranemo sunikhāto acalo asampakampi, puratthimāya cepi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṃ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampacāleyya. Pacchimāya cepi disāya .pe. Uttarāya cepi disāya .pe. Na sampakampeyya na sampacāleyya. Taṃ kissa hetu, gambhīrattā @Footnote: 1 cha.Ma. bahujanapaccakkhena 2 cha. nagaradvāranivāraṇatthaṃ, Ma. nagaradvārathirakaraṇatthaṃ @3 cha.Ma. āgatavātehi 4 ka. paṭhaviṃ nissito @ 5 cha.Ma. imampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Bhikkhave nemassa, sunikhātattā indakhīlassa. Evameva kho bhikkhave ye keci 1- samaṇā vā brāhmaṇā vā `idaṃ dukkhan'ti .pe. Paṭipadā'ti yathābhūtaṃ pajānanti, te na aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā mukhaṃ olokenti 2- `ayaṃ nūna bhavaṃ jānaṃ jānāti, passaṃ passatī'ti taṃ kissa hetu? sudiṭṭhattā bhikkhave catunnaṃ ariyasaccānanti. 3- Evaṃ bhagavā bahujanapaccakkhassa sotāpannasseva vasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [232] Evaṃ avisesato sotāpannassa guṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye te tayo sotāpannā ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti. Yathāha:- "idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti .pe. So ekaṃyeva bhavaṃ nibbattetvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ ekabījī. Tathā dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ kolaṃkolo. Tathā sattakkhattuṃ devesu ca manussesu ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo"ti. 4- Tesaṃ sabbakaniṭṭhassa sattakkhattuparamassa guṇena vattumāraddho "ye ariyasaccānī"ti. Tattha ye ariyasaccānīti etaṃ vuttanayameva. Vibhāvayantīti paññāobhāsena saccapaṭicchādakakilesandhakāraṃ vidhamitvā attano pakāsāni @Footnote: 1 cha.Ma. ye ca kho keci 2 Sī.,Ma. ullokenti @3 saṃ.mahā. 19/1109/386 4 abhi.pu. 36/31-33/122-3

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassapi lokassa ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭhapaññena, sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti samāsabyāsasākalyavekalyādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te honti bhusappamattāti 1- te vibhāvitaariyasaccā puggalā kiñcāpi devarajja- cakkavattirajjādipamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusappamattā honti, tathāpi sotāpattimagga- ñāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena 2- ṭhapetvā satta bhave anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā atthaṅgatattā na aṭṭhamaṃ bhavaṃ ādiyanti, sattamabhave eva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇissantīti. 3- Evaṃ bhagavā sattakkhattuparamavasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [233] Evaṃ sattakkhattuparamassa aṭṭhamaṃ bhavaṃ anādiyanaguṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni tasseva satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhena guṇena vattumāraddho "sahāvassā"ti. Tattha sahāvāti saddhiṃyeva. Assāti "na te bhavaṃ aṭṭhamaṃ ādiyantī"ti vuttesu aññatarassa. Dassanasampadāyāti sotāpattimaggasampattiyā. Sotāpattimaggo hi nibbānaṃ disvā kattabbakiccasampadāya sabbapaṭhamaṃ nibbānassa dassanato "dassanan"ti vuccati, tassa attani pātubhāvo dassanasampadā, tāya dassanasampadāya saha eva. Tyassu dhammā jahitā bhavantīti ettha suiti 4- padapūraṇamatte nipāto "idaṃsu @Footnote: 1 cha.Ma. bhusaṃ pamattā.....evamuparipi 2 cha.Ma. nirodhā @3 cha.Ma. pāpuṇantīti 4 Ma. assuiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Me sāriputta mahāvikaṭabhojanasmiṃ hotī"tievamādīsu 1- viya. Yato sahāvassa dassanasampadāya tayo dhammā jahitā bhavanti pahīnā bhavantīti ayamevettha attho. Idāni jahitadhammassa dassanatthaṃ āha:- "sakkāyadiṭṭhi vicikicchitañca sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñcī"ti. Tattha sati kāye vijjamāne upādānakkhandhapañcakasaṅkhāte kāye vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, sati vā tattha kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamānā diṭṭhīti attho. Satiyeva vā kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappākāre kāye vijjamāne rūpādisaṅkhāto attāti evaṃ pavattā diṭṭhīti attho. Tassā ca pahīnattā sabbadiṭṭhigatāni pahīnāniyeva honti. Sā hi nesaṃ mūlaṃ. Sabbakilesabyādhivūpasamanato paññā "cikicchitan"ti vuccati, taṃ paññācikicchitaṃ ito vigataṃ, tato vā paññācikicchitā idaṃ vigatanti vicikicchitaṃ, "satthari kaṅkhatī"tiādinā 2- nayena vuttāya aṭṭhavatthukāya vimatiyā etaṃ adhivacanaṃ. Tassā ca pahīnattā sabbāni vicikicchitāni pahīnāni honti. Tañhi nesaṃ mūlaṃ. "ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī"ti 3- evamādīsu āgataṃ gosīlakukkurasīlādikaṃ nānāvidhaṃ 4- sīlaṃ govatakukkuravatādikañca vataṃ "sīlabbatan"ti vuccati. Tassa pahīnattā sabbampi naggiyamuṇḍikādiamaratapaṃ pahīnaṃ hoti. Tañhi tassa mūlaṃ. Tena sabbāvasāne vuttaṃ "yadatthi kiñcī"ti. Dukkhadassanasampadāya cettha sakkāyadiṭṭhi pahīyati, 5- @Footnote: 1 Ma.mū 12/156/121 2 abhi.dha. 34/1008/242, abhi.vi. 35/914/446 @3 abhi.dhā. 34/1222/280, abhi.vi. 35/938/458 4 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati @ 5 cha.Ma. pahīyatīti na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Samudayadassanasampadāya vicikicchitaṃ pahīyati. 1- Magganibbānadassanasampadāya sīlabbataṃ pahīyatīti viññātabbaṃ. [234] Evamassa kilesavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni tasmiṃ kilesavaṭṭe sati yena vipākavaṭṭena bhavitabbaṃ, tappahānā tassāpi vipākavaṭṭassa 2- pahānaṃ dīpento āha catūhapāyehi ca vippamutto"ti. Tattha cattāro apāyā nāma nirayatiracchānapettivisayaasurakāyā. Tehi esa satta bhave upādiyantopi vippamuttoti attho. Evamassa vipākavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni yaṃ imassa vipākavaṭṭassa mūlabhūtaṃ kammavaṭṭaṃ, tassāpi pahānaṃ dassento āha "../../bdpicture/chacābhiṭhānāni abhabbo kātun"ti. Tattha abhiṭhānānīti oḷārikaṭṭhānāni, tāni esa ca abhabbo kātuṃ. Tāni ca "aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyyā"tiādinā 3- nayena ekakanipāte vuttāni mātughātapitughāta- arahantaghātalohituppādasaṃghabhedaaññasatthāruddesakammānīti 4- veditabbāni. Tāni hi kiñcāpi diṭṭhisampanno ariyasāvako kunthakipillikampi jīvitā na voropeti, apica kho pana puthujjanabhāvassa vigarahaṇatthaṃ vuttāni. Puthujjano hi adiṭṭhisampannattā evaṃ mahāsāvajjāni abhiṭhānānipi karoti, dassanasampanno pana abhabbo tāni kātunti. Abhabbaggahaṇaṃ cettha bhavantarepi akaraṇadassanatthaṃ. Bhavantarepi hi esa attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantopi dhammatāya eva etāni vā cha, pakatipāṇātipātādīni vā pañca verāni aññasatthāruddesena saha cha @Footnote: 1 cha.Ma. pahīyatīti na dissati 2 cha.Ma. vipakavaṭṭassati natthi @ 3 aṅ.ekaka. 20/271/28, Ma.u. 14/128/114, abhi.vi. 35/809/409-10 @ 4 cha.Ma. itisaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Ṭhānāni na karoti, yāni sandhāya ekacce "../../bdpicture/cha cābhiṭhānānī"tipi 1- paṭhanti. Matamacchaggāhādayo cettha ariyasāvikā gāmadārikā 2- nidassanaṃ. Evaṃ bhagavā satta bhave ādiyatopi ariyasāvakassa aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇabhāvavasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti, tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [235] Evaṃ satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇavasena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni "na kevalaṃ dassanasampanno cha abhiṭhānāni abhabbo kātuṃ, kiṃ pana appamattakampi pāpaṃ kammaṃ katvā tassa paṭicchādanāyapi abhabbo"ti pamādavihārinopi dassanasampannassa katapaṭicchādanābhāvaguṇena vattumāraddho "kiñcāpi so kammaṃ karoti pāpakan"ti. Tassattho:- so dassanasampanno kiñcāpi satisammosena pamādavihāraṃ āgamma yaṃ taṃ bhagavatā lokavajjaṃ sañciccātikkamanaṃ 3- sandhāya vuttaṃ "yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī"ti, 4- taṃ ṭhapetvā aññaṃ kuṭikārasahaseyyādiṃ vā paṇṇattivajjavītikkamasaṅkhātaṃ buddhapaṭikkuṭṭhampi 5- kāyena pāpakammaṃ karoti, padasodhammauttarichappañcavācādhamma- desanāsamphappalāpapharusavacanādiṃ vā vācāya, uda cetasā vā katthaci katthaci lobhadosuppādanajātarūpādisādiyanacīvarādiparibhogesu apaccavekkhaṇādipāpakammaṃ 6- karoti. Abhabbo so tassa paṭicchadāya, na so taṃ "idaṃ akappiyamakaraṇīyan"ti @Footnote: 1 cha.Ma. chachābhiṭhānīti 2 cha.Ma. ariyasāvakagāmadārakānaṃ @3 cha.Ma. lokavajjasañciccānatikkamanaṃ 4 vi.cūḷa. 7/385/208, @aṅ.aṭṭhaka. 23/109/203-4, khu.u. 25/45/168 5 cha.Ma. buddhapaṭikuṭṭhaṃ @6 cha.Ma. apaccavekkhaṇādiṃ vā pāpakammaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Jānitvā muhuttampi paṭicchādeti, taṃkhaṇaṃyeva pana satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu āvikatvā yathādhammaṃ paṭikaroti, "na puna karissāmī"ti evaṃ saṃvaritabbaṃ vā saṃvarati. kasmā? yasmā abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā, evarūpampi 1- pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchadāya diṭṭhanibbānapadassa dassanasampannassa puggalassa abhabbatā vuttāti attho. Kathaṃ:- "seyyathāpi bhikkhave daharo kumāro mando uttānaseyyako hatthena vā pādena vā aṅgāraṃ akkamitvā khippameva paṭisaṃharati, evameva kho bhikkhave dhammatā esā diṭṭhisampannassa puggalassa, kiñcāpi tathārūpiṃ āpattiṃ āpajjati, yathārūpāya āpattiyā vuṭṭhānaṃ paññāyati, atha kho naṃ khippameva satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu deseti vivarati uttānīkaroti, desetvā vivaratvā uttānīkatvā āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjatī"ti. 2- Evaṃ bhagavā pamādavihārinopi dassanasampannassa katapaṭicchādanābhāvaguṇena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [236] Evaṃ saṃghapariyāpannānaṃ puggalānaṃ tena tena guṇappakārena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni yvāyaṃ bhagavatā ratanattayaguṇaṃ dīpentena idha saṅkhepena aññatra ca vitthārena pariyattidhammo desito, tampi nissāya puna buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho "vanappagumbe yathā phussitagge"ti. Tattha @Footnote: 1 cha.Ma. evarūpaṃ 2 Ma.mū. 12/496/439

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Āsannasannivesena vavatthitānaṃ uṭṭhitānaṃ 1- rukkhānaṃ samūho vanaṃ, mūlasārapheggu- tacasākhāpalāsehi saṃvuḍḍho gumbo pagumbo, vane pagumbo vanappagumbo, svāyaṃ "vanappagumbe"ti vutto. Evampi hi vanasaṇḍoti 2- vattuṃ labbhati "atthi savitakkasavicāre, atthi avitakkaavicāramatte, 3- sukhe dukkhe jīve"tiādīsu viya. Yathāti upamāvacanaṃ. 4- Phussitāni aggāni assāti phussitaggo, sabbasākhāpasākhāsu sañjātapupphoti attho. So pubbe vuttanayeneva "phussitagge"ti vutto. Gimhāna māse paṭhamasmiṃ gimheti ye cattāro gimhamāsā, 5- tesaṃ catunnaṃ gimhānaṃ ekasmiṃ māse. Katamasmiṃ māse iti ce? paṭhamasmiṃ gimhe, citramāseti attho. So hi "paṭhamagimho"ti ca "bālavasanto"ti ca vuccati. Tato paraṃ padatthato pākaṭameva. Ayaṃ panettha sampiṇḍattho:- yathā paṭhamagimhanāmake bālavasante nānāvidharukkhagahane vane 6- supupphitaggasākho taruṇarukkhagacchapariyāyanāmo pagumbo ativiya sassiriko hoti, evameva khandhāyatanādīhi satipaṭṭhānasammappadhānādīhi sīlasamādhikkhandhādīhi vā nānappakārehi atthappabhedapupphehi ativiya sassirikattā tathūpamaṃ nibbānagāmiṃ maggaṃ dīpanato nibbānagāmiṃ pariyattidhammavaraṃ neva lābhahetu na sakkārādihetu, kevalantu 7- mahākaruṇāya abbhussāhitahadayo sattānaṃ paramaṃ hitāya adesayīti. Paramaṃ hitāyāti ettha ca gāthābandhasukhatthaṃ anunāsiko. Ayaṃ panattho "paramahitāya nibbānāya adesayī"ti. Evaṃ bhagavā imaṃ supupphitaggavanappagumbasadisaṃ pariyattidhammaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati "idampi buddhe"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. uṭṭhitānanti na paññāyati 2 cha.Ma. vanasaṇḍo na dissati @3 cha.Ma. avitakkavicāramatte 4 cha.Ma. opammavacanaṃ @ 5 Sī. gimhānamāsā, Ma. gimhānaṃ māsā @6 Sī. nānāvidharukkhegahanavane 7 cha.Ma. kevalaṃ hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo, kevalaṃ pana idampi yathāvuttappakāraṃ pariyattidhammasaṅkhātaṃ buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ 1- yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [237] Evaṃ bhagavā pariyattidhammena buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni lokuttaradhammena vattumāraddho "varo varaññū"ti. Tattha varoti paṇītādhimuttikehi icchito "aho vata mayampi evarūpā assāmā"ti, varaguṇayogato vā varo, uttamo seṭṭhoti attho. Varaññūti nibbānaññū. Nibbānaṃ hi sabbadhammānaṃ uttamaṭṭhena varaṃ, taṃ cesa bodhimūle sayaṃ paṭivijjhitvā aññāsi. Varadoti pañcavaggiyabhaddavaggiyajaṭilādīnaṃ aññesañca devamanussānaṃ nibbedhabhāgiyaṃ vā vāsanābhāgiyaṃ vā varadhammamadāsīti 2- attho. Varāharoti varassa maggassa āhaṭattā varāharoti vuccati. So hi bhagavā dīpaṅkarato pabhuti samatiṃsa pāramiyo pūrento pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātaṃ purāṇamaggavaramāhari, tena varāharoti vuccati. Apica sabbaññutaññāṇapaṭilābhena varo, nibbānasacchikiriyāya varaññū, sattānaṃ vimuttisukhādānena varado, uttamapaṭipadāharaṇato 3- varāharo. Etehi lokuttaraguṇehi adhikassa kassaci abhāvato anuttaro. Aparo nayo:- varo upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaññū paññādhiṭṭhānaparipūraṇena, varado cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena, varāharo saccādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaṃ maggasaccamāhari. 4- Tathā varo puññussayena, varaññū paññussayena, varado buddhabhāvatthikānaṃ tadupāyasampadānena, varāharo paccekabuddhabhāvatthikānaṃ tadupāyāharaṇena, anuttaro tattha tattha asadisatāya, attanā vā anācariyako hutvā @Footnote: 1 cha.Ma. evaṃsaddo na dissati 2 cha.Ma. nibbedhabhāgiyavāsanābhāgiyavaradhammadāyīti @3 cha.Ma. uttamapaṭipadāharaṇena 4 cha.Ma. maggasaccamāharīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Paresaṃ vā 1- ācariyabhāvena, dhammavaraṃ adesayi sāvakabhāvatthikānaṃ tadatthāya svākkhātatādiguṇayuttassa dhammavarassa 2- desanato. Sesaṃ vuttanayamevāti. Evaṃ bhagavā navavidhena lokuttaradhammena attano guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati "idampi buddhe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana yaṃ varaṃ navalokuttaradhammaṃ esa aññāsi, yañca adāsi, yañca āhari, yañca adesayi, idampi buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. [238] Evaṃ bhagavā pariyattidhammaṃ lokuttaradhammañca nissāya dvīhi gāthāhi buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye taṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusārena ca paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānappattiguṇaṃ nissāya puna saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho "khīṇaṃ purāṇan"ti tattha khīṇanti parikkhīṇaṃ samucchinnaṃ 3- vā. Purāṇanti purātanaṃ. Navanti sampati vattamānaṃ. Natthisambhavanti avijjamānapātubhāvaṃ. Virattacittāti vigatarāgacittā. Āyatike bhavasminti anāgatamaddhānaṃ punabbhave. Teti yesaṃ khīṇaṃ purāṇaṃ navaṃ natthisambhavaṃ, ye ca āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū. Khīṇabījāti ucchinnabījā. Avirūḷhichandāti virūḷhichandavirahitā. Nibbantīti vijjhāyanti. Dhīrāti dhitisampannā. Yathāyampadīpoti ayaṃ padīpo viya. Kiṃ vuttaṃ hoti:- yantaṃ sattānaṃ uppajjitvā niruddhampi purāṇaṃ atītakālikaṃ kammaṃ taṇhāsinehassa appahīnattā paṭisandhiāharaṇasamatthatāya akkhīṇaṃyeva hoti, taṃ purāṇaṃ kammaṃ yesaṃ arahattamaggena taṇhāsinehassa @Footnote: 1 cha.Ma. vāsaddo na dissati 2 cha.Ma. varadhammassa 3 cha.Ma. khīṇanti samucchinnaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Sositattā agginā daḍḍhabījamiva āyatiṃ vipākadānāsamatthatāya khīṇaṃ. Yañca nesaṃ buddhapūjādivasena idāni pavattamānaṃ kammaṃ navanti vuccati, tañca taṇhāpahāneneva chinnamūlapādapapupphamiva āyatiṃ phaladānāsamatthatāya yesaṃ natthisambhavaṃ, ye ca taṇhāpahāneneva āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū "kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bījan"ti 1- ettha vuttapaṭisandhiviññāṇassa kammakkhayeneva khīṇattā khīṇabījā. Yopi pubbe punabbhavasaṅkhātāya virūḷhiyā chando ahosi, tassapi samudayappahāneneva pahīnattā pubbe viya cutikāle asambhavena avirūḷhichandā dhitisampannattā dhīrā carimaviññāṇanirodhena yathāyaṃ padīpo nibbuto, evaṃ nibbanti, puna "rūpino vā arūpino vā"ti evamādiṃ paññattipathaṃ accentīti. Tasmiṃ kira samaye nagaradevatānaṃ pūjanatthāya jālitesu 2- padīpesu eko padīpo vijjhāyi, taṃ dassento āha "yathāyampadīpo"ti. Evaṃ bhagavā ye taṃ purimāhi dvīhi gāthāhi vuttaṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusāreneva paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānappattiguṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saṅghādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjanto desanaṃ samāpesi "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo, kevalaṃ pana idampi yathāvuttena pakārena khīṇāsavabhikkhūnaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṃghe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti. Desanāpariyosāne rājakulassa sotthi ahosi, sabbūpaddavā vūpasamiṃsu caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. [239-241] Atha sakko devānamindo "bhagavatā ratanattayaguṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjamānena nāgarassa sotthi katā, mayāpi nāgarassa sotthitthaṃ @Footnote: 1 aṅ.tika. 20/77/217 2 ka. jalitesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Ratanattayaguṇaṃ nissāya yaṃ kiñci vattabban"ti cintetvā avasāne gāthāttayaṃ abhāsi "yānīdha bhūtānī"ti. Tattha yasmā buddho yathā lokahitatthāya ussukkaṃ āpannehi āgantabbaṃ, tathā āgatato, yathā ca etehi gantabbaṃ, tathā gatato yathā ca etehi ājānitabbaṃ, tathā ājānanato, yathā ca jānitabbaṃ, tathā jānanato, yañca tatheva hoti, tassa gamanato 1- ca "tathāgato"ti vuccati. Yasmā ca so devamanussehi pupphagandhādināpi 2- bahi nibbattena upakaraṇena, dhammānudhammapaṭipattādinā ca attani nibbattena ativiya pūjito, tasmā sakko devānamindo sabbaṃ devaparisaṃ attanā saddhiṃ sampiṇḍetvā āha:- "tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ buddhaṃ namassāma suvatthi hotū"ti. Yasmā pana dhamme maggadhammo yathā yuganaddhasamathavipassanābalena 3- gantabbaṃ kilesapakkhaṃ samucchindantena, tathā gatoti tathāgato. Nibbānadhammopi yathā gato paññāya paṭividdho sabbadukkhavighātāya sampajjati. Buddhādīhi tathā āgato, 4- tasmā "tathāgato"ti vuccati. Yasmā ca saṃghopi yathā attano hitāya paṭipannehi gantabbaṃ tena tena maggena, tathā gato tathāgatotveva vuccati, tasmā avasesagāthādvayepi tathāgataṃ dhammaṃ namassāma suvatthi hotu tathāgataṃ saṃghaṃ namassāma suvatthi hotūti vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti. Evaṃ sakko devānamindo imaṃ gāthāttayaṃ bhāsitvā bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā devapurameva gato saddhiṃ devaparisāya. Bhagavā pana tadeva ratanasuttaṃ dutiyadivasepi desesi, puna caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Evaṃ bhagavā yāva sattamaṃ divasaṃ desesi, divase divase tatheva dhammābhisamayo ahosi. @Footnote: 1 cha.Ma. gadanato 2 cha.Ma. apisaddo na dissati @3 cha.Ma. yuganandha.... 4 cha.na. avagato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Bhagavā aḍḍhamāsameva vesāliyaṃ viharitvā rājūnaṃ "rājagahaṃ gacchāmā"ti paṭivedesi, tato rājāno diguṇena sakkārena puna tīhi divasehi bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ nayiṃsu. Gaṅgāya nibbattā nāgarājāno cintesuṃ "manussā tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā"ti suvaṇṇarajatamaṇimayā nāvāyo māpetvā suvaṇṇarajatamaṇimaye eva pallaṅke paññāpetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ udakaṃ karitvā "amhākaṃ anuggahaṃ karothā"ti bhagavantaṃ upagatā. Bhagavā adhivāsetvā ratananāvamārūḷho pañca ca bhikkhusatāni sakaṃ sakaṃ nāvaṃ ārohanti. 1- Nāgarājāno bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṃghena nāgabhavanaṃ pavesesuṃ, tatra sudaṃ bhagavā sabbarattiṃ nāgaparisāya dhammaṃ desesi, dutiyadivase dibbehi khādanīyabhojanīyehi mahādānaṃ adaṃsu, bhagavā anumoditvā nāgabhavanā nikkhami. Bhummaṭṭhadevā 2- "manussā ca nāgā ca tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā"ti cintetvā vanagumbarukkhapabbatādīsu chattātichattāni ukkhipiṃsu. Eteneva upāyena yāva akaniṭṭhabrahmabhavanaṃ, tāva mahāsakkāraviseso nibbatti. Bimbisāropi licchavīhi āgatakāle katasakkārato diguṇamakāsi, pubbe vuttanayeneva pañcahi divasehi bhagavantaṃ rājagahaṃ ānesi. Rājagahaṃ anuppatte bhagavati pacchābhattaṃ maṇḍalamāle sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ayamantarā kathā udapādi "aho buddhassa bhagavato ānubhāvo, yaṃ uddissa gaṅgāya orato ca pārato ca aṭṭhayojano bhūmibhāgo ninnañca thalañca samaṃ katvā vālukāya okiritvā pupphehi sañchanno, yojanappamāṇaṃ gaṅgāya udakaṃ nānāvaṇṇehi padumehi sañchannaṃ, yāva akaniṭṭhabhavanāva chattātichattānī"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. ārohantīti na dissati 2 cha.Ma. bhūmaṭṭhā devā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Bhagavā taṃ pavattiṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamitvā taṃkhaṇānurūpena pāṭihāriyena maṇḍalamālaṃ gantvā 1- paññattapavarabuddhāsane nisīdi. Nisajja kho pana 2- bhagavā bhikkhū āmantesi "kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"ti. Bhikkhū sabbaṃ ārocesuṃ. Bhagavā etadavoca "na bhikkhave ayaṃ pūjāviseso mayhaṃ buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho pubbe appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto"ti. Bhikkhū āhaṃsu "na mayaṃ bhante taṃ appamattakaṃ pariccāgaṃ jānāma, sādhu no bhagavā tathā kathetuṃ, yathā mayaṃ taṃ jāneyyāmā"ti. Bhagavā āha:- bhūtapubbaṃ bhikkhave takkasilāyaṃ saṅkho nāma brāhmaṇo ahosi, tassa putto susīmo nāma māṇavo soḷasavassuddesiko vayena, so ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, taṃ pitā āha "kiṃ tāta susīmā"ti. So āha "icchāmahaṃ tāta bārāṇasiṃ gantvā sippaṃ uggahetun"ti. "tena hi tāta susīma asuko nāma brāhmaṇo mama sahāyako, tassa santikaṃ gantvā uggaṇhāhī"ti kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So taṃ gahetvā mātāpitaro abhivādetvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā upacārayuttena vidhinā ācariyaṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā attānaṃ nivedesi. Ācariyo "mama sahāyakassa putto"ti māṇavaṃ sampaṭicchitvā sabbapāhuneyyamakāsi. So addhānakilamathaṃ paṭivinodetvā taṃ kahāpaṇasahassaṃ ācariyassa pādamūle ṭhapetvā sippaṃ uggahetuṃ okāsaṃ yāci, ācariyo okāsaṃ katvā uggaṇhāpesi. So lahuñca gaṇhanto bahuñca gaṇhanto gahitagahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittamiva sīhatelaṃ avinassamānaṃ dhārento dvādasavassikaṃ sippaṃ katipayamāseneva @Footnote: 1 cha.Ma. gantvā maṇḍalamāḷe 2 cha.Ma. panasaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Pariyosāpesi. So sajjhāyaṃ karonto ādimajjhaṃyevassa 1- passati, no pariyosānaṃ. Atha ācariyaṃ upasaṅkamitvā āha "imassa sippassa ādimajjhameva passāmi, pariyosānaṃ na passāmī"ti ācariyo āha "ahampi tāta evamevā"ti. Atha ko ācariya imassa sippassa pariyosānaṃ jānātīti. Isipatane tāta isayo atthi, te jāneyyunti. Te upasaṅkamitvā pucchāmi ācariyāti. Puccha tāta yathāsukhanti. So isipatanaṃ gantvā paccekabuddhe upasaṅkamitvā pucchi "ādimajjhapariyosānaṃ jānāthā"ti. Āmāvuso jānāmāti. Taṃ mampi sikkhāpethāti. Tena hāvuso pabbajāhi, na sakkā apabbajitena sikkhitunti. Sādhu bhante pabbājetha vā maṃ, yaṃ vā icchatha, taṃ katvā pariyosānaṃ jānāpethāti. Te pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojetuṃ asamatthā "evaṃ te nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabban"ti- ādinā nayena ābhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ. So ca 2- tattha sikkhanto upanissayasampannattā acireneva paccekabodhiṃ abhisambujjhi. Sakalabārāṇasiyaṃ "susīmapaccekabuddhoti pākaṭo ahosi lābhaggayasaggappatto sampannaparivāro. So appāyukasaṃvattaniyassa kammassa katattā na cireneva parinibbāyi, tassa paccekabuddhā ca mahājanakāyo ca sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā nagaradvāre thūpaṃ patiṭṭhāpesuṃ. Atha kho saṅkho brāhmaṇo "putto me ciraṃ gato na cassa pavattiṃ jānāmī"ti puttaṃ daṭṭhukāmo takkasilāya nikkhamitvā anupubbena bārāṇasiṃ patvā mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā "addhā bahūsu janakāyesu 3- ekopi me puttassa pavattiṃ jānissatī"ti cintento tattha 4- upasaṅkamitvā pucchi "susīmo @Footnote: 1 cha.Ma. assāti na dissati @ 2 cha.Ma. casaddo na dissati 3 cha.Ma. janakāyesūti na dissati @ 4 cha.Ma. tatthāti na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Nāma māṇavo idha āgato atthi, api nu tassa pavattiṃ jānāthā"ti. Te "āma brāhmaṇa jānāma, asmiṃ nagare brāhmaṇassa santike tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā paccekabuddhānaṃ santike pabbajitvā paccekabuddho hutvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, ayamassa thūpo patiṭṭhāpito"ti āhaṃsu. So bhūmiṃ hatthena paharitvā roditvā ca paridevitvā ca taṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā tiṇāni uddharitvā uttarasāṭakena vālukaṃ ānetvā paccekabuddhacetiyaṅgaṇe ākiritvā kamaṇḍaluto udakena samantato bhūmiṃ paripphositvā vanapupphehi pūjaṃ katvā uttarasāṭakena paṭākaṃ āropetvā thūpassa upari attano chattaṃ bandhitvā pakkāmīti. Evaṃ atītaṃ dassetvā taṃ jātakaṃ paccuppannena anusandhento bhikkhūnaṃ dhammakathaṃ kathesi "siyā kho pana vo bhikkhave evamassa añño nūna tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosī"ti, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, ahaṃ tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosiṃ, mayā susīmassa ca 1- paccekabuddhassa cetiyaṅgaṇe tiṇāni uddhatāni, tassa me kammassa nissandena aṭṭhayojanamaggaṃ vihatakhāṇukaṇṭakaṃ katvā samaṃ suddhamakaṃsu, mayā tattha vālukā okiṇṇā, tassa me nissandena aṭṭhayojanamagge vālukaṃ okiriṃsu. Mayā tattha vanakusumehi pūjā katā, tassa me nissandena navayojanamagge thale ca udake ca nānāpupphehi pupphasantharaṃ akaṃsu. Mayā tattha kamaṇḍalodakena bhūmi paripphositā, tassa me nissandena vesāliyaṃ pokkharavassaṃ vassi. Mayā tasmiṃ cetiye paṭākā āropitā, chattañca bandhaṃ, tassa me nissandena yāvākaniṭṭhabhavanā paṭākā ca āropitā, chattātichattāni ca ussitāni. Iti kho bhikkhave ayaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. casaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Mayhaṃ pūjāviseso neva buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto"ti. Dhammakathāpariyosāne imaṃ gāthamabhāsi:- "mattāsukhapariccāgā passe ce vipulaṃ sukhaṃ caje mattāsukhaṃ dhīro sampassaṃ vipulaṃ sukhan"ti. 1- Paramatthajotikāya khuddakaṭṭhakathāya suttanipātaṭṭhakathāya ratanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā. -----------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 29 page 1-44. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=1&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=1&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=314              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7662              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7618              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7618              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]