ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 29 : PALI ROMAN Sutta.A.2 (paramattha.2)

                   Paramatthajotika nama khuddakanikayatthakatha
                          suttanipatavannana
                           (dutiyo bhago)
                         --------------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                            2.  Culavagga
                         1. Ratanasuttavannana
     yanidha bhutaniti ratanasuttam. Ka uppatti? atite kira vesaliyam
dubbhikkhadayo upaddava uppajjimsu, tesam vupasamanatthaya licchavino 1- rajagaham
gantva yacitva bhagavantam vesalim anayimsu. Evam anito bhagava tesam upaddavanam
vupasamanatthaya imam 2- suttamabhasi. Ayam tattha 3- sankhepo, porana panassa
vesalivatthuto pabhuti uppattim  vannayanti. Sa evam veditabba:- baranasiyam
kira ranno 4- aggamahesiya kucchimhi gabbho santhasi, sa tam natva ranno
nivedesi, raja gabbhapariharam adasi. Sa samma parihariyamanagabbha
gabbhaparipakakale vijayanagharam pavisi. Punnavantinam 5- paccusasamaye gabbhavutthanam hoti,
sa ca tasam annatara, tena paccusasamaye alattakapatalabandhujivakapupphasadisam
mamsapesim vijayi. Tato "anna deviyo suvannabimbasadise putte vijayanti,
aggamahesi mamsapesinti ranno purato mama avanno uppajjeyya"ti cintetva
tena avannabhayena tam mamsapesim ekasmim bhajane pakkhipitva annena 6- bhajanena
patikujjitva rajamuddikaya lanchetva gangaya sote pakkhipapesi, manussehi
chadditamatte devata arakkham samvidahimsu. Suvannapattikam cettha jatihingulakehi 7-
@Footnote: 1 cha.Ma. licchavayo, i. licchaviyo  2 cha.Ma.,i. idam  3 cha.Ma. ayamettha
@4 cha.Ma. baranasiranno kira  5 cha.Ma. punnavatinam
@6 ka. annatarena  7 cha.Ma. jatihingulakena
"baranasiranno aggamahesiya paja"ti likhitva bandhimsu. Tato tam bhajanam
umibhayadihi anupaddutam gangaya sotena payasi.
      Tena ca samayena annataro tapaso gopalakulam nissaya gangaya tire
vasati, so patova gangam otinno tam bhajanam agacchantam disva pamsukulasannaya
aggahesi. Tato tattha tam akkharapattikam rajamuddikaya lanchananca disva
muncitva tam mamsapesim addasa. Disvanassa etadahosi "siya gabbho, tathahissa
duggandhaputibhavo natthi"ti tam assamam netva suddhe okase thapesi. Atha
addhamasaccayena dve mamsapesiyo ahesum, tapaso tam 1- disva sadhukataram thapesi.
Tato puna addhamasaccayena ekamekissa mamsapesiya  2- hatthapadasisanamatthaya
panca panca pilaka utthahimsu. 3- Tapaso disva puna sadhutaram thapesi. 3- Atha
tato addhamasaccayena eka mamsapesi suvannabimbasadiso darako. Eka darika
ahosi. Tesu tapasassa puttasineho uppajji, angutthato cassa khiram nibbatti.
Tato pabhuti yada 4- khirabhattam labhati. Tada so bhattam bhunjitva khiram darakanam
mukhe asincati. Tesam yam yam udaram pavisati, tam sabbam manibhajanagatam viya dissati,
evam nicchavi ahesum. Apare pana ahu "sibbitva thapita viya nesam annamannam
lina chavi ahosi"ti. Evam te nicchavitaya va linacchavitaya va licchaviti
pannayimsu.
      Tapaso darake posento ussure gamam pindaya pavisati, atidiva
patikkamati. Tassa tam byaparam natva gopalaka ahamsu "bhante pabbajitanam
darakaposanam palibodho, amhakam darake detha, mayam posissama, 5-  tumhe attano
samanadhammam 6- karotha"ti. Tapaso "sadhu"ti patissuni. Gopalaka dutiyadivase maggam  samam
@Footnote: 1 cha.Ma. tanti na dissati  2 cha.Ma. pesiya  3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti
@4 cha.Ma. ca  5 cha.Ma. posessama  6 cha.Ma. kammam
Katva pupphehi okiritva dhajapataka ussapetva turiyehi vajjamanehi assamam
agata. Tapaso "mahapunna daraka, appamadeneva 1- vaddhetha, vaddhetva
ca annamannam avahavivaham karotha, pancagorasena rajanam tosetva bhumibhagam
gahetva nagaram mapetha, tatra kumaram abhisincatha"ti vatva darake adasi. Te
"sadhu"ti patissunitva darake netva posesum
      daraka vuddhimanvaya kilanta vivadatthanesu anne gopalakadarake
hatthenapi padenapi paharanti, te rodanti. "kissa rodatha"ti ca matapituhi
puttha 2- "ime nimmatapitika tapasaposita amhe atipaharantiti 3- vadanti.
Tato tesam matapitaro "ime daraka anne darake vihethenti dukkhapenti,
na ime sangahetabba, vajjitabba ime"ti ahamsu. Tato pabhuti kira so
padeso "vajji"ti vuccati yojanasataparimanena. Atha nam padesam gopalaka
rajanam  tosetva aggahesum. Tattheva nagaram mapetva solasavassuddesikam
kumaram abhisincitva rajanam akamsu. Taya cassa darikaya saddhim vareyyam katva
katikam akamsu  "baharito darika na anetabba, ito darika kassaci na
databba"ti. Tesam pathamasamvasena dve daraka jata dhita ca putto ca,
evam solasakkhattum dve dve jata. Tato tesam darakanam yathakkamam vaddhantanam
aramuyyananivasanatthanaparivarasampattim gahetum appahontam tam nagaram tikkhattum
gavutantarena gavutantarena pakarena parikkhipimsu, tassa punappunam visalikatatta
vesalitveva namam jatam.  idam vesalivatthu.
      Ayam pana vesali bhagavato uppannakale iddha vepullappatta ahosi.
Tattha hi rajunamyeva satta sahassani satta ca satani satta ca rajano
ahesum, tatha yuvarajasenapatibhanadagarikappabhutinam. Yathaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. appamadena  2 cha.Ma. vutta  3 cha.Ma. ativa paharantiti
        "tena kho pana samayena vesali iddha cevahoti phita ca
     bahujana akinnamanussa subhikkha ca, satta ca pasadasahassani
     satta ca pasadasatani satta ca pasada satta ca kutagarasahassani
     satta ca kutagarasatani satta ca kutagarani, satta ca aramasahassani
     satta ca aramasatani satta ca arama, satta ca pokkharanisahassani
     satta ca pokkharanisatani satta ca pokkharaniyo"ti. 1-
      Sa aparena samayena dubbhikkha ahosi dubbutthika dussassa. Pathamam
duggatamanussa maranti, te bahiddha chaddenti. Matamanusasanam kunapagandhena
amanussa nagaram pavisimsu, tato bahutara miyanti, taya patikulataya ca sattanam
ahivatakarogo uppajji. Iti tihi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutaya
vesaliya nagaravasino upasankamitva rajanamahamsu "maharaja imasmim nagare
tividham bhayuppannam, ito pubbe yava sattama rajakulaparivatta evarupam
anuppannapubbam, tumhakam manne adhammikattena etarahi uppannan"ti. Raja
sabbe santhagare sannipatapetva "mayham adhammikabhavam vicinatha"ti aha. Te
sabbam pavenim vicinanta na kinci addasamsu.
      Tato ranno dosam adisva "idam bhayam amhakam katham vupasameyya"ti
cintesum. Tattha ekacce cha sattharo apadisimsu "etehi okkantamatte
vupasamissati"ti. Ekacce ahamsu "buddho kira loke uppanno, so bhagava
sabbasattahitaya dhammam deseti mahiddhiko mahanubhavo, tena okkantamatte
sabbabhayani vupasameyyun"ti. Tena te attamana hutva "kaham pana so bhagava
etarahi viharati, amhehi pesite 2-  agaccheyya"ti ahamsu. Athapare ahamsu
"buddha nama anukampaka, kissa nagaccheyyum, so pana bhagava etarahi
@Footnote: 1 vi.maha. 5/326/123  2 cha.Ma. va pesite
Rajagahe viharati, raja ca tam bimbisaro upatthahati, kadaci so agantum na
dadeyya"ti. "tena hi rajanam sannapetva aneyyatha"ti 1- dve licchavirajano
mahata balanikayena pahutam pannakaram datva ranno santikam pesesum "bimbisaram
sannapetva bhagavantam anetha"ti. Te gantva ranno pannakaram datva
tam pavattim nivedetva "maharaja bhagavantam amhakam nagaram pesehi"ti ahamsu.
Raja na sampaticchi, "tumhe eva janatha"ti aha. Te bhagavantam upasankamitva
vanditva evamahamsu "bhante amhakam nagare tini bhayani uppannani, sace
bhagava agaccheyya, sotthi no bhaveyya"ti. Tato 2- bhagava avajjitva "vesaliyam
ratanasutte vutte sarakkha kotisatasahassacakkavalani pharissati, suttapariyosane
caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo bhavissati"ti adhivasesi. Atha raja
bimbisaro bhagavato adhivasanam sutva "bhagavata vesaligamanam adhivasitan"ti
nagare ghosanam karapetva bhagavantam upasankamitva aha "kim bhante sampaticchittha
vesaligamanan"ti ama maharajati. Tena hi bhante agametha, yava maggam
patiyademiti.
      Atha kho raja bimbisaro rajagahassa ca gangaya ca antara pancayojanam
bhumim samam katva yojane yojane viharam mapetva bhagavato gamanakalam pativedesi,
bhagava pancahi bhikkhusatehi parivuto payasi. Raja pancayojanamaggam pancavannehi
pupphehi janumattam okirapetva dhajapatakapunnaghatakadaliadini ussapetva bhagavato
dve setacchattani, ekamekassa ca bhikkhussa ekamekam ukkhipapetva saddhim
attano parivarena pupphagandhadihi pujam karonto ekekasmim vihare bhagavantam
vasapetva mahadanani datva pancahi divasehi gangatiram nesi. Tattha
@Footnote: 1 cha.Ma. anessamati  2 cha.Ma. tatoti na dissati
Sabbalankarena 1- navam alankaronto vesalikanam sasanam pesesi "agato
bhagava, maggam patiyadetva sabbe bhagavato paccuggamanam karotha"ti. Te "digunam
pujam karissama"ti vesaliya ca gangaya ca antara tiyojanam bhumim samam katva
bhagavato cattari, ekekassa ca bhikkhussa dve dve setacchattani sajjetva
pujam kurumana gangatire agantva atthamsu.
      Bimbisaro dve navayo sanghatetva mandapam katva pupphadamadihi
alankaritva tattha sabbaratanamayam buddhasanam pannapesi, bhagava tasmim nisidi.
Pancasata bhikkhupi navam abhiruhitva yathanurupam nisidimsu. Raja bhagavantam anugacchanto
galappamanam udakam orohitva "yava bhante bhagava agacchati, tavaham idheva
gangatire vasissami"ti vatva nivatto  upari devata yava akanitthabhavanam pujamakamsu,
hettha ganganivasino kambalassataradayo naga pujamakamsu. Evam mahatiya pujaya
bhagava yojanamattam addhanam gangayam gantva vesalikanam simantaram pavittho.
      Tato licchavirajano tena bimbisarena katapujaya digunam karonta
galappamane udake bhagavantam paccuggacchimsu. Teneva khanena tena muhuttena
vijjuppabhavinaddhandhakaravisatakuto galagalayanto catusu disasu mahamegho vutthasi.
Atha bhagavato 2- pathamapade gangatire nikkhittamatte pokkharavassam vassi. Ye
temitukama te eva tementi, atemitukama na tementi. Sabbattha janumattam
urumattam katimattam galappamanam udakam vahati, sabbakunapani udakena gangam
pavesitani, parisuddho bhumibhago ahosi.
     Licchavirajano bhagavantam antara yojane vasapetva mahadanani
datva tihi divasehi digunam pujam karonta vesalim nayimsu. Vesalim sampatte
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbalankarehi  2 cha.Ma. bhagavata
Bhagavati sakko devanamindo devasanghapurakkhato agacchi, mahesakkhanam devanam
sannipatena amanussa yebhuyyena palayimsu bhagava nagaradvare thatva
anandattheram amantesi "imam ananda ratanasuttam uggahetva balikammupakaranani
gahetva licchavikumarehi saddhim vesaliya tisu pakarantaresu vicaranto parittam
karohi"ti ratanasuttam abhasi. Evam "kena panetam suttam vuttam, 1- kada kattha
kasma ca vuttan"ti etesam panhanam vissajjana vittharena vesalivatthuto
pabhuti poranehi vanniyati.
      Evam bhagavato vesalim anuppattadivaseyeva vesalinagaradvare tesam
upaddavanam patighatatthaya vuttamidam ratanasuttam uggahetva ayasma anando
parittatthaya bhasamano bhagavato pattena udakam adaya sabbanagaram abbhukkiranto
anuvicari. "yam kinci"ti vuttamatteyeva ca therena ye pubbe apalata
sankarakutabhittippadesadinissita amanussa. Te catuhi dvarehi palayimsu, dvarani
anokasani ahesum. Tato ekacce dvaresu okasam alabhamana pakaram
bhinditva palata. Amanussesu gatesu 2- manussanam gattesu rogo vupasanto, te
nikkhamitva sabbagandhapupphadihi theram pujesum mahajano nagaramajjhe santhagaram
sabbagandhehi 3- vilimpitva ratanakhacitam vitanam 3- katva sabbalankarehi
alankaritva tattha buddhasanam pannapetva bhagavantam anesi.
      Bhagava santhagaram pavisitva pannatte asane nisidi. Bhikkhusamghopi kho
rajano manussa ca patirupe okase nisidimsu. Sakkopi devanamindo dvisu
devalokesu devaparisaya saddhim upanisidi anne ca deva, anandattheropi
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttanti natthi  2 cha.Ma. gatamattesu
@3-3 cha.Ma. limpitva vitanam
Sabbampi 1- vesalimanuvicaranto arakkham katva vesalinagaravasihi saddhim agantva
ekamantam nisidi. Tattha bhagava sabbesam tadeva ratanasuttam abhasi. 2-
      [224] Tattha yanidha bhutaniti pathamagathaya yaniti yadisani appesakkhani va
mahesakkhani va. Idhati imasmim padese, tasmim khane sannipatitatthanam sandhayaha.
Bhutaniti kincapi bhutasaddo "bhutasmim pacittiyan"tievamadisu  3- vijjamane,
"bhutamidanti bhikkhave samanupassatha"tievamadisu  5- khandhapancake, "cattaro kho
bhikkhu mahabhuta hetu"tievamadisu 5- catubbidhe pathavidhatvadirupe, "yo ca kalaghaso
bhuto"tievamadisu  6- khinasave, "sabbeva nikkhipissanti, bhuta loke samussayan"ti
evamadisu  7- sabbasatte, "bhutagamapatabyataya pacittiyan"tievamadisu  8-
rukkhadike, "bhute bhutato sanjanati"tievamadisu 9- catumaharajikanam hettha
sattanikayam upadaya vattati, idha pana avisesato amanussesu datthabbo.
      Samagataniti sannipatitani, bhummaniti bhumiyam nibbattani. Va iti vikappane.
Tena yanidha bhummani va bhutani samagataniti imam ekam vikappam katva puna
dutiyam vikappam katum "yani va antalikkhe"ti aha. Antalikkhe va yani bhutani
nibbattani, tani sabbani idha samagataniti attho. Ettha ca yamato yava
akanittham, tava nibbattani bhutani akase patubhutavimanesu nibbattatta
"antalikkhe bhutani"ti veditabbani. Tato hettha sineruto pabhuti yava bhumiyam
rukkhalatadisu adhivatthani pathaviyanca nibbattani bhutani, tani sabbani bhumiyam
bhumipatibaddhesu ca rukkhalatapabbatadisu nibbattatta "bhummani bhutani"ti
veditabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbam  2 cha.Ma. abhasiti  3 vi.mahavi. 2/69/143
@4 Ma.mu. 12/401/358  5 Ma.u. 14/86/68  6 khu.ja. 27/340/95 (sya)
@7 di.maha. 10/220/137  8 vi.mahavi. 2/90/160  9 Ma.mu. 12/3/2
      Evam bhagava sabbaneva amanussabhutani "bhummani va yani va antalikkhe"ti
dvihi padehi vikappetva puna ekena padena pariggahetva "sabbeva bhuta
sumana bhavantu"ti aha. Sabbeti anavasesa. Evati avadharane, ekampi
anapanetvati adhippayo. Bhutati amanussa. Sumana bhavantuti sukhitamana,
pitisomanassajata bhavantu. 1- Athopiti kiccantarasanniyojanattham vakyopadane
nipatadvayam. Sakkacca sunantu bhasitanti atthikatva  2- manasikatva sabbacetaso
samannaharitva dibbasampattilokuttarasukhavaham mama desanam sunantu.
      Evamettha bhagava "yanidha bhutani samagatani"ti aniyamitavacanena bhutani
pariggahetva puna "bhummani va yani va antalikkhe"ti dvidha vikappetva
tato "sabbeva bhuta"ti puna ekajjham katva "sumana bhavantu"ti imina vacanena
asayasampattiyam niyojento "sakkacca sunantu bhasitan"ti payogasampattiyam, tatha
yonisomanasikarasampattiyam parato ghosasampattiyanca, tatha attasammapanidhi-
sappurisupanissayasampattisu samadhipannahetusampattisu ca niyojento gatham samapesi,
      [225] Tasma hi bhutati dutiyagatha. Tattha tasmati karanavacanam.
Bhutati amantanavacanam. Nisamethati sunatha. Sabbeti anavasesa. Kim vuttam
hoti? yasma tumhe dibbatthanani tattha upabhogaparibhogasampadanca
pahaya dhammassavanattham idha samagata, na natanatakadidassanattham, 3- tasma hi
bhuta nisametha sabbeti. Atha va "sumana bhavantu sakkacca sunantu"ti vacanena
tesam sumanabhavam sakkaccam sotukamyatam ca disva aha:- yasma tumhe
sumanabhavena attasammapanidhiyonisomanasikarasayasuddhihi yutta 4- sakkaccam
sotukamyataya sappurisupanissayaparatoghosapadatthanato payogasuddhihi ca yutta,
@Footnote: 1 cha.Ma. bhavantuti attho  2 cha.Ma. atthim katva
@3 cha.Ma. natanaccanadidassanattham  4 cha.Ma. ayam patho na dissati
Tasma hi bhuta nisametha sabbeti. Atha va yam purimagathaya ante "bhasitan"ti
vuttam, tam karanabhavena apadisanto aha "yasma mama bhasitam nama atidullabham
sabbakkhanaparivajjitassa khanassa dullabhatta, anekanisamsanca pannakarunagunena
pavattatta, tam caham vattukamo `sunantu bhasitan'ti avocam, tasma hi bhuta
nisametha sabbe"ti idam imina gathapadena vuttam hoti.
      Evametam karanam niropento attano bhasitanisamane niyojetva
nisametabbam vattumaraddho "mettam karotha manusiya pajaya"ti. Tassattho:-
yayam tihi upaddavehi upadduta manusi paja, tassa manusiya pajaya
mettam 1- mittabhavam hitajjhasayatam paccupatthapethati. Keci pana "manusikam pajan"ti 2-
pathanti, tam bhummatthasambhava na yujjati. Yampi canne attham vannayanti, sopi
na yujjati. Adhippayo panettha:- naham buddhoti issariyabalena vadami, apica
pana yam 3- tumhakanca imissa ca manusiya pajaya 4- hitam tam 4- vadami "mettam
karotha manusiya pajaya"ti. Ettha ca
               ye sattasandam pathavim vijetva
               rajissayo yajamananupariyaga
               assamedham purisamedham
               sammapasam vajapeyyam niraggalam.
               Mettassa cittassa subhavitassa
               kalampi te nanubhavanti solasim
               ekampi ce panamadutthacitto
               mettayati kusali tena hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. mettanti na dissati  2 Si. manusiyanti, cha.Ma. manusiyam pajanti
@3 cha.Ma. yanti na dissati  4-4 cha.Ma. hitattham
              Sabbe ca pane manasanukampi
              pahutamariyo pakaroti punnanti 1-
evamadinam suttanam ekadasanisamsananca vasena ye mettam karonti, tesam
metta hitati veditabba.
             "devatanukampito poso sada bhadrani passati"ti- 2-
          evamadinam vasena yesu kayirati, tesampi hitati veditabba.
          Evam ubhayesam 3- hitabhavam dassento "mettam karotha manusiya pajaya"ti
vatva idani upakaram 4- dassento aha:-
                  "diva ca ratto ca haranti ye balim
                   tasma hi ne rakkhatha appamatta"ti.
      Tassattho:- ye manussa cittakammarupakammadihipi 5- devata katva
cetiyarukkhadini ca upasankamitva devata uddissa diva balim karonti,
kalapakkhadisu ca 6- rattim balim karonti. Salakabhattadini va datva arakkhadevata
upadaya yava brahmadevatanam pattidananiyyatanena diva balim karonti,
chattaropanadipamalaya 7- sabbarattim  dhammassavanadini karapetva
pattidananiyyatanena ca rattim balim karonti, te katham na rakkhitabba, yato evam diva ca
ratto ca tumhe uddissa karontiyeva balim, tasma hi ne rakkhathati 8- tasma
balikammakaranapi ne manusse rakkhatha gopetha, 9- ahitanca 10- tesam apanetha, hitam
upanetha appamatta hutva tam katannubhavam hadaye katva niccamanussarantati.
@Footnote: 1 an.atthaka. 23/91/152 (sya)  2 vi.maha. 5/276/64, di.maha. 10/153/81,
@3 cha.Ma. ubhayesampi  khu.u. 25/76/224
@4 cha.Ma. upakarampi  5 cha.Ma. cittakammakatthakammadihipi
@6 Si.,Ma. dipapujanca kalapakkhadisu  7 cha.Ma..... dipamala
@8 cha.Ma. tasma hi ne rakkhatha  9 cha.Ma. gopayatha  10 cha.Ma. ahitam
      [226] Evam devatasu manussanam upakarabhavam dassetva tesam
upaddavavupasamanattham buddhadigunappakasanena ca devamanussanam dhammassavanattham
"yam kinci vittan"tiadina nayena saccavacanam upayunjitumaraddho. 1- Tattha yam
kinciti aniyamitavasena anavasesam pariyadiyati yam kinci tattha tattha voharupagam.
Vittanti dhanam. Tam hi vittim janetiti vittam. Idha vati manussalokam niddisati,
huram vati tato param avasesalokam. Tena ca thapetva manusse sabbalokaggahane sampatte 2-
"saggesu va"ti parato vuttattava 3- thapetva manusse ca sagge ca avasesanam
nagasupannadinam gahanam veditabbam. Evamimehi dvihi padehi yam manussanam
voharupatam alankaraparibhogupatanca jataruparajatamuttamaniveluriyapavala-
lohitankamasaragalladikam, yam ca muttamanivalukatthataya bhumiya ratanamayavimanesu
anekayojanasatavitthatesu bhavanesu uppannanam nagasupannadinam vittam, tam niddittham
hoti.
      Saggesu vati kamavacararupavacaradevalokesu. Te hi sobhanena kammena
iriyanti 4- gammantiti sagga, sutthu va aggatipi sagga. Yanti yam sassamikam
va assamikam va. Ratananti ratim nayati vahati janayati vaddhetiti ratanam, yam kinci
cittikatam mahaggham atulam dullabhadassanam anomasattaparibhoganca, tassetam adhivacanam.
Yathaha:-
            "cittikatam mahagghanca      atulam dullabhadassanam
            anomasattaparibhogam       ratanam tena vuccati"ti.
      Panitanti 5- settham uttamam anappakam manapam. 5- Evam imina gathapadena
yam saggesu  anekayojanasatappamanasabbaratanamayavimanasudhammavejayantappabhutisu
@Footnote: 1 cha.Ma. payujjitumaraddho  2 cha.Ma. patte  3 cha.Ma. vuttatta  4 cha.Ma. ajiyanti
@5-5 cha. panitanti uttamam settham atappakam, Ma. uttamam settham anagghakam,
@Si. uttamam settham anappakam
Sassamikam, yam ca buddhuppadavirahena apayameva paripurentesu sattesu sunnavimana-
patibaddham assamikam, yam va pana annampi pathavimahasamuddahimavantadinissitam
assamikam ratanam, tam niddittham hoti.
     Na no samam atthi tathagatenati nati patisedhe, noti avadharane.
Samanti tulyam. Atthiti vijjati. Tathagatenati buddhena. Kim vuttam hoti? yam etam
Vittanca ratananaca pakasitam, ettha ekampi buddharatanena sadisam ratanam nevatthi.
Yampi hi tam cittikatatthena ratanam seyyathidam? ranno cakkavattissa cakkaratanam
Maniratananca, yamhi uppanne mahajano na annattha cittikaram karoti. Na koci
pupphagandhadini gahetva yakkhatthanam va bhutatthanam va gacchati, sabbopi jano
cakkaratanam maniratanameva cittim karoti pujeti tam tam varam pattheti, patthitapatthitancassa
ekaccam samijjhati, tampi ratanam buddharatanena samam natthi. Yadi hi
cittikatatthena ratanam, tathagatova ratanam.  tathagate hi uppanne ye keci
mahesakkha devamanussa, na te annatra cittikaram karonti, na kanci annam
pujenti. Tatha hi brahma sahampati sinerumattena ratanadamena tathagatam pujesi,
yathabalanca anne deva manussa ca bimbisarakosalarajaanathapindikadayo.
Parinibbutampi ca 1- bhagavantam uddissa channavutikotidhanam vissajjetva
asokamaharaja sakalajambudipe caturasiti viharasahassani patitthapesi, ko pana vado
annesam cittikaranam. Apica kassapassa 2- parinibbutassapi jatibodhidhamma-
cakkappavattanaparinibbanatthanani patimacetiyadini va uddissa evam
cittikaragarukaro vattati yatha bhagavato. Evam cittikatatthenapi tathagatasamam ratanam natthi.
     Tatha yampi tam mahagghatthena ratanam seyyathidam? kasikam vattham. Yathaha
"jinnampi bhikkhave kasikam vattham vannavantanceva hoti sukhasamphassanca
@Footnote: 1 ka. casaddo na dissati  2 cha.Ma. kassannassa
Mahagghanca"ti, 1- tampi buddharatanena samam natthi. Yadi hi mahagghatthena ratanam,
tathagatova ratanam. Tathagato hi yesam pamsukampi 2- patigganhati, tesam tam mahapphalam
hoti mahanisamsam seyyathapi asokassa ranno. Idamassa mahagghataya. 3- Evam
mahagghatthenapi tathagatasamam ratanam natthi. 3- Evam mahagghatavacanena 4- cettha
dosabhavasadhakam idam tava 5- suttapadam veditabbam:-
        "yesam kho pana patigganhati civarapindapatasenasanagilanapaccaya-
     bhesajjaparikkharam tesam tam mahapphalam hoti mahanisamsam. Idamassa mahagghataya
     vadami. Seyyathapi tam bhikkhave kasikavattham mahaggham, tathupamaham
     bhikkhave imam puggalam vadami"ti. 6-
Evam mahagghatthenapi tathagatasamam ratanam natthi.
     Taya yampi tam atulatthena ratanam. Seyyathidam? ranno cakkavattissa
Cakkaratanam uppajjati indanilamanimayanabhi sattaratanamayasahassaram pavalamayanemi
rattasuvannamayasandhi, yassa dasannam dasannam aranam upari ekam mundaram 7-
hoti vatam gahetva saddakaranattham, yena kato saddo sukusalappatalitapancangika-
turiyasaddo viya hoti,  yassa nabhiya ubhosu passesu dve sihamukhani
honti, abbhantaram sakatacakkasseva susiram, tassa katta va kareta
va natthi. Kammapaccayena ututo samutthati. Yam raja dasavidham cakkavattivattam
puretva tadahuposathe pannarase punnamidivase sisamnhato uposathiko
uparipasadavaragato silani avajjento 8- nisinno punnacandam viya suriyam viya
ca utthentam passati, yassa dvadasayojanato pabhuti 9- saddo suyyati,
@Footnote: 1 an.tika. 20/100/241  2 Si. pamsukulampi  3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti
@4 cha.Ma. mahagghatavacane  5 ka. tavasaddo na dissati  6 an.tika. 20/100/242
@7 Si. muddharam, Ma. pavaladandam  8 cha.Ma. sodhento  9 cha.Ma. pabhutiti na dissati
Tiyojanato 1- vanno dissati, yam mahajanena "dutiyo manne cando va
suriyo va utthito"ti ativiya kotuhalajatena dissamanam nagarassa upari
agantva ranno antepurassa pacinassa passena 2- natiuccam natinicam hutva
mahajanassa gandhapupphadihi pujetum yuttatthane akkhahatam viya titthati.
     Tadeva anubandhamanam hatthiratanam uppajjati, sabbaseto rattapado
sattappatittho iddhima vehasangamo uposathakula va chaddantakula va
agacchati. 3- Uposathakula ce agacchanto sabbajettho 3- agacchati, chaddantakula
ce 4- sabbakanittho sikkhitasikkho damathupeto, so dvadasayojanam parisam gahetva
sakalajambudipam anupariyayitva 5- purepatarasameva sakarajadhanim agacchati.
     Tampi anubandhamanam assaratanam uppajjati, sabbaseto rattapado kakasiso
munjakeso valahakassa rajakula agacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva.
     Tampi anubandhamanam maniratanam uppajjati, so hoti mani veluriyo
subho jotima 6- atthamso suparikammakato ayamato cakkanabhisadiso, vepullapabbata
agacchati, so caturangasamannagatepi andhakare ranno dhajaggam gato yojanam
obhaseti, yassobhasena manussa "diva"ti mannamana kammante payojenti,
antamaso kunthakipillikam upadaya passanti.
     Tampi anubandhamanam itthiratanam uppajjati, pakatiaggamahesi va hoti,
uttarakuruto va agacchati maddarajakulato va, atidighadichadosavivajjita
atikkanta manusikavannam  7- appatta dibbavannam, yassa ranno sitakale
unhani gattani honti, unhakale sitani, satadha pothitatulapicuno 8- viya
@Footnote: 1 cha.Ma. yojanato  2 cha.Ma. pacinapasse  3-3 cha.Ma. uposathakula agacchato hi sabbajettho
@4 ka. ce chaddantakula  5 cha.Ma. anusamyayitva
@6 cha.Ma. jatima  7 cha.Ma. manusam vannam  8 cha.Ma. photitatulapicuno
Samphassova 1- hoti, kayato candanagandho vayati, mukhato uppalagandho,
pubbutthayikadianekagunasamannagatava 2- hoti.
     Tampi anubandhamanam gahapatiratanam uppajjati ranno pakatikammakaro setthi,
yassa cakkaratane uppannamatte dibbacakkhum patubhavati, yena samannagato 3-
samantato yojanamatte nidhim passati sassamikampi assamikampi, so rajanam
upasankamitva pavareti "appossukko tvam deva hohi, ahante dhanena
dhanakaraniyam karissami"ti.
     Tampi anubandhamanam parinayakaratanam uppajjati ranno pakatijetthaputto,
cakkaratane uppannamatte atirekapannaveyyattiyena samannagato hoti, so 4-
dvadasayojanaya parisaya cetasa cittam parijanitva niggahapaggahakaranasamattho 5-
hoti, so rajanam upasankamitva pavareti "appossukko tvam deva hohi,
ahante rajjam anusasissami"ti. Yam va panannampi evarupam atulatthena ratanam,
yassa na sakka tulayitva tirayitva aggho katum "satam va sahassam va agghati
kotim va"ti. Tattha ekaratanampi buddharatanena samam natthi. Yadi hi atulatthena
ratanam, tathagatova ratanam. Tathagato hi na sakka silato va samadhito va
pannadinam va annatarato kenaci tulayitva tirayitva "ettako guno 6- imina
samo va 7- sappatibhago va"ti paricchinditum. Evam atulatthenapi tathagatasamam
ratanam natthi.
     Tatha yampi tam dullabhadassanatthena ratanam seyyathidam? dullabhapatubhavo 8-
Raja cakkavatti cakkadini ca tassa ratanani, tam buddharatanena samam natthi.
@Footnote: 1 cha.Ma. samphasso  2 cha.Ma. ca  3 cha.Ma. samannagatoti na dissati
@4 cha.Ma. ayam patho na dissati  5 cha.Ma. niggahapaggahasamattho  6 cha.Ma. ettakaguno va
@7 Si. samodhanetva  8 Si. dullabhapatubhavato
Yadi hi dullabhadassanatthena ratanam, tathagatova ratanam, kuto cakkavattiadinam
ratanam, 1- yani ekasmimyeva kappe anekani uppajjanti. Yasma pana asankhyeyyepi
kappe tathagatasunno loko hoti, tasma tathagato eva kadaci karahaci uppajjanato
dullabhadassano. Vuttampi 2- cetam bhagavata parinibbanasamaye:-
           "devata ananda ujjhayanti `dura ca vatamha 3- agata
       tathagatassa dassanaya, kadaci karahaci tathagata loke
       uppajjanti arahanto sammasambuddha, ajjeva rattiya pacchimayame
       tathagatassa parinibbanam bhavissati, ayanca mahesakkho bhikkhu bhagavato
       purato thito ovarento, na mayam labhama pacchime kale tathagatam
       dassanaya'ti". 4-
Evam dullabhadassanatthenapi tathagatasamam ratanam natthi.
     Tatha yampi tam anomasattaparibhogatthena ratanam. Seyyathidam? ranno
Cakkavattissa cakkaratanadi. Tanhi kotisatasahassadhananampi sattabhumikapasadavaratale
nivasantanampi candalavenanesadarathakarapukkusadinam nicakulikanam omakapurisanam
supinantepi paribhogatthaya na nibbattati. Ubhato sujatassa pana ranno
khattiyasseva paripuritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthaya nibbattanato
anomasattaparibhogamyeva hoti, tampi buddharatanena samam natthi. Yadi hi anomasatta-
paribhogatthena ratanam, tathagatova ratanam. Tathagato hi loke anomakasattasammatanampi 5-
anupanissayasampannanam viparitadassananam puranakassapadinam channam sattharanam
annesanca evarupanam supinantepi aparibhogo, upanissayasampannananca pana
@Footnote: 1 cha.Ma. ratanattam  2 cha.Ma. vuttam  3 cha.Ma. vatamha
@4 di.maha. 10/200/122  5 Ma.,ka. omaka.....
Catuppadayapi gathaya pariyosane arahattamadhigantum samatthanam nibbedhikanana-
dassananam bahiyadaruciriyappabhutinam 1- annesanca mahakulappasutanam mahasavakanam
paribhogo. Te hi tam dassananuttariyasavananuttariyaparicariyanuttariyadini sadhenta
tatha tatha paribhunjanti. Evam anomasattaparibhogatthenapi tathagatasamam ratanam natthi.
     Yampi tam avisesato ratijananatthena ratanam. Seyyathapi? ranno cakkavattissa
Cakkaratanam. Tanhi disvava 2- raja cakkavatti attamano hoti, evampi tam
ranno ratim janeti. Puna ca param raja cakkavatti vamena hatthena suvannabhingaram 3-
gahetva dakkhinena hatthena cakkaratanam abbhukkirati "pavattatu bhavam cakkaratanam,
abhivijinatu bhavam cakkaratanan"ti. Tato cakkaratanam pancangikaturiyam viya 4- madhurassaram
niccharantam akasena puratthimadisam gacchati, anvadeva raja cakkavatti cakkanubhavena
dvadasayojanavitthinnaya caturanginiya senaya natiuccam natinicam uccarukkhanam
hetthabhagena, nicarukkhanam uparibhagena, rukkhesu pupphaphalapallavadipannakaram
gahetva  agatanam hatthato pannakaranca ganhanto "ehi kho maharaja"ti
evamadina paramanipaccakarena agate patirajano "pano na hantabbo"ti-
adina nayena anusasanto gacchati. Yattha pana raja bhunjitukamo va
divaseyyam va kappetukamo hoti, tattha cakkaratanam akasa otaritva
udakadisabbakiccakkhame same bhumibhage akkhahatam viya titthati. Puna ranno
gamanacitte uppanne purimanayeneva saddam karontam gacchati, yam sutva
dvadasayojanikapi parisa akasena gacchati.  cakkaratanam anupubbena puratthimasamuddam
ajjhogahati, tasmim ajjhogahante udakam yojanappamanam apagantva bhittikatam
@Footnote: 1 ka. bahiyadarucirikappabhutinam  2 cha.Ma. disva
@3 cha.Ma......bhinkaram, evamuparipi  4 cha.Ma. pancangikam viya turiyam
Viya titthati. Mahajano yathakamam satta ratanani ganhati. Puna raja suvannabhingaram
gahetva "ito patthaya mama rajjan"ti udakena abbhukkiritva nivattati.
Sena purato hoti, cakkaratanam pacchato, raja majjhe. Cakkaratanassa 1-
osakkitosakkitatthanam udakam paripureti. 2- Eteneva upayena
dakkhinapacchimauttarepi samudde gacchati.
     Evam catuddisam anupariyayitva 3- cakkaratanam tiyojanasatappamanam 4- akasam
arohati. Tattha thito raja cakkaratananubhavena  5- attana vijitavijayo 5-
pancasataparittadipapatimanditam sattayojanasahassaparimandalam pubbavideham, tatha
atthayojanasahassaparimandalam uttarakurum sattayojanasahassaparimandalamyeva amaragoyanam,
dasayojanasahassaparimandalam jambudipancati evam catumahadipadvisahassaparittadipa-
patimanditam ekam cakkavalam suphullapundarikavanam viya oloketi. Evam olokayato
cassa anappaka rati uppajjati. Evampi tam cakkaratanam ranno ratim janeti,
tampi buddharatanasamam natthi. Yadi hi ratijananatthena ratanam, tathagatova ratanam, kim
karissati etam cakkaratanam. Tathagato hi yassa dibbaya ratiya cakkaratanadihi
sabbehipi janita cakkavattirati sankhampi kalampi kalabhagampi na upeti, tatopi
ratito uttaritaranca panitataranca attano ovadappatikaranam asankhyeyyanampi
devamanussanam pathamajjhanaratim, dutiyatatiyacatutthapancamajjhanaratim, akasanancayatanaratim
vinnanancayatanaratim, akincannayatanaratim, nevasannanasannayatanaratim,
sotapattimaggaratim, sotapattiphalaratim, sakadagamianagamiarahattamaggaphalaratinca
janeti. Evam ratijananatthenapi tathagatasamam ratanam natthi. 6-
@Footnote: 1 ka. cakkaratanena  2 cha.Ma. paripurati  3 cha.Ma. anusamyayitva
@4 cha.Ma. tiyojanappamanam  5-5 cha.Ma. vijitam  6 cha.Ma. natthiti
     Apica ratanam nametam duvidham hoti savinnanakam avinnanakanca. Tattha
avinnanakam cakkaratanam maniratananca, 1- yam va panannampi anindriyabaddham
suvannarajatadi, savinnanakam hatthiratanadi parinayakaratanapariyosanam, yam va
panannampi evarupam indriyabaddham. Evam duvidhe cettha savinnanakaratanam
aggamakkhayati. Kasma? yasma avinnanakam suvannarajatamanimuttadiratanam
savinnanakanam hatthiratanadinam alankaratthaya upaniyati.
     Savinnanakaratanampi duvidham tiracchanagataratananca manussaratananca. Tattha
manussaratanam aggamakkhayati. Kasma? yasma tiracchanagataratanam manussaratanassa
upaguyham 2- hoti. Manussaratanampi duvidham itthiratanam purisaratananca. Tattha purisaratanam
aggamakkhayati. Kasma? yasma itthiratanam purisaratanassa paricarikattam apajjati.
Purisaratanampi duvidham agarikaratanam anagarikaratananca. Tattha anagarikaratanam
aggamakkhayati. Kasma? yasma agarikaratanesu aggo cakkavattipi siladigunayuttam
anagarikaratanam 3- pancapatitthitena vanditva upatthahitva payirupasitva ca
dibbamanasika sampattiyo papunitva ante nibbanasampattim papunati.
     Evam anagarikaratanampi duvidham ariyaputhujjanavasena, ariyaratanampi
duvidham sekkhasekkhavasena, asekkharatanampi duvidham sukkhavipassakasamathayanikavasena,
samathayanikaratanampi duvidham savakaparamippattamappattanca. Tattha
savakaparamippattam aggamakkhayati. Kasma? gunamahantataya. Savakaparamippattaratanatopi
paccekabuddharatanam aggamakkhayati. Kasma? gunamahantataya. Sariputtamoggallanasadisapi
hi anekasata savaka ekassa paccekabuddhassa gunanam satabhagampi
@Footnote: 1 cha.Ma. casaddo na dissati  2 cha.Ma. opavayham
@3 ka. anagariyaratanam
Sahassabhagampi 1- na upenti. Paccekabuddharatanatopi sammasambuddharatanam
aggamakkhayati. Kasma? gunamahantataya. Yadi hi sakalampi 2- jambudipam puretva
pallankena pallankam ghatenta nisinna paccekabuddha ekassa sammasambuddhassa
gunanam neva sankham na kalam na kalabhagam upenti. Vuttampi cetam bhagavata
"yavata bhikkhave satta apada va dvipada va .pe. Tathagato tesam
aggamakkhayati"ti 3- adi. Evam kenaci pariyayena tathagataratanasamam ratanam natthi.
Tenaha bhagava "na no samam atthi tathagatena"ti.
     Evam bhagava buddharatanassa annehi ratanehi asamatam vatva idani tesam
sattanam uppannupaddavavupasamanattham neva jatim na gottam na kolaputtiyam na
vannapokkharatadim nissaya, apica kho avicimupadaya bhavaggapariyante loke
silasamadhikkhandhadihi gunehi buddharatanassa asadisabhavam nissaya saccavacanam
payunjati:-
          "idampi buddhe ratanam panitam
          etena saccena suvatthi hotu"ti.
     Tassattho:- idampi idha va huram va saggesu va yam kinci atthi
vittam va ratanam va, tena saddhim tehi tehi gunehi asamatta buddharatanam panitam.
Yadi etam saccam, etena saccena imesam paninam sotthi hotu, sobhananam
atthita hotu arogata nirupaddavatati. Ettha ca yatha "cakkhum kho ananda
sunnam attena va attaniyena va"tievamadisu 4- attabhavena va attaniyabhavena
vati attho. Itaratha hi cakkhu atta va attaniyam vati appatisiddhameva
@Footnote: 6 cha.Ma. ayam patho na dissati  2 cha.Ma. sakalampi hi
@3 sam.maha. 19/139/39, an.catukka. 21/34/39, an.pancaka. 23/32/38 (sya),
@khu.iti. 25/90/308  4 sam.sala. 18/102/68
Siya. Evam ratanam panitanti ratanattam panitam, ratanabhavo panitoti ayamattho
veditabbo. Itaratha hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha ratanam atthi, tam
ratananti sijjhati. Yattha pana cittikatadiatthasankhatam yena va tena va vidhina
sambandhagatam 1- ratanattam atthi, yasma tam ratanattamupadaya ratananti pannayissati. 2-
Tasma tassa ratanattassa atthitaya ratananti sijjhati. Atha va idampi buddhe
ratananti iminapi karanena buddhova ratananti evamettha attho veditabbo.
Vuttamattaya ca bhagavata imaya gathaya rajakulassa sotthi jata, bhayam vupasantam.
Imissapi 3- gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu  amanussehi patiggahitati.
      [227] Evam buddhagunena saccam vatva idani nibbanadhammagunena
vattumaraddho "khayam viragan"ti. Tattha yasma nibbanasacchikiriyaya ragadayo
khina honti parikkhina, yasma va tam tesam anuppadanirodhakkhayamattam, yasma ca
tam ragadiviyuttam sampayogato ca arammanato ca, yasma va tampi sacchikate
ragadayo accantam virata 4- honti vigata viddhamsita, 5- tasma "khayan"ti ca
"viragan"ti ca vuccati. Yasma panassa na uppado pannayati, na vayo na
thitassa annathattam, tasma tam na jayati na jiyati na miyati katva
"amatan"ti vuccati, uttamatthena pana atappakatthena 6- ca panitanti. Yadajjhagati
yam ajjhaga vindi patilabhi, attano nanabalena sacchakasi. Sakyamuniti
sakyakulappasutatta sakyo, moneyyadhammasamannagatatta muni, sakyo eva muni
sakyamuni. Samahitoti ariyamaggasamadhina samahitacitto. Na tena dhammena samatthi
kinciti tena khayadinamakena sakyamunina adhigatena dhammena samam kinci dhammajatam
@Footnote: 1 ka. sambuddhagatam  2 cha.Ma. pannapiyati  3 cha.Ma. imissa
@4 cha.Ma. accantam viratta  5 cha.Ma. viddhasta  6 Si. anappakatthena
Natthi. Tasma suttantarepi vuttam "yavata bhikkhave dhamma sankhata va asankhata
va, virago tesam dhammanam aggamakkhayati"tiadi. 1-
      Evam bhagava nibbanadhammassa annehi dhammehi asamatam vatva idani
tesam sattanam uppannupaddavavupasamanattham khayaviragamatapanitatagunehi
nibbanadhammaratanassa asadisabhavam nissaya saccavacanam payunjati:-
                "idampi dhamme ratanam panitam
                etena saccena suvatthi hotu"ti.
      Tassattho purimagathaya vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana
kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
      [228] Evam nibbanadhammagunena saccam vatva idanipi 2- maggadhammagunena
vattumaraddho "yambuddhasettho"ti. Tattha "bujjhita saccani"tiadina 3- nayena
buddho, uttamo pasamsaniyo vati settho, buddho ca so settho cati
buddhasettho. Anubuddhapaccekabuddhasankhatesu va buddhesu setthoti buddhasettho.
So buddhasettho yam parivannayi, "atthangiko ca magganam, khemam
nibbanapattiya"ti 4- ca "ariyam vo bhikkhave sammasamadhim desessami saupanisam
saparikkharanti 5- ca evamadina nayena tattha tattha pasamsi pakasayi. Sucinti kilesamala
samucchedakaranato accantavodanam. Samadhimanantarikannamahuti yanca attano
pavattisamanantaram niyameneva phaladanato "anantarikasamadhi"ti ahu. Na hi
maggasamadhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako koci antarayo atthi.
Yathaha:-
@Footnote: 1 an.catukka. 21/34/39, khu.iti. 25/90/308  2 cha.Ma. idani
@3 khu.cula. 30/546/271 (sya), khu.pati. 31/162/185  4 Ma.Ma. 13/215/191
@ 5 Ma.u. 14/136/121
            "ayanca puggalo sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno assa,
        kappassa ca uddayhanavela 1- assa, neva tava kappo uddayheyya, 2-
        yavayam puggalo na sotapattiphalam  sacchikaroti, ayam  vuccati puggalo
        thitakampi. Sabbepi maggasamangino puggala thitakappino"ti. 3-
      Samadhina tena samo na vijjatiti tena buddhasetthaparivannitena sucina
anantarikasamadhina samo rupavacarasamadhi va arupavacarasamadhi va koci na
vijjati. Kasma? tesam bhavitatta tattha tattha brahmaloke uppannassapi puna
nirayadisu uppatisambhavato, imassa ca arahattasamadhissa bhavitatta ariyapuggalassa
sabbuppattisamugghatasambhavato. Tasma suttantarepi vuttam  "yavata bhikkhave dhamma
sankhata, ariyo atthangiko maggo tesam aggamakkhayati"tiadi. 4-
      Evam bhagava anantarikasamadhissa annehi samadhihi asamatam vatva idani
purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhavam nissaya saccavacanam payunjati "idampi
dhamme .pe. Hotu"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi
gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
     [229] Evam maggadhammagunenapi saccam vatva idani samghagunenapi
vattumaraddho "ye puggala"ti. Tattha yeti aniyametva uddeso. Puggalati
satta. Atthati tesam gananaparicchedo. Te hi cattaro ca patipanna cattaro
ca  phale thitati attha honti. Satam pasatthati sappurisehi buddhapaccekabuddhasavakehi
annehi ca devamanussehi pasattha. Kasma? sahajatasiladigunayoga.
Tesam hi campakavakulakusumadinam sahajatavannagandhadayo viya
@Footnote: 1 ka.hayhanavela  2 ka. udaheyya  3 abhi.pu. 36/17/120
@ 4 an.catukka. 21/34/39, khu.iti. 25/90/308
Sahajatasilasamadhiadayo guna, tena te vannagandhadisampannani viya pupphani
devamanussanam satam piya manapa pasamsaniya ca honti. Tena vuttam "ye puggala attha satam
pasattha"ti.
      Atha va yeti aniyametva uddeso. Puggalati satta. Atthasatanti tesam
gunaparicchedo. 1- Te hi ekabiji kolamkolo sattakkhattuparamoti tayo sotapanna,
kamaruparupabhavesu adhigataphala tayo sakadagamino, te sabbepi catunnam patipadanam
vasena catuvisati, antaraparinibbayi upahaccaparinibbayi sasankharaparinibbayi
asankharaparinibbayi uddhamsoto akanitthagamiti avihesu panceva, 2- tatha
atappasudassasudassisu. Akanitthesu pana uddhamsotavajja cattaroti catuvisati
anagamino, sukkhavipassako samathayanikoti dve arahanto, cattaro maggatthati
catupannasa. Te sabbepi saddhadhurapannadhuranam vasena dviguna 3- hutva atthasatam
honti. Sesam vuttanayameva.
      Cattari etani yugani hontiti te sabbepi attha va atthasatam vati
vittharavasena uddittha puggala, sankhepavasena sotapattimaggattho phalatthoti
ekam yuganti, 4- evam yava arahattamaggattho phalatthoti ekam yuganti cattari
yugani honti. Te dakkhineyyati ettha teti pubbe aniyametva udditthanam
niyametva niddeso. Ye puggala vittharavasena attha va atthasatam va,
sankhepavasena pana 5- cattari yugani hontiti vutta, sabbepi te dakkhinam
arahantiti  dakkhineyya.  dakkhina nama kammanca kammavipakanca saddahitva
"esa me imam vejjakammam va janghapesanikam va karissati"ti evamadini
@Footnote: 1 cha.Ma. gananaparicchedo  2 cha.Ma. panca  3 cha.Ma. diguna
@4 cha.Ma. itisaddo na dissati  5 cha.Ma. panasaddo na dissati
Anapekkhitva diyamano deyyadhammo, tam arahanti nama siladigunayutta
puggala. Ime ca tadisa, tena vuccanti te "dakkhineyya"ti.
      Sugatassa savakati bhagava sobhanena gamanena yuttatta, sobhananca thanam
gatatta, sutthu ca gatatta sutthu eva ca gadatta sugato, tassa  sugatassa.
Sabbepi te vacanam sunantiti savaka. Kamanca annepi sunanti, na pana
sutva kattabbakiccam karonti. Ime pana sutva kattabbam dhammanudhampatipattim
katva maggaphalani patta, tasma "savaka"ti vuccanti. Etesu dinnani
mahapphalaniti etesu sugatasavakesu appakanipi danani dinnani patiggahakato
dakkhinanam visuddhibhavam 1- upagatatta mahapphalani honti. Tasma suttantarepi
vuttam:-
                "yavata bhikkhave samgha va gana va, tathagatasavakasamgho
           tesam aggamakkhayati, yadidam cattari purisayugani attha purisapuggala,
           esa bhagavato savakasamgho  .pe. Aggo vipako hoti"ti. 2-
      Evam bhagava sabbesampi maggatthaphalatthanam vasena samgharatanassa gunam
vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana
kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
      [230] Evam maggatthaphalatthanam vasena samgharatanassa gunena 3- saccam vatva
idani tato ekaccanam 4- phalasamapattisukhamanubhavantanam khinasavapuggalanamyeva gunena
@Footnote: 1 cha. dakkhinavisuddhibhavam
@ 2 an.catukka. 21/34/40, an.pancaka. 22/32/18, khu.iti. 25/90/308
@ 3 cha.Ma. samghagunena  4 cha.Ma. ekacciyanam
Vattumaraddho "ye suppayutta"ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanam. Suppayuttati
sutthu payutta, anekavihitam anesanam pahaya suddhajivitam nissaya vipassanaya
attanam payunjitumaraddhati attho. Atha va suppayuttati suvisuddhakayavacipayoga-
samannagata. 1- Tena tesam silakkhandham dasseti. Manasa dalhenati dalhena
manasa, thirasamadhiyuttena cetasati attho. Tena tesam samadhikkhandham dasseti.
Nikkaminoti kaye ca jivite ca anapekkha hutva pannadhurena viriyena
sabbakilesehi katanikkamana. Tena tesam viriyasampannam pannakkhandham dasseti.
      Gotamasasanamhiti gottato gotamassa tathagatasseva sasanamhi. Tena ito
bahiddha nanappakarampi amaratapam karontanam suppayogadigunabhavato kilesehi
katanikkamanabhavam 2- dipeti. Teti pubbe udditthanam niddesavacanam. Pattipattati
ettha pattabbati patti, pattabba nama pattum araha, yam patva accantayogakkhemino
honti arahattaphalassetam adhivacanam, tam pattim pattati pattipatta,
amatanti nibbanam. Vigayhati arammanavasena vigahetva. Laddhati labhitva.
Mudhati abyayena kakanikamattampi byayam akatva. Nibbutinti patippassaddhakilesadaratham
phalasamapattim. Bhunjamanati anubhavamana. Kim vuttam hoti? ye imamhi
gotamasasanampi silasampannatta suppayutta, samadhisampannatta manasa dalhena
pannasampannatta nikkamino, te imaya sammapatipadaya amatam vigayha mudha
laddha phalasamapattisannitam nibbutim bhunjamana pattipatta nama hontiti.
      Evam bhagava phalasamapattisukhamanubhavantanam khinasavapuggalanameva vasena
samgharatanassa gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati
"idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya
ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
@Footnote: 1 cha.Ma. parisuddha.....  2 cha.Ma. nikkamanabhavam
      [231] Evam khinasavapuggalanam gunena samghadhitthanam saccam vatva idani
bahujanapaccakkhassa 1- sotapannasseva gunena vattumaraddho "yathindakhilo"ti.
Tattha yathati upamavacanam. Indakhiloti nagaradvarasamvaranavivaranattham 2-  ummarabbhantare
attha va dasa va hatthe pathavim khanitva akotitassa saradarumayathambhassetam
adhivacanam. Pathavinti bhumim. Sitoti anto pavisitva nissito. Siyati
bhaveyya. Catubbhi vatebhiti catuhi disahi agatehi vatehi. 3- Asampakampiyoti
kampetum va caletum va asakkuneyyo. Tathupamanti tathavidham. Sappurisanti
uttamapurisam. Vadamiti bhanami. Yo ariyasaccani avecca passatiti yo cattari
ariyasaccani pannaya ajjhogahetva passati. Tattha ariyasaccani visuddhimagge
vuttanayeneva veditabbani.
      Ayam panettha sankhepo:- yathi hi indakhilo gambhiranemataya pathavissito 4-
catubbhi vatebhi asampakampiyo siya, imam 5- sappurisam tathupamameva vadami, yo
ariyasaccani avecca passati. Kasma? yasma sopi indakhilo viya catuhi
vatehi sabbatitthiyavadavatehi asampakampiyo hoti, tamha dassana kenaci
kampetum va caletum va asakkuneyyo. Tasma suttantarepi vuttam:-
          "seyyathapi bhikkhave ayokhilo va indakhilo va gambhiranemo
     sunikhato acalo asampakampi, puratthimaya cepi disaya agaccheyya
     bhusa vatavutthi, neva nam sankampeyya na sampakampeyya na sampacaleyya.
     Pacchimaya cepi disaya .pe. Uttaraya cepi disaya .pe.
     Na sampakampeyya na sampacaleyya. Tam kissa hetu, gambhiratta
@Footnote: 1 cha.Ma. bahujanapaccakkhena  2 cha. nagaradvaranivaranattham, Ma. nagaradvarathirakaranattham
@3 cha.Ma. agatavatehi  4 ka. pathavim nissito
@ 5 cha.Ma. imampi
           Bhikkhave nemassa, sunikhatatta indakhilassa. Evameva kho bhikkhave ye
           keci 1- samana va brahmana va `idam dukkhan'ti .pe. Patipada'ti
           yathabhutam pajananti, te na annassa samanassa va brahmanassa
           va mukham olokenti 2- `ayam nuna bhavam janam janati, passam passati'ti
           tam kissa hetu? suditthatta bhikkhave catunnam ariyasaccananti. 3-
      Evam bhagava bahujanapaccakkhassa sotapannasseva vasena samgharatanassa
gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana
kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
      [232] Evam avisesato sotapannassa gunena samghadhitthanam saccam
vatva idani ye te tayo sotapanna ekabiji kolamkolo sattakkhattuparamoti.
Yathaha:-
                 "idhekacco puggalo tinnam samyojananam parikkhaya sotapanno
           hoti .pe. So ekamyeva bhavam nibbattetva dukkhassantam karoti,
           ayam ekabiji. Tatha dve va tini va kulani sandhavitva
           samsaritva dukkhassantam karoti, ayam kolamkolo. Tatha sattakkhattum
           devesu ca manussesu ca sandhavitva samsaritva dukkhassantam karoti,
           ayam sattakkhattuparamo"ti. 4-
      Tesam sabbakanitthassa sattakkhattuparamassa gunena vattumaraddho "ye
ariyasaccani"ti. Tattha ye ariyasaccaniti etam vuttanayameva. Vibhavayantiti
pannaobhasena saccapaticchadakakilesandhakaram vidhamitva attano pakasani
@Footnote: 1 cha.Ma. ye ca kho keci  2 Si.,Ma. ullokenti
@3 sam.maha. 19/1109/386  4 abhi.pu. 36/31-33/122-3
Pakatani karonti. Gambhirapannenati appameyyapannataya sadevakassapi lokassa
nanena alabbhaneyyapatitthapannena, sabbannunati vuttam hoti. Sudesitaniti
samasabyasasakalyavekalyadihi tehi tehi nayehi sutthu desitani. Kincapi te
honti bhusappamattati 1- te vibhavitaariyasacca puggala kincapi devarajja-
cakkavattirajjadipamadatthanam agamma bhusappamatta honti, tathapi sotapattimagga-
nanena abhisankharavinnanassa nirodhena 2- thapetva satta bhave anamatagge
samsare ye uppajjeyyum namanca rupanca, tesam niruddhatta atthangatatta na
atthamam bhavam adiyanti, sattamabhave eva pana vipassanam arabhitva arahattam
papunissantiti. 3-
      Evam bhagava sattakkhattuparamavasena samgharatanassa gunam vatva idani tameva
gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti. Tassattho pubbe
vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu
amanussehi patiggahitati.
      [233] Evam sattakkhattuparamassa atthamam bhavam anadiyanagunena samghadhitthanam
saccam vatva idani tasseva satta bhave adiyatopi annehi appahinabhavadanehi
puggalehi visitthena gunena vattumaraddho "sahavassa"ti. Tattha sahavati
saddhimyeva. Assati "na te bhavam atthamam adiyanti"ti vuttesu annatarassa.
Dassanasampadayati sotapattimaggasampattiya. Sotapattimaggo hi nibbanam disva
kattabbakiccasampadaya sabbapathamam nibbanassa dassanato "dassanan"ti vuccati,
tassa attani patubhavo dassanasampada, taya dassanasampadaya saha eva.
Tyassu dhamma jahita bhavantiti ettha suiti 4- padapuranamatte nipato "idamsu
@Footnote: 1 cha.Ma. bhusam pamatta.....evamuparipi  2 cha.Ma. nirodha
@3 cha.Ma. papunantiti  4 Ma. assuiti
Me sariputta mahavikatabhojanasmim hoti"tievamadisu 1- viya. Yato sahavassa
dassanasampadaya tayo dhamma jahita bhavanti pahina bhavantiti ayamevettha
attho.
      Idani jahitadhammassa dassanattham aha:-
                 "sakkayaditthi vicikicchitanca
                 silabbatam vapi yadatthi kinci"ti.
Tattha sati kaye vijjamane upadanakkhandhapancakasankhate kaye visativatthuka
ditthi sakkayaditthi, sati va tattha kaye ditthitipi sakkayaditthi, yathavuttappakare
kaye vijjamana ditthiti attho. Satiyeva va kaye ditthitipi
sakkayaditthi, yathavuttappakare kaye vijjamane rupadisankhato attati evam
pavatta ditthiti attho. Tassa ca pahinatta sabbaditthigatani pahinaniyeva
honti. Sa hi nesam mulam. Sabbakilesabyadhivupasamanato panna "cikicchitan"ti
vuccati, tam pannacikicchitam ito vigatam, tato va pannacikicchita idam  vigatanti
vicikicchitam, "satthari kankhati"tiadina 2- nayena vuttaya atthavatthukaya vimatiya
etam adhivacanam. Tassa ca pahinatta sabbani vicikicchitani pahinani honti.
Tanhi nesam mulam. "ito bahiddha samanabrahmananam silena suddhi vatena
suddhi"ti 3- evamadisu agatam gosilakukkurasiladikam nanavidham 4- silam
govatakukkuravatadikanca vatam "silabbatan"ti vuccati. Tassa pahinatta sabbampi
naggiyamundikadiamaratapam pahinam hoti. Tanhi tassa mulam. Tena sabbavasane vuttam
"yadatthi kinci"ti. Dukkhadassanasampadaya cettha sakkayaditthi pahiyati, 5-
@Footnote: 1 Ma.mu 12/156/121  2 abhi.dha. 34/1008/242, abhi.vi. 35/914/446
@3 abhi.dha. 34/1222/280, abhi.vi. 35/938/458  4 cha.Ma. ayam patho na dissati
@ 5 cha.Ma. pahiyatiti na dissati
Samudayadassanasampadaya vicikicchitam pahiyati. 1- Magganibbanadassanasampadaya silabbatam
pahiyatiti vinnatabbam.
      [234] Evamassa kilesavattappahanam dassetva idani tasmim kilesavatte
sati yena vipakavattena bhavitabbam, tappahana tassapi vipakavattassa 2- pahanam
dipento aha catuhapayehi ca vippamutto"ti. Tattha cattaro apaya nama
nirayatiracchanapettivisayaasurakaya. Tehi esa satta bhave upadiyantopi
vippamuttoti attho.
      Evamassa vipakavattappahanam dassetva idani yam imassa vipakavattassa
mulabhutam kammavattam, tassapi pahanam dassento aha "../../bdpicture/chacabhithanani abhabbo
katun"ti. Tattha abhithananiti olarikatthanani, tani esa ca abhabbo katum.
Tani ca "atthanametam bhikkhave anavakaso, yam ditthisampanno puggalo mataram
jivita voropeyya"tiadina 3- nayena ekakanipate vuttani matughatapitughata-
arahantaghatalohituppadasamghabhedaannasattharuddesakammaniti 4- veditabbani. Tani hi
kincapi ditthisampanno ariyasavako  kunthakipillikampi jivita na voropeti,
apica kho pana puthujjanabhavassa vigarahanattham vuttani. Puthujjano hi
aditthisampannatta evam mahasavajjani abhithananipi karoti, dassanasampanno
pana abhabbo tani katunti. Abhabbaggahanam cettha bhavantarepi akaranadassanattham.
Bhavantarepi hi esa attano ariyasavakabhavam ajanantopi dhammataya eva etani
va cha, pakatipanatipatadini va panca verani annasattharuddesena saha cha
@Footnote: 1 cha.Ma. pahiyatiti na dissati  2 cha.Ma. vipakavattassati natthi
@ 3 an.ekaka. 20/271/28, Ma.u. 14/128/114, abhi.vi. 35/809/409-10
@ 4 cha.Ma. itisaddo na  dissati
Thanani na karoti, yani sandhaya ekacce "../../bdpicture/cha cabhithanani"tipi 1- pathanti.
Matamacchaggahadayo cettha ariyasavika gamadarika 2- nidassanam.
      Evam bhagava satta bhave adiyatopi ariyasavakassa annehi appahinabhavadanehi
puggalehi visitthagunabhavavasena samgharatanassa gunam vatva idani tameva
gunam nissaya saccavacanam payunjati "idampi samghe"ti, tassattho pubbe vuttanayeneva
veditabbo. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi
patiggahitati.
      [235] Evam satta bhave adiyatopi annehi appahinabhavadanehi
puggalehi visitthagunavasena samghadhitthanam saccam vatva idani "na kevalam
dassanasampanno cha abhithanani abhabbo katum, kim pana appamattakampi papam
kammam katva tassa paticchadanayapi abhabbo"ti pamadaviharinopi dassanasampannassa
katapaticchadanabhavagunena vattumaraddho "kincapi so kammam karoti papakan"ti.
      Tassattho:- so dassanasampanno kincapi satisammosena pamadaviharam
agamma yam tam bhagavata lokavajjam sanciccatikkamanam 3- sandhaya vuttam "yam maya
savakanam sikkhapadam pannattam, tam mama savaka jivitahetupi natikkamanti"ti, 4-
tam thapetva annam kutikarasahaseyyadim va pannattivajjavitikkamasankhatam
buddhapatikkutthampi 5- kayena papakammam karoti, padasodhammauttarichappancavacadhamma-
desanasamphappalapapharusavacanadim va vacaya, uda cetasa va katthaci katthaci
lobhadosuppadanajatarupadisadiyanacivaradiparibhogesu apaccavekkhanadipapakammam 6-
karoti. Abhabbo so tassa paticchadaya, na so tam "idam akappiyamakaraniyan"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. chachabhithaniti  2 cha.Ma. ariyasavakagamadarakanam
@3 cha.Ma. lokavajjasanciccanatikkamanam  4 vi.cula. 7/385/208,
@an.atthaka. 23/109/203-4, khu.u. 25/45/168  5 cha.Ma. buddhapatikuttham
@6 cha.Ma. apaccavekkhanadim va papakammam
Janitva muhuttampi paticchadeti, tamkhanamyeva pana satthari va vinnusu va
sabrahmacarisu avikatva yathadhammam patikaroti, "na puna karissami"ti evam samvaritabbam
va samvarati.  kasma? yasma abhabbata ditthapadassa vutta, evarupampi 1-
papakammam katva tassa paticchadaya ditthanibbanapadassa dassanasampannassa
puggalassa abhabbata vuttati attho.
           Katham:-
                  "seyyathapi bhikkhave daharo kumaro mando uttanaseyyako
             hatthena va padena va angaram akkamitva khippameva patisamharati,
             evameva kho bhikkhave dhammata esa ditthisampannassa puggalassa,
             kincapi tatharupim apattim apajjati, yatharupaya apattiya vutthanam
             pannayati, atha kho nam khippameva satthari va vinnusu va sabrahmacarisu
             deseti vivarati uttanikaroti, desetva vivaratva uttanikatva ayatim
             samvaram apajjati"ti. 2-
      Evam bhagava pamadaviharinopi dassanasampannassa katapaticchadanabhavagunena
samgharatanassa gunam vatva idani tameva gunam nissaya saccavacanam payunjati
"idampi samghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissapi gathaya
ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
      [236] Evam samghapariyapannanam puggalanam tena tena gunappakarena
samghadhitthanam saccam vatva idani yvayam bhagavata ratanattayagunam dipentena idha
sankhepena annatra ca vittharena pariyattidhammo desito, tampi nissaya puna
buddhadhitthanam saccam vattumaraddho "vanappagumbe yatha phussitagge"ti. Tattha
@Footnote: 1 cha.Ma. evarupam  2 Ma.mu. 12/496/439
Asannasannivesena vavatthitanam utthitanam 1- rukkhanam samuho vanam, mulasarapheggu-
tacasakhapalasehi samvuddho gumbo pagumbo, vane pagumbo vanappagumbo, svayam
"vanappagumbe"ti vutto. Evampi hi vanasandoti 2- vattum labbhati "atthi
savitakkasavicare, atthi avitakkaavicaramatte, 3- sukhe dukkhe jive"tiadisu viya.
Yathati upamavacanam. 4- Phussitani aggani assati phussitaggo, sabbasakhapasakhasu
sanjatapupphoti attho. So pubbe vuttanayeneva "phussitagge"ti vutto. Gimhana
mase pathamasmim gimheti ye cattaro gimhamasa, 5- tesam catunnam gimhanam
ekasmim mase. Katamasmim mase iti ce? pathamasmim gimhe, citramaseti attho.
So hi "pathamagimho"ti ca "balavasanto"ti ca vuccati. Tato param padatthato
pakatameva.
      Ayam panettha sampindattho:- yatha pathamagimhanamake balavasante
nanavidharukkhagahane vane 6- supupphitaggasakho tarunarukkhagacchapariyayanamo pagumbo
ativiya sassiriko hoti, evameva khandhayatanadihi satipatthanasammappadhanadihi
silasamadhikkhandhadihi va nanappakarehi atthappabhedapupphehi ativiya sassirikatta
tathupamam nibbanagamim maggam dipanato nibbanagamim pariyattidhammavaram neva
labhahetu na sakkaradihetu, kevalantu  7- mahakarunaya abbhussahitahadayo
sattanam paramam hitaya adesayiti. Paramam hitayati ettha ca gathabandhasukhattham
anunasiko. Ayam panattho "paramahitaya nibbanaya adesayi"ti.
      Evam bhagava imam supupphitaggavanappagumbasadisam pariyattidhammam vatva idani
tameva gunam nissaya buddhadhitthanam saccavacanam payunjati "idampi buddhe"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. utthitananti na pannayati  2 cha.Ma. vanasando na dissati
@3 cha.Ma. avitakkavicaramatte  4 cha.Ma. opammavacanam
@ 5 Si. gimhanamasa, Ma. gimhanam masa
@6 Si. nanavidharukkhegahanavane  7 cha.Ma. kevalam hi
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo, kevalam pana idampi yathavuttappakaram
pariyattidhammasankhatam buddhe ratanam panitanti evam 1- yojetabbam. Imissapi
gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
      [237] Evam bhagava pariyattidhammena buddhadhitthanam saccam vatva idani
lokuttaradhammena vattumaraddho "varo varannu"ti. Tattha varoti panitadhimuttikehi
icchito "aho vata mayampi evarupa assama"ti, varagunayogato va varo,
uttamo setthoti attho. Varannuti nibbanannu. Nibbanam hi sabbadhammanam
uttamatthena varam, tam cesa bodhimule sayam pativijjhitva annasi. Varadoti
pancavaggiyabhaddavaggiyajatiladinam annesanca devamanussanam nibbedhabhagiyam va
vasanabhagiyam va varadhammamadasiti 2- attho. Varaharoti varassa maggassa ahatatta
varaharoti vuccati. So hi bhagava dipankarato pabhuti samatimsa paramiyo purento
pubbakehi sammasambuddhehi anuyatam puranamaggavaramahari, tena varaharoti vuccati.
Apica sabbannutannanapatilabhena varo, nibbanasacchikiriyaya varannu, sattanam
vimuttisukhadanena varado, uttamapatipadaharanato 3- varaharo. Etehi lokuttaragunehi
adhikassa kassaci abhavato anuttaro.
      Aparo nayo:- varo upasamadhitthanaparipuranena, varannu pannadhitthanaparipuranena,
varado cagadhitthanaparipuranena, varaharo saccadhitthanaparipuranena,
varam maggasaccamahari. 4- Tatha varo punnussayena, varannu pannussayena, varado
buddhabhavatthikanam tadupayasampadanena, varaharo paccekabuddhabhavatthikanam
tadupayaharanena, anuttaro tattha tattha asadisataya, attana va anacariyako hutva
@Footnote: 1 cha.Ma. evamsaddo na dissati  2 cha.Ma. nibbedhabhagiyavasanabhagiyavaradhammadayiti
@3 cha.Ma. uttamapatipadaharanena  4 cha.Ma. maggasaccamahariti
Paresam va 1- acariyabhavena, dhammavaram adesayi savakabhavatthikanam tadatthaya
svakkhatatadigunayuttassa dhammavarassa 2- desanato. Sesam vuttanayamevati.
      Evam bhagava navavidhena lokuttaradhammena  attano gunam vatva idani
tameva gunam nissaya buddhadhitthanam saccavacanam payunjati "idampi buddhe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalam pana yam varam navalokuttaradhammam
esa annasi, yanca adasi, yanca ahari, yanca adesayi, idampi buddhe ratanam
panitanti evam yojetabbam. Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu
amanussehi patiggahitati.
      [238] Evam bhagava pariyattidhammam lokuttaradhammanca nissaya dvihi
gathahi buddhadhitthanam saccam vatva idani ye tam pariyattidhammam assosum,
sutanusarena ca patipajjitva navappakarampi lokuttaradhammam adhigamimsu, tesam
anupadisesanibbanappattigunam nissaya puna samghadhitthanam saccam vattumaraddho
"khinam puranan"ti tattha khinanti parikkhinam samucchinnam 3- va. Purananti puratanam.
Navanti sampati vattamanam. Natthisambhavanti avijjamanapatubhavam. Virattacittati
vigataragacitta. Ayatike bhavasminti anagatamaddhanam punabbhave. Teti yesam khinam
puranam navam natthisambhavam, ye ca ayatike bhavasmim virattacitta, te khinasava
bhikkhu. Khinabijati ucchinnabija. Avirulhichandati virulhichandavirahita.
Nibbantiti vijjhayanti. Dhirati dhitisampanna. Yathayampadipoti ayam padipo viya.
      Kim vuttam hoti:- yantam sattanam uppajjitva niruddhampi puranam
atitakalikam kammam tanhasinehassa appahinatta patisandhiaharanasamatthataya
akkhinamyeva hoti, tam puranam kammam yesam arahattamaggena tanhasinehassa
@Footnote: 1 cha.Ma. vasaddo na dissati  2 cha.Ma. varadhammassa  3 cha.Ma. khinanti samucchinnam
Sositatta aggina daddhabijamiva ayatim vipakadanasamatthataya khinam. Yanca nesam
buddhapujadivasena idani pavattamanam kammam navanti vuccati, tanca tanhapahaneneva
chinnamulapadapapupphamiva ayatim  phaladanasamatthataya yesam natthisambhavam,
ye ca tanhapahaneneva ayatike bhavasmim virattacitta, te khinasava bhikkhu "kammam
khettam vinnanam bijan"ti 1- ettha vuttapatisandhivinnanassa kammakkhayeneva
khinatta khinabija. Yopi pubbe punabbhavasankhataya virulhiya chando ahosi,
tassapi samudayappahaneneva pahinatta pubbe viya cutikale asambhavena
avirulhichanda dhitisampannatta dhira carimavinnananirodhena yathayam padipo
nibbuto, evam nibbanti, puna "rupino va arupino va"ti evamadim pannattipatham
accentiti. Tasmim kira samaye nagaradevatanam pujanatthaya jalitesu 2- padipesu
eko padipo vijjhayi, tam dassento aha "yathayampadipo"ti.
      Evam bhagava ye tam purimahi dvihi gathahi vuttam pariyattidhammam assosum,
sutanusareneva patipajjitva navappakarampi lokuttaradhammam adhigamimsu, tesam
anupadisesanibbanappattigunam vatva idani tameva gunam nissaya sanghadhitthanam
saccavacanam payunjanto desanam samapesi "idampi samghe"ti.
      Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo, kevalam pana idampi yathavuttena
pakarena khinasavabhikkhunam nibbanasankhatam samghe ratanam panitanti evam yojetabbam.
Imissapi gathaya ana kotisatasahassacakkavalesu amanussehi patiggahitati.
      Desanapariyosane rajakulassa sotthi ahosi, sabbupaddava vupasamimsu
caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi.
      [239-241] Atha sakko devanamindo "bhagavata ratanattayagunam nissaya
saccavacanam payunjamanena nagarassa sotthi kata, mayapi nagarassa sotthittham
@Footnote: 1 an.tika. 20/77/217  2 ka. jalitesu
Ratanattayagunam nissaya yam kinci vattabban"ti cintetva avasane gathattayam
abhasi "yanidha bhutani"ti. Tattha yasma buddho yatha lokahitatthaya ussukkam
apannehi agantabbam, tatha agatato, yatha ca etehi gantabbam, tatha gatato
yatha ca etehi ajanitabbam, tatha ajananato,  yatha ca janitabbam, tatha
jananato, yanca tatheva hoti, tassa gamanato 1- ca "tathagato"ti vuccati. Yasma
ca so devamanussehi pupphagandhadinapi 2- bahi nibbattena upakaranena,
dhammanudhammapatipattadina ca attani nibbattena ativiya pujito, tasma sakko
devanamindo sabbam devaparisam attana saddhim sampindetva aha:-
               "tathagatam devamanussapujitam
               buddham namassama suvatthi hotu"ti.
      Yasma pana dhamme maggadhammo yatha yuganaddhasamathavipassanabalena 3- gantabbam
kilesapakkham samucchindantena, tatha gatoti tathagato. Nibbanadhammopi yatha gato
pannaya patividdho sabbadukkhavighataya sampajjati. Buddhadihi tatha agato, 4-
tasma "tathagato"ti vuccati. Yasma ca samghopi yatha attano hitaya patipannehi
gantabbam tena tena maggena, tatha gato tathagatotveva vuccati, tasma
avasesagathadvayepi tathagatam dhammam namassama suvatthi hotu tathagatam samgham
namassama suvatthi hotuti vuttam. Sesam vuttanayamevati.
      Evam sakko devanamindo imam gathattayam bhasitva bhagavantam padakkhinam
katva devapurameva gato saddhim devaparisaya. Bhagava pana tadeva ratanasuttam
dutiyadivasepi desesi, puna caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi. Evam
bhagava yava sattamam divasam desesi, divase divase tatheva dhammabhisamayo ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma. gadanato  2 cha.Ma. apisaddo na dissati
@3 cha.Ma. yuganandha....  4 cha.na. avagato
Bhagava addhamasameva vesaliyam viharitva rajunam "rajagaham gacchama"ti
pativedesi, tato rajano digunena sakkarena puna tihi divasehi bhagavantam
gangatiram nayimsu. Gangaya nibbatta nagarajano cintesum "manussa tathagatassa
sakkaram karonti, mayam kim na karissama"ti suvannarajatamanimaya navayo
mapetva suvannarajatamanimaye eva pallanke pannapetva pancavannapadumasanchannam
udakam karitva "amhakam anuggaham karotha"ti bhagavantam upagata. Bhagava
adhivasetva ratananavamarulho panca ca bhikkhusatani sakam sakam navam arohanti. 1-
Nagarajano bhagavantam saddhim bhikkhusamghena nagabhavanam pavesesum, tatra sudam bhagava
sabbarattim nagaparisaya dhammam desesi, dutiyadivase dibbehi khadaniyabhojaniyehi
mahadanam adamsu, bhagava anumoditva nagabhavana nikkhami.
      Bhummatthadeva 2- "manussa ca naga ca tathagatassa sakkaram karonti, mayam
kim na karissama"ti cintetva vanagumbarukkhapabbatadisu chattatichattani ukkhipimsu.
Eteneva upayena yava akanitthabrahmabhavanam, tava mahasakkaraviseso nibbatti.
Bimbisaropi licchavihi agatakale katasakkarato digunamakasi, pubbe vuttanayeneva
pancahi divasehi bhagavantam rajagaham anesi.
      Rajagaham anuppatte bhagavati pacchabhattam mandalamale sannipatitanam bhikkhunam
ayamantara katha udapadi "aho buddhassa bhagavato anubhavo, yam uddissa
gangaya orato ca parato ca atthayojano bhumibhago ninnanca thalanca  samam
katva valukaya okiritva  pupphehi sanchanno, yojanappamanam gangaya udakam
nanavannehi padumehi sanchannam, yava akanitthabhavanava chattatichattani"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. arohantiti na dissati  2 cha.Ma. bhumattha deva
Bhagava tam pavattim natva gandhakutito nikkhamitva tamkhananurupena patihariyena
mandalamalam gantva 1- pannattapavarabuddhasane nisidi. Nisajja kho pana 2- bhagava
bhikkhu amantesi "kaya nuttha bhikkhave etarahi kathaya sannisinna"ti. Bhikkhu
sabbam arocesum. Bhagava etadavoca "na bhikkhave ayam pujaviseso mayham
buddhanubhavena nibbatto, na nagadevabrahmanubhavena, apica kho pubbe
appamattakapariccaganubhavena nibbatto"ti. Bhikkhu ahamsu "na mayam bhante tam
appamattakam pariccagam janama, sadhu no bhagava tatha kathetum, yatha mayam tam
janeyyama"ti.
      Bhagava aha:-  bhutapubbam bhikkhave takkasilayam sankho nama brahmano
ahosi, tassa putto susimo nama manavo solasavassuddesiko vayena, so
ekadivasam pitaram upasankamitva abhivadetva ekamantam atthasi, tam pita aha
"kim tata susima"ti. So aha "icchamaham tata baranasim gantva sippam
uggahetun"ti. "tena hi tata susima asuko nama brahmano  mama sahayako,
tassa santikam gantva ugganhahi"ti kahapanasahassam adasi. So tam gahetva
matapitaro abhivadetva anupubbena baranasim gantva upacarayuttena  vidhina
acariyam upasankamitva abhivadetva attanam nivedesi. Acariyo "mama sahayakassa
putto"ti manavam sampaticchitva sabbapahuneyyamakasi. So addhanakilamatham
pativinodetva tam kahapanasahassam acariyassa padamule thapetva sippam uggahetum
okasam yaci, acariyo okasam katva ugganhapesi.
      So lahunca ganhanto bahunca ganhanto gahitagahitanca suvannabhajane
pakkhittamiva sihatelam avinassamanam dharento dvadasavassikam sippam katipayamaseneva
@Footnote: 1 cha.Ma. gantva mandalamale  2 cha.Ma. panasaddo na dissati
Pariyosapesi. So sajjhayam karonto adimajjhamyevassa 1- passati, no pariyosanam.
Atha acariyam upasankamitva aha "imassa sippassa adimajjhameva passami,
pariyosanam na passami"ti acariyo aha "ahampi tata evameva"ti. Atha ko
acariya imassa sippassa pariyosanam janatiti. Isipatane tata isayo atthi,
te janeyyunti. Te upasankamitva pucchami acariyati. Puccha tata yathasukhanti.
So isipatanam gantva paccekabuddhe upasankamitva pucchi "adimajjhapariyosanam
janatha"ti. Amavuso janamati. Tam mampi sikkhapethati. Tena havuso
pabbajahi, na sakka apabbajitena sikkhitunti. Sadhu bhante pabbajetha va
mam, yam va icchatha, tam katva pariyosanam janapethati. Te pabbajetva
kammatthane niyojetum asamattha "evam te nivasetabbam, evam parupitabban"ti-
adina nayena abhisamacarikam sikkhapesum. So ca 2- tattha sikkhanto
upanissayasampannatta acireneva paccekabodhim abhisambujjhi. Sakalabaranasiyam
"susimapaccekabuddhoti  pakato ahosi labhaggayasaggappatto sampannaparivaro.
So appayukasamvattaniyassa kammassa katatta na cireneva parinibbayi,
tassa paccekabuddha ca mahajanakayo ca sarirakiccam katva dhatuyo gahetva
nagaradvare thupam patitthapesum.
      Atha kho sankho brahmano "putto me ciram gato na cassa pavattim
janami"ti puttam datthukamo takkasilaya nikkhamitva anupubbena baranasim
patva mahajanakayam sannipatitam disva "addha bahusu janakayesu 3- ekopi me
puttassa pavattim janissati"ti cintento tattha 4- upasankamitva pucchi "susimo
@Footnote: 1 cha.Ma. assati na dissati
@ 2 cha.Ma. casaddo na dissati  3 cha.Ma. janakayesuti na dissati
@ 4 cha.Ma. tatthati na dissati
Nama manavo idha agato atthi, api nu tassa pavattim janatha"ti. Te
"ama brahmana janama, asmim nagare brahmanassa santike tinnam vedanam
paragu hutva paccekabuddhanam santike pabbajitva paccekabuddho hutva
anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, ayamassa thupo patitthapito"ti
ahamsu. So bhumim hatthena paharitva roditva ca paridevitva ca tam cetiyanganam
gantva tinani uddharitva uttarasatakena valukam anetva paccekabuddhacetiyangane
akiritva kamandaluto udakena samantato bhumim paripphositva
vanapupphehi pujam katva uttarasatakena patakam aropetva thupassa upari
attano chattam bandhitva pakkamiti.
      Evam atitam dassetva tam jatakam paccuppannena anusandhento bhikkhunam
dhammakatham kathesi "siya kho pana vo bhikkhave evamassa anno nuna tena
samayena sankho brahmano ahosi"ti, na kho panetam evam datthabbam, aham tena
samayena sankho brahmano ahosim, maya susimassa ca 1- paccekabuddhassa
cetiyangane tinani uddhatani, tassa me kammassa nissandena
atthayojanamaggam vihatakhanukantakam katva samam suddhamakamsu, maya tattha valuka okinna,
tassa me nissandena atthayojanamagge valukam okirimsu. Maya tattha vanakusumehi
puja kata, tassa me nissandena navayojanamagge thale  ca udake ca
nanapupphehi pupphasantharam akamsu. Maya tattha kamandalodakena bhumi paripphosita,
tassa me nissandena vesaliyam pokkharavassam vassi. Maya tasmim cetiye
pataka aropita, chattanca bandham, tassa me nissandena yavakanitthabhavana
pataka ca aropita, chattatichattani ca ussitani. Iti kho bhikkhave ayam
@Footnote: 1 cha.Ma. casaddo na dissati
Mayham pujaviseso neva buddhanubhavena nibbatto, na nagadevabrahmanubhavena,
apica kho appamattakapariccaganubhavena nibbatto"ti. Dhammakathapariyosane imam
gathamabhasi:-
            "mattasukhapariccaga     passe ce vipulam sukham
            caje mattasukham dhiro     sampassam vipulam sukhan"ti. 1-
                Paramatthajotikaya khuddakatthakathaya
                     suttanipatatthakathaya
                   ratanasuttavannana nitthita.
                   -----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 29 page 1-44. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=314              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7662              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7618              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7618              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]