ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 27 : PALI ROMAN Iti.A. (paramatthadī.)

page1.

Paramatthadīpanī nāma khuddakanikāyaṭṭhakathā itivuttakavaṇṇanā --------- namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Ganthārambhakathā mahākāruṇikaṃ nāthaṃ ñeyyasāgarapāraguṃ vande nipuṇagambhīra- vicitranayadesanaṃ. Vijjācaraṇasampannā yena niyyanti lokato vande tamuttamaṃ dhammaṃ sammāsambuddhapūjitaṃ. Sīlādiguṇasampanno ṭhito maggaphalesu yo vande ariyasaṃghaṃ taṃ puññakkhettaṃ anuttaraṃ. Vandanājanitaṃ puññaṃ iti yaṃ ratanattaye hatantarāyo sabbattha hutvāhaṃ tassa tejasā. Ekakādippabhedena desitāni mahesinā lobhādīnaṃ pahānāni dīpanāni visesato. Suttāni ekato katvā itivuttapadakkharaṃ dhammasaṅagāhakā therā saṅgāyiṃsu mahesayo. Itivuttakamicceva nāmena vasino pure yaṃ khuddakanikāyasmiṃ gambhīratthapadakkamaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Tassa gambhīrañāṇehi ogāhetabbabhāvato kiñcāpi dukkarā kātuṃ atthasaṃvaṇṇanā mayā. Sahasaṃvaṇṇanaṃ yasmā dharate satthu sāsanaṃ pubbācariyasīhānaṃ tiṭṭhateva vinicchayo. Tasmā taṃ avalambitvā ogāhetvāna pañcapi nikāye upanissāya porāṇaṭṭhakathānayaṃ. Nissitaṃ vācanāmaggaṃ suvisuddhaṃ anākulaṃ mahāvihāravāsīnaṃ nipuṇatthavinicchayaṃ. Punappunāgataṃ atthaṃ vajjayitvāna sādhukaṃ yathābalaṃ karissāmi itivuttakavaṇṇanaṃ. Iti ākaṅkhamānassa saddhammassa ciraṭṭhitiṃ vibhajantassa tassatthaṃ nisāmayatha sādhavoti. Tattha itivuttakaṃ nāma ekakanipāto dukanipāto tikanipāto catukkanipātoti catunipātasaṅgahaṃ. Tampi vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ, dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ, suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navasu sāsanaṅgesu itivuttakaṅgabhūtaṃ, "dvāsīti 1- buddhato gaṇhiṃ dve sahassāni bhikkhuto caturāsīti sahassāni ye me dhammā pavattino"ti 2- @Footnote: 1 Sī. dvāsītiṃ 2 khu.thera. 26/1027/399

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ. Suttato ekakanipāte tāva sattavīsati suttāni, dukanipāte dvāvīsati, tikanipāte paññāsa, catukkanipāte terasāti dvādasādhikasuttasatasaṅgahaṃ. Tassa nipātesu ekakanipāto ādi, vaggesu pāṭibhogavaggo, suttesu lobhasuttaṃ. Tassāpi "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā"tiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panāyaṃ paṭhamamahāsaṅgīti vinayapiṭake tantimāruḷhā eva. Yo panettha nidānakosallatthaṃ vattabbo kathāmaggo, sopi sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya vitthārato vuttoyevāti tattha vuttanayeneva veditabbo. ----------- Nidānavaṇṇanā yampanetaṃ "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā"tiādikaṃ nidānaṃ, "ekadhammaṃ bhikkhave pajahathā"tiādikaṃ suttaṃ, tattha vuttaṃ bhagavatātiādīni nāmapadāni. Itīti nipātapadaṃ. Pajahathāti ettha paiti upasaggapadaṃ. Jahathāti ākhyātapadaṃ. Iminā nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo. Atthato pana vuttasaddo tāva saupasaggo anupasaggo ca vapane vāpasamakaraṇe kesohāraṇe jīvitavuttiyaṃ pavuttabhāve 1- pāvacanabhāvena pavattite ajjhesane 2- kathaneti evamādīsu dissati. Tathāhesa:- "gāvo tassa pajāyanti khette vuttaṃ virūhati vuttānaṃ 3- phalamasnāti yo mittānaṃ na dubbhatī"ti- 4- @Footnote: 1 Sī. pamuttabhāve 2 cha.Ma. ajjhene. evamuparipi @3 Sī. puttānaṃ 4 khu. jā. 28/19/128 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Ādīsu vapane āgato. "no ca kho paṭivuttan"tiādīsu 1- aṭṭhadantakādīhi vāpasamakaraṇe. "kāpaṭiko 2- māṇavo daharo vuttasiro"tiādīsu 3- kesohāraṇe. "pannalomo paradattavutto 4- migabhūtena cetasā viharatī"tiādīsu 5- jīvitavuttiyaṃ. "seyyathāpi nāma paṇḍupalāso bandhanā pamutto abhabbo haritattāyā"tiādīsu 6- bandhanato pamuttabhāve. "yesamidaṃ etarahi brāhmaṇā porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihitan"tiādīsu 7- pāvacanabhāvena pavattite. Loke pana "vutto gaṇo vutto pārāyano"tiādīsu ajjhesane. "vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā dhammadāyādā me bhikkhave bhavatha, mā āmisadāyādā"tiādīsu 8- kathane. Idhāpi kathane daṭṭhabbo. Tasmā vuttaṃ kathitaṃ bhāsitanti attho. Dutiyo pana vuttasaddo vacane ciṇṇabhāve ca veditabbo. Hiiti jātu vibyattanti etasmiṃ atthe nipāto. So idāni vuccamānasuttassa bhagavato vibyattaṃ bhāsitabhāvaṃ 9- joteti. Vācakasaddasannidhāne 10- hi payuttā nipātā tehi vattabbamatthaṃ jotenti. Etanti ayaṃ etasaddo:- "yo ca buddhañca dhammañca saṃghañca saraṇaṅgasato cattāri ariyasaccāni sammappaññāya passati. Dukkhaṃ dukakhasamuppādaṃ dukkhassa ca atikkamaṃ ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ dukkhūpasamagāminaṃ. Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ etaṃ saraṇamuttamaṃ etaṃ saraṇamāgamma sabbadukkhā pamuccatī"tiādīsu 11- @Footnote: 1 vi. mahāvi. 1/289/220 2 Sī.,i. kāpaṭhiko 3 Ma.Ma. 13/426/415 @4 Sī. paradavutto 5 vi.cūḷa. 7/332/117 @6 cha.Ma. haritatthāYu... vi.mahā. 4/129/140 7 dī.Sī. 9/286/103 @8 Ma.mū. 12/30/18 9 Sī. byattabhāsitabhāvaṃ 10 Sī. vācakasaddasanniṭṭhāne @11 khu.dha. 25/109-2/50-1

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Yathāvutte āsannapaccakkhe āgato. "appamattakaṃ kho panetaṃ bhikkhave oramattakaṃ [sīlamattakaṃ,] yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyā"tiādīsu 1- pana vakkhamāne āsannapaccakkhe āgato. 2- Idhāpi vakkhamāneyeva daṭṭhabbo. Saṅgāyanavasena vakkhamānaṃ hi suttaṃ dhammabhaṇḍāgārikena vuḍḍhiyaṃ 3- ṭhapetvā tadā "etan"ti vuttaṃ. Bhagavatāti ettha bhagavāti garuvacanaṃ. Garuñhi loke bhagavāti vadanti, tathāgato ca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ:- "bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ bhagavāti vacanamuttamaṃ garu gāravayutto so bhagavā tena vuccatī"ti. Seṭṭhavācakaṃ hi vacanaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti vuttaṃ. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Tasmā bhagavāti vacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi eseva nayo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇaṃ vā sātisayaṃ arahatīti gāravayutto, gāravārahoti attho. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagaru- gāravādhivacanametaṃ yadidaṃ bhagavāti. Apica:- "bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti akāsi bhagganti garūti bhāgyavā bahūhi ñāyehi subhāvitattano bhavantago so bhagavāti vuccatī"ti @Footnote: 1 dī.Sī. 9/7/4 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma. vuddhiyaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Niddese 1- āgatanayena, "bhāgyavā bhaggavā yutto bhagehi ca vibhattavā bhattavā vantagamano bhavesu bhagavā tato"ti imissā gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho vattabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoti tattha vuttanayeneva veditabbo. Aparo nayo:- bhāgavāti bhagavā, bhatavāti bhagavā, bhāge vanīti bhagavā, bhage vanīti bhagavā, bhattavāti bhagavā, bhage vamīti bhagavā, bhāge vamīti bhagavā. Bhāgavā bhatavā bhāge bhage ca vani bhattavā bhage vami tathā bhāge vamīti bhagavā jino. Tattha kathaṃ bhāgavāti bhagavā? ye te sīlādayo dhammakkhandhā guṇakoṭṭhāsā, Te anaññasādhāraṇā niratisayā tathāgatassa atthi upalabbhanti. Tathā hissa sīlaṃ samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ, hirī ottappaṃ, saddhā vīriyaṃ, sati sampajaññaṃ, sīlavisuddhi diṭṭhivisuddhi, samatho vipassanā, tīṇi kusalamūlāni, tīṇi sucaritāni, tayo sammāvitakkā, tisso anavajjasaññā, tisso dhātuyo, cattaro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, cattāro ariyamaggā, cattāri ariyaphalāni, catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇāni, cattāro ariyavaṃsā, cattāri vesārajjañāṇāni, pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgiko sammāsamādhi, pañcañāṇiko sammāsamādhi, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissāraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanañāṇāni, pañca vimuttiparipācanīyā sañañā, cha anussatiṭṭhānāni, cha gāravā, cha nissāraṇīyā @Footnote: 1 khu.mahā. 29/379/252 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Dhātuyo, cha satatavihārā, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā paññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniyā dhammā, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, satta sappurisadhammā, satta nijjaravatthūni, satta saññā, satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā, satta khīṇāsavabaladesanā, aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā, aṭṭha sammattāni, aṭṭhalokadhammātikkamo, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭhaakkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakkā, aṭṭhaabhibhāyatanadesanā, aṭṭha vimokkhā, nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinayā, nava saññā, nava nānattā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathā, dasa sammattāni, dasa ariyavāsā, dasa asekkhadhammā, dasa tathāgatabalāni, ekādasa mettānisaṃsā, dvādasa dhammacakkākārā, terasa dhutaguṇā, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā, soḷasavidhā ānāpānassati, soḷasa aparantapanīyā dhammā, aṭṭhārasa buddhadhammā, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paññāsa udayabbayañāṇāni, paropaṇṇāsa kusaladhammā, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni, tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti evamādayo anantā aparimāṇabhedā anaññasādhāraṇā niratisayā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā vijjanti upalabbhanti, tasmā yathāvuttavibhāgā guṇabhāgā assa atthīti bhāgavāti vattabbe ākārassa rassattaṃ katvā "bhagavā"ti vutto evaṃ tāva bhāgavā. Yasmā sīlādayo sabbe guṇabhāgā asesato vijjanti sugate tasmā bhagavāti pavuccati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Kathaṃ bhatavāti bhagavā? ye te sabbalokahitāya ussukkamāpannehi manussattādike aṭṭha dhamme samodhānetvā sammāsambodhiyā katamahābhinīhārehi mahābodhisattehi paripūretabbā dānapāramī sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisacca- adhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo, dānādīni cattāri saṅgahavatthūni, cattāri adhiṭṭhānāni, attapariccāgo, nayanadhanarajjaputtadārapariccāgoti pañca mahāpariccāgā, pubbayogo pubbacariyā dhammakkhānaṃ lokatthacariyā ñātatthacariyā buddhatthacariyāti evamādayo saṅkhepato vā puññasambhārañāṇasambhārā buddhakaradhammā, te mahābhinīhārato paṭṭhāya kappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni yathā hānabhāgiyā saṅkilesabhāgiyā ṭhitibhāgiyā vā na honti, atha kho uttaruttari- visesabhāgiyāva 1- honti, evaṃ sakkaccaṃ nirantaraṃ anavasesato bhatā sambhatā assa atthīti bhatavāti bhagavā niruttinayena takārassa gakāraṃ katvā. Atha vā bhagavāti teyeva yathāvutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripūresīti attho. Evampi bhatavāti bhagavā. Yasmā sambodhiyā 1- sabbe dānapāramiādike sambhāre bhatavā nātho tasmāpi bhagavā mato. Kathaṃ bhāge vanīti bhagavā? ye te catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ Vaḷañjanakasamāpattibhāgā, te anavasesato lokahitatthaṃ attano diṭṭhadhammasukha- vihāratthañca niccakappaṃ vani bhaji sevi bahulamakāsīti bhāge vanīti bhagavā. Atha vā abhiññeyyesu dhammesu kusalādīsu khandhādīsu ca ye te pariññeyyādivasena saṅkhepato vā catubbidhā abhisamayabhāgā, vitthārato pana "cakkhu pariññeyyaṃ @Footnote: 1 ka. sammāsambodhiyā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

.pe. Jarāmaraṇaṃ pariññeyyan"tiādinā 1- anekabhedā 2- pariññeyyabhāgā, "cakkhussa samudayo pahātabbo .pe. Jarāmaraṇassa samudayo pahātabbo"tiādinā pahātabbabhāgā, "cakkhussa nirodho sacchikātabbo .pe. Jarāmaraṇassa nirodho sacchikātabbo"tiādinā sacchikātabbabhāgā, "cakkhunirodhagāminī paṭipadā bhāvetabbā .pe. Cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā"tiādinā ca anekabhedā bhāvetabbabhāgā ca dhammā, te sabbe vani bhaji yathārahaṃ gocarabhāvanāsevanānaṃ vasena sevi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Atha vā ye ime sīlādayo dhammakkhandhā sāvakehi sādhāraṇā guṇakoṭṭhāsā guṇabhāgā, kinti nu kho te veneyyasantānesu patiṭṭhapeyyunti mahākaruṇāya vani abhipatthayi. Sā cassa abhipatthanā yathādhippetaphalāvahā ahosi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Yasmā ñeyyasamāpatti- guṇabhāge tathāgato bhaji patthayi sattānaṃ hitāya bhagavā tato. Kathaṃ bhage vanīti bhagavā? samāsato tāva katapuññehi payogasampannehi Yathāvibhavaṃ bhajīyantīti bhagā, lokiyalokuttarā sampattiyo. Tattha lokiye tāva tathāgato sambodhito pubbe bodhisattabhūto paramukkaṃsagate vani bhaji sevi, yattha patiṭṭhāya niravasesato buddhakaradhamme samannānento 3- buddhadhamme paripācesi. Buddhabhūto pana te niravajjasukhūpasaṃhite anaññasādhāraṇe lokuttarepi vani bhaji sevi. Vitthārato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiādi- vasena jhānavimokkhasamādhisamāpattiñāṇadassanamaggabhāvanāphalasacchikiriyādiuttari- manussadhammavasena ca anekavihite anaññasādhāraṇe bhage vani bhaji sevi. Evaṃ bhage vanīti bhagavā. @Footnote: 1 khu.paṭi. 31/21/2 2 cha.Ma. aneke 3 Ma. samānento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Yā tā sampattiyo loke yā ca lokuttarā puthū sabbā tā bhaji sambuddho tasmāpi bhagavā mato. Kathaṃ bhattavāti bhagavā? bhattā daḷhabhattikā assa bahū atthīti bhagavā. Tathāgato hi mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgibhāvato sabbasattuttamo, sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantūpakāritāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhādianaññasādhāraṇaguṇavisesa- paṭimaṇḍitarūpakāyatāya yathābhuccaguṇādhigatena "itipi so bhagavā"tiādinayappavattena lokattayabyāpinā suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannāgatattā ukkaṃsapāramippattāsu appicchatāsantuṭṭhitādīsu suppatiṭṭhitabhāvato dasabalacatuvesārajjādiniratisayaguṇavisesasamaṅgibhāvato ca rūpappamāṇo rūpappasanno ghosappamāṇo ghosappasanno lūkhappamāṇo lūkhappasanno dhammappamāṇo dhammappasannoti evaṃ catuppamāṇike lokasannivāse sabbathāpi pasādāvahabhāvena samantapāsādikattā aparimāṇānaṃ sattānaṃ sadevamanussānaṃ ādarabahumānagāravāyatanatāya paramapemasambhattiṭṭhānaṃ. Ye tassa ovāde patiṭṭhitā aveccappasādena samannāgatā honti, kenaci asaṃhāriyā tesaṃ sambhatti samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā. Tathā hi te attano jīvitapariccāgepi tattha pasādaṃ na pariccajanti tassa vā āṇaṃ daḷhabhattibhāvato. Tenevāha:- "yo ve kataññū katavedi dhīro kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī"ti. 1- @Footnote: 1 khu.jā. 27/2466/541 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

"seyyathāpi bhikkhave mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātivattati, evameva kho bhikkhave yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī"ti 1- ca. Evaṃ bhattavāti bhagavā niruttinayena ekassa takārassa lopaṃ katvā itarassa gakāraṃ katvā. Guṇātisayayuttassa yasmā lokahitesino sambhattā bahavo satthu bhagavā tena vuccatīti. Kathaṃ bhage vamīti bhagavā? yasmā tathāgato bodhisattabhūtopi purimāsu Jātīsu pāramiyo pūrento bhagasaṅkhātaṃ siriṃ issariyaṃ yasaṃ ca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayi. Tathā hissa somanassakumārakāle hatthipālakumārakāle ayogharapaṇḍitakāle mūgapakkhapaṇḍitakāle cūḷasutasomakāleti evamādīsu nekkhammapāramipūraṇavasena devarajjasadisāya rajjasiriyā pariccattattabhāvānaṃ parimāṇaṃ natthi. Carimattabhāvepi hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ catuddīpissariyaṃ cakkavattisampattisannissayaṃ sattaratanasamujjalaṃ yasañca tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho. Tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā, sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanaloka- visesasannissayā sobhā kappaṭṭhitiyabhāvato, 2- tepi bhagavā vami taṃnivāsisattāvāsasamatikkamanato tappaṭibaddhacchandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavā. Cakkavattisiriṃ yasmā yasaṃ issariyaṃ sukhaṃ pahāsi lokacittañca sugato bhagavā tato. @Footnote: 1 vi.cūḷa. 7/385/208. aṅ.aṭṭhaka. 23/109/203-4, khu.u. 25/45/168 @2 Sī. kappaṭṭhiyabhāvato, Ma. kappaṭṭhāyibhāvato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Kathaṃ bhāge vamīti bhagavā? bhāge nāma koṭṭhāsā, te khandhāyatanadhātādivasena tatthāpi rūpavedanādivasena atītādivasena ca anekavidhā. Te ca bhagavā sabbaṃ papañcaṃ sabbaṃ yogaṃ sabbaṃ ganthaṃ sabbaṃ saṃyojanaṃ samucchinditvā amatadhātuṃ samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaḍḍayi, na paccāgami. Tathā hesa sabbatthakameva paṭhaviṃ āpaṃ tejaṃ vāyaṃ, cakkhuṃ sotaṃ ghānaṃ jivhaṃ kāyaṃ manaṃ, rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe dhamme, cakkhuviññāṇaṃ .pe. Manoviññāṇaṃ. Cakkhusamphassaṃ .pe. Manosamphassaṃ. Cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ .pe. Manosamphassajaṃ vedanaṃ. Cakkhusamphassajaṃ saññaṃ .pe. Manosamphassajaṃ saññaṃ. Cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ .pe. Manosamphassajaṃ cetanaṃ. Rūpataṇhaṃ .pe. Dhammataṇhaṃ. Rūpavitakkaṃ .pe. Dhammavitakkaṃ. Rūpavicāraṃ .pe. Dhammavicārantiādinā anupadadhammavibhāgavasenapi sabbeva dhammakoṭṭhāse anavasesato vami uggiri anapekkhapariccāgena chaḍḍayi. Vuttañhetaṃ:- "yantaṃ ānanda cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ tathāgato puna paccāgamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī"ti. 1- Evampi bhāge vamīti bhagavā. Atha vā bhāge vamīti sabbepi kusalākusale sāvajjānavajje hīnappaṇīte kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme ariyamaggañāṇamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresañca tathattāya dhammaṃ desesi. Vuttampi cetaṃ:- "dhammāpi vo bhikkhave pahātabbā pageva adhammā, 2- kullūpamaṃ vo bhikkhave dhammaṃ desessāmi nittharaṇatthāya no gahaṇatthāyā"tiādi. 3- Evampi bhāge vamīti bhagavā. Khandhāyatanadhātādi- dhammabhedā mahesinā kaṇhasukkā 4- yato vantā tatopi bhagavā mato. @Footnote: 1 dī.mahā. 10/183/106 2 Ma.mū. 12/240/203/203 @3 Ma.mū. 12/240/202 4 Sī. kaṇhā sukkā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Tena vuttaṃ:- "bhāgavā bhatavā bhāge bhage ca vani bhattavā bhage vami tathā bhāge vamīti bhagavā jino"ti. Tena bhagavatā. Arahatāti kilesehi ārakattā, anavasesānaṃ vā kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi kāraṇehi arahatā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vuttanayena veditabbo. Ettha ca bhagavatāti imināssa bhāgyavantatādīpanena kappānaṃ anekesu asaṅkhyeyyesu upacitapuññasambhārabhāvato satapuññalakkhaṇadharassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhāketumālādipaṭimaṇḍitā anaññasādhāraṇā rūpakāyasampatti dīpitā hoti. Arahatāti imināssa anavasesakilesappahānadīpanena āsavakkhayapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādhigamaparidīpanato dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādiacinteyyā- parimeyyadhammakāyasampatti dīpitā hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakānaṃ 1- bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, 2- tathā abhigatānañca tesaṃ kāyikacetasikadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarehi guṇehi saṃyojanasamatthatā ca pakāsitā hoti. Tathā bhagavatāti iminā caraṇadhammesu muddhabhūtadibbavihārādivihāravisesa- samāyogaparidīpanena caraṇasampadā dīpitā hoti. Arahatāti iminā sabbavijjāsu sikhāppattaāsavakkhayañāṇādhigamaparidīpanena vijjāsampadā dīpitā hoti. Purimena vā antarānikaniyyānikadhammānaṃ aviparītavibhattabhāvadīpanena pacchimavesārajjadvayasamāyogo, @Footnote: 1 Sī. lokiyaparikkhakānaṃ 2 Sī. abhigamanīyattā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Pacchimena savāsananiravasesakilesappahānadīpanena purimavesārajjadvayasamāyogo vibhāvito hoti. Tathā purimena tathāgatassa paṭiññāsaccavacīsaccañāṇasaccaparidīpanena kāmaguṇalokiyādhipaccayasalābhasakkārādipariccāgaparidīpanena anavasesakilesābhisaṅkhāra- pariccāgaparidīpanena ca saccādhiṭṭhānacāgādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti, dutiyena sabbasaṅkhārūpasamasamādhigamaparidīpanena sammāsambodhiparidīpanena ca upasamādhiṭṭhāna- paññādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti. Tathā hi bhagavato bodhisattabhūtassa lokuttaraguṇe katābhinīhārassa mahākaruṇāyogena yathāpaṭiññaṃ sabbapāramitānuṭṭhānena saccādhiṭṭhānaṃ, pāramitāpaṭipakkhapariccāgena cāgādhiṭṭhānaṃ, pāramitāguṇehi cittavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, pāramitāhi eva parahitūpāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ. Tathā yācakajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmīti paṭijānanena paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānena ca saccādhiṭṭhānaṃ, deyyadhammapariccāgato 1- cāgādhiṭṭhānaṃ, deyyapaṭiggāhakadānadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhi ca dānena paññuttaratāya ca paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ. Iminā nayena sesapāramīsupi caturādhiṭṭhānapāripūri veditabbā. Sabbā hi pāramiyo saccappabhāvitā cāgābhibyañjitā upasamānubrūhitā paññāparisuddhāti evaṃ caturādhiṭṭhānasamudāgatassa tathāgatassa saccādhiṭṭhānaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena sīlavisuddhi, cāgādhiṭṭhāna- samudāgamena ājīvavisuddhi, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena cittavisuddhi, paññādhiṭṭhāna- samudāgamena diṭṭhivisuddhi. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamenassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ @Footnote: 1 Sī. deyyaphalaparicāgato, cha.Ma. deyyapariccāgato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Upasamādhiṭṭhānasamudāgamena āpadāsu thāmo veditabbo, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sākacchāya paññā veditabbā. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena aduṭṭho adhivāseti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena aluddho paṭisevati, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena abhīto parivajjeti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena amūḷho vinodeti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena cassa nekkhammasukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena pavivekasukhappatti, upasamādhiṭṭhāna- samudāgamena upasamasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sambodhisukhappatti dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānasamudāgamena vā vivekajapītisukhappatti, cāgādhiṭṭhāna- samudāgamena samādhijapītisukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena apītijakāyasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena satipārisuddhijaupekkhāsukhappatti. tathā saccādhiṭṭhāna- samudāgamena parivārasampattilakkhaṇapaccayasukhasamāyogo paridīpito hoti avisaṃvādanato, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena santuṭṭhilakkhaṇasabhāvasukhasamāyogo alobhabhāvato, 1- upasamādhiṭṭhānasamudāgamena katapuññatālakkhaṇahetusukhasamāyogo kilesehi anabhibhūtabhāvato, paññādhiṭṭhānasamudāgamena vimuttisampattilakkhaṇadukkhūpasamasukhasamāyogo paridīpito hoti ñāṇasampattiyā nibbānādhigamanato. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa sīlakkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa samādhikkhandhassa, paññādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa paññākkhandhassa, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa vimuttikkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānaparipūraṇena tapasiddhi, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena sabbanissaggasiddhi, upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena indriyasaṃvarasiddhi, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena buddhisiddhi, tena ca nibbānasiddhi. Tathā saccādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyasaccābhisamayappaṭilābho, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena @Footnote: 1 Sī. alolabhāvato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Catuariyavaṃsappaṭilābho, upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavihārappaṭilābho, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavohārappaṭilābho dīpito hoti. Aparo nayo:- bhagavatāti etena sattānaṃ lokiyalokuttarasampatti- abhikaṅkhādīpanena tathāgatassa mahākaruṇā pakāsitā hoti, arahatāti etena pahānasampattidīpanena 1- pahānapaññā pakāsitā hoti. Tattha paññāyassa dhammarajjapatti, karuṇāya dhammasaṃvibhāgo. Paññāya saṃsāradukkhanibbidā, karuṇāya saṃsāradukkhasahanaṃ. 2- Paññāya parinibbānābhimukhabhāvo, karuṇāya tadadhigamo. Paññāya sayaṃ taraṇaṃ, karuṇāya paresaṃ tāraṇaṃ. Paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakiccasiddhi. Karuṇāya vā bodhisattabhūmiyaṃ saṃsārābhimukhabhāvo, paññāya tattha anabhirati. Tathā karuṇāya paresaṃ avihiṃsanaṃ, paññāya sayaṃ parehi abhāyanaṃ. Karuṇāya paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati, paññāya attānaṃ rakkhanto paraṃ rakkhati. Tathā karuṇāya aparantapo, paññāya anattantaPo. Tena attahitāya paṭipannādīsu catutthapuggalabhāvo siddho hoti. Tathā karuṇāya lokanāthatā, paññāya attanāthatā. Karuṇāya cassa ninnatābhāvo, paññāya unnatābhāvo. Tathā karuṇāya sabbasattesu janitānuggaho, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto. Paññāya sabbadhammesu virattacitto, karuṇānugatattā na ca na sabbasattānuggahāya pavatto. Yathā hi karuṇā tathāgatassa sinehasokavirahitā, evaṃ paññā ahaṃkāramamaṃkāravinimuttāti aññamaññaṃ visodhitā 3- paramavisuddhāti daṭṭhabbā. Tattha paññākhettaṃ balāni, karuṇākhettaṃ vesārajjāni. tesu balasamāyogena parehi na abhibhuyyati, vesārajjasamāyogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadāsiddhi, vesārajjehi @Footnote: 1 Ma., i. pahābhāvanāsampattidīpanena @2 Ma.,i. saṃsāradukkhappahānaṃ 3 Ma. viheṭhitā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Sāsanasampadāsiddhi. Tathā balehi buddharatanasiddhi, vesārajjehi dhammaratanasiddhīti ayamettha "bhagavatā arahatā"ti padadvayassa atthayojanāya mukhamattadassanaṃ. Kasmā panettha "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā"ti vatvā puna "vuttan"ti vuttaṃ? Anussavapaṭikkhepena niyamadassanatthaṃ. Yathā hi kenaci parato sutvā vuttaṃ yadipi ca tantena vuttaṃ, na teneva vuttaṃ parenapi vuttattā. Na ca tantena vuttameva, apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavatā hi parato asutvā sayambhuñāṇena attanā adhigatameva vuttanti imassa visesadassanatthaṃ dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti:- vuttaṃ hetaṃ bhagavatā, tañca kho bhagavatāva vuttaṃ, na aññena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanaṃ hi aññamatthaṃ bodhetīti na punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi. Tathā pubbaracanābhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Bhagavā hi sammāsambuddhatāya ṭhānuppattikappaṭibhānena sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ deseti, na tassa kāraṇā dānādīnaṃ viya pubbaracanākiccaṃ atthi. Tenetaṃ dasseti "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā, tañca kho na pubbaracanāvasena takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ. Apica kho veneyyajjhāsayānurūpaṃ ṭhānaso vuttamevā"ti. Appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthaṃ vā dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Yaṃ hi bhagavatā vuttaṃ, vuttameva taṃ, na kenaci paṭikkhipituṃ sakkā akkharasampattiyā atthasampattiyā ca. Vuttañhetaṃ:- "etaṃ bhagavatā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā"tiādi. 1- @Footnote: 1 vi.mahā. 4/17/15-6, saṃ.mahā. 19/1081/369

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Aparampi vuttaṃ:- "idha bhikkhave āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā `nayidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena paññattaṃ, ahamidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññāpessāmī'ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī"tiādi. Tasmā appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Atha vā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Yaṃ hi paresaṃ āsayādiṃ ajānantena asabbaññunā adese akāle vā vuttaṃ, taṃ saccampi samānaṃ sotūnaṃ atthanipphādane asamatthatāya avuttaṃ nāma siyā, pageva asaccaṃ. Bhagavatā pana sammāsambuddhabhāvato sammadeva paresaṃ āsayādiṃ desakālaṃ atthasiddhiñca jānantena vuttaṃ ekantena sotūnaṃ yathādhippetatthanipphādanato vuttameva, natthi tassa avuttatā pariyāyo. Tasmā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Apica yathā na taṃ sutaṃ nāma, yaṃ na viññātatthaṃ yaṃ ca na tathattāya paṭipannaṃ, evaṃ na taṃ vuttaṃ nāma, yaṃ na sammā paṭiggahitaṃ. Bhagavato pana vacanaṃ catassopi parisā sammadeva paṭiggahetvā tathattāya paṭipajjanti. Tasmā sammadeva paṭiggahitabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Atha vā ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Yathā hi bhagavā kusalākusalasāvajjānavajjabhede dhamme pavattinivattiyo sammutiparamatthe ca avisaṃvādento vadati, evaṃ dhammasenāpatippabhutayo ariyāpi bhagavati dharamāne parinibbute ca tasseva desanaṃ anugantvā vadanti, na tattha nānāvādakā. Tasmā vuttamarahatā tato parabhāge arahatā ariyasaṃghenāpīti evaṃ ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthampi evaṃ vuttaṃ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Atha vā purimehi sammāsambuddhehi vuttanayabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Satipi jātigottāyuppamāṇādivisese dasabalādiguṇehi viya dhammadesanāya budadhānaṃ viseso natthi, aññamaññaṃ attanā ca te pubbenāparaṃ aviruddhameva vadanti. Tasmā vuttaṃ hetaṃ, yathā buddhehi attanā ca pubbe, idānipi amhākaṃ bhagavatā tatheva vuttaṃ arahatāti evaṃ purimabuddhehi attanā ca suttantaresu vuttanayabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ "vuttan"ti vuttaṃ. Tena buddhānaṃ desanāya sabbattha avirodho dīpito hoti. Atha vā "vuttan"ti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ taṃ arahantavuttabhāvavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti:- vuttaṃ hetaṃ bhagavatā arahatāpi vuttaṃ "ekadhammaṃ bhikkhave"tiādikaṃ idāni vuccamānavacananti. Atha vā "vuttan"ti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ na vacanatthaṃ, atha kho vapanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenetaṃ dasseti "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā, tañca kho na vuttamattaṃ na kathitamattaṃ, atha kho veneyyānaṃ kusalamūlaṃ vapitan"ti attho. Atha vā yadetaṃ vuttanti dutiyaṃ padaṃ, taṃ vattanatthaṃ. Ayaṃ hissa attho:- vuttaṃ hetaṃ bhagavatā arahatā, tañca kho na vuttamattaṃ, apica tadatthajātaṃ vuttaṃ caritanti. Tena yathāvādī bhagavā, tathākārīti dasseti. Atha vā vuttaṃ bhagavatā vuttavacanaṃ arahatā vuttaṃ yuttenāti attho. Atha vā "vuttan"ti saṅkhepakathāuddisanaṃ sandhāyāha, puna "vuttan"ti vitthārakathānidassanaṃ. Bhagavā hi saṅkhepato vitthārato ca dhammaṃ deseti. Atha vā bhagavato duruttavacanābhāvadassanatthaṃ "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā"ti vatvā puna "vuttan"ti vuttaṃ. Sabbadā ñāṇānugatavacīkammatāya hi bhagavato savāsanapahīnasabbadosassa akkhalitabyappathassa kadācipi duruttaṃ nāma natthi. Yathā keci loke satisammosena vā davā vā ravā vā kiñci vatvā atha paṭiladdhasaññā pubbe vuttaṃ avuttaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Vā karonti paṭisaṅkharonti vā, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana niccakālaṃ samāhito asammosadhammo asammohadhammo ca sabbaññutaññāṇasamupabyūḷhāya paṭibhānapaṭisambhidāya upanītamatthaṃ aparimitakālaṃ sambhatapuññasambhārasamudāgatehi anaññasādhāraṇehi visadavisuddhehi karaṇavisesehi sotāyatanarasāyatanabhūtaṃ suṇantānaṃ amatavassaṃ vassanto viya sotabbasāraṃ savanānuttariyaṃ catusaccaṃ pakāsento karavīkarutamañjunā sarena sabhāvaniruttiyā veneyyajjhāsayānurūpaṃ vacanaṃ vadati, natthi tattha vālaggasattampi avakkhalitaṃ, kuto pana duruttāvakāso. Tasmā "yaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ vuttameva, na avuttaṃ duruttaṃ vā kadāci hotī"ti dassanatthaṃ "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā"ti vatvā puna "vuttamarahatā"ti vuttanti na ettha punaruttadosoti evamettha punaruttasaddassa sātthakatā veditabbā. Iti me sutanti ettha itīti ayaṃ itisaddo hetuparisamāpanādi- padatthavipariyāyapakāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathā hesa "ruppatīti kho bhikkhave tasmā rūpanti vuccatī"tiādīsu 1- hetuatthe dissati. "tasmātiha me bhikkhave dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā. Atthi me tumhesu anukampā kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā"tiādīsu 2- parisamāpane. "iti vā iti evarūpā visūkadassanā 3- paṭivirato"tiādīsu 4- ādiatthe. "māgandiyoti vā tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanamabhilāpo"tiādīsu 5- padatthavipariyāye. "iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito. Saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito, saupasaggo bālo, anupasaggo paṇḍito"tiādīsu 6- pakāre. "sabbamatthīti kho kaccāna ayameko anto, sabbaṃ @Footnote: 1 saṃ.kha. 17/79/71 2 Ma.mū. 12/30/18 3 ka. naccagītavāditavisūkadassanā @4 dī.Sī. 9/13/7 5 khu.mahā 29/331,341/225,231 6 aṅ.tika. 20/1/96

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Natthīti kho kaccāna ayaṃ dutiyo anto"tiādīsu 1- nidassane. "atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā ānanda atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃ paccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīyan"tiādīsu 2- avadhāraṇe, sanniṭṭhāneti attho. Svāyamidha pakāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo. Tattha pakāratthena itisaddena etamatthaṃ dīpeti:- nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukamyataṃ janetvāpi iti me sutaṃ, mayāpi ekena pakārena sutanti. Ettha ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvatta- tipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca visayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattiādivasena saṅkilesabhāgiyādi- lokiyāditadubhayavomissatādivasena kusalādivasena khandhādivasena saṅgahādivasena samayavimuttādivasena ṭhapanādivasena kusalamūlādivasena tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā. Tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ. Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo, so samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ. Kusalādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsana- vivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanā- kāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ @Footnote: 1 saṃ.ni. 16/15/18 2 dī.mahā. 10/96/49

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato pāṭihāriyanti atthe sati bhagavato paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati. Tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Yasmā pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tasmā tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Atha vā bhagavato sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā pacchāti attho, tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihārayaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena ca sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasantāne upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanasamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte 1- tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ. Yasmā pana tantiatthadesanātabbohārābhidabhisamayasaṅkhātā 2- hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, anupacitasambhārehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhā alabbhaneyyappatiṭṭhā ca, tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ. @Footnote: 1 Sī. nimittabhūtato 2 Ma.,ka. tantitantiatthatantidesanātadabhisamayasaṅkhātā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsanaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hutvā atthādhigamāya hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchatīti veditabbaṃ. Nidassanatthena "nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikatan"ti attānaṃ parimocento "iti me sutaṃ, mayāpi evaṃ sutan"ti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti. Avadhāraṇatthena "etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ upaṭṭhākānaṃ, yadidaṃ ānando"ti 1- evaṃ bhagavatā, "āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo"ti 2- evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti "iti me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabban"ti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā, na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā na sabbākārena sakkā viññātunti vutto vāyamattho, sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā. Itarathā hi thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamatthoti vā 3- āpajjeyyāti. Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa "gāthābhigītaṃ me abhojaneyyan"ti- ādīsu 4- mayāti attho. "sādhu me bhante bhagavā saṅkhittena dhammaṃ desetū"tiādīsu 1- @Footnote: 1 aṅ.ekaka. 20/219-23/25 2 aṅ.pañcaka. 22/169/25 @3 ka. asamattho cāti 4 saṃ.sa. 15/194/200, khu su. 25/81/351

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Mayhanti attho. "dhammadāyādā me bhikkhave bhavathā"tiādīsu 2- mamāti attho. Idha pana "mayā sutan"ti ca "mama sutan"ti ca atthadvaye yujjati. Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sakasantāne vattanato tividhopi mesaddo yadipi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto panassa vijjatevāyaṃ atthabhedoti āha "mesaddo tīsu atthesu dissatī"ti. Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānu- yogasotaviññeyyasotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi kiriyāvisesako upasaggo, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ sutasaddo eva taṃ taṃ atthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggopi udāharīyati. Tattha "senāya pasuto"tiādīsu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"tiādīsu 3- vissutadhammassāti attho. "avassutā avassutassā"tiādīsu 4- kilinnā kilinnassāti attho. "tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappakan"tiādīsu 5- upacitanti attho. "ye jhānappasutā dhīrā"tiādīsu 6- jhānānuyuttāti attho. "diṭṭhaṃ sutaṃ mutan"tiādīsu 7- sotaviññeyyanti attho. "sutadharo sutasannicayo"ti- ādīsu 8- sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa "sotadvārānusārena upadhāritan"ti vā "upadhāraṇan"ti vā attho. Mesaddassa hi mayāti atthe sati "iti me sutaṃ, mayā sotadvārānusārena upadhāritan"ti attho. Mamāti atthe sati "iti mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇan"ti attho. @Footnote: 1 Ma.mū. 12/29/17, saṃ. saḷā. 18/112/75, saṃ.mahā. 19/382/144, @aṅ.catukka. 21/257/276 2 Ma.mū. 12/29/17 3 khu.u. 25/11/105 @4 vi.bhikkhunī. 3/657/4 5 khu.khu. 25/12/11 6 khu.dha. 25/118/49 @7 Ma.mū. 12/251/203 8 Ma.mū. 12/339/301

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena itisaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ. Tasmā itīti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sabbānanipi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā. Tena sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati, taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti:- iti me sutaṃ, na diṭṭhaṃ, na sayambhuñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ, apica sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā itisadde ayamatthaynoāti tadapekkhassa sutasaddassa niyamattho sambhavatīti assavanabhāvappaṭikkhepo anūnāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Evaṃ savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ. Tathā itīti sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho itisaddoti katvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayaṃ hettha saṅkhepo:- nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā kāraṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti. Tathā itīti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho itisaddoti katvā nidassetabbassa nidassitabbabhāvābhāvato. 1- Tasmā itisaddena sakalampi @Footnote: 1 ka. nidassitabbabhāvābhāvato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Suttaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Sutasaddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho:- yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā iti sutanti. Tathā itīti yassa cittasantānassa nānārammaṇassa pavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho itisaddoti katvā. Itīti hi ayaṃ ākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññāpetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. 1- Sutanti visayaniddeso. Sotabbo hi dhammo savanakiriyā 2- kattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti. Atha vā itīti puggalakiccaniddeso. Sutānaṃ hi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanabhāvena itisaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārūpādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā, viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo:- mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhassavanakiccavohārena sutanti. Tathā itīti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā @Footnote: 1 Ma. attaniddeso 2 Ma. savanakariyānaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasveva paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca 1- na hoti, so rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana itīti ca meti ca vuccamāno ākārādiaparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma, kimettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ itīti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yaṃ hi taṃ sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā itīti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ tatiyantiādiko viya paṭhamādiṃ nissāya "yaṃ na diṭṭhamutaviññātanirapekkhaṃ, taṃ sutan"ti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti. Ettha ca itīti vacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi atthassa pakāravisesā itīti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito. Na hi sammūḷho nānappakārappaṭivedhasamattho hoti, lobhappahānādivasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttatthā niddisīyanti. Sutanti vacanena asammosaṃ dīpeti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā. Yassa hi sutaṃ sammūḷhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena @Footnote: 1 Sī. anumānatthopi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānaṃ hi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtā hoti satiyā pubbaṅgamāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi. Aparo nayo:- itīti vacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti tena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasaddhammavisayattā. Na hi ayonisomanasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, nidānapucchāvasena pakaraṇappattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ na samādhānamantarena sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi "na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā"ti vadati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbekatapuññatañca sādheti sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti assutavato sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhittacitto saddhammaṃ sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthi. Aparo nayo:- "yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso"ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampattiogāhanena niravasesaparahitapāripūrikāraṇabhūto evaṃbhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā itīti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattiṃ attano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, sammāpaṇihitatto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti tadavisuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ "sammāpaṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare"ti 1- "katapuññosi tvaṃ ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo"ti 2- ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugati- āpajjanenapi visuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbe eva taṇhādiṭṭhisaṅkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato, yonisomanasikāro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento iti me sutantiādimāha. Aparo nayo:- itīti iminā pubbe vuttanayena nānappakārappaṭivedhadīpakena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā itisaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Itīti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno "ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā"ti dīpeti. Pariyattidhammā hi "idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo"tiādinā nayena manasā anupekkhitā anussavākāraparivitakkasahitāya 3- dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya @Footnote: 1 khu.dha. 25/43/24 2 dī.mahā. 10/207/127 3 ka...parisambandhitāya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme "iti rūpaṃ ettakaṃ rūpan"tiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā attano paresañca hitasukhāvahā hontīti. Sutanti idaṃ savanayogaparidīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno "bahū mayā dhammā sutā dhātā 1- vacasā paricitā"ti dīpeti sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇaṃ hi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā 2- paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo. Iti me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. "kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacanan"ti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti. 3- Apica iti me sutanti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ 4- vivaranto "sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbāti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhammavinaye assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati:- @Footnote: 1 ka. dhatā 2 ka. mahato hitāya @3 ka. paṭṭhapeti 4 ka. purimavacanaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

"vināsayati assaddhaṃ saddhaṃ vaḍḍheti sāsane iti me 1- sutamiccevaṃ vadaṃ gotamasāvako"ti. Etthāha "kasmā panettha yathā aññesu suttesu `evamme sutaṃ ekaṃ samayaṃ bhagavā'tiādinā kāladese apadisitvāva nidānaṃ bhāsitaṃ, evaṃ na bhāsitan"ti. Apare tāva āhu:- na pana therena bhāsitattā. Idaṃ hi nidānaṃ na āyasmatā ānandena paṭhamaṃ bhāsitaṃ, khujjuttarāya pana bhagavatā upāsikāsu bahussutabhāvena etadagge ṭhapitāya sekkhappaṭisambhidāppattāya ariyasāvikāya sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ paṭhamaṃ bhāsitaṃ. Tatrāyaṃ anupubbikathā:- ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko haṃsavatiyaṃ viharati. Athekadivasaṃ haṃsavatiyaṃ ekā kuladhītā satthu dhammadesanaṃ sotuṃ gacchantīhi upāsikāhi saddhiṃ ārāmaṃ gatā satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā adhikāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. Satthāpi naṃ byākāsi "anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāvikānaṃ upāsikānaṃ bahussutānaṃ aggā bhavissatī"ti. Tassā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā puna manussesūti evaṃ devamanussesu saṃsarantiyā kappasatasahassaṃ atikkantaṃ. 2- Atha imasmiṃ bhaddakappe amhākaṃ bhagavato kāle sā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dāsiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu. Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātveva paññāyittha. Sā aparabhāge ghosakaseṭṭhinā rañño udenassa 3- sāmāvatiyā dinnakāle tassā paricārikabhāvena dinnā rañño udenassa antepure vasati. @Footnote: 1 ka. evamme 2 ka. kappasatasahasse atikkante @3 cha.Ma. utenasasa, evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhikukkuṭaseṭṭhipāvārikaseṭṭhino bhagavantaṃ uddissa tayo vihāre kāretvā janapadacārikaṃ carante tathāgate kosambinagaraṃ sampatte buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa vihāre niyyādetvā mahādānāni pavattesuṃ. Māsamattaṃ atikkami. Atha nesaṃ etadahosi "buddhā nāma sabbalokānukampakā, aññesampi okāsaṃ dassāmā"ti kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya nāgarā vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti. Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṃghaparivuto mālākārajeṭṭhakassa gehe nisīdi, tasmiṃ khaṇe khujjuttarā sāmāvatiyā pupphāni gahetuṃ aṭṭha kahāpaṇe ādāya taṃ gehaṃ agamāsi. Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā "amma uttare ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ parivisāmi, tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ kate 1- paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissasī"ti āha. Tato khujjuttarā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi. Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ sabbameva 2- dhammaṃ uggaṇhi, anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā aṭṭhapi kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni gahetvā sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi. Atha naṃ sā pucchi "amma uttare tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kinno rājā uttaritaraṃ pasanno"ti. Sā musā vattuṃ abhabbatāya atīte attanā kataṃ anigūhitvā sabbaṃ kathesi. Atha "kasmā ajja bahūni āharasī"ti 3- ca vuttā "ajjāhaṃ sammāsambuddhassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī"ti āha. Taṃ sutvā "are @Footnote: 1 cha.Ma. evaṃ ito 2 ka. sabbaṃ 3 ka. āharitānīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Duṭṭhadāsi ettakaṃ kālaṃ tayā gahite kahāpaṇe dehī"ti atajjetvā pubbahetunā codiyamānā "amma tayā pītaṃ amataṃ amhepi pāyehī"ti vatvā "tenahi maṃ nhāpehī"ti vutte soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā dve maṭṭhasāṭake dāpesi. Sā ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā āsanaṃ paññāpetvā āsane nisīditvā vicitravījaniṃ ādāya nīcāsanesu nisinnāni pañca mātugāmasatāni āmantetvā sekkhappaṭisambhidāsu ṭhatvā satthārā desitaniyāmeneva tāsaṃ dhammaṃ desesi. Desanāvasāne tā sabbā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tā sabbāpi khujjuttaraṃ vanditvā "amma ajja paṭṭhāya tvaṃ kiliṭṭhakammaṃ mā kari, amhākaṃ mātuṭṭhāne ācariyaṭṭhāne ca patiṭṭhāhī"ti garuṭṭhāne ṭhapayiṃsu. Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti? sā kira kassapasammāsambuddhakāle Bārāṇasiyaṃ seṭṭhidhītā hutvā nibbattā ekāya khīṇāsavattheriyā upaṭṭhākakulaṃ gatāya "etamme ayye pasādhanapeḷikaṃ dethā"ti veyyāvaccaṃ kāresi. Therīpi "adentiyā mayi āghātaṃ uppādetvā niraye nibbattissati, dentiyā paresaṃ dāsī hutvā nibbattissati, nirayasantāpato dāsibhāvo seyyo"ti anudayaṃ paṭicca tassā vacanaṃ akāsi. Sā tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti. Kasmā pana khujjā ahosi? anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño Gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ thokaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī yathāvajjaṃ keḷivasena khujjākāraṃ dassesi, tasmā khujjā hutvā nibbatti. Kiṃ pana katvā paññavantī jātāti? 1- anuppanne kira buddhe ayaṃ Bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa @Footnote: 1 Ma. sappaññā, ka. mahāpaññā jātā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Pūrite 1- patte parivattitvā parivattitvā gaṇhante disvā attano santakāni aṭṭha dantavalayāni "idha ṭhapetvā gaṇhathā"ti adāsi, te tathā katvā olokesuṃ. "tumhākaññeva tāni pariccattāni, gahetvā gacchathā"ti āha. Te nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu, ajjāpi tāni valayāni arogāneva. Sā tassa nissandena paññavantī 2- jātā. Atha naṃ sāmāvatippamukhāni pañca itthisatāni "amma tvaṃ divase divase satthu santikaṃ gantvā bhagavatā desitaṃ dhammaṃ sutvā amhākaṃ desehī"ti vadiṃsu. Sā tathā karontī aparabhāge tipiṭakadharā jātā. Tasmā naṃ satthā "etadaggaṃ bhikkhave mama sāvikānaṃ bahussutānaṃ upāsikānaṃ yadidaṃ khujjuttarā"ti etadagge ṭhapesi. Iti upāsikāsu 3- bahussutabhāvena satthārā etadagge ṭhapitā paṭisambhidāppattā khujjuttarā ariyasāvikā satthari kosambiyaṃ viharante kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā antepuraṃ gantvā sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ ariyasāvikānaṃ satthārā desitaniyāmena yathāsutaṃ dhammaṃ kathentī attānaṃ parimocetvā satthu santike sutabhāvaṃ pakāsentī "vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttamarahatāti me sutan"ti nidānaṃ āropesi. Yasmā pana tasmiṃyeva nagare bhagavato sammukhā sutvā tadaheva tāya tāsaṃ bhāsitaṃ, tasmā "ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharatī"ti kāladesaṃ apadisituṃ payojanasambhavova natthi supākaṭabhāvato. Bhikkhuniyo cassā 4- santike imāni suttāni gaṇhiṃsu. Evaṃ paramparāya bhikkhūsupi tāya āropitaṃ nidānaṃ pākaṭaṃ ahosi. Athāyasmā ānando tathāgatassa parinibbānato aparabhāge sattapaṇṇiguhāyaṃ ajātasattunā kārāpite saddhammamaṇḍape mahākassapappamukhassa vasīgaṇassa @Footnote: 1 ka. pūre 2 ka. mahāpaññā @3 ka. upāsikā 4 ka. bhikkhuniyopassā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Majjhe nisīditvā dhammaṃ saṅgāyanto imesaṃ suttānaṃ nidānassa dveḷhakaṃ pariharanto tāya āropitaniyāmeneva nidānaṃ āropesīti. Keci panettha bahū pakāre papañcenti, kiṃ tehi. Apica nānānayehi saṅgītikārā dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Anubuddhā hi dhammasaṅgāhakamahātherā, te sammadeva dhammavinayassa saṅgāyanākāraṃ jānantā katthaci "evamme sutan"tiādinā, katthaci "tena samayenā"tiādinā, katthaci gāthābandhavasena nidānaṃ ṭhapentā, katthaci sabbena sabbaṃ nidānaṃ aṭṭhapentā vaggasaṅgahādivasena dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Tattha idha vuttaṃ hetantiādinā nidānaṃ ṭhapetvā saṅgāyiṃsu, kiñci 1- suttageyyādivasena navaṅgamidaṃ buddhavacanaṃ. Yathā cetaṃ, evaṃ sabbesampi sammāsambuddhānaṃ. Vuttañhetaṃ "appakañca nesaṃ ahosi suttaṃ geyyan"tiādi. Tattha itivuttakaṅgassa aññaṃ kiñci na paññāyati tabbhāvanimittaṃ ṭhapetvā "vuttaṃ hetaṃ .pe. Me sutan"ti idaṃ vacanaṃ. Tenāhu aṭṭhakathācariyā "vuttaṃ hetaṃ bhagavatātiādinayappavattā dvādasuttarasatasuttantā itivuttakan"ti. Tasmā satthu adhippāyaṃ jānantehi dhammasaṅgāhakehi ariyasāvikāya vā imesaṃ suttānaṃ itivuttakaṅgabhāvañāpanatthaṃ imināva nayena nidānaṃ ṭhapitanti veditabbaṃ. Kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kariyamāne nidānavacanaṃ, 2- nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? vuccate:- desanāya ṭhitiasammosasaddheyya- bhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena brahmajālamūlapariyāyasuttādīnaṃ desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena @Footnote: 1 Sī.,ka. kiñca 2 ka. nidānavacanaṃ vuttaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Dhammabhaṇḍāgārikena "evamme sutan"tiādinā nidānaṃ bhāsitaṃ, idha pana desakālaggahaṇe kāraṇaṃ vuttameva. Apica satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānu- rāgābhāvato 1- khīṇāsavabhāvasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhassa parānuggahapavatti. 2- Evaṃ desakasaṅkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadā- dūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānika- dhammesu asammohabhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajja- samannāgamo attahitaparahitapaṭipatti 3- ca nidānavacanena pakāsitā 4- hoti tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana anavasesato kāmadosappahānaṃ vidhāya desanādīpanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ "satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacanan"ti. Ettha ca "bhagavatā arahatā"ti imehi padehi yathāvuttaatthavibhāvanatā heṭṭhā dassitā eva. Tathā sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃ eva atthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānamanusāsanatthena sāsanaṃ, na kabbaracanā. 5- Tatiyaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi 6- @Footnote: 1 ka....nuggahabhāvato 2 ka. parānuggahavutti 3 ka. attahitaparahitasannissayo @4 ka. pakāsito 5 Sī. na pubbaracanā 6 ka. sabbaracanākāladesadesakaparisāpadesehi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsiyati. Idha pana desakaparisāpadesehīti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ "sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacanan"ti. Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena "bhagavatā arahatā"ti imehi padehi vibhāvitanti veditabbaṃ. Idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattanidassananti. Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā. -------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

1. Ekakanipāta 1. Paṭhamavagga 1. Lobhasuttavaṇṇanā [1] Idāni ekadhammaṃ bhikkhave pajahathātiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā atthavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicāressāma. Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti. Yathā hi anekasataanekasahassabhedānipi suttantāni saṅkilesabhāgiyādipaṭṭhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ attajjhāsayādi- suttanikkhepavasena catubbidhataṃ nātivattantīti. Tattha yathā attajjhāsayassa aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāvasikehi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca, attajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca, aṭṭhuppattiko ca pucchāvasiko cāti ajjhāsayapucchānusandhisambhavato. Evaṃ yadipi aṭṭhuppattiyā attajjhāsayenapi saṃsaggabhedo sambhavati, attajjhāsayādīhi pana purato ṭhitehi aṭṭhuppattiyā saṃsaggo natthīti niravaseso paṭṭhānanayo na sambhavati. Tadantogadhattā vā sambhavantānaṃ sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattāro suttanikkhepā vuttāti veditabbaṃ. Tatrāyaṃ vacanattho:- nikkhipīyatīti nikkhepo, suttaṃ eva nikkhepo suttanikkhePo. Atha vā nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi kāraṇabhūtoti attajjhāsayo, attano ajjhāsayo etassāti vā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Attajjhāsayo. Parajjhāsayepi eseva nayo. Pucchāya vasoti pucchāvaso, so etassa atthīti pucchāvasiko. Suttadesanāya vatthubhūtassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppatti eva aṭṭhuppatti thakārassa ṭhakāraṃ katvā, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti nikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo. Paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo. Pucchīyatīti pucchā, pucchitabbo attho, pucchāvasena pavattaṃ dhammappaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasaṃ, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pucchāvasikoti pulliṅgavasena vuttaṃ, tathā aṭṭhuppatti eva aṭṭhuppattikoti evamettha attho veditabbo. Apica paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhattā attajjhāsayassa visuṃ suttanikkhepabhāvo yutto kevalaṃ attano ajjhāsayeneva dhammatantiṭhapanatthaṃ pavattitadesanattā, parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanāpavattihetubhūtānaṃ 1- uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathamaṭṭhuppattiyaṃ anavarodho, pucchāvasikaṭṭhuppattikānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitānaṃ kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti? na codetabbametaṃ. Paresaṃ hi abhinīhāraparipucchādivinimuttasseva suttadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi brahmajāladhammadāyādasuttādīnaṃ 2- vaṇṇāvaṇṇaāmisuppādādidesanā nimittaṃ aṭṭhuppatti vuccati. Paresaṃ pucchaṃ vinā ajjhāsayameva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena desito pucchāvasikoti pākaṭoyamatthoti. Yāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva katheti. Seyyathidaṃ? ākaṅkheyyasuttaṃ tuvaṭṭakasuttantievamādīni, 3- tesaṃ attajjhāsayo NikkhePo. @Footnote: 1 ka. desanānimittaṃ hetubhūtānaṃ 2 dī.Sī. 9/1/1, Ma.mū. 12/29/17 @3 Ma.mū. 12/64/43, khu.su. 25/722/456/514

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Yāni pana "paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yannūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyyan"ti evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca oloketvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ? rāhulovādasuttaṃ dhammacakkappavattanasuttantievamādīni, 1- tesaṃ parajjhāsayo nikkhePo. Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā devā manussā catasso parisā cattāro vaṇṇā ca tathā tathā pañhaṃ pucchanti "bojjhaṅgā bojjhaṅgāti bhante vuccanti, nīvaraṇā nīvaraṇāti vuccantī"tiādinā, evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni, 2- tesaṃ pucchāvasiko nikkhePo. Yāni pana tāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni, seyyathidaṃ? Dhammadāyādaṃ puttamaṃsūpamaṃ dārukkhandhūpamantievamādīni 3- tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhePo. Evamimesu catūsu suttanikkhepesu imassa suttassa parajjhāsayo nikkhePo. Parajjhāsayavasena hetaṃ nikkhittaṃ. Kesaṃ ajjhāsayena? lobhe ādīnavadassīnaṃ Puggalānaṃ. Keci pana "attajjhāsayo"ti vadanti. Tattha ekadhammaṃ bhikkhavetiādīsu ekasaddo attheva aññatthe "sassato attā ca loko ca, idameva saccaṃ moghamaññanti ittheke abhivadantī"tiādīsu. 4- Atthi seṭṭhe "cetaso ekodibhāvan"tiādīsu. 5- Atthi asahāye "eko vūpakaṭṭho"tiādīsu. 6- Atthi saṅkhāyaṃ "ekova kho bhikkhave khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā"tiādīsu. 7- Idhāpi saṅkhāyameva daṭṭhabbo. @Footnote: 1 vi.mahā. 4/20/17., Ma.Ma. 13/107/34, Ma.u. 14/416/156, saṃ.kha. 17/59/55 @2 saṃ.mahā. 19/186/65 3 Ma.mū. 12/29/17, saṃ.ni. 16/63/95 @4 Ma.u. 14/27/22 5 vi.mahā. 1/11/5, dī.Sī. 9/228/75 @6 dī.Sī. 9/405/175 7 aṅ.pañcaka. 23/29/98

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Dhammasaddo pariyattisaccasamādhipaññāpakatipuññāpattisuññatāñeyyasabhāvādīsu dissati. Tathā hissa "idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇātī"tiādīsu 1- pariyatti attho. "diṭṭhadhammo"tiādīsu 2- saccāni. "evaṃdhammā te bhagavanto ahesun"tiādīsu 3- samādhi. "saccaṃ dhammo dhiti cāgo sa ve pecca na socatī"tiādīsu 4- paññā. "jātidhammānaṃ bhikkhave sattānaṃ evaṃ icchā uppajjatī"tiādīsu 5- pakati. "dhammo have rakkhati dhammacārin"tiādīsu 6- puññaṃ. "tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena vadeyya pārājikena vā saṃghādisesena vā pācittiyena vā"tiādīsu 7- āpatti. "tasmiṃ kho pana samaye dhammā hontī"tiādīsu 8- suññatā. "sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī"tiādīsu 9- ñeyyo. "kusalā dhammā akusalā dhammā"tiādīsu 10- sabhāvo attho. Idhāpi sabhāvo. Tasmā ekadhammanti ekaṃ saṅkilesasabhāvanti adhippāyo. Eko ca so dhammo cāti ekadhammo, taṃ ekadhammaṃ. Bhikkhaveti bhikkhū ālapati. Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento bhikkhū ālapati, na dhammameva desetīti? satijananatthaṃ. Bhikkhū hi aññaṃ cintentāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te paṭhamaṃ anālapitvā dhamme desiyamāne "ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā"ti sallakkhetuṃ na sakkonti. Ālapite pana satiṃ upaṭṭhapetvā sallakkhetuṃ sakkonti, tasmā satijananatthaṃ "bhikkhave"ti ālapati. Tena ca tesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ 11- pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. @Footnote: 1 aṅ.pañcaka. 22/73/98 2 dī.Sī. 9/299/108 3 dī.mahā. 10/13/7 @4 khu.su. 25/190/370, khu.jā.27/57/18 (syā) 5 dī.mahā. 10/398/262 @6 khu.jā 27/1420/290 (syā) 7 vi.mahāvi. 1/444/333 8 abhi.saṅ. 34/121/41 @9 khu.mahā. 29/727/432, khuu.cūḷa. 30/492/238 (syā) 10 abhi.saṅ. 34/1/1 @11 ka. bhikkhūnaṃ sīlavatādiguṇayogasiddhena hīnādhikajanasevitavattaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

"bhikkhave"ti iminā karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karonto tena ca kathetukamyatādīpakena vacanena nesaṃ sotukamyataṃ janeti, teneva ca sambodhanatthe sādhukaṃ savanamanasikārepi niyojeti. Sādhukaṃ savanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti. Aññesupi devamanussesu parisapariyāpannesu vijjamānesu kasmā bhikkhū eva āmantesīti? jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā, parisāya ca jeṭṭhā paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthu cariyānuvidhāyakattā sakalasāsanappaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu samīpavuttiyā, sadā sannihitā satthu santikāvacarattā. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato, visesato ca ekacce bhikkhū sanadhāya ayaṃ desanāti te eva ālapi. Pajahathāti ettha pahānaṃ nāma tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidhaṃ. Tattha yaṃ dīpālokeneva tamassa paṭipakkhabhāvato alobhādīhi lobhādikassa, nāmarūpaparicchedādivipassanāñāṇehi tassa tassa anatthassa pahānaṃ. Seyyathidaṃ? pariccāgena lobhādimalassa. Sīlena pāṇātipātādidussīlyassa, saddhādīhi assaddhiyādikassa, nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena "ahaṃ mamā"ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggadassanāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhayesu abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanena abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukamyatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyā,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Nibbānena paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma. Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano santāne "diṭṭhigatānaṃ pahānāyā"tiādinā 1- nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena samucchindanaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma. Yaṃ pana sabbasaṅkhatanissaṭattā 2- pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma. Evaṃ pañcavidhe pahāne 3- anāgāmikabhāvakarassa pahānassa adhippetattā idha samucchedappahānanti veditabbaṃ. Tasmā pajahathāti pariccajatha, samucchindathāti attho. Ahanti bhagavā attānaṃ niddisati. Voti ayaṃ vosaddo paccattaupayoga- karaṇasāmivacanapadapūraṇasampadānesu dissati. Tathā hi "kacci pana vo anuruddhā samaggā sammodamānā"tiādīsu 4- paccatte āgato. "gacchatha bhikkhave paṇāmemi vo"tiādīsu 5- upayoge. "na vo mama santike vatthabban"tiādīsu 5- karaṇe. "sabbesaṃ vo sāriputta subhāsitan"tiādīsu 6- sāmivacane. "ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā"tiādīsu 7- padapūraṇe. "vanapatthapariyāyaṃ vo bhikkhave desessāmī"tiādīsu 8- sampadāne. Idhāpi sampadāne eva daṭṭhabbo. @Footnote: 1 abhi.saṅ. 34/277/84, abhi.vi. 35/628/322 @2 ka. sabbasaṅkhataṃ nissaṭato 3 ka. pañcavidhena pahānena @4 Ma.mū. 12/326/290 5 Ma.Ma. 13/157/131 @6 Ma.mū. 12/345/305 7 Ma.mū. 12/235/23 8 Ma.mū. 12/190/162

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Pāṭibhogoti paṭibhū. So hi dhāraṇakaṃ paṭicca dhanikassa, dhanikaṃ paṭicca dhāraṇakassa paṭinidhibhūto dhanikasantakassa tato haraṇādisaṅkhātena bhuñjanena bhogoti paṭibhogo, paṭibhogo eva pāṭibhogo. Anāgāmitāyāti anāgāmibhāvatthāya. Paṭisandhiggahaṇavasena hi kāmabhavassa anāgamanato anāgāmī, yo yassa dhammassa adhigamena anāgāmīti vuccati, saphalo so tatiyamaggo anāgāmitā 1- nāma. Iti bhagavā veneyyadamanakusalo veneyyajjhāsayānukūlaṃ tatiyamaggādhigamaṃ lahunā upāyena ekadhammapūraṇatāmattena thiraṃ 2- katvā dassesi yathā taṃ sammāsambuddho. Bhinnabhūmikāpi hi paṭighasaṃyojanādayo tatiyamaggavajjhā kilesā kāmarāgappahānaṃ nātivattantīti. Kasmā panettha bhagavā attānaṃ pāṭibhogabhāve ṭhapesi? tesaṃ bhikkhūnaṃ Anāgāmimaggādhigamāya ussāhajananatthaṃ. Passati hi bhagavā "mayā `ekadhammaṃ bhikkhave pajahatha, ahaṃ vo pāṭibhogo anāgāmitāyā'ti vutte ime bhikkhū addhā taṃ ekadhammaṃ pahāya sakkā tatiyabhūmiṃ samadhigantuṃ, yato dhammassāmi paṭhamamāha `ahaṃ pāṭibhogo'ti ussāhajātā tadatthāya paṭipajjitabbaṃ maññissantī"ti. Tasmā ussāhajananatthaṃ anāgāmitāya tesaṃ bhikkhūnaṃ attānaṃ paṭibhogabhāve ṭhapesi. Katamaṃ ekadhammanti ettha katamanti pucchāvacanaṃ. Pucchā ca nāmesā pañcavidhā adiṭṭhajotanāpucchā diṭṭhasaṃsandanāpucchā vimaticchedanāpucchā anumatipucchā kathetukamyatāpucchāti. Tattha pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā. Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ, so aññehi paṇḍitehi @Footnote: 1 ka. anāgāmi 2 ka. ekadhammapūraṇatāthiraṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā. Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto "evaṃ nu kho, na nu kho, kinnu kho, kathaṃ nu kho"ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanāpucchā. Bhagavā hi anumatiggahaṇatthaṃ pañhaṃ pucchati "taṃ kiṃ maññatha bhikkhave rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā"tiādinā, 1- ayaṃ anumatipucchā. Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati "cattārome bhikkhave āhārā bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā sambhavesīnaṃ vā anuggahāya, katame cattāro"ti, 2- ayaṃ kathetukamyatāpucchā. Tattha purimā tisso pucchā buddhānaṃ natthi. Kasmā? tīsu hi addhāsu Kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ sammāsambuddhānaṃ adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi, tena nesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana tehi attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi, tena nesaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchāpi natthi. Yasmā pana buddhā bhagavanto akathaṃkathī tiṇṇavicikicchā sabbadhammesu vigatasaṃsayā, tena nesaṃ vimaticchedanāpucchāpi natthi. Itarā pana dve pucchā atthi, tāsu ayaṃ kathetukamyatāpucchāti veditabbā. Idāni tāya pucchāya puṭṭhamatthaṃ sarūpato dassento "lobhaṃ bhikkhave ekadhamman"tiādimāha. Tattha lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti lobho, svāyaṃ ārammaṇaggahaṇalakkhaṇo makkaṭālepo viya, abhisaṅgaraso tattakapāle pakkhittamaṃsapesi viya, apariccāgapaccupaṭṭhāno telañjanarāgo viya, saṃyojaniyesu dhammesu assādadassanapadaṭṭhāno, taṇhānadibhāvena vaḍḍhamāno @Footnote: 1 vi.mahā. 4/21/18, saṃ.kha. 17/59/55 2 saṃ.ni. 16/11/12

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Yattha samuppanno, sīghasotā nadī viya mahāsamuddaṃ apāyameva taṃ sattaṃ gahetvā gacchatīti daṭṭhabbo. Kiñcāpi ayaṃ lobhasaddo sabbalobhasāmaññavacano, idha pana kāmarāgavacanoti veditabbo. So hi anāgāmimaggavajjho. Puna bhikkhaveti ālapanaṃ dhammassa paṭiggāhakabhāvena abhimukhībhūtānaṃ tattha ādarajananatthaṃ. Pajahathāti iminā pahānābhisamayo vihito, so ca pariññāsacchikiriyābhāvanābhisamayehi saddhiṃ eva pavattati, na visunti catusaccādhiṭṭhānāni cattāripi sammādiṭṭhiyā kiccāni vihitāneva honti. Yathā ca "lobhaṃ pajahathā"ti vutte pahānekaṭṭhabhāvato dosādīnampi pahānaṃ atthato vuttameva hoti, evaṃ samudayasaccavisaye sammādiṭṭhikicce pahānābhisamaye vutte tassā sahakārīkāraṇabhūtānaṃ sammāsaṅkappādīnaṃ sesamaggaṅagānampi samudayasaccavisayakiccaṃ atthato vuttameva hotīti paripuṇṇo ariyamaggabyāpāro idha kathitoti daṭṭhabbo. Iminā nayena satipaṭṭhānādīnampi bodhipakkhiyadhammānaṃ byāpārassa idha vuttabhāvo yathārahaṃ vitthāretabbo. Apicettha lobhaṃ pajahathāti etena pahānapariññā vuttā, sā ca tīraṇapariññādhiṭṭhānā, tīraṇapariññā ca ñātapariññādhiṭṭhānāti avinābhāvena 1- tissopi pariññā bodhitā honti. Evamettha saha phalena catusaccakammaṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ katvā pakāsitanti daṭṭhabbaṃ. Atha vā lobhaṃ pajahathāti saha phalena ñāṇadassanavisuddhi desitā, sā ca paṭipadāñāṇadassanavisuddhisannissayā .pe. Cittavisuddhisīlavisuddhisannissayā cāti nānantarikabhāvena saha phalena sabbāpi satta visuddhiyo vibhāvitāti veditabbaṃ. Evametāya visuddhikkamabhāvanāya pariññāttayasampādanena lobhaṃ pajahitukāmena:- @Footnote: 1 ka. adhiṭṭhānabhāvena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

"anatthajanano lobho lobho cittappakopano bhayamantarato jātaṃ taṃ jano nāvabujjhati. Luddho atthaṃ na jānāti luddho dhammaṃ na passati andhatamaṃ tadā hoti yaṃ lobho sahate naraṃ. 1- Ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto 2- pājhampi hanati, adinnampi ādiyati, sandhimpi chindati, nillopampi harati, ekāgārikampi karoti, paripanthepi tiṭṭhati, paradārampi gacchati, musāpi bhaṇati. Tadapi tesaṃ bhavataṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ ajānataṃ apassataṃ avedayataṃ taṇhānugatānaṃ paritasitaṃ vipphanditameva. Taṇhādutiyo puriso dīghamaddhāna saṃsaraṃ itthabhāvaññāthābhāvaṃ saṃsāraṃ nātivattati. 3- Natthi rāgasamo aggi natthi dosasamo kali 4- kāmarāgena ḍayhāmi cittaṃ me pariḍayhati. 5- Ye rāgarattānupatanti sotaṃ sayaṃkataṃ makkaṭakova jālan"ti 6- ca evamādisuttapadānusārena nānānayehi lobhassa ādīnavaṃ paccavekkhitvā tassa pahānāya paṭipajjitabbaṃ. Apica cha dhammā kāmarāgassa pahānāya saṃvattanti asubhanimittassa uggaho asubhabhāvanānuyogo indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā kalyāṇamittatā sappāyakathāti. Dasavidhaṃ hi asubhanimittaṃ uggaṇhantassāpi @Footnote: 1 khu.iti. 25/88/305 2 aṅ.tika. 20/54/152 3 khu.iti. 25/15/241 @4 khu.iti. 25/202/52 5 saṃ.sa. 15/212/227 6 khu.dha. 25/347/77

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Kāmarāgo pahīyati, kāyagatāsatibhāvanāvasena saviññāṇake uddhumātakādivasena aviññāṇake asubhe asubhabhāvanānuyogamanuyuttassāpi, manacchaṭṭhesu indriyesu saṃvaraṇavasena satikavāṭena pihitadvārassāpi, catunnaṃ pañcannaṃ vā ālopānaṃ okāse sati udakaṃ pivitvā yāpanasīlatāya bhojane mattaññunopi. Tenevāha:- "cattāro pañca ālope abhutvā udakaṃ pive alaṃ phāsuvihārāya pahitattassa bhikkhuno"ti. 1- Asubhakammaṭṭhānabhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu dasaasubhanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tenevāha:- "atthi bhikkhave asubhanimittaṃ, tattha yoniso manasikāro bahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā kāmacchandassa anuppādāya uppannassa vā kāmacchandassa pahānāyā"ti. 2- Evaṃ pubbabhāge kāmarāgasaṅkhātassa lobhassa pahānāya paṭipanno vipassanaṃ ussukkāpetvā tatiyamaggena taṃ anavasesato samucchindati. Tena vuttaṃ "lobhaṃ bhikkhave ekadhammaṃ pajahatha, ahaṃ vo paṭibhogo anāgāmitāyā"ti. Etthāha "ko panettha lobho pahīyati, kiṃ atīto atha anāgato udāhu paccuppanno"ti. Kiñcettha:- na tāva atīto lobho pahīyeyya, na anāgato vā tesaṃ abhāvato. Na hi niruddhaṃ anuppannaṃ vā atthīti vuccati, vāyāmo ca aphalo vuccati, āpajjati. Atha paccuppanno, evampi aphalo vāyāmo tassa sarasabhaṅgattā 3- saṅkiliṭṭhā ca maggabhāvanā āpajjati, cittavippayutto vā lobho siyā, na cāyaṃ nayo icchitoti. Vuccate:- na vuttanayena atītānāgatapaccuppanno lobho pahīyati. Seyyathāpi idha taruṇo rukkho asañjātaphalo, taṃ puriso kuṭhāriyā @Footnote: 1 khu.thera. 26/983/395 2 saṃ.mahā. 19/232/94 3 Ma. na pabhaṅguttā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Mūle chindeyya, tassa rukkhassa chede asati yāni phalāni nibbatteyyuṃ, tāni rukkhassa chinnattā ajātāni eva na jāneyyuṃ, evameva ariyamaggādhigame asati uppajjanāraho lobho ariyamaggādhigamena paccayaghātassa katattā na uppajjati. Ayaṃ hi aṭṭhakathāsu "bhūmiladdhuppanno"ti vuccati. Vipassanāya hi ārammaṇabhūtā pañcakkhandhā tassa uppajjanaṭṭhānatāya bhūmi nāma. Sā bhūmi tena laddhāti katvā bhūmiladdhuppanno. Ārammaṇādhiggahituppanno avikkhambhituppanno asamūhatuppannoti ca ayameva vuccati. Tatthāti tasmiṃ sutte. Etanti etaṃ atthajātaṃ idāni gāthābandhavasena vuccamānaṃ. Iti vuccatīti kena pana vuccati? bhagavatāva. Aññesu hi tādisesu ṭhānesu saṅgītikārehi upanibandhagāthā honti, idha pana bhagavatāva gāthārucikānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasena vuttamevatthaṃ saṅgahetvā gāthā bhāsitā. Tattha yena lobhena luddhāse, sattā gacchanti duggatinti yena ārammaṇaggahaṇalakkhaṇena tato eva abhisaṅgarasena lobhena luddhā ajjhattikabāhiresu āyatanesu giddhā gadhitā. Seti hi nipātamattaṃ. Akkharacintakā pana īdisesu ṭhānesu sekārāgamaṃ icchanti. Tathā luddhattā eva kāyasucaritādīsu kiñci sucaritaṃ akatvā kāyaduccaritādīni ca upacinitvā rūpādīsu sattavisattatāya sattāti laddhanāmā pāṇino dukkhassa nibbattiṭṭhānatāya duggatīti saṅkhaṃ gataṃ nirayaṃ tiracchānayoniṃ pettivisayañca paṭisandhiggahaṇavasena gacchanti upapajjanti. Taṃ lobhaṃ sammadaññāya, pajahanti vipassinoti taṃ yathāvuttaṃ lobhaṃ sabhāvato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇatoti imehi ākārehi sammā aviparītaṃ hetunā ñāṇena aññāya ñātatīraṇapariññāsaṅkhātāya paññāya jānitvā rūpādike pañcupādānakkhandhe aniccādīhi vividhehi ākārehi passanto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Vipassino avasiṭṭhakilese vipassanāpaññāpubbaṅgamāya maggapaññāya samucchedappahānavasena pajahanti, na puna attano santāne uppajjituṃ denti. Pahāya na punāyanti, imaṃ lokaṃ kudācananti evaṃ sahajeṭṭhakappahānekaṭṭhehi avasiṭṭhakilesehi saddhiṃ taṃ lobhaṃ anāgāmimaggena pajahitvā puna pacchā imaṃ kāmadhātusaṅkhātaṃ lobhaṃ paṭisandhiggahaṇavasena kadācipi na āgacchanti orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ suppahīnattā. Iti bhagavā anāgāmiphalena desanaṃ niṭṭhāpesi. Ayampi atthoti nidānāvasānato pabhuti yāva gāthāpariyosānā iminā suttena pakāsito attho. Apisaddo idāni vakkhamānasuttatthasampiṇḍano. Sesaṃ vuttanayameva. Imasmiṃ sutte samudayasaccaṃ sarūpeneva āgataṃ, pahānāpadesena maggasaccaṃ. Itaraṃ saccadvayañca tadubhayahetutāya niddhāretabbaṃ, gāthāya pana dukkhasamudayamaggasaccāni yathārutavaseneva ñāyanti, itaraṃ niddhāretabbaṃ. Eseva nayo ito paresupi suttesu. Paramatthadīpaniyā khuddakanikāyaṭṭhakathāya itivuttakavaṇṇanāya paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā. ------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 27 page 1-50. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=1&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=1&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=179              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4405              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4725              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4725              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]