ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 26 : PALI ROMAN U.A. (paramatthadi.)

                           4. Meghiyavagga
                         1. Meghiyasuttavannana
    [31] Meghiyavaggassa pathame calikayanti evamnamake nagare. Tassa kira
nagarassa dvaratthanam muncitva samantato calapankam hoti, tam calapankam nissaya
thitatta olokentanam calamanam viya upatthati, tasma "calika"ti vuccati.
Calike pabbateti tassa nagarassa avidure eko pabbato, sopi sabbasetatta
kalapakkhauposathadivase olokentanam calamano viya upatthati, tasma
"calikapabbato"ti sankhyam gato. Tattha bhagavato mahantam viharam karayimsu, bhagava
tada tam nagaram gocaragamam katva tasmim calikapabbatamahavihare viharati. Tena
vuttam "calikayam viharati calike pabbate"ti. Meghiyoti tassa therassa namam.
Upatthako hotiti paricarako hoti. Bhagavato hi pathamabodhiyam upatthaka
anibaddha ahesum, ekada nagasamalo, ekada nagito, ekada upavano,
ekada sunakkhatto, ekada cundo samanuddeso, ekada sagato, ekada
meghiyo. Tadapi meghiyattherova upatthako. Tenaha "tena kho pana samayena
ayasma meghiyo bhagavato upatthako hoti"ti.
    Jantugamanti evamnamakam tasseva viharassa aparam gocaragamam. "jattugaman"tipi
patho. Kimikalayati kalakiminam bahulataya "kimikala"ti laddhanamaya nadiya.
Janghaviharanti ciranisajjaya janghasu uppannakilamathavinodanattham vicaranam.
Pasadikanti aviralarukkhataya siniddhapattaya ca passantanam pasadamavahatiti
pasadikam. Sandacchayataya 1- manunnabhumibhagataya ca manunnam. Anto pavitthanam
@Footnote: 1 Ma. santacchayataya
Pitisomanassajanatthena cittam rametiti ramaniyam. Alanti pariyattam, yuttantipi attho.
Padhanatthikassati yogena 1- bhavanaya atthikassa. Padhanayati samanadhammakaranaya.
Agaccheyyahanti agaccheyyam aham. Therena kira pubbe tam thanam anupatipatiya
panca jatisatani ranna eva sata anubhutam uyyanam ahosi, tenassa
ditthamatteyeva tattha viharitum cittam nami. Agamehi tavati sattha therassa vacanam
sutva upadharento "tavassa nanam paripakam gatan"ti natva patikkhipanto
evamaha. Ekakamhi tavati idam panassa "evam ayam gantvapi kamme
anipphajjamane nirasanko hutva pemavasena puna agacchissati"ti
cittamaddavajananattham aha. Yava annopi koci bhikkhu agacchatiti anno koci
bhikkhu mama santikam yava agacchati tava agamehiti attho. "koci bhikkhu
dissati"tipi patho. "agacchatu"tipi pathanti, tatha "dissatu"ti.
    Natthi kinci uttari karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi parinnadinam
solasannam kiccanam katatta, abhisambodhiya va adhigatatta tato annam uttari
karaniyam nama natthi. Natthi katassa va paticayoti katassa va puna paticayopi
natthi. Na hi bhavitamaggo puna bhaviyati, pahinakilesanam va puna pahanena kiccam
atthi. Atthi katassa paticayoti mayham santane nipphaditassa siladidhammassa
ariyamaggassa anadhigatatta tadattham puna vaddhanasankhato paticayo atthi,
icchitabboti attho. Padhananti kho meghiya vadamanam kinti vadeyyamati
"samanadhammam karomi"ti tam vadamanam mayam annam kim nama vadeyyama.
    Divaviharam nisiditi divaviharatthaya nisidi. Nisinno ca yasmim
mangalasilapate pubbe anupatipatiya panca jatisatani raja hutva uyyanakilam
@Footnote: 1 Si. janaviyogena
Kilanto vividhanatakaparivaro nisinnapubbo, tasmimyeva thane nisidi. Athassa
nisinnakalato patthaya samanabhavo vigato 1- viya ahosi, rajavesam gahetva
natakaparivaraparivuto setacchattassa hettha maharahe pallanke nisinno viya
jato. Athassa tam sampattim assadayato kamavitakko udapadi. So tasmimyeva
khane sahoddham 2- gahite dve core anetva purato thapite viya addasa.
Tesu ekassa vadham anapanavasena byapadavitakko uppajji, ekassa bandhanam
anapanavasena vihimsavitakko, evam so latajalena rukkho viya madhumakkhikahi
madhughatako viya ca akusalavitakkehi parikkhitto samparikinno ahosi. Tam sandhaya
"atha kho ayasmato meghiyassa"tiadi vuttam.
    Acchariyam vata bhoti garahanacchariyam nama kiretam yatha ayasma anando
bhagavato valiyagattam disva avoca "acchariyam bhante abbhutam bhante"ti. 3- Apare
pana "tasmim samaye pupphaphalapallavadisu lobhavasena kamavitakko, kharassaranam
pakkhiadinam saddassavanena byapadavitakko, ledduadihi tesam patibahanadhippayena 4-
vihimsavitakko, "idhevaham vaseyyan"ti tattha sapekkhatavasena
kamavitakko, vanacarake tattha disva tesu cittadubbhanena byapadavitakko,
tesam vihethanadhippayena vihimsavitakko tassa uppajji"tipi vadanti. Yatha va
tatha va tassa micchavitakkuppattiyeva acchariyakaranam. Anvasattati anulagga
vokinna. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanam dissati. "anusanto"tipi 5-
patho.
    Yena bhagava tenupasankamiti micchavitakkehi samparikinno kammatthanasappayam
katum asakkonto "idam vata 6- disva dighadassi bhagava patisedhesi"ti sallakkhetva
@Footnote: 1 Si. antarahito, ka. rahito  2 Si. sabhandam, Ma. sahotthe, ka. sahodham
@3 sam.maha. 19/511/191  4 Si. vihethanadhippayena  5 Si.,ka. anvasattotipi
@6 Ma. imamattham
"idam karanam dasabalassa arocessami"ti nisinnasanato vutthaya yena bhagava
tenupasankami. Upasankamitva ca "idha mayham bhante"tiadina attano pavattim
arocesi.
    Tattha yebhuyyenati bahulam abhikkhanam. Papakati lamaka. Akusalati
akosallasambhuta. Duggatisampapanatthena va papaka, kusalapatipakkhataya akusala.
Vitakketi uhati arammanam cittam abhiniropetiti vitakko, kamasahagato vitakko
kamavitakko, kilesakamasampayutto vatthukamarammano vitakkoti attho.
Byapadasahagato vitakko byapadavitakko. Vihimsasahagato vitakko vihimsavitakko.
Tesu kamanam abhinandanavasena pavatto nekkhammapatipakkho kamavitakko, "ime
satta hannantu va vinassantu va ma va ahesun"ti sattesu sampadussanavasena
pavatto mettapatipakkho byapadavitakko, panileddudandadihi sattanam
vihethetukamatavasena pavatto karunapatipakkho vihimsavitakko.
    Kasma panassa bhagava tattha gamanam anujani? "ananunnatopi cayam mam
Ohaya gacchissateva, `paricarakamataya manne bhagava gantum na deti'ti cassa
siya annathattam, tadassa digharattam ahitaya dukkhaya samvatteyya"ti anujani.
   Evam tasmim attano pavattim arocetva nisinne athassa bhagava sappayam
dhammam desento "aparipakkaya meghiya cetovimuttiyatiadimaha. Tattha paripakkayati
paripakam appattaya. Cetovimuttiyati kilesehi cetaso vimuttiya. Pubbabhage hi
tadangavasena ceva vikkhambhanavasena ca kilesehi cetaso vimutti hoti, aparabhage
samucchedavasena ceva patippassaddhivasena ca. Sayam vimutti hettha vittharato
kathitava, tasma tattha vuttanayena veditabba. Tattha vimuttiparipacaniyehi dhammehi
asaye paripacite pabodhite vipassanaya maggagabbham ganhantiya paripakam
gacchantiya cetovimutti paripakka nama hoti, tadabhave aparipakka.
    Katame pana vimuttiparipacaniya dhamma? saddhindriyadinam visuddhikaranavasena
pannarasa dhamma veditabba.
    Vuttanhetam:-
           "assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato
        bhajato payirupasato, pasadaniye suttante paccavekkhato imehi tihi
        akarehi saddhindriyam visujjhati.
           Kusite puggale parivajjayato, araddhaviriye puggale sevato
        bhajato payirupasato, sammappadhane paccavekkhato imehi tihi akarehi
        viriyindriyam visujjhati.
           Mutthassati puggale parivajjayato, upatthitassati puggale
        sevato bhajato payirupasato, satipatthane paccavekkhato imehi tihi
        akarehi satindriyam visujjhati.
           Asamahite puggale parivajjayato, samahite puggale sevato
        bhajato payirupasato, jhanavimokkhe paccavekkhato imehi tihi akarehi
        samadhindriyam visujjhati.
           Duppanne puggale parivajjayato pannavante puggale sevato
        bhajato payirupasato, gambhirananacariyam paccavekkhato imehi tihi
        akarehi pannindriyam visujjhati.
           Iti ime panca puggale parivajjayato, panca puggale
        sevato bhajato payirupasato, panca suttante paccavekkhato imehi
        pannarasahi akarehi imani pancindriyani visujjhanti"ti. 1-
@Footnote: 1 khu.pati. 31/185/214
    Aparepi pannarasa dhamma vimuttiparipacaniya:- saddhapancamani indriyani,
aniccasanna dukkhasanna anattasanna pahanasanna viragasannati ima
panca nibbedhabhagiya sanna, kalyanamittata silasamvaro abhisallekhata
viriyarambho nibbedhikapannati. Tesu vineyyadamanakusalo sattha vineyyassa
meghiyattherassa ajjhasayavasena idha kalyanamittatadayo vimuttiparipacaniye
dhamme dassento "panca dhamma paripakaya samvattanti"ti vatva te vittharento
"idha meghiya bhikkhu kalyanamitto hoti"tiadimaha.
    Tattha kalyanamittoti kalyano bhaddo sundaro mitto etassati
kalyanamitto. Yassa siladigunasampanno "aghassa ghata, hitassa vidhata"ti evam
sabbakarena upakaro mitto hoti, so puggalo kalyanamittova. Yathavuttehi
kalyanapuggaleheva sabbiriyapathesu saha ayati pavattati, na vina tehiti
kalyanasahayo. Kalyanapuggalesu eva cittena ceva kayena ca
ninnaponapabbharabhavena pavattatiti kalyanasampavanko. Padattayena kalyanamittasamsagge
adaram uppadeti.
    Tatridam kalyanamittalakkhanam:- idha kalyanamitto saddhasampanno hoti
silasampanno sutasampanno cagasampanno viriyasampanno samadhisampanno
pannasampanno. Tattha saddhasampattiya saddahati tathagatassa bodhim
kammaphalanca, tena sammasambodhihetubhutam sattesu hitesitam na pariccajati.
Silasampattiya sabrahmacarinam piyo hoti manapo garu bhavaniyo codako papagarahi
vatta vacanakkhamo, sutasampattiya saccapaticcasamuppadadipatisamyuttanam gambhiranam
kathanam katta hoti, cagasampattiya appiccho hoti santuttho pavivitto
Asamsattho, viriyasampattiya araddhaviriyo hoti sattanam hitappatipattiya,
satisampattiya upatthitassati hoti, samadhisampattiya avikkhitto hoti
samahitacitto, pannasampattiya aviparitam janati. So satiya kusalanam 1- dhammanam
gatisampanno samano 2- pannaya sattanam hitahitam yathabhutam janitva, samadhina tattha
ekaggacitto hutva, viriyena satte ahita nisedhetva hite niyojeti.
Tenaha:-
               "piyo garu bhavaniyo       vatta ca vacanakkhamo
                gambhiranca katham katta      no catthane niyojaye"ti. 3-
    Ayam pathamo dhammo paripakaya samvattatiti ayam kalyanamittatasankhato
brahmacariyavasassa adibhavato, sabbesanca kusalanam dhammanam bahukarataya
padhanabhavato ca imesu pancasu adito vuttatta pathamo anavajjadhammo
avisuddhanam saddhadinam visuddhikaranavasena cetovimuttiya paripakaya samvattati.
Ettha ca kalyanamittassa bahukarata padhanata ca "upaddhamidam bhante
brahmacariyassa yadidam kalyanamittata"ti vadantam dhammabhandagarikam ma hevam
ananda"ti dvikkhattum patisedhetva "sakalameva hidam ananda brahmacariyam,
yadidam kalyanamittata kalyanasahayata"tiadisuttapadehi 4- veditabba.
    Puna caparanti puna ca aparam dhammajatam. Silavati ettha kenatthena silam
silanatthena silam. Kimidam silanam nama? samadhanam, kayakammadinam susilyavasena
avippakinnatati attho. Atha va upadharanam, jhanadikusaladhammanam patitthavasena
adharabhavoti attho. Tasma sileti, silatiti va silam. Ayam tava saddalakkhananayena
silattho. Apare pana "sirattho sitalattho silattho samvarattho"ti niruttinayena attham
@Footnote: 1 ma kusalakusalanam  2 cha.Ma. gatiyo samanvesamano
@3 an. sattaka. 23/34(37)/33 (sya)
@4 sam.sa. 15/129/104, sam.maha. 19/2/2 (sya)
Vannenti. Tayidam paripurito atisayato va silam assa atthiti silava,
silasampannoti attho.
    Yatha ca silava hoti silasampanno, tam dassetum "patimokkhasamvarasamvuto"tiadimaha.
Tattha patimokkhanti sikkhapadasilam. Tam hi yo nam pati rakkhati, tam mokkheti
moceti papayikadihi dukkhehiti patimokkham. Samvaranam samvaro, kayavacahi
avitikkamo. Patimokkhameva samvaro patimokkhasamvaro, tena samvuto pihitakayavacoti
patimokkhasamvarasamvuto, idamassa tasmim sile patitthitabhavaparidipanam. Viharatiti
tadanurupaviharasamangibhavaparidipanam. Acaragocarasampannoti hettha patimokkhasamvarassa,
upari visesanam yogassa ca upakarakadhammaparidipanam. Anumattesu vajjesu bhayadassaviti
patimokkhasilato acavanadhammataparidipanam. Samadayati sikkhapadanam anavasesato
adanaparidipanam. Sikkhatiti sikkhaya samangibhavaparidipanam. Sikkhapadesuti
sikkhitabbadhammaparidipanam.
    Aparo nayo:- kilesanam balavabhavato, papakiriyaya sukarabhavato,
punnakiriyaya ca dukkarabhavato bahukkhattum apayesu patanasiloti pati, puthujjano.
Aniccataya va bhavadisu kammavegakkhitto ghatiyantam viya anavatthanena paribbhamanato
gamanasiloti pati, maranavasena va 1- tamhi tamhi sattanikaye attabhavassa
patanasiloti va pati, sattasantano cittameva va. Tam patinam samsaradukkhato
mokkhetiti patimokkham. Cittassa hi vimokkhena satto "vimutto"ti vuccati.
Vuttam hi "cittavodana satta visujjhanti"ti 2- "anupadaya asavehi cittam
vimuttan"ti 3- ca.
    Atha va avijjadina hetuna samsare patti gacchati pavattatiti pati,
"avijjanivarananam sattanam tanhasannojananam sandhavatam samsaratan"ti 4- hi
@Footnote: 1 Si. caranavasena va  2 sam.khu. 17/100/119
@3 vi.maha. 4/28/23  4 sam.ni. 16/124/172
Vuttam. Tassa patino sattassa tanhadisankilesattayato mokkho etenati
patimokkho, "kanthekalotiadinam viya samasasiddhi veditabba.
    Atha va pateti vinipateti dukkhehiti pati, cittam. Vuttam hi "cittena
niyyati loko, cittena parikassati"ti. 1- Tassa patino mokkhoti etenati
patimokkho. Patati va etena apayadukkhe samsaradukkhe cati pati,
tanhadisankilesa. Vuttam hi "tanha janeti purisam, 2- tanhadutiyo puriso"ti 3-
ca adi. Tato patito mokkhoti patimokkho.
    Atha va patati etthati pati, cha ajjhattikabahirani ayatanani. Vuttam
hi "../../bdpicture/chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhavan"ti. 4- Tato cha
ajjhattikabahirayatanasankhatapatito mokkhoti patimokkho.
    Atha va sabbalokadhipatibhavato dhammissaro bhagava patiti vuccati, muccati
etenati mokkho, patino mokkho tena pannattattati patimokkho. Patimokkho
eva patimokkho. Sabbagunanam va tammulabhavato uttamatthena pati ca, so
yathavuttatthena mokkho cati patimokkho, patimokkho eva patimokkho. Tatha hi
vuttam "patimokkhanti adimetam mukhametam pamukhametan"ti 5- vittharo.
    Atha va paiti pakare, atiti accantatthe nipato, tasma pakarehi
accantam mokkhetiti patimokkham. Idam hi silam sayam tadangavasena, samadhisahitam
pannasahitanca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantam mokkheti mocetiti
patimokkham. Pati mokkhoti va patimokkho, tamha tamha vitikkamadosato paccekam
mokkhoti attho. Patimokkho eva patimokkho. Mokkhoti va nibbanam, tassa
@Footnote: 1 sam.sa. 15/62/44  2 sam.sa. 15/55 adi/42
@3 khu.iti. 25/105/324, khu.su. 25/746/480  4 khu.su. 25/171/367
@5 cha.Ma. patimokkhantiadimetam mukhametanti, vi.maha. 4/135/148
Mokkhassa patibimbabhutoti patimokkho. Silasamvaro hi suriyassa arunuggamanam viya
nibbanassa udayabhuto tappatibhago ca yatharaham sankilesanibbapanato. Patimokkho
eva patimokkho. Pativattati mokkheti dukkhanti va patimokkham, patimokkhameva
patimokkhanti evam tavettha patimokkhasaddassa attho veditabbo.
    Samvarati pidahati etenati samvaro, patimokkhameva samvaro patimokkhasamvaro.
Atthato pana tato tato vitikkamitabbato viratiyo cetana ca. Tena patimokkhasamvarena
upeto samannagato patimokkhasamvarasamvutoti vutto. Vuttanhetam vibhange:-
           "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto upagato
        samupagato upapanno samupapanno samannagato, tena vuccati
        patimokkhasamvarasamvuto"ti. 1-
    Viharatiti iriyapathaviharena viharati iriyati vattati.
    Acaragocarasampannoti veludanadimicchajivassa kayapagabbhiyadinanca
akaranena sabbaso anacaram vajjetva "kayiko avitikkamo vacasiko avitikkamo
kayikavacasiko avitikkamo"ti evam vuttabhikkhusaruppaacarasampattiya,
vesiyadiagocara vajjetva pindapatadiattham upasankamitum yuttatthanasankhatagocarena ca
sampannatta acaragocarasampanno.
    Apica yo bhikkhu satthari sagaravo sappatisso sabrahmacarisu sagaravo
sappatisso hirottappasampanno sunivattho suparuto pasadikena abhikkantena
patikkantena alokitena vilokitena saminjitena pasaritena iriyapathasampanno
indriyesu guttadvaro bhojane mattannu jagariyamanuyutto satisampajannena
samannagato appiccho santuttho pavivitto asamsattho abhisamacarikesu
sakkaccakari garucittikarabahulo viharati, ayam vuccati acarasampanno.
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/511/296
    Gocaro pana upanissayagocaro arakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho.
Tattha yo dasakathavatthugunasamannagato vuttalakkhano kalyanamitto, yam nissaya
assutam, sunati, sutam pariyodapeti, kankham vitarati, ditthim ujum karoti, cittam
pasadeti, yanca anusikkhanto saddhaya vaddhati, silena, sutena, cagena,
pannaya vaddhati, ayam vuccati upanissayagocaro.
    Yo bhikkhu antaragharam pavittho vithim patipanno okkhittacakkhu yugamattadassavi
cakkhundriyasamvutova gacchati, na hatthim olokento, na assam na ratham, na pattim,
na itthim, na purisam olokento, na uddham olokento, na disavidisam
pekkhamano gacchati, ayam arakkhagocaro.
    Upanibandhagocaro pana cattaro satipatthana, yattha bhikkhu attano
cittam upanibandhati. Vuttanhetam bhagavata:-
           "ko ca bhikkhave bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo
        yadidam cattaro satipatthana"ti. 1-
    Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttatta itaresam vasenettha gocaro
veditabbo. Iti yathavuttaya acarasampatiya, imaya ca gocarasampattiya
samannagatatta acaragocarasampanno.
    Anumattesu vajjesu bhayadassaviti appamattakatta anuppamanesu
assatiya asanciccaapannasekhiyaakusalacittuppadadibhedesu vajjesu bhayadassanasilo.
Yo hi bhikkhu paramanumattam vajjam atthasatthiyojanapamanadhikayojanasatasahassubbedha-
sinerupabbatarajasadisam katva passati, yopi sabbalahukam dubbhasitamattam
parajikasadisam katva passati, ayampi anumattesu vajjesu bhayadassavi nama.
@Footnote: 1 sam.maha. 19/372/129
Samadaya sikkhati sikkhapadesuti yankinci sikkhapadesu sikkhitabbam, tam sabbena
sabbam sabbatha sabbam anavasesam samma adiyitva sikkhati, pavattati paripuretiti
attho.
    Abhisallekhikati ativiya kilesanam sallekhani, tesam tanubhavaya pahanaya
yuttarupa. Cetovivaranasappayati cetaso paticchadakanam nivarananam duribhavakaranena
cetovivaranasankhatanam samathavipassananam sappaya, samathavipassanacittasseva va
vivaranaya pakatikaranaya va sappaya upakarikati cetovivaranasappaya.
    Idani yena nibbidadiavahanena ayam katha abhisallekhika cetovivaranasappaya
ca nama hoti, tam dassetum "ekantanibbidaya"tiadi vuttam. Tattha
ekantanibbidayati ekamseneva vattadukkhato nibbindanatthaya. Viragaya
nirodhayati tasseva virajjanatthaya ca nirujjhanatthaya ca. Upasamayati
sabbakilesupasamaya. Abhinnayati sabbassapi abhinneyyassa abhijananaya.
Sambodhayati catumaggasambodhaya. Nibbanayati anupadisesanibbanaya. Etesu
hi adito tihi padehi vipassana vutta, dvihi maggo, dvihi nibbanam vuttam.
Samathavipassana adim katva nibbanapariyosano ayam sabbo uttarimanussadhammo
dasakathavatthulabhino sambhavatiti 1- dasseti.
    Idani tam katham vibhajitva dassento "appicchakatha"tiadimaha. Tattha
appicchoti na iccho, tassa katha appicchakatha, appicchabhavappatisamyutta katha
va appicchakatha. Ettha ca atriccho papiccho mahiccho appicchoti icchavasena
cattaro puggala. Tesu attana yathaladdhena labhena atitto uparupari labham
icchanto atriccho nama. Yam sandhaya vuttam:-
            "catubbhi atthajjhagama       atthabhi capi solasa
             solasabhi ca dvattimsa       atriccham cakkamasado
@Footnote: 1 cha.Ma. sijjhatiti
              Icchahatassa posassa      cakkam bhamati  matthake"ti 1-
             "atriccha atilobhena      atilobhamadena ca"ti 2- ca.
    Labhasakkarasilokanikamataya asantagunasambhavanadhippayo papiccho. Yam
sandhaya vuttam:-
           "tattha katama kuhana, labhasakkarasilokasannissitassa
        papicchassa icchapakatassa paccayappatisevanasankhatena va
        samantajappitena va iriyapathassa atthapana thapana santhapana"tiadi. 3-
    Santagunasambhavanadhippayo patiggahane amattannu mahiccho. Yam sandhaya
vuttam:-
           "idhekacco saddho samano `saddhoti mam jano janatu'ti
        icchati, silava samano `silavati mam jano janatu'ti icchati"tiadi. 4-
        Duttappiyatayahissa 5- vijatamatapi cittam gahetum na sakkoti. Tenetam
        vuccati:-
             "aggikkhandho samuddo ca    mahiccho capi puggalo
              sakatehi paccaye dentu    tayopete atappiya"ti.
    Ete pana atricchatadayo dose araka parivajjetva santagunaniguhanadhippayo
patiggahane ca mattannu appiccho. So attani vijjamanampi gunam paticchadetukamataya
saddho samano "saddhoti mam jano janatu"ti na icchati, silava,
bahussuto, pavivitto, araddhaviriyo, upatthitassati, samahito, pannava samano
"pannavati mam jano janatu"ti na icchati.
@Footnote: 1 khu.ja. 27/104,796/34,180 (sya)  2 khu.ja. 27/318/90
@3 abhi.vi. 35/861/430  4 abhi.vi. 35/851/428
@5 ka. tathahissa
    Svayam paccayappiccho dhutangappiccho pariyattiappiccho adhigamappacchoti
catubbidho. Tattha catusu paccayesu appiccho paccayadayakam deyyadhammam attano thamanca
oloketva sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dayako appam datukamo, dayakassa
vasena appameva ganhati. Deyyadhammo ce appo, dayako bahum datukamo,
deyyadhammassa vasena appameva ganhati. Deyyadhammopi ce bahu, dayakopi bahum datukamo,
attano thamam natva pamanayuttameva ganhati. Evarupo hi bhikkhu anuppannam
labham uppadeti, uppannam labham thavaram karoti, dayakanam cittam aradheti.
Dhutangasamadanassa pana attani atthibhavam na janapetukamo dhutangappiccho. Yo
attano bahussutabhavam janapetum na icchati, ayam pariyattiappiccho. Yo pana
sotapannadisu annataro hutva sabrahmacarinampi attano sotapannadibhavam
janapetum na icchati, ayam adhigamappiccho. Evametesam appicchanam ya appicchata,
tassa saddhim santutthisandassanadividhina 1- anekakaravokaraanisamsavibhavanavasena
tappatipakkhassa atricchatadibhedassa 2- icchacarassa adinavavibhavanavasena ca
pavatta katha appicchakatha.
    Santutthikathati ettha santutthiti sakena attana laddhena tutthi santutthi.
Atha va visamam paccayiccham pahaya samam tutthi santutthi, santena va vijjamanena
tutthi santutthi. Vuttancetam:-
               "atitam nanusocanto        nappajappamanagatam
                paccuppannena yapento    santutthoti pavuccati"ti.
    Samma va nayena bhagavata anunnatavidhina paccayehi tutthi santutthi.
Atthato itaritarapaccayasantoso, so dvadasavidho hoti. Katham? civare yathalabhasantoso
Yathabalasantoso yathasaruppasantosoti tividho, evam pindapatadisu
@Footnote: 1 cha.Ma. sandassanadividhina  2 cha.Ma. atricchadi......
    Tatrayam pabhedasamvannana:- idha bhikkhu civaram labhati sundaram va asundaram
va, so teneva yapeti, annam na pattheti labhantopi na ganhati, ayamassa
civare yathalabhasantoso. Atha pana pakatidubbalo va hoti abadhajarabhibhuto
va, garum civaram parupanto kilamati, so sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva
lahukena yapentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathabalasantoso.
Aparo pattacivaradinam annataram mahagghacivaram labhitva "idam theranam cirapabbajitanam,
idam bahussutanam anurupam, idam gilananam dubbalanam, idam appalabhinam hotu"ti
tesam datva attana sankarakutadito nantakani uccinitva sanghatim katva
tesam va puranacivarani gahetva dharentopi santutthova hoti, ayamassa civare
yathasaruppasantoso.
    Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva yapeti,
annam na pattheti labhantopi na ganhati, ayamassa pindapate yathalabhasantoso.
Atha pana abadhiko hoti, lukham pakativiruddham va byadhiviruddham va pindapatam
bhunjitva galham rogatankam papunati, so sabhagassa bhikkhuno datva tassa
hatthato sappayabhojanam bhunjitva samanadhammam karontopi santutthova hoti,
ayamassa pindapate yathabalasantoso. Aparo bhikkhu panitam pindapatam labhati,
so "ayam pindapato cirapabbajitadinam anurupo"ti civaram viya tesam datva tesam
va santakam gahetva attana pindaya caritva missakaharam paribhunjantopi
santutthova hoti, ayamassa pindapate yathasaruppasantoso.
    Idha pana bhikkhuno senasanam papunati manapam va amanapam va
antamaso tinakutikapi tinasantharakampi, so teneva santussati, puna annam
Sundarataram va papunati, tam na ganhati, ayamassa senasane yathalabhasantoso.
Atha pana abadhiko hoti dubbalo va, so byadhiviruddham va pakativiruddham va
senasanam labhati, yatthassa vasato aphasu hoti, so tam sabhagassa bhikkhuno
datva tassa santake sappayasenasane vasitva samanadhammam karontopi
santutthova hoti, ayamassa senasane yathabalasantoso. Aparo sundaram senasanam
pattampi na sampaticchati "panitasenasanam pamadatthanan"ti mahapunnataya va
lenamandapakutagaradini panitasenasanani labhati, so tani civaradini viya
cirapabbajitanam datva yattha katthaci vasantopi  santutthova hoti, ayamassa
senasane yathasaruppasantoso.
    Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati lukham va panitam va, so teneva tussati
annam na pattheti, labhantopi na ganhati, ayamassa gilanapaccaye yathalabhasantoso.
Atha pana telena atthiko phanitam labhati, so tam sabhagassa bhikkhuno datva
tassa hatthato telam gahetva bhesajjam katva samanadhammam karontopi santutthova
hoti, ayamassa gilanapaccaye yathabalasantoso. Aparo mahapunno bahum
telamadhuphanitadipanitabhesajjam labhati, so tani civaradini viya cirapabbajitadinam
datva tesam abhatena 1- yena kenaci bhesajjam karontopi santutthova hoti. Yo
pana ekasmim bhajane muttaharitakam, ekasmim catumadhuram thapetva "ganhatha bhante
yadicchasi"ti vuccamano sacassa tesu annatarenapi rogo vupasammati, "idam
muttaharitakam nama buddhadihi vannitam, putimuttabhesajjam nissaya pabbajja,
tattha te yavajivam ussaho karaniyo"ti 2- vacanamanussaranto catumadhuram patikkhipitva
@Footnote: 1 Si. abhatakena, Ma. agadamalakena  2 vi. maha. 4/128/139
Muttaharitakena bhesajjam karonto paramasantutthova hoti, ayamassa gilanapaccaye
yathasaruppasantoso.
    So evampabhedo sabbopa santoso santutthiti pavuccati. Tena vuttam
"atthato itaritarapaccayasantoso"ti. Itaritarasantutthiya saddhim sandassanadividhina
anisamsavibhavanavasena, tappatipakkhassa atricchatadibhedassa icchapakatattassa
adinavavibhavanavasena ca pavatta katha santutthikatha. Ito parasupi kathasu
eseva nayo, visesamattameva pavakkhama.
    Pavivekakathati ettha kayaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo viveka. 1-
Tesu eko gacchati, eko titthati, eko nisidati, eko seyyam kappeti,
eko gamam pindaya pavisati, eko patikkamati, eko abhikkamati, eko cankamam
adhitthati. Eko carati, eko viharatiti evam sabbiriyapathesu sabbakiccesu
ganasanganikam pahaya vivittavaso kayaviveko nama. Attha samapattiyo pana
cittaviveko nama. Nibbanam upadhiviveko nama. Vuttanhetam:-
           "kayaviveko ca vivekatthakayanam nekkhammabhiratanam, cittaviveko
        ca parisuddhacittanam paramavodanappattanam, upadhiviveko ca nirupadhinam
        puggalanam visankharagatanan"ti. 2-
    Vivekoyeva paviveko, pavivekappatisamyutta katha pavivekakatha.
    Asamsaggakathati ettha savanasamsaggo dassanasamsaggo samullapanasamsaggo
sambhogasamsaggo kayasamsaggoti panca 3- samsagga. Tesu idhekacco bhikkhu sunati
"amukasmim game va nigame va itthi abhirupa dassaniya pasadika paramaya
vannapokkharataya samannagata"ti, so tam sutva samsidati visidati na sakkoti brahmacariyam
@Footnote: 1 khu. maha. 29/33/29 (sya)
@2 khu. maha. 29/33,229,701/33,172,413 (sya)
@3 Ma. kayasamsaggo gihisamsaggoti cha
Sandharetum, 1- sikkham paccakkhaya hinayavattati, evam visabhagarammanavasena
uppannakilesasanthavo savanasamsaggo nama. Na heva kho bhikkhu sunati, apica
kho samam passati itthim abhirupam dassaniyam pasadikam paramaya vannapokkharataya
samannagatam, so tam disva samsidati visidati, na sakkoti brahmacariyam sandharetum 1-
sikkham paccakkhaya hinayavattati, evam visabhagarammanadassanena uppannakilesasanthavo
dassanasamsaggo nama. Disva pana annamannam alapasallapavasena uppanno
kilesasanthavo samullapanasamsaggo nama. Saha jagghanadinipi eteneva sanganhati.
Attano pana santakam yankinci matugamassa datva va adatva va tena
dinnagghiyadinam 2- paribhogavasena uppanno kilesasanthavo sambhogasamsaggo nama.
Matugamassa hatthaggahadivasena uppannakilesasanthavo kayasamsaggo nama. Yopi
cesa:-
           "gihihi samsattho viharati ananulomikena samsaggena sahasoki
        sahanandi sukhitesu sukhito dukkhitesu dukkhito, uppannesu
        kiccakaraniyesu attana uyyogam apajjati"ti 3-
evam vutto ananulomiko gihisamsaggo, yo ca sabrahmacarihipi kilesuppattihetubhuto
samsaggo, tam sabbam pahaya yvayam samsare thirataram samvegam, sankharesu
tibbabhayasannam, sarire patikulasannam, sabbakusalesu jigucchapubbangamam hirottappam,
sabbakiriyasu satisampajannanti sabbam paccupatthapetva kamaladale jalabindu viya
sabbattha alaggabhavo, ayam sabbasamsaggapatipakkhaya asamsaggo. Tappatisamyutta katha
asamsaggakatha.
    Viriyarambhakathati ettha virassa bhavo, kammanti va viriyam, vidhina irayitabbam
pavattetabbanti va  viriyam, viriyanca tam akusalanam dhammanam pahanaya kusalanam
@Footnote: 1 Si. santanetum  2 cha.Ma. dinnassa vanabhangiyadino
@3 sam.kha. 17/3/9, khu.maha. 29/763/468 (sya)
Dhammanam upasampadaya arambhanam viriyarambho. Svayam kayiko cetasiko cati duvidho.
Arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu cati tividho, sammappadhanavasena catubbidho.
So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannam kilesam thanam papunitum na deti, thane
uppannam nisajjam, nisajjayam uppannam sayanam papunitum na deti, tattha tattheva
ajapadena dandena kanhasappam uppiletva ganhanto viya, tikhinena asiya
amittam givaya paharanto viya ca sisam ukkhipitum adatva viriyabalena nigganhati,
tassevam 1- araddhaviriyassa vasena veditabbo. Tappatisamyutta katha viriyarambhakatha.
    Silakathadisu duvidham silam lokiyam lokuttaranca. Tattha lokiyam patimokkhasamvaradi
catuparisuddhasilam, lokuttaram maggasilam phalasilanca.  tatha vipassanaya padakabhuta saha
upacarena attha samapattiyo lokiyo samadhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samadhi
nama. Tatha pannapi lokiya sutamaya cintamaya jhanasampayutta vipassananananca.
Visesato panettha vipassanapanna gahetabba, lokuttara maggapanna phalapanna ca.
Vimuttitipi ariyaphalavimutti nibbananca. Apare pana tadangavikkhambhanasamuccheda-
vimuttinampi vasenettha attham vannenti. Vimuttinanadassanampi ekunavisatividham
paccavekkhanananam. Iti imesam siladinam saddhim sandassanadividhina
anekakaravokaraanisamsavibhavanavasena ceva tappatipakkhanam dussilyadinam
adinavavibhavanavasena ca pavatta katha, tappatisamyutta katha va siladikatha nama.
    Ettha ca "attana ca appiccho hoti, appicchakathanca paresam katta"ti 2-
"santuttho hoti itaritarena civarena, itaritaracivarasantutthiya ca vannavadi"ti 3-
ca adivacanato sayanca appicchatadigunasamannagatena paresampi tadatthaya
hitajjhasayena pavattetabba tatharupi katha, ya idha abhisallekhikadibhavena visesetva
@Footnote: 1 Si.,Ma. tassevam viriyarambho  2 Ma.mu. 12/252/215, an. dasaka. 24/70/104
@3 sam.ni. 16/144/186, khu.cula. 30/691/364 (sya)
Vutta appicchakathaditi veditabba. Karakasseva hi katha visesato adhippetatthasadhini.
Tatha hi vakkhati "kalyanamittassetam meghiya bhikkhuno patikankham .pe. Akasiralabhi"ti.
    Evarupiyati 1- idisaya yathavuttaya. Nikamalabhiti yathicchitalabhi yatharucilabhi,
sabbakalam ima katha sotum vicaretunca yathasukham labhanto. Akicchalabhiti niddukkhalabhi.
Akasiralabhiti vipulalabhi.
    Araddhaviriyoti paggahitaviriyo. Akusalanam dhammanam pahanayati
akosallasambhutatthena akusalanam papadhammanam pajahanatthaya. Kusalanam dhammananti
kucchitanam salanadiatthena anavajjatthena ca kusalanam sahavipassananam maggaphaladhammanam.
Upasampadayati sampadanaya, attano santane uppadanaya. Thamavati
ussolhisankhatena viriyathamena samannagato. Dalhaparakkamoti thiraparakkamo
asithilaviriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro 2- anosakkitaviriyo.
    Pannavati vipassanapannaya pannava. Udayatthagaminiyati pancannam khandhanam
udayanca vayanca pativijjhantiya ariyayati vikkhambhanavasena kilesehi araka
dure thitaya niddosaya. Nibbedhikayati nibbedhabhagiyaya. Samma
dukkhakkhayagaminiyati vattadukkhassa khepanato "dukkhakkhayo"ti laddhanamam ariyamaggam
samma hetuna nayena gacchantiya.
    Imesu ca pana pancasu dhammesu silam viriyam panna ca yogino ajjhattikam
angam, itaradvayam bahiram angam. Tathapi kalyanamittasannissayeneva sesam catubbidham
ijjhati, 3- kalyanamittassevettha bahupakaratam dassento sattha "kalyanamittassetam
meghiya bhikkhuno patikankhan"tiadina desanam vaddheti. Tattha patikankhanti
@Footnote: 1 cha.Ma. evarupaYu.., khu.u. 25/31/142-3
@2 Ma. anoropitadhuro  3 ka. icchati
Ekamsena icchitabbam, avassambhaviti attho. Yanti kiriyaparamasanam. Idam vuttam
hoti:- "silava bhavissati"ti ettha yadetam kalyanamittassa bhikkhuno silavantataya
bhavanam silasampannattam, tassa bhikkhuno silasampannatta etam tassa patikankham,
avassambhavi ekamseneva tassa tattha niyojanatoti adhippayo. Patimokkhasamvarasamvuto
viharissatitiadisupi eseva nayo.
    Evam bhagava sadevake loke uttamakalyanamittasankhatassa attano vacanam
anadiyitva tam vanasandam pavisitva tadisam vippakaram pattassa ayasmato
meghiyassa kalyanamittatadina sakalam sasanasampattim dassetva idanissa tattha
adarajatassa pubbe yehi kamavitakkadihi upaddutatta kammatthanam na sampajji,
tassa tesam ujuvipaccanikabhutatta ca bhavananayam pakasetva tato param arahattassa
kammatthanam acikkhanto "tena ca pana meghiya bhikkhuna imesu pancasu dhammesu
patitthaya cattaro dhamma uttari bhavetabba"tiadimaha. Tattha tenati evam
kalyanamittasannissayena yathavuttasiladigunasamannagatena. Tenevaha "imesu
pancasu dhammesu patitthaya"ti. Uttariti araddhatarunavipassanassa ragadiparipantha 1-
ce uppajjeyyum, tesam visodhanattham tato uddham cattaro dhamma
bhavetabba uppadetabba vaddhetabba ca.
    Asubhati ekadasasu asubhakammatthanesu yatharaham yattha katthaci asubhabhavana.
Ragassa pahanayati kamaragassa pajahanatthaya. Ayamattho salilayakopamaya
vibhavetabbo:- eko hi puriso asitam gahetva kotito patthaya salikkhette
saliyo layati, athassa vatim bhinditva gavo pavisimsu. So asitam thapetva yatthim
adaya teneva maggena gavo niharitva vatim pakatikam katva puna asitam
gahetva  saliyo layi. Tattha salikkhettam viya buddhasasanam datthabbam, salilayako
@Footnote: 1 cha.Ma. ragadiparissaya
Viya yogavacaro, asitam viya panna, layanakalo vipassanayam kammakaranakalo,
yatthi viya asubhakammatthanam, vati viya samvaro, vatim bhinditva gavinam pavisanam viya
sahasa appatisankhaya pamadam agamma ragassa uppajjanam, asitam thapetva yatthim
adaya pavitthamaggeneva gavo niharitva vatim patipakatikam katva puna thitatthanato
patthaya salilayanam viya asubhakammatthanena ragam vikkhamketva puna vipassanaya
kammakaranakaloti idamettha upamasamsandanam. Evambhutam bhavanavidhim sandhaya vuttam
"asubha bhavetabba ragassa pahanaya"ti.
    Mettati mettakammatthanam. Byapadassa pahanayati vuttanayeneva
uppannassa kopassa pajahanatthaya. Anapanassatiti solasavatthuka anapanassati.
Vitakkupacchedayati vuttanayeneva uppannanam vitakkanam upacchedanatthaya.
Asmimanasamugghatayati asmiti uppajjanakassa navavidhassa manassa samucchedanatthaya.
Aniccasanninoti hutva abhavato udayabbayavantato pabhanguto 1- tavakalikato
aniccapatikkhato ca "sabbe sankhara anicca"ti 2- pavattaaniccanupassanavasena
aniccasannino. Anattasanna santhatiti asarakato avasavattanato parato rittato
sunnato ca "sabbe dhamma anatta"ti 2- evam pavatta anattanupassanasankhata
anattasanna citte santhati, atidalham patitthati. Aniccalakkhane hi ditthe
anattalakkhanam ditthameva hoti. Tisu hi lakkhanesu ekasmim ditthe itaradvayam
ditthameva hoti. Tena vuttam "aniccasannino hi meghiya anattasanna santhati"ti
anattalakkhane ditthe asmiti uppajjanakamano suppajahova 3- hotiti aha
"anattasanni asmimanasamugghatam papunati"ti. Dittheva dhamme nibbananti
dittheyeva dhamme imasmimyeva attabhave apaccayaparinibbanam papunati. Ayamettha
sankhepo, vittharato pana asubhadibhavananayo visuddhimagge 4- vuttanayena gahetabbo.
@Footnote: 1 Ma. pabhangurato  2 Ma.mu. 12/353/316, khu.dha. 25/277-8/64,
@khu.cula. 30/334/163 (sya)  3 Ma. samugghatova  4 visuddhi. 1/226 (sya)
    Etamattham viditvati etam ayasmato meghiyassa micchavitakkacorehi
kusalabhandupacchedasankhatam attham janitva. Imam udananti imam kamavitakkadinam
avinodane vinodane ca adinavanisamsadipakam  1- udanam udanesi.
     Tattha khuddati hina lamaka. Vitakkati kamavitakkadayo tayo papavitakka. Te
hi sabbavitakkehi patikitthataya idha khuddati vutta "na ca khuddamacare"tiadisu 2-
viya. Sukhumati nativitakkadayo adhippeta. Nativitakko janapadavitakko
amaravitakko paranuddayatapatisamyutto vitakko labhasakkarasilokapatisamyutto vitakko
anavannattipatisamyutto vitakkoti ete hi vitakka kamavitakkadayo viya daruna
na hontiti anolarikasabhavataya sukhumati vutta. Anugatati cittena anuvattita.
Vitakke hi uppajjamane cittam tadanugatameva hoti tassa arammanabhiniropanato.
"anuggata"tipi pali anutthitati attho. Manaso ubbilapati 3- cetaso
ubbilavitattakaRa. 4-
    Ete avidva manaso vitakketi ete kamavitakkadike manovitakke
assadadinavanissaranato natatiranapahanaparinnahi yathabhutam ajananto. Hurahuram
dhavati bhantacittoti appahinamicchavitakkatta anavatthitacitto "kadaci rupe,
kadaci sadde"tiadina tasmim tasmim arammane assadadivasena aparaparam
dhavati paribbhamati. Atha va hurahuram dhavati bhantacittoti aparinnatavitakkatta
tannimittanam avijjatanhanam vasena paribbhantamanaso 5- idhalokato paralokam
adananikkhepehi aparaparam dhavati samsaratiti attho.
    Ete ca vidva manaso vitakketi ete pana yathavuttappabhede kamavitakkadike
manovitakke assadadito yathabhutam jananto. Atapiyoti viriyava. Samvaratiti
@Footnote: 1 Si. avinodane ca adinavam vinodane anisamsadipakam
@2 khu.khu. 25/9(3)/14, khu.su. 25/145/362
@3 cha.Ma. uppilava.., khu.u. 25/31/143
@4 cha.Ma. uppilavitattakara  5 cha.Ma. paribbhamanamanaso
Pidahati. Satimati satisampanno. Anuggateti dullabhavasena anuppanne. Idam vuttam
hoti:- ete vuttappakare kamavitakkadike manovitakke cittassa
ubbilavitahetutaya 1- manaso ubbilape 2- vidva vipassanapannasahitaya maggapannaya
sammadeva jananto tassa sahayabhutanam sammavayamasatinam atthitaya atapiyo
satima te ariyamaggabhavanaya ayatim uppattirahe anuggate anuppanne eva
maggakkhane samvarati nanasamvaravasena pidahati, agamanapatham pacchindati, evambhuto ca
catusaccasambodhena 3- buddho ariyasavako arahattadhigamena asesam anavasesam
ete kamavitakkadike pajahasi samucchinditi. Etthapi "anugate"tipi pathanti,
tassattho hettha vuttoyeva.
                       Pathamasuttavannana nitthita.
                        ----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 26 page 230-253. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=5138&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=5138&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=85              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2469              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2502              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2502              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]