ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 23 : PALI ROMAN Dha.A.6 atta-kodhavagga

                    14. Buddhavaggavannana
                     ------------
                  1. Maradhitavatthu. (148)
      "yassa jitanti imam dhammadesanam sattha bodhimande viharanto
maradhitaro arabbha kathesi.
      Desanam pana savatthiyam samutthapetva puna kururatthe magandiya-
brahmanassa kathesi. Kururatthe kira magandiyabrahmanassa dhita
magandiyayeva nama ahosi uttamarupadhaRa. Tam patthayamana
anekabrahmanamahasala ceva khattiyamahasala ca "dhitaram no
detuti magandiyassa pahinimsu. Sopi "na tumhe mayham dhitu
anucchavikati sabbe patikkhipiyeva. Athekadivasam sattha paccusasamaye
lokam volokento attano nanajalassa anto pavittham magandiya-
brahmanam disva "kim nu kho bhavissatiti upadharento brahmanassa
ca brahmaniya ca tinnam maggaphalanam upanissayam addasa.
Brahmanopi bahigame nibaddham aggim paricarati. Sattha patova
pattacivaramadaya tam thanam agamasi. Brahmano satthu rupasirim
olokento "imasmim loke imina sadiso puriso nama natthi,
ayam mayham dhitu anucchaviko, imassa dhitaram dassamiti cintetva
sattharam aha "samana mama eka dhita atthi, aham tassa
Anucchavikam purisam apassanto tam na kassaci adasim, tvam panassa
anucchaviko, aham te dhitaram padaparicarikam katva datukamo;
yava nam anemi, tava idheva titthahiti. Sattha tassa katham
sutva neva abhinandi na patikkosi. Brahmanopi geham gantva
brahmanim aha "bhoti ajja me dhitu anucchaviko puriso
dittho, tassa nam dassamati dhitaram alankarapetva adaya
brahmaniya saddhim tam thanam agamasi. Mahajanopi kutuhalajato
nikkhami. Sattha brahmanena vuttatthane atthatva tattha padacetiyam
dassetva annasmim thane atthasi. Buddhanam kira padacetiyam
"idam asuko nama passatuti adhitthahitva akkantatthaneyeva
pannayati. Sesatthane tam passanto nama natthi. Brahmano
attana saddhim gacchamanaya brahmaniya "kaham soti puttho
"imasmim thane titthahiti tam avacanti olokento padavalanjam
disva "idamassa padanti dassesi. Sa lakkhanamantakusalataya
"na idam brahmana kamabhogino padanti vatva, brahmanena
"bhoti tvam udakacatimhi sumsumaram passasi, maya so [samano]
`dhitaram te dassamiti vutto, tenapi me adhivasitanti vutte,
"brahmana kincapi tvam evam vadesi, idam pana nikkilesasseva
padanti vatva imam gathamaha
               "rattassa hi ukkutikam padam bhave,
                dutthassa hoti sahasanupilitam,
                Mulhassa hoti avakaddhitam padam,
                vivatacchadassa idamidisam padanti.
Atha nam brahmano "bhoti ma viravi, tunhibhuta ehiti gacchanto
sattharam disva "ayam so purisoti tassa dassetva sattharam
upasankamitva "samana dhitaram [1]- dassamiti aha. Sattha "na
me tava dhitaya 2- atthoti avatva "brahmana ekam te karanam
kathessami, sunissasiti vatva, "kathehi [bho] samana, sunissamiti
vutte, abhinikkhamanato patthaya atitam aharitva dassesi: tatrayam
sankhepakatha:
      "mahasatto rajjasirim pahaya kanthakam abhiruyha channasahayo
abhinikkhamanto nagaradvare thitena marena "siddhattha nivattassu,
ito te sattame divase cakkaratanam patubhavissatiti vutte,
"ahampetam mara janami, na pana me tena atthoti aha. "atha
kimatthaya nikkhamasiti. "sabbannutannanatthayati. "tenahi sace
ajjato patthaya kamavitakkadinam ekampi vitakkam vitakkessasi,
janissami te kattabbanti [aha]. So tato patthaya
otarapekkho satta vassani mahasattam anubandhi. Satthapi
chabbassani dukkarakarikam caritva paccattam purisakaram nissaya bodhimule
sabbannutannanam pativijjhitva vimuttisukham patisamvedayamano pancame
sattahe ajapalanigrodhamule nisidi. Tasmim samaye maro "aham
@Footnote: 1. Si. Ma. Yu. etthantare "teti atthi.     2. dhitarati yuttataram.
Ettakam kalam anubandhitva otarapekkhopi imassa kinci khalitam
naddasam, atikkantodani esa mama visayanti domanassappatto
mahamagge nisidi. Athassa "tanha arati ragati ima tisso dhitaro
"pita no na pannayati, kaham nukho etarahiti olokayamana
tam tatha nisinnam disva upasankamitva "kasma tata dukkhi
dummanositi pucchimsu. So tasam tamattham arocesi. Atha nam ta
ahamsu "tata ma cintayittha, mayam tam attano vase katva
anessamati. "na sakka amma esa kenaci vase katunti.
"tata mayam itthiyo nama idaneva nam ragapasadihi bandhitva
anessama, tumhe ma cintayitthati sattharam upasankamitva
"pade te samana paricaremati ahamsu. Sattha neva tasam vacanam
manasakasi, na akkhini ummiletva olokesi. Puna maradhitaro
"ucacavaco kho purisanam adhippayo, kesanci kumarikasu pemam hoti,
kesanci pathamavaye thitasu, kesanci majjhimavaye thitasu, kesanci
pacchimavaye thitasu; nanappakarehi tam palobhissamati ekeka
kumarikavannadivasena satam satam attabhave abhinimminitva kumarikayo
avijata sakimvijata duvijata majjhimitthiyo mahallakitthiyo
ca hutva chakkhattum bhagavantam upasankamitva "pade te samana
paricaremati ahamsu. Tampi bhagava na manasakasi, yatha tam anuttare
upadhisankhaye adhimuttoti. Atha sattha ettakenapi ta anugacchantiyo
"apetha, kim disva evam vayamatha? evarupam nama avitaraganam purato
katum vattati, tathagatassa pana ragadayo pahina, kena mam karanena
attano vase nessathati vatva ima gatha abhasi
               "yassa jitam navajiyati,
                jitamassa noyati koci loke,
                tam buddhamanantagocaram
                apadam kena padena nessatha?
                yassa jalini visattika
                tanha natthi kuhinci netave,
                tam buddhamanantagocaram
                apadam kena padena nessathati.
      Tattha "yassa jitam navajiyatiti: yassa sammasambuddhassa
tena tena maggena jitam ragadikkilesajatam puna asamudacaranato
navajiyati dujjitam nama na hoti. Noyatiti: na uyyati, yassa
jitam kilesajatam ragadisu koci ekakkilesopi loke pacchato
nivatti nama na hoti, nanubandhatiti attho. Anantagocaranti:
anantarammanassa sabbannutannanassa vasena apariyantagocaram.
Kena padenati: yassa ragapadadisu ekapadampi natthi, tam tumhe
kena padena nessatha: 1- buddhassa pana ekapadampi natthi, tam apadam
buddham tumhe kena padena nessatha?
@Footnote: 1. Si. Yu. yassa hi ragapadadisu ekapadampi atthi, tam tumhe
@tena padena nessatha.
      Dutiyagathayam tanha namesa samsibbitaparisibbitapariyonaddhatthena
jalamassa atthitipi jalakarikatipi jalupamatipi jalini, rupadisu
arammanesu visattataya visaharataya visapupphataya visaphalataya
visaparibhogataya visattika; sa evarupa tanha yassa kuhinci
bhave netum natthi, tam tumhe apadam buddham kena padena nessathati
attho.
      Desanavasane bahunam devatanam dhammabhisamayo ahosi.
Maradhitaropi tattheva antaradhayimsu.
      Sattha imam dhammadesanam aharitva "magandiya aham pubbe
ima tisso maradhitaro addasam semhadihi apalibuddhena
suvannakkhandhasadisena attabhavena samannagata, tadapi me methunasmim
chando nahosi, tava pana dhitu sariram dvattimsakarakunapaparipuram bahi
citto viya asucighato, sacepi mama pado asucimakkhito bhaveyya,
ayanca ummaratthane tittheyya; tathapissa sariram aham padam 1- na
phuseyyanti vatva imam gathamaha
               "disvana tanham aratinca ragam
                nahosi chando api methunasmim,
                kimevidam muttakarisapunnam,
                padapi nam samphusitum na iccheti.
      Desanavasane ubhopi jayapatika anagamiphale patitthahimsuti.
                      Maradhitavatthu.
                       ---------
@Footnote: 1. Yu. padena.
               2. Yamakappatihariyavatthu. (149)
      "ye jhanappasuta dhirati imam dhammadesanam sattha
sankassanagaradvare bahu devamanusse arabbha kathesi.
      Desana pana rajagahe samutthita. Ekasmim hi samaye
rajagahasetthi parissayamocanatthanceva pamadena khalitani abharanadini
rakkhanatthanca jalakarandakam parikkhipapetva gangaya udakakilam
kili. Atheko rattacandanarukkho gangaya uparitire jato gangodakena
dhotamulo patitva tattha tattha pasanesu sambhanjamano
vippakiri. Tato eka ghatappamana ghatika pasanehi ghamsiyamana
udakaumihi pothiyamana mattha hutva anupubbena vuyhamana
sevalapariyonaddha agantva tassa jale laggi. Setthi
"kimetanti vatva "rukkhaghatikati sutva tam aharapetva
"kinnametanti upadharanattham vasikannena tacchapesi. Tavadeva
alattakavannam rattacandanam pannayi. Setthi pana neva sammaditthi,
na micchaditthi, majjhattadhatuko; so cintesi "mayham gehe
rattacandanam bahu, kinnu kho imina karomiti. Athassa etadahosi
"imasmim loke `mayam arahantoti vattaro bahu, aham ekam
arahantampi na janami; gehe bhamam yojetva pattam likhapetva
sikkaya thapetva veluparamparaya satthihatthamatte akase
olambapetva `sace araha atthi, akasenagantva imam
ganhatuti vakkhami; yo tam gahessati, tam saputtadaro saranam
Gamissamiti. So cintitaniyameneva pattam likhapetva veluparamparaya
ussapetva "yo imasmim loke araha, so akasenagantva
imam pattam ganhatuti aha.
      Cha sattharo "amhakam esa anucchaviko, amhakameva nam
dehiti vadimsu. So "akasenagantva ganhathati aha. Chatthe
divase niggantho nataputto antevasike pesesi "gacchatha, setthim
evam vadetha `amhakam acariyassa anucchaviko, ma appamattakassa
karana akasena agamanam kari, dehi kiretam pattanti. Te
gantva setthim tatha vadimsu. Setthi "akasenagantva ganhitum
samatthova ganhatuti aha. Nataputto sayam gantukamo hutva
antevasikanam sannamadasi "aham ekam hatthanca padanca ukkhipitva
uppatitukamo viya bhavissami, tumhe mam `acariya kim karotha?
darumayapattassa karana paticchannam arahattam mahajanassa ma
dassayitthati vatva mam hatthesu ca padesu ca gahetva akaddhanta
bhumiyam pateyyathati. So tattha gantva setthim aha "mahasetthi
mayham ayam patto anucchaviko, annesam nanucchaviko, ma te
appamattakassa karana mama akase uppatanam ruccati, dehi
me pattanti. "bhante akasena uppatitvava ganhathati.
Tato nataputto "tenahi apetha apethati antevasike apanetva
"akase uppatissamiti ekam hatthanca padanca ukkhipi. Atha nam
antevasika "acariya kinnametam karotha? chavassa darumayapattassa
Karana paticchannaggunena mahajanassa dassitena ko atthoti tam
hatthapadesu gahetva akaddhitva bhumiyam patesum. So setthim
aha "mahasetthi ime me uppatitum na denti, dehi me pattanti.
"uppatitvava ganhatha bhanteti. Evam titthiya cha divasani
vayamitvapi tam pattam na labhimsuyeva.
      Sattame divase ayasmato ca mahamoggallanassa ayasmato
ca pindolabharadvajassa "rajagahe pindaya carissamati gantva
ekasmim pitthipasane thatva civaram parupanakale dhuttaka katham
samutthapesum "ambho pubbe cha sattharo `loke mayam
arahantamhati vadimsu. Rajagahasetthino pana pattam ussapetva `sace
araha atthi, akasenagantva ganhatuti vadantassa ajja
sattamo divaso, ekopi `aham arahati akase uppatanto nama
natthi; ajja no loke arahantanam natthibhavo natoti. Tam katham
sutva ayasma mahamoggallano ayasmantam pindolabharadvajam
aha "sutante avuso bharadvaja imesam vacanam, ime buddhasasanam
parigganhanta viya vadanti; tvanca mahiddhiko mahanubhavo, gacchetam
pattam akasenagantva ganhahiti. "avuso moggallana tvam
iddhimantanam aggo, tvam etam ganhahi; tayi pana agganhante
aham ganhissamiti. "ganhavusoti evam vutte ayasma
pindolabharadvajo abhinnapadakam catutthajjhanam samapajjitva
vutthaya tigavutam pitthipasanam padantena paricchindanto tulapicu
Viya akase utthapetva rajagahanagarassa upari sattakkhattum
anupariyayi. So tigavutappamanassa nagarassa pidhanam viya pannayi.
Nagaravasino "pasano no avattharitva ganhatiti bhita
suppadini matthake katva tattha tattha niliyimsu. Sattame vare
thero pitthipasanam bhinditva attanam dassesi. Mahajano theram
disva "bhante pindolabharadvaja tava pasanam dalham katva
ganha, ma no sabbe nasayiti. Thero pasanam padantena
khipitva vissajjesi. So gantva yathathaneyeva patitthasi. Thero
setthissa gehamatthake atthasi. Tam disva setthi urena nippajjitva,
"otaratha samiti vatva akasato otinnam theram nisidapetva.
Pattam otarapetva catummadhurapunnam katva therassa adasi.
Thero pattam gahetva viharabhimukho payasi. Athassa ye aranne
gata va gamagata va patihariyam na passimsu, te sannipatitva
"bhante amhakampi patihariyam dassehiti theram anubandhimsu. So
tesam tesam patihariyam dassento viharam agamasi.
      Sattha tam anubandhitva unnadantassa mahajanassa saddam sutva
"ananda kasseso saddoti pucchitva "bhante pindolabharadvajena
akase uppatitva candanapatto gahito, tassa santike eso
saddoti sutva pindolabharadvajam pakkosapetva "saccam kira
taya evam katanti pucchitva "saccam bhanteti vutte, "kasma te
bharadvaja evam katanti theram vigarahitva tam pattam khandakhandam
bhedapetva bhikkhunam anjanapimsanatthaya dapetva patihariyassa
Akaranatthaya savakanam sikkhapadam pannapesi. Titthiyapi "samano kira
gotamo tam pattam bhedapetva patihariyassa akaranatthaya savakanam
sikkhapadam pannapesiti sutva "samanassa gotamassa savaka pannattam
sikkhapadam jivitahetupi natikkamanti, samanopi gotamo tam rakkhissateva,
idani amhehi okaso laddhoti nagaravithisu arocenta vicarimsu,
"mayam attano gunam rakkhanta pubbe darumayapattassa karana
attano gunam mahajanassa na dassayimha, samanassa gotamassa
savaka pattassa karana attano gunam mahajanassa dassesum,
samano gotamo attano panditataya tam pattam bhedapetva
savakanam sikkhapadam pannapesi, idani mayam teneva saddhim patihariyam
karissamati vadimsu. Raja bimbisaro tam katham sutva satthu santikam
gantva "tumhehi kira bhante patihariyassa akaranatthaya savakanam
sikkhapadam pannattanti. "ama maharajati. "idani titthiya
`tumhehi saddhim patihariyam karissamati vadanti, kindani karissathati.
"tesu karontesu karissami maharajati. "nanu tumhehi sikkhapadam
pannattanti. "naham maharaja attano sikkhapadam pannapesim,
tameva savakanam pannattanti. "tumhe thapetva annattha sikkhapadam
pannattam nama hoti bhanteti. "tenahi maharaja tamevettha
patipucchissami, atthi pana te maharaja vijite uyyananti. "atthi
bhanteti. "sace te maharaja uyyane mahajano ambadini khadeyya,
kimassa kattabbanti. "dando bhanteti. "tvam pana khaditum labhasiti.
"ama bhante, mayham dando natthi, aham attano santakam khaditum
labhamiti. "maharaja yatha tava tiyojanasatike rajje ana pavattati,
attano uyyane ambadini khadantassa dando natthi, annesam
pana atthi; evam mamapi cakkavalakotisatasahasse ana pavattati,
attano sikkhapadappannattiya atikkamo nama natthi, annesam
pana atthi; karissamaham patihariyanti. Titthiya tam katham sutva
"idanimha nattha, samanena kira gotamena savakananneva sikkhapadam
pannattam, na attano; sayameva kira patihariyam kattukamo;
kinnu kho karomati mantayimsu. Raja sattharam pucchi "bhante kada
patihariyam karissathati. "ito catummasaccayena asalhapunnamayam
maharajati. "kattha karissatha bhanteti. "savatthim nissaya maharajati.
"kasma pana sattha evam duratthanam apadisatiti. "yasma tam
sabbabuddhanam mahapatihariyakaranatthanam; apica mahajanassa
sannipatatthayapi duratthanameva apadisatiti. Titthiya tam katham sutva
"ito kira catunnam masanam accayena samano gotamo savatthiyam
patihariyam karissati, idani tam amuncitvava anubandhissama,
mahajano amhe disva `kimidanti pucchissati, athassa vakkhama
`mayam `samanena gotamena saddhim patihariyam karissamati vadimha,
so palayati, mayamassa palayitum adatva anubandhamati. Sattha
rajagahe pindaya caritva nikkhami. Titthiyapissa pacchatova
nikkhamitva bhattakiccatthane vasanti. Vasitatthane punadivase
Patarasam karonti. Te manussehi "kimidanti pucchita hettha
vuttanayeneva arocenti. Mahajanopi "patihariyam passissamati
anubandhi. Sattha anupubbena savatthim papuni. Titthiyapi tena
saddhimyeva gantva upatthake samadapetva satasahassam labhitva
khadiratthambhehi mandapam karetva niluppalehi chadapetva "idha
patihariyam karissamati nisidimsu. Atha raja pasenadikosalo sattharam
upasankamitva "bhante titthiyehi mandapo karito, ahampi tumhakam
mandapam karemiti. "alam maharaja, atthi mayham mandapakarakoti.
"bhante mam thapetva ko anno katum sakkhissatiti. "sakko
devarajati. "kaham pana bhante patihariyam karissathati.
"gandambarukkhamule maharajati. Titthiya "ambarukkhamule kira patihariyam
karissatiti sutva attano upatthakanam arocetva yojanabbhantare
thane antamaso tadahujatampi ambapotakam uppatapetva aranne
khipapesum.
      Sattha asalhapunnamidivase antonagaram pavisi. Ranno
uyyanapalo gando nama ekam pingalakipillikehi katapattaputassa
antare mahantam ambapakkam disva tassa gandharasalobhena sampatante
vayase palapetva ranno atthaya adaya gacchanto antaramagge
sattharam disva cintesi "raja imam ambam khaditva mayham
attha va solasa va kahapane dadeyya, tam me ekasmim
attabhave jivitavuttiya nalam; sace panaham satthu imam dassami,
Apariyantam me kalam hitavaham bhavissatiti. So tam ambam satthu
upanamesi.
      Sattha anandattheram olokesi. Athassa thero
catummaharajadattiyam pattam niharitva hatthe thapesi. Sattha pattam
upanametva ambam patiggahetva tattheva nisidanakaram dassesi.
Thero civaram pannapetva adasi. Athassa tasmim nisinnassa thero
paniyam parissavetva tam ambapakkam madditva panakam katva
adasi. Sattha ambapanakam pivitva gandam aha "imam ambatthim
idheva pamsum viyuhitva ropehiti. So tatha akasi. Sattha tassa
upari hattham dhovi. Hatthe dhotamatteyeva nangalasisamattakkhandho
hutva anupubbena pannasahattho ambarukkho utthahi. Catusu disasu
ekeka uddham ekati panca mahasakha pannasapannasahatthava
ahesum. So tavadeva pupphaphalasampanno hutva ekasmim thane
paripakkaambapindidharo ahosi. Pacchato agacchanta bhikkhu
ambapakkani khadantayeva agamimsu. Raja "evarupo kira ambarukkho
utthitoti sutva "ma nam koci chinditi arakkham thapesi. So pana
gandena ropitatta "gandambarukkhotveva pannayi. Dhuttakapi
ambapakkani khaditva "are dutthatitthiya `samano gotamo
gandambarukkhamule patihariyam karissatiti tumhehi yojanabbhantare
tadahujatapi ambapotaka uppatapita, gandambo nama ayanti
vatva te ucchitthaambatthihi paharimsu. Sakko vatavalahakadevaputtam
Anapesi "titthiyanam mandapam vatehi uppatetva ukkarabhumiyam
khipapehiti. So tatha akasi. Suriyadevaputtam anapesi "suriyamandalam
nigganhanto tapehiti. Sopi tatha akasi. Puna vatavalahakam
anapesi "vatamandalam utthapento yahiti. So tatha karonto
titthiyanam paggharitasedasarire rajavattiyo okiri. Te tambavammikasadisa
ahesum. Vassavalahakampi anapesi "mahantani mahantani binduni
patehiti. So tatha akasi. Atha nesam kayo kabaragavisadiso
ahosi. Te niggana hutva sammukhasammukhatthaneyeva palayimsu. Evam
palayantesu puranakassapassa upatthako eko kassako "idani
me ayyanam patihariyakaranavela, tam patihariyam passissamiti gone
vissajjetva patova abhatam yagukutanceva yottanca gahetva
agacchanto puranam tatha palayantam disva "bhante aham `ayyanam
patihariyam passissamiti agacchami, tumhe kaham gacchathati, "kinte
patihariyena, imam me kutanca yottanca dehiti. So tena dinnam
kutanca yottanca adaya naditiram gantva kutam yottena attano
givayam bandhitva rahade patitva udakabubbulake utthapento
kalam katva avicimhi nibbatti. Sattha 1- akase ratanacankamam
mapesi. Tassa eka koti pacinacakkavalamukhavattiyam ahosi,
eka pacchimacakkavalamukhavattiyam. Sattha sannipatitaya chattimsayojanaya
parisaya vaddhamanakacchayaya "idani patihariyakaranavelati
@Footnote: 1. Si. sakko.
Gandhakutito nikkhamitva pamukhe atthasi.
      Atha nam gharani nama nandamata eka anagamiupasika
upasankamitva "bhante madisaya dhitari vijjamanaya tumhakam
kilamanakiccam natthi, aham patihariyam karissamiti aha. "katham karissasi
gharaniti. "bhante ekasmim cakkavalagabbhe mahapathavim udakam katva
udakasakunika viya nimujjitva pacinacakkavalamukhavattiyam attanam
dassessami, tatha pacchimauttaradakkhinacakkavalamukhavattiyam, tatha
majjhe; atha mahajana mam disva, `ka esati vutte, vakkhanti
`gharani namesa, ayam tava ekissa itthiya anubhavo,
buddhanam anubhavo pana kidiso bhavissatiti; evam titthiya
tumhe adisvava palayissantiti. Atha nam sattha "janami
te gharani evarupam patihariyam katum samatthabhavam, na panayam
tavatthaya baddho malaputoti vatva patikkhipi. Sa "na me
sattha anujanati, addha maya uttaritaram patihariyam katum
samattho anno atthiti ekamantam atthasi. Satthapi "evameva
tesam guno pakato bhavissatiti "evam chattimsayojanaya parisaya
majjhe sihanadam nadissantiti mannamano aparepi pucchi "tumhe
katham patihariyam karissathati. Te "evanca evanca karissama
bhanteti satthu purato thitava sihanadam nadimsu. Tesu kira
cullaanathapindiko "madise anagamiupasake putte vijjamane
satthu kilamanakiccam natthiti cintetva "aham bhante patihariyam
Karissamiti vatva "katham karissasiti puttho aha "aham bhante
dvadasayojanikam brahmattabhavam nimminitva imissa parisaya
majjhe mahameghagajjitasadisena saddena brahmaappothanam nama
appothessami, mahajana `kimsaddo namesoti pucchitva
`cullaanathapindikassa kira brahmaappothanasaddo namati vakkhanti,
titthiya `gahapatikassa tava eso anubhavo, buddhanubhavo
kidiso bhavissatiti tumhe adisvava palayissantiti. Sattha
"janami te anubhavanti tassapi tatheva vatva patihariyakaranam
nanujani. Atheka patisambhidappatta sattavassika virasamaneri 1-
nama sattharam vanditva "aham bhante patihariyam karissamiti
aha. "katham karissasi vireti. "bhante sinerunca cakkavalapabbatanca
himavantanca aharitva imasmim thane patipatiya thapetva aham
hamsasakuni viya tato tato nikkhamitva asajjamana gamissami,
mahajano mam disva `ka esati pucchitva `virasamaneriti
vakkhati, titthiya `sattavassikaya taya samaneriya ayamanubhavo,
buddhanubhavo kidiso bhavissatiti tumhe adisvava palayissantiti.
Ito param evarupani vacanani vuttanusareneva veditabbani.
Tassapi bhagava "janami te anubhavanti vatva patihariyakaranam
nanujani. Atheko patisambhidappatto khinasavo cundasamanero
nama jatiya sattavasso sattharam upasankamitva vanditva "aham
@Footnote: 1. Ma. Yu. cirasamaneri.
Bhante patihariyam karissamiti vatva "katham karissasiti puttho aha
"aham bhante jambudipassa dhajabhutam mahajamburukkham khandhe gahetva
caletva mahajambuphalani aharitva imam parisam khadapessami,
paricchattakakusumani ca aharitva tumhe vandissamiti. Sattha
"janami te anubhavanti vatva tassapi patihariyakaranam patikkhipi.
Atha uppalavanna theri sattharam vanditva "aham bhante
patihariyam karissamiti vatva "katham karissasiti puttha aha
"aham bhante samanta dvadasayojanam parisam dassetva avattato
chattimsayojanaya parisaya parivuto cakkavattiraja hutva agantva
tumhe vandissamiti. Sattha "janami te anubhavanti vatva
tassapi patihariyakaranam patikkhipi. Atha mahamoggallanatthero
bhagavantam vanditva "aham bhante patihariyam karissamiti vatva
"katham karissasiti puttho aha "aham bhante sinerupabbatarajam
dantantare thapetva sasapavijam viya nam khadissamiti. "annam kim
karissasiti. "imam mahapathavim katasarakam viya samvellitva angulantare
nikkhipissamiti. "annam kim karissasiti. "mahapathavim kulalacakkam viya
parivattetva mahajanam pathavojam khadapessamiti. "annam kim
karissasiti. "vamahatthe pathavim katva ime satte dakkhinahatthena
annasmim dipe thapessamiti. "annam kim karissasiti. "sinerum
chattadandam katva mahapathavim ukkhipitva tassupari thapetva
chattahattho bhikkhu viya ekahatthenadaya akase cankamissamiti.
Sattha "janami te anubhavanti tassapi patihariyakaranam nanujani.
So "janati manne sattha maya uttaritaram patihariyam katum
samatthanti ekamantam atthasi.
      Atha nam sattha "nayam moggallana tavatthaya baddho malaputo,
aham hi asamadhuro, mama dhuram anno vahitum samattho nama natthi;
anacchariyancetam, yam idani mama dhuram vahitum samattho na bhaveyya;
ahetukatiracchanayoniyam nibbattakalepi mama dhuram anno vahitum
samattho nahosiyevati vatva "kada pana bhanteti therena puttho
atitam aharitva
         "yato yato garu dhuram       yato gambhiravattani,
          tadassu kanham yunjanti,    savassu tam vahate dhuranti
idam kanhausabhajatakam 1- vittharetva puna tadeva vatthum visesetva
dassento
         "manapameva bhaseyya,     namanapam kudacanam;
          manapam bhasamanassa       garubharam udabbahi,
          dhananca nam alabhesi       tena cattamano ahuti
idam nandavisalajatakam 2- vittharetva kathesi. Kathetva ca pana sattha tam
ratanacankamam abhiruhi. Purato dvadasayojanika parisa ahosi, tatha
pacchato ca uttarato ca dakkhinato ca, ujukam pana catubbisatiyojanika. 3-
@Footnote: 1. khu. ja. 27/10. tadatthakatha. 1/293.
@2. khu. ja. 27/10. tadatthakatha. 1/289.
@3. puranapotthake catuvisatiyojanikati dissati.
Parisaya majjhe bhagava yamakappatihariyam akasi. Tam palito tava
evam veditabbam.
      "katamam tathagatassa yamakappatihariye nanam? idha tathagato
Yamakappatihariyam karoti asadharanam savakehi; uparimakayato
aggikkhandho pavattati, hetthimakayato udakadhara pavattati;
hetthimakayato aggikkhandho pavattati, uparimakayato udakadhara pavattati;
puratthimakayato, pacchimakayato; pacchimakayato, puratthimakayato;
dakkhinakkhito, vamakkhito; vamakkhito, dakkhinakkhito;
dakkhinakannasotato vamakannasotato; vamakannasotato,
dakkhinakannasotato; dakkhinanasikasotato, vamanasikasotato;
vamanasikasotato, dakkhinanasikasotato; dakkhinaamsakutato, vamaamsakutato;
vamaamsakutato, dakkhinaamsakutato; dakkhinahatthato, vamahatthato;
vamahatthato, dakkhinahatthato; dakkhinapassato, vamapassato;
vamapassato, dakkhinapassato; dakkhinapadato, vamapadato; vamapadato,
dakkhinapadato; angulihi, angulantarikahi; angulantarikahi, angulihi;
ekekalomakupato aggikkhandho pavattati, ekekalomato udakadhara
pavattati; ekekalomato aggikkhandho pavattati, ekekalomakupato
udakadhara pavattati; channam vannanam nilanam pitakanam lohitakanam
odatanam manjetthanam pabhassaranam; bhagava cankamati, nimmito
titthati va nisidati va seyyam va kappeti; .pe. Nimmito
seyyam kappeti, bhagava cankamati va titthati va nisidati va,
Idam tathagatassa yamakappatihariye nananti. 1-
      Idam pana patihariyam sattha tasmim cankame cankamitva akasi.
"tassa tejokasinasamapattivasena uparimakayato aggikkhandho
pavattati, apokasinasamapattivasena hetthimakayato udakadhara
pavattati; puna udakadharaya pavattatthanato aggikkhandho pavattati,
aggikkhandhassa ca pavattatthanato udakadhara pavattatiti tamattham
dassetum "hetthimakayato uparimakayatoti vuttam. Esa nayo
sabbapadesu. Aggikkhandho panettha udakadharaya asammisso ahosi, tatha
udakadhara aggikkhandhena. Ubhayampi kira cetam yava brahmaloka
uggantva cakkavalamukhavattiyam pavattati. "../../bdpicture/channam vannananti vuttatta
panassa chabbannaramsiyo kutehi asincamanam vilinasuvannam viya
yantanalikato nikkhanta suvannarasadhara viya ca ekacakkavalagabbhato
uggantva brahmalokam ahacca patinivattitva cakkavalamukhavattimeva
ganhimsu. Ekam cakkavalagabbham vankagopanasivinaddham viya bodhigharam
ahosi ekalokam. Tam divasam sattha cankamitva patihariyam karonto
antarantara mahajanassa dhammakatham kathesi, kathento ca janam
nirassasam akatva assasataram 2- deti. Tasmim khane mahajano sadhukaram
pavattesi. Tassa sadhukarappavattanakale sattha tavamahatiya parisaya
cittam olokento ekekassa solasannam akaranam vasena cittavaram
@Footnote: 1. khu. pati. 31/183.  2. tarappaccayo visesanapadena yunjitabbo,
@idha pana namapadena, "ativa assasanti yuttataram. Ma. assasavaram.
Annasi. Evam lahukaparivattam buddhanam cittam. Yo yo yasmim dhamme
yasminca patihariye pasanno, tassa tassa ajjhasayavasena dhammanca
kathesi patihariyanca akasi. Evam dhamme desiyamane patihariye
ca kariyamane mahajanassa dhammabhisamayo ahosi. Sattha pana tasmim
samagame attano manam gahetva annam panham pucchitum samattham
adisva nimmitabuddham mapesi. Tena pucchitam panham sattha vissajjesi.
Satthara pucchitam so vissajjesi. Bhagavato cankamanakale nimmito
thanadisu annataram kappesi. Nimmitassa cankamanakale bhagava
thanadisu annataram kappesi. Tamattham dassetum "nimmito cankamati
vatiadi vuttam. Evam karontassa satthu patihariyam disva dhammakathanca
sutva tasmim samagame visatiya panakotinam dhammabhisamayo ahosi.
      Sattha patihariyam karonto va "kattha nu kho atitabuddha imam
patiheram katva vassam upentiti avajjitva "tavatimsabhavane vassam
upagantva matu abhidhammapitakam desentiti disva dakkhinapadam
ukkhipitva yugandharamatthake thapetva itaram padam ukkhipitva
sinerumatthake thapesi. Evam atthasatthiyojanasatasahassatthane tayo
padavara ahesum. Dve padacchiddani pakatipadavitiharanasadisanikkhepani
ahesum. "sattha padam pasaretva akkamiti na sallakkhetabbam. Tassa
hi padam ukkhipanakaleyeva te pabbata padamulam agantva
sampaticchimsu, satthara akkantakale utthaya yathathane atthamsu. Sakko
sattharam disva cintesi "pandukambalasilaya majjhe sattha imam
Vassavasam upessati, bahunam vata devatanam upakaro bhavissati,
satthari panettha vassam upagate anna devata hatthampi thapetum na
sakkhissanti; ayam kho pana pandukambalasila dighato satthiyojana
tiriyato pannasayojana puthulato pannarasayojana satthari nisinnepi
tuccha viya bhavissatiti. Sattha tassa ajjhasayam viditva attano
sanghatim silatalam paticchadayamanam khipi. Sakko cintesi "civaram tava
paticchadayamanam khipi, sayam pana parittake thane nisidissatiti. Sattha
tassajjhasayam viditva nicapithakam mahapamsukuliko viya pandukambalasilam
antocivarabhogeyeva katva nisidi. Mahajanopi tamkhananneva sattharam
olokento naddasa. Candassa atthangamitakalo viya ahosi,
suriyassa atthangamitakalo viya ca ahosi. Mahajano
         "gato nu cittakutam va    kelasam va yugandharam,
          na no dakkhemu sambuddham  lokajettham narasabhanti
imam gatham vadanto paridevi. Apare "sattha nama vivekarato, so
`evarupaya me parisaya evarupam patiheram katanti lajjaya annam
rattham va janapadam va gato bhavissati; nadani tam dakkhissamati
paridevanta imam gathamahamsu
         "pavivekarato dhiro       nimam lokam punehiti,
          na no dakkhemu sambuddham   lokajettham narasabhanti.
Te mahamoggallanam pucchimsu "kaham bhante satthati. So sayam janantopi
"paresampi guno pakato hotuti ajjhasayena "anuruddham pucchathati
Aha. Te theram tatha pucchimsu "kaham bhante satthati. "tavatimsabhavane
pandukambalasilayam vassam upagantva matu abhidhammapitakam desitum
gatoti. "kada agamissati bhanteti. "tayo mase abhidhammapitakam
desetva mahapavaranadivaseti. Te "sattharam adisva na gamissamati
tattheva khandhavaram katva vasimsu. Akasameva kira nesam chadanam ahosi,
tavamahatiya parisaya sariranissando nama na pannayi. Pathavi vivaram
adasi. Sabbattha parisuddhameva bhumitalam ahosi. Sattha pathamameva
mahamoggallanam avoca "moggallana tvam etissa parisaya
dhammam deseyyasi, cullaanathapindiko aharam dassatiti. Tasma
tam temasam cullaanathapindikova tassa parisaya sayapatam
sabbakale yagubhattakhadaniyatambulagandhamalapilandhanani adasi.
Mahamoggallano dhammam desesi patihariyam datthum agatagatehi
putthe panhe vissajjesi.
      Sattharampi matu abhidhammadesanattham pandukambalasilayam vassam
upagatam dasasahassacakkavaladevata parivarayimsu. Tena vuttam
         "tavatimse yada buddho    silayam pandukambale
          paricchattakamulamhi       vihasi purisuttamo,
          dasasu lokadhatusu        sannipatitvana devata
          payirupasanti sambuddham     vasantam nagamuddhani,
          na koci devo vannena   sambuddhassa virocati,
          sabbe deve atikkamma   sambuddho va virocatiti.
Evam sabbadevata attano sarirappabhaya abhibhavitva nisinnassa
panassa mata tusitavimanato agantva dakkhinapasse nisidi.
Indakopi devaputto agantva dakkhinapasseyeva nisidi. Ankuro
vamapasse. So mahesakkhasu devatasu sannipatitasu apagantva
dvadasayojanike thane okasam labhi. Indako tattheva nisidi.
Sattha te ubhopi oloketva attano sasane dakkhineyyapuggalanam
dinnadanassa mahapphalabhavam napetukamo evamaha "ankura taya
dighamantare dasavassasahassaparimanakale dvadasayojanikam uddhanapantim
katva mahadanam dinnam, tvamdani mama samagamam agantva sabbadure
dvadasayojanike thane okasam labhi; kim nukho ettha karananti.
Vuttampi cetam
         "oloketvana sambuddho    ankurancapi indakam
          dakkhineyyam pabhavento     idam vacanamabravi
         `mahadanam taya dinnam       ankura dighamantare,
          atidure nisinnosi         agaccham 1- mama santikanti.
So saddo pathavitalam papuni. Sabbapi nam sa parisa assosi. Evam vutte
          codito bhavitattena       ankuro etamabravi
         `kim mayham tena danena      dakkhineyyena sunnatam,
          ayam so indako yakkho     dajja danam parittakam
          atirocati amhehi 2-      cando taragane yathati.
@Footnote: 1. Si. Ma. Yu. agaccha.  2. amhepi (?)
      Tattha "dajjati; datva. 1-
      Evam vutte sattha indakam aha "indaka tvam mama dakkhinapasse
nisinno, kasma anapagantvava nisidasiti. So "aham bhante
sukkhette parittakavijam vapanakassako viya dakkhineyyasampadam alatthanti
dakkhineyyam pabhavento aha
         "ujjangale yatha khette     bijam bahumpi ropitam
          na phalam vipulam hoti          napi toseti kassakam,
          tatheva danam bahukam          dussilesu patitthitam
          na phalam vipulam hoti          napi toseti dayakam;
          yathapi bhaddake khette      bijam appampi ropitam
          samma dharam pavecchantam 2-   phalam toseti kassakam.
          Tatheva silavantesu          gunavantesu tadisu
          appakepi kate kare       phalam toseti dayakanti.
"kim panetassa pubbakammanti. So kira anuruddhattherassa antogamam
pindaya pavitthassa attano abhatam katacchubhikkham dapesi, tadassa
punnam ankurena dasavassasahassani dvadasayojanikam uddhanapantim
katva dinnadanato mahapphalataram jatam, tasma evamaha. Evam
vutte sattha "ankura danam nama viceyya datum vattati, evam
tam sukkhette suvuttabijam viya mahapphalam hoti; tvam pana na
tatha akasi, tena te danam na mahapphalam jatanti imamattham
@Footnote: 1. Si. adattha. Yu. dattha.  2. Si. Ma. Yu. pavecchante.
Vibhavento
        "viceyya danam databbam,     yattha dinnam mahapphalam;
                viceyya danam sugatappasattham,
                ye dakkhineyya idha jivaloke,
                etesu dinnani mahapphalani
                bijani vuttani yatha sukhetteti
vatva uttarimpi dhammam desento ima gatha abhasi
         "tinadosani khettani        ragadosa ayam paja,
          tasma hi vitaragesu        dinnam hoti mahapphalam.
          Tinadosani khettani        dosadosa ayam paja,
          tasma hi vitadosesu        dinnam hoti mahapphalam.
          Tinadosani khettani        mohadosa ayam paja,
          tasma hi vitamohesu        dinnam hoti mahapphalam.
          Tinadosani khettani        icchadosa ayam paja,
          tasma hi vigaticchesu        dinnam hoti mahapphalanti.
Desanavasane ankuro ca indako ca sotapattiphale patitthahimsu.
[mahajanassapi satthika dhammadesana ahosi].
      Atha sattha devaparisaya majjhe nisinno mataram arabbha
"kusala dhamma, akusala dhamma, abyakata dhammati abhidhammapitakam
patthapesi. Evam tayo mase nirantaram abhidhammapitakam kathesi. Kathento
ca pana bhikkhacaravelaya "yava mamagamana ettakam nama dhammam
Desetuti nimmitabuddham mapetva himavantam gantva nagalata-
dantakattham khaditva anotattadahe mukham dhovitva uttarakuruto
pindapatam aharitva mahavisalamalake nisinno bhattakiccam
akasi. Sariputtatthero tattha gantva satthu vattam karoti.
Sattha katabhattakicco "sariputta ajja maya ettako nama
dhammo bhasito, tvam attano nissitakanam [pancasatanam bhikkhunam]
vacehiti therassa kathesi. Yamakappatihire kira pasiditva pancasata
kulaputta therassa santike pabbajimsu. Te sandhaya sattha evamaha.
Vatva ca pana devalokam gantva nimmitabuddhena desitatthanato
patthaya sayam dhammam kathesi. Theropi gantva tesam bhikkhunam dhammam
desesi. Te satthari devaloke viharanteyeva sattappakaranika ahesum.
Te kira kassapabuddhakale khuddakavagguliyo hutva ekasmim pabbhare
olambanta dvinnam theranam cankamitva abhidhammam sajjhayantanam
sare nimittam gahetva assosum. Te "ime khandha nama, ima
dhatuyo namati ajanitva sare nimittaggahanamatteneva tato
cuta devaloke nibbatta ekam buddhantaram dibbasampattim anubhavitva
tato cavitva savatthiyam kulagharesu nibbatta yamakappatihire
uppannappasada therassa santike pabbajitva sabbappathamam
sattappakaranika ahesum. Satthapi teneva niharena temasam
abhidhammam desesi. Desanavasane asitikotisahassanam devatanam
dhammabhisamayo ahosi. Mahamayapi sotapattiphale patitthahi.
      Sapi kho chattimsayojanaparimandala parisa "idani ito
sattame divase mahapavarana bhavissatiti mahamoggallanattheram
upasankamitva aha "bhante satthu orohanadivasam natum vattati,
na hi mayam sattharam adisva gamissamati. Ayasma
mahamoggallano tam katham sutva "sadhuti tattheva pathaviyam nimuggo
"sinerupadam gantva mam abhiruhantam parisa passatuti adhitthaya
maniratane avutam pandukambalasuttam viya pannayamanarupova
sinerumajjhena abhiruhi. Manussapi nam "ekayojanam abhirulho dviyojanam
abhirulhoti olokayimsu. Theropi satthu pade sisena ukkhipanto
viya abhiruhitva vanditva evamaha "bhante parisa tumhe disvava
gantukama, kada orohissathati. "kaham pana te moggallana
jetthabhatiko sariputtoti. "bhante sankassanagare vassam upagatoti.
"moggallana aham ito sattame divase mahapavaranaya sankassa-
nagaradvare otarissami, mam datthukama tattha gacchantu; savatthito
ca sankassanagaram timsayojanani, 1- ettake magge kassaci
patheyyakiccam natthi, `uposathika hutva dhuraviharam dhammassavanatthaya
gacchanta viya gaccheyyathati tesam aroceyyasiti. Thero "sadhu
bhanteti vatva tatha arocesi. Sattha vutthavasso pavaretva
sakkassa arocesi "maharaja manussapatham gamissamiti. Sakko
"sovannamayam manimayam rajatamayanti tini sopanani mapesi. Tesam
@Footnote: 1. timsayojanam. (?)
Pada sankassanagaradvare patitthahimsu, sisani sinerumuddhani. Tesu
dakkhinapasse suvannasopanam devanam ahosi, vamapasse
rajatasopanam mahabrahmanam, majjhe manisopanam tathagatassa. Sattha
sinerumuddhani thatva devorohane yamakappatihariyam katva uddham
olokesi, yava brahmaloka ekanganani ahesum; adho olokesi,
yava avicito ekanganam ahosi; disavidisa olokesi, anekani
cakkavalasatasahassani ekanganani ahesum; deva manusse passimsu.
Manussapi deve passimsu. Sabbe sammukhava passimsu. Bhagava
chabbannaramsiyo vissajjesi. Tam divasam buddhasirim oloketva
chattimsayojanaparimandalaya parisaya ekopi buddhabhavam appatthento
nama nahosi. Suvannasopanena deva otarimsu, rajatasopanena
mahabrahmano; manisopanena sammasambuddho otari. Pancasikho
gandhabbadevaputto beluvapanduvinam adaya dakkhinapasse thatva
satthu gandhabbapujam karonto otari. Matalisangahako vamapasse
thatva dibbagandhamalapuppham gahetva namassamano pujam katva
otari. Mahabrahma chattam dharesi, suyamo valavijanim. Sattha imina
parivarena saddhim otaritva sankassanagaradvare patitthahi.
Sariputtattheropi agantva sattharam vanditva, yasma tena tatharupaya
buddhasiriya otaranto sattha ito pubbe na ditthapubbo, tasma
         "na me dittho ito pubbe     na suto uda kassaci
          evam vaggugado 1- sattha     tusita ganimagatoti
@Footnote: 1. Si. Ma. Yu. vagguvado.
Adihi attano tutthim pakasetva "ajja bhante sabbepi devamanussa
tumhakam pihayanti patthentiti aha. Atha nam sattha "sariputta
evarupehi gunehi samannagata buddha nama devamanussanam piya
hontiyevati vatva dhammam desento imam gathamaha
         "ye jhanappasuta dhira    nekkhammupasame rata,
          devapi tesam pihayanti    sambuddhanam satimatanti.
      Tattha "ye jhanappasutati; "lakkhanupanijjhanam arammanupa-
nijjhananti imesu dvisu jhanesu avajjanasamapajjanaadhitthana-
vutthanappaccavekkhanehi yuttappayutta. Nekkhammupasame ratati;
ettha pabbajja `nekkhammanti na gahetabba, kilesavupasamana-
nibbanaratim pana sandhayetam vuttam. Devapiti: devapi manussapi
tesam pihayanti patthenti. Satimatanti: evarupagunanam tesam satiya
samannagatanam sambuddhanam "aho vata mayampi buddha bhaveyyamati
buddhabhavam icchamana pihayantiti attho.
      Desanavasane timsamattanam panakotinam dhammabhisamayo ahosi.
Therassa saddhiviharika pancasata bhikkhu arahatte patitthahimsu.
      Sabbabuddhanam kira avijahitameva yamakappatihariyam katva
devaloke vassam vasitva sankassanagaradvare otaranam. Tattha pana
dakkhinapadassa patitthitatthanam acalacetiyatthanam nama hoti. Sattha
tattha thito puthujjanadinam visayesu panhe pucchi. Puthujjana
attanova visaye panham vissajjetva sotapannassa visaye
Panham vissajjetum nasakkhimsu. Tatha sakadagamiadinam visaye
sotapannadayo. Mahamoggallanassa visaye sesamahasavaka.
Sariputtattherassa visaye mahamoggallano. Buddhavisaye
sariputtattheropi vissajjetum nasakkhiyeva. So pacinadisam adim katva
sabbadisa olokesi. Sabbattha ekanganameva ahosi. Atthasu disasu
devamanussa uddham yava brahmaloka hettha ca bhummatthaka
yakkhanagasupanna anjalim paggahetva "bhante idha etassa
panhassa vissajjento 1- nama natthi, ettheva upadharethati ahamsu.
      Sattha "sariputto kilamati, kincapi hi esa
       `ye ca sankhatadhamma se      ye ca sekha puthu idha
        tesam me nipako iriyam        puttho pabruhi marisati
imam buddhavisaye putthapanham sutva `sattha mam sekhasekhanam
agamanappatipadam pucchatiti panhe nikkankho, `khandhadisu pana
katarena nu kho mukhena imam patipadam kathento aham satthu ajjhasayam
ganhitum sakkhissamiti mama ajjhasayam kankhati; so maya naye
adinne kathetum na sakkhissati, nayamassa dassamiti nayam dassento
"bhutamidam sariputta samanupassahiti aha. Evam kirassa ahosi
"sariputto mama ajjhasayam gahetva kathento khandhavasena
kathessatiti. Therassa saha nayadanena so panho nayasatena
nayasahassena upatthasi. So satthara dinnanaye thatva tam panham
@Footnote: 1. vissajjanakoti bhavitabbam. na.va. Si. Ma. Yu. vissajjeta.
Kathesi. Thapetva kira sammasambuddham anno sariputtattherassa
pannam papunitum samattho nama natthi. Teneva kira thero satthu
purato thatva sihanadam nadi "aham bhante sakalakappampi deve
vassante `ettakani binduni mahasamudde patitani, ettakani
bhumiyam, ettakani pabbateti ganetva lakkham aropetum samatthoti.
Satthapi nam "janami te sariputta ganetum samatthabhavanti aha.
Tassa ayasmato pannaya upama nama natthi. Tenevamaha
       "gangaya valuka khiye    udakam khiye mahannave
        mahiya mattika khiye     lakkhena 1- mama buddhiyati.
      Idam vuttam hoti "sace hi bhante buddhisampanna lokanatha
maya ekasmim panhe vissajjite ekam va valukam ekam va udakabindum
ekam va pamsukhandam pakkhipitva panhanam sate va sahasse va
satasahasse va vissajjite 2- gangaya valukadisu ekekam ekamante
khipeyya, khippataram gangadisu valukadayo parikkhayam gaccheyyum; na
tveva mama panhanam vissajjanam khiyatiti.
      Evam mahapannopi bhikkhu buddhavisaye putthapanhassa antam
va kotim va adisva satthara dinnanaye thatvava panham
vissajjesi. Tam sutva bhikkhu katham samutthapesum "yam panham puttho
sabbopi jano kathetum nasakkhi, tam dhammasenapati sariputtatthero
ekakova kathesiti. Sattha tam katham sutva "na idaneva sariputto,
@Footnote: 1. na khiyetipi patho.  2. Si. Yu. vissajjento.
Yam panham mahajano vissajjetum nasakkhi, tam vissajjesi; pubbepi
tena vissajjitoyevati vatva atitam aharitva
             "parosahassampi samagatanam
              kandeyyu te vassasatam apanna,
              ekova seyyo puriso sapanno,
              yo bhasitassa vijanati atthanti
imam jatakam 1- vittharena kathesiti.
                    Yamakappatihariyavatthu.
                     ------------
              3. Erakapattanagarajavatthu. (150)
      "kiccho manussappatilabhoti imam dhammadesanam sattha
baranasim upanissaya sattasirisarukkhamule viharanto erakapattam
nagarajam arabbha kathesi.
      So kira pubbe kassapabuddhasasane daharabhikkhu hutva gangaya
navam abhiruyha gacchanto ekasmim erakagumbe erakapattam gahetva
navaya vegasa gacchamanayapi na munci. Erakapattam chijjitva gatam.
So "appamattakam etanti apattim adesetva visativassasahassani
aranne samanadhammam katvapi maranakale erakapattena givayam gahito
@Footnote: 1. khu. ja. eka. 27/32. tadatthakatha. 2/254.
Viya apattim desetukamopi annam bhikkhum apassanto "aparisuddham me
silanti uppannavippatisaro tato cavitva ekadonikanavappamano
nagaraja hutva nibbatti. "erakapattotvevassa namam ahosi.
So nibbattakkhaneyeva attabhavam oloketva "ettakam nama kalam
samanadhammam katva ahetukayoniyam mandukabhakkhatthane nibbattomhiti
vippatisari ahosi. So aparabhage ekam dhitaram labhitva majjhe
gangaya udakapitthe mahantam phanam ukkhipitva dhitaram tasmim thapetva
naccapetva gayapesi. Evam kirassa ahosi "addha aham imina
upayena buddhe uppanne tassa uppannabhavam sunissami; 1- yo me
gitassa patigitam aharati, tassa mahantena nagavibhavena saddhim dhitaram
dassamiti, anvaddhamasam uposathadivase tam dhitaram phane thapesi. Sa
tattha thita naccanti
       "kimsu adhipati raja         kimsu raja rajassiro,
        kathamsu virajo hoti,        katham `baloti vuccatiti
imam gitam gayati. Sakalajambudipavasino "nagamanavikam ganhissamati
agantva attano attano pannabalena patigitam katva gayanti. Sa
tam patikkhipati. Tassa anvaddhamasam phane thatva evam gayantiyava
ekam buddhantaram vitivattam. Atha sattha loke uppajjitva ekadivasam
paccusakale lokam volokento erakapattam adim katva
uttaramanavannama attano nanajalassa anto pavittham disva "kinnu
@Footnote: 1. Si. Ma. "sunissamiti"iti dissati. Yu. "janissamiti"iti dissati.
Kho bhavissatiti avajjanto "ajja erakapattassa dhitaram phane katva
naccapanadivaso, ayam uttaramanavo maya dinnam patigitam ganhanto
sotapanno hutva tam adaya nagarajassa santikam gamissati, so tam
sutva `buddho uppannoti natva mama santikam agamissati, aham tasmim
agate mahasamagame gatham kathessami, gathavasane caturasitiya
panasahassanam dhammabhisamayo bhavissatiti addasa. So tattha gantva,
baranasito avidure satta sirisarukkha atthi, tesu ekassa mule nisidi.
Jambudipavasino gitappatigitam adaya sannipatimsu. Sattha avidure
gacchantam uttaramanavam disva "uttarati aha. "kim bhanteti.
"ito tava ehiti. Atha nam agantva vanditva nisinnam aha
"kaham gacchasiti. "erakapattassa dhitu gayanatthananti. "janasi
pana gitappatigitanti. "janami bhanteti. "vadehi tava nanti. Atha
nam attano janananiyameneva vadantam "na uttara etam patigitam,
aham te patigitam dassami, tam adaya gamissasiti. "sadhu bhanteti.
Atha nam sattha "uttara tvam nagamanavikaya gitakale
         "../../bdpicture/chadvaradhipati raja     rajamano 1- rajassiro 2-
       3- arajam virajo hoti    4- rajam `baloti vuccatiti
imam patigitam gayeyyasiti aha.
      Nagamanavikaya hi gitassa attho: kimsu adhipati rajati:
kimsu adhipati raja nama hoti. Kimsu raja rajassiroti: katham
@Footnote: 1. Si. Ma. Yu. rajjamano.  2. Si. Ma. Yu. rajjissaro.
@3. Si. Ma. Yu. arajjam.     4. Si. Ma. Yu. rajjam.
Pana raja rajassiro nama hoti. Katham suti: katham nu kho so
raja virajo nama hotiti. Patigitassa panattho: chadvaradhipati
rajati: yo channam dvaranam adhipati ekadvarepi rupadihi anabhibhuto,
ayam raja nama. Rajamano rajassiroti: yo pana tesu arammanesu
rajati, so rajamano rajassiro nama. Arajanti: arajamano pana
virajo nama hoti. Rajanti rajamano `baloti vuccati.
      Evamassa sattha patigitam datva "uttara taya imasmim gite
gayite imassa te gitassa imam patigitam gayissati
         `kenassu vuyhati balo,   katham nudati pandito,
          yogakkhemi katham hoti,    tam me akkhahi pucchitoti,
athassa tvam imam patigitam gayeyyasi
         `oghena vuyhati balo,   yoga nudati pandito,
          sabbayogavisamyutto       `yogakkhemiti vuccatiti aha.
      Tassattho "kamoghadina catubbidhena oghena balo vuyhati,
tam ogham pandito sammappadhanasankhatena yogena nudati. So
sabbehi kamayogadihi visamyutto yogakkhemi nama vuccatiti.
      Uttaro imam patigitam ganhantova sotapattiphale patitthahi.
So sotapanno hutva tam gatham adaya gantva "ambho maya
gitappatigitam ahatam, okasam me dethati vatva nirantaram thitassa
mahajanassa majjhe jannunava akkamanto agamasi. Nagamanavika
pitu phane thatva naccamana "kim su adhipati rajati gitam gayi.
Uttaro "../../bdpicture/chadvaradhipati rajati patigitam gayi. Puna nagamanavika
"kenassu vuyhati baloti tassa patigitam gayi. Athassa patigitam
gayanto uttaro "oghena vuyhati baloti imam gathamaha. Nagaraja
tam sutvava buddhassa uppannabhavam natva "maya ekam buddhantaram
evarupam padannama na sutapubbam, uppanno vata bho loke buddhoti
tutthamanaso nangutthena udakam pahari. Mahaviciyo utthahimsu. Ubho tirani
bhijjimsu. Ito cito ca usabhamatte thane manussa udake nimujjimsu. So
ettakam mahajanam phane thapetva ukkhipitva thale patitthapesi. So
uttaram upasankamitva "kaham sami satthati pucchi. "ekasmim rukkhamule
nisinno maharajati. So "ehi sami gacchamati uttarena saddhim
agamasi. Mahajanopi tena saddhimyeva gato. Nagaraja gantva
chabbannanam rasminam antaram pavisitva sattharam vanditva rodamano
atthasi. Atha nam sattha aha "kimidam maharajati. "aham bhante
tumhadisassa buddhassa savako hutva visativassasahassani
samanadhammam akasim, sopi mam samanadhammo nittharetum nasakkhi,
appamattakam erakapattacchindanamattam nissaya ahetukappatisandhim
gahetva urena 1- parisakkanatthane nibbattomhi, ekam buddhantaram
neva manussattam labhami, na saddhammassavanam, na tumhadisassa buddhassa
dassananti. Sattha tassa katham sutva "maharaja manussattam nama
dullabhameva, tatha saddhammassavanam, tatha buddhuppado; idanhi
@Footnote: 1. Si. Yu. udarena.
Kicchena kasirena labbhatiti vatva dhammam desento imam gathamaha
         "kiccho manussappatilabho,   kiccham maccanajivitam,
          kiccham saddhammassavanam,      kiccho buddhanamuppadoti.
      Tassattho "mahantena hi vayamena mahantena kusalena laddhatta
manussappatilabho nama kiccho dullabho, nirantaram kasikammadini
katva jivitavuttim ghatanatopi 1- parittatayapi maccanam jivitampi kiccham,
anekesupi kappesu dhammadesakassa puggalassa dullabhataya saddhammassavanampi
kiccham, mahantena pana vayamena abhiniharassa samijjhanato
samiddhabhiniharassa ca anekehipi kappakotisahassehi dullabhuppadato
buddhanam uppadopi kicchoyeva ativiya dullabhoti.
      Desanavasane caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi.
Nagarajapi tamdivasam sotapattiphalam labheyya, tiracchanagatatta pana
nalattha. So, yesu patisandhiggahanatacajahanavissatthaniddokkamanasa-
jatiyamethunasevanacutisankhatesu pancasu thanesu naga nagasarirameva
gahetva kilamanti, tesu akilamanabhavam patva manavarupeneva vicaritum labhatiti.
                   Erakapattanagarajavatthu.
                     ------------
@Footnote: 1. Yu. ghatentopi.
              4. Anandattherassapanhavatthu. (151)
      "sabbapapassa akarananti imam dhammadesanam sattha jetavane
viharanto anandattherassa panham arabbha kathesi.
      Thero kira divatthane nisinno cintesi "satthara sattannam
buddhanam `matapitaro ayuparicchedo bodhi savakasannipato
aggasavaka upatthakoti sabbam kathitam, uposatho pana akathito;
kinnu kho tesampi ayameva uposatho annoti. So sattharam
upasankamitva tamattham pucachi. Yasma pana tesam buddhanam kalabhedova
ahosi, na gathabhedo; vipassi sammasambuddho hi sattame
sattame samvacchare uposatham akasi, ekadivasam dinnovadoyeva
hissa sattannam samvaccharanam alam ahosi; sikhi ca vessabhu ca
chatthe chatthe samvacchare uposatham karimsu, kakusandho ca konagamano ca
samvacchare samvacchare, kassapadasabalo chatthe chatthe mase uposatham
akasi, ekadivasam dinanovadoyeva hissa channam masanam alam ahosi;
tasma sattha tesam imam kalabhedam arocetva "ovadagatha
pana nesam imayevati vatva sabbesam ekameva uposatham avikaronto
ima gatha abhasi
         "sabbapapassa akaranam     kusalassupasampada
          sacittapariyodapanam       etam buddhanasasanam.
                Khanti paramam tapo titikkha,
                nibbanam paramam vadanti buddha,
                na hi pabbajito parupaghati,
                samano hoti param vihethayanto.
        Anupavado anupaghato     patimokkhe ca samvaro
        mattannuta ca bhattasmim     pantanca sayanasanam
        adhicitte ca ayogo     etam buddhanasasananti.
      Tattha "sabbapapassati: sabbassa akusaladhammassa. Upasampadati:
nikkhamanato patthaya yava arahattamagga kusalassa uppadananceva
uppaditassa ca bhavana. Sacittapariyodapananti: pancahi nivaranehi
attano cittassa vodapanam. Etam buddhanasasananti: sabbabuddhanam
ayam anusitthi.
      Khantiti: ya esa titikkhasankhata khanti nama, idam
imasmim sasane paramam uttamam taPo. Nibbanam paramam vadanti
buddhati: "buddha ca paccekabuddha ca anubuddha cati ime
tayo buddha nibbanam "uttamanti vadanti. Na hi pabbajitoti:
paniadihi param upahananto vihethento parupaghati pabbajito
nama na hoti. Samanoti: vuttanayeneva param vihethayanto samanopi
na hotiyeva.
      Anupavadoti: anupavadananceva anupavadapananca.
Anupaghatoti: anupaghatananceva anupaghatapananca. Patimokkheti:
Jetthakasile. Samvaroti: pidahanam. Mattannutati: mattannubhavo
pamanajananam. Pantanti: vivittam. Adhicitteti: atthasamapattisankhate
adhikacitte. Ayogoti: payogakaranam. Etanti: etam sabbesam buddhanam
sasanam. Ettha hi anupavadena vacasikam silam kathitam, anupaghatena
kayikam silam. Patimokkhe ca samvaroti imina patimokkhasilanceva
indriyasamvaranca, mattannutaya ajivaparisuddhi ceva paccayasannissitasilanca,
pantasenasanena sappayasenasanam, adhicittena attha
samapattiyo. Evam imaya gathaya tissopi sikkha kathitayeva
hontiti.
          Desanavasane bahu sotapattiphaladini papunimsuti.
                  Anandattherassapanhavatthu.
                   -----------------
                 5. Anabhiratabhikkhuvatthu. (152)
      "na kahapanavassenati imam dhammadesanam sattha jetavane
viharanto ekam anabhiratabhikkhum arabbha kathesi.
      So kira sasane pabbajitva laddhupasampado "asukatthanannama
gantva uddesam ganhahiti upajjhayena pesito tattha agamasi.
Athassa pitu rogo uppajji. So puttam datthukamo hutva tam
pakkositum samattham kanci alabhitva puttasokena vilapantoyeva
Asannamarano hutva "idam me puttassa pattacivaramulam kareyyasiti
kahapanasatam kanitthassa hatthe datva kalamakasi. So daharassagata-
kale padamule nipatitva parivattento roditva "bhante pita
vo vilapantova kalakato, mayham pana tena kahapanasatam hatthe
thapitam, tena kim karomiti aha. Daharo "na me kahapanehi
atthoti patikkhipitva aparabhage cintesi "kim me parakulesu
pindaya caritva jivitena, sakka tam kahapanasatam nissaya jivitum,
vibbhamissamiti. So anabhiratiya pilito vissatthasajjhayakammatthano
pandurogi viya ahosi. Atha nam daharasamanera "kimidanti pucchitva,
"ukkanthitomhiti vutte, acariyupajjhayanam acikkhimsu. Atha nam
te satthu santikam netva satthu dassesum. Sattha "saccam kira tvam
bhikkhu ukkanthitoti pucchitva, "ama bhanteti vutte, "kasma
evamakasi, atthi pana te koci jivitappaccayoti aha. "ama
bhanteti. "kinte atthiti. "kahapanasatam bhanteti. "tenahi katipi
tava sakkhara ahara, ganetva janissasi 1- `sakka va tattakena
jivitum, no vati. So sakkhara ahari. Atha nam sattha aha
"paribhogatthaya tava pannasam thapehi, dvinnam gonanam atthaya
catuvisati, ettakannama vijatthaya, yuganangalatthaya, kuddalatthaya,
vasipharasuatthayati. Evam ganiyamane tam kahapanasatam nappahoti.
Atha nam sattha "bhikkhu tava kahapana appaka, katham ete
@Footnote: 1. Si. Ma. Yu. janissaMa.
Nissaya tanham puressasi; atite kira pandita cakkavattirajjam
karetva appothitamattena dvadasayojanatthane katippamanena
sattaratanavassam vassapetum samattha, yava chattimsa sakka cavanti,
ettakam kalam devarajjam karetvapi maranakale tanham apuretvava
kalamakamsuti vatva tena yacito atitam aharitva mandhaturajajatakam 1-
vittharetva
       "yavata candimasuriya [pariharanti] disa bhanti virocana,
        sabbeva dasa mandhatu     ye pana pathavinissitati 2-
imissa gathaya anantara ima dve gatha abhasi
       "na kahapanavassena         titti kamesu vijjati,
        appassada dukkha kama   iti vinnaya pandito
        api dibbesu kamesu       ratim so nadhigacchati,
        tanhakkhayarato hoti        sammasambuddhasavakoti.
      Tattha "kahapanavassenati: yam so appothetva sattaratanavassam
vassapesi, tam idha "kahapanavassanti vuttam, tenapi hi
vatthukamakkilesakamesu titti nama natthi; evam duppura esa
tanha. Appassadati: supinakupamaditaya parittasukha. Dukkhati;
dukkhakkhandhadisu 3- agatadukkhavasena bahudukkhava. Iti vinnayati:
evamete kame janitva. Api dibbesuti; sace hi devanam
@Footnote: 1. khu. ja. tika. 27/102. tadatthakatha. 4/47.
@2. Ma. pathavissita.   3. Ma. mu. mahadukkhakkhandhasuttam 12/166.
@culadukkhakkhandhasuttam. 12/179.
Upakappanakakamehi nimanteyya. Ayasma samiddhi viya, evampi tesu
kamesu ratim na vindatiyeva. Tanhakkhayaratoti: arahatte ceva
nibbane ca abhirato hoti: tam patthayamano viharati.
Sammasambuddhasavakoti: sammasambuddhena desitassa dhammassa savanante
jato yogavacaro bhikkhuti.
      Desanavasane so bhikkhu sotapattiphale patitthahi.
Sampattaparisayapi satthika desana ahositi.
                     Anabhiratabhikkhuvatthu.
                      -----------
               6. Aggidattapurohitavatthu. (153)
      "bahum ve saranam yantiti: imam dhammadesanam sattha [jetavane
viharanto] valukarasimhi nisinno aggidattannama kosalaranno
purohitam arabbha kathesi.
      So kira mahakosalassa purohito ahosi. Atha nam pitari
kalakate raja pasenadikosalo "ayam pitu me purohitoti garavena
tasmimyeva thane thapetva tassa attano upatthanam agatakale
paccuggamanam karoti, "acariya idha nisidathati samanasanam dapesi.
So cintesi "ayam raja ativiya mayi garavam karoti, na kho pana
Rajunam niccakalameva sakka cittam gahetum; raja pana yuva daharo,
samanavayeneva hi saddhim rajjam nama sukham hoti: ahancamhi
mahallako, pabbajitum me yuttanti. So rajanam pabbajjam
anujanapetva nagare bherincarapetva sattahena sabbam attano
dhanam danamukhe vissajjetva bahirakappabbajjam pabbaji. Tam nissaya
dasa purisasahassani anuppabbajimsu. So tehi saddhim angamagadhananca
kururatthassa ca antaravasam kappetva imam ovadam deti "tata
yassa vo kamavitakkadayo uppajjanti, so nadito ekekam
valukaputam uddharitva imasmim thane okiratuti. Te "sadhuti
patissunitva kamavitakkadinam uppannakale tatha karimsu. Aparena
samayena mahavalukarasi ahosi. Tam ahicchatto nama nagaraja
pariggahesi. Angamagadhavasino ceva kururatthavasino ca mase mase
tesam mahantam sakkaram abhiharitva danam denti. Atha nesam aggidatto
imam ovadam adasi "pabbatam saranam yatha, vanam saranam yatha,
aramam saranam yatha, rukkham saranam yatha; evam sabbadukkhato
muccissathati attano antevasikepi iminava ovadena ovadi.
      Bodhisattopi mahabhinikkhamanam nikkhamanto 1- sammasambodhim patva
tasmim samaye savatthim nissaya jetavane viharanto paccusakale
lokam volokento aggidattabrahmanam saddhim antevasikehi attano
nanajalassa anto pavittham disva "sabbepime arahattassa
@Footnote: 1. Si. Yu. katabhinikkhamano. Ma. katabhinikkhamano.
Upanissayasampannati natva sayanhasamaye mahamoggallanattheram
aha "moggallana kim nu passasi aggidattabrahmanam mahajanam
atitthena pakkhandapentam? gaccha, tesam ovadam dehiti. "bhante
bahu ete ekassa mayham avisayha, sace tumhepi agamissatha, 1-
visayha bhavissantiti. "moggallana ahampi agamissami, 2- tvam
purato yahiti. Thero gacchantova cintesi "ete balavanto ceva
bahu ca, sace sabbesam samagamatthane kinci kathessami; sabbepi
vaggavaggena utthaheyyunti attano anubhavena thulaphusitakam devam
vutthapesi. Te thulaphusitakesu patantesu utthayutthaya attano attano
pannasalam pavisimsu. Thero aggidattassa pannasaladvare
thatva "aggidattati aha. So therassa saddam sutva "imasmim
loke mam namena alapitum samattho nama natthi, ko nu kho
mam namena alapatiti manatthaddhataya "ko esoti aha.
"aham brahmanati. "kim vadesiti. "ajja me ekarattim idha
vasanatthanam acikkhati. "idha vasanatthanam natthi, ekassa ekava
pannasalati. "aggidatta manussa nama manussanam, gavo
gunnam, pabbajita pabbajitanam santikam gacchanti, ma evam kari,
dehi me vasanatthananti. "kim pana tvam pabbajitoti. "ama
pabbajitomhiti. "sace pabbajito, kaham te kharibhandam
pabbajitaparikkharoti. "atthi me parikkharo, `visum pana nam gahetva
@Footnote: 1. gamissatha?        2. gamissami? na. va.
Vicaritum dukkhanti abbhantareneva nam gahetva vicarami brahmanati.
So "tam gahetva 1- vicarissasiti therassa kujjhi. Atha nam so aha
"[apehi] aggidatta ma kujjhi, vasanatthanam me acikkhati.
"natthi ettha vasanatthananti. "etasmim pana valukarasimhi
ko vasatiti. "eko nagarajati. "etam me dehiti. "na sakka
datum, bhariyam etassa kammanti. "hotu, dehi meti. "tenahi
tvameva janahiti. Thero valukarasiabhimukho payasi. Nagaraja
tam agacchantam disva "ayam samano ito agacchati, na janati
manne mama atthibhavam; dhumayitva nam maressamiti dhumayi.
Thero "ayam nagaraja `ahameva dhumayitum sakkomi, anne na
sakkontiti manne sallakkhetiti sayampi dhumayi. Dvinnampi sarirato
uggata dhuma yava brahmaloka utthahimsu. Ubhopi dhuma theram
abadhayitva nagarajanameva badhenti. Nagaraja dhumavegam sahitum
asakkonto pajjali. Theropi tejodhatum samapajjitva tena
saddhimyeva pajjali. Aggijala yava brahmaloka utthahimsu. Ubhopi
aggijala theram abadhayitva nagarajanameva badhayimsu. Athassa
sakalasariram ukkahi padittam viya ahosi. Isigano oloketva
cintesi "nagaraja samanam jhapeti, bhaddako vata samano
amhakam vacanam assunitva natthoti, thero nagarajanam dametva
nibbisevanam katva valukarasimhi nisidi. Nagaraja valukarasim
@Footnote: 1. aggahetva (?) Si. tam na gahetva vicarissasiti.
Bhogehi parikkhipitva kutagarakucchippamanam phanam mapetva
therassa upari dharesi. Isigano patova "samanassa matabhavam
va amatabhavam va janissamati therassa santikam gantva tam
valukarasimatthake nisinnam disva anjalim paggayha abhitthavanto
aha "samana kacci nagarajena na badhitoti. "kim na passatha
mama upari phanam dharetva thitanti. Te "acchariyam vata bho,
samanassa anubhavo evarupo nama, anena nagaraja damitoti
theram parivaretva atthamsu. Tasmim khane sattha agato. Thero.
Sattharam disva utthaya vandi. Atha nam isayo ahamsu "ayam
tayapi mahantataroti. "esa bhagava sattha, aham imassa savakoti.
Sattha valukarasimatthake nisidi. Isigano "ayam tava savakassa
anubhavo, imassa pana anubhavo kidiso bhavissatiti anjalim
paggayha sattharam abhitthavi. Sattha aggidattam amantetva aha
"aggidatta tvam tava savakananca upatthakananca ovadam dadamano
`kinti vatva desiti. "etam pabbatam saranam gacchatha, vanam, aramam,
rukkham saranam gacchatha; etani hi saranam gato sabbadukkha pamuccatiti
evam tesam ovadam dammiti. Sattha "na kho aggidatta etani
saranam gato dukkha pamuccati, buddham dhammam sangham pana saranam
gantva sakalavattadukkha pamuccatiti vatva ima gatha abhasi
         "bahum ve saranam yanti     pabbatani vanani ca
          aramarukkhacetyani    manussa bhayatajjita;
          Netam kho saranam khemam,   netam saranamuttamam,
          netam saranamagamma      sabbadukkha pamuccati.
          Yo ca buddhanca dhammanca  sanghanca saranam gato
          cattari ariyasaccani    sammappannaya passati
          dukkham dukkhasamuppadam     dukkhassa ca atikkamam
          ariyancatthangikam maggam    dukkhupasamagaminam
          etam kho saranam khemam,   etam saranamuttamam,
          etam saranamagamma,     sabbadukkha pamuccatiti.
      Tattha "bahunti: bahu. Pabbataniti: "tattha tattha isigili-
vepullavebharadike pabbate ceva mahavanagosingasalavanadini vanani
ca veluvanajivakambavanadayo arame ca udenacetiyagotamacetiyadini
rukkhacetyani ca te te manussa tena tena bhayena tajjita
bhayato muccitukama puttalabhadini va patthayamana saranam yantiti
attho. Netam sarananti: etam pana sabbampi saranam neva khemam na
uttamam, na ca etam paticca jatiadidhammesu sattesu ekopi
jatiadito sabbadukkha pamuccatiti attho.
      Yo cati: idam akkhemam anuttamam saranam dassetva khemam
uttamam saranam dassanattham araddham. Tassattho "yo ca gahattho
va pabbajito va `itipi so bhagava araham sammasambuddhotiadikam
buddhadhammasanghanussatikammatthanam nissaya setthavasena buddhanca
dhammanca sanghanca saranam gato, tassapi tam saranagamanam
Annatitthiyavandanadihi kuppati calati, tassa pana acalabhavam dassetum
maggena agatasaranameva pakasento `cattari ariyasaccani
sammappannaya passatiti aha. Yo hi etesam saccanam dassanavasena
etani saranam gato, tassa etam saranam khemanca uttamanca, so
ca puggalo etam saranam paticca sakalasmapi vattadukkha pamuccati;
tasma "etam kho saranam khemantiadi vuttanti.
      Desanavasane sabbepi te isayo saha patisambhidahi arahattam
patva sattharam vanditva pabbajjam yacimsu. Sattha civarabbhantarato
hattham pasaretva "etha bhikkhavo, caratha brahmacariyanti aha.
Tamkhananneva atthaparikkharadhara vassasatikatthera viya ahesum. So
ca sabbesampi angamagadhakururatthavasinam sakkaram adaya agamanadivaso
ahosi. Te sakkaram adaya agata sabbepi te isayo
pabbajite disva "kinnu kho amhakam aggidattabrahmano maha
udahu samano gotamoti cintetva "samanassa gotamassa
agatatta aggidattova mahati amannimsu. Sattha tesam ajjhasayam
oloketva "aggidatta parisaya kankham chindati aha. So
"ahampi ettakameva paccasimsamiti iddhibalena sattakkhattum vehasam
abbhuggantva punappunam oruyha sattharam vanditva "sattha me
bhante bhagava, savakohamasmiti vatva savakattam pakasesiti.
                    Aggidattapurohitavatthu.
                     ------------
              7. Anandattherassapanhavatthu. (154)
      "dullabho purisajannoti imam dhammadesanam sattha jetavane
viharanto anandattherassa panham arabbha kathesi.
      Thero hi ekadivasam divatthane nisinno cintesi "hatthajaniyo
chaddantakule va uposathakule va uppajjati, assajaniyo sindhavakule
va valahakaassarajakule va, goajaniyo dakkhinapathetiadini
vadantena satthara hatthiajaniyadinam uppattitthanani kathitani,
purisajaniyo pana kaham nu kho uppajjatiti. So sattharam upasankamitva
vanditva etamattham pucchi. Sattha "ananda purisajaniyo nama na
sabbattha uppajjati, ujukato pana tiyojanasatayame avattato
navayojanasatappamane majjhimadesatthane uppajjati; uppajjanto
ca na yasmim va tasmim va kule uppajjati, khattiyamahasalabrahmana-
mahasalakulanam annatarasmimyeva uppajjatiti vatva imam gathamaha
       "dullabho purisajanno,    na so sabbattha jayati.
        Yattha so jayati dhiro,   tam kulam sukhamedhatiti.
      Tattha "dullabhoti: purisajanno hi dullabho, na hi
hatthajaniyadayo viya sulabho, so sabbattha paccantadese va
nicakule va na jayati, majjhimadeseyeva pana mahajanassa
abhivadanadisakkarakaranatthane khattiyabrahmanakulanam annatarasmim
kule jayati, evam jayamano ca yattha so jayati dhiro
Uttamappanno sammasambuddho, tam kulam sukhamedhati sukhappattameva
hotiti attho.
         Desanavasane bahu sotapattiphaladini papunimsuti
                  anandattherassapanhavatthu.
                    --------------
                 8. Sambahulabhikkhuvatthu. (155)
      "sukho buddhanamuppadoti imam dhammadesanam sattha jetavane
viharanto sambahulanam bhikkhunam katham arabbha kathesi.
      Ekadivasam hi pancasata bhikkhu upatthanasalayam nisinna
"avuso kim nu kho imasmim loke sukhanti katham samutthapesum.
Tattha keci "rajjasukhasadisam sukhannama  natthiti ahamsu. Keci
"kamasukhasadisam... Keci "salimamsabhojanasukhasadisam sukhannama natthiti
ahamsu. Sattha tesam nisinnatthanam agantva "kaya nuttha
bhikkhave etarahi kathaya sannisinnati pucchitva, "imaya namati
vutte, "bhikkhave kim kathetha, idam hi sabbampi sukham vattadukkha-
pariyapannameva, imasmim pana loke `buddhuppado dhammassavanam
sanghasamaggi sammodamanabhavoti idameva sukhanti vatva imam
gathamaha
       "sukho buddhanamuppado,   sukha saddhammadesana,
        sukha sanghassa samaggi,   samagganam tapo sukhoti.
      Tattha "buddhanamuppadoti: yasma buddha uppajjamana
mahajanam ragakantaradihi tarenti; tasma buddhanam uppado
sukho. Yasma saddhammadesanam agamma jatiadidhamma satta
jatiadihi muccanti; tasma saddhammadesana sukha. Samaggiti
samacittata. Sapi sukha eva. Samagganam pana ekacittanam yasma
buddhavacanam va ugganhitum dhutangani va pariharitum samanadhammam va
katum sukham; tasma "samagganam tapo sukhoti vuttam. Tenevaha 1-
"yavakivanca bhikkhave bhikkhu samagga sannipatissanti, samagga
vutthahissanti, samagga sanghakaraniyani karissanti; vuddhiyeva
bhikkhave bhikkhunam patikankha, no parihaniti.
      Desanavasane bahu bhikkhu arahatte patitthahimsu. Mahajanassapi
satthika desana ahositi.
                     Sambahulabhikkhuvatthu.
                     ------------
@Footnote: 1. an. sattaka. 23/22.
            9. Kassapadasabalassasuvannacetiyavatthu. (156)
      "pujaraheti imam dhammadesanam sattha carikam caramano
kassapadasabalassa suvannacetiyam arabbha kathesi.
      Tathagato [1]- savatthito nikkhamitva anupubbena baranasim
gacchanto antaramagge todeyyagamassa samipe mahabhikkhusanghaparivaro
annataram devatthanam sampapuni. Tatra nisinno sugato
dhammabhandagarikam pesetva avidure kasikammam karontam brahmanam
pakkosapesi. So brahmano agantva tathagatam anabhivanditva
tameva devatthanam vanditva atthasi. Sugatopi "imam padesam kinti
mannasi brahmanati aha. "amhakam paveniya agatacetiyatthananti
vandami bho gotamati. "imam thanam vandantena taya sadhu katam
brahmanati sugato tam sampahamsesi. Tam sutva bhikkhu "kena
nu kho karanena bhagava evam sampahamsesiti samsayam sanjanesum. Tato
tathagato tesam samsayamapanetum majjhimanikaye ghatikarasuttantam 2-
vatva iddhanubhavena kassapadasabalassa yojanubbedham kanakacetiyam
aparanca kanakacetiyam akase nimminitva mahajanam dassetva
"brahmana evamvidhanam pujarahanam puja yuttataravati vatva
mahaparinibbanasutte 3- dassitanayeneva buddhadike cattaro pujarahe
pakasetva sariracetiyam uddissacetiyam paribhogacetiyanti tini cetiyani
@Footnote: 1. etthantare hisaddo yojetabbo.
@2. Ma. Ma. 13/374.  3. Ma. maha. 10/85.
Visesato paridipetva ima gatha abhasi
       "pujarahe pujayato      buddhe yadica savake
        papancasamatikkante      tinnasokapariddave
        te tadise pujayato    nibbute akutobhaye
        na sakka punnam sankhatum  imettamapi kenaciti.
      Tattha pujitum araha pujaraha. Pujitum yuttati attho.
Pujarahe pujayatoti [1]- abhivadanadihi ca catuhi [2]- paccayehi
pujentassa. Pujarahe dasseti buddhetiadina. Buddheti
sammasambuddhe. Yaditi yadiva. Athavati attho. Tattha pacceka-
buddheti kathitam hoti. Savake ca. Papancasamatikkanteti
samatikkantatanhaditthimanapapance. Tinnasokapariddaveti atikkanta-
sokapariddave. Ime dve atikkanteti attho. Etehi pujarahattam
dassitam. Teti buddhadayo. 3- Tadiseti vuttagahanavasena [4]-.
Nibbuteti ragadinibbutiya [5]-. Natthi kutoci bhavato va
arammanato va etesam bhayanti akutobhaya. Te akutobhaye.
Na sakka punnam sankhatunti punnam ganetum na sakka kathanti
ce. Imettamapi kenaciti imam ettakam imam ettakanti kenaciti.
Apisaddo idha sambandhitabbo. Kenaci puggalena manena va.
@Footnote: 1. etthantare teti padam yojetabbam.
@2. etthantare casaddo yojetabbo.   3. Si. buddhadini.
@4. etthantare tadigunayutteti padam yojetabbam.
@yathavuttagunavasena tadigunayutteti vacanam yuttataram.
@5. etthantare nibbuteti padam yojetabbam.
Tattha puggalenati tena brahmadina. Manenati tividhena manena
tiranena dharanena puranena va. Tiranam nama idam ettakanti
nayato tiranam. Dharananti 1- tulaya dharanam. Puranam nama
addhappasatapatthanalikadivasena puranam. Kenaci puggalena imehi
tihi manehi buddhadike pujayato punnam vipakavasena ganetum na
sakka pariyantarahitatoti. Dvisu thanesu pujayato kim danam pathamam
dharamane buddhadi pujayato na sakka punnam sankhatum. Puna te
tadise kilesaparinibbananimittena khandhaparinibbanena nibbutepi
pujayato na sakka sankhatunti bheda yujjanti. Tena hi
vimanavatthumhi 2-
         titthante nibbute capi     same citte 3- samam phalam
         cetopasadahetumhi 4-     satta gacchanti suggatinti (vuttam).
      Desanavasane so brahmano sotapanno ahositi. Yojanikam
kanakacetiyam sattahamakaseva atthasi. Mahantena 5- samagamo cahosi.
Sattaham cetiyam nanappakarena pujesum. Tato bhinnaladdhikanam
laddhibhedo jato. Buddhanubhavena tam cetiyam sakatthanameva gatam.
Tattheva tamkhane mahantam pasanacetiyam ahosi. Tasmim samagame
caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahositi.
@Footnote: 1. dharanam naMa.    2. khu. vimana. 26/82.
@3. Si. samam cittam.   4. khu. vimana.
@cetopanidhihetu hi.   5. mahantoti padam bhaveyYu.
              Kassapadasabalassa suvannacetiyavatthu. 1-
                  Buddhavaggavannana nitthita.
                     Cuddasamo vaggo.
                      ----------
@Footnote: 1. Si. Ma. Yu. potthakesu idam vatthu atthi, syamapotthake pana natthi.
@"pujarahe pujyatoti  imapi gathayo suttantapitake khuddakanikaye
@dhammapade buddhavaggassa pariyosane dissanteva. tasma imasmim 2505
@buddhasake puna muddanakale sabbaparipuriya idam vatthu idhanetva mudditam.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 23 page 61-118. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=1200&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=23&A=1200&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=24              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=748              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=743              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=743              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]