|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
5. Bālavaggavaṇṇanā
--------
1. Aññatarapurisavatthu. (45)
"dīghā jāgarato rattīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto pasenadikosalañceva aññatarañca purisaṃ ārabbha kathesi.
Rājā kira pasenadikosalo ekasmiṃ chaṇadivase alaṅkatappaṭiyattaṃ
sabbasetaṃ ekaṃ puṇḍarīkaṃ nāma hatthiṃ āruyha mahantena
rājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti. Ussāraṇāya vattamānāya,
leḍḍudaṇḍādīhi pothiyamāno mahājano palāyanto gīvaṃ parivattetvāpi
oloketiyeva. Rājūnaṃ kira sudinnadānassetaṃ phalaṃ. Aññatarassāpi
duggatapurisassa bhariyā sattabhūmikassa pāsādassa uparimatale ṭhitā
ekaṃ vātapānassa kavāṭaṃ vivaritvā rājānaṃ oloketvāva
apagacchi. Rañño puṇṇacando valāhakantaraṃ paviṭṭho viya upaṭṭhāsi.
So tassā paṭibaddhacitto hatthikkhandhato patanākārappatto viya
hutvā khippaṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā antepuraṃ pavisitvā ekaṃ vissāsikaṃ
amaccaṃ āha "asukaṭṭhāne te mayā olokitapāsādo diṭṭhoti.
"āma devāti. "tatthekaṃ itthiṃ addasāti. "addasaṃ devāti. "gaccha,
tassā sassāmikaassāmikabhāvaṃ jānāhīti. So gantvā tassā
sassāmikabhāvaṃ ñatvā āgantvā rañño "sassāmikāti ārocesi. Atha
raññā "tenahi tassā sāmikaṃ pakkosāhīti vutte, so gantvā
"ehi bho, rājā taṃ pakkosatīti āha. So "bhariyaṃ me nissāya
bhayena uppannena bhavitabbanti cintetvā rañño āṇaṃ paṭibāhituṃ
asakkonto gantvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ rājā "maṃ
upaṭṭhāhīti āha. "alaṃ deva, ahaṃ attano kammaṃ katvā tumhākaṃ suṅkaṃ
dadāmi, sā eva me jīvikā hotūti. "tava suṅkena mayhaṃ attho natthi,
ajjato paṭṭhāya maṃ upaṭṭhāhīti tassa phalakañca āvudhañca dāpesi.
Evaṃ kirassa ahosi "kañcidevassa dosaṃ āropetvā ghātetvā
bhariyaṃ gaṇhissāmīti. Atha naṃ so maraṇabhayabhīto appamatto hutvā
upaṭṭhāsi. Rājā tassa vivaraṃ apassanto, kāmapariḷāhe vaḍḍhante 1-,
"ekamassa dosaṃ āropetvā rājāṇaṃ karissāmīti taṃ pakkosāpetvā
evamāha "ambho ito pañcayojanamatthake nadiyā asukaṭṭhānaṃ nāma
gantvā sāyaṃ mama nahānavelāya kumuduppalāni ceva aruṇavatīmattikañca
āhara, sace tasmiṃ khaṇe nāgaccheyyāsi, āṇaṃ te karissāmīti.
Sevako kira catūhipi dāsehi kiliṭṭhataro. Dhanakkītādayo hi dāsā "sīsaṃ
me rujjati, piṭṭhi me rujjatīti vatvā acchituṃ labhanti. Sevakassetaṃ natthi,
āṇattakammaṃ kātumeva vaṭṭati; tasmā so "avassaṃ mayā gantabbaṃ,
kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikā nāma nāgabhavane uppajjati,
ahaṃ kuhiṃ labhissāmīti cintento maraṇabhayabhīto gehaṃ gantvā "bhadde
niṭṭhitaṃ me bhattanti āha. "uddhanamatthake sāmīti. So yāva
bhattaṃ otarati, tāva sandhāretuṃ asakkonto uḷuṅkena kañjikaṃ
@Footnote: 1. Sī. Yu. vaḍḍhanto.
Harāpetvā yathāladdhena byañjanena saddhiṃ allameva bhattaṃ pacchiyaṃ
opīḷetvā ādāya yojanikaṃ maggaṃ pakkhanto, tassa gacchantasseva,
bhattaṃ pakkaṃ ahosi. So anucchiṭṭhaṃ katvāva thokaṃ bhattaṃ apanetvā
bhuñjanto ekaṃ addhikaṃ disvā "mayā apanītaṃ thokaṃ anucchiṭṭhaṃ
bhattameva atthi, gahetvā bhuñja sāmīti. So gaṇhitvā bhuñji.
Itaropi bhuñjitvā ekaṃ bhattamuṭṭhiṃ udake khipitvā mukhaṃ vikkhāletvā
mahantena saddena "imasmiṃ nadīpadese adhivatthā nāgā supaṇṇā
devatā ca vacanaṃ me suṇantu; rājā mayhaṃ āṇaṃ kattukāmo `kumuduppalehi
saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ āharāti maṃ āṇāpesi, addhikamanussassa
ca me bhattaṃ dinnaṃ, taṃ sahassānisaṃsaṃ, udake macchānaṃ dinnaṃ, taṃ
satānisaṃsaṃ, ettakaṃ puññaphalaṃ tumhākaṃ pattiṃ katvā demi; mayhaṃ
kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ āharathāti tikkhattuṃ anussāvesi.
Tattha adhivattho nāgarājā taṃ saddaṃ sutvā mahallakavesena tassa
santikaṃ gantvā "kiṃ vadesīti āha. So punapi tatheva vatvā, "mayhaṃ
taṃ pattiṃ dehīti vutte, "demi sāmīti āha; punapi "dehīti vutte, "demi
sāmīti āha. Evaṃ so dve tayo vāre pattiṃ āharāpetvā
kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ adāsi.
Rājā pana cintesi "manussā nāma bahumantā, sace so
kenaci upāyena labheyya, kiccaṃ me na nippajjeyyāti. So sakālasseva
dvāraṃ pidahāpetvā muddikaṃ attano santikaṃ āharāpesi. Itaropi
puriso rañño nahānavelāyameva āgantvā dvāraṃ alabhanto
Dvārapālaṃ pakkositvā "dvāraṃ vivarāti āha. "na sakkā vivarituṃ,
rājā sakālasseva muddikaṃ rājagehaṃ harāpesīti. So "rājadūto ahaṃ,
dvāraṃ vivarāti vatvāpi dvāraṃ alabhanto "natthi me idāni jīvitaṃ, kinnu
kho karissāmīti cintetvā dvārassa upariummāre mattikāpiṇḍaṃ
khipitvā tassupari pupphāni laggetvā mahāsaddaṃ karonto "ambho
nagaravāsino mayā rañño āṇattiyā katabhāvaṃ jānātha; rājā maṃ
akāraṇena vināsetukāmoti tikkhattuṃ viravitvā "kattha nu kho
gamissāmīti cintento "bhikkhū nāma muduhadayā, vihāraṃ gantvā
nipajjissāmīti sanniṭṭhānamakāsi. Ime nāma sattā sukhitakāle
bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃpi ajānitvā dukkhābhibhūtāva vihāraṃ gantukāmā
honti; tasmā sopi "aññaṃ me tāṇaṃ natthīti vihāraṃ gantvā
ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne nipajji. Raññopi taṃ rattiṃ niddaṃ alabhantassa
itthiṃ anussarantassa, kāmapariḷāho uppajji. So cintesi
"vibhātakkhaṇeyeva taṃ purisaṃ ghātetvā taṃ itthiṃ ānessāmīti.
Tasmiṃ khaṇeyeva saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattā cattāro
purisā pakkuṭṭhitāya ukkhaliyā taṇḍulā viya samparivattakā paccamānā
tiṃsāya vassasahassehi heṭṭhimatalaṃ patvā aparehi tiṃsāya vassasahassehi
puna mukhavaṭṭiṃ pāpuṇiṃsu. Te sīsaṃ ukkhipitvā aññamaññaṃ oloketvā
ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā vattuṃ asakkontā ekekaṃ akkharaṃ vatvā
parivattitvā lohakumbhimeva paviṭṭhā. Rājā niddaṃ alabhanto
majjhimayāmasamanantare taṃ saddaṃ sutvā bhīto utrastamānaso "kinnu kho
Mayhaṃ jīvitantarāyo bhavissati, udāhu aggamahesiyā, udāhu me rajjaṃ
vinassissatīti cintento sakalarattiṃ akkhīni nimmilituṃ nāsakkhi. So
aruṇuggamanakāleyeva purohitaṃ pakkosāpetvā "ācariya
majjhimayāmasamanantare mahantā bheravasaddā sutā, `rajjassa vā mahesiyā
vā mayhaṃ vā kassa antarāyo bhavissatīti na jānāmi, tena me tvaṃ
pakkositoti āha. "mahārāja kinte saddā sutāti. "ācariya duiti
saiti naiti soiti ime sadde assosiṃ, imesaṃ nipphattiṃ upadhārehīti.
Brāhmaṇassa mahandhakāraṃ paviṭṭhassa viya na kiñci paññāyati. "na
jānāmīti vutte, pana lābhasakkāro me parihāyissatīti bhāyitvā
"bhāriyaṃ mahārājāti āha. "kiṃ ācariyāti. "jīvitantarāyo te
paññāyatīti. So diguṇaṃ bhīto "ācariya atthi kiñci paṭighātakāraṇanti
āha. "atthi mahārāja, mā bhāyi, ahaṃ tayo vede jānāmīti. "kiṃ pana
laddhuṃ vaṭṭatīti. "sabbasataṃ yaññaṃ yajitvā jīvitaṃ labhissasi devāti. "kiṃ
laddhuṃ vaṭṭatīti. "hatthisataṃ assasataṃ usabhasataṃ dhenusataṃ ajasataṃ urabbhasataṃ
kukkuṭasataṃ sūkarasataṃ dārakasataṃ dārikāsatanti evaṃ ekekaṃ pāṇajātiṃ
sataṃ sataṃ katvā gaṇhāpento "sace migajātimeva gaṇhāpessāmi,
`attano khādanīyameva gaṇhāpetīti vakkhantīti; tasmā hatthi
assamanussepi gaṇhāpesi. Rājā "mama jīvitameva mayhaṃ lābhoti cintetvā
"sabbapāṇe sīghaṃ gaṇhāti āha. Āṇattamanussā adhikatare gaṇhiṃsu.
Vuttaṃpi cetaṃ kosalasaṃyutte 1- "tena kho pana samayena rañño
@Footnote: 1. saṃ. sa. 15/109.
Pasenadikosalassa mahāyañño paccupaṭṭhito hoti, pañca ca usabhasatāni
pañca ca vacchatarasatāni pañca ca vacchatarisatāni pañca ca
ajasatāni pañca ca urabbhasatāni thuṇūpanītāni honti yaññatthāya;
yepissa te honti `dāsāti vā `dāsīti vā 1- `pessāti vā
`kammakarāti vā, tepi daṇḍatajjitā bhayatajjitā assumukhā rudamānā
parikammāni karontīti.
Mahājano attano attano ñātīnaṃ atthāya paridevamāno
mahāsaddamakāsi. Mahāpaṭhavīudriyanasaddo viya ahosi. Atha mallikā devī
taṃ sutvā rañño santikaṃ gantvā "kiṃ nu kho te mahārāja indriyāni
apākatikāni, kilantarūpā viya paññāyathāti pucchi. "kiṃ tuyhaṃ
mallike, tvaṃ mama kaṇṇamūle āsīvisaṃ gacchantaṃ na jānāsīti. "kiṃ panetaṃ
devāti. "rattibhāge me evarūpo nāma saddo suto, sohaṃ purohitaṃ
pucchitvā `jīvitantarāyo te paññāyati, sabbasataṃ yaññaṃ yajitvā
jīvitaṃ labhissasīti sutvā `mama jīvitameva mayhaṃ lābhoti ime pāṇe
gaṇhāpesinti. Mallikā devī "andhabālosi mahārāja; kiñcāpi
mahābhakkhosi anekasūpabyañjanavikatiṃ 2- bhojanadoṇapākaṃ bhuñjasi, dvīsu
raṭṭhesu rajjaṃ kāresi, paññā pana te mandāti āha. "kasmā
evaṃ vadesīti. "kahaṃ tayā aññassa maraṇena aññassa jīvitalābho
diṭṭhapubbo, andhabālassa brāhmaṇassa kathaṃ gahetvā kasmā mahājanassa
upari dukkhaṃ khipasi? dhūravihāre sadevakassa lokassa aggapuggalo
@Footnote: 1. pāliyaṃ ayampāṭho na dissati ña. va. 2. Sī. Ma. Yu....vikatikaṃ.
Atītādīsu appaṭihatañāṇo satthā vasati, taṃ pucchitvā tassovādaṃ
karohīti.
Athakho rājā sallahukehi yānehi mallikāya saddhiṃ vihāraṃ gantvā
maraṇabhayatajjito kiñci vattuṃ asakkonto satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ
nisīdi. Atha naṃ satthā "handa kuto nu tvaṃ mahārāja āgacchasi
divā divassāti paṭhamataraṃ ālapi. Sopi tuṇhīyeva nisīdi. Tato mallikā
bhagavato ārocesi "bhante raññā kira majjhimayāmasamanantare saddo
suto, atha naṃ purohitassa ārocesi, purohito `jīvitantarāyo te
bhavissati, tassa paṭighātanatthāya sabbasate pāṇe gahetvā tesaṃ
galalohitena yaññe yiṭṭhe, jīvitaṃ labhissasīti āha; rājā pāṇe bahū
gaṇhāpesi; tenāyaṃ mayā idhānītoti. "evaṃ kira mahārājāti. "evaṃ
bhanteti. "kinte saddo sutoti. So attanā sutaniyāmena ācikkhi.
Tathāgatassa taṃ sutvāva ekobhāso ahosi. Atha naṃ satthā āha
"mā bhāyi mahārāja, tava antarāyo natthi, pāpakammino sattā
attano dukkhaṃ āvikarontā evamāhaṃsūti. "kiṃ pana tehi bhante
katanti. Bhagavā tesaṃ kammaṃ ācikkhituṃ "tenahi mahārāja suṇāhīti
vatvā atītaṃ āhari:
"atīte vīsativassasahassāyukesu manussesu, kassapo bhagavā loke
uppajjitvā vīsatiyā khīṇāsavasahassehi saddhiṃ cārikaṃ caramāno
bārāṇasiṃ agamāsi. Bārāṇasīvāsino dvepi tayopi bahutarāpi ekato
hutvā āgantukadānaṃ pavattayiṃsu. Tadā bārāṇasiyaṃ
Cattāḷīsakoṭivibhavā cattāro seṭṭhiputtā sahāyakā ahesuṃ. Te mantayiṃsu
"amhākaṃ gehe bahudhanaṃ, tena kiṃ karomāti. Evarūpe buddhe
cārikañcaramāne, "dānaṃ dassāma, pūjaṃ karissāma, sīlaṃ rakkhissāmāti avatvā
tesu eko tāva evamāha "tikhiṇaṃ suraṃ pivantā madhuramaṃsaṃ khādantā
vicarissāma, idaṃ amhākaṃ jīvitaṃ saphalanti. Aparo evamāha "tivassikaṃ
gandhasālitaṇḍulabhattaṃ nānaggarasehi bhuñjantā vicarissāmāti. Aparo
evamāha "nānappakāraṃ khajjavikatiṃ pācāpetvā khādantā vicarissāmāti.
Aparo evamāha "samma aññaṃpi kiñci na karissāma, `dhanaṃ
dassāmāti vutte, anicchamānā nāma itthiyo natthi; tasmā dhanaṃ
payojetvā palobhetvā paradārikakammaṃ karissāmāti. "sādhu sādhūti
sabbe tassa kathāya aṭṭhaṃsu. Te tato paṭṭhāya abhirūpānaṃ itthīnaṃ dhanaṃ
pesetvā visativassasahassāni paradārikakammaṃ katvā kālaṃ katvā
avīcimahāniraye nibbattā. Te ekaṃ buddhantaraṃ niraye pacitvā tattha
kālaṃ katvā pakkāvasesena saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattitvā
tiṃsāya vassasahassehi heṭṭhimatalaṃ patvā puna tiṃsāya vassasahassehi
kumbhimukhaṃ patvā ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā hutvā vattuṃ asakkontā
ekekaṃ akkharaṃ vatvā puna parivattitvā kumbhimeva paviṭṭhā, vadehi
mahārāja, paṭhamaṃ te kiṃsaddo nāma sutoti. "duiti bhante saddoti.
Satthā tena aparipuṇṇaṃ katvā vuttagāthaṃ paripuṇṇaṃ katvā dassento
evamāha
"dujjīvitamajīvimhā, yesanno na dadāmha se
vijjamānesu bhogesu dīpaṃ nākamha attanoti. 1-
Atha rañño imissā gāthāya atthaṃ pakāsetvā "kinte mahārāja
dutiyasaddo, tatiyasaddo, catutthasaddo sutoti pucchitvā,
"evannāmāti vutte, avasesaṃ paripūrento āha
"saṭṭhī vassasahassāni paripuṇṇāni sabbaso
niraye paccamānānaṃ, kadā anto bhavissati?
natthi anto kuto anto na anto paṭidissati;
tadā hi pakataṃ pāpaṃ mama tuyhañca mārisā.
Sohaṃ nūna ito gantvā yoniṃ laddhāna mānusiṃ
vadaññū sīlasampanno kāhāmi kusalaṃ bahunti.
Paṭipāṭiyā imā gāthā vatvā atthaṃ pakāsetvā "iti kho
mahārāja te cattāro janā ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā vattuṃ asakkontā
ekekameva akkharaṃ vatvā puna taṃ lohakumbhimeva paviṭṭhāti āha.
Raññā kira pasenadikosalena tassa saddassa sutakālato
paṭṭhāya te heṭṭhā bhassantā eva ajjāpi ekaṃ vassasahassaṃ
nātikkamanti. Rañño taṃ desanaṃ sutvā mahāsaṃvego uppajji. So
"bhāriyaṃ vatidaṃ paradārikakammaṃ nāma, ekaṃ kira buddhantaraṃ avīciniraye
pacitvā tato cutā saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattitvā
ṭṭhasaṭṭhivassasahassāni 2- pacitvā, evaṃpi tesaṃ dukkhā muccanakālo
@Footnote: 1. khu. peta. 26/257. 2. Sī. Ma. Yu. tattha saṭṭhivassasahassāni.
Na paññāyati; ahampi paradāre sinehaṃ katvā sabbarattiṃ niddaṃ na labhiṃ,
idāni ito paṭṭhāya paradāre mānasaṃ na bandhissāmīti cintetvā
tathāgataṃ āha "bhante ajja mayā rattiyā dīghabhāvo ñātoti.
Sopi puriso tattheva nisinno taṃ kathaṃ sutvā "laddho me balavappaccayoti
satthāraṃ āha "bhante raññā tāva ajja rattiyā dīghabhāvo
ñāto, ahaṃ pana hīyo sayameva yojanassa dīghabhāvaṃ aññāsinti.
Satthā dvinnampi kathaṃ saṃsandetvā "ekaccassa ratti dīghā hoti,
ekaccassa yojanaṃ dīghaṃ hoti, bālassa pana saṃsāro dīghoti vatvā
dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
"dīghā jāgarato ratti dīghaṃ santassa yojanaṃ
dīgho bālāna saṃsāro saddhammaṃ avijānatanti.
Tattha "dīghāti: ratti nāmesā tiyāmamattāva, jāgarantassa
pana dīghā hoti diguṇatiguṇā viya hutvā khāyati; tassā dīghabhāvaṃ
attānaṃ maṅkuṇasaṅghassa bhattaṃ katvā yāva suriyuggamanā samparivattakaṃ
semāno mahākusītopi subhojanaṃ bhuñjitvā sirisayane sayamāno
kāmabhogīpi na jānāti, sabbarattiṃ pana padhānaṃ padahanto yogāvacaro ca
dhammakathaṃ kathento dhammakathiko ca āsanasamīpe nisīditvā dhammaṃ
suṇanto ca sīsarogādīhi phuṭṭho vā hatthapādacchedādīni patto vā
vedanābhibhūto ca rattiṃ maggapaṭipanno addhiko ca jānāti. Yojananti:
yojanampi catuggāvutamattameva, santassa pana kilantassa dīghaṃ hoti
dviguṇaṃ tiguṇaṃ viya khāyati. Sakaladivasaṃ hi maggaṃ gantvā kilanto
Paṭipathaṃ āgacchantaṃ disvā "purato gāmo kīvadūroti pucchitvā,
"yojananti vutte, thokaṃ gantvā aparampi pucchitvā, tenāpi "yojananti
vutte, puna thokaṃ gantvā aparaṃpi pucchati. Sopi "yojananti vadati, te
pucchitapucchitā "yojananti vadanti; "dīghaṃ vatidaṃ yojananti ekaṃ yojanaṃ
dve tīṇi yojanāni viya maññati. Bālānanti: idhalokaparalokatthaṃ
pana ajānantānaṃ bālānaṃ saṃsāravaṭṭassa pariyantaṃ kātuṃ asakkontānaṃ,
yaṃ sattattiṃsabodhipakkhikādibhedaṃ saddhammaṃ ñatvā saṃsārassa antaṃ
karonti, taṃ saddhammaṃ avijānataṃ saṃsāro dīgho nāma hoti. So hi
attano dhammatāya eva dīgho nāma. Vuttampicetaṃ 1- "anamataggoyaṃ
bhikkhave saṃsāro, pubbā koṭi na paññāyatīti. Bālānaṃ pana pariyantaṃ
kātuṃ asakkontānaṃ atidīghoevāti.
Desanāvasāne so puriso sotāpattiphalaṃ patto. Aññepi bahū
sotāpattiphalādīni pattā. Mahājanassa sātthikā desanā jātāti.
Rājā satthāraṃ vanditvā gacchantova te satte bandhanā
mocesi. Tattha itthīpurisā bandhanā muttā sīsaṃ nahātvā sakāni
gehāni gacchantā "cirañjīvatu no ayyā mallikā devī, yaṃ nissāya
jīvitaṃ labhimhāti mallikāya guṇaṃ kathayiṃsu. Sāyaṇhasamaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ "aho paṇḍitā vatāyaṃ mallikā attano paññaṃ nissāya
ettakassa janassa jīvitadānaṃ adāsīti. Satthā āgantvā "kāya
nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnāti pucchitvā, "imāya nāmāti
@Footnote: 1. saṃ. nidāna. 16/212.
Vutte, "na bhikkhave mallikā idāneva attano paññaṃ nissāya
mahājanassa jīvitadānaṃ deti, pubbepi adāsiyevāti vatvā tamatthaṃ
pakāsento atītaṃ āhari:
atīte bārāṇasīrañño putto ekaṃ nigrodharukkhaṃ upasaṅkamitvā
tattha nibbattāya devatāya āyāci "sāmi devarāja imasmiṃ
jambudīpe ekasatarājāno ekasataaggamahesiyo, sacāhaṃ pitu accayena
rajjaṃ labhissāmi, etesaṃ galalohitena baliṃ karissāmīti. So, pitari
kālakate, rajjaṃ patvā "devatāya me ānubhāvena rajjaṃ pattaṃ,
balimassā karissāmīti mahatiyā senāya nikkhamitvā ekaṃ rājānaṃ
attano vase vattetvā tena saddhiṃ aparampi aparampīti sabbe
rājāno attano vase katvā saddhiṃ aggamahesīhi ādāya gacchanto,
uggasenassa nāma sabbakaniṭṭhassa rañño dhammadinnā nāma aggamahesī
garugabbhā, taṃ ohāya gantvā "ettakaṃ janaṃ visapānakaṃ
pāyetvā māressāmīti rukkhamūlaṃ sodhāpesi.
Devatā cintesi "ayaṃ rājā ettake rājāno gaṇhanto maṃ
nissāya gaṇhāti, tesaṃ galalohitena mayhaṃ balikammaṃ kātukāmo, sace
panāyaṃ ete ghātessati, jambudīpe rājavaṃso ucchijjissati, rukkhamūlaṃpi
me asuci bhavissati, sakkhissāmi nu kho taṃ nivāretunti. Sā upadhārentī
"nāhaṃ sakkhissāmīti ñatvā aññaṃ devataṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ
ārocetvā "tvaṃ sakkhissasīti āha. Tāyapi paṭikkhittā aññaṃpi
aññaṃpīti evaṃ sakalacakkavāḷadevatāyo upasaṅkamitvā tāhipi
Paṭikkhittā catunnaṃ mahārājānaṃ santikaṃ gantvā "mayaṃ na sakkoma, amhākaṃ
pana rājā amhehi puññena ca paññāya ca visiṭṭho, taṃ pucchāti
tehipi paṭikkhittakāle sakkaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocetvā 1-
"deva tumhesu appossukkattaṃ āpannesu, khattiyavaṃso ucchijjissati,
tassa paṭisaraṇaṃ hothāti āha. Sakko "ahaṃpi taṃ paṭibāhituṃ na
sakkhissāmi, upāyaṃ pana te vakkhāmīti vatvā upāyaṃ ācikkhi "gaccha
tvaṃ, rañño passantasseva, rattavatthaṃ nivāsetvā attano rukkhato
nikkhamitvā gamanākāraṃ dassehi, atha taṃ rājā `devatā me gacchati,
nivattāpessāmi nanti nānappakārena yācissati, atha naṃ vadeyyāsi
`tvaṃ `ekasatarājāno saddhiṃ aggamahesīhi ānetvā tesaṃ galalohitena
baliṃ karissāmīti mayhaṃ āyācitvā uggasenassa rañño deviṃ ohāya
āgato; nāhaṃ tādisassa musāvādissa baliṃ sampaṭicchissāmīti; evaṃ kira
vutte, rājā taṃ ānāpessati, sā rañño dhammaṃ desetvā ettakassa
janassa jīvitadānaṃ dassatīti. Iminā kāraṇena sakko devatāya imaṃ
upāyaṃ ācikkhi. Devatā tathā akāsi. Rājāpi taṃ ānāpesi.
Sā āgantvā tesaṃ rājūnaṃ pariyante nisinnampi attano
rājānameva vandi. Rājā "mayi sabbaseṭṭhake ṭhite, sabbakaniṭṭhaṃ attano
sāmikaṃ vandatīti tassā kujjhi. Atha naṃ sā āha "kiṃ mayhaṃ tayi
paṭibaddhaṃ, ayaṃ pana me sāmiko issariyassa dātā, imaṃ avanditvā
kasmā taṃ vandissāmīti. Rukkhadevatā, passantasseva tassa janassa,
@Footnote: 1. Sī. Yu. taṃ pucchāti vadiṃsu. sā gantvā sakkassa tamatthaṃ ārocetvā.
"evaṃ bhadde, evaṃ bhaddeti vatvā taṃ pupphamuṭṭhinā pūjesi. Puna
rājā āha "sace maṃ na vandasi, mayhaṃ rajjasiridāyikaṃ evaṃ mahānubhāvaṃ
devataṃ kasmā na vandasīti. "mahārāja tayā attano puññe ṭhatvā
rājāno gahitā, na devatāya gahetvā dinnāti. Punapi taṃ devatā
"evaṃ bhadde, evaṃ bhaddeti vatvā tatheva pūjesi. Puna sā rājānaṃ
āha "tvaṃ `devatāya me ettakā rājāno gahetvā dinnāti
vadesi, idāni te devatāya upari vāmapasse rukkho agginā daḍḍho,
sā taṃ aggiṃ nibbāpetuṃ kasmā nāsakkhi, yadi evaṃ mahānubhāvāti.
Punapi taṃ devatā "evaṃ bhadde, evaṃ bhaddeti vatvā tatheva pūjesi.
Sā kathayamānā ṭhitā rodi ceva hasi ca. Atha naṃ rājā "kiṃ
ummattikāsīti āha. "kasmā deva evaṃ vadesi, na mādisiyo
ummattikā hontīti. "atha kiṃkāraṇā rodasi ceva hasi cāti. "suṇāhi
mahārāja; ahañhi atīte kuladhītā hutvā patikule vasantī sāmikassa
sahāyakaṃ pāhunakaṃ āgataṃ disvā tassa bhattaṃ pacitukāmā `maṃsaṃ
āharāti dāsiyā kahāpaṇaṃ datvā, tāya maṃsaṃ alabhitvā āgatāya
`natthi maṃsanti vutte, gehassa pacchimabhāge sayitāya eḷikāya sīsaṃ
chinditvā bhattaṃ sampādesiṃ; sāhaṃ ekissā eḷikāya sīsaṃ chinditvā
niraye pacitvā pakkāvasesena tassā lomagaṇanāya sīsacchedaṃ pāpuṇiṃ;
tvaṃ ettakaṃ janaṃ vadhitvā kadā dukkhā muccissasīti evaṃ mahantaṃ
tava dukkhaṃ anussarantī rodāmīti vatvā imaṃ gāthamāha
"ekissā kaṇṭhaṃ chinditvā lomagaṇanāya paccisaṃ
bahunnaṃ kaṇṭhe chetvāna kathaṃ kāhasi khattiyāti.
"atha kasmā te hasitanti. "etasmā dukkhā muttamhīti
tusitvā hasiṃ mahārājāti. Punapi taṃ devatā "evaṃ bhadde, evaṃ
bhaddeti vatvā pupphamuṭṭhinā pūjesi. Rājā "aho bhāriyaṃ me kammaṃ,
ayaṃ kira ekaṃ eḷikaṃ vadhitvā niraye pacitvā pakkāvasesena
tassā lomagaṇanāya sīsacchedaṃ pāpuṇi, ahaṃ ettakaṃ janaṃ vadhitvā
kadā sotthiṃ pāpuṇissāmīti sabbe rājāno mocetvā attanā
mahallakatare vanditvā daharatarānaṃ añjaliṃ paggayha sabbe khamāpetvā
sakasakaṭṭhānameva pahiṇi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā "evaṃ bhikkhave na idāneva
mallikā attano paññaṃ nissāya mahājanassa jīvitadānaṃ deti, pubbepi
adāsiyevāti vatvā atītaṃ samodhānesi "tadā bārāṇasīrājā
pasenadikosalo ahosi, dhammadinnā devī mallikā, rukkhadevatā ahamevāti.
Evaṃ atītaṃ samodhānetvā puna dhammaṃ desento "bhikkhave pāṇātipāto
nāma akattabbayuttako, pāṇātipātino hi dīgharattaṃ socantīti
vatvā imaṃ gāthamāha
"evañce sattā jāneyyuṃ dukkhāyaṃ jātisambhavo;
na pāṇo pāṇinaṃ haññe pāṇaghātī hi socatīti. 1-
Aññatarapurisavatthu.
----------
@Footnote: 1. khu. jā. eka. 27/6. tadaṭṭhakathā. 1/253.
2. Mahākassapattherassasaddhivihārikavatthu. (46)
"carañce nādhigaccheyyāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ
viharanto mahākassapattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi.
Desanā rājagahe samuṭṭhitā. Theraṃ kira rājagahaṃ nissāya
pipphaliguhāyaṃ vasantaṃ dve saddhivihārikā upaṭṭhahiṃsu. Tesu eko sakkaccaṃ
vattaṃ karoti, eko tena kataṃ vattaṃ attanā kataṃ viya dassento
mukhodakadantakaṭṭhānaṃ paṭiyāditabhāvaṃ ñatvā "bhante mukhodakadantakaṭṭhāni
paṭiyāditāni, mukhaṃ dhovathāti vadati, pādadhovananahānādikālepi
evameva vadati. Itaro cintesi "ayaṃ niccakālaṃ mayā kataṃ vattaṃ
attanā kataṃ viya dasseti, hotu, kattabbamassa 1- karissāmīti; tassa
bhuñjitvā supantasseva, nahānodakaṃ tāpetvā ekasmiṃ kuṭe katvā
piṭṭhikoṭṭhake ṭhapesi, udakatāpanabhājane pana nāḷimattaṃ udakaṃ sesetvā
usumaṃ muñcantaṃ ṭhapesi. Itaro sāyaṇhasamaye pabujjhitvā usumaṃ
nikkhamantaṃ disvā "udakaṃ tāpetvā koṭṭhake udakaṃ ṭhapitaṃ bhavissatīti
vegena gantvā theraṃ vanditvā "bhante koṭṭhake udakaṃ ṭhapitaṃ,
nahāyathāti vatvā therena saddhiṃyeva koṭṭhakaṃ pāvisi. Thero udakaṃ
apassanto "kahaṃ udakaṃ āvusoti āha. Daharo aggisālaṃ gantvā
bhājane uḷuṅkaṃ otāretvā tucchabhāvaṃ ñatvā "passatha dubbinītassa
kammaṃ, tucchabhājanaṃ uddhane āropetvā kuhiṃ gato, ahaṃ `koṭṭhake
udakanti saññāya ārocesinti ujjhāyanto ghaṭaṃ ādāya titthaṃ
@Footnote: 1. Sī. Yu. kattabbayuttamassa.
Agamāsi. Itaropi piṭṭhikoṭṭhakato udakaṃ āharitvā koṭṭhake ṭhapesi.
Theropi cintesi "ayaṃ daharo `udakaṃ me tāpetvā koṭṭhake ṭhapitaṃ, etha,
bhante nahāyathāti vatvā idāni ujjhāyanto ghaṭaṃ ādāya titthaṃ
gacchati, kinnu kho etanti upadhārento "ettakaṃ kālaṃ esa daharo
iminā kataṃ vattaṃ attanā kataṃ viya pakāsesīti ñatvā sāyaṃ āgantvā
nisinnassa ovādaṃ adāsi "āvuso bhikkhunā nāma attanā katameva
`katanti vattuṃ vaṭṭati, no akataṃ; tvaṃ idāni `koṭṭhake udakaṃ ṭhapitaṃ,
nahāyatha bhanteti vatvā, mayi pavisitvā ṭhite, ghaṭaṃ ādāya ujjhāyanto
gacchasi; pabbajitassa nāma evaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti. So "passatha
therassa kammaṃ, udakamattaṃ nissāya maṃ evaṃ vadesīti kujjhitvā
punadivase therena saddhiṃ piṇḍāya na pāvisi. Thero itarena saddhiṃ ekaṃ
padesaṃ agamāsi. So, tasmiṃ gate, therassa upaṭṭhākakulaṃ gantvā
"thero kahaṃ bhanteti puṭṭho "therassa aphāsukaṃ jātaṃ, vihāreyeva
nisinnoti āha. "kiṃ pana bhante laddhuṃ vaṭṭatīti. "evarūpaṃ kira
nāma āhāraṃ dethāti. Tena vuttaniyāmeneva sampādetvā adaṃsu. So
antarāmaggeva taṃ bhuñjitvā vihāraṃ gato. Theropi gataṭṭhāne mahantaṃ
sukhumavatthaṃ labhitvā attanā saddhiṃ gatadaharassa adāsi. so taṃ rajitvā
attano nivāsanapārupanaṃ akāsi. Thero punadivase taṃ upaṭṭhākakulaṃ
gantvā, "bhante `tumhākaṃ kira aphāsukaṃ jātanti amhehi daharena
vuttaniyāmeneva paṭiyādetvā āhāro pesito, paribhuñjitvā vo
phāsukaṃ jātanti vutte, tuṇhī ahosi. Vihāraṃ pana gantvā taṃ daharaṃ
Sāyaṃ vanditvā nisinnaṃ evamāha "āvuso tayā kira hīyo evaṃ
nāma kataṃ, idaṃ pabbajitānaṃ ananucchavikaṃ, viññattiṃ katvā bhuñjituṃ na
vaṭṭatīti. So kujjhitvā there āghātaṃ bandhi "purimadivase udakamattaṃ
nissāya maṃ musāvādiṃ katvā ajja attano upaṭṭhākakule bhattamuṭṭhiyā
bhuttakāraṇā maṃ `viññattiṃ katvā bhuñjituṃ na vaṭṭatīti vadesi,
vatthampi tena attano upaṭṭhākasseva dinnaṃ; aho therassa bhāriyaṃ
kammaṃ, jānissāmissa kattabbayuttakanti; punadivase there gāmaṃ
pavisante, sayaṃ vihāre ohīyitvā daṇḍaṃ gahetvā paribhogabhājanādīni
bhinditvā therassa paṇṇasālāya aggiṃ datvā, yaṃ na jhāyati, taṃ
muggarena paharanto bhinditvā nikkhamitvā palāto kālaṃ katvā
avīcimahāniraye nibbatti. Mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi "therassa
kira saddhivihāriko ovādamattaṃ asahanto kujjhitvā paṇṇasālaṃ
jhāpetvā palātoti.
Atheko bhikkhu aparabhāge rājagahā nikkhamitvā satthāraṃ
daṭṭhukāmo jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā satthārā paṭisanthāraṃ
katvā "kuto āgatosīti puṭṭho "rājagahato bhanteti āha. "mama
puttassa mahākassapassa khamanīyanti. "khamanīyaṃ bhante, eko panassa
saddhivihāriko ovādamattena kujjhitvā paṇṇasālaṃ jhāpetvā
palātoti. Satthā "na so idāneva ovādaṃ sutvā kujjhati, pubbepi
kujjhiyeva; na ca idāneva kuṭiṃ dūseti, pubbepi dūsesiyevāti vatvā
atītaṃ āhari:
"atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente,
himavantappadese eko siṅgilasakuṇo kulāvakaṃ katvā vasi. Athekadivasaṃ deve
vassante, eko makkaṭo sītena kampamāno taṃ padesaṃ agamāsi.
Siṅgilo taṃ disvā gāthamāha
"manussasseva te sīsaṃ hatthapādā ca vānara
atha kena nu vaṇṇena agārante na vijjatīti. 1-
Makkaṭo "kiñcāpi me hatthapādā atthi, yāya pana paññāya
vicāretvā agāraṃ kareyyaṃ, sā me paññā natthīti cintetvā tamatthaṃ
pakāsetukāmo imaṃ gāthamāha
"manussasseva me sīsaṃ hatthapādā ca siṅgila,
yāhu seṭṭhā manussesu, sā me paññā na vijjatīti. 1-
Atha naṃ "evarūpassa tava kathaṃ gharāvāso ijjhissatīti garahanto
siṅgilo imaṃ gāthādvayamāha
"anavaṭṭhitacittassa lahucittassa dubbhino
niccaṃ addhuvasīlassa sukhabhāvo na vijjati.
So karassānubhāvaṃ tvaṃ vītivattassu sīliyaṃ,
sītavātaparittāṇaṃ karassu kuṭikaṃ kapīti. 1-
Makkaṭo "ayaṃ maṃ anavaṭṭhitacittaṃ lahucittaṃ mittadubbhiṃ addhuvasīlaṃ
karoti, idānissa dubbhibhāvaṃ dassessāmīti kulāvakaṃ viddhaṃsetvā
vippakkīri. Sakuṇo, tasmiṃ kulāvakaṃ gaṇhanteyeva, ekena passena
@Footnote: 1. khu. jā. catukka. 27/124. tadaṭṭhakathā. 4/315.
Nikkhamitvā palāyi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi "tadā
makkaṭo kuṭidūsakabhikkhu ahosi, siṅgilasakuṇo kassapoti, jātakaṃ
samodhānetvā "evaṃ bhikkhave na idāneva, pubbepi so ovāde
kujjhitvā kuṭiṃ dūsesi; mama puttassa kassapassa evarūpena bālena
saddhiṃ vasanato ekakasseva nivāso seyyoti vatvā imaṃ gāthamāha
"carañce nādhigaccheyya, seyyaṃ sadisamattano,
ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā, natthi bāle sahāyatāti.
Tattha "caranti: iriyāpathacāraṃ aggahetvā manasā cāro
veditabbo, kalyāṇamittaṃ pariyesantoti attho. Seyyaṃ sadisamattanoti:
attano sīlasamādhipaññāguṇehi adhikataraṃ vā sadisaṃ vā na labheyya ce.
Ekacariyanti: etesu hi seyyaṃ labhamāno sīlādīhi vaḍḍhati, sadisaṃ
labhamāno na parihāyati, hīnena pana saddhiṃ ekato vasanto ekato
sambhogaparibhogaṃ karonto sīlādīhi parihāyati. Tena vuttaṃ "evarūpo
puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo, aññatra
anuddayāya aññatra anukampāyāti. Tasmā sace kāruññaṃ paṭicca
"ayaṃ maṃ nissāya sīlādīhi vaḍḍhissatīti tamhā puggalā kiñci
appaccāsiṃsanto taṃ saṅgaṇhituṃ sakkoti, iccetaṃ kusalaṃ; no ce
sakkoti, ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā ekībhāvameva thiraṃ katvā sabbiriyāpathesu
ekakova vihareyya. Kiṃkāraṇā? natthi bāle sahāyatāti:
sahāyatā nāma cūḷasīlaṃ majjhimasīlaṃ mahāsīlaṃ dasa kathāvatthūni terasa
Dhūtaṅgaguṇā vipassanāguṇā cattāro maggā cattāri phalāni tisso
vijjā cha abhiññā, ayaṃ sahāyatāguṇo bālaṃ nissāya natthīti.
Desanāvasāne āgantukabhikkhu sotāpattiphalaṃ patto. Aññepi
bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Desanā mahājanassa sātthikā
ahosīti.
Mahākassapattherassasaddhivihārikavatthu.
---------------
3. Ānandaseṭṭhivatthu. (47)
"puttā matthi dhanamatthīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ
viharanto ānandaseṭṭhiṃ ārabbha kathesi.
Sāvatthiyaṃ kira ānandaseṭṭhī nāma asītikoṭivibhavo mahāmaccharī
ahosi. So anvaḍḍhamāsaṃ ñātake sannipātetvā puttaṃ mūlasiriṃ
nāma tīsu velāsu evaṃ ovadati "idaṃ cattāḷīsakoṭidhanaṃ bahūti saññaṃ
mā akari, vijjamānaṃ dhanaṃ na dātabbaṃ, navaṃ dhanaṃ uppādetabbaṃ, 1-
ekekampi hi kahāpaṇaṃ vayaṃ karontassa, dhanaṃ khiyateva; tasmā
añjanānaṃ khayaṃ disvā upacikānañca ācayaṃ
madhūnañca samāhāraṃ paṇḍito gharamāvaseti.
So aparena samayena attano pañcamahānidhiṃ puttassa
anācikkhitvā dhananissito maccheramalamalino kālaṃ katvā, tasseva nagarassa
@Footnote: 1. Sī. Yu. nipphādetabbaṃ.
Ekasmiṃ dvāragāmake caṇḍālānaṃ kulasahassaṃ paṭivasati; tatthekissā
caṇḍāliyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Rājā tassa kālakiriyaṃ sutvā
puttamassa mūlasiriṃ pakkosāpetvā seṭṭhiṭṭhāne ṭhapesi. Tampi
caṇḍālakulasahassaṃ ekatova bhatiyā kammaṃ katvā jīvamānaṃ tassa
paṭisandhiggahaṇakālato paṭṭhāya neva bhatiṃ labhati na yāpanamattato
paraṃ bhattapiṇḍampi. Te "mayaṃ etarahi kammaṃ karontāpi piṇḍamattaṃ na
labhāma, amhākaṃ antare kālakaṇṇiyā bhavitabbanti dve koṭṭhāsā
hutvā, yāva tassa mātāpitaro visuṃ honti, tāva vibhajitvā "imasmiṃ
kule kālakaṇṇī uppannāti tassa mātaraṃ nīhariṃsu. Yāvassā so
kucchigato, tāva yāpanamattampi kicchena labhitvā puttaṃ vijāyi. Tassa
hatthapādā ca akkhīni ca kaṇṇā ca nāsā ca mukhañca na yathāṭṭhāne
ahesuṃ. So evarūpena aṅgavekallena samannāgato paṃsupisācako viya
ativiya virūpo ahosi. Evaṃ santepi, naṃ mātā na pariccaji. Mātu kucchiyaṃ
vasitaputtasmiṃ hi sineho balavā hoti. Sā taṃ kicchena posayamānā, taṃ
ādāya gatadivase kiñci alabhitvā, gehe katvā sayameva gatadivase bhatiṃ
labhati. Atha naṃ piṇḍāya caritvā jīvituṃ samatthakāle sā kapālaṃ
hatthe ṭhapetvā "tāta mayā taṃ nissāya mahādukkhaṃ pattaṃ, 1- idāni na
sakkomi taṃ posetuṃ, imasmiṃ nagare kapaṇaddhikādīnaṃ paṭiyattabhattādīni
atthi, tattha bhikkhāya caritvā jīvāhīti taṃ vissajjesi. So gharappaṭipāṭiyā
caranto ānandaseṭṭhikāle nibbattaṭṭhānaṃ gantvā jātissaro
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. tāta mayaṃ .pe. mahādukkhaṃ pattā.
Hutvā attano gehaṃ pāvisi. Tīsu naṃ dvārakoṭṭhakesu na koci
sallakkhesi. Catutthadvārakoṭṭhake mūlasiriseṭṭhino puttakā disvā
ubbiggahadayā parodiṃsu. Atha naṃ seṭṭhipurisā "nikkhama kālakaṇṇīti
pothentā nīharitvā saṅkāraṭṭhāne khipiṃsu. Satthā ānandattherena
pacchāsamaṇena piṇḍāya caranto taṃ ṭhānaṃ patto theraṃ oloketvā
tena puṭṭho taṃ pavattiṃ ācikkhi. Thero mūlasiriṃ pakkosāpesi.
Mahājanakāyo sannipati. Satthā mūlasiriṃ āmantetvā "jānāsi etanti
pucchitvā, "na jānāmīti vutte, "pitā te ānandaseṭṭhīti vatvā
taṃ asaddahantaṃ "ānandaseṭṭhi puttassa te pañcamahānidhiṃ ācikkhāhīti
ācikkhāpetvā saddahāpesi. So satthāraṃ saraṇaṃ agamāsi. Satthā
tassa dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
"puttā matthi, dhanamatthi 1- iti bālo vihaññati,
attā hi attano natthi, kuto puttā, kuto dhananti.
Tassattho "puttā me atthi, dhanaṃ me atthi iti bālo
puttataṇhāya ceva dhanataṇhāya ca haññati vihaññati dukkhīyati;
"puttā me nassiṃsūti vihaññati, "nassantīti vihaññati, "nassissantīti
vihaññati. Dhanepi eseva nayo. Iti chahākārehi vihaññati,
"putte posessāmīti rattiñca divā ca thalapathajalapathādīsu
nānappakārato vāyamantopi vihaññati, "dhanaṃ uppādessāmīti
kasivaṇijjādīni karontopi vihaññateva; evaṃ vihaññantassa ca
@Footnote: 1. Sī. puttā matthi. dhanammatthi Ma. puttamatthi dhanamatthi. Yu. puttā
@matthi dhanaṃ matthi.
Attā hi attano natthi, tena vighātena dukkhitaṃ attānaṃ sukhitaṃ kātuṃ
asakkontassa pavattiyampissa attā hi attano natthi, maraṇamañce
nipannassa maraṇantikāhi vedanāhi aggijālāhi viya pariḍayhamānassa
chijjamānesu sandhibandhanesu bhijjamānesu aṭṭhisaṅghātesu nimmiletvā
paralokaṃ ummiletvā idhalokaṃ passantassāpi divase divase dvikkhattuṃ
nahāpetvā tikkhattuṃ bhojetvā gandhamālādīhi alaṅkaritvā yāvajīvaṃ
positopi 1- sahāyabhāvena dukkhaparittāṇaṃ kātuṃ asamatthatāya attā hi
attano natthi, kuto puttā kuto dhanaṃ, puttā vā dhanaṃ vā tasmiṃ
samaye kimeva karissanti; ānandaseṭṭhinopi kassaci kiñci adatvā
puttassatthāya dhanaṃ saṇṭhapetvā pubbe vā maraṇamañce nipannassa
idāni vā imaṃ dukkhaṃ pattassa, kuto puttā kuto dhanaṃ, puttā
vā dhanaṃ vā kiṃ dukkhaṃ hariṃsu kiṃ vā sukhaṃ uppādayiṃsūti.
Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo
ahosi. Desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
Ānandaseṭṭhivatthu.
--------
@Footnote: 1. Sī. Yu. puṭṭhopi. Ma. upaṭṭhāYu.
4. Gaṇṭhibhedakacoravatthu. (48)
"yo bālo maññatī bālyanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā
jetavane viharanto gaṇṭhibhedakacore ārabbha kathesi.
Te kira dve sahāyakā dhammassavanatthāya gacchantena mahājanena
saddhiṃ jetavanaṃ gantvā, eko dhammakathaṃ assosi. Eko attanā 1-
gayhupagaṃ olokesi. Tesu dhammaṃ suṇanto 2- sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
Itaro ekassa dussante baddhaṃ pañcamāsakamattaṃ labhi. Tassa taṃ gehe
pākavattaṃ jātaṃ, itarassa gehe na paccati. Atha naṃ sahāyakacoro
attano bhariyāya saddhiṃ upphaṇḍiyamāno "tvaṃ atipaṇḍitatāya attano
gehe pākavattamūlampi na nipphādesīti āha. Itaro "bālabhāveneva
vatāyaṃ attano paṇḍitabhāvaṃ maññatīti taṃ pavattiṃ satthu ārocetuṃ
ñātīhi saddhiṃ jetavanaṃ gantvā ārocesi. Satthā tassa dhammaṃ
desento imaṃ gāthamāha
"yo bālo maññatī bālyaṃ, paṇḍito vāpi tena so;
bālo ca paṇḍitamānī sa ve bāloti vuccatīti.
Tattha "yo bāloti: yo attanā bālo apaṇḍito samāno
"bālo ahanti taṃ attano bālyaṃ bālabhāvaṃ maññati jānāti.
Tena soti: tena kāraṇena so puggalo paṇḍito vāpi hoti
paṇḍitasadiso vāpi. So hi "bālo ahanti jānamāno aññaṃ
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. attano. 2. Ma. tesu eko dhammaṃ suṇamāno.
Paṇḍitaṃ upasaṅkamanto payirupāsanto tena paṇḍitabhāvatthāya
ovadiyamāno anusāsiyamāno taṃ ovādaṃ uggaṇhitvā paṇḍito vā
hoti paṇḍitataro vā. Sa ve bāloti: yo ca bālo samāno "ko
añño mayā sadiso bahussuto dhammakathiko vinayadharo dhūtavādo
atthīti evaṃ paṇḍitamānīva hoti, so aññaṃ paṇḍitaṃ anupasaṅkamanto
apayirupāsanto neva pariyattiṃ uggaṇhāti, na paṭipattiṃ pūreti, ekantaṃ
bālabhāvameva pāpuṇāti; so gaṇṭhibhedakacoro viya. Tena vuttaṃ
"sa ve bāloti vuccatīti.
Desanāvasāne itarassa ñātakehi saddhiṃ mahājano sotāpattiphalaṃ
pāpuṇīti.
Gaṇṭhibhedakacoravatthu.
----------
5. Udāyittheravatthu. (49)
"yāvajīvampi ce bāloti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto udāyittheraṃ ārabbha kathesi.
So kira, mahātheresu pakkantesu, dhammasabhaṃ gantvā dhammāsane
nisīdi. Atha naṃ ekadivasaṃ āgantukabhikkhū disvā "ayaṃ bahussuto
mahāthero bhavissatīti maññamānā khandhādippaṭisaṃyuttaṃ pañhaṃ
pucchitvā kiñci ajānamānaṃ "ko eso buddhehi saddhiṃ ekavihāre
Vasamāno khandhadhātuāyatanamattampi na jānātīti garahitvā taṃ
pavattiṃ tathāgatassa ārocesuṃ. Atha satthā tesaṃ dhammaṃ desento
imaṃ gāthamāha
"yāvajīvampi ce bālo paṇḍitaṃ payirupāsati,
na so dhammaṃ vijānāti, dabbi sūparasaṃ yathāti.
Tassattho "bālo nāmesa yāvajīvampi paṇḍitaṃ upasaṅkamanto
payirupāsanto "idaṃ buddhavacanaṃ, ettakaṃ buddhavacananti evaṃ pariyattidhammaṃ
vā "ayaṃ vihāro, ayaṃ ācāro, ayaṃ gocaro; idaṃ sāvajjaṃ, idaṃ
anavajjaṃ, idaṃ sevitabbaṃ, idaṃ na sevitabbaṃ; idaṃ paṭivijjhitabbaṃ, idaṃ
sacchikātabbanti evaṃ paṭipattippaṭivedhadhammaṃ vā na jānāti. Yathā kiṃ?
dabbi sūparasaṃ yathāti yathā hi dabbi yāva parikkhayā nānappakārāya
sūpavikatiyā samparivattamānāpi "idaṃ loṇikaṃ, idaṃ aloṇikaṃ, idaṃ
tittakaṃ, idaṃ khārikaṃ, idaṃ kaṭukaṃ, idaṃ ambilaṃ, idaṃ anambilaṃ, idaṃ
kasāvanti sūparasaṃ na jānāti; evameva bālo yāvajīvaṃ paṇḍitaṃ
payirupāsamāno vuttappakāraṃ dhammaṃ na jānātīti.
Desanāvasāne āgantukabhikkhūnaṃ āsavehi cittāni vimucciṃsūti.
Udāyittheravatthu.
---------
6. Pāṭheyyakabhikkhuvatthu. (50)
"muhuttamapi ce viññūti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto tiṃsamatte pāṭheyyake 1- bhikkhū ārabbha kathesi.
Tesaṃ hi bhagavā itthiṃ pariyesantānaṃ kappāsikavanasaṇḍe paṭhamaṃ
dhammaṃ desesi. Tadā sabbeva ehibhikkhubhāvaṃ patvā iddhimayapattacīvaradharā
hutvā terasa dhūtaṅgāni samādāya vattamānā punapi dīghassa
addhuno accayena satthāraṃ upasaṅkamitvā anamataggadhammadesanaṃ sutvā
tasmiṃyeva āsane arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Bhikkhū "aho vatimehi bhikkhūhi
khippameva dhammo viññātoti dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Taṃ
sutvā satthā "na bhikkhave idāneva, pubbepi ime tiṃsamattā sahāyakā
dhuttā hutvā tuṇḍilajātake mahātuṇḍilassa dhammadesanaṃ sutvā
khippameva dhammaṃ viññāya pañca sīlāni samādayiṃsu, te teneva
upanissayena etarahi nisinnāsaneyeva arahattaṃ pattāti vatvā dhammaṃ
desento imaṃ gāthamāha
"muhuttamapi ce viññū paṇḍitaṃ payirupāsati,
khippaṃ dhammaṃ vijānāti, jivhā sūparasaṃ yathāti.
Tassattho "viññū paṇḍitapuriso muhuttampi ce aññaṃ paṇḍitaṃ
payirupāsati, so tassa santike uggaṇhanto paripucchanto khippameva
pariyattidhammaṃ vijānāti, tato kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā paṭipattiyaṃ
@Footnote: 1. pāveyyaketipi padaṃ.
Ghaṭento vāyamanto, yathā nāma anupahatajivhāpasādo puriso
rasavijānanatthaṃ jivhagge ṭhapetvāeva loṇikādibhedaṃ rasaṃ vijānāti;
evaṃ paṇḍito khippameva lokuttaradhammampi vijānātīti.
Desanāvasāne bahū bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.
Pāṭheyyakabhikkhuvatthu.
---------
7. Suppabuddhakuṭṭhivatthu. (51)
"caranti bālā dummedhāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane
viharanto suppabuddhakuṭṭhiṃ ārabbha kathesi.
Idaṃ suppabuddhavatthu udāne 1- āgatameva. Tadā hi suppabuddhakuṭṭhi
parisapariyante nisinno bhagavato dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphalaṃ
patvā attanā paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocetukāmo parisamajjhe
ogāhituṃ avisahanto mahājanassa satthāraṃ vanditvā anugantvā
nivattakāle vihāraṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā "ayaṃ
suppabuddhakuṭṭhi attanā satthu sāsane paṭiladdhaguṇaṃ pākaṭaṃ kātukāmoti
ñatvā "vīmaṃsissāmi nanti gantvā ākāse ṭhito etadavoca
"suppabuddha tvaṃ manussadaliddo manussavarāko, ahante apariyantaṃ
dhanaṃ dassāmi, `buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho,
@Footnote: 1. khu. u. 25/146.
Alaṃ me buddhena, alaṃ me dhammena, alaṃ me saṅghenāti vadehīti.
Atha naṃ so āha `kosi tvanti. "ahaṃ sakkoti. "andhabāla
ahirika, tvaṃ mayā saddhiṃ kathetuṃ na yuttarūposi, tvaṃ maṃ "duggato
daliddo kapaṇoti vadesi, nevāhaṃ duggato na daliddo, sukhappatto
ahamasmi mahaddhano,
saddhādhanaṃ sīladhanaṃ, hirī, ottappiyaṃ 1- dhanaṃ,
sutadhanañca, cāgo ca, paññā ve sattamaṃ dhanaṃ;
yassa etā dhanā atthi itthiyā purisassa vā,
`adaliddoti taṃ āhu, amoghaṃ tassa jīvitanti 2-
yesaṃ hi imāni sattavidhaariyadhanāni santi, na te buddhehi vā
paccekabuddhehi vā `daliddāti vuccantīti. Sakko tassa kathaṃ sutvā taṃ
antarāmagge ohāya satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ vacanappaṭivacanaṃ
satthu 3- ārocesi. Atha naṃ bhagavā āha "na kho sakka sakkā tādisānaṃ
satenapi sahassenapi suppabuddhakuṭṭhiṃ `buddho na buddhoti vā `dhammo na
dhammoti vā `saṅgho na saṅghoti vā kathāpetunti. Suppabuddhopi
kho satthu santikaṃ gantvā satthārā katappaṭisammodano attanā
paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha naṃ
acirapakkantaṃ gāvī taruṇavacchā jīvitā voropesi.
Sā kira ekā yakkhinī "pukkusātikulaputtaṃ bāhiyadārucīriyaṃ
tambadāṭhikacoraghātakaṃ suppabuddhakuṭṭhinti ime cattāro jane sataṃ
@Footnote: 1. Ma. Yu. hiri ottappiyaṃ. 2. aṅ. sattaka. 23/4.
@3. Sī. Ma. Yu. satthūti natthi.
Sataṃ attabhāve gāvī hutvā jīvitā voropesi. Te kira atīte
cattāro seṭṭhiputtā hutvā ekaṃ nagarasobhiniṃ gaṇikaṃ uyyānaṃ netvā
divasaṃ sampattiṃ anubhavitvā sāyaṇhasamaye evaṃ mantayiṃsu "imasmiṃ
ṭhāne añño natthi, imissā amhehi dinnaṃ kahāpaṇasahassañca
sabbañca pasādhanabhaṇḍaṃ gahetvā imaṃ māretvā gacchāmāti. Sā tesaṃ
kathaṃ sutvā "ime nillajjā mayā saddhiṃ abhiramitvā idāni maṃ
māretukāmā, jānissāmi tesaṃ kattabbayuttakanti tehi māriyamānā
"ahaṃ yakkhinī hutvā, yathā maṃ ete mārenti; evameva te māretuṃ
samatthā bhaveyyanti patthanaṃ akāsi. [1]-
Sambahulā bhikkhū tassa kālakiriyaṃ bhagavato ārocetvā "tassa
kā gati, keneva kāraṇena kuṭṭhibhāvaṃ pattoti pucchiṃsu. Satthā
sotāpattiphalaṃ patvā tassa tāvatiṃsabhavane uppannabhāvañca
tagarasikhippaccekabuddhaṃ disvā niṭṭhuhitvā apabyāmaṃ katvā dīgharattaṃ niraye
pacitvā vipākāvasesena idāni kuṭṭhibhāvappattiñca byākaritvā
"bhikkhave ime sattā attanāva attano kaṭukavipākaṃ kammaṃ
karontā vicarantīti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā uttariṃ dhammaṃ
desento [2]- gāthamāha
"caranti bālā dummedhā amitteneva attanā
karontā pāpakaṃ kammaṃ, yaṃ hoti kaṭakapphalanti.
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. etthantare tassa nissandena ime māresīti atthi. 2. Sī. Ma. Yu.
@ etthantare imanti atthi.
Tattha "carantīti; catūhi iriyāpathehi akusalameva karontā
vicaranti. Bālāti: idhalokatthañca paralokatthañca ajānantā idha
bālā nāma. Dummedhāti: duppaññā. Amittenevāti: amittabhūtena
viya verinā hutvā. Kaṭukapphalanti: tikhiṇaphalaṃ dukkhaphalaṃ.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
Suppabuddhakuṭṭhivatthu
---------
8. Kasakavatthu. (52)
"na taṃ kammaṃ kataṃ sādhūti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto ekaṃ kasakaṃ ārabbha kathesi.
So kira sāvatthito avidūre ekaṃ khettaṃ kasati. Corā
udakaniddhamanena nagaraṃ pavisitvā ekasmiṃ aḍḍhakule ummaṅgaṃ bhinditvā
pavisitvā bahuṃ hiraññasuvaṇṇaṃ gahetvā udakaniddhamaneneva nikkhamiṃsu.
Eko coro te vañcetvā ekaṃ sahassatthavikaṃ ovaṭṭikāyaṃ katvā taṃ
khettaṃ gantvā tehi saddhiṃ bhaṇḍaṃ bhājetvā ādāya gacchanto
ovaṭṭikato patamānaṃ sahassatthavikaṃ na sallakkhesi.
Taṃdivasaṃ satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento taṃ kasakaṃ
attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhaṃ disvā "kinnu kho bhavissatīti
upadhārento idaṃ addasa "ayaṃ kasako pātova kasituṃ gamissati,
bhaṇḍasāmikāpi corānaṃ anupadaṃ gantvā sahassatthavikaṃ tassa khette
Disvā etaṃ gaṇhissanti, maṃ ṭhapetvā tassa añño sakkhi nāma na
bhavissati; sotāpattimaggassa upanissayopissa atthi, tattha mayā gantuṃ
vaṭṭatīti. Sopi kasako pātova kasituṃ gato. Satthā ānandattherena
pacchāsamaṇena tattha agamāsi. Kasako satthāraṃ disvā gantvā
bhagavantaṃ vanditvā puna kasituṃ ārabhi. Satthā tena saddhiṃ kiñci
avatvā sahassatthavikāya patitaṭṭhānaṃ gantvā taṃ disvā ānandattheraṃ
āha "passa ānanda āsīvisoti. "passāmi bhante ghoravisoti.
Kasako taṃ kathaṃ sutvā "mama velāya vā avelāya vā caraṇaṭṭhānametaṃ,
āsīviso kirettha atthīti cintetvā, satthari ettakaṃ vatvā pakkante,
"māressāmi nanti patodayaṭṭhiṃ ādāya gato sahassatthavikaṃ disvā
"imaṃ sandhāya satthārā kathitaṃ bhavissatīti taṃ ādāya nivatto
abyattatāya taṃ ekamante ṭhapetvā paṃsunā paṭicchādetvā puna kasituṃ
ārabhi. Manussāpi vibhātāya rattiyā, gehe corehi katakammaṃ disvā
padānupadaṃ gacchantā taṃ khettaṃ gantvā tattha corehi bhaṇḍassa
bhājitaṭṭhānaṃ disvā kasakassa padavalañjaṃ addasaṃsu. Te tassa
padānusārena gantvā thavikāya ṭhapitaṭṭhānaṃ disvā paṃsuṃ viyūhitvā thavikaṃ
ādāya "tvaṃ gehaṃ vilumpitvā khettaṃ kasamāno viya vicarasīti
tajjetvā daṇḍena pothetvā netvā rañño dassayiṃsu. Rājā taṃ
pavattiṃ sutvā tassa vadhaṃ āṇāpesi. Rājapurisā taṃ pacchābāhuṃ
bandhitvā kasāhi tālentā āghātanaṃ nayiṃsu. So kasāhi tāliyamāno
aññaṃ kiñci avatvā "passa ānanda āsīvisoti, `passāmi bhante
Ghoravisoti vadanto gacchati. Atha naṃ rājapurisā "satthu ceva ānandattherassa
ca kathaṃ kathesi, kinnāmetanti pucchitvā, "rājānaṃ daṭṭhuṃ
labhamāno kathessāmīti vutte, rañño santikaṃ netvā rañño taṃ
pavattiṃ kathayiṃsu. Atha naṃ rājā "kasmā evaṃ kathesīti pucchi. Sopi
"nāhaṃ deva coroti vatvā kasanatthāya nikkhantakālato paṭṭhāya
sabbaṃ taṃ pavattiṃ rañño ācikkhi. Rājā tassa kathaṃ sutvā "ayaṃ bhaṇe
loke aggapuggalaṃ satthāraṃ sakkhiṃ apadisati, na yuttaṃ etassa dosaṃ
āropetuṃ, ahamettha kattabbaṃ jānissāmīti taṃ ādāya sāyaṇhasamaye
satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ pucchi "bhagavā kacci tumhe ānandattherena
saddhiṃ etassa kasakassa kasanaṭṭhānaṃ gatāti. "āma mahārājāti.
"kiṃ vo tattha diṭṭhanti. "sahassatthavikā mahārājāti. "disvā kiṃ
avocutthāti. "idaṃ nāma mahārājāti. "bhante sacāyaṃ puriso
tumhādisaṃ apadisaṃ nākarissa, na jīvitaṃ labhissa, tumhehi pana kathitakathaṃ
kathetvā tena jīvitaṃ laddhanti. Taṃ sutvā satthā "āma mahārāja,
ahampi ettakameva vatvā gato, paṇḍitena nāma yaṃ kammaṃ katvā
pacchānutappaṃ hoti na taṃ kattabbanti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā
dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
"na taṃ kammaṃ kataṃ sādhu yaṃ katvā anutappati,
yassa assumukho rodaṃ vipākaṃ paṭisevatīti.
Tattha "yaṃ katvāti: yaṃ nirayādīsu nibbattanasamatthaṃ dukkhudriyaṃ
kammaṃ katvā anussaranto anussaritānussaritakkhaṇe anutappati
Anusocati, taṃ kataṃ na sādhu na sundaraṃ na siliṭṭhakaṃ. Yassa assumukhoti:
yassa assūhi tintamukho rodanto vipākaṃ anubhotīti.
Desanāvasāne kasakaupāsako sotāpattiphalaṃ patto.
Sampattabhikkhūpi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
Kasakavatthu.
--------
9. Sumanamālākāravatthu. (53)
"tañca kammaṃ kataṃ sādhūti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane
viharanto sumanaṃ nāma mālākāraṃ ārabbha kathesi.
So kira devasikaṃ bimbisārarājānaṃ pātova aṭṭhahi
sumanapupphanāḷīhi upaṭṭhahanto aṭṭhaṭṭhakahāpaṇe labhati. Athekadivasaṃ tasmiṃ
pupphāni gahetvā nagaraṃ paviṭṭhamatte, bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivuto
chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjento mahatā buddhānubhāvena mahatiyā
buddhalīḷhāya nagaraṃ piṇḍāya pāvisi. Bhagavā hi ekadā chabbaṇṇaraṃsiyo
cīvarena paṭicchādetvā aññataro piṇḍapātiko viya vicarati tiṃsayojanamaggaṃ
aṅgulimālassa paccuggamanaṃ gacchanto viya, ekadā chabbaṇṇaraṃsiyo
vissajjento kapilavatthuppavesanādīsu viya. Tasmiṃpi divase sarīrato
chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjetvā mahatā buddhānubhāvena mahatiyā
buddhalīḷhāya rājagahaṃ pāvisi. Atha mālākāro bhagavato
Ratanagghiyakāñcanagghiyasadisaṃ attabhāvaṃ disvā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇappaṭimaṇḍitaṃ
asītyānubyañjanasirisobhaggaṃ oloketvā pasannacitto "kinnu kho
satthu adhikāraṃ karomīti cintetvā aññaṃ apassanto "imehi pupphehi
bhagavantaṃ pūjessāmīti cintetvā puna cintesi "imāni rañño nibaddhaṃ
upaṭṭhānapupphāni, rājā imāni alabhanto maṃ bandhāpeyya vā
ghātāpeyya vā raṭṭhato vā pabbājeyya, kinnu kho karomīti. Athassa
etadahosi "rājā maṃ ghātetu vā raṭṭhato vā pabbājetu, so hi
mayhaṃ dadamānopi imasmiṃ attabhāve jīvitamattaṃ 1- dhanaṃ dadeyya; satthu
pūjā pana me anekāsu kappakoṭīsu alaṃ hitāya ceva sukhāya cāti
attano jīvitaṃ tathāgatassa pariccaji. So "yāva me pasannacittaṃ
na paṭikuṭati: tāvadeva pūjaṃ karissāmīti haṭṭhappahaṭṭho udaggudaggo
satthāraṃ pūjesi. Kathaṃ? paṭhamaṃ tāva dve pupphamuṭṭhiyo tathāgatassa
upari khipi. Tā uparimatthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Aparā dve
muṭṭhiyo khipi. Tā dakkhiṇahatthapassena mālāpaṭicchannena 2- otaritvā
aṭṭhaṃsu. Aparā dve muṭṭhiyo khipi. Tā piṭṭhipassena otaritvā
tatheva aṭṭhaṃsu. Aparā dve muṭṭhiyo khipi. Tā vāmahatthapassena
otaritvā tatheva aṭṭhaṃsu. Evaṃ aṭṭha nāḷiyo aṭṭha muṭṭhiyo hutvā
catūsu ṭhānesu tathāgataṃ parikkhipiṃsu. Purato gamanadvāramattameva ahosi.
Pupphānaṃ vaṇṭāni antomukhāni ahesuṃ, pattāni bahimukhāni. Bhagavā
rajatapaṭṭaparikkhitto viya hutvā pāyāsi. Pupphāni acittakānipi
@Footnote: 1. jīvanamattanti padena bhavitabbaṃ. 2. mālāpaṭicchadena. (?)
Sacittakaṃ nissāya abhijjitvā apatitvā satthārā saddhiṃyeva gacchanti
ṭhitaṭṭhāne tiṭṭhanti. Satthu sarīrato satasahassavijjulatā viya raṃsiyo
nikkhamiṃsu. Purato ca pacchato ca dakkhiṇato ca vāmato ca sīsamatthakato
ca nikkhantaraṃsiyo nikkhamiṃsu. Ekāpi sammukhasammukhaṭṭhānena apalāyitvā,
sabbāpi satthāraṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā taruṇatālakkhandhappamāṇā
hutvā puratoyeva dhāvanti. Sakalanagaraṃ saṅkhubhi. "antonagare nava
koṭiyo bahinagare nava koṭiyoti aṭṭhārasasu koṭīsu ekopi
puriso vā itthī vā bhikkhaṃ gahetvā na nikkhamanto nāma natthi.
Mahājano sīhanādaṃ nadanto celukkhepasahassāni karonto satthu
puratova gacchati. Satthāpi mālākārassa guṇaṃ pākaṭaṃ kātuṃ tigāvute
nagare bhericaraṇamaggeneva acari. Mālākārassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya
pītiyā paripūri. So thokaññeva tathāgatena saddhiṃ caritvā
manosilārase nimuggo viya buddharaṃsīnaṃ anto paviṭṭho satthāraṃ
thometvā vanditvā tucchapacchimeva gahetvā gehaṃ agamāsi.
Atha naṃ bhariyā pucchi "kahaṃ pupphānīti. "satthā me pūjitoti.
"rañño idāni kiṃ karissasīti. "rājā maṃ ghātetu vā raṭṭhato vā
pabbājetu, ahaṃ jīvitaṃ pariccajitvā satthāraṃ pūjesiṃ, sabbapupphāni aṭṭha
muṭṭhiyo ahesuṃ, evarūpā nāma pūjā jātā, mahājano ukkuṭṭhisahassāni
karonto satthārā saddhiṃ carati, yo esa mahājanassa
ukkuṭṭhisaddo, tasmiṃ ṭhāne esoti. Athassa bhariyā andhabālā evarūpe
pāṭihāriye pasādaṃ ajanetvā taṃ akkositvā "rājāno nāma caṇḍā
Sakiṃ kuddhā hatthapādādicchedanena bahumpi anatthaṃ karonti, tayā
katakammena mayhampi anattho siyāti putte ādāya rājakulaṃ gantvā
raññā pakkositvā "kiṃ etanti pucchitā āha "mama sāmiko
tumhākaṃ upaṭṭhānapupphehi satthāraṃ pūjetvā tucchahattho gharaṃ āgantvā
`kahaṃ pupphānīti mayā puṭṭho idannāma vadesi, ahaṃ taṃ paribhāsitvā
`rājāno nāma caṇḍā sakiṃ kuddhā hatthapādādicchedanena bahumpi
anatthaṃ karonti, tayā katakammena mayhampi anattho siyāti taṃ
chaḍḍetvā idhāgatā; tena katakammaṃ sukataṃ vā hotu dukkaṭaṃ vā,
tassevetaṃ; mayā chaḍḍitabhāvaṃ jānāhi devāti. Rājā paṭhamadassaneneva
sotāpattiphalaṃ patto saddhāsampanno ariyasāvako cintesi "aho
ayaṃ itthī andhabālā evarūpe guṇe pasādaṃ na uppādesīti. So kuddho
viya hutvā "kiṃ amma vadesi, mayhaṃ upaṭṭhānapupphehi tena pūjā katāti.
"āma devāti. "bhaddakante kataṃ taṃ chaḍḍentiyā, mama pupphehi
pūjākārakassa ahaṃ kattabbayuttakaṃ jānissāmīti taṃ uyyojetvā
vegena satthu santikaṃ gantvā vanditvā satthārā saddhiṃyeva vicari.
Satthā tassa cittappasādaṃ ñatvā bhericaraṇavīthiyā nagaraṃ caritvā
rañño gehadvāraṃ agamāsi. Rājā pattaṃ gahetvā satthāraṃ gehaṃ
pavesetukāmo ahosi. Satthā pana rājaṅgaṇeyeva nisīdanākāraṃ dassesi.
Rājā taṃ ñatvā "sīghaṃ maṇḍapaṃ karothāti taṃkhaṇaññeva maṇḍapaṃ
kārāpesi. Nisīdi satthā saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Kasmā pana satthā
rājagehaṃ na pāvisi? evaṃ kirassa ahosi "sacāhaṃ anto pavisitvā
Nisīdeyyaṃ, mahājano maṃ daṭṭhuṃ na labheyya, mālākārassa guṇo
pākaṭo na bhaveyya, rājaṅgaṇe pana maṃ nisinnaṃ mahājano daṭṭhuṃ
labhissati, mālākārassa guṇo pākaṭo bhavissatīti. Guṇavantānaṃ hi
guṇaṃ buddhāyeva pākaṭaṃ kātuṃ sakkonti, avasesajano guṇavantānaṃ
guṇaṃ kathento maccharāyati. Cattāro pupphapaṭṭā catuddisaṃ aṭṭhaṃsu.
Mahājano satthāraṃ parivāresi. Rājā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītena
āhārena parivisi. Satthā bhattakiccāvasāne anumodanaṃ katvā purimanayeneva
catūhi pupphapaṭṭehi parikkhitto sīhanādaṃ nadantena mahājanena
parivuto vihāraṃ agamāsi. Rājā satthāraṃ anugantvā nivatto mālākāraṃ
pakkosāpetvā "mama āharitabbapupphehi `kinti vatvā satthāraṃ pūjesīti
pucchi. Mālākāro "rājā ghātetu vā raṭṭhato vā pabbājetūti
jīvitaṃ pariccajitvā satthāraṃ pūjesiṃ devāti āha. Rājā "tvaṃ
mahāpuriso nāmāti vatvā "aṭṭha hatthī ca asse ca dāse ca
dāsiyo ca mahāpasādhanāni ca aṭṭha kahāpaṇasahassāni ca rājakulato
nīharitvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitā aṭṭha nāriyo aṭṭha gāmavare
cāti imaṃ sabbaṭṭhakaṃ nāma dānaṃ adāsi.
Ānandatthero cintesi "ajja pātova paṭṭhāya sīhanādasahassāni
ceva celukkhepasahassāni ca pavattanti, ko nu kho
mālākārassa vipākoti. So satthāraṃ pucchi. Atha naṃ satthā "ānanda
`iminā mālākārena appamattakaṃ kammaṃ katanti mā sallakkhesi,
ayañhi mayhaṃ jīvitaṃ pariccajitvā pūjaṃ akāsi, so evaṃ mayi cittaṃ
Pasādetvā kappānaṃ satasahassaṃ duggatiṃ na gamissatīti
kappānaṃ satasahassaṃ duggatiṃ na gamissati
ṭhatvā devamanussesu, phalaṃ etassa kammuno,
pacchā paccekasambuddho sumano nāma bhavissatīti
āha. Satthu pana vihāraṃ gantvā gandhakuṭiṃ pavisanakāle tāni
pupphāni dvārakoṭṭhake patiṃsu.
Sāyaṇhasamaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ "aho
acchariyaṃ mālākārassa kammaṃ, dharamānakabuddhassa jīvitaṃ pariccajitvā
pupphapūjaṃ katvā taṃkhaṇaññeva sabbaṭṭhakannāma labhīti. Satthā gandhakuṭito
nikkhamitvā tiṇṇaṃ gamanānaṃ aññatarena gamanena dhammasabhaṃ gantvā
buddhāsane nisīditvā "kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnāti
pucchitvā, "imāya nāmāti vutte, "āma bhikkhave yassa kammassa
katattā pacchānutappaṃ na hoti, anussaritānussaritakkhaṇe somanassameva
uppajjati, evarūpaṃ kammaṃ kattabbamevāti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā
dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
"tañca kammaṃ kataṃ sādhu yaṃ katvā nānutappati,
yassa patīto sumano vipākaṃ paṭisevatīti.
Tattha "yaṃ katvāti: yaṃ devamanussasampattīnañceva
nibbānasampattiyā ca nibbattanasamatthaṃ sukhudriyaṃ kammaṃ katvā nānutappati,
athakho diṭṭhadhammeyeva anussaritānussaritakkhaṇe pītivegena patīto
somanassavegena ca sumano hutvā āyatiṃ pītisomanassajāto hutvā
Vipākaṃ paṭisevati, taṃ kammaṃ kataṃ sādhu sundaraṃ siliṭṭhakanti.
Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo
ahosīti.
Sumanamālākāravatthu.
--------
10. Uppalavaṇṇātherīvatthu. (54)
"madhuvā maññatī bāloti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto uppalavaṇṇātheriṃ ārabbha kathesi.
Sā kira padumuttarabuddhassa pādamūle patthanaṃ paṭṭhapetvā
kappasatasahassaṃ puññāni kurumānā devesu ca manussesu ca saṃsarantī
imasmiṃ buddhuppāde devalokato cavitvā sāvatthiyaṃ seṭṭhikule paṭisandhiṃ
gaṇhi. Nīluppalagabbhasamānavaṇṇatāya cassā "uppalavaṇṇātveva
nāmaṃ akaṃsu. Athassā vayappattakāle sakalajambudīpe rājāno ca
seṭṭhino ca seṭṭhissa santikaṃ paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu "dhītaraṃ amhākaṃ
detūti. Appahiṇanto nāma nāhosi. Tato seṭṭhī cintesi "ahaṃ
sabbesaṃ manaṃ gahetuṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ panekaṃ karissāmīti. So
dhītaraṃ pakkositvā "amma pabbajituṃ sakkhissasīti āha. Tassā
pacchimabhavikattā pitu vacanaṃ sīse āsittasatapākatelaṃ viya ahosi;
tasmā pitaraṃ "pabbajissāmi tātāti āha. So tassā mahantaṃ
Sakkāraṃ katvā taṃ bhikkhunūpassayaṃ netvā pabbājesi. Tassā acirappabbajitāya
eva uposathāgāre tālavāro pāpuṇi. Sā dīpaṃ jāletvā
uposathāgāraṃ sammajjitvā dīpasikhāya nimittaṃ gaṇhitvā ṭhitāva
punappunaṃ olokayamānā tejokasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ nibbattetvā
tameva pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi saddhiṃ paṭisambhidāhi ceva
abhiññāhi ca. Sā aparena samayena janapadacārikaṃ caritvā paccāgatā
andhavanaṃ pāvisi. Tadā bhikkhunīnaṃ araññavāso appaṭikkhitto hoti.
Athassā manussā tattha kuṭikaṃ katvā mañcakaṃ paññāpetvā sāṇiyā
parikkhipiṃsu. Sā sāvatthiyaṃ piṇḍāya pavisitvā nikkhami. Mātulaputto
panassā nandamāṇavo gihikālato paṭṭhāya paṭibaddhacitto tassā
āgatabhāvaṃ sutvā theriyā āgamanato puretarameva andhavanaṃ gantvā
taṃ kuṭikaṃ pavisitvā heṭṭhāmañce nilīno, theriyā āgantvā kuṭikaṃ
pavisitvā dvāraṃ pidhāya mañcake nisinnamattāya, bahi ātapato
āgatattā cakkhupathe andhakāre avigateyeva, heṭṭhāmañcato nikkhamitvā
mañcakaṃ abhiruyha "mā nassi bāla, mā nassi bālāti theriyā
vāriyamāno abhibhavitvā attano paṭṭhitakammaṃ katvā pāyāsi. Athassa
aguṇaṃ dhāretuṃ asakkontī viya mahāpaṭhavī dvedhā bhijji. So paṭhaviṃ
paviṭṭho gantvā mahāavīcimhi nibbatti. Therīpi tamatthaṃ bhikkhunīnaṃ
ārocesi. Bhikkhuniyo bhikkhūnaṃ tamatthaṃ ārocesuṃ. Bhikkhū bhagavato ārocesuṃ.
Taṃ sutvā satthā bhikkhū āmantetvā "bhikkhave bhikkhubhikkhunīupāsakaupāsikāsu
yo koci bālo pāpakammaṃ karonto madhusakkharādīsu
Kañcideva madhurarasaṃ khādamāno puriso viya haṭṭhappahaṭṭho udaggudaggo
viya karotīti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
"madhuvā maññatī bālo, yāva pāpaṃ na paccati;
yadā ca paccatī pāpaṃ; atha (bālo) dukkhaṃ nigacchatīti.
Tattha "madhuvāti: bālassa hi pāpaṃ akusalakammaṃ karontassa, taṃ
kammaṃ madhu viya madhurarasaṃ viya iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ viya upaṭṭhāti, iti naṃ
so madhuṃva maññati. Yāvāti: yattakaṃ kālaṃ. Pāpaṃ na paccatīti:
diṭṭhadhamme vā samparāye vā vipākaṃ na deti, tāva naṃ evaṃ maññati.
Yadā cāti: yadā panassa diṭṭhadhamme vā vividhā kammakaraṇā
kariyamānassa samparāye vā nirayādīsu mahādukkhaṃ anubhavantassa, taṃ
pāpaṃ paccati; atha so bālo dukkhaṃ nigacchati vindati paṭilabhatīti.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Aparena samayena
dhammasabhāyaṃ mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi 1- "khīṇāsavāpi maññe kāmasukhaṃ
sādiyanti kāmaṃ sevanti, kiṃ na sevissanti; na hete koḷāparukkhā, na
vammikā, allamaṃsasarīrāyeva; tasmā etepi kāmasukhaṃ sādiyanti, kāmaṃ
sevantīti. Satthā āgantvā "kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnāti pucchitvā, "imāya nāmāti vutte, "na bhikkhave khīṇāsavā
kāmasukhaṃ sādiyanti na kāmaṃ sevanti, yathā hi padumapatte patitaṃ
udakabindu na lippati na saṇṭhāti, vinivaṭṭetvā patateva; yathā ca
āragge sāsapo na lippati na saṇṭhāti, vinivaṭṭetvā patateva;
@Footnote: 1. pacchā vuttena na sameti. tathāhi vakkhati `kāya nuttha bhikkhavetiādiṃ.
Evaṃ khīṇāsavassa citte duvidhopi kāmo na lippati na saṇṭhātīti
anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ brāhmaṇavagge gāthamāha
"vāri pokkharapatteva āraggeriva sāsapo
yo na lippati kāmesu; tamahaṃ brūmi brāhmaṇanti.
Imissā attho brāhmaṇavaggeyeva āvibhavissati. satthā pana
rājānaṃ pasenadikosalaṃ pakkosāpetvā "mahārāja imasmiṃ sāsane
yatheva kulaputtā evaṃ kuladhītaropi mahantaṃ ñātigaṇañca bhogakkhandhañca
pahāya pabbajitvā araññe viharanti, tā araññe viharamānā
rāgarattā pāpapuggalā omānātimānavasena viheṭhentipi
brahmacariyantarāyaṃpi pāpenti; tasmā bhikkhunīsaṅghassa antonagare vasanaṭṭhānaṃ
kātuṃ vaṭṭatīti. Rājā "sādhūti sampaṭicchitvā nagarassa ekapasse
bhikkhunīsaṅghassa vasanaṭṭhānaṃ kāresi. Tato paṭṭhāya bhikkhuniyo
antogāmeyeva vasanti.
Uppalavaṇṇātherīvatthu.
--------
11. Jambukājīvakavatthu. (55)
"māse māse kusaggenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane
viharanto jambukājīvakaṃ ārabbha kathesi.
Atīte kira kassapasammāsambuddhakāle gāmavāsī eko kuṭumbiko
Ekassa therassa vihāraṃ katvā tattha viharantaṃ catūhi paccayehi
upaṭṭhahi. Thero tassa gehe nibaddhaṃ bhuñjati. Atheko khīṇāsavo
bhikkhu divā piṇḍāya caranto tassa gehadvāraṃ pāpuṇi. Kuṭumbiko taṃ
disvā tassa iriyāpathe pasanno gehaṃ pavesetvā sakkaccaṃ paṇītena
bhojanena parivisitvā "bhante imaṃ sāṭakaṃ rajitvā nivāseyyāthāti
mahantaṃ sāṭakaṃ datvā "bhante kesā vo dīghā; tumhākaṃ kesoropanatthāya
nahāpitaṃ ānessāmi, sayanatthāya [1]- mañcakaṃ gāhāpetvā
āgamissāmīti āha. Nibaddhaṃ gehe bhuñjanto kulupako bhikkhu tassa taṃ
sakkāraṃ disvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi "ayantaṃ muhuttaṃ diṭṭhakassa
evarūpaṃ sakkāraṃ karoti, nibaddhaṃ gehe bhuñjantassa pana mayhaṃ na
karotīti cintetvā vihāraṃ agamāsi. Itaropi teneva saddhiṃ gantvā
kuṭumbikena dinnaṃ sāṭakaṃ rajitvā nivāsesi. Kuṭumbikopi nahāpitaṃ
ādāya gantvā therassa kese ohārāpetvā mañcakaṃ attharāpetvā
"bhante imasmiṃyeva mañcake sayathāti vatvā dvepi there svātanāya
nimantetvā pakkāmi. Nevāsiko tassa sakkāraṃ kayiramānaṃ adhivāsetuṃ
nāsakkhi. Athassa so sāyaṃ therassa nipannaṭṭhānaṃ gantvā catūhākārehi
[2]- Akkosi "āvuso āgantuka kuṭumbikassa gehe bhattaṃ bhuñjanato
varataraṃ mīḷhaṃ khādituṃ, kuṭumbikena ānītanahāpitena kesoropanato
varataraṃ tālaṭṭhikena kese luñcāpetuṃ, kuṭumbikena dinnasāṭakaṃ
@Footnote: 1. ba. Yu. etthantare "ca voti atthi. Sī. "voti atthi. 2. Sī. Yu. etthantare
@theranti atthi.
Nivāsanato varataraṃ naggena carituṃ, kuṭumbikena ābhatamañcake nipajjanato
varataraṃ bhūmiyaṃ nipajjitunti. Theropi "mā esa bālo maṃ nissāya
nassīti nimantanaṃ anādayitvā pātova uṭṭhāya yathāsukhaṃ agamāsi.
Nevāsikopi pātova vihāre kattabbavattaṃ katvā "bhikkhācāravelāyaṃ
idānipi āgantuko niddāyati, gaṇḍisaddena pabujjheyyāti saññāya
nakhapiṭṭheneva gaṇḍiṃ paharitvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Kuṭumbikopi
sakkāraṃ katvā therānaṃ āgamanamaggaṃ olokento nevāsikaṃ disvā
"bhante thero kuhinti pucchi. Atha naṃ nevāsiko "mā āvuso
avaca, 1- tuyhaṃ kulupako hīyo tava nikkhantavelāya ovarakaṃ pavisitvā
niddaṃ okkanto, pātova paṭṭhāya mama vihārasammajjanasaddampi
pānīyaghaṭaparibhojanīyaghaṭesu udakāsiñcanasaddampi gaṇḍisaddampi
karontassa, na jānātīti āha. Kuṭumbiko cintesi "tādisāya
iriyāpathasampattiyā samannāgatassa me ayyassa yāva imamhā kālā
niddāyanaṃ nāma natthi, maṃ pana tassa sakkāraṃ karontaṃ disvā
addhā iminā bhadantena kiñci vuttaṃ bhavissatīti. So attano
paṇḍitabhāvena taṃ sakkaccaṃ bhojetvā tassa pattaṃ sādhukaṃ dhovitvā
nānaggarasabhojanassa pūretvā "bhante sace me ayyaṃ passeyyātha,
imamassa piṇḍapātaṃ dadeyyāthāti āha. Itaro taṃ gahetvāva
cintesi "sace so evarūpaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjissati, imasmiṃyeva ṭhāne
paluddho bhavissatīti antarāmagge taṃ piṇḍapātaṃ chaḍḍetvā therassa
@Footnote: 1. Sī. Yu. āvuso kiṃ vadetha.
Vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ tattha olokento nāddasa. Atha naṃ ettakassa
kammassa katattā vīsativassasahassāni katopi samaṇadhammo rakkhituṃ
nāsakkhi. Āyuhapariyosāne pana avīcimhi nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ
mahādukkhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare ekasmiṃ
bahuannapāne kulaghare nibbatti.
So padasā gamanakālato paṭṭhāya neva sayane sayituṃ na bhattaṃ
bhuñjituṃ icchati, attano sarīravalañjameva khādati. "bālatāya ajānanto
karotīti naṃ posiṃsu. Mahallakakālepi vatthaṃ nivāsetuṃ na icchati, naggo
vicarati, bhūmiyaṃ sayati, attano sarīravalañjameva khādati. Athassa mātāpitaro
"nāyaṃ kulagharassa anucchaviko; ājīvakānaṃ esa anucchavikoti tesaṃ
santikaṃ netvā "imaṃ dārakaṃ pabbājethāti adaṃsu. Atha naṃ te pabbājesuṃ,
pabbājetvā ca pana galappamāṇe āvāṭe ṭhapetvā dvinnaṃ aṃsakūṭānaṃ 1-
upari padarāni datvā tesaṃ upari nisīditvā tālaṭṭhikhaṇḍena kese
luñciṃsu. Atha ne tassa mātāpitaro svātanāya nimantetvā pakkamiṃsu.
Punadivase ājīvakā "ehi gāmaṃ pavisissāmāti taṃ vadiṃsu. So "gacchatha
tumhe, ahaṃ idheva bhavissāmīti na icchi. Atha naṃ punappunaṃ vatvā
anicchamānaṃ ohāya agamaṃsu. Sopi tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā vaccakuṭiyā
dvāraṃ 2- vivaritvā oruyha ubhohi hatthehi ālopakārakaṃ gūthaṃ khādati. 3-
Ājīvakā tassa antogāmato āhāraṃ pahiṇiṃsu. Tampi na icchati,
punappunaṃ vuccamānopi "na me iminā attho, laddho me āhāroti.
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. jattūnaṃ. 2. Sī. Ma. Yu. padaraṃ. 3. Sī. Ma. Yu. khādi.
"kahaṃ laddhoti. "idheva laddhoti. Evaṃ dutiye tatiye catutthe divasepi
tehi bahumpi vuccamāno "ahaṃ idheva bhavissāmīti gāmaṃ gantuṃ na
icchati. Ājīvakā "ayaṃ divase divase neva gāmaṃ pavisituṃ, na amhehi
pahitaṃ āhāraṃ āharituṃ icchati, `idheva me laddhoti vadati; kinnu
kho karoti, pariggaṇhissāma nanti gāmaṃ pavisantā ekaṃ dve jane
tassapi pariggaṇhanatthaṃ ohāya gamiṃsu. Te pacchato gacchantā viya
hutvā nilīyiṃsu. Sopi tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā purimanayeneva vaccakuṭiṃ
oruyha gūthaṃ khādati. Itare tassa kiriyaṃ disvā ājīvakānaṃ ārocayiṃsu.
Taṃ sutvā ājīvakā "aho bhāriyaṃ kammaṃ; sace samaṇassa gotamassa
sāvakā jāneyyuṃ, `ājīvakā gūthaṃ khādamānā vicarantīti amhākaṃ
akittiṃ pakāseyyuṃ; nāyaṃ amhākaṃ anucchavikoti taṃ attano santikā
nīhariṃsu. So tehi nīharito. Mahājanassa uccārakaraṇaṭṭhāne patthato
eko piṭṭhipāsāṇo atthi. Tasmiṃ mahantaṃ soṇḍi. Piṭṭhipāsāṇaṃ
nissāya mahājanassa uccārakaraṇaṭṭhānaṃ hoti. So tattha gantvā rattiṃ
gūthaṃ khāditvā mahājanassa sarīravalañjanatthāya āgamanakāle ekena
hatthena pāsāṇassa ekaṃ passaṃ olubbha ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā
jannuke ṭhapetvā uddhavātābhimukho mukhaṃ vivaritvā tiṭṭhati. Mahājano
taṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā "bhante kasmā ayyo mukhaṃ vivaritvā
ṭhitoti pucchati. "ahaṃ vātabhakkho, añño me āhāro natthīti.
"atha kasmā ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā jannuke katvā ṭhitosi bhanteti.
"ahaṃ uggatatapo ghoratapo, mayā dvīhi pādehi akkantā paṭhavī
Kampati; tasmā ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā jannuke katvā ṭhitomhi,
ahañhi ṭhitakova vītināmemi na nisīdāmi na nipajjāmīti. Manussā nāma
yebhuyyena vacanamattameva saddahanti; tasmā "aho acchariyaṃ, evarūpāpi
nāma tapassino honti, na no evarūpo diṭṭhapubboti yebhuyyena
aṅgamagadhavāsino saṅkhubhitvā māse māse mahantaṃ sakkāraṃ abhiharanti.
So "ahaṃ vātameva bhakkhāmi, na aññaṃ āhāraṃ āharāmi, aññaṃ hi me
khādantassa, tapo nassatīti tehi abhihataṃ na kiñci icchati. Manussā "mā
no bhante nāsetha, tumhādisena ghoratapena paribhogo kato amhākaṃ
dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattatīti punappunaṃ yācanti. "tassa me
añño āhāro na ruccatīti mahājanassa pana yācanāya pīḷito
tehi ābhatāni sappiphāṇitādīni kusaggena jivhagge ṭhapetvā "gacchatha,
alaṃ vo ettakaṃ hitāya sukhāyāti uyyojesi. Evaṃ so pañcapaṇṇāsa
vassāni naggo gūthaṃ khādanto kese luñcanto bhūmiyaṃ sayamāno
vītināmesi.
Buddhānaṃpi kho paccūsakāle lokaṃ volokanaṃ avijahitameva hoti;
tasmā ekadivasaṃ bhagavato paccūsasamaye lokaṃ volokentassa, ayaṃ
jambukājīvako ñāṇajālassa anto paññāyi. Satthā "kinnu kho
bhavissatīti āvajjitvā tassa saha paṭisambhidāhi arahattassa upanissayaṃ
disvā "ahaṃ etaṃ ādiṃ katvā ekaṃ gāthaṃ bhāsissāmi, gāthāpariyosāne
caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati, imaṃ kulaputtaṃ
nissāya mahājano sotthibhāvaṃ pāpuṇissatīti ñatvā punadivase rājagahe
Piṇḍāya caritvā piṇḍapātappaṭikkanto ānandattheraṃ āha "ānanda
jambukājīvakassa santikaṃ gamissāmīti. "bhante kiṃ tumheyeva gamissathāti.
"āma ahamevāti. Evaṃ vatvā satthā vaḍḍhamānakacchāyāya tassa
santikaṃ pāyāsi. Devatā cintayiṃsu "satthā sāyaṃ 1- jambukājīvakassa
santikaṃ gacchati, so ca jegucche uccārapassāvaṭṭhāne dantakaṭṭhakkiliṭṭhe
piṭṭhipāsāṇe vasati, devaṃ vassāpetuṃ vaṭṭatīti attano
ānubhāvena taṃmuhuttaṃyeva devaṃ vassāpesuṃ. Piṭṭhipāsāṇo suci
nimmalo ahosi. Athassa upari pañcavaṇṇaṃ pupphavassaṃ vassāpayiṃsu.
Satthā sāyaṃ jambukājīvakassa santikaṃ gantvā "jambukāti saddamakāsi.
Jambuko "ko nu kho esa dujjāno maṃ jambukavādena vadatīti
cintetvā "ko esoti āha. "ahaṃ jambukāti. "kiṃ mahāsamaṇāti.
"ajja me ekarattiṃ idha vasanaṭṭhānaṃ dehīti. "natthi mahāsamaṇa
imasmiṃ ṭhāne vasanaṭṭhānanti. "jambuka mā evaṃ kari, ekarattiṃ me
vasanaṭṭhānaṃ dehi; pabbajitā nāma pabbajitaṃ paṭṭhenti, manussā
manussaṃ, pasavo pasunti. "kiṃ pana tvaṃ pabbajitosīti. "āma pabbajitomhīti.
"sace tvaṃ pabbajito, kahante lābukaṃ, kahaṃ dhūmakaṭacchuko, kahaṃ
yaññasuttakanti. "atthetaṃ mayhaṃ, visuṃ visuṃ pana gahetvā caraṇaṃ
dukkhanti abbhantareyeva gahetvā carāmīti. So "carissasi tvaṃ etaṃ
aggaṇhitvāti kujjhi. Atha naṃ satthā āha "hotu jambuka, mā
kujjha, vasanaṭṭhānaṃ me ācikkhāhīti. "natthi mahāsamaṇa ettha
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. "sāyanti natthi.
Vasanaṭṭhānanti. Satthā tassa vasanaṭṭhānato avidūre ekaṃ pabbhāraṃ
atthi, taṃ niddisanto "etasmiṃ pabbhāre ko vasatīti āha. "na koci
mahāsamaṇāti. "tenahi etaṃ mayhaṃ dehīti. "tvaññeva jānāhi
mahāsamaṇāti. Satthā pabbhāre nisīdanaṃ paññāpetvā nisīdi.
Atha paṭhamayāme cattāro mahārājāno catuddisā ekobhāsaṃ
karontā upaṭṭhānaṃ āgamiṃsu. Jambuko obhāsaṃ disvā "kiṃobhāso
nāmesoti cintesi. Majjhimayāme sakko devarājā āgami. Jambuko
tampi disvā "ko nāmesoti cintesi. Pacchimayāme ekāya aṅguliyā
ekaṃ dvīhi dve .pe. Dasahi dasa cakkavāḷāni obhāsetuṃ samattho
mahābrahmā sakalaaraññaṃ ekobhāsaṃ karonto āgami. Jambuko
tampi disvā "ko nu kho esoti cintetvā pātova satthu santikaṃ
gantvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhito satthāraṃ pucchi "mahāsamaṇa
tumhākaṃ santikaṃ catasso disā obhāsento paṭhamayāme ko āgatoti.
"cattāro mahārājānoti. "kiṃkāraṇāti. "maṃ upaṭṭhātunti. "kiṃ pana
tvaṃ catūhi mahārājehi uttaritaroti. "āma jambuka, ahañhi rājūnaṃ
atirājāti. "majjhimayāme pana ko āgatoti. "sakko devarājāti.
"kiṃkāraṇāti. "maṃ upaṭṭhātumevāti. "kiṃ pana tvaṃ sakkadevarājatopi
uttaritaroti. "āma jambuka, sakkatopi uttaritaromhi, eso pana
mayhaṃ gilānupaṭṭhāko kappiyakārakasāmaṇerasadisoti. "pacchimayāme
sakalaaraññaṃ obhāsetvā ko āgatoti. "yaṃ nissāya loke
brāhmaṇādayopi khipitvā pakkhalitvā `namo mahābrahmunoti vadanti,
Soeva mahābrahmāti. "kiṃ pana tvaṃ mahābrahmunāpi uttaritaroti.
"āma jambuka, ahañhi brahmunāpi atibrahmāti. "acchariyosi tvaṃ
mahāsamaṇa, mayhaṃ pana pañcapaṇṇāsavassāni idha vasantassa, etesu
ekopi maṃ upaṭṭhātuṃ nāgatapubbo; ahañhi ettakaṃ addhānaṃ vātabhakkho
hutvā ṭhitakova vītināmesiṃ, na tāva te mayhaṃ upaṭṭhānaṃ āgatapubbāti.
Atha naṃ satthā āha "jambuka tvaṃ lokasmiṃ andhabālaṃ mahājanaṃ
vañcayamāno maṃpi vañcetukāmo jāto; nanu tvaṃ pañcapaṇṇāsavassāni
gūthameva khādasi, bhūmiyaṃyeva nipajji, naggo hutvā vicari, tālaṭṭhikhaṇḍena
kese luñci, atha ca pana lokaṃ vañcento `ahaṃ vātabhakkhomhi,
ekapādena tiṭṭhāmi, na nisīdāmi, na nipajjāmīti vadesi, maṃpi
vañcetukāmosi; pubbepi tvaṃ pāpikaṃ lāmikaṃ diṭṭhiṃ nissāya ettakaṃ
kālaṃ gūthabhakkhosi bhūmisayo naggo vicaranto tālaṭṭhikhaṇḍena
kesaluñcanaṃ patto, idānipi pāpikaṃ lāmikaṃ diṭṭhimeva gaṇhāsīti.
"kiṃ pana mayā kataṃ mahāsamaṇāti. Athassa satthā pubbe katakammaṃ
ācikkhi. Tassa, satthari kathenteyeva, saṃvego uppanno, hirottappaṃ
upaṭṭhitaṃ. So ukkuṭiko nisīdi. Athassa satthā udakasāṭakaṃ khipitvā
adāsi. So taṃ nivāsetvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Satthāpissa anupubbīkathaṃ kathetvā dhammaṃ desesi. So desanāvasāne
saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā satthāraṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā
pabbajjañca upasampadañca yāci. Ettāvatāssa purimakammaṃ parikkhīṇaṃ.
Ayañhi khīṇāsavamahātheraṃ catūhi akkosehi akkositvā, yāvāyaṃ
Mahāpaṭhavī tigāvutādhikaṃ yojanaṃ ussannā; tāva avīcimhi pacitvā
tattha pakkāvasesena pañcapaṇṇāsavassāni imaṃ vippakāraṃ patto,
tenassa taṃ kammaṃ khīṇaṃ, vīsativassasahassāni iminā katassa samaṇadhammassa
phalaṃ nāsetuṃ na sakkā; tasmā taṃ satthā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā
"ehi bhikkhu cara brahmacariyanti āha. Tāvadevassa gihiliṅgaṃ
antaradhāyi, aṭṭhaparikkhāradharo saṭṭhivassatthero viya ahosi.
Aṅgamagadhavāsīnaṃ tassa sakkāraṃ gahetvā āgatadivaso kiresa;
tasmā ubhayaraṭṭhavāsino sakkāraṃ gahetvā āgatā tathāgataṃ disvā
"kinnu kho amhākaṃ ayyo jambuko mahā, udāhu samaṇo gotamoti
cintetvā "sace samaṇo gotamo mahā bhaveyya, ayaṃ samaṇassa
gotamassa santikaṃ gaccheyya, jambukājīvakassa pana mahantatāya samaṇo
gotamo imassa santikaṃ āgatoti cintayiṃsu. Satthā mahājanassa
parivitakkaṃ ñatvā "jambuka tava upaṭṭhākānaṃ kaṅkhaṃ chindāhīti āha.
So "ahampi bhante ettakameva paccāsiṃsāmīti vatvā catutthajjhānaṃ
samāpajjitvā uṭṭhāya tālappamāṇaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā "satthā
me bhante bhagavā, sāvakohamasmīti vatvā oruyha vanditvā puna
dvitālamattaṃ titālamattanti evaṃ sattatālamattaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā
oruyha attano sāvakabhāvaṃ jānāpesi. Taṃ disvā mahājano "aho
buddhā nāma acchariyā anomaguṇāti cintesi. Satthā mahājanena
saddhiṃ kathento evamāha "ayaṃ ettakaṃ kālaṃ tumhehi ābhatasakkāraṃ
kusaggena jivhagge ṭhapetvā `tapacaraṇaṃ pūremīti idha nivuttho; sace
Iminā upāyena vassasataṃ tapacaraṇaṃ pūreyya, yā ca assa idāni
kulaṃ vā bhattaṃ vā kukkuccāyitvā abhuñjantassa bhattacchedanakusalacetanā,
tassā taṃ tapacaraṇaṃ soḷasiṃpi kalaṃ nāgghatīti anusandhiṃ
ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
"māse māse kusaggena bālo bhuñjetha bhojanaṃ,
na so saṅkhātadhammānaṃ kalaṃ agghati soḷasinti.
Tassattho "sace bālo apariññātadhammo sīlādiguṇā paribāhiro
titthāyatane pabbajito "tapacaraṇaṃ pūressāmīti māse māse sampatte
kusaggena bhojanaṃ bhuñjanto vassasataṃ bhuñjetha bhojanaṃ. Na so
saṅkhātadhammānaṃ kalaṃ agghati soḷasinti; saṅkhātadhammā vuccanti
ñātadhammā tūlitadhammā, tesu heṭṭhimakoṭiyā sotāpanno saṅkhātadhammo,
uparimakoṭiyā khīṇāsavo; imesaṃ saṅkhātadhammānaṃ so bālo
kalaṃ nāgghati soḷasinti, puggalādhiṭṭhānā desanā. ayaṃ panettha
attho: yā ca tassa tathā tapacaraṇaṃ pūrentassa vassasataṃ cetanā, yā ca
saṅkhātadhammānaṃ kulaṃ vā bhattaṃ vā kukkuccāyitvā abhuñjantānaṃ
ekā bhattacchedanakusalacetanā, tassā cetanāya sā tāvadīgharattaṃ
pavattacetanā soḷasiṃ kalaṃ nāgghati. Idaṃ vuttaṃ hoti "yaṃ tassā
saṅkhātadhammānaṃ cetanāya phalaṃ; taṃ soḷasakoṭṭhāse katvā tato ekekaṃ
puna soḷasakoṭṭhāse katvā tato ekassa koṭṭhāsassa yaṃ phalaṃ;
tadeva tassa bālassa tapacaraṇato mahantataranti.
Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo
ahosīti.
Jambukājīvakavatthu.
--------
12. Ahipetavatthu. (56)
"na hi pāpaṃ kataṃ kammanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane
viharanto aññataraṃ ahipetaṃ ārabbha kathesi.
Ekasmiṃ hi divase jaṭilasahassassa abbhantaro āyasmā
lakkhaṇatthero ca mahāmoggallānatthero ca "rājagahe piṇḍāya
carissāmāti gijjhakūṭato otaranti. Tesu āyasmā mahāmoggallāno
ekaṃ ahipetaṃ disvā sitaṃ pātvākāsi. Atha naṃ lakkhaṇatthero "kasmā
āvuso sitaṃ pātuṃ karosīti kāraṇaṃ pucchi. "akālo kho āvuso
imassa pañhassa visajjetuṃ, bhagavato santike maṃ puccheyyāsīti.
Tesu rājagahe piṇḍāya caritvā bhagavato santikaṃ gantvā nisinnesu,
lakkhaṇatthero pucchi "āvuso moggallāna tvaṃ gijjhakūṭā otaranto
sitaṃ pātuṃ karitvā mayā sitakāraṇaṃ puṭṭho `bhagavato santike maṃ
puccheyyāsīti avaca, kathehi idāni taṃ kāraṇanti. Thero āha "ahaṃ
āvuso ekaṃ ahipetaṃ disvā sitaṃ pātvākāsiṃ, tassa evarūpo
attabhāvo, manussasīsaṃ viya assa sīsaṃ, ahissa viyassa seso attabhāvo,
Ahipeto nāmesa pamāṇato pañcavīsatiyojaniko, tassa sīsato
uṭṭhitā aggijālā yāva naṅguṭṭhā gacchanti, naṅguṭṭhato uṭṭhitā yāva
sīsā, majjhe uṭṭhitā dve passāni gacchanti, dvīhi passehi uṭṭhitā
majjhe osarantīti. Dvinnameva kira petānaṃ attabhāvo pañcavīsatiyojaniko,
avasesānaṃ tigāvutappamāṇo, imassa ceva ahipetassa
kākapetassa ca pañcavīsatiyojaniko, tesu ayantāva ahipeto.
Kākapetampi mahāmoggallāno gijjhakūṭamatthake paccamānaṃ
disvā tassa pubbakammaṃ pucchanto imaṃ gāthamāha
"pañcayojanikā jivhā, sīsante navayojanaṃ
kāyo accuggato tuyhaṃ pañcavīsatiyojanaṃ;
kinnu kammaṃ karitvāna pattosi dukkhamīdisanti.
Athassa peto ācikkhanto
"ahaṃ bhante moggallāna kassapassa mahesino
saṅghassābhihaṭaṃ bhattaṃ āharesiṃ yathicchakanti
gāthaṃ vatvā āha "bhante kassapabuddhakāle sambahulā bhikkhū gāmaṃ
piṇḍāya pavisiṃsu. Manussā there disvā sampiyāyamānā āsanasālāyaṃ
nisīdāpetvā pāde dhovitvā telena makkhetvā yāguṃ pāyetvā
khajjakaṃ datvā piṇḍapātakālaṃ āgamayamānā dhammaṃ suṇantā nisīdiṃsu.
Dhammakathāvasāne therānaṃ patte ādāya attano attano gehe
nānaggarasabhojanassa pūretvā āhariṃsu. Tadāhaṃ kāko hutvā āsanasālāya
chadanapiṭaṭhe nisinno taṃ disvā ekena gahitapattato tikkhattuṃ
Mukhaṃ pūrento tayo kabaḷe aggahesiṃ, taṃ pana bhattaṃ neva saṅghassa
santakaṃ, na saṅghassa niyametvā dinnaṃ, na bhikkhūhi gahitāvasesakaṃ
attano gehaṃ netvā manussehi bhuñjitabbakaṃ, kevalaṃ saṅghaṃ uddissa
abhihaṭamattameva, tato mayā tayo kabaḷā gahitā, ettakaṃ me
pubbakammaṃ; svāhaṃ kālaṃ katvā tassa kammassa vipākena avīcimhi
pacitvā tattha pakkāvasesena idāni gijjhakūṭe kākapeto hutvā
nibbatto idaṃ dukkhaṃ paccanubhomīti. Idaṃ kākapeta vatthu.
Idha pana thero "ahipetaṃ disvā sitaṃ pātvākāsinti āha.
Athassa satthā sakkhi hutvā "saccaṃ bhikkhave moggallāno āha,
mayā panesa sambodhippattadivaseyeva diṭṭho, apicāhaṃ `ye me vacanaṃ na
saddaheyyuṃ, tesaṃ ahitāya bhaveyyāti parānudayāya na kathesinti
āha. Lakkhaṇasaṃyuttepi 1- hi mahāmoggallānena diṭṭhakāleyeva satthā
tassa sakkhi hutvā vīsativatthūni kathesi. Idampi tena tatheva kathitaṃ. Taṃ
sutvā bhikkhū tassa pubbakammaṃ pucchiṃsu. Satthāpi tesaṃ kathesi:
atīte kira bārāṇasiṃ nissāya nadītīre paccekabuddhassa
paṇṇasālaṃ kariṃsu. So tattha viharanto nibaddhaṃ nagare piṇḍāya carati.
Nāgarāpi sāyaṃ pātaṃ gandhapupphādihatthā paccekabuddhassa upaṭṭhānaṃ
gacchanti. Eko bārāṇasīvāsī puriso taṃ maggaṃ nissāya khettaṃ kasi.
Mahājano sāyaṃ pātaṃ paccekabuddhassa upaṭṭhānaṃ gacchanto taṃ khettaṃ
maddanto gacchati. Kasako "mā me khettaṃ maddathāti vārentopi
@Footnote: 1. saṃ. ni. 16/298.
Vāretuṃ nāsakkhi. Athassa etadahosi "sace imasmiṃ ṭhāne paccekabuddhassa
paṇṇasālā na bhaveyya, na me khettaṃ maddeyyunti. So paccekabuddhassa
piṇḍāya paviṭṭhakāle paribhogabhājanāni bhinditvā paṇṇasālaṃ jhāpesi.
Paccekabuddho taṃ jhāmaṃ disvā yathāsukhaṃ pakkāmi. Mahājano gandhamālaṃ
ādāya āgato jhāmaṃ paṇṇasālaṃ disvā "kahaṃ nu kho no ayyo
gatoti āha. Sopi mahājaneneva saddhiṃ āgato mahājanamajjhe ṭhitako
evamāha "mayā tassa paṇṇasālā jhāpitāti. Atha naṃ "gaṇhatha, imaṃ
pāpaṃ nissāya mayaṃ paccekabuddhaṃ daṭṭhuṃ na labhimhāti daṇḍādīhi
pothetvā jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ. So avīcimhi nibbattitvā, yāvāyaṃ
paṭhavī yojanamattaṃ ussannā; tāva niraye pacitvā pakkāvasesena
gijjhakūṭe ahipeto hutvā nibbatti.
Satthā imaṃ tassa pubbakammaṃ kathetvā "bhikkhave pāpakammaṃ
nāmetaṃ khīrasadisaṃ; yathā khīraṃ duyhamānameva na pariṇamati; tathā kammaṃ
kariyamānameva na vipaccati, yadā pana vipaccati; tadā evarūpena
dukkhena yojetīti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
"na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ sajjukhīraṃva muccati,
ḍahantaṃ bālamanveti bhasmācchannova pāvakoti.
Tattha "sajjukhīranti: taṃkhaṇaññeva dhenuyā thanehi nikkhantaṃ
abbhuṇhaṃ khīraṃ na muccati na pariṇamati. Idaṃ vuttaṃ hoti "yathā idaṃ
sajjukhīraṃ taṃkhaṇaññeva na muccati na pariṇamati pakatiṃ na jahati, yasmiṃ
Pana bhājane dūhitvā 1- gahitaṃ, yāva tattha takkādiambilaṃ na pakkhipati,
yāva dadhibhājanādikaṃ ambilabhājanaṃ na pāpuṇāti, tāva pakatiṃ avijahitvā
pacchā jahati; evameva pāpakammaṃpi kariyamānameva na paccati, yadi
vipacceyya, na koci pāpakammaṃ kātuṃ visaheyya; yāva pana
kusalābhinibbattā khandhā dharanti; tāva te naṃ rakkhanti, tesaṃ bhedā
apāye nibbattesu khandhesu vipaccati, vipaccamānañca ḍahantaṃ
bālamanveti. Kiṃ viyāti. Bhasmācchannova pāvakoti: yathā hi chārikāya
paṭicchanno vītacchitaṅgāro akkantopi chārikāya paṭicchannattā na
tāva ḍahati, chārikaṃ pana tāpetvā cammādīnaṃ ḍahanavasena yāva
matthaluṅgā ḍahanto gacchati: evameva pāpakammaṃpi yena kataṃ hoti,
taṃ bālaṃ dutiye vā tatiye vā attabhāve nirayādīsu nibbattaṃ
ḍahantaṃ anugacchatīti.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
Ahipetavatthu.
--------
13. Saṭṭhikūṭapetavatthu. (57)
"yāvadeva anatthāyāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane
viharanto saṭṭhikūṭapetaṃ ārabbha kathesi.
@Footnote: 1. Sī. Yu. duyhitvā.
Purimanayeneva hi mahāmoggallānatthero lakkhaṇattherena saddhiṃ
gijjhakūṭā orohanto 1- aññatarasmiṃ padese sitaṃ katvā therena
sitakāraṇaṃ puṭṭho "bhagavato santike maṃ puccheyyāsīti vatvā piṇḍāya
caritvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisinnakāle puna puṭṭho
"ahaṃ āvuso ekaṃ petaṃ addasaṃ tigāvutappamāṇena attabhāvena,
tassa saṭṭhī ayakūṭasahassāni ādittāni sampajjalitāni uparimatthake
patitvā uṭṭhahanti sīsaṃ bhindanti, bhinnaṃ bhinnaṃ puna samuṭṭhahati, iminā
attabhāvena mayā evarūpo attabhāvo na diṭṭhapubbo, ahantaṃ
disvā sitaṃ pātvākāsinti āha. Petavatthusmiṃ hi
"saṭṭhī kūṭasahassāni paripuṇṇāni sabbaso,
sīse tuyhaṃ nipatanti obhindanteva matthakantiādi 2-
imameva petaṃ sandhāya vuttaṃ. Satthā therassa kathaṃ sutvā "bhikkhave
mayāpesa satto bodhimaṇḍe nisinneneva diṭṭho `ye ca pana me vacanaṃ
na saddaheyyuṃ, tesaṃ ahitāya bhaveyyāti paresaṃ anukampāya na kathesiṃ;
idāni pana moggallānassa sakkhi hutvā kathemīti āha. Taṃ sutvā
bhikkhū tassa pubbakammaṃ pucchiṃsu. Satthāpi tesaṃ kathesi:
"atīte kira bārāṇasiyaṃ sālittakasippe nipphattiṃ patto
eko pīṭhasappi ahosi. So nagaradvāre ekassa vaṭṭarukkhassa
heṭṭhā nisinno "sakkharāni khipitvā tassa paṇṇāni chindanto
hatthirūpakaṃ no dassehi; assarūpakaṃ no dassehīti gāmadārakehi
@Footnote: 1. Sī. Yu. otaranto. 2. khu. peta. 26/258.
Vuccamāno icchiticchitāni 1- rūpāni dassetvā tesaṃ santikā khādanīyādīni
labhati. Athekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gacchanto taṃ padesaṃ pāpuṇi.
Dārakā pīṭhasappiṃ pārohantare katvā palāyiṃsu. Rañño ṭhitamajjhantike
rukkhamūlaṃ paviṭṭhassa, chiddacchāyā sarīraṃ phari. So "kinnu kho etanti
uddhaṃ olokento rukkhapaṇṇesu hatthirūpakādīni disvā "kassetaṃ
kammanti pucchitvā "pīṭhasappinoti sutvā taṃ pakkosāpetvā āha
"mayhaṃ purohito atimukharo, appamattakepi vutte, bahuṃ bhaṇanto maṃ
upaddaveti, sakkhissasi tassa mukhe nāḷimattā ajalaṇḍikā khipitunti.
"sakkhissāmi deva, ajalaṇḍikā āharāpetvā purohitena saddhiṃ
tumhe antosāṇiyaṃ nisīdatha, ahamettha kattabbaṃ jānissāmīti. Rājā
tathā akāsi. 2- Itaro kattariyaggena sāṇiyā chiddaṃ kāretvā, purohitassa
raññā saddhiṃ kathentassa, mukhe vivaṭamatte, ekekaṃ ajalaṇḍikaṃ khipi.
Purohito mukhaṃ paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ gili. Pīṭhasappi, khīṇāsu ajalaṇḍikāsu,
sāṇiṃ cālesi. Rājā tāya saññāya ajalaṇḍikānaṃ khīṇabhāvaṃ ñatvā
āha "ācariya ahaṃ tumhehi saddhiṃ kathento kathaṃ nittharituṃ na sakkhissāmi,
tumhe atimukharatāya nāḷimattā ajalaṇḍikā gilitvāpi tuṇhībhāvaṃ
nāpajjathāti. Brāhmaṇo maṅkubhāvaṃ āpajjitvā tato paṭṭhāya mukhaṃ
vivaritvā raññā saddhiṃ sallapituṃ nāsakkhi. Rājā pīṭhasappiṃ
pakkosāpetvā "taṃ nissāya me sukhaṃ laddhanti tuṭṭho tassa
sabbaṭṭhakaṃ nāma datvā nagarassa catūsu disāsu cattāro gāmavare
@Footnote: 1. Sī. Yu. icchiticchitānaṃ. 2. Sī. Yu. kāresi.
Adāsi. Tamatthaṃ viditvā rañño atthadhammānusāsako amacco imaṃ
gāthamāha
"sādhu kho sippakannāma, api yādisakīdisaṃ
passa, khañjappahārena laddhā gāmā catuddisāti. 1-
(so pana amacco tena samayena ahameva bhagavā ahosi.) atheko puriso
pīṭhasappinā laddhasampattiṃ disvā cintesi "ayannāma pīṭhasappi hutvā
imaṃ sippaṃ nissāya mahāsampattiṃ patto, mayāpetaṃ sikkhituṃ vaṭṭatīti.
So taṃ upasaṅkamitvā vanditvā "imaṃ me ācariya sippaṃ dehīti
āha. "na sakkā tāta dātunti. So tena paṭikkhitto "hotu,
ārādhessāmi nanti tassa hatthapādaparikammādīni karonto cirassaṃ taṃ
ārādhetvā punappunaṃ yāci. Pīṭhasappi "ayaṃ me ativiya upakārakoti
taṃ paṭibāhituṃ asakkonto sippaṃ sikkhāpetvā "nipphannaṃ te tāta
sippaṃ, idāni kiṃ karissasīti āha. "bahi gantvā sippaṃ vīmaṃsissāmīti.
"kiṃ karissasīti. "gāviṃ vā manussaṃ vā paharitvā māressāmīti.
"tāta gāviṃ mārentassa, sataṃ daṇḍo hoti, manussaṃ mārentassa,
sahassaṃ, tvaṃ saputtadāropi taṃ nittharituṃ na sakkhissasi, mā vinassa;
yamhi pahaṭe, daṇḍo natthi, tādisaṃ nimmātāpitikaṃ kañci upadhārehīti.
So "sādhūti sakkhare ucchaṅge katvā tādisaṃ upadhārayamāno vicaranto
gāviṃ disvā "ayaṃ sassāmikāti paharituṃ na visahi, manussaṃ disvā
"ayaṃ samātāpitikoti paharituṃ na visahi. Tena ca samayena sunetto
@Footnote: 1. khu. jā. 27/35. tadaṭṭhakathā. 2/276.
Nāma paccekabuddho nagaraṃ nissāya paṇṇasālāyaṃ viharati. So taṃ
piṇḍāya pavisantaṃ nagaradvārantare ṭhitaṃ disvā "ayaṃ nimmātāpitiko,
imasmiṃ pahaṭe, daṇḍo natthi, imaṃ paharitvā sippaṃ vīmaṃsissāmīti
paccekabuddhassa dakkhiṇakaṇṇasotaṃ sandhāya sakkharaṃ khipi. [1]- Dakkhiṇena
kaṇṇasotena pavisitvā vāmena nikkhami. Dukkhā vedanā uppajji.
Paccekabuddho bhikkhāya carituṃ nāsakkhi, ākāsena paṇṇasālaṃ gantvā
parinibbāyi. Manussā, paccekabuddhe anāgacchante, "kiñci aphāsukaṃ
bhavissatīti cintetvā tattha gantvā taṃ parinibbutaṃ disvā rodiṃsu
parideviṃsu. Sopi mahājanaṃ gacchantaṃ disvā tattha gantvā paccekabuddhaṃ
sañjānitvā "ayaṃ piṇḍāya pavisanto dvārantare mama sammukhībhūto,
ahaṃ attano sippaṃ vīmaṃsanto imaṃ paharinti āha. Manussā "iminā
kira pāpena paccekabuddho pahaṭo, gaṇhatha gaṇhathāti pothetvā
tattheva naṃ jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ. So avīcimhi nibbattitvā, yāvāyaṃ
mahāpaṭhavī yojanaṃ ussannā; tāva pacitvā vipākāvasesena
gijjhakūṭamatthake saṭṭhikūṭapeto hutvā nibbatti.
Satthā imamassa 2- pubbakammaṃ kathetvā "bhikkhave bālassa nāma
sippaṃ vā issariyaṃ vā uppajjamānaṃ anatthāya uppajjati, bālo
hi sippaṃ vā issariyaṃ vā labhitvā attano anatthameva karotīti
anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha
@Footnote: 1. Sī. Yu. etthantare "sāti atthi.Ma.so 2. Sī. imaṃ tassa. Ma. tassa imaṃ.
@ Yu. imamassa.
"yāvadeva anatthāya ñattaṃ bālassa jāyati,
hanti bālassa sukkaṃsaṃ muddhamassa vipātayanti.
Tattha "yāvadevāti: avadhiparicchedanatthe nipāto. Ñattanti:
jānanabhāvo. Yampi sippaṃ jānāti, yamhi vā issariye yāya vā
yasasampattiyā 1- ṭhito janena ñāyati pākaṭo paññāto hoti, tassetaṃ
nāmaṃ. Sippaṃ vā hi issariyādibhāvo vā bālassa anatthāyeva jāyati,
taṃ nissāya so attano anatthameva karoti. Hantīti: vināseti.
Sukkaṃsanti: kusalakoṭṭhāsaṃ. Bālassa hi sippaṃ vā issariyaṃ vā
uppajjamānaṃ kusalakoṭṭhāsaṃ ghātentameva uppajjati. Muddhanti
paññāyetaṃ nāmaṃ. Vipātayanti: viddhaṃsamānaṃ. Tassa hi taṃ sukkaṃsaṃ
hanantaṃ paññāsaṅkhātaṃ muddhaṃ vinipātentaṃ viddhaṃsentameva hanatīti.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
Saṭṭhikūṭapetavatthu.
-------
14. Sudhammattheravatthu. (58)
"asantaṃ bhāvamiccheyyāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto sudhammattheraṃ ārabbha kathesi.
Desanā pana macchikāsaṇḍe samuṭṭhāya sāvatthiyaṃ niṭṭhitā.
@Footnote: 1. Sī. Yu.....issariye yase sampattiyañca.
Macchikāsaṇḍanagarasmiṃ hi citto gahapati pañcavaggiyānaṃ abbhantaraṃ
mahānāmattheraṃ nāma piṇḍāya caramānaṃ disvā tassa iriyāpathe
pasīditvā pattamādāya gehaṃ pavesetvā bhojetvā bhattakiccāvasāne
dhammakathaṃ suṇanto sotāpattiphalaṃ patvā acalasaddho hutvā ambāṭakavanannāma
attano uyyānaṃ saṅghārāmaṃ kattukāmo therassa hatthe
udakaṃ pātetvā niyyādesi. Tasmiṃ khaṇe "patiṭṭhitaṃ buddhasāsananti
udakapariyantaṃ katvā mahāpaṭhavī kampi. Mahāseṭṭhī uyyāne mahāvihāraṃ
kāretvā sabbadisāhi āgatabhikkhūnaṃ vivaṭadvāro ahosi. Macchikāsaṇḍe
sudhammatthero nāma nevāsiko ahosi. Aparena samayena cittassa
guṇakathaṃ sutvā dve aggasāvakā tassa saṅgahaṃ kattukāmā macchikāsaṇḍaṃ
agamaṃsu. Citto gahapati tesaṃ āgamanaṃ sutvā aḍḍhayojanamaggaṃ
paccuggantvā te ādāya attano vihāraṃ pavesetvā āgantukavattaṃ
katvā "bhante thokaṃ dhammakathaṃ sotukāmomhīti dhammasenāpatiṃ yāci.
Atha naṃ thero "upāsaka addhānenamhā kilantarūpā, apica thokaṃ
suṇāhīti tassa dhammakathaṃ kathesi. So therassa dhammakathaṃ suṇantova
anāgāmiphalaṃ pāpuṇi. So dve aggasāvake vanditvā "bhante sve
bhikkhusahassena saddhiṃ mama gehe bhikkhaṃ gaṇhathāti nimantetvā pacchā
nevāsikaṃ sudhammattheraṃ "tumhepi bhante sve therehi saddhiṃ
āgaccheyyāthāti nimantesi. So "ayaṃ maṃ pacchā nimantetīti 1- kuddho
paṭikkhipitvā punappunaṃ yāciyamānopi paṭikkhipieva. Upāsako
@Footnote: 1. Sī. Yu. nimantesīti.
"paññāyissatha bhanteti pakkamitvā punadivase attano nivesane
mahādānaṃ sajjesi. Sudhammattheropi paccūsakāleyeva "kīdiso nu kho
gahapatinā aggasāvakānaṃ sakkāro sajjito, sve gantvā passissāmīti
cintetvā pātova pattacīvaramādāya tassa gehaṃ agamāsi. So
gahapatinā "nisīdatha bhanteti vuccamānopi "nāhaṃ nisīdāmi, piṇḍāya
carissāmīti vatvā aggasāvakānaṃ paṭiyāditasakkāraṃ oloketvā
gahapatiṃ jātiyā ghaṭṭetukāmo "uḷāro te gahapati sakkāro,
apicettha ekaññeva natthīti āha. "kiṃ bhanteti. "tilasaṅgulikā
gahapatīti vatvā gahapatinā kākopamāya apasādito kujjhitvā "eso
te gahapati āvāso, pakkamissāmahanti vatvā yāvatatiyaṃ vāriyamānopi
pakkamitvā satthu santikaṃ gantvā cittena ca gahapatinā attanā
ca vuttavacanaṃ ārocesi. Satthā "tayā upāsako saddho pasanno
hīnena khuṃsitoti tasseva dosaṃ āropetvā paṭisāraṇīyakammaṃ kāretvā
"gaccha, cittagahapatiṃ khamāpehīti pesesi. So tattha gantvā "gahapati
mayheveso doso, khamāhi meti vatvāpi "nāhaṃ khamāmīti tena
paṭikkhitto maṅkubhūto taṃ khamāpetuṃ nāsakkhi, punadeva satthu santikaṃ
paccāgamāsi. Satthā "nāssa upāsako khamissatīti jānantopi
"mānatthaddho esa tiṃsayojanamaggaṃ gantvā paccāgacchatūti khamāpanupāyaṃ
anācikkhitvāva uyyojesi. Athassa puna āgatakāle nīhatamānassa
anudūtaṃ datvā "gaccha, iminā saddhiṃ gantvā upāsakaṃ khamāpehīti
vatvā "samaṇena nāma `mayhaṃ vihāro mayhaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ mayhaṃ
Upāsako mayhaṃ upāsikāyoti mānaṃ vā issaṃ vā kātuṃ na vaṭṭati,
evaṃ karontassa, hi issāmānādayo kilesā vaḍḍhantīti anusandhiṃ
ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi
"asantaṃ bhāvamiccheyya purekkhārañca bhikkhusu
āvāsesu ca issariyaṃ pūjā parakulesu ca
`mameva kata maññantu gihipabbajitā ubho
mameva ativasā assu kiccākiccesu kismiñci,
iti bālassa saṅkappo icchā 1- māno ca vaḍḍhatīti.
Tattha "asantanti: "bālo bhikkhu avijjamānaṃ sambhāvanaṃ
iccheyya: assaddhova samāno `saddhoti maṃ jano jānātūti icchatīti
pāpicchatāniddese 2- vuttanayeneva bālo assaddho dussīlo appassuto
avivitto kusīto anupaṭṭhitassati asamāhito duppañño akkhīṇāsavo
samāno "aho vata maṃ jano `ayaṃ saddho sīlavā bahussuto pavivitto
āraddhaviriyo upaṭṭhitassati samāhito paññavā khīṇāsavoti jāneyyāti
imaṃ asantaṃ sambhāvanaṃ icchati. Purekkhāranti: parivāraṃ. "aho vata maṃ
sakalavihāre bhikkhū parivāretvā pañhaṃ pucchantā vihareyyunti evaṃ
icchācāre ṭhatvā purekkhārañca bhikkhūsu icchati. Āvāsesūti:
saṅghikesu ca āvāsesu. Yāni vihāramajjhe paṇītasenāsanāni, tāni
attano sandiṭṭhasambhattādīnaṃ bhikkhūnaṃ "tumhe idha vasathāti vicārento
sayampi varasenāsanaṃ palibuddhanto sesānaṃ āgantukabhikkhūnaṃ paccantimāni
@Footnote: 1. pāliyaṃ "issāti dissati. 2. abhi. vi. 35/473.
Lāmakasenāsanāni ceva amanussapariggahitāni ca "tumhe idha vasathāti
vicārento āvāsesu ca issariyaṃ icchati. Pūjā parakulesu cāti:
neva mātāpitūnaṃ na ñātakānaṃ, paresaṃyeva kulesu "aho vatime
mayhameva dadeyyuṃ na aññesanti evaṃ catuppaccayapūjaṃ icchati.
Mameva kata maññantūti: yassa ca bālassa "yaṅkiñci vihāre
uposathāgārādikaraṇavasena kataṃ navakammaṃ, taṃ sabbaṃ amhākaṃ therena
katanti evaṃ gihī ca pabbajitā ca ubhopi mameva nissāya kataṃ
pariniṭṭhitaṃ maññantūti saṅkappo uppajjati. Mameva ativasā assūti:
gihī ca pabbajitā ca sabbepi mameva vase vattantu, sakaṭagoṇavāsīpharasuādīni
vā laddhabbāni hontu antamaso yāgumattampi tāpetvā
pivanādīni vā, evarūpesu kiccākiccesu khuddakamahantesu karaṇīyesu
kismiñci ekakiccepi mameva vase vattantu, maññeva āpucchitvā
karontūti saṅkappo uppajjati. Iti bālassāti: yassa bālassa
sā ca 1- icchā ayañca evarūpo saṅkappo uppajjati, tassa neva
vipassanā na maggaphalāni vaḍḍhanti, kevalaṃ panassa chandādayo 2-
samuddassa udakaṃ viya chasu dvāresu uppajjanakataṇhā ceva
navavidhamāno ca vaḍḍhatīti.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
Sudhammattheropi imaṃ ovādaṃ sutvā satthāraṃ vanditvā
uṭṭhāyāsanā padakkhiṇaṃ katvā tena anudūtena bhikkhunā saddhiṃ gantvā
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. yā ca. 2. Sī. Yu. candodaye. taṃ yuttataraṃ.
Upāsakassa cakkhupathe āpattiṃ paṭikkaritvā upāsakaṃ khamāpesi. So
upāsakena "khamāmahaṃ bhante, sace mayhaṃ doso atthi, khamatha meti
paṭikkhamāpito satthārā dinne ovāde ṭhatvā katipāheneva saha
paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Upāsakopi cintesi "mayā satthāraṃ
adisvāva sotāpattiphalaṃ pattaṃ, adisvāyeva anāgāmiphale patiṭṭhito,
satthārameva daṭṭhuṃ vaṭṭatīti. So tilataṇḍulasappiphāṇitavatthacchādanādipuṇṇāni
pañca sakaṭasatāni yojāpetvā "ye satthāraṃ daṭṭhukāmā,
gacchantu, piṇḍapātādīhi na kilamissantīti bhikkhusaṅghassa ārocāpetvā
bhikkhunīsaṅghassapi upāsakānampi upāsikānampi ārocāpesi. Tena
saddhiṃ pañcasatā bhikkhū ca bhikkhuniyo ca upāsakā ca upāsikāyo ca
nikkhamiṃsu. So "tesañceva attano ca parisāyāti tiṇṇaṃ janasahassānaṃ,
yathā tiṃsayojanamagge yāgubhattādīhi kiñci vekallaṃ nāhosi; tathā
saṃvidahi. Tassa pana nikkhantabhāvaṃ ñatvā yojane yojane devatā
khandhāvāraṃ bandhitvā dibbehi yāgukhajjakabhattapānakādīhi taṃ mahājanaṃ
upaṭṭhahiṃsu. Kassaci kenaci vekallaṃ nāhosi. Evaṃ devatāhi upaṭṭhiyamāno
devasikaṃ yojanaṃ gacchanto māsena sāvatthiṃ pāpuṇi. Pañca sakaṭasatāni
yathāpūrāneva ahesuṃ. Devatāhi ceva manussehi ca abhihaṭapaṇṇākāraṃ
vissajjento agamāsi. Satthā ānandattheraṃ āha 1- "ānanda ajja
vaḍḍhamānakacchāyāya citto gahapati pañcahi upāsakasatehi parivuto
āgantvā maṃ vandissatīti. "kiṃ pana bhante tassa tumhākaṃ vandanakāle
@Footnote: 1. Sī. Yu. āmantesi.
Kiñci pāṭihāriyaṃ bhavissatīti. "bhavissati ānandāti. "kiṃ bhanteti.
"tassa āgantvā maṃ vandanakāle rājamānena aṭṭhakarīsamatte
padese jannumattena odhinā pañcavaṇṇānaṃ dibbapupphānaṃ ghanavassaṃ
vassissatīti. Taṃ kathaṃ sutvā nagaravāsino "evaṃ mahāpuñño kira
citto nāma gahapati āgantvā ajja satthāraṃ vandissati, evarūpaṃ kira
pāṭihāriyaṃ bhavissati, mayampi taṃ mahāpuññaṃ daṭṭhuṃ labhissāmāti
paṇṇākāraṃ ādāya maggassa ubhosu passesu aṭṭhaṃsu. Vihārasamīpaṃ
āgatakāle pañca bhikkhusatāni paṭhamaṃ āgamiṃsu. Citto gahapati
"ammā tumhe pacchato āgacchathāti upāsikāyo vatvā sayaṃ
pañcahi upāsakasatehi parivuto satthu santikaṃ agamāsi. Buddhānaṃ
sammukhaṭṭhāne pana ṭhitā vā nisinnā vā na ito eto 1- vā honti,
buddhavīthiyā dvīsu passesu niccalāva tiṭṭhanti. Citto gahapati
mahantaṃ buddhavīthiṃ okkami. Tīṇi phalāni pattena ariyasāvakena
olokitolokitaṭṭhānaṃ kampi. "eso kira citto gahapatīti mahājano
olokesi. So satthāraṃ upasaṅkamitvā chabbaṇṇānaṃ buddharaṃsīnaṃ anto
pavisitvā dvīsu gopphakesu satthu pāde gahetvā vandi. Taṃkhaṇaññeva
vuttappakāraṃ pupphavassaṃ vassi. Sādhukārasahassāni pavattiṃsu. So
ekamāsaṃ satthu santike vasamānova sakalaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ
vihāreyeva nisīdāpetvā mahādānaṃ adāsi. Attanā saddhiṃ āgatepi
antovihāreyeva katvā paṭijaggi. Ekadivasaṃpi attano sakaṭesu kiñci
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. etto.
Gahetabbaṃ nāhosi. Devamanussehi ābhatapaṇṇākāreneva sabbakiccāni
akāsi. So satthāraṃ vanditvā āha "bhante ahaṃ `tumhākaṃ dānaṃ
dassāmīti āgacchanto māsaṃ antarāmagge ahosiṃ, idha me māso
vītivatto, mayā ābhataṃ kiñci gahetuṃ na labhāmi, ettakaṃ kālaṃ
devamanussehi ābhatapaṇṇākāreneva dānaṃ adāsiṃ, sohaṃ sacepi idha
saṃvaccharaṃ vasissāmi, neva mama deyyadhammaṃ dātuṃ labhissāmi, sakaṭāni
otāretvā gantuṃ icchāmi, paṭisāmanaṭṭhānaṃ me ārocāpethāti.
Satthā ānandattheraṃ āha "ānanda upāsakassa ekaṃ padesaṃ tucchaṃ
kāretvā dehīti. Thero tathā akāsi. Kappiyabhūmi kira cittassa
gahapatino anuññātā. Upāsakopi attanā saddhiṃ āgatehi tīhi
janasahassehi saddhiṃ tucchasakaṭehi puna maggaṃ paṭipajji. Devamanussā
uṭṭhāya "ayya tayā tucchasakaṭehi gamanakammaṃ katanti sattahi
ratanehi sakaṭāni pūrayiṃsu. So attano ābhatapaṇṇākārehi mahājanaṃ
paṭijagganto agamāsi.
Ānandatthero satthāraṃ vanditvā āha "bhante tumhākaṃ
santikaṃ āgacchantopi māsena āgato, idhāpi māsameva vuttho,
ettakaṃ kālaṃ ābhatapaṇṇākāreneva dānaṃ adāsi; idāni pañca
sakaṭasatāni tucchāni katvā māseneva kira gamissati, devamanussā
panassa uṭṭhāya "ayya tayā tucchasakaṭehi gamanakammaṃ katanti sakaṭāni
sattahi ratanehi pūrayiṃsu, puna [1]- attano ābhatapaṇṇākāreneva
@Footnote: 1. Sī. Yu. etthantare "soti atthi. Ma. so puna.
Kira mahājanaṃ paṭijagganto gamissati; kiṃ pana bhante etassa tumhākaṃ
santikaṃ āgacchantasseva ayaṃ sakkāro uppajjati, udāhu aññattha
gacchantassāpi uppajjatīti. "ānanda mama santikaṃ āgacchantassāpi
aññattha gacchantassāpi uppajjateva, ayañhi upāsako saddho
pasanno sampannasīlo, evarūpo yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati; tattha tatthevassa
lābhasakkāro nibbattatīti vatvā satthā imaṃ pakiṇṇakavagge
gāthamāha
"saddho sīlena sampanno yasobhogasamappito
yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati; tattha tattheva pūjitoti.
Attho panassā tattheva āvibhavissati. Evaṃ vutte, ānandatthero
cittassa pubbakammaṃ pucchi. Athassa satthā kathento āha
"ānanda ayaṃ padumuttarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro
kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle migaluddakakule
nibbatto vuḍḍhimanvāya, ekadivasaṃ deve vassante, migamāraṇatthāya
sattiṃ ādāya araññaṃ gantvā mige olokento ekasmiṃ akatapabbhāre
sīsaṃ pārupitvā ekaṃ bhikkhuṃ nisinnaṃ disvā "eko ayyo samaṇadhammaṃ
karonto nisinno bhavissati, bhattamassa āharissāmīti vegena gehaṃ
gantvā ekasmiṃ uddhane hīyo ābhatamaṃsaṃ pacāpetvā ekasmiṃ uddhane
bhattaṃ pacāpetvā aññe piṇḍacārike bhikkhū disvā tesaṃpi patte
ādāya paññattāsane nisīdāpetvā bhikkhaṃ sampādetvā "ayye
parivisathāti aññaṃ āṇāpetvā taṃ bhattaṃ piṭake pakkhipitvā ādāya
Gacchanto antarāmagge nānāpupphāni ocinitvā pattapūṭe katvā
therassa nisinnaṭṭhānaṃ gantvā "bhante mayhaṃ saṅgahaṃ karothāti vatvā
pattamādāya 1- bhattassa pūretvā therassa hatthe ṭhapetvā tehi pupphehi
pūjaṃ katvā "yathā me ayaṃ rasapiṇḍapāto pupphapūjāya saddhiṃ cittaṃ
tosesi; evaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne paṇṇākārasahassāni [2]-
āgantvā mayhaṃ cittaṃ tosentu, pañcavaṇṇakusumavassañca vassatūti
patthanaṃ ṭhapesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbatti.
Nibbattaṭṭhāne jānumattena odhinā dibbapupphavassaṃ vassi. Idānipissa
jātadivase ceva idha ca āgatassa pupphavassavassanañca
paṇṇākārābhihāro ca sattahi ratanehi sakaṭapūraṇañca tasseva kammassa
nissandoti.
Sudhammattheravatthu.
--------
15. Vanavāsitissattheravatthu. (59)
"aññā hi lābhūpanisāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto vanavāsitissattheraṃ ārabbha kathesi.
Desanā rājagahe samuṭṭhitā. Sārīputtattherassa kira pitu
vaṅgantabrāhmaṇassa sahāyako mahāsenabrāhmaṇo nāma 3- rājagahe
@Footnote: 1. Sī. Yu. pattaṃ gahetvā. 2. Sī. Yu. etthantare "ādāyāti atthi.
@ 3. Sī. Yu. "nāmāti natthi.
Vasati. Sārīputtatthero ekadivasaṃ piṇḍāya caranto tasmiṃ anukampāya
tassa gehadvāraṃ agamāsi. So pana parikkhīṇavibhavo daliddo jāto. 1-
So "mama putto mayhaṃ gehadvāre piṇḍāya carituṃ āgato bhavissati,
ahañcamhi duggato, mama putto mayhaṃ duggatabhāvaṃ na jānāti
maññe, natthi me koci deyyadhammoti tassa sammukhā bhavituṃ asakkonto
nilīyi. Theropi aparampi divasaṃ agamāsi. Brāhmaṇo tatheva nilīyi.
"kiñcideva labhitvā dassāmīti cintento nālabhi. Athekadivasaṃ ekasmiṃ
brāhmaṇavācake thullasāṭakena saddhiṃ pāyāsapātiṃ labhitvā ādāya
gehaṃ gantvāva theraṃ anussari "imaṃ piṇḍapātaṃ mayā therassa
dātuṃ vaṭṭatīti. Theropi taṃkhaṇaññeva jhānaṃ samāpajjitvā samāpattito
vuṭṭhāya taṃ brāhmaṇaṃ disvā "brāhmaṇo deyyadhammaṃ labhitvā mama
āgamanaṃ paccāsiṃsati, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatīti saṅghāṭiṃ pārupitvā
pattamādāya tassa gehadvāre ṭhitameva attānaṃ dassesi. Brāhmaṇassa
theraṃ disvāva cittaṃ pasīdi. Atha naṃ upasaṅkamitvā vanditvā paṭisanthāraṃ
katvā antogehe nisīdāpetvā pāyāsapātiṃ gahetvā therassa patte
ākiri. Thero upaḍḍhaṃ paṭicchitvā hatthena pattaṃ pidahi. Atha naṃ
brāhmaṇo "bhante ekassa paṭiviṃsamattova ayaṃ pāyāso, paralokasaṅgahaṃ
me karotha, mā idhalokasaṅgahaṃ; niravasesameva dātukāmomhīti
sabbaṃ ākiri. Thero tattheva paribhuñji. Athassa bhattakiccapariyosāne
tampi sāṭakaṃ datvā vanditvā evamāha "bhante ahampi tumhehi
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. "jātoti natthi.
Diṭṭhadhammameva pāpuṇeyyanti. Thero "evaṃ hotu brāhmaṇāti tassa
anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkamanto anupubbena cārikaṃ
caramāno jetavanaṃ agamāsi.
Duggatakāle dinnadānaṃ pana ativiya hāsetīti brāhmaṇopi taṃ
dānaṃ datvā pasannacitto somanassajāto there adhimattasinehamakāsi.
So there sineheneva kālaṃ katvā sāvatthiyaṃ therassa upaṭṭhākakule
paṭisandhiṃ gaṇhi. Taṃkhaṇaññeva panassa mātā "kucchiyaṃ me gabbho
patiṭṭhitoti sāmikassa ārocesi. So tassā gabbhaparihāraṃ adāsi.
Tassā accuṇhaatisītaatiambilādiparibhogaṃ vajjetvā sukhena gabbhaṃ
pariharamānāya evarūpo dohaḷo uppajji "aho vatāhaṃ sārīputtat-
therappamukhāni pañca bhikkhusatāni nimantetvā gehe nisīdāpetvā
asambhinnakhīrapāyāsaṃ datvā sayampi kāsāvavatthāni paridahitvā
suvaṇṇasarakaṃ ādāya āsanapariyante nisīditvā ettakānaṃ bhikkhūnaṃ
ucchiṭṭhapāyāsaṃ paribhuñjeyyanti. Tassā kira so kāsāyavattha-
paridahanadohaḷo kucchiyaṃ puttassa buddhasāsane pabbajjāya pubbanimittaṃ
ahosi. Athassā ñātakā "dhammiko no dhītāya dohaḷoti sārīputtattheraṃ
saṅghattheraṃ katvā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ asambhinnakhīrapāyāsaṃ adaṃsu.
Sāpi ekaṃ kāsāvaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā suvaṇṇasarakaṃ
gahetvā āsanapariyante nisinnā ucchiṭṭhapāyāsaṃ paribhuñji. Dohaḷo
paṭippassambhi. Tassā yāva gabbhavuṭṭhānā antarantarā katamaṅgalesupi
dasamāsaccayena puttaṃ vijātāya katamaṅgalesupi sārīputtattherappamukhānaṃ
Pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyāsameva adaṃsu. Pubbe 1- kiresa
dārakena brāhmaṇakāle dinnapāyāsassa nissando. Jātamaṅgaladivase
pana taṃ dārakaṃ pātova nahāpetvā maṇḍetvā sirisayane satasahassagghanikassa
kambalassa upari nipajjāpesuṃ. So tattha nipannakova theraṃ
oloketvā "ayaṃ me pubbācariyo, mayā etaṃ nissāya ayaṃ
sampatti laddhā, mayā imassa ekaṃ pariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭatīti
sikkhāpadaggahaṇatthāya nīyamāno taṃ kambalaṃ cūḷaṅguliyā veṭhetvā
aggahesi. Athassa "aṅguliyā kambalo laggoti harituṃ ārabhiṃsu. So
parodi. Ñātakā "apetha, mā dārakaṃ rodāpethāti kambaleneva saddhiṃ
ānayiṃsu. So theraṃ vandanakāle kambalato aṅguliṃ apakkaḍḍhitvā
kambalaṃ therassa pādamūle pātesi. Atha ñātakā "daharena kumārena
ajānitvā katanti avatvā "puttena no dinnaṃ pariccattameva hotu
bhanteti vatvā "bhante satasahassagghanikena kambaleneva pūjākārakassa
tumhākaṃ dāsassa sikkhāpadāni dethāti āhaṃsu. "ko nāmāyaṃ dārakoti.
"bhante ayyena samānanāmakoti. "tisso nāmesa bhavissatīti. Thero
kira gihikāle upatissamāṇavo nāma ahosi. Mātāpissa cintesi
"na mayā puttassa ajjhāsayo bhinditabboti. Evaṃ dārakassa
nāmakaraṇamaṅgalaṃ katvā puna tassa āhāraparibhogamaṅgalepi puna tassa
kaṇṇavijjhanamaṅgalepi dussaggahaṇamaṅgalepi cūḷākaraṇamaṅgalepi
sārīputtattherappamukhānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyāsameva
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. sabbo.
Adaṃsu. Dārako vuḍḍhimanvāya sattavassikakāle mātaraṃ āha "amma
therassa santike pabbajissāmīti. Sā "sādhu tāta, pubbevāhaṃ `na mayā
puttassa ajjhāsayo bhinditabboti manaṃ akāsiṃ, pabbaja puttakāti
theraṃ nimantāpetvā tassa āgatassa bhikkhaṃ datvā "bhante tumhākaṃ
dāso `pabbajissāmīti vadati, imaṃ ādāya sāyaṃ vihāraṃ gamissāmāti
theraṃ uyyojetvā sāyaṇhasamaye mahantena sakkārasammānena
puttamādāya vihāraṃ gantvā therassa niyyādesi. Thero tena saddhiṃ
kathesi "tissa pabbajjā nāma dukkarā, abbhuṇhena atthe sati,
sītalaṃ labhati, sītalena atthe sati, abbhuṇhaṃ labhati, pabbajitā nāma
kicchena jīvanti, tvañca sukhedhitoti. "bhante ahaṃ tumhehi vuttaniyāmena
sabbaṃ kātuṃ sakkhissāmīti. Thero "sādhūti vatvā tassa paṭikūlamanasikāravasena
tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā taṃ pabbājesi. Sakalampi
hi dvattiṃsākāraṃ kathetuṃ vaṭṭatiyeva, sabbaṃ kathetuṃ asakkontena [1]-
tacapañcakaṃ kathetabbameva, idaṃ hi kammaṭṭhānaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitameva.
Kesādīsu ekekakoṭṭhāse arahattappattānaṃ bhikkhūnampi bhikkhunīnampi
upāsakānampi upāsikānampi paricchedo natthi. Abyattā bhikkhū
pana pabbājentā arahattassa upanissayaṃ nāsenti; tasmā thero
kammaṭṭhānaṃ ācikkhitvāva pabbājetvā dasasu sīlesu patiṭṭhāpesi.
Mātāpitaro puttassa pabbajitassa sakkāraṃ karontā sattāhaṃ
vihāreyeva buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa appodakamadhupāyāsameva
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. etthantare "panāti atthi.
Adaṃsu. Bhikkhūpi "nibaddhaṃ appodakamadhupāyāsaṃ paribhuñjituṃ na sakkomāti
ujjhāyiṃsu. Tassapi mātāpitaro sattame divase sāyaṃ gehaṃ agamaṃsu.
Sāmaṇero aṭṭhame divase bhikkhūhi saddhiṃ piṇḍāya pāvisi.
Sāvatthīvāsino "sāmaṇero kira ajja piṇḍāya pavisissati,
sakkāramassa karissāmāti pañcahi sāṭakasatehi cumbiṭakāni 1- katvā
pañca piṇḍapātasatāni sajjetvā ādāya paṭipathe ṭhatvā adaṃsu.
Punadivase vihārassa upavanaṃ āgantvā adaṃsu. Evaṃ sāmaṇero
dvīheva divasehi sāṭakasahassena saddhiṃ piṇḍapātasahassaṃ labhitvā
bhikkhusaṅghassa dāpesi. Brāhmaṇakāle dinnassa thullasāṭakassa kiresa
nissando. Athassa bhikkhū "piṇḍapātadāyakatissoti nāmaṃ kariṃsu.
Punekadivasaṃ sāmaṇero sītakāle vihāracārikaṃ caranto bhikkhū tattha
tattha aggisālādīsu visibbente disvā āha "kiṃ bhante visibbentā
nisinnatthāti. "sītaṃ no pīḷeti 2- sāmaṇerāti. "bhante sītakāle
nāma kambalaṃ pārupituṃ vaṭṭati, so hi sītaṃ paṭibāhituṃ samatthoti.
"sāmaṇera tvaṃ mahāpuñño kambalaṃ labheyyāsi, amhākaṃ kuto
kambaloti. "tenahi bhante kambalatthikā mayā saddhiṃ āgacchantūti
sakalavihāre ārocāpesi. Bhikkhū "sāmaṇerena saddhiṃ gantvā kambalaṃ
āharissāmāti sattavassikasāmaṇeraṃ nissāya sahassamattā bhikkhū
nikkhamiṃsu. So "ettakānaṃ bhikkhūnaṃ kuto kambale labhissāmīti cittampi
anuppādetvā te ādāya nagarābhimukho pāyāsi. Sudinnassa hi
@Footnote: 1. Sī. Yu. cumbaṭakāni. 2. Sī. Ma. Yu. "piḷetīti natthi.
Dānassa evarūpo ānubhāvo hoti. So bahinagareyeva gharapaṭipāṭiyā
caranto pañca kambalasatāni labhitvā antonagaraṃ pāvisi. Manussā ito
cito ca kambale āharanti. Eko pana puriso āpaṇadvārena
gacchanto pañca kambalasatāni pasāretvā nisinnaṃ ekaṃ āpaṇikaṃ
disvā āha "ambho eko sāmaṇero kambale saṃharanto āgacchati,
tava kambale paṭicchādehīti. "kiṃ pana so dinnake gaṇhāti udāhu
adinnaketi. "dinnake gaṇhātīti. "evaṃ sante, sace icchissāmi,
dassāmi; no ce, na dassāmi; gaccha tvanti uyyojesi. Maccharino hi
andhabālā, evaṃ paresu dānaṃ dadamānesu, maccharāyitvā asadisadānaṃ
disvā maccharāyanto kālo viya niraye nibbattanti. Āpaṇiko
cintesi "ayaṃ puriso attano dhammatāya āgacchamāno `tava kambale
paṭicchādehīti maṃ āha, ahampi `sace so dinnakaṃ gaṇhāti, ahaṃ mama
santakaṃ sace icchāmi, dassāmi; no ce, na dassāmīti avacaṃ; diṭṭhakaṃ
pana adentassa lajjā uppajjati, attano santakaṃ paṭicchādentassa
doso natthi; imesu pañcasu kambalasatesu dve kambalā satasahassagghanikā,
ime paṭicchādetuṃ vaṭṭatīti dvepi kambale dasāya dasaṃ sambandhitvā
tesaṃ antare pakkhipitvā paṭicchādesi. Sāmaṇeropi bhikkhusahassena
saddhiṃ taṃ padesaṃ pāpuṇi. Āpaṇikassa sāmaṇeraṃ disvāva puttasineho
uppajji. Sakalasarīraṃ sinehena paripuṇṇaṃ ahosi; so cintesi "tiṭṭhantu
kambalāni, imaṃ disvā hadayamaṃsampi dātuṃ yuttarūpanti. So te dvepi
kambale nīharitvā sāmaṇerassa pādamūle ṭhapetvā vanditvā "bhante
Tayā diṭṭhadhammassa bhāgī assanti avaca. Sopissa "evaṃ hotūti
anumodanaṃ akāsi. Sāmaṇero antonagarepi pañca kambalasatāni labhi.
Evaṃ ekadivaseyeva kambalasahassaṃ labhitvā bhikkhusahassassa adāsi.
Athassa "kambaladāyakatissoti nāmaṃ kariṃsu. Evaṃ nāmakaraṇadivase
dinnakambalo sattavassikakāle kambalasahassabhāvaṃ pāpuṇi. Buddhasāsanaṃ
hi ṭhapetvā natthaññaṃ ṭhānaṃ, yattha appaṃ dinnaṃ bahuṃ hoti, bahuṃ dinnaṃ
bahutaraṃ; tenāha bhagavā "tathārūpoyaṃ bhikkhave bhikkhusaṅgho; yathārūpe
bhikkhusaṅghe appaṃ dinnaṃ bahuṃ hoti, bahuṃ dinnaṃ bahutaranti. Evaṃ
sāmaṇeropi ekassa kambalassa nissandena sattavassiko kambalasahassaṃ
labhi.
Tassa jetavane viharantassa, abhikkhaṇaṃ ñātidārakā santikaṃ
āgantvā kathāsallāpaṃ karonti. So cintesi "mayā idha vasantena,
ñātidārakesu āgantvā kathentesu, akathetuṃpi na sakkā, etehi saddhiṃ
kathāpapañcena attano patiṭṭhaṃ kātuṃ na sakkā, yannūnāhaṃ satthu
santike kammaṭṭhānaṃ uggahetvā araññaṃ paviseyyanti. So satthāraṃ
upasaṅkamitvā vanditvā yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā
upajjhāyaṃ vanditvā pattacīvaramādāya vihārā nikkhamitvā cintesi
"sace āsannaṭṭhāne vasissāmi, ñātakā maṃ pakkosissantīti
vīsatiyojanasatamaggaṃ agamāsi. Athekena gāmadvārena gacchanto ekaṃ
mahallakapurisaṃ disvā pucchi "kinnu kho upāsaka imasmiṃ padese
vasantānaṃ āraññakavihāro atthīti. "atthi bhanteti. "tenahi me maggaṃ
Ācikkhāti. Mahallakaupāsakassa pana taṃ disvā puttasineho udapādi.
Athassa tattheva ṭhito anācikkhitvā "ehi bhante, ācikkhissāmi
teti vatvā taṃ gahetvāva agamāsi. Sāmaṇero tena saddhiṃ gacchanto
antarāmagge nānāpupphaphalapaṭimaṇḍite chappañcappadese disvā "ayaṃ
upāsaka kiṃ padeso nāmāti pucchi. Sopissa tesaṃ nāmāni ācikkhanto
āraññakavihāraṃ patvā "idaṃ bhante phāsukaṭṭhānaṃ, idha vasāhīti vatvā
"bhante ko nāma tvanti nāmaṃ pucchitvā, "ahaṃ vanavāsitisso nāma
upāsakāti vutte, "sve amhākaṃ gāme piṇḍāya carituṃ vaṭṭatīti
vatvā nivattitvā attano gāmameva gato "vanavāsitissatthero nāma
vihāraṃ āgato, tassa yāgubhattādīni paṭiyādethāti manussānaṃ ārocesi.
Sāmaṇero paṭhamameva tisso nāma hutvā tato `piṇḍapātadāyakatisso,
kambaladāyakatisso, vanavāsitissoti imāni tīṇi nāmāni labhitvā
sattavassabbhantare cattāri nāmāni labhi. So punadivase pātova taṃ
gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Manussā bhikkhaṃ datvā vandiṃsu. Sāmaṇero
"sukhitā hotha, dukkhā muccathāti āha. Ekamanussopi tassa bhikkhaṃ
datvā puna gehaṃ gantuṃ nāsakkhi. Sabbe olokentāva aṭṭhaṃsu. Sopi
attano yāpanamattaṃ gaṇhi. Sakalagāmavāsino tassa pādamūle urena
nipajjitvā "bhante tumhesu imaṃ temāsaṃ idha vasantesu, mayaṃ
tīṇi saraṇāni gahetvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya māsassa aṭṭha
uposathakammāni karissāma, idha vasanatthāya no paṭiññaṃ dethāti. So
upakāraṃ sallakkhetvā tesaṃ paṭiññaṃ datvā nibaddhaṃ tattheva piṇḍāya
Cari, vanditavanditakkhaṇe ca "sukhitā hotha, dukkhā muccathāti padadvayameva
kathetvā pakkāmi. So tattha paṭhamamāsañca dutiyamāsañca vītināmetvā,
tatiyamāse gacchante, saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Athassa pavāretvā vutthavassakāle upajjhāyo satthāraṃ
upasaṅkamitvā vanditvā āha "bhante tissasāmaṇerassa santikaṃ
gacchāmīti. "gaccha sārīputtāti. So attano parivāre pañcasate
bhikkhū ādāya pakkamanto "āvuso moggallāna, ahaṃ tissasāmaṇerassa
santikaṃ gacchāmīti āha. Moggallānatthero "ahampi āvuso
gacchissāmīti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nikkhami. Etenevupāyena
"mahākassapatthero anuruddhatthero upālitthero puṇṇattheroti
sabbe mahāsāvakā pañcahi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nikkhamiṃsu.
Sabbesampi 1- mahāsāvakānaṃ parivārā 2- cattāḷīsabhikkhusahassāni ahesuṃ.
Te vīsatiyojanasataṃ maggaṃ gantvā gocaragāmaṃ sampatte sāmaṇerassa
nibaddhupaṭṭhāko upāsako gāmadvāreyeva disvā paccuggantvā
vandi. Atha naṃ sārīputtatthero pucchi "atthi nu kho upāsaka imasmiṃ
padese āraññakavihāroti. "atthi bhanteti. "sabhikkhukoti. "sabhikkhuko
bhanteti. "ko nāma tattha vasatīti. "vanavāsitisso bhanteti. "tenahi
maggaṃ no ācikkhāti. "ke tumhe bhanteti. "mayaṃ sāmaṇerassa
santikaṃ āgatāti. Upāsako te oloketvā dhammasenāpatiṃ ādiṃ
katvā sabbepi mahāsāvake sañjāni. So nirantaraṃ pītiyā phuṭṭhasarīro
@Footnote: 1. Sī. sabbopi. 2. Sī. Yu. parivāro.
Hutvā "tiṭṭhatha tāva bhanteti vegena gāmaṃ pavisitvā "ete ayyā
sārīputtattheraṃ ādiṃ katvā asītimahāsāvakā attano attano
parivārehi saddhiṃ sāmaṇerassa santikaṃ āgatā, mañcapīṭhapaccattharaṇadīpatelādīni
gahetvā vegena nikkhamathāti ugghosesi. Manussā
tāvadeva mañcādīni gahetvā therānaṃ padānupadikā hutvā therehi
saddhiṃyeva vihāraṃ pavisiṃsu. Sāmaṇero bhikkhusaṅghaṃ sañjānitvā katipayānaṃ
mahātherānaṃ pattacīvarāni paṭiggahetvā vattamakāsi. Tassa therānaṃ
vasanaṭṭhānaṃ saṃvidahantassa pattacīvare paṭisāmentasseva, samandhakāro
jāto. Sārīputtatthero upāsake āha "gacchatha upāsakā, tumhākaṃ
andhakāro jātoti. "bhante ajja dhammassavanadivaso, na mayaṃ
gamissāma, dhammaṃ suṇissāma, ito pubbe dhammassavanampi no natthīti.
"tenahi sāmaṇera dīpaṃ jāletvā dhammassavanakālaṃ ugghosehīti.
So tathā akāsi. Atha naṃ thero āha "tissa tava upaṭṭhākā `dhammaṃ
sotukāmamhāti vadanti, kathehi tesaṃ dhammanti. Upāsakā ekappahāreneva
uṭṭhāya "bhante amhākaṃ ayyo `sukhitā hotha, dukkhā muccathāti
imāni dve padāni ṭhapetvā aññaṃ dhammakathaṃ na jānāti, amhākaṃ
aññaṃ dhammakathikaṃ dethāti vadiṃsu. Sāmaṇero pana arahattaṃ patvāpi neva
tesaṃ dhammakathaṃ kathesi. Tadā pana naṃ upajjhāyo "sāmaṇera kathaṃ
pana sukhitā honti, dukkhā muccanti; imesaṃ no dvinnaṃ padānaṃ atthaṃ
kathehīti āha. So "sādhu bhanteti cittavījaniṃ gahetvā dhammāsanaṃ
abhiruyha pañcahi nikāyehi atthañca kāraṇañca ākaḍḍhitvā ghanavassaṃ
Vassanto cātudīpakamahāmegho viya khandhadhātuāyatanabodhipakkhiyadhamme
vibhajanto arahattanikūṭena dhammakathaṃ kathetvā "bhante evaṃ arahattappattassa
sukhaṃ hoti, arahattappattoyeva dukkhā muccati, sesajanā
jātidukkhādīhi ceva nirayadukkhādīhi ca na parimuccantīti āha. "sādhu
sāmaṇera sukathito te padabhāṇo, idāni sarabhāṇaṃ bhaṇāhīti. So
sarabhāṇampi bhaṇi. Aruṇe uggacchante, sāmaṇerassa upaṭṭhākamanussā
dve bhāgā ahesuṃ. Ekacce "na vata no ito pubbe evarūpo
kakkhaḷo diṭṭhapubbo, kathañhi nāma evarūpaṃ dhammakathaṃ jānanto
ettakaṃ kālaṃ mātāpituṭṭhāne ṭhatvā upaṭṭhahantānaṃ manussānaṃ
ekampi dhammapadaṃ na kathesīti kujjhiṃsu. Ekacce "lābhā vata no, ye mayaṃ
evarūpaṃ bhadantaṃ guṇaṃ vā aguṇaṃ vā ajānantāpi upaṭṭhahimhā, idāni
panassa santike dhammaṃ sotuṃ labhimhāti tussiṃsu. Sammāsambuddhopi
taṃ divasaṃ paccūsasamaye lokaṃ olokento vanavāsitissassa upaṭṭhāke
attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhe disvā "kinnu kho bhavissatīti
āvajjanto imamatthaṃ upadhāresi "vanavāsitissassa upaṭṭhākā
ekacce kuddhā, ekacce tuṭṭhā, mayhaṃ puttassa pana sāmaṇerassa
kuddhā nirayagāmino bhavissanti, gantabbameva tattha mayā, mayi gate,
sabbepi te sāmaṇere mettacittaṃ katvā dukkhā muccissantīti.
Tepi manussā bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā gāmaṃ gantvā maṇḍapaṃ kāretvā
yāgubhattādīni sampādetvā āsanāni paññāpetvā saṅghassa āgamanaṃ
olokentā nisīdiṃsu. Bhikkhūpi sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhācāravelāya
Gāmaṃ pavisantā sāmaṇeraṃ pucchiṃsu "kiṃ nu tissa amhehi saddhiṃ
gamissasi, udāhu pacchāti. "mama gamanavelāyameva gamissāmi, gacchatha
tumhe bhanteti. Bhikkhū pattacīvaramādāya pāvisiṃsu. Satthā jetavanasmiṃyeva
cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya ekacittakkhaṇeneva gantvā bhikkhūnaṃ
purato ṭhitameva attānaṃ dassesi. "sammāsambuddho āgatoti
sakalagāmo saṅkhubhitvā ekakolāhalo ahosi. Manussā udaggacittā
buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāguṃ datvā khajjakaṃ adaṃsu.
Sāmaṇero, bhatte aniṭṭhiteyeva, antogāmaṃ pāvisi. Gāmavāsino
nīharitvā tassa sakkaccaṃ bhikkhaṃ adaṃsu. So yāpanamattaṃ gahetvā
satthu santikaṃ gantvā pattaṃ upanāmesi. Satthā "āhara tissāti
hatthaṃ pasāretvā pattaṃ gahetvā "passa sārīputta tava sāmaṇerassa
pattanti therassa dassesi. Thero satthu hatthato pattaṃ gahetvā
sāmaṇerassa datvā "gaccha, attano pattaṭṭhāne nisīditvā bhattakiccaṃ
karohīti āha. Gāmavāsino buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā satthāraṃ
anumodanaṃ yāciṃsu. Satthā anumodanaṃ karonto evamāha "lābhā vo
upāsakā, ye tumhe attano kulupakaṃ sāmaṇeraṃ nissāya `sārīputtaṃ
moggallānaṃ kassapanti asītimahāsāvake dassanāya labhatha, ahampi
tumhākaṃ kulupakameva nissāya āgato, buddhadassanampi vo imaṃ
nissāyeva laddhaṃ, lābhā vo, suladdhaṃ voti. Manussā cintayiṃsu "aho
amhākaṃ lābhā; buddhānañceva bhikkhusaṅghassa ca ārādhanasamatthaṃ
amhākaṃ ayyaṃ dassanāya labhāma, deyyadhammañcassa dātuṃ labhāmāti.
Sāmaṇerassa kuddhamanussā tussiṃsu. Tuṭṭhamanussā bhiyyoso mattāya
pasīdiṃsu. Anumodanāvasāne ca bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu.
Satthā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Manussā satthāraṃ anugantvā vanditvā
nivattiṃsu.
Satthā sāmaṇerena saddhiṃ samadhurena gacchanto "sāmaṇera ayaṃ
padeso ko nāma, ayaṃ padeso ko nāmāti pubbe tassa upāsakena
dassitappadese pucchanto agamāsi. Sāmaṇeropi "bhante ayaṃ
itthannāmo, ayaṃ itthannāmoti ācikkhamānova agamāsi. Satthā tassa
vasanaṭṭhānaṃ gantvā pabbatamatthakaṃ abhiruhi. Tattha ṭhitānaṃ pana
mahāsamuddo paññāyati. Satthā sāmaṇeraṃ pucchi "tissa pabbatamatthake
ṭhito ito cito ca oloketvā kiṃ passasīti. "mahāsamuddaṃ
bhanteti. "samuddaṃ disvā kiṃ cintesīti. "mama dukkhitakāle rodantassa,
catūhi mahāsamuddehi atirekatarena assunā bhavitabbanti idaṃ bhante
cintesinti. "sādhu sādhu tissa, evametaṃ, ekekassa hi sattassa
dukkhitakāle paggharitaassu catūhi mahāsamuddehi atirekataramevāti.
Idañca pana vatvā imaṃ gāthamāha
"catūsu samuddesu jalaṃ parittakaṃ,
tato bahuṃ assujalaṃ anappakaṃ
dukkhena phuṭṭhassa narassa socato;
kiṃkāraṇā samma tuvaṃ pamajjasīti.
Atha naṃ puna pucchi "tissa kahaṃ vasasīti. "imasmiṃ pabbhāre bhanteti.
"tattha pana vasanto kiṃ cintesīti. "mayā marantena imasmiṃ ṭhāne
katassa sarīranikkhepassa paricchedo natthīti cintesiṃ bhanteti. "sādhu
sādhu tissa, evametaṃ, imesaṃ hi sattānaṃ paṭhaviyaṃ nipajjitvā
amataṭṭhānaṃ nāma natthīti vatvā
"upasāḷhakanāmānaṃ sahassāni catuddasa
asmiṃ padese daḍḍhāni natthi loke anāmataṃ.
Yamhi saccañca dhammo ca ahiṃsā saññamo damo,
etadariyā sevanti, etaṃ loke anāmatanti
imaṃ dukanipāte upasāḷhakajātakaṃ 1- kathesi. Iti paṭhaviyaṃ sarīranikkhepaṃ
katvā marantesu amatapubbe padese marantā nāma natthi.
Ānandattherasadisā pana amatapubbe padese parinibbāyanti.
Ānandatthero kira vīsavassasatikakāle āyusaṅkhāraṃ olokento
parikkhīṇabhāvaṃ ñatvā "ito sattame divase parinibbāyissāmīti
ārocesi. Taṃ pavattiṃ sutvā rohiṇīnadiyā ubhayatīravāsikesu manussesu
orimatīravāsikā "mayaṃ therassa bahupakārā, amhākaṃ santike parinibbāyissatīti
vadiṃsu. Pārimatīravāsikā "mayaṃ therassa bahupakārā, amhākaṃ
santike parinibbāyissatīti. Thero tesaṃ vacanaṃ sutvā "ubhayatīravāsinopi
mayhaṃ upakārakāva, `ime nāma anupakārāti na sakkā vattuṃ;
sacāhaṃ orimatīre parinibbāyissāmi, pārimatīravāsino dhātuggahaṇatthaṃ
tehi saddhiṃ kalahaṃ karissanti; sace pārimatīre parinibbāyissāmi,
@Footnote: 1. khu. jā. duka. 27/57. tadaṭṭhakathā. 3/70.
Orimatīravāsino tathā karissanti; kalaho uppajjamānopi maṃ nissāyeva
uppajjissati, vūpasamamānopi maṃ nissāyeva vūpasamissatīti cintetvā
"orimatīravāsinopi mayhaṃ upakārakā, pārimatīravāsinopi mayhaṃ
upakārakā, anupakārako nāma natthi; orimatīravāsino orimatīreyeva
sannipatantu, pārimatīravāsino pārimatīreyevāti āha. Tato sattame
divase majjhe nadiyā sattatālappamāṇe ākāse pallaṅkena nisīditvā
mahājanassa dhammaṃ kathetvā "mama sarīraṃ majjhe bhijjitvā, eko
bhāgo orimatīre patatu; eko pārimatīreti adhiṭṭhāya yathānisinnova
tejodhātuṃ samāpajji. Aggijālā uṭṭhahiṃsu. Sarīraṃ majjhe bhijjitvā,
eko bhāgo orimatīre pati, eko pārimatīre. Mahājano paridevi.
Paṭhavīudriyanasaddo viya ārodanasaddo ahosi satthu parinibbāne
ārodanasaddatopi kāruññataro. Manussā cattāro māse rodantā
paridevantā "satthu pattacīvaraggāhake tiṭṭhante, satthu ṭhitakālo viya
no ahosi, idāni no satthā parinibbutoti vippalapantā vicariṃsu.
Puna satthā sāmaṇeraṃ pucchi "tissa imasmiṃ vanasaṇḍe dīpiādīnaṃ
sadde na bhāyasīti. "na bhāyāmi bhagavā, apica kho pana etesaṃ
saddaṃ sutvā vanarati nāma uppajjatīti vatvā saṭṭhimattāhi gāthāhi
vanavaṇṇaṃ nāma kathesi. Atha naṃ satthā "tissāti āmantesi. "kiṃ
bhanteti. "mayaṃ gacchāma, tvaṃ gamissasi nivattissasīti. "mayhaṃ upajjhāye
maṃ ādāya gacchante, gamissāmi, nivattente, nivattissāmi bhanteti.
Satthā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pakkāmi. Sāmaṇerassa pana nivattitumeva
Ajjhāsayo. Thero taṃ ñatvā "tissa sace nivattitukāmo, nivattāhīti
āha. So satthārañca bhikkhusaṅghañca vanditvā nivatti. Satthā
jetavanameva agamāsi.
Bhikkhūnaṃ dhammasabhāyaṃ kathā udapādi "aho vata tissasāmaṇero
dukkaraṃ karoti; paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāyassa ñātakā sattasu
maṅgalesu pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyāsameva adaṃsu,
pabbajitakāle antovihāre buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa satta
divasāni appodakamadhupāyāsameva adaṃsu, pabbajitvā aṭṭhame divase gāmaṃ
pavisanto dvīheva divasehi sāṭakasahassena saddhiṃ piṇḍapātasahassaṃ labhi,
punekadivasaṃ kambalasahassaṃ labhi, itissa idha vasanakāle mahālābhasakkāro
uppajji, idāni evarūpaṃ lābhasakkāraṃ chaḍḍetvā araññaṃ pavisitvā
missakāhārena yāpeti; dukkarakārako vata sāmaṇeroti. Satthā
āgantvā "kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnāti
pucchitvā, "imāya nāmāti vutte, "āma bhikkhave lābhūpanisā
nāmesā aññā nibbānagāminī paṭipadā aññā; `evaṃ lābhaṃ
labhissāmīti hi āraññakādidhūtaṅgasamādānavasena lābhūpanisaṃ rakkhantassa
bhikkhuno cattāro apāyā vivaṭadvārāyeva tiṭṭhanti, nibbānagāminiyā
pana paṭipadāya uppannaṃ lābhasakkāraṃ pahāya araññaṃ pavisitvā
ghaṭento vāyamanto arahattaṃ gaṇhatīti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ
desento imaṃ gāthamāha
"aññā hi lābhūpanisā, aññā nibbānagāminī "
evametaṃ abhiññāya bhikkhu buddhassa sāvako
sakkāraṃ nābhinandeyya vivekamanubrūhayeti.
Tattha "aññā hi lābhūpanisāti: lābhūpanisā nāmesā aññā
eva, aññā nibbānagāminī paṭipadā. Lābhuppādakena hi bhikkhunā
thokaṃ akusalakammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Kāyavaṅkādīni kattabbāni honti.
Yasmiṃ hi kāle kāyavaṅkādīsu kiñci karoti, tadā lābho uppajjati.
Pāyāsapāṭiyaṃ hi vaṅkaṃ akatvā ujukameva hatthaṃ otāretvā
ukkhipantassa, hattho makkhitamattakova hoti, vaṅkaṃ katvā otāretvā
ukkhipantassa, pana pāyāsapiṇḍaṃ uddharantova nikkhamati, evaṃ
kāyavaṅkādīni karaṇakāleyeva lābhasakkāro uppajjati: ayaṃ
adhammikā lābhūpanisā. "upadhisampadā cīvaradhāraṇaṃ bāhusaccaṃ parivāro
araññavāsoti evarūpehi pana kāraṇehi uppanno lābho dhammiko
nāma hoti. Nibbānagāminīpaṭipadaṃ pūrentena pana bhikkhunā kāyavaṅkādīni
pahātabbāni, anandheneva andhena viya amūgeneva mūgena viya
abadhireneva badhirena viya bhavituṃ vaṭṭati, asaṭhena amāyena bhavituṃ
vaṭṭati. Evametanti: evaṃ lābhuppādanappaṭipadañca nibbānagāminīpaṭipadañca
etaṃ ñatvā sabbesaṃ saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ bujjhanatthena
buddhassa savanante jātatthena ovādānusāsaniṃ vā savanatthena
sāvako bhikkhu adhammikaṃ catuppaccayasakkāraṃ nābhinandeyya tameva
dhammikaṃ na paṭikkoseyya kāyavivekādikaṃ vivekaṃ anubrūhaye; tattha
Kāyavivekoti kāyassa ekībhāvo, cittavivekoti aṭṭha samāpattiyo,
upadhivivekoti nibbānaṃ, tesu kāyaviveko gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodeti,
cittaviveko kilesasaṅgaṇikaṃ vinodeti, upadhiviveko saṅkhārasaṅgaṇikaṃ
vinodeti, kāyaviveko cittavivekassa paccayo hoti, cittaviveko
upadhivivekassa paccayo hoti; vuttampi 1- cetaṃ "kāyaviveko ca
vūpakaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ
paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ
visaṅkhāragatānanti; imaṃ tividhaṃ vivekaṃ brūheyya vaḍḍheyya upasampajja
vihareyyāti attho.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
Vanavāsitissattheravatthu.
Bālavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Pañcamo vaggo.
-------
The Pali Atthakatha in Roman Book 20 page 100-190.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=20&A=2059
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=20&A=2059
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=15
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=434
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=425
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=425
Contents of The Tipitaka Volume 25
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
         |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]