ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 17 : PALI ROMAN Khuddaka.A. (paramatthajo.)

                         6. Ratanasuttavaṇṇanā
                           nikkhepappayojanaṃ
         idāni yānīdha bhūtānīti evamādinā maṅgalasuttānantaraṃ nikkhittassa
ratanasuttassa atthavaṇṇākkamo anuppatto.  tassa idha nikkhepappayojanaṃ vatvā
tato paraṃ suparisuddhena titthena nadītaḷākādīsu salilajjhogāhanamiva suparisuddhena
nidānena imassa suttassa atthajjhogāhanaṃ 1- dassetuṃ:-
               yena vuttaṃ yadā yattha,        yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ.
               Pakāsayitvāna 2- etassa,     karissāmatthavaṇṇanaṃ.
         Tattha yasmā maṅgalasuttena attarakkhā akalyāṇakaraṇakalyāṇākaraṇapaccayānañca
āsavānaṃ paṭighāto dassito, imañca suttaṃ pararakkhaṃ 3- amanussādipaccayānañca
āsavānaṃ paṭighātaṃ sādheti, tasmā tadanantaraṃ nikkhittaṃ siyāti.
                    Idaṃ tāvassa idha nikkhepappayojanaṃ.
                        ----------------
                            Vesālivatthu
         idāni "yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetan"ti etthāha "kena
panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, kadā kattha kasmā ca vuttan"ti. Vuccate:- idaṃ hi bhagavatā
eva vuttaṃ, na sāvakādīhi. Tañca yadā dubbhikkhādīhi upaddavehi upaddutāya
vesāliyā licchavīhi rājagahato yācitvā bhagavā vesāliṃ ānīto, tadā vesāliyaṃ
tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttanti. Ayameva 4- tesaṃ pañhānaṃ saṅkhepavisajjanā.
Vitthārato pana vesālīvatthutoppabhūti 5- porāṇehi vaṇṇīyati.
         Tatrāyaṃ vaṇṇanā:- bārāṇasīrañño kira aggamahesinā ucchimhi
gabbho saṇṭhāti, 6- sā gabbhasaṇṭhitaṃ ñatvā 7- rañño nivedesi, rājā gabbhaparihāraṃ
adāsi, sā sammā parihariyamānagabbhā gabbhaparipākakāle vijāyanagharaṃ pāvisi.
Puññavantīnaṃ paccūsasamaye gabbhavuṭṭhānaṃ hoti, sā ca tāsaṃ aññatarā, tena
@Footnote: 1 cha.Ma.....gāhaṇaṃ  2 cha.Ma. pakāsetvāna  3 cha.Ma. parārakkhaṃ  4 cha.Ma.,i. ayaṃ
@5 cha.Ma.....vatthuto pabhuti evamuparipi  6 cha.Ma. saṇṭhāsi  7 cha.Ma. sā taṃ katvā,
@i. sā ñatvā
Paccūsamaye allattakapaṭalabandhujīvakapupphasadisaṃ maṃsapesiṃ vijāyi. Tato "aññā deviyo
suvaṇṇabimbasadise putte vijāyanti, aggamahesī maṃsapesinti rañño purato mama
avaṇṇo uppajjeyyā"ti  cintetvā tena avaṇṇabhayena taṃ maṃsapesiṃ ekasmiṃ
bhājane pakkhipitvā aññatarena bhājanena 1- paṭikujjhitvā rājamuddikāya lañcetvā 2-
gaṅgāya sote pakkhipāpesi. Manussehi chaḍḍitamatte devatā rakkhaṃ saṃvidahiṃsu.
Suvaṇṇapaṭikañcettha 3- jātihiṅgulakena "bārāṇasīrañño aggamahesiyā pajā"ti
likkhitvā bandhiṃsu. Tato taṃ bhājanaṃ ummibhayādīhi anupaddutaṃ gaṅgāya sotena pāyāsi.
         Tena ca samayena aññataro tāpaso gopālakulaṃ nissāya gaṅgātīre
vasati, 4- so pātova gaṅgaṃ otiṇṇo 5- taṃ bhājanaṃ āgacchantaṃ disvā paṃsukūlasaññāya
aggahesi. Tato tattha taṃ akkharapaṭikaṃ 6- rājamuddikāya lañcanañca 7- disvā
muñcitvā taṃ maṃsapesiṃ addasa, disvānassa etadahosi "siyā gabbho, tathā
hissa duggandhapūtibhāvo natthī"ti. Taṃ assamaṃ netvā suddhe okāse ṭhapesi. Atha
aḍḍhamāsaccayena dve maṃsapesiyo ahesuṃ, tāpaso taṃ disvā sādhutaraṃ ṭhapesi, tato
puna aḍḍhamāsaccayena ekamekissā maṃsapesiyā hatthapādasīsānamatthāya pañca pañca
pīḷakā uṭṭhahiṃsu. Tāpaso disvā puna sādhutaraṃ ṭhapesi. Atha tato aḍḍhamāsaccayena
ekā maṃsapesi suvaṇṇabimbasadiso dārako ekā dārikā ahosi. Tesu tāpasassa
puttasineho uppajjati. Aṅguṭṭhakato cassa khīraṃ nibbatti,  tato pabhūti ca khīrabhattaṃ
labhati, so bhattaṃ bhuñjitvā khīraṃ dārakānaṃ mukhe āsiñcati. Tesaṃ yaṃ yaṃ udare 8-
paviṭṭhaṃ, taṃ sabbaṃ maṇibhājanagataṃ viya dissati. Evaṃ nicchavī 9- ahesuṃ. Apare
panāhu "sibbitvā 10- ṭhapitā viya nesaṃ aññamaññaṃ līnācchavī ahosī"ti. Evante
nicchavitāya vā līnacchavitāya vā licchavīti paññāyiṃsu.
         Tāpaso dārake posento ussūre gāmaṃ bhikkhāya 11- pavisati, atidivā
paṭikkamati. Tassa taṃ byāpāraṃ ñatvā gopālakā āhaṃsu "bhante pabbajitānaṃ
dārakaposanaṃ palibodho, amhākaṃ dārake detha, mayaṃ posissāma, 12- tumhe attano
@Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati  2 cha.Ma. lañchitvā, i. lañchetvā
@3 cha.Ma. suvaṇṇapaṭṭakañcettha  4 cha.Ma., i. viharati  5 cha.Ma. otaranto  6 cha.Ma.,
@akkharapaṭṭakaṃ, i. akkharapaṭṭikaṃ  7 cha.Ma., i. rājamudikālañchanañca  8 cha.Ma. udaraṃ
@9 cha.Ma. licchavī  10 cha.Ma., i. sibbetvā  11 cha.Ma., i. piṇḍāya
@12  cha.Ma. posessāma
Kammaṃ karothā"ti. Tāpaso "sādhū"ti paṭisuṇi. Gopālakā dutiyadivase maggaṃ samaṃ
katvā pupphehi okiritvā dhajapaṭākāni 1- ussāpetvā turiyehi vajjamānehi
assamaṃ  āgatā. Tāpaso "bhaṇe 2- mahāpuññā dārakā, appamādeneva vaḍḍhetha,
vaḍḍhetvā ca aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karotha, pañcagorasena rājānaṃ tosetvā
bhūmibhāgaṃ gahetvā nagaraṃ māpetha, tattha kumāraṃ abhisiñcethā"ti 3- vatvā dārake
adāsi. Te "sādhū"ti paṭisuṇitvā dārake netvā posesuṃ.
         Dārakā vuḍḍhimanvāya kīḷantā vivādaṭṭhānesu aññe gopāladārake
hatthenapi pādenapi paharanti, te rodanti. "kissa rodathā"ti evaṃ 4- mātāpitūhi
puṭṭhā 4- "ime nimmātāpitikā tāpasapositā amhe atīva paharantī"ti vadanti
tato tesaṃ mātāpitaro "ime dārakā aññe dārake viheṭhenti 5- dukkhāpenti,
na ime saṅgahetabbā, ime vajjitabbā"ti āhaṃsu. Tato pabhūti kira so padeso
"vajjī"ti vuccati, yojanasataparimāṇena. 6- Atha naṃ padesaṃ gopālakā rājānaṃ
tosetvā aggahesuṃ. Tattha pana 7- nagaraṃ māpetvā soḷasavassuddesikaṃ kumāraṃ
abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu. Tāya cassa dārikāya saddhiṃ vāreyyaṃ katvā katikaṃ
akaṃsu "na bāhirato dārikā ānetabbā, ito dārikā na kassaci dātabbā"ti.
Tesaṃ paṭhamasaṃvāsena dve dārakā jātā dhītā ca putto ca, evaṃ soḷasakkhattuṃ
dve dve jātā, tato tesaṃ dārakānaṃ yathākkamaṃ vaḍḍhentānaṃ 8-
ārāmuyyānanivāsanaṭṭhānaparivārasampattiṃ gahetuṃ appahontaṃ taṃ nagaraṃ tikkhattuṃ
gāvuttantarena gāvuttantarena pākārena parikkhipiṃsu, tassa punappunaṃ visālikatattā
vesālītveva nāmaṃ jātaṃ. Idaṃ vesālīvatthu.
                           Bhagavato nimantanaṃ
         ayampana vesālī bhagavato uppannakāle iddhā vepullappattā ahosi.
Tattha hi rājūnaṃyeva satta sahassāni satta satāni satta ca rājāno ahesuṃ. Tathā
yuvarājasenāpatibhaṇḍāgārikappabhūtīnaṃ. Yathāha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. dhajapaṭākaṃ, i. dhajapaṭākā  2 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati 3 cha.Ma.,
@i. abhisiñcatha...  4-4 cha.Ma., i. ca mātāpitūhi vuttā  5 i. vināsenti 6 cha.Ma.,
@i. tiyojanasataṃ parimāṇena  7 cha.Ma. tattheva nagaraṃ māpetvā, i. tattha
@ca...  8 cha.Ma. vaḍḍhantānaṃ
         "tena kho pana samayena vesālī iddhā ceva hoti phītā ca bahujanā
    ca ākiṇṇamanussā ca subhikkhā ca, satta ca pāsādasahassāni satta ca
    pāsādasatāni satta ca pāsādā, satta ca kūṭāgārasahassāni satta ca
    kūṭāgārasatāni satta ca kūṭāgārāni, satta ca ārāmasahassāni satta ca
    ārāmasatāni satta ca ārāmā, satta ca pokkharaṇīsahassāni satta ca
    pokkharaṇīsatāni satta ca pokkharaṇiyo"ti. 1-
         Sā aparena samayena dubbhikkhā ahosi dubbuṭṭhikā dussassā. Paṭhamaṃ
duggatamanussā maranti, te bahiddhā chaḍḍenti. Matamanussānaṃ kuṇapagandhena
amanussā nagaraṃ pavisiṃsu, tato bahutarā miyyanti. 2- Tāya pāṭikulyatāya 3- ca
sattānaṃ ahivātakarogo uppajji. Iti tīhi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutāya
vesāliyā nagaravāsino upasaṅkamitvā rājānamāhaṃsu "mahārāja imasmiṃ nagare tividhaṃ
bhayaṃ uppannaṃ, ito pubbe yāva sattamā rājakulaparivaṭṭā evarūpaṃ anuppannapubbaṃ,
tumhākaṃ maññe adhammikattenetarahi 4- uppannan"ti. Rājā sabbe saṇṭhāgāre
sannipātāpetvā "mayhaṃ adhammikabhāvaṃ vicinathā"ti āha. Te sabbaṃ paveṇiṃ
vicinantā na kiñci addasaṃsu.
         Tato rañño dosaṃ adisvā "idaṃ bhayaṃ amhākaṃ kathaṃ vūpasameyyā"ti
cintayiṃsu. Tattha ekacce cha satthāre apadisiṃsu "etehi okkantamatte
vūpasamessatī"ti. Ekacce āhaṃsu "buddho kira idha loke uppanno, so bhagavā
sabbasattahitāya dhammaṃ deseti mahiddhiko mahānubhāvo, tena okkamantamatte 5-
sabbabhayāni vūpasameyyun"ti. Tena te attamanā hutvā "kahampana so bhagavā
etarahi viharati, amhehi pesite āgaccheyyā"ti 6- āhaṃsu. Athāpare āhaṃsu
"buddhā nāma anukampakā, kissa nāgaccheyyuṃ so pana bhagavā etarahi
rājagahe viharati, rājā ca bimbisāro 7- upaṭṭhahati, kadāci 8- so āgantuṃ na
@Footnote: 1 vinaYu. mahā. 5/326/123 cīvarakkhandhaka  2 cha.Ma. maranti  3 cha.Ma. paṭikūlatāya
@4 cha.Ma. adhammikattena taṃ etarahi  5 cha.Ma. okkantamatte
@6 cha.Ma. amhehi pesito na āgaccheyyāti  7 cha.Ma. rājā bimbisāro taṃ..., i. rājā
@ca naṃ bimbisāro  8 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati
Dadeyyā"ti. 1- "tenahi rājānaṃ saññāpetvā ānessāmā"ti 2- dve licchavīrājāno
mahatā balakāyena pahūtaṃ paṇṇākāraṃ datvā rañño santikaṃ pesesuṃ 3- "bimbisāraṃ
saññāpetvā bhagavantaṃ ānethā"ti. Te gantvā rañño paṇṇākāraṃ datvā taṃ
pavattiṃ nivedetvā "mahārāja bhagavantaṃ amhākaṃ nagaraṃ pesehī"ti āhaṃsu. Rājā
na sampaṭicchi, "tumheyeva jānāthā"ti āha. Te "sādhū"ti 4- bhagavantaṃ upasaṅkamitvā
vanditvā evamāhaṃsu "bhante amhākaṃ nagare tīṇi bhayāni uppannāni, sace bhagavā
āgaccheyya, sotthi no bhaveyyā"ti. Tato 5- bhagavā āvajjitvā 6- "vesāliyaṃ
ratanasutte vutte sā rakkhā koṭisatasahassānaṃ cakkavāḷānaṃ 7- pharissati,
suttapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissatī"ti adhivāsesi. Atha
rājā bimbisāro bhagavato adhivāsanaṃ sutvā "bhagavatā  vesālīgamanaṃ adhivāsitan"ti
nagare ugghosanaṃ 8- kārāpetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha "kiṃ bhante
sampaṭicchatha vesālīgamanan"ti. Āma mahārājāti. Tenahi bhante tāva āgametha,
yāva maggaṃ paṭiyādemīti.
         Athakho rājā bimbisāro rājagahassa ca gaṅgāya ca antare 9-
pañcayojanaṃ bhūmiṃ samaṃ katvā yojane yojane vihāre 10- māpetvā bhagavato
gamanakālaṃ paṭivedesi. Bhagavā pañcahi bhikkhusatehi parivuto pāyāsi. Rājā
pañcayojanamaggaṃ pañcavaṇnehi pupphehi jāṇumattaṃ okirāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭakaddali-
ādīni ussāpetvā bhagavato dve setacchattāni ekamekassa ca bhikkhussa
ekamekaṃ ukkhipāpetvā saddhiṃ attano parivārena pupphagandhādīhi pūjaṃ karonto
ekamekasmiṃ vihāre bhagavantaṃ vasāpetvā mahādānāni datvā pañcahi divasehi
gaṅgātīraṃ nesi. Tattha sabbālaṅkārehi nāvaṃ alaṅkaronto vesālikānaṃ lekhaṃ 11-
pesesi "āgato bhagavā, maggaṃ paṭiyādetvā sabbe bhagavato paccuggamanaṃ
@Footnote: 1 i.na deyYu... 2 cha.Ma. āneyyāMa...  3 cha.Ma. pesiṃsu  4 cha.Ma., i.ayaṃ saddo na
@dissati  5 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati  6 cha.Ma., i. āvajjetvā
@7 cha.Ma. koṭisatasahassaṃ cakkavāḷānaṃ, i. koṭisatasahassacakkavāḷe,
@Ma. koṭisatasahassacakkavāḷānaṃ  8 cha.Ma., i. ghosanaṃ  9 cha.Ma., i. antarā  10 cha.Ma.,
@i. vihāraṃ 11 cha.Ma. sāsanaṃ
Karothā"ti. Te "diguṇaṃ pūjaṃ karissāmā"ti vesāliyā ca gaṅgāya ca antare 1-
tiyojanaṃ bhūmiṃ samaṃ katvā bhagavato cattāri 2- cattāri 2- ekamekassa ca bhikkhussa
dve dve setacchattāni sajjitvā 3- pūjaṃ kurumānā gaṅgātīraṃ āgantvā aṭṭhaṃsu.
         Atha bimbisāro dve nāvāyo saṃghāṭtevā 4- maṇḍapaṃ katvā
pupphadāmādīhi alaṅkaritvā tattha sattaratanamayaṃ 5- buddhāsanaṃ paññapesi, bhagavā
tasmiṃ 6- nisīdi. Pañcasatā bhikkhūpi nāvaṃ abhirūhitvā 7- yathānurūpaṃ nisīdiṃsu. Rājā
bhagavantaṃ anugacchanto galappamāṇaṃ udakaṃ orohitvā 8- "yāva bhante bhagavā
āgacchati, tāvāhaṃ idheva gaṅgātīre vasissāmī"ti vatvā nivatto. Upari
devatā yāva akaniṭṭhabhavanaṃ 9- pūjamakaṃsu. Heṭṭhā gaṅgānivāsino kambalassatarādayo
nāgarājāno pūjamakaṃsu. Evaṃ mahatiyā pūjāya bhagavā yojanamattaṃ addhānaṃ gaṅgāya
gantvā vesālikānaṃ sīmantaraṃ paviṭṭho.
         Tato licchavīrājāno tena bimbisārena katapūjāya diguṇaṃ karontā
galappamāṇe udake bhagavantaṃ paccuggacchiṃsu. Teneva khaṇena tena muhuttena
vijjuppabhāvinaddhandhakāravisaṭakūto gaḷagaḷāyanto catūsu disāsu mahāmegho vuṭṭhāsi.
Atha bhagavatā paṭhamapāde gaṅgāya tīre nikkhittamatte pokkharavassaṃ vassi. Ye
temitukāmā, 10- te eva tementi, ye atemitukāmā, te na tementi. Sabbattha
jaṇṇukamattaṃ 11- ūrumattaṃ kaṭimattaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ vahati, sabbakuṇapāni udakena
gaṅgāya 12- pavesitāni, parisuddho bhūmibhāgo ahosi.
         Licchavirājāno bhagavantaṃ antarā yojane yojane vasāpetvā 13-
mahādānāni datvā 14- tīhi divasehi diguṇaṃ pūjaṃ karontā vesāliṃ nayiṃsu. Vesāliṃ
sampatte bhagavati sakko devānamindo devasaṅghapurakkhito 15- āgacchi. Mahesakkhānaṃ
devānaṃ sannipātena amanussā yebhuyyena palāyiṃsu. Bhagavā nagaradvāre ṭhatvā
ānandattheraṃ āmantesi "imaṃ ānanda ratanasuttaṃ uggahetvā balikammūpakaraṇāni
@Footnote: 1 cha.Ma., i. antarā evamuparipi  2-2 cha.Ma., i. cattāri  3 cha.Ma., i. sajjetvā,
@i māpetvā  4 cha.Ma. saṃghaṭetvā  5 cha.Ma., i. sabbaratanamayaṃ  6 cha.Ma. tattha
@7 cha.Ma. āruhitvā  8 cha.Ma. ogāhetvā  9 cha.Ma., i. akaniṭṭhabhavanā
@10 cha.Ma. temetukāmā  11 cha.Ma. jāṇumattaṃ  12 cha.Ma. gaṅgaṃ
@13 cha.Ma. vāsāpetvā, i. vāsetvā  14 i. katvā  15 cha.Ma., i. devasaṅghapurakkhato
Gahetvā licchavirājakumārehi saddhiṃ vesāliyā tipākārantare vicaranto parittaṃ
karohī"ti ratanasuttaṃ abhāsi. Evaṃ "kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, kadā kattha
kasmā ca vuttan"ti etesaṃ pañhānaṃ visajjanā vitthārena vesālivatthuto pabhūti
porāṇehi vaṇṇīyati.
         Evaṃ bhagavato vesāliṃ anuppattadivaseyeva vesālīnagaradvāre tesaṃ
upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttamidaṃ ratanasuttaṃ uggahetvā āyasmā ānando
parittatthāya bhāsamāno bhagavato pattena udakamādāya sabbaṃ nagaraṃ abbhukkiranto
anuvicari. Yaṃ kiñcīti vuttamatteyeva pana therena ye pubbe apalātā
saṅkārakūṭabhittipadesādinissitā amanussā, te catūhi dvārehi palāyiṃsu, dvārāni
anokāsāni ahesuṃ. Tato ekacce dvāresu okāsaṃ alabhamānā pākāraṃ bhinditvā
palātā. Amanussesu gatesu 1- manussānaṃ gattesu rogo vūpasamanto, 2- te
nikkhamitvā sabbagandhapupphādīhi theraṃ pūjesuṃ. Mahājano nagaramajjhe saṇṭhāgāraṃ
sabbagandhehi vilimpitvā 3- ratanakhacitaṃ vitānaṃ katvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā
tattha buddhāsanaṃ paññāpetvā bhagavantaṃ ānesi.
         Bhagavā saṇṭhāgāraṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Bhikkhusaṃghopi kho
rājāno manussā ca paṭirūpe paṭirūpe okāse 4- nisīdiṃsu. Sakkopi devānamindo
dvīsu devalokesu devaparisāya saddhiṃ upanisīdati aññe ca devā, ānandattheropi
sabbaṃ vesālimanuvicaranto rakkhaṃ katvā vesālīnagaravāsīhi saddhiṃ āgantvā
ekamantaṃ nisīdi. Tattha bhagavā sabbesaṃ tadeva ratanasuttaṃ abhāsīti.
         Ettāvatā ca yā sā 5- "yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ
nayaṃ pakāsetvānā"ti mātikā nikkhittā, sā sabbappakārena vitthāritā hoti.
                        Yānīdhāti gāthāvaṇṇanā
         [1] Idāni "etassa karissāmatthavaṇṇanan"ti vuttattā atthavaṇṇanā
ārabhiyate. 6- Apare pana vadanti "ādito pañceva gāthā bhagavatā vuttā, sesā
@Footnote: 1 cha.Ma. gatamattesu  2 cha.Ma. vūpasanto  3 cha.Ma., i. limpitvā
@4 cha.Ma. āsane  5 cha.Ma. sāsaddo na dissati  6 cha.Ma. ārabbhate
Parittakaraṇasamaye ānandattherenā"ti. Yathā vā tathā vā hotu kinno imāya
aparikkhāya 1- parittāya, 2- sabbatthāpi etassa ratanasuttassa karissāmatthavaṇṇanaṃ.
         Yānīdha bhūtānīti paṭhamāgāthā. Tattha yānīti yādisāni appesakkhāni
vā mahesakkhāni vā. Idhāti imasmiṃ padese, tasmiṃ khaṇe sannipātaṭṭhānaṃ
sandhāyāha. Bhūtānīti kiñcāpi bhūtasaddo "bhūtasmiṃ pācittiyan"ti evamādīsu 3-
vijjamānaṃ. 4- "bhūtamidanti bhikkhave samanupassathā"ti evamādīsu 5- khandhapañcakaṃ. 6-
"cattāro kho bhikkhave mahābhūtā hetū"ti evamādīsu 7- catubbidhe paṭhavīdhātvādirūpe.
"yo ca kālaghaso bhūto"ti evamādīsu 8- khīṇāsavaṃ 9- "sabbeva nikkhipissanti, bhūtā
loke samussayan"ti evamādīsu 10- sabbasatte. "bhūtagāmapātabyatāyā"ti evamādīsu 11-
rukkhādike. "bhūtaṃ bhūtato sañjānātī"ti evamādīsu 12- cātummahārājikānaṃ heṭṭhā
sattanikāyaṃ upādāya vattati. Idha pana avisesato amanussesu daṭṭhabbo.
         Samāgatānīti sannipatitāni. Bhummānīti bhūmiyaṃ nibbattāni. Vāiti
vikappane. Tena yānīdha bhummāni vā bhūtāni samāgatānīti imamekaṃ vikappaṃ katvā
puna dutiyaṃ vikappaṃ kātuṃ "yāni va antalikkhe"ti āha. Antalikkhe vā yāni
bhūtāni nibbattāni, tāni sabbāni idha samāgatānīti attho. Ettha ca yāmato
yāva akaniṭṭhaṃ, tāva nibbattāni bhūtāni ākāse pātubhūtavimāne nibbattattā
"antalikkhe bhūtānī"ti veditabbāni. Tato heṭṭhā sineruto pabhūti yāva bhūmiyaṃ
rukkhalatādīsu adhivaṭṭhāni bhūmiyañca nibbattāni bhūtāni, tāni sabbāni bhūmiyaṃ
paṭibaddhesu ca rukkhalatāpabbatādīsu nibbattattā "bhummāni bhūtānī"ti veditabbāni.
         Evaṃ bhagavā sabbāneva amanussabhūtāni "bhummāni vā yāniva
antalikkhe"ti davīhi padehi vikappetvā puna ekena padena pariggahetvā dassetuṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. parikkhāya, i. parikkhanāya Ma. aparikkhatāya parikkhatāya  2 cha.Ma., i. ayaṃ saddo
@na dissati  3 vinaYu. mahāvi. 2/69/143 pācittiyakaṇḍa  4 cha.Ma. vijjamāne
@5 Ma.mū. 12/401/358 mahātaṇhakkhayasutta  6 cha.Ma. khandhapañcake
@7 Ma. upari. 14/86/68 mahāpuṇṇamasutta  8 khu.jā. duka. 27/340/95 mūlapariyāyajātaka
@9 cha.Ma. khīṇāsave  10 dī. mahā. 10/220/137 parinibbutakathā
@11 vinaYu. mahāvi. 2/90/160  12 Ma.mū. 12/3, 7/2, 5 mūlapariyāyasutta
"sabbeva bhūtā sumanā bhavantū"ti āha. Sabbeti anavasesā. Evāti avadhāraṇe,
ekampi anapanetvāti adhippāyo. Bhūtāti amanussā. Sumanā bhavantūti sukhitamanā
pītisomanassajātā bhavantu. Athopīti kiccantarasanniyojanatthaṃ vākyopādāne
nipātadvayaṃ. Sakkaccaṃ suṇantu bhāsitanti aṭṭhikatvā 1- manasikatvā sabbacetaso 2-
samannāharitvā dibbasampattilokuttarasukhāvahaṃ mama desanaṃ suṇantu.
         Evamettha bhagavā "yānīdha bhūtāni samāgatānī"ti aniyamitavacanena
bhūtāni pariggahetvā puna "bhummāni vā yāniva antalikkhe"ti dvidhā vikappetvā
tato "sabbeva bhūtā"ti puna ekajjhaṃ katvā "sumanā bhavantū"ti iminā vacanena
āsayasampattiyaṃ niyojento "sakkacca suṇantu bhāsitan"ti payogasampattiyaṃ, tathā
yonisomanasikārasampattiyaṃ paratoghosasampattiyañca, tathā attasammāpaṇidhisappurisūpa-
nissayasampattīsu samādhipaññāhetusampattīsu ca niyojento gāthaṃ samāpesi. 3-
                        Tasmā hīti gāthāvaṇṇanā
         [2] Tasmā hi bhūtāti dutiyagāthā. Tattha tasmāti kāraṇavacanaṃ.
Bhūtāti āmantanavacanaṃ. Nisāmethāti suṇātha. Sabbeti anavasesā. Kiṃ vuttaṃ hoti?
Yasmā tumhe dibbaṭṭhānāni tattha upabhogaparibhogasampadañca pahāya dhammassavanatthaṃ
idha samāgatā, na naṭṭanāṭakādidassanatthaṃ, 4- tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe. 5-
Athavā "sumanā bhavantu, sakkacca suṇantū"ti vacanena tesaṃ sumanabhāvaṃ sakkaccasotukamyatañca
disvā āha "yasmā tumhe sumanabhāvena attasammāpaṇidhiyonisomanasikārāsayasuddhīhi
ca yuttā 6- sakkaccasotukamyatāya sappurisūpanissayaparatoghosapadaṭṭhānato
payogasuddhīhi ca yuttā, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe"ti. Alavā yaṃ purimagāthāya
ante "bhāsitan"ti vuttaṃ, taṃ kāraṇabhāvena apadisanto āha "yasmā mama bhāsitaṃ
nāma atidullabhaṃ sabbakkhaṇaparivajjitassa 7-  khaṇassa dullabhattā, anekānisaṃsañca
@Footnote: 1 cha.Ma. aṭṭhiṃ katvā  2 cha.Ma. sabbaṃ cetasā  3 Ma. samādapesi
@4 cha.Ma. naṭanaccanādidassanatthaṃ, i. naṭanaṭṭakādi..., Ma. naṭakādi...  5 cha.Ma. sabbeti
@6 cha.Ma. yuttā-iti pāṭho na dissati  7 cha.Ma. aṭṭhakkhaṇaparivajjitassa
Paññākaruṇādiguṇena 1- pavattattā, tañcāhaṃ vattukāmo `suṇantu bhāsitan'ti avocaṃ,
tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe"ti. Idaṃ iminā gāthāpadena vuttaṃ hoti.
         Evametaṃ kāraṇaṃ niropento attano bhāsitanisāmane niyojetvā
nisāmetabbaṃ vattumāraddho "mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā"ti. Tassattho:-
yāyaṃ tīhi upaddavehi upaddutā mānusī pajā, tassā mānusiyā pajāya mettaṃ
mitatabhāvaṃ hitajjhāsayataṃ paccupaṭṭhapethāti. Keci pana "mānusikan"ti 2- paṭhanti,
taṃ bhummaṭṭhāsambhavā na yujjati. Yampi caññe 3- atthaṃ vaṇṇayanti, sopi
na yujjati. Adhippāyo panettha:- nāhaṃ buddhoti issariyabalena vadāmi, apica
pana yaṃ tumhākañca imissā ca mānusiyā pajāya hitatthaṃ vadāmi "mettaṃ karotha
mānusiyā pajāyā"ti. Ettha ca:-
                   "ye sattasaṇḍaṃ paṭhaviṃ vijetvā, *-
                    rājisayo yajamānānupariyagā.
                    Assamedhaṃ purisamedhaṃ sammāpāsaṃ,
                    vājapeyyaṃ niragagaḷaṃ.
                    Mettassa cittassa subhāvitassa,
                    kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ.
                    Ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto,
                    mettāyati kusalo tena hoti.
                    Sabbe ca pāṇe manasānukampaṃ
                    pahūtamariyo pakaroti puññan"ti 4-
evamānīnaṃ suttānaṃ ekādasānisaṃsānañca vasena ye mettaṃ karonti, tesaṃ 5-
mettā hitāti veditabbā.
                   "devatānukampito poso
                    sadā bhadrāni passatī"ti 6-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. paññākaruṇāguṇena  2 cha.Ma. mānusikaṃ pajanti  3 na.Ma. yampi aññe
@* pāli. cha.Ma. vijitvā (khu.iti.), syā. jinitvā (aṅ. aṭṭhaka.)
@4 khu. iti. 25/27/251, aṅ. aṭṭhaka. 23/91/152  5 cha.Ma. etesaṃ
@6 khu.u. 25/76/224 pāṭaligāmiyasutta, vinaYu. mahā. 5/636/64
Evamādīnaṃ sattānaṃ vasena yesu kayiranti, 1- tesampi hitāti veditabbā. Evaṃ
ubhayesampi hitāti veditabbā. 2-
         Evaṃ ubhayesampi hitabhāvaṃ dassento "mettaṃ karotha mānusiyā
pajāyā"ti vatvā idāni upakāraṃ 3- dassento āha "divā ca ratto ca haranti
ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha appamattā"ti.
         Tassattho:- ye manussā cittakammakaṭṭhakammādīhipi devatā katvā
cetiyarukkhādīni ca upasaṅkamitvā devatā uddissa divā ca baliṃ karonti,
kāḷapakkhādīsu ca rattiṃ baliṃ karonti, salākabhattādīni vā datvā ārakkhadevatā
upādāya yāva brahmadevatānaṃ 4- pattidānaniyyātanena divā baliṃ karonti,
chattāropanadīpamālāya sabbarattiṃ dhammassavanādīni kārāpetvā pattidānaniyyātanena
ca rattiṃ baliṃ karonti, te kathaṃ na rakkhitabbā. Yato evaṃ divā ca ratto
ca tumhe uddissa karonti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhathāti, tasmā
balikammakaraṇāpi ne manusse rakkhatha gopatha, 5- ahitañca nesaṃ apanetha, hitaṃ
upanetha appamattā hutvā taṃ kataññubhāvaṃ hadaye katvā niccamanussarantāti.
                        Yaṃ kiñcīti gāthāvaṇṇanā
         [3] Evaṃ devatāsu manussānaṃ upakārabhāvaṃ 6- dassetvā tesaṃ
upaddavavūpasamanatthaṃ buddhādiguṇappakāsanena ca devamanussānaṃ dhammasavanatthaṃ "yaṃ kiñci
vittan"ti ādinā nayena saccavacanaṃ payuñjitumāraddho. Tattha yaṃ kiñcīti
aniyamitavasena anavasesaṃ pariyādiyati yaṃkiñci tattha tattha vohārūpagaṃ. Vittanti dhanaṃ.
Tañhi vittiṃ janetīti vittaṃ. Idha vāti manussalokaṃ niddissati 7- huraṃ vāti tato
paraṃ avasesalokaṃ, tena ca ṭhapetvā manusse sabbalokagahaṇe sampatte 8- "saggesu
vāti parato vuttattā ṭhapetvā manusse ca sagge ca avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ
gahaṇaṃ veditabbaṃ.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kayirati  2 cha.Ma., i. evaṃ .pe. veditabbā pāṭho na dissati
@3 cha.Ma. upakārampi  4 i. brahmadevānaṃ  5 cha.Ma., i. gopayatha
@6 cha.Ma., i. upakārakakāvaṃ  7 cha.Ma., i. niddisati  8 cha.Ma., i. patte
         Evamimehi dvīhi padehi yaṃ manussānaṃ vohārūpagaṃ alaṅkāra-
paribhogūpabhogañca 1- jātarūparajatamuttāmaṇiveḷuriyapavālalohitaṅkamasāragallādikaṃ, yañca
muttāmaṇivālukatthatāya bhūmiyā ratanamayavimānesu anekayojanasatavitthatesu bhavanesu
uppannānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ vittaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Saggesu vāti kāmāvacara-
rūpāvacaradevalokesu. Te hi sobhaṇena kammena iriyanti gammantīti  2- saggā.
Suṭṭhu vā aggātipi saggā. Yanti yaṃ sassāmikaṃ vā assāmikaṃ vā. Ratananti
ratiṃ nayati vahati janeti 3- vaḍḍhetīti ratanaṃ. Yaṃkiñci cittikataṃ mahagghaṃ atulaṃ
dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogañca, tassetaṃ adhivacanaṃ. Yathāha:-
                "cittīkataṃ mahagghañca      atulaṃ  dullabhadassanaṃ
                 anomasattaparibhogaṃ      ratanantena vuccatī"ti.
         Paṇītanti uttamaṃ seṭṭha anappakaṃ 4- manāpaṃ. Evaṃ iminā gāthāpadena
yaṃ saggesu anekayojanasatappamāṇasabbaratanamayavimānasudhammavejayantappabhūtīsu sassāmikaṃ,
yañca buddhuppādavirahena apāyameva paripūrentesu saggesu 5- suññavimānapaṭibaddhaṃ
assāmikaṃ, yaṃ vā panaññampi paṭhavīmahāsamuddahimavantādinissitamassāmikaṃ ratanaṃ, taṃ
niddiṭṭhaṃ hoti.
         Na no samaṃ atthi tathāgatenāti naiti paṭisedhe. Noiti
avadhāraṇe. Samanti tulyaṃ. Atthīti vijjati. Tathāgatenāti buddhena. Kiṃ vuttaṃ
hoti? yaṃ etaṃ vittañca ratanañca pakāsitaṃ, ettha ekampi buddharatanasadisaṃ ratanaṃ
nevatthi. Yampi hi taṃ vittaṃ cittikataṭṭhena ratanaṃ. Seyyathīdaṃ? rañño cakkavattissa
cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yamhi uppanne mahājano na aññattha cittikāraṃ karoti,
na koci pupphagandhādīni gahetvā yakkhaṭṭhānaṃ vā bhūtaṭṭhānaṃ vā gacchati, sabbopi
jano cakkaratanaṃ maṇiratanameva cittiṃ karoti 6- pūjeti, taṃ taṃ varaṃ pattheti,
patthitapatthitañcassa ekaccaṃ samijjhati, tampi ratanaṃ buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi
cittikataṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgate hi uppanne yekeci mahesakkhā
devamanussā na te aññatra cittikāraṃ karonti, na kiñci aññaṃ pūjenti. Tathā
@Footnote: 1 cha.Ma. alaṅkāraparibhogūpagañca  2 cha.Ma. ajiyantīti  3 cha.Ma., i. janayati
@4 cha.Ma. atappakaṃ  5 cha.Ma. sattesu  6 cha.Ma. cittīkāraṃ karoti, i. cittikaroti
Hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca
aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājaanāthapiṇḍikādayo. Parinibbutampi
bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ visajjetvā asokamahārājā sakalajambūdīpe
caturāsīti vihārasahassāni patiṭṭhāpesi, ko pana vādo aññesaṃ cittikārānaṃ.
Apica kassapassa 1- parinibbutassāpi jātibodhidhammacakkappavattanaparinibbānaṭṭhānāni
paṭimācetiyādīni vā uddissa evaṃ cittīkāragarukāro pavattati yathā bhagavato. Evaṃ
cittikaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
         Tathā yampi taṃ mahagghaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathāpi? 2- kāsikavatthaṃ. Yathāha
"jiṇṇampi bhikkhave kāsikavatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañcā"ti
3-, tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi mahagghaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ.
Tathāgato hi yesaṃ paṃsukūlampi 4- paṭiggaṇhāti, tesantaṃ hoti. Mahapphalaṃ mahānisaṃsaṃ
seyyathāpi asokassa rañño, idamassa mahagghatāya. Evaṃ mahagghaṭṭhenāpi
tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi evaṃ mahagghatāya vacanena 6- cettha dosābhāvasādhakaṃ idaṃ
suttapadaṃ veditabbaṃ:-
         "yesaṃ yo pana 7- paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccaya-
    bhesajjaparikkhāraṃ, tesantaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya
    vadāmi. Seyyathāpi taṃ bhikkhave kāsikavatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamāhaṃ bhikkhave
    imaṃ puggalaṃ vadāmī"ti. 8-
Evaṃ mahagghaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
         Tathā yampi taṃ atulaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathīdaṃ? rañño cakkavattissa
Cakkaratanaṃ uppajjati indanīlamaṇimayanābhi sattaratanamayasahassāraṃ pavāḷamayanemi
rattasuvaṇṇamayasandhi, yassa dassanaṃ dassanaṃ 9- arānamupari ekaṃ muṇḍāraṃ 10- hoti
vātaṃ gahetvā saddakaraṇatthaṃ, yena kato saddo sūkusalappatāḷitapañcaṅgikaturiyasaddo
@Footnote: 1 cha.Ma. kassaññassa  2 cha.Ma. seyyathidaṃ  3 aṅ. tika. 20/100/241 potthakasutta
@4 cha.Ma. paṃsukampi  5-5 ime pāṭhā na dissati  6 cha.Ma. mahagghatāvacanena
@i. mahagghatāvacane  7 cha.Ma. yesaṃ kho pana so, i. yesaṃ kho pana  8 aṅ. tika. 20/100/242
@9 cha.Ma., i. dasannaṃ dasannaṃ  10 Sī., i. muddhāraṃ
Viya hoti, yassa nābhiyā ubhosu passesu 1- dve sīhamukhāni honti, abbhantaraṃ
sakaṭacakkasseva susiraṃ. Tassa kattā vā kāretā vā natthi, kammapaccayena utunā 2-
samuṭṭhāti. Yaṃ rājā dasavidhaṃ cakkavattivattaṃ pūretvā tadahuposathe puṇṇamīdivase
sīsanhāto uposathiko uparipāsādavaragato sīlāni visodhento nisinno puññacandaṃ
viya suriyaṃ viya ca uṭṭhentaṃ passati, yassa dvādasayojanato pabhūti saddo suyyati,
tiyojanato vaṇṇo dissati, yaṃ mahājanena "dutiyo maññe cando vā suriyo vā
uṭṭhito"ti ativiya kotuhalajātena dissamānaṃ nagarassa upari āgantvā rañño
antepurassa pācīnapasse nātiuccaṃ nātinīcaṃ hutvā mahājanassa gandhapupphādīhi
pūjituṃ yuttaṭṭhāne akkhāhataṃ viya tiṭṭhati.
         Tadeva anubandhamānaṃ hatthiratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo
sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposathakulā vā chaddantakulā vā āgacchati,
uposathakulā ce āgacchanto sabbajeṭṭhako āgacchati, ce chaddantakulā
sabbakaniṭṭho sikkhitasikkho damathūpeto, so dvādasayojanaṃ parisaṃ gahetvā
sakalajambūdīpaṃ anusaṃyāyitvā pure pātarāsameva sakaṃ rājadhāniṃ āgacchati.
         Tampi anubandhamānaṃ assaratanaṃ āgacchati, 3- sabbaseto rattapādo
kākasīso  4- muñjakeso valāhakassarājakulā āgacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva.
         Tampi anubandhamānaṃ maṇiratanaṃ uppajjati. So hoti maṇi veḷuriyo
subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato āyāmato lagganābhisadiso, 5- vepullapabbatā
āgacchati, so caturaṅgasamannāgatepi andhakāre rañño dhajaggato yojanaṃ
obhāseti, yassobhāsena manussā "divā"ti maññamānā kammante payojenti,
antamaso kuṇṭhakipillikampi upādāya passanti.
         Tampi anubandhamānaṃ itthīratanaṃ uppajjati, pakatiaggamahesī vā hoti,
uttarakuruto vā āgacchati maddarājakulato vā, atidīghādichadosavivajjitā 6-
atikkantā mānusikavaṇṇaṃ 7- appattā dibbavaṇṇaṃ, yassā rañño sītakāle
@Footnote: 1 Sī.Ma. ubhatopasse  2 cha.Ma. ututo  3 cha.Ma. uppajjati
@4 cha.Ma. kāḷasīso  5 cha.Ma. cakkanābhi...  6 cha.Ma. atidīghatādi
@7 cha.Ma. atikkantā mānusavaṇṇaṃ. i. atikkantā mānusaṃ vaṇṇaṃ
Uṇhāni gattāni honti, uṇhakāle sītāni, sattadhā 1- positatūlapicuno 2-
viya samphassova hoti, kāyato candanagandho vāyati, mukhato upalagandho,
pubbuṭṭhāyikādianekaguṇasamannāgatā 3- ca hoti.
         Tampi anubandhamānaṃ gahapatiratanaṃ uppajjati, rañño pakatikammakaro
seṭṭhī, 4- yassa cakkaratane uppannamatte dibbacakkhuṃ pātubhavati, yena samannāgato
samantato yojanamatte nidhiṃ passati sassāmikampi assāmikampi, so rājānaṃ
upasaṅkamitvā pavāreti "appossukko tvaṃ deva hohi, ahante dhanena
dhanakaraṇīyaṃ karissāmī"ti.
         Tampi anubandhamānaṃ parināyakaratanaṃ uppajjati rañño pakatijeṭṭhaputto,
cakkaratane uppannamatte atirekapaññāveyyattiyena samannāgato hoti, so
dvādasayojanāya parisāya cetasā cittaṃ parijānitvā niggahapaggahakaraṇasamattho
hoti, so ca rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti "appossukko tvaṃ deva hohi,
ahante rajjaṃ anusāsissāmī"ti. Yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ atulaṭṭhena ratanaṃ,
yassa na sakkā tulayitvā tīrayitvā aggho kātuṃ "sataṃ vā sahassaṃ vā agghati
koṭiṃ vā"ti. Tattha ekaṃ ratanampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi atulaṭṭhena
ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi na sakkā sīlato vā samādhito vā
paññādīnaṃ aññatarato vā kenaci tulayitvā tīrayitvā "ettakā guṇā samā vā 5-
sappaṭibhāgo vā"ti paricchindituṃ. Evaṃ atulaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
         Tathā yampi taṃ dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, seyyathāpi 6- dullabhapātubhāvo 7-
rājā cakkavattī, cakkādīni ca tassa ratanāni, tampi buddharatanena samaṃ
natthi. Yadi hi dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kuto cakkavattiādīnaṃ
ratanatyaṃ tāni hi ekasmiṃyeva kappe anekāni uppajajnti. Yasmā pana asaṅkheyyepi
@Footnote: 1 cha.Ma., i. satadhā  2 Ma. pothita..., cha.Ma., i. phoṭita...
@3 cha.Ma. pubuṭṭhāyinitādi... i. pubbuṭṭhāyitādi... 4 cha.Ma. pakatikammakāro seṭṭhi
@5 cha.Ma. ettakaguṇo vā iminā samo vā sampaṭibhāgovā"ti i. ettakaguṇo iminā
@samodhānetvā...  6 cha.Ma. seyyathidaṃ  7 Sī., i. dullabhapātubhāvato
Kappe tathāgatasuñño loko hoti, tasmā tathāgato eva kadāci karahaci
uppajjanato dullabhadassano. Vuttañcetaṃ 1- bhagavatā parinibbānasamaye:-
         "devatā ānanda ujjhāyanti `dūrā ca vatamhā āgatā tathāgataṃ
    dassanāya, kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto
    sammāsambuddhā, ajjeva rattiyā paccūsasamaye 2- tathāgatassa parinibbānaṃ
    bhavissati, ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito nivārento, 3-
    na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā"ti. 4-
Evaṃ dullabhadassanaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
         Tathā yampi taṃ anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathīdaṃ? rañño
Cakkavattissa cakkaratanādi. Tañhi koṭisatasahassadhanānampi sattabhūmipāsādavaratale
nivasantānampi 5- caṇḍālaveṇanesādarathakārapukkusādīnaṃ nīcakulikānaṃ omakapurisānaṃ
supinantenāpi 6- paribhogatthāya na nibbattati. Ubhato sujātassa pana rañño
cakkavattisseva 7- paripūritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthāya nibbattanato
anomasattaparibhogaṃyeva hoti tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi anomasattaparibhogaṭṭhena
ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi loke omakasattasammatānampi
anupanissayasampannānaṃ viparītadassanānaṃ pūraṇakassapādīnaṃ channaṃ satthārānaṃ
aññesañca evarūpānaṃ supinantenāpi 8- aparibhogo. Upanissayasampannānañca pana
catuppadāyapi gāthāya pariyosāne arahattamadhigantuṃ samatthānaṃ nibbedhikaññāṇa-
dassanānaṃ bāhiyadārucīriyappabhūtīnaṃ aññesañca mahākulappasutānaṃ mahāsāvakānaṃ
paribhogo, te hi taṃ dassanānuttariyasavanānuttariyapāricariyānuttariyādīni sādhentā
tathāgataṃ paribhuñjanti. Evaṃ anomasattaparibhogaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
         Yampi taṃ avisesato ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathāpi? 9- rañño
Cakkavattissa cakkaratanaṃ. Taṃ hi disvāva rājā cakkavattī attamano hoti,
evaṃpi taṃ rañño ratiṃ janeti. Puna ca paraṃ rājā cakkavattī vāmena hatthena
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttampi cetaṃ  2 cha.Ma. pacchime yāme  3 cha.Ma., i. ovārento
@4 dī. mahā. 10/200/122  5 cha.Ma. vasantānampi  6 cha.Ma., i. supinantepi
@7 cha.Ma. khattiyasseva  8 cha.Ma. supinantepi  9 cha.Ma. seyyathidaṃ
Suvaṇṇabhiṅgāraṃ 1- gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkirati "pavattatu bhavaṃ
cakkaratanaṃ, abhivijinātu bhavaṃ cakkaratanan"ti. Tato cakkatanaṃ pañcāṅgikaturiyaṃ viya 2-
madhurassaraṃ niccharantaṃ ākāsena puratthimadisaṃ gacchati, anvadeva rājā cakkavattī
cakkānubhāvena dvādasayojanavitthiṇṇāya caturaṅginiyā senāya nātiuccaṃ nātinīcaṃ
uccarukkhānaṃ heṭṭhābhāgena nīcarukkhānaṃ uparibhāgena rukkhesu pupphaphala-
pallavādipaṇṇākāraṃ gahetvā āgatānaṃ hatthano paṇṇākārañca gaṇhanto "ehi kho
mahārājā"ti evamādinā paramanipaccakārena āgate paṭirājāno "pāṇo na
hantabbo"ti ādinā nayena anusāsanto gacchati. Yattha pana rājā bhuñjitukāmo
vā divā seyyaṃ vā kappetukāmo hotu tattha cakkaratanaṃ ākāsato orohitvā 3-
udakādisabbakiccakkhame same bhūmibhāge akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Puna rañño
gamanacitte uppanne purimanayeneva saddaṃ karontaṃ gacchati, yaṃ 4- sutvā
dvādasayojanikāpi parisā ākāsena  gacchati. Cakkaratanaṃ anupubbena puritthimasamuddaṃ
ajjhogāhati, tasmiṃ ajjhogāhante udakaṃ yojanappamāṇaṃ apagantvā  bhittikataṃ viya
tiṭṭhati. Mahājano yathākāmaṃ satta ratanāni gaṇhāti. Puna rājā suvaṇṇabhiṅgāraṃ 5-
gahetvā "ito paṭṭhāya mama rajjan"ti udakena abbhukkiritvā nivattati. Senā
purato hoti, cakkaratanaṃ pacchato, rājā majjhe. Cakkaratanena osakkitosakkitaṭṭhānaṃ
udakaṃ paripūrati. Eteneva upāyena dakkhiṇapacchimuttarepi samudde gacchati.
         Evaṃ catuddisaṃ anusaṃyāyitvā cakkaratanaṃ tiyojanasatappamāṇaṃ 6- ākāsaṃ
ārohati. Tattha ṭhito rājā cakkaratanānubhāvena attanā vijitavijayo
pañcasataparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃ pubbavidehaṃ, tathā
aṭṭhayojanasahassaparimaṇḍalaṃ uttarakuruṃ, sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃyeva amaragoyānaṃ 7-
dasayojanasahassaparimaṇḍalaṃ  jambūdīpañcāti evaṃ catumahādīpadvisahassaparittadīpa-
paṭimaṇḍitaṃ ekaṃ cakkavāḷaṃ suphullapuṇḍarīkavanaṃ viya oloketi. Evaṃ olokayato cassa
anappakā 8- rati uppajjati. Evampi taṃ cakkaratanaṃ rañño ratiṃ janeti, tampi
@Footnote: 1 cha.Ma. suvaṇṇabhiṅkāraṃ  2 cha.Ma. pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ  3 i. otāritvā
@4 cha.Ma. taṃ  5 cha.Ma. suvaṇṇabhiṅkāraṃ, i. bhiṅkāraṃ evamuparipi  6 cha.Ma.,
@i. tiyojanappamāṇaṃ  7 cha.Ma., i. aparagoyānaṃ  8 Sī., i. anappikā
Buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi ratijananaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kiṃ karissati
etaṃ chavaṃ 1- cakkaratanaṃ. Tathāgato hi yassā dibbāya ratiyā cakkaratanādīhi
sabbehipi janitā cakkavattirati saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upeti, tatopi
ratito uttaritarañca paṇītatarañca attano ovādapaṭikarānaṃ asaṅkheyyānampi
devamanussānaṃ paṭhamajjhānaratiṃ, dutiyatatiyacatutthapañcamajjhānaratiṃ, ākāsānañcāyatanaratiṃ,
viññāṇañcāyatanaākiñcaññāyatananevasaññānāsaññāyatanaratiṃ, sotāpattimaggaratiṃ,
sotāpattiphalaratiṃ, sakadāgāmianāgāmiarahattamaggaphalaratiñca janeti. Evaṃ
ratijananaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthīti.
         Apica ratanannāmetaṃ dubbidhaṃ hoti saviññāṇakañca aviññāṇakañca.
Tattha aviññāṇakaṃ cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yaṃ vā panaññampi anindriyabaddhaṃ
suvaṇṇarajatādi, saviññāṇakaṃ hatthiratanādi parināyakaratanapariyosānaṃ, yaṃ vā
panaññampi evarūpaṃ indriyabaddhaṃ. Evaṃ dubbidhe cettha saviññāṇakaratanaṃ
aggamakhāyati. Kasmā? yasmā aviññāṇakaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanaṃ saviññāṇakānaṃ
hatthiratanādīnaṃ alaṅkāratthāya upanīyati.
         Saviññāṇakaratanampi dubbidhaṃ tiracchānagataratanaṃ manussaratanañca. Tattha
manussaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā tiracchānagataratanaṃ manussaratanassa
upaguyhaṃ 2- hoti. Manussaratanampi dubbidhaṃ itthīratanaṃ purisaratanañca. Tattha purisa-
ratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? yasmā itthīratanaṃ purisaratanassa paricārikattaṃ āpajjati.
Purisaratanampi dubbidhaṃ āgārikaratanaṃ anāgārikaratanañca 3- tattha anāgārikaratanaṃ
aggamakkhāyati. Kasmā?  yasmā āgārikaratanesu aggo cakkavattīpi sīlādi-
guṇayuttaṃ 4- anāgārikaratanaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā upaṭṭhahitvā payirupāsitvā
ca 5- dibbamānusikā ca 5- sampattiyo pāpuṇitvā ante nibbānasampattiṃ
pāpuṇāti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati  2 cha.Ma. opavayhaṃ, i. opavuyhaṃ
@3 cha.Ma. agārika...anagārika... evamuparipi  4 Ma. pañcasīlādiguṇayuttaṃ
@5-5 cha.Ma. ca-saddo na dissati
         Evaṃ anāgārikaratanampi dubbidhaṃ ariyaputhujjanavasena. Ariyaratanampi
dubbidhaṃ sekkhāsekkhavasena. 1- Asekkharatanampi dubbidhaṃ sukkhavipassakasamathayānikavasena.
Samathayānikaratanampi dubbidhaṃ sāvakapāramippattamappattañca. Tattha sāvakapāramippattaṃ
aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Sāvakapāramippattaratanatopi paccekabuddharatanaṃ
aggamakkhāyati. Kasmā? guṇamahantatāya. Sāriputtamoggallānasadisāpi hi anekasatā
sāvakā ekassa paccekasambuddhassa 2- guṇānaṃ 3- neva saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgampi
upenti. 3- Paccekasambuddharatanatopi 4- sammāsambuddharatanampi aggamakkhāyati.
Kasmā? guṇamahantatāya. Yadi 5- hi sakalampi 5- jambūdīpaṃ pūretvā pallaṅkena pallaṅkaṃ
Ghaṭentā nisinnāpi paccekasambuddhā 6- ekassa sammāsambuddhassa guṇānaṃ neva
saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgaṃ upenti. Vuttampi cetaṃ bhagavatā "yāvatā bhikkhave
sattā apadā vā dipadā vā .pe. Tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī"ti ādi. 7-
Evaṃ kenaci pariyāyena tathāgataratanasamaṃ 8- ratanaṃ natthi. Tenāha bhagavā "na no
samaṃ atthi tathāgatenā"ti.
         Evaṃ bhagavā buddharatanassa aññehi ratanehi asamataṃ vatvā idāni
tesaṃ sattānaṃ uppannūpaddavavūpasamanatthaṃ 9- neva jātiṃ na gottaṃ na kolaputtiyaṃ na
vaṇṇapokkharatādīni 10- nissāya, apica kho avīcimupādāya bhavaggapariyante loke
sīlasamādhikkhandhādīhi guṇehi buddharatanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati
"idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū"ti.
         Tassattho:- idampi idha vā huraṃ vā saggesu vā yaṃkiñci atthi
vittaṃ vā ratanaṃ vā, tena saddhiṃ tehi tehi guṇehi asamattaṃ 11- buddhe ratanaṃ
paṇītaṃ. Yadi 12- etaṃ saccaṃ, atha etena saccena imesaṃ pāṇīnaṃ sotthi 13- hotu.
Sobhaṇānaṃ atthitā hotu arogatā nirupaddavatāti. Ettha ca yathā "cakkhuṃ 14-
@Footnote: 1 cha.Ma. sekhāsekhavasena  2 cha.Ma., i. paccekabuddhassa
@3-3 cha.Ma., i. guṇānaṃ satabhāgampi na upenti  4 cha.Ma., i. paccekabuddharatanatopi
@5-5 cha.Ma. sakalampi hi  6 cha.Ma. paccekabuddhā evamuparipi
@7 aṅ. catukka. 21/34/39, aṅ. pañcaka. 22/32/37 (syā.)
@khu. iti. 25/90/308 (mahācuḷā.)  8 cha.Ma., i. tathāgatasamaṃ  9 cha.Ma....samatthaṃ
@evamuparipi  10 cha.Ma., i....pokkharatādiṃ  11 cha.Ma., i. asamattā  12 cha.Ma. yadi hi
@13 cha.Ma. suvatthi  14 cha.Ma. cakkhu evamuparipi
Kho ānanda suññaṃ attena vā attaniyena vā"ti evamādīsu 1- attabhāvena vā
attaniyabhāvena vāti attho. Itarathā hi cakkhuṃ attaṃ 2- vā attaniyaṃ vāti
appaṭisiddhameva siyā. Evaṃ ratanaṃ paṇītanti ratanattaṃ paṇītaṃ, ratanabhāvo paṇītoti
ayamattho veditabbo. Itarathā hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha
ratanaṃ atthi, taṃ ratananti na sijjhati. Yattha pana cittikatādiatthasaṅkhātaṃ yena
vā tena vā vidhinā sambuddhagataṃ 3- ratanattaṃ 4- atthi, yasmā taṃ ratanattamupādāya
ratananti paññāpiyati, tasmā tassa ratanattassa 5- atthitāya ratananti sijjhati.
Athavā idampi buddhe ratananti imināpi pakārena buddhova ratananti evamattho
veditabbo. Vuttamattāya ca bhagavatā imāya gāthāya rājakulassa sotthi
jātā, bhayaṃ vūpasantaṃ. Imāya 6- gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi
paṭiggahitāti.
                       Khayaṃ virāganti gāthāvaṇṇanā
         [4] Evaṃ buddhaguṇena saccaṃ vatvā idāni nibbānadhammaguṇena
vattumāraddho "khayaṃ virāgan"ti. Tattha yasmā nibbānasacchikiriyāya rāgādayo khīṇā
honti parikkhīṇā, yasmā vā tantesaṃ anuppādanirodhakkhayapattaṃ, 7- yasmā ca taṃ
rāgādivippayuttaṃ sampayogato ca ārammaṇto ca, yasmā vā tamhi sacchikate
rāgādayo accantaviratā 8- honti vigatā viddhaṃsitā, 9- tasmā khayanti ca virāganti
ca vuccati. Yasmā panassa na uppādo paññāyati, na vayo, na ṭhitassa
aññathattaṃ, tasmā taṃ na jāyati na jiyyati na miyyatīti katvā amatanti vuccati.
Uttamaṭṭhena pana atappakaṭṭhena ca paṇītanti. Yadajjhagāti yaṃ ajjhagā vindi
paṭilabhi, attano ñāṇabalena sacchākāsi. Sakyamunīti sakyakulappasutattā sakyo,
moneyyadhammasamannāgatattā muni, sakyo eva muni sakyamuni. Samāhitoti
ariyamaggasamādhinā samāhitacitto. Na tena dhammena samatthi kiñcīti tena
khayādināmakena sakyamuninā adhigatena dhammena samaṃ kiñci dhammajātaṃ natthi. Tasmā
@Footnote: 1 saṃ. saḷā. 18/102/67 channavagga (syā)  2 cha.Ma., i. attā  3 cha.Ma.,
@i. sambandhagataṃ  4 cha.Ma. ratanaṃ  5 cha.Ma. ratanassa  6 cha.Ma. imissā
@7 cha.Ma., i. nirodhakkhayamattaṃ  8 cha.Ma. accantaṃ virattā  9 cha.Ma., i. viddhastā
Suttantarepi vuttaṃ "yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo
tesaṃ aggamakkhāyatī"tiādi. 1-
         Evaṃ bhagavā nibbānadhammassa aññehi dhammehi asamataṃ vatvā
idāni tesaṃ sattānaṃ uppannūpaddavavūpasamanatthaṃ khayavirāgāmatapaṇītatādiguṇehi
nibbānadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi dhamme ratanaṃ
paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū"ti. Tassattho purimagāthāya vuttanayeneva
veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi
paṭiggahitāti.
                      Yambuddhaseṭṭhoti gāthāvaṇṇanā
         [5] Evaṃ nibbānadhammaguṇena saccaṃ vatvā idāni maggadhammaguṇena
vattumāraddho "yambuddhaseṭṭho"ti.
         Tattha "bujjhitā saccānī"ti ādinā nayena buddho, uttamo pasaṃsanīyo
cāti seṭṭho, buddho ca so seṭṭho cāti buddhaseṭṭho. Anubuddha-
paccekabuddhākhyesu 2- vā buddhesu seṭṭhoti buddhaseṭṭho. So buddhaseṭṭho yaṃ
parivaṇṇayi "aṭṭhaṅgiko ca 3- maggānaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā"ti ca 4- "ariyaṃ vo
bhikkhave sammāsamādhiṃ desessāmi saupanisaṃ  saparikkhāran"ti ca 5- evamādinā nayena
tattha tattha pasaṃsi pakāsayi. Sucinti kilesamalasamucchedakaraṇato accantavodānaṃ.
Samādhimānantarikaññamāhūti yañca attano pavattisamanantaraṃ niyameneva phalappadānato
"ānantarikasamādhī"ti āhu. Na hi maggasamādhimhi uppanne tassa
phaluppattinisedhako 6- koci antarāyo atthi. Yathāha:-
         "ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa
    ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍaheyya, yāvāyaṃ puggalo
@Footnote: 1 aṅ. catukka. 21/34/39, khu. iti. 25/90/308 aggappasādasutta
@2 cha.Ma. anubuddhapaccekabuddhasutabuddhakhyesu, i....paccekabuddhasaṃkhātesu  3 cha.Ma. va
@4 Ma.Ma. 13/215/191 māgaṇḍiyasutta.  5 Ma. upari. 14/136/121 mahācattārīsakasutta
@6 Ma. phaluppattinibandhako
    Na sotāpattiphalaṃ sacchikaroti, ayaṃ vuccati puggalo ṭhitakappī. Sabbepi
    maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino"ti. 1-
         Samādhinā tena samo na vijjatīti tena buddhaseṭṭhaparivaṇṇitena
sucinā anantarikasamādhinā samo rūpāvacarasamādhi vā arūpāvacarasamādhi vā koci na
vijjati. Kasmā? tesambhāvitattā tattha tattha brahmaloke uppannassāpi puna
nirayādīsupi upapattisambhavato, imassa ca arahattasamādhissa bhāvitattā ariyapuggalassa
sabbūpapattisamugghātasambhavato. Tasmā suttantarepi vuttaṃ "yāvatā bhikkhave dhammā
saṅkhatā vā asaṅkhatā vā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tesaṃ aggamakkhāyatī"ti
ādi. 2-
         Evaṃ bhagavā ānantarikasamādhissa aññehi samādhīhi asamataṃ vatvā
idāni purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati
"idampi dhamme pe. Hotū"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo.
Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
                       Ye puggalāti gāthāvaṇṇanā
         [6] Evaṃ maggadhammaguṇenāpi saccaṃ vatvā idāni saṃghaguṇenāpi
vattumāraddho "ye puggalā"ti. Tattha yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti
sattā. Aṭṭhāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi cattāro ca paṭipannā cattāro
ca phaleṭṭhitāti aṭṭha honti. Sataṃ pasatthāti sappurisehi buddhapaccekabuddha-
buddhasāvakehi aññehi ca devamanussehi pasatthā. Kasmā? sahajātasīlādiguṇayogā. Tesaṃ
hi campakabakulakusumādīnaṃ sahajātavaṇṇagandhādayo viya sahajātā sīlasamādhiādayo
guṇā, tena te vaṇṇagandhādisampannāni viya pupphāni devamanussānaṃ sataṃ piyā
manāpā pasaṃsanīyā ca honti. Tena vuttaṃ "ye puggalā aṭṭhasataṃ pasatthā"ti.
         Athavā yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhasatanti
tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi ekavījikolaṃkolasattakhattuṃparamāti 3- tayo sotāpannā.
@Footnote: 1 abhi. pu. 36/17/120 ekakapuggalapaññatti.  2 aṅ. catukka. 21/34/39,
@khu. iti. 25/90/308  3 cha.Ma. ekabījīkolaṃkolosattakkhattuparamoti
Kāmarūpārūpabhavesu adhigataphalā tayo sakadāgāmino. Te sabbepi catunnaṃ paṭipadānaṃ vasena
catuvīsati. Antarāparinibbāyī upahaccaparinibbāyī sasaṅkhāraparinibbāyī
asaṅkhāraparinibbāyī uddhaṃsoto akaniṭṭhāgāmīti avihesu pañca. Tathā
atappāsudassāsudassīsu. Akaniṭṭhesu pana udadhaṃsotavajjā cattāroti catuvīsati
anāgāmino. Sukkhavipassako samathayānikoti dve arahanto. Cattāro maggaṭṭhāti
catupaññāsa. Te sabbepi saddhādhurapaññādhurānaṃ vasena dviguṇā hutvā aṭṭhasataṃ
honti. Sesaṃ vuttanayameva
         cattāri etāni yugāni hontīti te sabbepi aṭṭha vā aṭṭhasataṃ
vāti vitthāravasena uddiṭṭhā puggalā saṅkhepavasena sotāpattimaggaṭṭho phalaṭṭhoti
ekaṃ yugaṃ, evaṃ yāva arahattamaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekekaṃ 1- yuganti cattāri yugāni
honti. Te dakkhiṇeyyāti ettha teti pubbe aniyametvā uddiṭṭhānaṃ
niyametvā niddeso. Ye puggalā vitthāravasena aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vā
saṅkhepavasena pana 2- cattāri yugāni hontīti vuttā, sabbepi te dakkhiṇaṃ
arahantīti dakkhiṇeyyā. Dakkhiṇā nāma kammañca kammavipākañca saddahitvā me
imaṃ vejjakammaṃ vā jaṅghapesanīyaṃ 3- vā karissatī"ti evamādīni anapekkhitvā
diyyamāno deyyadhammo, taṃ arahanti nāma sīlādiguṇayuttā puggalā, ime ca
tādisā, tena vuccanti "te dakkhiṇeyyā"ti.
         Sugatassa sāvakāti bhagavā sobhaṇena gamanena yuttattā, sobhaṇañcaṭṭhānaṃ
gatattā, suṭṭhu ca gatattā, suṭṭhuyeva gatattā 4- sugato, tassa sugatassa.
Sabbepi te vacanaṃ suṇantīti sāvakā. Kāmañca aññepi suṇanti, na pana sutvā
kattabbakiccaṃ karonti, ime pana sutvā kattabbaṃ dhammānudhammāpaṭipattiṃ katvā
maggaphalāni pattā, tasmā "sāvakā"ti vuccanti. Etesu dinnāni mahapphalānīti
etesu sugatassa sāvakesu appakānipi dānāni dinnāni paṭiggāhakato dakkhiṇānaṃ
visuddhibhāvaṃ 5- upagatattā mahapphalāni honti. Tasmā suttantarepi vuttaṃ:-
@Footnote: 1 cha.Ma. ekaṃ  2 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati  3 cha.Ma. jaṅghapesanikaṃ
@4 cha.Ma. suṭṭhu eva ca gadattā  5 cha.Ma., i. dakkhiṇāvisuddhibhāvaṃ
         "yāvatā bhikkhave saṃghā vā gaṇā vā tathāgatasāvakasaṃgho, tesaṃ
    aggamakkhāyati, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa
    bhagavato sāvakasaṃgho .pe. Aggo vipāko hotī"ti. 1-
         Evaṃ bhagavā sabbesampi maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṃgharatanassa guṇaṃ
vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā
koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
                      Ye suppayuttāti gāthāvaṇṇanā
         [7] Evaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṃgharatanassa guṇena saccaṃ vatvā
idāni tato ekaccānaṃ phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva guṇena
vattumāraddho "ye suppayuttā"ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanaṃ. Suppayuttāti
suṭṭhu payuttā, anekavihitaṃ anesanaṃ pahāya suddhājīvitaṃ nissāya vipassanāya attānaṃ
payuñjitumāraddhāti attho. Athavā suppayuttāti  2- visuddhakāyavacīpayogasamannāgatā,
tena tesaṃ sīlakkhandhaṃ dasseti. Manasā daḷhenāti daḷhena manasā, thirasamādhiyuttena
cetasāti attho. Tena tesaṃ samādhikkhandhaṃ dasseti. Nikkāminoti kāye
ca jīvite ca anapekkhā hutvā paññādhurena viriyena sabbakilesehi katanikkamanā, 3-
tena tesaṃ viriyasampannaṃ paññākkhandhaṃ dasseti.
         Gotamasāsanamhīti gottato gotamassa tathāgatasseva sāsanamhi. Tena
ito bahiddhā nānappakārampi amaratapaṃ  karontānaṃ suppayogādiguṇābhāvato kilesehi
katanikkamanābhāvaṃ 4- dīpeti. 5- Teti pubbe uddiṭṭhānaṃ niddesavacanaṃ.
Pattipattāti ettha pattabbāti patti, pattabbā nāma pattuṃ arahā, yaṃ patvā
accantayogakkhemino honti, arahattaphalassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ pattiṃ pattāti
pattipattā. Amatanti nibbānaṃ. Vigayhāti ārammaṇavasena vigāhitvā. Laddhāti
labhitvā. Mudhāti abyayena kākaṇikamattampi byayaṃ akatvā. Nibbutinti
paṭippassaddhakilesadarathaṃ
@Footnote: 1 aṅ. catukka. 21/34/40, aṅ. pañcaka. 22/32/38, khu. iti. 25/90/308
@2 cha.Ma. suvisuddha...  i. parisuddha...  3 Sī., i. katanikkhamanā
@4 cha.Ma. nikkamanābhāvaṃ, i. nikkhamanābhāvaṃ  5 cha.Ma. dasseti
Phalasamāpattiṃ. Bhuñjamānāti anubhavamānā. Kiṃ vuttaṃ hoti? ye imamhi 1-
gotamasāsanamhi sīlasampannattā suppayuttā, samādhisampannattā manasā daḷhena,
paññāsampannattā nikāmino, te imāya sammāpaṭipadāya amataṃ vigayha mudhā
laddhā phalasamāpattisaññitaṃ nibbutiṃ bhuñjamānā pattipattā nāma hontīti.
         Evaṃ bhagavā phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva vasena
saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi
saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā
koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
                       Yathindakhīloti gāthāvaṇṇanā
         [8] Evaṃ khīṇāsavapuggalānaṃ guṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni
bahujanapaccakkhena sotāpannasseva guṇena vattumāraddho "yathindakhīlo"ti. Tattha
yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvārasaṃvaraṇatthaṃ vivaraṇatthaṃ 2- ummārabbhantare
aṭṭha vā dasa vā hatthe paṭhaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayathambhassetaṃ adhivacanaṃ.
Paṭhavinti bhūmiṃ. Sitoti anto paṭhaviṃ 3- pavisitvā nissito. Siyāti bhaveyya.
Catubbhi vātehīti catūhi disāhi āgatavātehi. Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ
vā asakkuṇeyyo. Tathūpamanti tathāvidhaṃ. 4- Sappurisanti uttamapurisaṃ. Vadāmīti
bhaṇāmi. Yo ariyasaccāni avecca passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya
ajjhogahetvā 5- passati. Tattha ariyasaccāni kumārapañhe 6- ca visudadhimagge ca
vuttanayeneva veditabbānīti.
         Ayampanettha saṅkhepattho:- yathā ca 7- indakhīlo gambhīranematāya paṭhaviṃ
sito catubbhi vātebhi asampakampiyo siyā, imampi sappurisaṃ tathūpameva vadāmi, yo
ariyasaccāni evacca passati. Kasmā? yasmā sopi indakhīlo viya catūhi vātehi
sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyo hoti, tamhā dassanā kenaci kampetuṃ vā
cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tasmā suttantarepi vuttaṃ:-
@Footnote: 1 cha.Ma. imasmiṃ  2 cha.Ma., i. nagaradvāravinivāraṇatthaṃ  3 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na
@dissati  4 Ma. tathāvidhiṃ  5 cha.Ma. ajjhogāhetvā  6 ka. visudadhimagge
@7 cha.Ma. hi, i. ayaṃ saddo na dissati
         "seyyathāpi bhikkhave ayokhīlo vā indakhīlo vā gambhīranemo
    sunikkhāto acalo asampakampi, puratthimāya cepi disāya āgaccheyya bhusā
    vātavuṭṭhi, neva naṃ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampacāleyya 1- pacchimāya
    .pe. Dakkhiṇāya, uttarāya cepi .pe. Na sampacāleyya. 2- Taṃ kissa
    hetu? gambhīrattā bhikkhave nemassa, sunikkhātattā indakhīlassa. Evameva
    kho bhikkhave yekeci samaṇā vā brāhmaṇā vā `idaṃ dukkhanti .pe.
    Paṭipadā'ti yathābhūtaṃ pajānanti, te na aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa
    vā mukhaṃ olokenti 3- `ayaṃ nūna bhavaṃ jānaṃ jānāti, passaṃ passatī'ti.
    Taṃ kissa hetu? sudiṭṭhattā bhikkhave catunnaṃ ariyasaccānan"ti. 4-
         Evaṃ bhagavā bahujanapaccakkhassa sotāpannasseva vasena saṃgharatanassa
guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā
koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
                     Ye ariyasaccānīti gāthāvaṇṇanā
         [9] Evaṃ avisesato sotāpannassa guṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā
idāni ye te tayo sotāpannā ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti. Yathāha:-
         "idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti
    .pe. So ekaṃyeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbattetvā dukkhassantaṃ karoti,
    ayaṃ ekabījī. Tathā dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā
    dukkhassantaṃ karonati, ayaṃ kolaṃkolo. Tathā sattakkhattuṃ deve ca manusse
    ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo"ti. 5-
         Tesaṃ sabbakaniṭṭhassa sattakkhattuparamassa guṇena vattumāraddho "ye
ariyasaccānī"ti. Tattha ye ariyasaccānīti evaṃ 6- vuttanayameva. Vibhāvayantīti
@Footnote: 1 ka. sañcāleyya  2 ka. na sañcāleyya
@3 Sī.Ma. ullokenti  4 saṃ. mahā. 19/1109/387 indakhīlasutta
@5 abhi. pug. 36/31/122 ekakapuggalapaññatati  6 cha.Ma. etaṃ
Paññāobhāsena saccapaṭicchādakaṃ kilesandhakāraṃ vidhamitvā attano pakāsāni
pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassapi lokassa
ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭhapaññena, sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti
samāsabyāsasākalyavekalyādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te
honti bhusappamattāti te vibhāvitaariyasaccā puggalā kiñcāpi
devarajjacakkavattirajjādipamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusappamattā honti, tathāpi
sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ṭhapetvā sattabhave anamatagge
saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā aṭṭhaṅgatattā na aṭṭhamaṃ
bhavaṃ ādiyanti, sattamabhave eva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇissantīti.
         Evaṃ bhagavā sattakkhattuparamavasena saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni
tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe
vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu
amanussehi paṭiggahitāti.
                       Sahāvassāti gāthāvaṇṇanā
         [10] Evaṃ sattakkhattuparamassa aṭṭhamabhavaṃ anādiyaguṇena 1- saṃghādhiṭṭhānaṃ
saccaṃ vatvā idāni tasseva satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi
puggalehi visiṭṭhena ca guṇena vattumāraddho "sahāvassā"ti. Tattha sahāvāti
saddhiṃyeva. Assāti "na te bhavaṃ aṭṭhamaṃ ādiyantī"ti vuttesu aññatarassa.
Dassanasampadāyāti sotāpattimaggasampattiyā. Sotāpattimaggo hi nibbānaṃ disvā
kattabbakiccasampadāya sabbapaṭhamaṃ nibbānadassanato  "dassanan"ti vuccati, tassa
attani pātubhāvo dassanasampadā, tāya dassanasampadāya saha eva. Tayassu dhammā
jahitā bhavantīti ettha suiti 2- padapūraṇamatte nipāto "idaṃ su me sāriputta
mahāvikaṭabhojanasmiṃ hotī"ti evamādīsu 3- viya. Yato sahāvassa dassanasampadāya tayo
dhammā jahitā bhavanti pahīnā bhavantīti  4- ayamettha attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. anādiyanaguṇena  2 cha.Ma. assu-iti
@3 Ma.mū. 12/256/121 mahāsīhanādasutta  4 cha.Ma. hontīti
         Idāni jahitadhammassa dassanatthaṃ āha "sakkāyadiṭṭhi vicikicchitañca,
sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñcī"ti. Tattha sati kāye vijjamāne upādānakkhandha-
pañcakākhye kāye vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, sati vā tattha kāye diṭṭhītipi
sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamānā diṭṭhīti attho. Satiyeva vā kāye
diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappāre kāye vijjamāne rūpādisaṅkhāto attāti
evampavattā diṭṭhīti attho. Tassā ca pahīnattā sabbadiṭṭhigatāni pahīnāniyeva
honti. Sāpi 1- nesaṃ mūlaṃ. Sabbakilesabyādhivūpasamanato paññā "cikicchitan"ti
vuccati, taṃ paññāya cikicchitaṃ ito vigataṃ, tato vā paññācikicchitā idaṃ vigatanti
vicikicchitaṃ. "satthari kaṅkhatī"tiādinā 2- nayena vuttāya aṭṭhavatthukāya vimatiyā
etaṃ adhivacanaṃ. Tassā ca pahīnattā sabbānipi vicikicchitāni pahīnāni honti. Tañhi
tesaṃ mūlaṃ. "ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ `sīlena suddhi, vatena suddhī"ti
evamādīsu 3- āgataṃ gosīlakukkurasīlādikaṃ nānāvidhaṃ 4- sīlaṃ govatakukkuravatādikañca
vattaṃ 5- sīlabbatanti vuccati. Tassa pahīnattā sabbampi 6- naggiyamuṇḍikādi-
amaratapaṃ 6- pahīnaṃ hoti. Tañhi tassa mūlaṃ, tena 7- sabbadāvasāne 8- vuttaṃ
"yadatthi kiñcī"ti. Dukkhadassanasampadāya cettha sakkāyadiṭṭhi pahīyati, 9- samudaya-
dassanasampadāya vicikicchitaṃ pahīyati, 9- maggadassananibbānadassanasampadāya sīlabbataṃ
pahīyatīti viññātabbaṃ.
                       Catūhapāyehīti gāthāvaṇṇanā
         [11] Evamassa kilesavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni tasmiṃ kilesavaṭṭe
sati yena vipākavaṭṭena bhavitabbaṃ, tappahānā tassāpi pahānaṃ dīpento āha
"catūhapāyehi ca vippamutto"ti. Tattha cattāro apāyā nāma nirayatiracchānagata-
pittivisayaasurakāyā. Tehi esa satta bhave upādiyantopi 10- vippamuttoti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. sā hi  2 abhi. saṅgaṇi. 34/1008/242, abhi. vibhaṅga. 35/915/446
@3 abhi. saṅgaṇi. 34/1222/280, abhi. vibhaṅga. 35/938/457  4 cha.Ma. ayaṃ saddo na
@dissati  5 cha.Ma., i. vataṃ  6 cha.Ma. naggiyamuṇḍikāamaratapaṃ  7 cha.Ma. teneva
@8 cha.Ma., i. sabbāvasāne  9-9 cha.Ma., i. ayaṃ na dissati  10 cha.Ma. ādiyantopi
         Evamassa vipākavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni yaṃ imassa 1-
vipākavaṭṭassa mūlabhūtaṃ kammavaṭṭaṃ, tassāpi pahānaṃ dassento āha "../../bdpicture/chaccābhiṭhānāni
abhabbo 2- kātunti. Tattha abhiṭhānānīti oḷārikaṭṭhānāni, tāni esa cha abhabbo
kātuṃ. Tāni ca "aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ
jīvitā voropeyyā"ti ādinā 3- nayena ekakanipāte vuttāni mātughātapitughāta-
arahantaghātalohituppādasaṃghabhedaaññasatthāruddesakammānīti veditabbāni. Tāni hi
kiñcāpi diṭṭhisampasno ariyasāvako kuṇṭhakipillikampi 4- jīvitā na voropeti,
apica kho pana puthujjanabhāvassa vigarahaṇatthaṃ vuttāni. Puthujjano hi adiṭṭhisampannattā
eva mahāsāvajjāni 5- abhiṭhānānipi karoti, dassanasampanno pana abhabbo tāni
kātunti. Abhabbaggahaṇañcettha bhavantarepi akaraṇadassanatthaṃ. Bhavantarepi hi esa
attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantopi dhammatāya eva etāni vā cha pāpakāni
pāṇātipātādīni 6- vā pañca verāni aññasatthāruddesena saha chaṭṭhānāni na
karoti, yāni sandhāya ekacce "../../bdpicture/cha cābhiṭhānānī"tipi 7- paṭhanti. Matamacchagāhādayo
cettha ariyasāvikā gāmadārikā 8- nidassanaṃ.
         Evaṃ bhagavā satta bhave ādiyatopi ariyasāvakassa aññehi
appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇabhāvavasena 9- saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni
tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe
vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu
amanussehi paṭiggahitāti.
                       Kiñcāpi soti gāthāvaṇṇanā
         [12] Evaṃ satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi
puggalehi visiṭṭhaguṇena saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni na kevalaṃ dassanasampanno
@Footnote: 1 Ma. yamassa  2 cha.Ma. abhabba
@3 aṅ. ekaka. 20/271/28, Ma. upari. 14/128/114, abhi. vibhaṅga. 35/809/409-500
@4 cha.Ma., i. kuntha... 5 cha.Ma. evaṃmahāsāvajjāni  6 cha.Ma., i. pakatipāṇātipātādīni
@7 cha.Ma. cha chābhiṭhānānītipi. 8 cha.Ma. ariyasāvakagāmadārakānaṃ, i. ariyasāvakadārakā
@9 cha.Ma., i. visiṭṭhaguṇavasena
Cha abhiṭhānāni abhabbo kātuṃ, kintu appamattakampi pāpakammaṃ katvā tassa
paṭicchādanāyapi abhabboti pamādavihārinopi dassanasampannassa katapaṭicchādanābhāvaguṇena
vattumāraddho "kiñcāpi so kammaṃ karoti pāpakan"ti.
         Tassattho:- so dassanasampanno kiñcāpi satisammosena pamādavihāraṃ
āgamma yantaṃ bhagavatā lokavajjaṃ sañciccātikkamanaṃ 1- sandhāya vuttaṃ "yaṃ mayā
sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī"ti, 2- taṃ
ṭhapetvā aññaṃ kuṭikārasahaseyyādiṃ vā paṇṇattivajjavītikkamasaṅkhātaṃ buddha-
paṭikuṭṭhaṃpi 3- kāyena pāpakammaṃ karoti, padasodhammaṃ uttarichappañacavācā dhammadesanaṃ
samphappalāpapharusavacanādiṃ vā vācāya uda cetasā vā katthaci lobhadosuppādanaṃ
jātarūpādisādiyanaṃ cīvarādiparibhogesu apaccavekkhaṇādiṃ vā pāpakammaṃ karoti.
Abhabbo so tassa paṭicchadāya na so taṃ "idaṃ akappiyaṃ akaraṇīyan"ti
jānitvā muhuttampi paṭicchādeti,  taṃ khaṇaṃ  eva pana satthari vā viññūsu vā
jānitvā muhuttampi paṭicchādeti, taṃ khaṇaṃ eva pana satthari vā viññūsu vā
sabrahmacārīsu āvīkatvā yathādhammaṃ paṭikaroti, "na puna karissāmī"ti evaṃ
saṃvaritabbaṃ vā saṃvarati. Kasmā? yasmā abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā,
evarūpampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādāya diṭṭhanibbānapadassa
dassanasampannassa puggalassa abhabbatā vuttāti attho.
    Kathaṃ?
         "seyyathāpi bhikkhave daharo kumāro mando uttānaseyyako hatthena
    vā pādena vā aṅgāraṃ akkamitvā khippameva paṭisaṃharati, evameva kho
    bhikkhave dhammatā esā diṭṭhisampannassa puggalassa, kiñcāpi tathārūpiṃ
    āpattiṃ āpajjati, yathārūpāya āpattiyā vuṭṭhānaṃ paññāyati. Athakho naṃ
    khippameva satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu vā deseti vivarati
    uttānīkaroti, desetvā vivaritvā uttānīkaritvā 4- āyatiṃ
    saṃvaramāpajjatī"ti. 5-
@Footnote: 1 Ma., Sī. sañciccānatikkamanaṃ
@2 vinaYu. cūḷa. 7/385/208, aṅ. aṭṭhaka. 23/109(19)/203-4(syā),
@khu.i. 25/45/168 uposathasutta  3 cha.Ma. buddhapatikuṭṭhaṃ  4 pāli. cha.Ma.,
@i. uttānīkatvā  5 Ma.mū. 12/496/439 kosambiyasutta
         Evaṃ bhagavā pamādavihārinopi dassanasampannassa katapaṭicchādanābhāvaguṇena
saṃgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni āyatiṃ 1- tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ
payuñjati "idampi saṃghe"ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi
gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
                       Vanappagumbeti gāthāvaṇṇanā
         [13] Evaṃ saṃghapariyāpannānaṃ puggalānaṃ tena tena guṇappakārena
saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni yvāyaṃ bhagavatā ratanattayaguṇaṃ dīpentena idha
saṅkhepena aññattha ca vitthārena pariyattidhammo desito, tena puna 2-
buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho "vanappagumbe yathā phussitagge"ti. Tattha
āsannasannivesavavatthitānaṃ rukkhānaṃ samūho vanaṃ, mūlasārapheggutacasākhāpalāsehi
pabuddho 3- gumbo pagumbo, vane pagumbo 4- vanappagumbo. Svāyaṃ "vanappagumbe"ti
vutto, evampi hi vanasaṇḍoti 5- vattuṃ labbhati "atthi savitakkasavicārepi, atthi
avitakkaavicāramattepi, sukhe dukkhe jīve"tiādīsu 6- viya. Yathāti upamāvacanaṃ. 7-
Phussitāni aggāni assāti phussitaggo, sabbasākhāpasākhāsu sañjātapupphoti attho.
So  pubbe vuttanayeneva "phussitagge"ti vutto. Gimhānamāse paṭhamasmiṃ gimheti
ye cattāro gimhamāsā, 8- tesaṃ catunnaṃ gimhānaṃ 9- ekasmiṃ māse. Katamasmiṃ māse
iti ce? paṭhamasmiṃ gimhe, citramāseti attho. So hi "paṭhamagimho"ti ca
"bālavassāno"ti pavuccati. 10- Tato paraṃ padatthato pākaṭameva.
         Ayampanettha piṇḍattho:- yathā paṭhamagimhanāmake bālavassāne 11-
nānāvidharukkhagahaṇe 12- vane supupphitaggasākho 13- taruṇarukkhagacchapariyāyanāmo pagumbo
ativiya sassirīko hoti, evameva 14- khandhāyatanādīhi satipaṭṭhānasammappadhānādīhi
@Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati  2 cha.Ma., i. tampi nissāya puna...
@3 cha.Ma., i. pavuddho  4 cha.Ma. vanassa, vane vā pagumbo
@5 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati  6 dī.Sī. 9/174/56, Ma.Ma. 13/228/202
@7 Sī. opammavacanaṃ  8 cha.Ma. gimhānaṃ māsā
@9 cha.Ma. gimhamāsānaṃ  10 balāvasantoti ca vuccati  11 bālavasante
@12 Ma.Sī. nānāvidharukkhe gahane vane  13 Ma. suphussitaggasākho  14 Sī. evametaṃ
Sīlasamādhikkhandhādīhi vā nānappakārehi atthappabhedasupupphehi 1- ativiya
sassirīkattā tathūpamaṃ nibbānagāmimaggadīpanato nibbānagāmiṃ pariyattidhammavaraṃ neva
lābhahetu na sakkārādihetu, kevalantu mahākaruṇāya abbhussāhitamānaso 2- sattānaṃ paramaṃ
hitāya adesayīti. Paramaṃ hitāyāti ettha ca gāthābandhasukhatthaṃ anunāsiko. Ayaṃ
panattho:- paramahitāya nibbānāya adesayīti.
         Evaṃ bhagavā imaṃ supupphitaggavanappagumbasadisaṃ pariyattidhammaṃ vatvā idāni
tameva guṇaṃ 3- nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati "idampi buddhe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantu 4- idampi yathāvuttappakāra-
pariyattidhammasaṅkhātaṃ buddharatanaṃ 5- paṇītanti 5- evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya
āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
                      Varo  varaññūti gāthāvaṇṇanā
         [14] Evaṃ bhagavā pariyattidhammena buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā
idāni lokuttaradhammena vattumāraddho "varo varaññū"ti. Tattha varoti
paṇītādhimuttikehi icchito 6- "aho vata mayampi evarūpā assāmā"ti, varaguṇayogato
vā varo uttamo seṭṭhoti attho. Varaññūti nibbānaññū. Nibbānañhi
sabbadhammānaṃ uttamaṭṭhena varaṃ, tañcesa bodhimūle sayaṃ paṭivijjhitvā aññāsi.
Varadoti pañcavaggiyabhaddavaggiyajaṭilādīnaṃ aññesañca devamanussānaṃ nibbedhabhāgiyaṃ
vā vāsanābhāgiyaṃ vā varadhammamadāsīti 7- attho. Varāharoti varassa maggassa
āharattā 8- varāharoti vuccati. So hi bhagavā dīpaṅkaratoppabhūti samatiṃsa pāramiyo
pūrento pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātaṃ purāṇaṃ maggavaramāhari, tena
"varāharo"ti vuccati.
         Apica sabbaññutañāṇapaṭilābhena varo, nibbānasacchikiriyāya varaññū,
sattānaṃ vimuttisukhadānena varado, uttamapaṭipadāharaṇena varāharo, etehi
lokuttaraguṇehi adhikassa kassaci guṇassa abhāvato anuttaro.
@Footnote: 1 cha.Ma. atthappabhedappphehi  2 cha.Ma. abbhussāhitahadayo
@3 cha.Ma., i. ayaṃ saddo na dissati  4 cha.Ma., i. kevalaṃ pana  5-5 cha.Ma. buddhe ratanaṃ
@paṇītanti  6 Ma. icchitabbato  7 cha.Ma., i. nibbedhabhāgiyavāsanābhāgiyavaradhammadāyīti
@8 cha.Ma., i. āhaṭattā
         Aparo nayo:- varo upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaññū paññādhiṭṭhānaparipūraṇena,
varado cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena, varāharo saccādhiṭṭhānaparipūraṇena,
varaṃ maggasaccamāharīti. Tathā varo puññussayena, varaññū paññussayena, varado
buddhabhāvatthikānaṃ tadupāyasampadānena, varāharo paccekabuddhabhāvatthikānaṃ
tadupāyāharaṇena, anuttaro tattha tattha asadisatāya, attanā vā anācariyako hutvā
paresaṃ vā 1- ācariyabhāvena, dhammavaraṃ adesayi sāvakābhāvatthikānaṃ tadatthāya
svākkhātatādiguṇayuttassa dhammavarassa desanato. Sesaṃ vuttanayamevāti.
         Evaṃ bhagavā navavidhena lokuttaradhammena attano guṇaṃ vatvā idāni
tameva guṇaṃ nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati "idampi buddhe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantaṃ yaṃ 2- varaṃ lokuttaradhammaṃ esa
aññāsi, yañca adāsi, yañca āhari, yañca adesesi, 3- idampi buddhe ratanaṃ
paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu
amanussehi paṭiggahitāti.
                         Khīṇanti gāthāvaṇṇanā
         [15] Evaṃ bhagavā pariyattidhammañca navalokuttaradhammañca nissāya
dvīhi gāthāhi buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye taṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ,
suttānusāreneva 4- paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ
anupādisesanibbānappattiguṇaṃ nissāya puna saṃghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho "khīṇaṃ
purāṇan"ti. Tattha khīṇanti parikkhīṇaṃ samucchinnaṃ vā. 5- Purāṇanti purātanaṃ.
Navanti sampatti 6- vattamānaṃ. Natthi sambhavanti avijjamānapātubhāvaṃ. Virattacittāti
vītarāgacittā. Āyatike bhavasminti anāgatamaddhānaṃ punabbhave. Teti yesaṃ khīṇaṃ
purāṇaṃ navaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū
eva. 7- Khīṇabījāti ucchinnabījā. Aviruḷhichandāti viruḷhiyā chandavirahitā.
Nibbantīti vijjhāyanti. Dhīrāti dhitisampannā. Yathāyampadīpoti ayaṃ padīpo viya.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. vā-saddo na dissati  2 cha.Ma. kevalaṃ pana yaṃ  3 cha.Ma. desesi
@4 cha.Ma. sutānusārena ca  5 cha.Ma. khīṇanti samucchinnaṃ.  6 cha.Ma. sampati
@7 cha.Ma. eva-saddo na dissati
         Kiṃ vuttaṃ hoti? yantaṃ sattānaṃ uppajjitvā niruddhampi purāṇaṃ
atītakālikaṃ kammaṃ taṇhāsinehassa appahīnattā paṭisandhiāharaṇasamatthatāya 1-
akhīṇaṃyeva hoti, taṃ purāṇaṃ kammaṃ nesaṃ 2- arahattamaggena taṇhāsinehassa sositattā
agginā daḍḍhabījamiva āyatiṃ vipākadānāsamatthatāya khīṇaṃ. Yañca nesaṃ buddhapūjādivasena
idāni pavattamānaṃ kammaṃ navanti vuccati, tañca tañhāpahāneneva
chinnamūlapādapapupphamiva āyatiṃ phaladānāsamatthatāya yesaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca
taṇhappahāneneva āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū "kammaṃ
khettaṃ viññāṇaṃ bījan"ti 3- ettha vuttapaṭisandhiviññāṇassa kammakkhayeneva khīṇattā
khīṇabījā. Yopi pubbe punabbhavasaṅkhātāya viruḷhayā chando ahosi, tassāpi
samudayappahāneneva pahīnattā pubbe viya cutikāle asambhavena aviruḷhichandā
dhitisampannattā dhīrā purimaviññāṇanirodhena 4- yathāyampadīpo  nibbuto, evaṃ
nibbanti, puna "rūpino vā arūpino vā"ti evamādipaññattipathaṃ accentīti.
Tasmiṃ kira samaye nagaradevatānaṃ pūjanatthāya jalitesu 5- padīpesu eko padīpo
vijjhāyi, taṃ dassento āha "yathāyampadīpo"ti.
         Evaṃ bhagavā ye taṃ purimāhi dvīhi gāthāhi vuttaṃ pariyattidhammaṃ
assosuṃ, suttānusāreneva 6- paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu,
tesaṃ anupādisesanibbānappattiguṇaṃ vattā idāni tameva guṇaṃ nissāya
saṃghādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjanto desanaṃ samāpesi "idampi saṃghe"ti.
Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalantu 7- idaṃpi yathāvuttappakārena
khīṇāsavabhikkhūnaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṃghe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi
gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
         Desanāpariyosāne rājakulassa sotthi ahosi, sabbūpaddavā vūpasamiṃsu,
caturāsītiyā pānasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
@Footnote: 1 Ma. paṭisandhiārohanasamatthatāya  2 cha.Ma. yesaṃ
@3 aṅ. tika. 20/77/217 paṭhamabhavasutta  4 cha.Ma., i. carimaviññāṇanirodhena
@5 cha.Ma. jālitesu  6 cha.Ma. sutānusārena ca  7 cha.Ma., i. kevalaṃ pana
                       Yānīdhāti gāthāttayavaṇṇanā
         [16] Atha sakko devānamindo "bhagavatā ratanattayaguṇaṃ nissāya
saccavacanaṃ payuñjamānena nāgarassa sotthi katā, mayāpi nāgarassa sotthitthaṃ 1-
ratanattayaguṇaṃ nissāya yaṅkiñci 2- vattabban"ti cintetvā avasāne gāthāttayaṃ
abhāsi "yānīdha bhūtānī"ti. Tattha yasmā buddho yathā lokahitatthāya ussukkaṃ
āpannehi āgantabbaṃ, tathā āgatato, yathā ca tehi 3- gantabbaṃ, tathā gatato,
yathā ca tehi ājānitabbaṃ. Tathā ājānanato, yathā ca jānitabbaṃ, tathā
jānanato, yañca tatheva hoti, tassa gamanato 4- "tathāgato"ti vuccati. Yasmā ca
so devamanussehi pupphagandhādināpi 5- bahi nibbattena upakaraṇena, 6-
dhammānudhammapaṭipattādinā ca attani nibbattena ativiya pūjito, tasmā sakko
devānamindo sabbaṃ devaparisaṃ attanā saddhiṃ sampiṇḍitvā āha "tathāgataṃ
devamanussapūjitaṃ, buddhaṃ namassāma suvatthi hotū"ti.
         [17] Yasmā pana dhamme maggadhammo yathā yuganaddhasamathavipassanābalena 7-
gantabbaṃ kilesapakkhasamucchindanena, 8- tathā gato. 9- Nibbānadhammopi yathā gato 10-
paññāya paṭividdho sabbadukkhavighātāya sampajjati, buddhādīhi tathā gato, 11- tasmā
"tathāgato"ti 12- vuccati. Yasmā ca saṃghopi yathā attahitāya paṭipannehi
gantabbaṃ tena tena maggena, tathā gatato 13- "tathāgato "tveva vuccati. Tasmā
avasesagāthādvayepi tathāgataṃ dhammaṃ namassāma suvatthi hotu, tathāgataṃ saṃghaṃ
namassāma suvatthi hotūti vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.
         Evaṃ sakko devānamindo imaṃ gāthāttayaṃ bhāsitvā bhagavantaṃ
padakkhiṇaṃ katvā devapurameva tato saddhiṃ devaparisāya. Bhagavā pana tadeva ratanasuttaṃ
dutiyadivasepi desesi, puna caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, evaṃ
yāva sattamadivase desesi, divase divase tatheva dhammābhisamayo ahosi. Bhagavā
@Footnote: 1 Sī., i., Ma. sotthatthaṃ  2 cha.Ma. kiñci  3 i. yathā etehi
@4 cha.Ma. gadanato ca, i. gadanato  5 cha.Ma. pupphagandhādinā  6 cha.Ma. upakārakena
@7 cha.Ma. yuganandha...  8 cha.Ma. samucchindantena  9 cha.Ma. tathā gatoti tathāgato
@10 Sī.,Ma. yāthāvato  11 cha.Ma. avagato  12 cha.Ma. "tathāgato"tveva, i. tathā gato tathāgatoti
@13 cha.Ma. gatoti
Aḍḍhamāsameva vesāliyaṃ viharitvā rājūnaṃ "gacchāmā"ti paṭivedesi, tato rājāno
diguṇena sakkārena puna tīhi divasehi bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ nayiṃsu. Gaṅgāya
nibbattā nāgarājāno cintesuṃ "manussā tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ
na karissāmā"ti suvaṇṇarajatamaṇimayā nāvāyo māpetvā suvaṇṇarajatamaṇimaye eva
pallaṅke paññāpetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ udakaṃ karitvā "amhākaṃ anuggahaṃ
karothā"ti bhagavantaṃ yāciṃsu. Bhagavā adhivāsesi. 1- Adhivāsetvā ratananāvamārūḷho,
pañca 2- bhikkhusatāni sakaṃ sakaṃ nāvaṃ āruyhanti. 2- Nāgarājāno bhagavantaṃ saddhiṃ
bhikkhusaṃghena nāgabhavanaṃ pavesesuṃ. Tatra sudaṃ bhagavā sabbarattiṃ nāgaparisāya dhammaṃ
desesi, dutiyadivase dibbehi khādanīyabhojanīyehi mahādānaṃ akaṃsu, bhagavā anumoditvā
nāgabhavanā nikkhami.
         Bhummaṭṭhadevā "manussā ca nāgā ca tathāgatassa sakkāraṃ karonti,
mayaṃ kiṃ na karissāmā"ti cintetvā vanappagumbarukkhapabbatādīsu chattātichattāni
ukkhipiṃsu. Eteneva upāyena yāva akaniṭṭhabrahmabhavanaṃ, tāva mahāsakkāraviseso
nibbatti. Bimbisāropi licchavīhi āgatakāle katasakkārato dviguṇamakāsi, pubbe
vuttanayeneva pañcahi divasehi bhagavantaṃ rājagahaṃ ānesi.
         Rājagahamanuppatte bhagavati pacchābhattaṃ maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ
bhikkhūnaṃ ayamantarā kathā udapādi "aho buddhassa bhagavato ānubhāvo, yaṃ uddissa
gaṅgāya orato ca pārato ca aṭṭhayojano bhūmibhāgo ninnañca thalañca samaṃ
katvā vālikāya okiritvā pupphehi sañchanno, yojanappamāṇaṃ gaṅgāya udakaṃ
nānāvaṇṇehi padumehi sañchannaṃ, yāva akaniṭṭhabhavanaṃ, tāva chattātichattāni
ussitānī"ti. Bhagavā taṃ pavattiṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamitvā taṃkhaṇānurūpena
pāṭihāriyena maṇḍalamāḷaṃ gantvā paññatte pavarabuddhāsane nisīdi. Nisajja kho
bhagavā bhikkhū āmantesi "kāyanuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"ti. Bhikkhū
sabbaṃ ārocesuṃ. Bhagavā etadavoca "na bhikkhave ayaṃ pūjāviseso mayhaṃ
būddhānubhāvena nibbatto, nāpi 3- nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho pubbe
@Footnote: 1 cha.Ma., i. adhivāsesi-saddo na dissati
@2-2 cha.Ma. pañca ca bhikkhusatāni pañcasataṃ nāvāyo abhiruḷhā.  3 cha.Ma., i. na
Appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto"ti. Bhikkhū āhaṃsu "na mayaṃ bhante taṃ
appamattakaṃ pariccāgaṃ jānāma, sādhu no bhagavā tathā kathetu, yathā mayaṃ taṃ
jāneyyāmā"ti.
         Bhagavā āha:- bhūtapubbaṃ bhikkhave takkasilāyaṃ saṅkho nāma brāhmaṇo
ahosi, tassa putto susimo 1- nāma māṇavo. So soḷasavassuddesiko vayena,
ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, atha taṃ pitā
āha "kiṃ tāta susimā"ti. So āha "icchāmahaṃ tāta bārāṇasiṃ gantvā sippaṃ
uggahetun"ti. "tenahi tāta susima asuko nāma brāhmaṇo mama sahāyako,
tassa santikaṃ gantvā uggaṇhāhī"ti kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So taṃ gahetvā
mātāpitaro abhivādetvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā upacārayuttena vidhinā
ācariyaṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā  attānaṃ  nivedesi. Ācariyo "mama sahāyakassa
putto"ti māṇavaṃ sampaṭicchitvā sabbaṃ pāhuneyyamakāsi. 2- So addhānakilamathaṃ
paṭivinodetvā 3- taṃ kahāpaṇasahassaṃ ācariyassa pādamūle ṭhapetvā sippaṃ uggahetuṃ
okāsaṃ yāci, ācariyo okāsaṃ katvā uggaṇhāpesi.
         So lahuñca gaṇhanto bahuñca ganhanto gahitagahitañca suvaṇṇabhājane
pakkhittatelamiva avinassamānaṃ dhārento dvādasavassikaṃ sippaṃ katipayamāseneva
pariyosāpesi. So sajjhāyaṃ karonto ādimajjhaṃyeva passati, no pariyosānaṃ. Atha
ācariyaṃ upasaṅkamitvā āha "imassa sippassa ādimajjhameva passāmi, pariyosānaṃ
na passāmī"ti. Ācariyo āha "ahaṃpi tāta evamevā"ti. Atha ko ācariya
imassa sippassa pariyosānaṃ jānātīti. Isipatane tāta isayo atthi, te
jāneyyunti. Te upasaṅkamitvā pucchāmi ācariyāti. Puccha  tāta yathāsukhanti. So
isipatanaṃ gantvā paccekabuddhe upasaṅkamitvā pucchi "api bhante pariyosānaṃ
jānāthā"ti. Āma āvuso jānāmāti. Taṃ mampi sikkhāpethāti. Tena hāvuso
pabbajjāhi, na sakkā apabbajitena sikkhitunti. 4- Sādhu bhante pabbājetha maṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. susīmo evamuparipi  2 cha.Ma. pāhuneyyavattamakāsi  3 cha.Ma. vinodetvā
@4 cha.Ma. sikkhāpetunti
Tathā icchatha, 1- taṃ katvā pariyosānaṃ jānāpethāti. Te taṃ pabbājetvā
kammaṭṭhāne niyojetuṃ asamatthā "evante nivāsetabbaṃ, evante 2- pārupitabban"ti-
ādinā nayena abhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ. So tattha sikkhanto upanissayasampannattā
nacireneva paccekabodhiṃ abhisambujjhi. Sakalabārāṇasiyaṃ "susimo paccekabuddho
jāto"ti 3- pākaṭo ahosi lābhaggayasaggappatto sampannaparivāro. So
appāyukasaṃvattanikassa kammassa katattā nacireneva parinibbāyi, tassa paccekabuddhā ca
mahājanakāyo ca sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā nagaradvāre thūpaṃ patiṭṭhāpesuṃ.
         Atha kho saṅkho brāhmaṇo "putto me ciraṃ gato, tassa 4- pavattiṃ
na jānāmī"ti puttaṃ daṭṭhukāmo takkasilāya nikkhamitvā anupubbena bārāṇasiṃ
patvā 5- mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā "addhā bahūsu janakāyesu 6- ekopi me
puttassa pavattiṃ jānissatīti cintento tattha 7- upasaṅkamitvā pucchi "susimo
nāma māṇavo idha āgato atthi, api nu tassa pavattiṃ jānāthā"ti. Te "āma
brāhmaṇa jānāma, imasmiṃ nagare brāhmaṇassa santike tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū
hutvā paccekabuddhānaṃ santike pabbajitvā paccekabuddho hutvā anupādisesāya
nibbānadhātuyā parinibbāyi, ayamassa thūpo patiṭṭhāpito"ti āhaṃsu. So bhūmiṃ
hatthena paharitvā roditvā ca paridevitvā ca taṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā tiṇāni
uddharitvā uttarasāṭakena vālikaṃ 8- ānetvā paccekabuddhacetiyaṅgaṇe
ākiritvā 9- kamaṇḍalutodakena samantato bhūmiṃ paripphosetvā 10- vanapupphehi pūjaṃ
katvā uttarasāṭakena paṭākaṃ āropetvā thūpassa upari attano chattaṃ bandhitvā
pakkāmīti.
         Evaṃ atītaṃ desetvā taṃ jātakaṃ paccuppannena anusaṃsandhento 11-
bhikkhūnaṃ dhammaṃ 12- kathesi "siyā kho pana vo bhikkhave evamassa `añño nūna
tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosī'ti, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ,
@Footnote: 1 cha.Ma. vā maṃ, yaṃ vā icchatha  2 cha.Ma. evaṃ  3 cha.Ma. "susīmapaccekabuddho"ti
@4 cha.Ma. cassa  5 cha.Ma. gantvā  6 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati
@7 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati  8 cha.Ma. vālukaṃ  9 cha.Ma. okiritvā
@10 cha.Ma., i. paripphositvā  11 cha.Ma., i. anusandhento  12 cha.Ma., i. dhammakathaṃ
Ahantena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosiṃ. Mayā susimassa paccekabuddhassa
cetiyaṅgaṇe tiṇāni uddharitāni, 1- tassa me kammassa nissandena aṭṭhayojanamaggaṃ
vihatakhāṇukaṇṭakaṃ 2- katvā samaṃ suddhamakaṃsu. Mayā tattha vālikā 3- okiṇṇā, tassa
me nissandena aṭṭhayojane magge vālikaṃ 4- okiriṃsu. Mayā tattha vanakusumehi
pūjā katā, tassa me nissandena navayojane magge thale ca udake ca
nānāpupphehi pupphasantharaṃ akaṃsu. Mayā tattha kamaṇḍaludakena bhūmi paripphositā,
tassa me nissandena vesāliyaṃ pokkharavassaṃ vassi. Mayā tasmiṃ cetiye paṭākā
āropitā, chattañca bandhaṃ, 5- tassa me nissandena yāva akaniṭṭhabhavanā paṭākā
ca āropitā, chattātichattāni ca ussitāni. Iti kho bhikkhave ayaṃ mayhaṃ
pūjāviseso neva buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, apica
kho appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto"ti dhammakathāya pariyosāne imaṃ
gāthaṃ abhāsi:-
                "mattāsukhapariccāgā        passe ce vipulaṃ sukhaṃ.
                 Caje mattāsukhaṃ dhīro       sampassaṃ vipulaṃ sukhan"ti. 6-
                       Paramatthajotikāya  khuddakapāṭhaṭṭhakathāya
                           ratanasuttavaṇṇanā. Niṭṭhitā.
                               ----------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. uddhaṭāni  2 cha.Ma., i. vigatakhāṇukaṇṭakaṃ  3 cha.Ma. vālukā
@4 cha.Ma. vālukaṃ  5 cha.Ma. baddhaṃ  6 khu. dhamMa. 25/290/67 attano pubbakammavatthu



             The Pali Atthakatha in Roman Book 17 page 138-176. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=3641              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=3641              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=7              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=73              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=78              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=78              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]