ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 15 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.2)

                        4. Samacittavaggavannana
      [33] Catutthassa pathame asappurisabhumiti asappurisanam patitthanatthanam. 2-
Sappurisabhumiyampi eseva nayo. Akatannuti katam na janati. Akatavediti katam pakatam
katva na janati. Upannatanti vannitam thomitam pasattham. Yadidanti ya ayam.
Akatannuta akataveditati parena katassa upakarassa ajanananceva pakatam katva
ajanananca. Kevalati sakala. Sukkapakkhepi vuttanayeneva attho veditabbo.
@Footnote: 1 Si.,i. vipassanasamadhi  2 Ma. patitthanam
      [34] Dutiye matu ca pitu cati janikamatu ca janakapitu ca. Ekena
bhikkhave amsena mataram parihareyyati ekasmim amsakute thapetva mataram patijaggeyya.
Ekena amsena pitaram parihareyyati ekasmim amsakute thapetva pitaram patijaggeyya.
Vassasatayako vassasatajiviti vasasasatayakakale jato sakalam vassasatam jivanato. Idam
vuttam hoti:- sace putto nama "matapitunam patikarissami"ti utthaya samutthaya
dakkhine amsakute mataram, vame pitaram thapetva vassasatayuko sakalampi vassasatam
jivamano parihareyya. So ca nesam ucchadanaparimaddananhapanasambahanenati
so ca putto tesam matapitunam amsakutesu thitanamyeva duggandhapativinodanattham
sugandhakaranena ucchadanena, parissamavinodanattham hatthaparimaddanena, situnhakale ca
unhodakasitodakanhapanena, hatthapadadinam akaddhanaparikaddhanasankhatena sambahanena
upatthanam kareyya. Te ca tatthevati te ca matapitaro tattheva tassa amsakutesu
nisinnava muttakarisam cajeyyum. 1- Na tveva bhikkhave evampi na tveva matapitunam
katam va hoti patikatam va.
      Issaradhipacce rajjeti cakkavattirajjam sandhayevamaha. Apadakati vaddhaka
anupalaka. Putta hi matapituhi vaddhita ceva anupalita ca. Posakati hatthapade
vaddhetva hadayalohitam payetva posaka. Putta hi matapituhi sutthu bhata 2-
annapanadihi patijaggita. Imassa lokassa dassetaroti sace hi matapitaro
jatadivaseyeva puttam pade gahetva aranne va nadiyam va papate va khipeyyum,
imasmim loke itthanittharammanam na passeyya. Evam akatva apaditatta positatta
esa imasmim loke itthanittharammanam matapitaro nissaya passatiti 3- tyassa
imassa lokassa dassetaro nama honti. Samadapetiti ganhapeti. Imasmim sutte
saddhasilacagapanna lokiyalokuttaramissaka kathita. Dhammasenapatisariputtattherasadisova
bhikkhu tesu patitthapeti namati veditabbo.
@Footnote: 1 Ma. khipeyyum  2 cha.Ma.,i. puttha, Ma. sutthu kata  3 i. passati
      [35] Tatiye tenupasankamiti so hi brahmano "samano kira gotamo kathitam
vissajjeti, pucchayassa virajjanam nama natthi. Ahamassa aparajjanapanham 1-
abhisankharissami"ti panitam bhojanam bhunjitva gabbhadvaram pidahitva nisinno
cintetum arabhi. Athassa etadahosi "imasmim thane uccasaddamahasaddo vattati, cittam
na ekaggam hoti, bhumigharam karessami"ti bhumigharam karetva tattha pavisitva "evam
puttho evam kathessami"ti 2- ekam ganhitva ekam vissajjento sakaladivase 3-
kinci passitum nasakkhi. Tassa iminava niharena cattaro masa vitivatta. So
catunnam masanam accayena ubhatokotikapanham nama addasa. Evam kirassa ahosi "aham samanam
gotamam upasankamitva `kimvadi bhavan'ti pucchissami. Sace `kiriyavadimhi'ti
vakkhati, `sabbakusalanam nama tumhe kiriyam vadetha'ti nam nigganhissami, sace
`akiriyavadimhi'ti vakkhati, `kusaladhammanam nama tumhe akiriyam vadetha'ti nam
nigganhissami. Ubhatokotikapanham 4- puttho neva uggilitum sakkhissati na
niggilitum. Evam mama jayo bhavissati, samanassa gotamassa parajayo"ti utthaya
apphotetva 5- bhumighara nikkhamma "evarupam panham pucchantena na ekakena gantum
vattati"ti nagare ghosanam karetva sakalanagarena 6- parivuto yena bhagava tenupasankami.
Kimvaditi kimladdhiko. Kimakkhayiti kim nama savakanam patipadam akkhasiti 7- pucchi.
Athassa bhagava catuhi masehi panham abhisankharitva "dittho me samanassa gotamassa
parajayapanho"ti manam paggayha agatabhavam natva ekapadeneva tam panham bhindanto
kiriyavadi caham brahmana akiriyavadi cati aha. Atha brahmano attano manam
apanetva bhagavantam ayacanto yathakatham panatiadimaha. Sesamettha uttanamevati.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. virajjhanapanham  2 cha. evam puttho evam kathessati, evam puttho evam
@kathessatiti    3 Si.,i. sakaladivasena, cha.Ma. sakaladivasam  4 cha.Ma. idanhi ubhatokotikam
@panham, i. imam ubhato.....  5 Ma. ugghosetva  6 cha.Ma. sakalanagarehi
@7 cha.Ma. akkhayiti
      [36] Catutthe dakkhineyyati dakkhinati 1- vuccati danam, tassa patiggahanayutta
kati puggalati pucchati. Sekhoti imina satta sekkhe dasseti. Ettha ca
silavantaputhujjanopi sotapanneneva sangahito. Ahuneyya yajamananam hontiti danam
dadantanam ahunassa araha danapatiggahaka nama hontiti attho. Khettanti
vatthu patittham, 2- punnassa viruhanatthananti attho.
      [37] Pancame pubbarameti savatthito puratthimadisabhage arame. 3-
Migaramatupasadeti visakhaya upasikaya pasade. Sa hi migarasetthina matutthane
thapitattapi, sabbajetthakassa puttassa ayyakasetthino nama 4- samananamakattapi
migaramatati vuccati. Taya karito sahassagabbho pasado migaramatupasado nama.
Thero tasmim viharati. Tatra kho ayasma sariputtoti tasmim pasade viharanto
dhammasenapati sariputtatthero.
      Bhikkhu amantesiti kasmim kale amantesi? kanici hi suttani purebhatte
Bhasitani atthi, kanici pacchabhatte, kanici purimayame, kanici majjhimayame,
kanici pacchimayame. Idam pana samacittapatipadasuttam pacchabhatte bhasitam. Tasma
sayanhasamaye amantesi.
      Na kevalancetam thereneva bhasitam, tathagatenapi bhasitam. Kattha nisiditvati?
Visakhaya ratanapasade nisiditva. Tathagato hi pathamabodhiyam visati vassani
anibaddhavaso hutva yattha yattha phasukam hoti, tattha tattheva gantva vasi.
Pathamam antovassanhi 5- isipatane dhammacakkam pavattetva attharasa mahabrahmakotiyo
amatapanam payetva baranasim upanissaya isipatane vasi. Dutiyam antovassam rajagaham
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. dakkhina  2 cha.Ma. patittha  3 Si.,i. puratthimadisaya kate arame
@4 cha.Ma.,i. ayyakasetthinova  5 Si. pathamakaantovassam hi
Upanissaya veluvane, tatiyacatutthanipi tattheva, pancamam antovassam vesalim
upanissaya mahavane kutagarasalayam, chattham antovassam makulapabbate, 1- sattamam
tavatimsabhavane, atthamam bhaggesu sumsumaragiram 2- nissaya bhesakalavane, navamam kosambiyam,
dasamam palileyyakavanasande, 3- ekadasamam nalayam brahmanagame, dvadasamam veranjayam,
terasamam caliyapabbate, cuddasamam jetavane, pancadasamam kapilavatthusmim, solasamam alavakam
dametva caturasitipanasahassani amatapanam payetva alaviyam, sattarasamam
rajagaheyeva, attharasamam caliyapabbateyeva, tatha ekunavisatimam, visatimam pana antovassam
rajagahamyeva upanissaya vasi. Evam visati vassani anibaddhavaso hutva yattha
yattha phasukam hoti, tattha tattheva vasi. 4-
      Tato patthaya pana dve senasanani dhuvaparibhogani akasi. Katarani dve?
jetavananca pubbaramanca. Kasma? dvinnam kulanam gunamahantataya. Anathapindikassa
hi visakhaya ca gunam sandhaya gunam paticca sattha tani senasanani dhuvaparibhogena
paribhunji. Utuvassam carikam gantvapi 5- antovasse dvisuyeva senasanesu vasati.
Evam vasanto pana jetavane rattim vasitva punadivase bhikkhusamghaparivuto dakkhinadvarena
savatthim pindaya pavisitva pacinadvarena nikkhamitva pubbarame divaviharam
karoti. Pubbarame rattim vasitva punadivase pacinadvarena savatthim pindaya
pavisitva dakkhinadvarena nikkhamitva jetavane divaviharam karoti. Tasmim pana
divase sammasambuddho jetavaneyeva vasi. Yattha katthaci vasantassa 6- pancavidhakiccam
avijahitameva hoti. Tam hettha vittharitameva. Tesu kiccesu pacchimayamakiccakale
bhagava lokam olokento savatthivasinanca samantava 7- savatthiya gavutaaddha-
yojanayojanaparame thane savatthinagare 8- appamananam 9- sattanam abhisamayabhavam addasa.
@Footnote: 1 Si.,i. mankulapabbate  2 cha.Ma. bhagge susumaragiram 3 Si. parileyyake vanasande
@4 Ma. vihasi  5 cha.Ma.,i. caritvapi hi  6 cha.Ma.,i. vasantassa cassa
@7 cha.Ma.,i. samanta ca  8 cha.Ma. ayam patho na dissati  9 cha.Ma. aparimananam
      Tato "kasmim nu kho kale abhisamayo bhavissati"ti olokento "sayanhasamaye"ti
disva "mayi nu kho kathente abhisamayo bhavissati, savake kathente bhavissati"ti
"sariputtatthere kathente bhavissati"ti addasa. Tato "kattha nisiditva kathente
bhavissati"ti olokento "visakhaya ratanapasade nisiditva"ti disva "buddhanam
nama tayo savakasannipata honti, aggasavakanam eko. Tesu ajja dhammasena-
patisariputtattherassa savakasannipato bhavissati"ti addasa. Disva patova
sarirapatijagganam katva nivatthanivasano sugatacivaram parupitva selamayam pattam adaya
bhikkhusamghaparivuto dakkhinadvarena nagaram pavisitva pindaya caranto bhikkhusamghassa
sulabhapindapatam katva vatapahata viya nava patinivattitva dakkhinadvarena
nikkhamitva bahidvare atthasi. Tato asitimahasavaka bhikkhuniparisa upasakaparisa
upasikaparisati catasso parisa sattharam parivarayimsu.
      Sattha sariputtattheram amantesi "sariputta taya pubbaramam gantum vattati,
tava ca parisam gahetva gacchahi"ti. "sadhu bhante"ti thero attano parivarehi
pancahi bhikkhusatehi parivuto pubbaramam agamasi. Eteneva niyamena asitimahasavake
pubbaramameva pesetva sayam ekena anandatthereneva saddhim jetavanam agamasi.
Anandattheropi vihare satthu vattam katva vanditva "pubbaramam gacchami bhante"ti
aha. Evam karohi anandati. Sattharam vanditva tattheva agamasi. Sattha ekakova
jetavane ohiyati. 1-
      Tamdivasanhi catasso parisa therasseva dhammakatham sotukama ahesum. Kosala-
maharajapi balanikayena parivuto pubbaramameva gato. Tatha pancasataupasaka-
parivaro anathapindiko. Visakha pana mahaupasika dvihi janghasahassehi parivuta
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ohino
Agamasi. Sattapannasaya kulusabhasatasahassanam 1- vasanatthane savatthinagare gehapaladarake
thapetva sesajano gandhacunnamaladini gahetva pubbaramameva agamasi. Catusu
dvaragamesu 2- gavutaaddhayojanayojanaparamatthane sabbeyeva 3- manussa
gandhacunnamaladini gahetva pubbaramam 4- agamamsu. Sakalaviharopi pupphehi abhikinno
viya ahosi.
      Dhammasenapatisariputtattheropi kho viharam gantva viharaparivene
anganatthane atthasi. Bhikkhu therassa asanam pannapayimsu. Thero tattha nisiditva
upatthakattherena vatte kate bhikkhusamghassa ovadam datva 5- gandhakutim pavisitva
samapattim appetva nisidi. So paricchinnakalavasena samapattito vutthaya aciravatim
gantva rajojallam pavahetva patippassaddhadaratho otinnatittheneva uttaritva
nivatthanivasano sanghatim parupitva atthasi. Bhikkhusamghopi sammukhatthanena otaritva
sarirarajojallam pavahetva paccuttaritva theram parivareti. 6- Antoviharepi therassa
dhammasanam pannapayimsu. Catassopi parisa attano attano okasam natva maggam
thapetva nisidimsu. Sariputtattheropi pancabhikkhusataparivaro dhammasabham agantva
sihamatthakapatitthite samussitasetacchatte ratanapallanke cittavijanim gahetva
puratthimabhimukho nisidi. Nisiditva parisam oloketva "mahati vatayam parisa,
imissa na appamattaka 7- parittakadhammadesana anucchavika, kataradhammadesana nu kho
anucchavika bhavissati"ti tini pitakani avajjamano imam samyojanapariyayadhammadesanam
addasa.
      Evam dhammadesanam sallakkhetva tam desetukamo bhikkhu amantesi avuso
bhikkhavoti. Avusoti avatva bhikkhavoti 8- vacanam buddhalapo nama hoti, ayam panayasma
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kulasatasahassanam  2 Ma. gamadvaresu  3 Si. sabbasova manussa
@4 cha.Ma.,i. gandhacunnamaladihattha pubbaramameva  5 cha.Ma. katva  6 cha.Ma. parivarayimsu
@7 cha.Ma. appamattika, Si.,i. appamatta  8 cha.Ma. bhikkhaveti. evamuparipi
"dasabalena samanam alapam 1- na karissami"ti satthugaravena savakalapam 2- karonto
"avuso bhikkhavo"ti aha. Etadavocati etam "ajjhattasamyojananca avuso puggalam
desessami bahiddhasamyojananca"ti dhammadesanapadam avoca.
      Tasmim pana ratanapasade adhivattho eko sotapanno devaputto atthi,
so buddhehi va savakehi va desanaya araddhamattayayeva janati "ayam
desana uttanika bhavissati, ayam gambhira, ayam jhananissita bhavissati, ayam
vipassananissita, ayam magganissita, ayam phalanissita, ayam nibbananissita"ti.
Sopi tasmim divase therena desanaya araddhamattayaeva annasi "yena niharena mayham
ayyena dhammasenapatisariputtattherena desana araddha, ayam desana vipassanogadha 3-
bhavissati, chahi mukhehi vipassanam kathessati, 4- desanapariyosane kotisahassadevata 5-
arahattam ganhissanti, 6- sotapannadinam pana devamanussanam paricchedo na bhavissati,
desananucchavikam katva mayham ayyassa sadhukaram dassami"ti devanubhavena mahantam
saddam katva "sadhu sadhu ayya"ti aha.
      Devarajena sadhukare dinne parivarakapasadasahasse adhivattha devata
sabbava sadhukaram adamsu. Tasam sadhukarasaddena pubbarame vasanadevata, tasam
saddena gavutamatte devata, tato addhayojane yojaneti etenupayena ekacakkavale,
dvisu cakkavalesu, tisu cakkavalesuti dasasahassacakkavale 7- devata sadhukaramadamsu.
Tasam sadhukarasaddena pathavitthakanaga tava 8- akasatthakadevata ca. Tato
abbhavalahaka, unhavalahaka, sitavalahaka, vassavalahaka, catummaharajika cattaro
maharajano, tavatimsa, sakko devaraja, yamadevata, suyamo devaraja,
@Footnote: 1 cha.Ma. alapanam  2 Ma. satthugaravavasena savakanam alapanam  3 cha.Ma.,i. vipassanagalha
@4 Si.,i. vipassana kathiyissati  5 cha.Ma. kotisatasahassadevata  6 cha. papunissanti
@7 cha.Ma....cakkavalesu  8 Ma. pathavihettha naga ca, cha.Ma.,i. pathavitthakanaga ca
Tusitadevata, santusito devaraja, nimmanaratidevata, nimmanarato 1- devaraja,
vasavattidevata, vasavatti devaraja, brahmaparisajja, brahmapurohita, mahabrahmano,
parittabha, appamanabha, abhassara, parittasubha, appamanasubha, subhakinha,
vehapphala, aviha, atappa, sudassa, sudassi, akanittha devatati asanne ca
arupavacarasatte ca thapetva sotayatanapavattitthane sabba devata sadhukaram adamsu.
      Tato khinasavamahabrahmano "maha vatayam sadhukarasaddo, pathavitalato patthaya
yava akanitthalokam agato, kimattham nu kho eso"ti avajjenta "dhammasena-
patisariputtatthero pubbarame visakhaya ratanapasade nisiditva
samyojanapariyayadhammadesanam arabhi, amhehipi tattha kayasakkhihi bhavitum vattati"ti
cintetva tattha agamamsu. 2- Pubbaramo devatahi paripunno, samanta pubbaramassa
gavutam, addhayojanam, yojananti sakalacakkavalam hettha pathavitale 3- tiriyam
cakkavalapariyantena paricchinnam dasahi cakkavalasahassehi sannipatitahi devatahi
nirantaramahosi, aragganitudanamatte 4- thane uparimakotiya satthi devata sukhumattabhave
mapetva atthamsu.
      Athayasma sariputto "mahantam vatidam kolahalam, 5- kinnu kho etan"ti
avajjento dasasahassacakkavale thitanam ekacakkavale sannipatitabhavam addasa. Athapica 6-
yasma buddhanam adhitthanakiccam natthi, parisappamaneneva passanti ceva saddanca
saventi. Savakanam pana adhitthanam vattati. Tasma thero samapattim samapajjitva
samapattito vutthaya mahaggatacittena adhitthasi "cakkavalapariyanta parisa sabbapi mam
passatu, dhammanca me desentassa saddam sunatu"ti. Adhitthitakalato patthaya
dakkhinajanupasse ca cakkavalamukhavattiyanca nisiditva "dhammasenapatisariputtatthero
nama kidiso
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sunimmito  2 Ma. agamamsu  3 cha.Ma.,i. pathavitalena
@4 Si.,i. aragganittuddanamatte  5 cha.,i. halahalam  6 cha.Ma.,i. atha yasma
Digho rasso samo odato"ti vattabbakaranam nahosi, sabbesampi disasu 1-
nisinnanam abhisammukheyeva pannayittha, nabhamajjhe thitacando viya ahosi. Dhammam
desentassapissa dakkhinajanupasse ca cakkavalapamukhavattiyam ca sannisinna sabbe
ekamseneva 2- saddam sunimsu.
      Evam adhitthahitva thero ajjhattasannojananca avusoti imam dhammadesanam
arabhi. Tattha ajjhattanti kamabhavo. Bahiddhati ruparupabhavo. Kincapi hi satta
kamabhave appam kalam vasanti kappassa catutthameva kotthasam, itaresu tisu
kotthasesu kamabhavo sunno hoti tuccho, rupabhave bahum kalam  vasanti, tathapi tesam
yasma kamabhave cutipatisandhiyo bahuka honti, appaka ruparupabhavesu. Yattha ca
cutipatisandhiyo bahuka, tattha alayopi patthanapi abhilasapi 3- bahu hoti. Yattha
appo, 4- tattha apPo. Tasma kamabhavo ajjhattam nama jato, 5- ruparupabhava bahiddha
namati. 6-  Ajjhattasankhate 7- kamabhave chandarago ajjhattasamyojanannama, bahiddha
sankhatesu ruparupabhavesu chandarago bahiddhasamyojanannama. Orambhagiyani va panca
samyojanani ajjhattasamyojanannama, uddhambhagiyani panca bahiddhasamyojanannama.
Tatrayam vacanattho:- oram vuccati kamadhatu, tattha uppattinipphadanato tam oram
bhajantiti orambhagiyani. Uddham vuccati ruparupadhatu, tattha uppattinipphadanato
tam uddham bhajantiti uddhambhagiyani.
      Evam vuttappabhedena ajjhattasamyojanena samyutto 8- puggalo ajjhattasamyojano,
bahiddhasamyojanena samyutto puggalo bahiddhasamyojano. Ubhayampi cetam na lokiyassa
vattanissitassa mahajanassa namam. Yesam pana bhavo dvedha paricchinno, tesam
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbadisasu  2 Si. ekaraseneva  3 ka. abhilapopi
@4 cha.Ma.,i. appa  5 cha.Ma.,i. jatam  6 cha.Ma.,i. nama
@7 cha.Ma.,i. iti ajjhatta.....  8 ka. payutto. evamuparipi
Sotapannasakadagamianagaminam ariyasavakanam etannamam. Yatha hi mahaaranne
khadiravanasalavanadini thambho tulasanghatoti namam na labhanti, khadiravanam salavananti
namameva labhanti. Yada pana tato rukkha tinhaya 1- kuthariya chinditva thambhadi-
santhanena tacchita honti, tada thambho tulasanghatoti namam labhanti. Evameva
aparicchinnabhavo bahalakileso puthujjano etam namam na labhati, bhavam paricchinditva
kilese tanuke katva thita sotapannadayova labhanti.
      Imassa ca panatthassa vibhavanattham idam vacchakasalopammam veditabbam:- vacchakasalam
hi katva anto khanuke kottetva vacchake yottehi bandhitva tesu upanibandhanti,
yottesu appahontesu kannesupi gahetva tattha vacchake pavesenti, antosalaya
okase appahonte bahi khanuke kottetvapi evameva karonti. Tattha koci
anto baddho vacchako bahi nipanno hoti, koci bahi baddho anto nipanno,
koci anto baddho anto nipanno, koci bahi baddho bahireva 2- nipanno. Koci
anto 3- abaddhova carati, bahipi abaddhova. Tattha anto baddhassa bahi nipannassa
bandhanam digham hoti. So hi unhadihi pilito nikkhamitva bahi vacchakanam antare 4-
nipajjati. Bahi baddhe anto nipannepi eseva nayo. Yo pana anto baddho
antova nipanno, tassa bandhanam rassam hoti. Bahi baddhe bahi nipannepi 6- eseva
nayo. Ubhopi hi te divasam 5- khanukam anuparigantva tattheva 7- sayanti. Yo pana
anto abaddho tattheva vacchakanam antare vicarati, ayam sayitavacchako kanne gahetva
vacchakanam antare vissattho divasam annattha agantva tattheva carati. Bahiddha
abaddhepi tattheva vicarantepi eseva nayo.
      Tattha vacchakasala viya tayo bhava veditabba. Vacchakasalaya khanuka viya
@Footnote: 1 Ma. tikkhaya  2 cha.Ma.,i. bahiyeva  3 cha.Ma.,i. antopi
@4 cha.Ma. abbhantare  5 cha.Ma.,i. divasampi
@6 ka. vasanti       7 cha.Ma. silava vacchako, Si.,i. silakavacchako
Avijja. 1- Khanuke 2- vacchakabandhanayottam viya dasasamyojanani. Vacchaka viya tisu bhavesu
nibbattasatta. Anto baddho bahisayitavacchako viya ruparupabhavesu sotapanna-
sakadagamino. Te hi kincapi tattheva vasanti, samyojanam pana tesam kamavacarupanibandha-
meva. Kenatthena? appahinatthena. Ruparupabhavesu puthujjanopi ettheva 3- sangahito.
Sopi hi kincapi tattha vasati, samyojanam panassa kamavacarupanibandhameva. Bahi
baddho antosayitavacchako viya kamavacare anagami. So hi kincapi kamavacare
vasati, samyojanam panassa ruparupabhavupanibandhameva. Anto baddho anto nipanno
viya kamavacare sotapannasakadagamino. Te hi sayampi kamavacare vasanti, samyojanampi
tesam kamavacarupanibandhameva. Bahi baddho bahi nipanno viya ruparupabhavesu anagami.
So hi sayampi tattha vasati, samyojanampissa ruparupabhavupanibandhameva. Anto abaddho
antovicaranavacchako viya kamavacare khinasavo. Bahi abaddho bahivicaranavacchako viya
ruparupabhave khinasavo. Samyojanesu pana sakkayaditthi vicikiccha silabbataparamasoti
imani tini gacchantam nivarenti, gatam patimanenti. Kamacchando byapadoti
imani pana dve samyojanani samapattiya va avikkhambhetva maggena va
asamucchinditva ruparupabhave nibbattitum na sakkoti.
      Katamo cavusoti idam thero yathapi nama puriso dve ratanapelapasse
thapetva sampattaparisaya dve hatthe puretva sattavidharatanam bhajetva dadeyya,
evam pathamaratanapelam datva 4- dutiyampi tatheva dadeyya. Evameva "ajjhattasamyojanam
ca avuso puggalam desessami bahiddhasamyojananca"ti imani dve padani matikavasena
pathamam 5- thapetva idani atthavidhaya parisaya bhajetva dassetum vittharakatham arabhi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. avijjakhanuko  2 cha.Ma.,i. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma.,i. eteheva  4 Ma. dalham datva  5 cha.Ma. ayam patho na dissati
      Tattha idhati imasmim sasane. Silava hotiti catuparisuddhisilena sampanno 1-
hoti. Iti thero ettavata 2- catuparisuddhisilam uddisitva "patimokkha-
samvarasamvuto"ti imina tattha jetthakasilam vittharetva dassesiti dipaviharavasi
sudhammatthero 3- aha. Antevasiko panassa tipitakaculanagatthero aha "ubhayathapi
patimokkhasamvarova vutto. Patimokkhasamvaroyeva hi silam, itarani pana tini silanti
vuttatthanam nama atthi"ti ananujananto uttarim aha:- indriyasamvaro nama
chadvararakkhamattakameva, ajivaparisuddhi dhammena samena paccayuppattimattakam,
paccayasannissitam patiladdhapaccaye "idamatthan"ti paccavekkhitva paribhunjanamattakam,
nippariyayena pana patimokkhasamvarova silam. Yassa bhinno 4- ayam chinnasiso viya puriso
hatthapade sesani rakkhissatiti na vattabbo. Yassa pana so arogo, ayam acchinnasiso
viya puriso jivitam sesani puna pakatikani katva rakkhitum sakkoti. Tasma
silavati imina patimokkhasamvaram niddisitva 5- tam vittharento "patimokkha-
samvarasamvuto"tiadimahati.
      Tattha patimokkhasamvarasamvutoti patimokkhasamvarena samannagato. Acaragocara-
sampannoti acarena ca gocarena ca sampanno. Anumattesuti appamattakesu.
Vajjesuti akusalesu dhammesu. Bhayadassaviti bhayadasSi. Samadayati samma adiyitva.
Sikkhati sikkhapadesuti tam tam sikkhapadam samadiyitva sikkhati. Apica samadaya sikkhati
sikkhapadesuti yankinci sikkhapadesu sikkhakotthasesu sikkhitabbam kayikam va
vacasikam va, tam sabbam samma adaya sikkhati. Ayamettha sankhepo, vittharato
pana sabbanetani patimokkhasamvaradini padani visuddhimagge 6- vuttani,
catuparisuddhisilam ca sabbakarena vibhajitva dassitam. Annataram devanikayanti chasu
kamavacaradevaghatasu 7- annataram devaghatam. Agami hotiti hettha agami hoti. Aganta
itthattanti
@Footnote: 1 cha.Ma.,i....silehi silasampanno  2 cha.Ma.,i. ettavata ca kira
@3 cha.Ma. summatthero  4 cha.Ma.,i. yassa so bhinno  5 cha.Ma.,i. uddisitva
@6 visuddhi. 1/20 silaniddesa  7 Ma. kamavacaradevesu
Itthattam manusakapancakkhandhabhavameva aganta hoti, tatrupapattiko va uparupapattiko
va na hoti, puna hetthagamiyeva hotiti dasseti. Imina angena sukkhavipassakassa
dhatukammatthanikabhikkhuno hetthimamaggadvayanceva phaladvayanca kathitam.
      Annataram santam cetovimuttinti atthasu samapattisu annataram catutthajjhana-
samapattim. Sa hi paccanikakilesanam santatta santa, teheva ca kilesehi cetaso
vimuttatta cetovimuttiti vuccati. Annataram devanikayanti pancasu suddhavasa-
devanikayesu annataram. Anaganta itthattanti puna imam pancakkhandhabhavam anaganta,
hetthupapattiko na hoti, uparupapattikova hoti tattheva va parinibbayiti dasseti.
Imina angena samadhikammikassa bhikkhuno tayo magga  tini ca phalani kathitani.
      Kamanamyeva nibbidayati duvidhanampi kamanam nibbindanatthaya ukkanthanatthaya.
Viragayati virajjanatthaya. Nirodhayati appavattikaranatthaya. Patipanno hotiti
patipattim patipanno hoti. Ettavata sotapannassa ca sakadagamino ca pancakamagunika-
ragakkhayatthaya anagamimaggavipassana kathita hoti. Bhavanamyevati tinnam bhavanam. Imina
anagamino bhavaragakkhayatthaya arahattamaggavipassana kathita hoti. Tanhakkhayaya
patipanno hotiti iminapi sotapannasakadagaminamyeva pancakamagunikatanhaya
khayakaranattham anagamimaggavipassana kathita. So lobhakkhayayati iminapi anagamino
bhavalobhakkhayatthaya 1- arahattamaggavipassanava kathita. Annataram devanikayanti
suddhavasesveva annataram devanikayam. Anaganta itthattanti imam khandhapancakabhavam
anaganta, hetthupapattiko na hoti, uparupapattiko va hoti, tattheva va
parinibbayati.
@Footnote: 1 Si.,i. bhavalobhakkhayaya
      Iti pathamena angena sukkhavipassakassa dhatukammatthanikabhikkhuno hetthimani
dve maggaphalani kathitani, dutiyena samadhikammikassa tini maggaphalani, "so
kamanan"ti imina sotapannasakadagaminam pancakamagunikaragakkhayaya uparianagami-
maggavipassana, "so bhavanamyeva"ti imina anagamissa upariarahattamaggavipassana,
"so tanhakkhayaya"ti imina sotapannasakadagaminam pancakamagunikatanhakkhayaya
uparianagamimaggavipassana, "so lobhakkhayaya"ti imina anagamino bhavalobhakkhayaya
upariarahattamaggavipassana kathitati. Evam chahi mukhehi vipassanam kathetva
desanam yathanusandhim papesi. Desanapariyosane kotisatasahassadevata 1- arahattam
papunimsu, sotapannadinam paricchedova nahosi. Yatha ca imasmim samagame,
evam mahasamayasutte mangalasutte cularahulovadasutte ca kotisatasahassadevata arahattam
papunimsu, sotapannadinam devamanussanam paricchedo nahosi.
      Samacitta devatati cittassa sukhumabhavasamataya samacitta. Sabbapi hi ta
attano attabhave sukhume cittasarikkhake 2- katva mapesum. Tena samacitta nama
jata. Aparenapi karanena samacitta:- "therena samapatti tava kathita,
samapattithamo pana na kathito, mayam dasabalam pakkositva samapattiya thamam
kathapessama"ti sabbapi ekacitta ahesunti samacitta. Aparampi karanam:- "therena
ekena pariyayena samapattipi samapattithamopi kathito, ko nu kho imam samagamam
sampatto, ko na sampatto"ti olokayamana tathagatassa asampattabhavam disva
"mayam tathagatam pakkositva parisam paripunnam karissama"ti sabba ekacitta
ahesuntipi samacitta. Aparampi karanam:- anagate kocideva bhikkhu va bhikkhuni
va devo va manusso va "ayam desana savakabhasita"ti agaravam kareyya,
sammasambuddham pakkositva imam desanam sabbannubhasitam karissama. Evam anagate
@Footnote: 1 ka. kotisahassadevata 2 Ma. cittasarikkhakeva
Garubhavaniya bhavissatiti sabbava ekacitta ahesuntipi samacitta. Aparampi
karanam:- sabbapi hi ta ekasamapattilabhiniyo va ahesum ekarammanalabhiniyo
va evampi samacitta.
      Hatthati tuttha 1- amodita pamodita. Sadhuti ayacanatthe nipato. Anukampam
upadayati therassa 2- anukampam karunnam anudayam paticca, na ca imasmimpi thane
therassa anukampitabbakiccam atthi. Yasminhi divase thero sukarakhatalenadvare
bhagineyyassa dighanakhaparibbajakassa vedanakammatthane 3- kathiyamane talavantam gahetva
sattharam vijamano thito parassa vaddhitabhojanam bhunjitva khudam vinodento viya parassa
sajjitapasadhanam sise patimuncanto viya ca savakaparaminanassa nippadesato matthakam
patto, tasmimyeva divase bhagavata anukampito nama. Avasesanam pana tam thanampi 4-
pattanam devamanussanam anukampam upadaya gacchatu bhagavati bhagavantam yacimsu.
      Balava purisoti dubbalo hi khippam samminjanapasaranam katum na sakkoti,
balavava sakkoti. Tenetam vuttam. Sammukhe 5- paturahositi sammukhatthane puratoyeva
pakato ahosi. Bhagava etadavocati etam "idha sariputta"tiadina nayena attano
agamanakaranam avoca. Evam kirassa ahosi "sace koci balo akatannu bhikkhu
va bhikkhuni va upasako va upasika va evam cinteyya `sariputtatthero
mahantam parisam alattha, sammasambuddho ettakam adhivasetum asakkonto ussuyaya
parisam upatthapetum agato'ti. So imam mayi manopadosam katva apaye nibbatteyya"ti.
Athattano agamanakaranam kathentoeva 6- "idha sariputta"tiadivacanam avoca.
      Evam attano agamanakaranam kathetva idani samapattiya thamam kathetum
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tutthapahattha  2 cha.Ma. na therassa
@3 Ma.Ma. 13/205/182   4 cha.Ma.,i. thanam
@5 Si.,i. pamukhe        6 cha.Ma. kathento etam
Ta kho pana sariputta devata dasapi hutvatiadimaha. Tattha yasavasena va
attham aharitum vattati samapattivasena va. Yasavasena tava mahesakkha 1- devata
dasa dasa ekatthane atthamsu, tahi appesakkhatara visati visati ekatthane atthamsu,
tahi 2- appesakkhatara .pe. Satthi satthi ekatthane atthamsu. Samapattivasena pana
yahi panita samapatti bhavita, ta satthi satthi ekatthane atthamsu. Yahi
tato hinatara samapatti bhavita ta pannasa pannasa .pe. Yahi tato
hinatara samapatti bhavita .pe. Ta dasa dasa ekatthane atthamsu. Yahi va
hina bhavita, ta dasa dasa ekatthane atthamsu. Yahi tato panitatara bhavita,
ta visati visati. Yahi tato panitatara .pe. Ta satthi satthi ekatthane atthamsu.
      Araggakotinitudanamatteti araggakotiya patanamatte okase. Na ca
annamannam byabadhentiti evam sambadhe thane titthantiyopi annamannam na
byabadhenti na ghattenti, asampila asambadhava ahesum. "tava hattho mam badhati,
tava pado mam badhati, tvam mam maddanti thita"ti vattabbakaranam nahosi. Tattha
nunati tasmim bhave nuna. Tatha cittam bhavitanti tenakarena cittam bhavitam. Yena
ta devatati yena tathabhavitena cittena ta devata dasapi hutva .pe. Titthanti,
na ca annamannam byabadhenti. 3- Idheva khoti sasane va manussaloke va
bhummam, imasmimyeva sasane imasmimyeva manussaloketi attho. Tasanhi devatanam
imasmimyeva manussaloke imasmimyeva sasane va bhavitam cittam. Yena tasante rupabhave
nibbatta, tato ca pana agantva evam sukhume attabhave mapetva thita.
Tattha kincapi kassapadasabalassa sasane tini maggaphalani nibbattetva brahmaloke
nibbattadevatapi atthi, sabbannubuddhanam pana ekava anusasani ekam sasananti
katva "idheva kho sariputta"ti annabuddhasasanampi imameva buddhasasanam 4- karonto
@Footnote: 1 Si. mahesakkha mahesakkha  2 i. ta hi
@3 cha.Ma.,i. byabadhentiti  4 cha.Ma.,i. sasanam
Aha. Ettavata tathagatena samapattiya thamo kathito.
      Idani sariputtattheram arabbha tantivasena anusasanim kathento tasmatiha
sariputtati aha. Tattha tasmati yasma ta devata idheva santam samapattim
nibbattetva sante bhave nibbatta, tasma. Santindriyati pancannam
indriyanam santataya nibbutataya panitataya santindriya. Santamanasati manasassa
santataya nibbutataya panitataya santamanasa. Santamyevupaharam upaharissamati
kayacittupaharam santam nibbutam panitamyeva upaharam 1- upaharissama. Sabrahmacarisuti
samanam ekuddesatadim brahmam carantesu 2- sahadhammikesu. Evanhi vo sariputta
sikkhitabbanti imina ettakena thanena 3- bhagava desanam sabbannubhasitam akasi.
Anassunti nattha vinattha. Ye imam dhammapariyayam nassosunti ye attano papikam
tuccham niratthakam ditthim nissaya imam evarupam dhammadesanam sotum na labhimsuti
yathanusandhina desanam nitthapesi.
      [38] Chatthe varanayam viharatiti varana nama ekam nagaram, tam upanissaya
viharati. Kamaragabhinivesavinibandhapaligedhapariyutthanajjhosanahetuti kamaragabhinivesahetu
kamaragavinibandhahetu kamaragapaligedhahetu kamaragapariyutthanahetu kamaragajjhosana-
hetuti attho. Idam vuttam hoti:- yvayam pancakamagune nissaya uppajjati
kamarago, tassabhinivesadihetu. Kamaragena abhinivitthatta vinibandhatta tasmimyeva
ca kamarage mahapanke viya paligedhatta anupavitthatta teneva ca kamaragena
pariyutthitatta gahitatta kamarageneva ajjhositatta gilitva parinitthapetva
gahitattati. Ditthiragadisupi 4- eseva nayo. Ditthiragoti panettha
dvasatthiditthiyo nissaya uppajjanakarago veditabbo. Puratthimesu janapadesuti
therassa
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 Ma. samanaekuddesatadibrahmacariyavantesu
@3 cha.Ma. varena 4 cha.Ma. ditthiragadipadesupi
Vasanatthanato savatthijanapado puratthimadisabhage ahosi, 1- thero ca nisidantopi
tadabhimukhova 2- nisinno, tasma evamaha. Udanam udanesiti udaharam udahari.
Yatha hi yam telam manam gahetum na sakkoti, vissanditva gacchati, tam avasesakoti
vuccati. Yanca jalam 3- talakam gahetum na sakkoti, ajjhottharitva gacchati, tam oghoti
vuccati, evameva 4- pitivacanam hadayam gahetum na sakkoti, adhikam hutva anto
asanthahitva bahi nikkhamati, tam udananti vuccati, evarupam pitimayam vacanam
niccharesiti attho.
      [39] Sattame gundavaneti evamnamake vane. Upasankamiti "mahakaccanatthero
kira nama attano pitumattampi ayyakamattampi peyyakamattampi 5- disva neva
abhivadeti na paccuttheti na asanena nimanteti"ti sutva "na sakka ettakena nittham
gantum, upasankamitva nam parigganhissami"ti bhuttapataraso yenayasma mahakaccano
tenupasankami. Jinneti jarajinne. Vuddheti vayovuddhe. Mahallaketi jatimahallake.
Addhagateti digham kaladdhanam atikkante. Vayoanuppatteti pacchimavayam anuppatte.
Tayidam bho kaccana tathevati bho kaccana yam tam amhehi kevalam sutameva, tam
imina ditthena sameti. Tasma tam tatheva, na annatha. Na hi bhavam kaccano
brahmaneti idam attanam sandhaya vadati. Ayam kirassa adhippayo:- amhe
evammahallake disva bhoto kaccanassa abhivadanamattampi paccutthanamattampi asanena
nimantanamattampi natthiti. Na sampannamevati na yuttameva na anucchavikameva.
      Thero brahmanassa vacanam sutva "ayam brahmano neva vuddhe janati
na dahare, acikkhissamissa vuddhe ca dahare ca"ti desanam vaddhento atthi
brahmanatiadimaha. Tattha janatati sabbanayam 6- janantena. Passatati tadeva hatthe
@Footnote: 1 cha.Ma. hoti  2 cha.Ma. tatomukhova, i. tato mukhova  3 Si.,i. ogham
@4 cha.Ma.,i. evamevam yam  5 cha.Ma. ayam patho na dissati  6 cha.Ma. sabbam neyyam
Thapitam amalakam viya passantena. Vuddhabhumiti yena karanena vuddho nama hoti,
tam karanam. Daharabhumiti yena karanena daharo nama hoti, tam karanam. Asitikoti
asitivassavayo. Navutikoti navutivassavayo. Kame paribhunjatiti vatthukame
kilesakameti duvidhepi kame kamavasena paribhunjati. Kamamajjhavasatiti duvidhepi kame
ghare gharasamiko viya vasati adhivasati. Kamapariyesanaya ussukkoti duvidhanampi kamanam
pariyesanattham ussukkamapanno. Balo na therotveva sankham gacchatiti so na thero 1-
balo mandotveva gananam gacchati. Vuttam hetam:-
          "na tena ca thero 2- hoti      yenassa palitam siro
           paripakko vayo tassa           moghajinnoti vuccati"ti. 3-
      Daharoti taruno. Yuvati yobbanena samannagato. Susu kalakesoti sutthu
kalakeso. Bhadrena yobbanena samannagatoti yena 4- yobbanena samannagatatta 5-
yuva, tam yobbanam bhadrakanti 6- dasseti. Pathamena vayasati pathamavayo nama
tettimsavassani, tena samannagatoti attho. Pandito therotveva sankham
gacchatiti so evarupo puggalo panditoti ca theroti ca gananam gacchatiti. Vuttampi
cetam:-
           "yamhi saccanca dhammo ca        ahimsa samyamo damo
            save vantamalo dhiro          so 7- theroti 8- pavuccati"ti. 3-
      [40] Atthame cora balavanto hontiti pakkhasampanna parivarasampanna
dhanasampanna nivasanatthanasampanna vahanasampanna ca honti. Rajano tasmim samaye
dubbala hontiti tasmim samaye rajano tasam sampattinam
@Footnote: 1 Si. balo therotveva  2 cha.Ma.,i. tena thero so
@3 khu.dha. 25/260,1/62 lakundakabhaddiyattheravatthu  4 Si.,i. iminassa yena
@5 cha.Ma.,i. samannagato  6 cha.Ma. bhadram laddhakanti
@7 cha.Ma. ayam patho na dissati  8 cha.Ma. thero iti
Abhavena dubbala honti. Atiyatunti bahiddha janapadacarikam caritva
icchiticchitakkhane antonagaram pavisitum. Niyyatunti "cora janapadam vilumpanti
maddanti, te nisedhessama"ti pathamayame va majjhimayame va pacchimayame va
nikkhamitum phasukam na hoti. Tato patthaya cora manusse pothetva acchinditva
gacchanti. Paccantime va janapade anusannatunti gamavasakaranatthaya
setuattharatthaya pokkharanikhanapanatthaya saladinam karanatthaya paccantime janapade
anusasitumpi 1- na sukham hoti. Brahmanagahapatikananti antonagaravasinam brahmana-
gahapatikanam. Bahirani va kammantaniti bahigame aramakkhettakammantani. Papabhikkhu
balavanto hontiti pakkhabalava bahuhi 2- upatthakehi ca upatthakihi ca samannagata
rajarajamahamattupanissita. 3- Pesala bhikkhu tasmim samaye dubbala hontiti tasmim
samaye piyasila bhikkhu tasam sampattinam abhavena dubbala honti. Tunhibhuta
tunhibhutava samghamajjhe sankasayantiti nissadda hutva samghamajjhe nisinna kinci
ekavacanampi mukham ukkhipitva kathetum asakkonta pajjhayanta viya nisidanta. 4-
Tayidanti tadetam karanam. Sukkapakkho vuttavipallasena veditabbo.
      [41] Navame micchapatipattadhikaranahetuti micchapatipattiya karanahetu
patipajjanahetuti attho. Nayam dhammam kusalanti sahavipassanakamaggam. Evarupo hi
sahavipassanakamaggam aradhetum sampadetum puretum na sakkoti. Sukkapakkho
vuttavipallasena veditabbo. Imasmim sutte saha vipassanaya maggo kathito.
      [42] Dasame duggahitehiti uppatipatiya gahitehi. Byanjanapatirupakehiti
byanjanaso 5- patirupakehi akkharacittataya 6- laddhakehi. Atthanca dhammanca
patibahantiti sugahitasuttantanam atthanca palinca patibahanti, attano
duggahitasuttantanamyeva
@Footnote: 1 cha.Ma. anusannatumpi  2 cha.Ma.,i. pakkhuttara yasuttara punnavanto bahukehi
@3 cha.Ma.,i......mahamattasannissita  4 cha.Ma.,i. nisidanti
@5 Si.,i. byanjaneneva  6 Si. akkharacintakaya, cha.Ma. akkharacitrataya
Atthanca palinca uttaritaram katva dassenti. Sukkapakkho vuttavipallasena
veditabbo. Imasmim sutte sasanassa vuddhi ca parihani ca kathitati.
                        Samacittavaggo catuttho.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 15 page 31-52. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=706&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=706&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=277              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1617              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1598              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1598              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]