|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
4. Catutthavagga ānandattheravatthu [219-223] Catutthassa paṭhame bahussutānantiādīsu aññepi therā bahussutā satimantā gatimantā dhitimantā upaṭṭhākā ca atthi, ayaṃ panāyasmā ānando buddhavacanaṃ uggaṇhanto dasabalassa sāsane bhaṇḍāgārikapariyattiyaṃ ṭhatvā gaṇhi. Tasmā bahussutānaṃ aggo nāma jāto. Imasseva ca therassa buddhavacanaṃ gahetvā dhāraṇakasati aññehi therehi balavatarā ahosi, tasmā satimantānaṃ aggo nāma jāto. Ayameva cāyasmā ekapade ṭhatvā saṭṭhipadasahassāni gaṇhanto satthārā kathitaniyāmeneva sabbapadāni sañjānāti, 1- tasmā gatimantānaṃ aggo nāma jāto. Tasseva cāyasmato buddhavacanaṃ uggaṇhanaviriyañca sajjhāyanaviriyañca dhāraṇaviriyañca satthu upaṭṭhānaviriyañca aññehi asadisaṃ ahosi, tasmā dhitimantānaṃ aggo nāma jāto. Tathāgataṃ upaṭṭhahanto cesa na aññesaṃ upaṭṭhākabhikkhūnaṃ upaṭṭhānākārena upaṭṭhāti, 2- aññe hi tathāgataṃ upaṭṭhahantā na ciraṃ upaṭṭhahiṃsu, na ca buddhānaṃ manaṃ gahetvā upaṭṭhahiṃsu. Ayaṃ thero pana upaṭṭhākaṭṭhānaladdhadivasato paṭṭhāya āraddhaviriyo hutvā tathāgatassa manaṃ gahetvā upaṭṭhāti. Tasmā upaṭṭhākānaṃ aggo nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ito kira satasahassamatthake kappe 3- padumuttaro nāma satthā loke uppajji. Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi, nando nāma rājā pitā, sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma ahosi. So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyutto sabbaññutaṃ patvā "anekajātisaṃsāran"ti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke @Footnote: 1 cha.Ma.,i. jānāti 2 Sī. upaṭṭhahanākārena upaṭṭhahi, cha.Ma. upaṭṭhahi @3 Sī. satasahassakappe--------------------------------------------------------------------------------------------- page257.
Vītināmetvā "paṭhaviyaṃ ṭhapessāmī"ti pādaṃ abhinīhari. Atha paṭhaviṃ bhinditvā heṭṭhā vuttappamāṇaṃ padumaṃ aṭṭhāsi. 1- Tadupādāya bhagavā padumuttarotveva 2- paññāyittha. Tassa devilo 3- ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ, amitā ca asamā ca dve aggasāvikā, sumano nāma upaṭṭhāko. Padumuttaro bhagavā pitu saṅgahaṃ kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā paṭivasati. 4- Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma. Tassa rājā haṃsavatīnagarato 5- vīsatiyojanasataṃ 6- bhogagāmaṃ adāsi. So kadāci kadāci āgantvā pitarañca satthārañca passati. Athekadivasaṃ paccanto kupito sumano rañño pesesi. Rājā "tvaṃ mayā tattha kasmā ṭhapito"ti paṭipesesi. So core vūpasametvā "upasanto deva janapado"ti rañño paṭivedesi. 7- Rājā tuṭṭho "sīghaṃ mama putto āgacchatū"ti āha. Tassa sahassamattā amaccā honti. So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi "mayhaṃ pitā tuṭṭho sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhissāmī"ti. 8- Atha naṃ ekacce "hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha, sattaratanāni gaṇhathā"ti āhaṃsu. Apare "tumhe paṭhavissarassa 9- puttā, na tumhākaṃ dhanaṃ dullabhaṃ, laddhaṃpi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva etaṃ ādāya. 10- Tasmā deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhānavaraṃ 11- gaṇhathā"ti āhaṃsu. So "tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, mametaṃ 12- cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī"ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarā āliṅgitvā matthake cumbitvā 13- "varaṃ te putta demī"ti vutto 14- "icchāmahaṃ mahārāja bhagavantaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ acalaṃ 15- kātuṃ, imaṃ me deva varaṃ dehī"ti āha. Na sakkā tāta, aññaṃ vadehīti. 16- Deva khattiyānaṃ nāma dvekathā natthi, etadeva me varaṃ dehi, na mama aññena atthoti. Tāta buddhānaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. uṭṭhāsi 2 cha.Ma. padumuttaroteva 3 cha.Ma. devalo 4 cha.Ma.,i. vasati @5 cha.Ma.,i. haṃsavatito 6 cha.Ma.,i. vīsayojanasate 7 cha.Ma.,i. pesesi @8 cha.Ma.,i. gaṇhāmīti 9 Sī.,i. puthuvissarassa 10 Sī.,i.,cha.Ma. ekaṃ ādāya @gamanīyaṃ 11 cha.,i. upaṭṭhātuṃ varaṃ 12 cha.Ma. na metaṃ @13 cha.Ma. āliṅgetvā....cumbetvā 14 cha.Ma.,i. vutte 15 cha.Ma.,i. avañjhaṃ @16 cha.Ma.,i. varehīti--------------------------------------------------------------------------------------------- page258.
Nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnepi kiṃ bhavissatīti. "sādhu deva ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī"ti vihāraṃ gato. Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti, so maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi. Te taṃ āhaṃsu "rājaputta kasmā āgatosī"ti. Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti. Na mayaṃ rājaputta icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti. Ko pana bhante labhatīti. Sumanatthero nāma rājaputtoti. So "kuhiṃ bhante thero"ti therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā "icchāmahaṃ bhante bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me 1- bhagavantan"ti āha. Thero passantasseva rājakumārassa āpokasiṇajjhānaṃ samāpajjitvā mahāpaṭhaviṃ udakaṃ adhiṭṭhāya paṭhaviyaṃ nimujjitvā satthu gandhakuṭiyaṃyeva pāturahosi. Atha naṃ bhagavā "sumana kasmā āgatosī"ti āha. Rājaputto bhante bhagavantaṃ dassanāya āgatoti. Tenahi bhikkhu āsanaṃ paññāpehīti. Puna thero passantasseva rājakumārassa buddhāsanaṃ gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā bahipariveṇe pātubhavitvā pariveṇe āsanaṃ paññāpesi. Rājakumāro imāni dve acchariyakāraṇāni 2- disvā "mahanto vatāyaṃ bhikkhū"ti cintesi. Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññatte āsane nisīdi. Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisaṇṭhāraṃ akāsi. "kadā āgatosi rājaputtā"ti vutte "bhante tumhesu gandhakuṭiyaṃ 3- paviṭṭhesu, bhikkhū pana `na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā'ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ. Thero pana ekavacaneneva dasseti, thero bhante tumhākaṃ sāsane vallabho maññe"ti. Āma rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti. Bhante buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabho hotīti. 4- Dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā kumārāti. Bhagavā ahaṃ thero viya buddhasāsane @Footnote: 1 i. meti 2 cha.Ma. acchariyākārāni 3 cha.Ma.,i. gandhakuṭiṃ 4 cha.Ma.,i. vallabhā @hontīti--------------------------------------------------------------------------------------------- page259.
Vallabho hotukāmo, sve mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethāti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. Rājakumāro attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā sabbarattiṃ mahāsakkāraṃ sajjetvā sattadivasāni khandhāvārabhattaṃ nāma adāsi. Sattame divase satthāraṃ vanditvā bhante mayā pitu santikā temāsaṃ antovassaṃ tumhākaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā "atthi nu kho tena 1- attho"ti oloketvā "atthī"ti disvā "suññāgāre kho rājakumāra tathāgatā abhiramantī"ti āha. Kumāro "aññātaṃ bhagavā aññātaṃ sugatā"ti vatvā "ahaṃ bhante purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā"ti paṭiññaṃ gahetvā 2- pitu santikaṃ gantvā "dinnā me deva bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā"ti vatvā pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ karonto vīsatiyojanasataṃ addhānaṃ gato. Gantvā ca attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhassa 3- kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭileṇamaṇḍape 4- kāretvā pākāraparikkhepaṃ dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi "niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā"ti. Rājā bhagavantaṃ bhojetvā "bhagavā sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsiṃsatī"ti āha. Bhagavā bhikkhusatasahassaparivuto 5- yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro "satthā āgacchatī"ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi pūjayamāno vihāraṃ pavesetvā:- "satasahassena me kītaṃ satasahassena māpitaṃ sobhanaṃ nāma uyyānaṃ paṭiggaṇha mahāmunī"ti @Footnote: 1 cha.Ma. tattha gatena, i. garena 2 cha.Ma.,i. bhagavantaṃ paṭiññaṃ gāhāpetvā @3 Sī.,i. sobhanassa nāma, cha.Ma. sobhananāmassa @4 Sī.,i.,cha.Ma. rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya 5 Sī.,i. satasahassabhikkhuparivāro--------------------------------------------------------------------------------------------- page260.
Vihāraṃ niyyādesi. So vassūpanāyikadivase dānaṃ datvā attano puttadāre ca amacce ca pakkosāpetvā āha "satthā amhākaṃ santikaṃ dūratova āgato, buddhā ca nāma me dhammagaruno 1- na āmisacakkhukā. Tasmā ahaṃ imaṃ temāsaṃ dve sāṭake nivāsetvā dasa sīlāni samādiyitvā idheva vasissāmi, tumhe khīṇāsavasatasahassassa imināva nīhārena temāsaṃ dānaṃ dadeyyāthā"ti. So sumanarājakumāro sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne vasanto yaṃ thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā "tathāgate 2- ekantavallabho esa thero, etasseva me ṭhānantaraṃ paṭṭhetuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhusatasahassassa pādamūle ticīvaraṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā "bhante yadetaṃ mayā sattāhaṃ khandhāvārato 3- paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva sakkasampattiṃ, na brahmasampattiṃ 4- paṭṭhayantena, buddhassa pana upaṭṭhākabhāvaṃ paṭṭhentena kataṃ. Tasmā ahaṃpi ca 5- bhagavā anāgate sumanatthero viya ekassa buddhassa upaṭṭhāko homī"ti pañcapatiṭṭhitena nipatitvā 6- vandi. Satthā tassa anantarāyaṃ disvā byākaritvā pakkāmi. Kumāro taṃ sutvā "buddhā ca nāma advejjhakathā hontī"ti 7- dutiyadivase gotamabuddhassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito piṭṭhito ca 8- gacchanto viya ahosi. So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ dānaṃ datvā sagge nibbattitvā kassapabuddhakāle piṇḍāya carato therassa pattagahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi, puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā uparipāsādavaragato gandhamādanato ākāsena āgacchante aṭṭha paccekabuddhe disvā pakkosāpetvā 9- bhojetvā attano maṅgaluyyāne tesaṃ aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. dhammagarukā 2 cha.Ma. imasmiṃ ṭhāne 3 Sī.,i.,cha.Ma. khandhāvāradānato @4 cha.Ma.,i. mārabrahmasampattiṃ 5 cha.Ma.,i, ayaṃ saddo na dissati @6 cha.Ma.,i. patiṭṭhahitvā 7 Sī.,i. dvejjhakathā na hontīti @8 cha.Ma.,i. ayaṃ saddo na dissati 9 cha.Ma.,i. nimantāpetvā--------------------------------------------------------------------------------------------- page261.
Nisīdanatthāya attano nivesane aṭṭha sabbaratanamayāni pīṭhāni ceva maṇimayānipi mañcāni ca maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasa vassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni. Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti. Athassa sabbeva ñātake ānandite pamudite karonto jātoti ānandotvevassa nāmaṃ akaṃsu. So anupubbena katābhinikkhamanena 1- sammāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ āgantvā tato nikkhamante 2- bhagavati bhagavato parivāratthaṃ rājakumāresu pabbajantesu bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāniputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tena kho pana samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhā upaṭṭhākā ahesuṃ. Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā rādho, ekadā meghiyo. Tattha ekadā bhagavā nāgasamālattherena saddhiṃ addhānamaggaṃ paṭipanno 3- dvedhāpathaṃ patto. Thero maggā okkamma 4- "bhagavā ahaṃ iminā maggena gacchāmī"ti āha. Atha naṃ bhagavā "ehi bhikkhu, iminā maggena gacchāmā"ti āha. So "handa bhagavā tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ iminā maggena gacchāmī"ti vatvā pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ ṭhapetuṃ āraddho. Atha naṃ bhagavā "āhara bhikkhū"ti vatvā pattacīvaraṃ gahetvāva gato. Tassapi bhikkhuno itarena maggena gacchato corā pattacīvarañceva hariṃsu, sīsañca bhindiṃsu. 5- So "bhagavā idāni me paṭisaraṇaṃ, na añño"ti cintetvā lohitena galantena bhagavato santikaṃ āgami. @Footnote: 1 Sī.,cha.Ma. katābhinikkhamane 2 cha.Ma. nikkhante @3 pāli. addhānamaggapaṭipanno, khu.u. 25/77/226 dvidhāpathasutta 4 Sī. ukkamma @5 pāliyaṃ ime pāṭhā thokaṃ visadisā, khu.u. 25/77/226--------------------------------------------------------------------------------------------- page262.
"kimidaṃ bhikkhū"ti ca vutte taṃ pavuttiṃ ārocesi. Atha naṃ bhagavā "mā cintayi bhikkhu, etassa kāraṇāyeva taṃ nivārayimhā"ti vatvā samassāsesi. Ekadā pana bhagavā meghiyattherena saddhiṃ pācīnavaṃsamigadāye 1- jantugāmaṃ agamāsi. Tatrāpi meghiyo jantugāme piṇḍāya caritvā nadītīre pāsādikaṃ ambavanaṃ disvā "bhagavā tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ tasmiṃ ambavane samaṇadhammaṃ karomī"ti vatvā bhagavatā tikkhattuṃ nivāriyamānopi gantvā akusalavitakkehi anvāvasanto 2- paccāgantvā taṃ pavuttiṃ ārocesi. Taṃpi bhagavā "imameva te kāraṇaṃ sallakkhetvā nivārayimhā"ti vatvā anupubbena sāvatthiṃ agamāsi. Tattha gandhakuṭipariveṇe paññattapavarabuddhāsane nisinno bhikkhusaṃghaparivuto bhikkhū āmantesi "bhikkhave idānimhā mahallakā, 3- `ekacce bhikkhū iminā maggena gacchāmā'ti vatvā 4- ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ ekaṃ bhikkhuṃ jānāthā"ti. Bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ vanditvā "ahaṃ bhante tumheyeva paṭṭhayamāno satasahassakappādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ pāramiyo pūrayiṃ, nanu mādiso mahāpañño upaṭṭhāko nāma vaṭṭati, ahaṃ upaṭṭhahissāmī"ti āha. Taṃ bhagavā "alaṃ sāriputta yassaṃ disāyaṃ tvaṃ viharasi, asuññā ve sā 5- disā, tava hi ovādo buddhānaṃ ovādasadiso, na me tayā upaṭṭhākakiccaṃ atthī"ti paṭikkhipi. Eteneva upāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā asītimahāsāvakā uṭṭhahiṃsu. Te sabbe bhagavā paṭikkhipi. Ānandatthero pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu "āvuso ānanda bhikkhusaṃgho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācati, tvaṃpi yācāhī"ti. Yācitvā laddhaṭṭhānaṃ nāma āvuso kīdisaṃ hoti, kiṃ maṃ satthā na passati. Sace satthā rocessati, 6- "ānando @Footnote: 1 udāne pana cālikāyaṃ viharati cālike pabbateti pāṭhā dissanti @2 Sī.,cha.Ma. anvāsatto, i. anvāsanno, pāli. anvāsato, @khu.u. 25/31/141 3 cha.Ma.,i. idānimhi mahallako 4 cha.Ma.,i. vutte @5 ka. asuññā vesā 6 cha.Ma. rocissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page263.
Maṃ upaṭṭhahatū"ti vakkhatīti. Atha bhagavā "na bhikkhave ānando aññena 1- ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī"ti āha. Tato bhikkhū "uṭṭhehi āvuso ānanda, dasabalaṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī"ti āhaṃsu. Thero uṭṭhahitvā cattāro paṭikkhepā catasso ca āyācanāti aṭṭha vare yāci. Cattāro paṭikkhepā nāma:- "sace me bhante bhagavā attanā laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ na dassati, piṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantane 2- maṃ gahetvā na gamissati, evamāhaṃ 3- bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī"ti vatvā "kaṃ panettha ānanda ādīnavaṃ addasā"ti vutte āha "sacāhaṃ bhante imāni vatthūni labhissāmi, bhavissanti vattāro `ānando dasabalena laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ paribhuñjati, piṇḍapātaṃ paribhuñjati, ekagandhakuṭiyaṃ vasati, nimantanaṃ 4- gacchati. Etaṃ sābhaṃ labhanto tathāgataṃ upaṭṭhahati, 5- ko evaṃ upaṭṭhahato 6- bhāro"ti. Ime cattāro paṭikkhepe yāci. Catasso āyācanā nāma:- "sace bhante bhagavā mayā gahitaṃ nimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ tiroraṭṭhā tirojanapadā bhagavantaṃ daṭṭhuṃ āgataṃ parisaṃ āgatakkhaṇeyeva bhagavantaṃ dassetuṃ lacchāmi, yadā me kaṅkhā uppajjati, tasmiṃyeva khaṇe bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, tathā yaṃ bhagavā mayhaṃ parammukhā 7- dhammaṃ desesi, taṃ āgantvā mayhaṃ kathessati, evamāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī"ti vatvā "kiṃ panettha ānanda ānisaṃsaṃ passasī"ti vutte āha "idha bhante saddhā kulaputtā bhagavato okāsaṃ alabhantā maṃ evaṃ vadanti `sve bhante ānanda bhagavatā saddhiṃ amhākaṃ ghare bhikkhaṃ gaṇheyyāthā'ti. Sace bhagavā tattha na gamissati, icchitakkhaṇeyeva 8- parisaṃ dassetuṃ, kaṅkhañca vinodetuṃ okāsaṃ na lacchāmi, bhavissanti vattāro `kiṃ ānando dasabalaṃ upaṭṭhāti. Ettakaṃpissa bhagavā anuggahaṃ na karotī'ti. Bhagavato ca parammukhā @Footnote: 1 cha.Ma. aññehi 2 cha.Ma.,i. nimantanaṃ 3 cha.Ma.,i. evāhaṃ 4 cha.Ma.,i. ekato @nimantanaṃ 5 cha.Ma. upaṭṭhāti 6 Sī.,i. upaṭṭhāne 7 cha.Ma.,i. parammukhe @8 cha.Ma.,i. icchiticchitakkhaṇeyeva--------------------------------------------------------------------------------------------- page264.
Maṃ pucchissanti `ayaṃ āvuso ānanda gāthā, idaṃ suttaṃ, idaṃ jātakaṃ kattha desitan'ti. Sacāhaṃ taṃ na sampādayissāmi, 1- bhavissanti vattāro `ettakaṃpi āvuso na jānāsi, kasmā tvaṃ chāyā viya bhagavantaṃ avijahanto dīgharattaṃ vicarasī'ti. Tenāhaṃ parammukhā desitassāpi dhammassa puna kathanaṃ icchāmī"ti. Imā catasso āyācanā nāma yāci. Bhagavāpissa adāsi. Evaṃ ime aṭṭha vare gahetvā buddhupaṭṭhāko 2- ahosi. Tasseva ṭhānantaraṃ patthayantassa 3- kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi. So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya dasabalaṃ 4- duvidhena udakena tividhena dantakaṭṭhena hatthapādaparikammena piṭṭhiparikamme gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto "imāya nāma velāya satthu 5- imaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī"ti. Divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā rattibhāgasamanantare mahantaṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā ekarattiṃ gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati. 6- Evañcassa 7- paṭivacanaṃ ahosi "sace me thīnamiddhaṃ okkameyya, dasabalena pakkosite 8- paṭivacanaṃ dātuṃ na sakkuṇeyyan"ti. Tasmā sabbarattiṃ daṇḍadīpikaṃ hatthena na muñcati. Idamettha vatthu. Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto anekapariyāyena dhammabhaṇḍāgārikassa ānandattherassa vaṇṇaṃ kathetvā theraṃ imasmiṃ sāsane bahussutānaṃ satimantānaṃ gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Uruvelakassapattheravatthu [224] Dutiye mahāparisānanti mahāparivārānaṃ uruvelakassapo aggoti dasseti. Aññesañhi therānaṃ kañci kālaṃ mahāparivārā honti kañci kālaṃ appā, imassa pana therassa dvīhi bhātikehi saddhiṃ ekasamaṇasahassaṃ nibaddhaparivārova @Footnote: 1 Sī.,i. sampāyissāmi 2 Sī.,i.,cha.Ma. nibaddhupaṭṭhāko 3 cha.Ma. ṭhānantarassa @atthāya 4 cha.Ma. dasabalassa 5 ka. satthā 6 Sī.,i. anupariyāti @7 cha.Ma.,i. evañhissa 8 cha.Ma.,i. dasabale pakkosante--------------------------------------------------------------------------------------------- page265.
Ahosi. Tesu ekekasmiṃ ekekaṃ pabbājente dve samaṇasahassāni honti, dve dve pabbājente 1- tīṇi sahassāni honti. Tasmā so mahāparivārānaṃ aggo nāma jāto. Kassapoti panassa gottaṃ. Uruvelāya pabbajitattā uruvelakassapoti paññāyittha. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā "mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī"ti sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā ticīvarena acchādetvā satthāraṃ vanditvā mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne 2- paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā anantarāyaṃ disvā "anāgate gotamabuddhassa sāsane mahāparisānaṃ aggo bhavissasī"ti byākaritvā pakkāmi. Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto ito dvānavutikappamatthake pussabuddhassa 3- vemātikakaniṭṭhabhātā hutvā nibbatto, pitā mahindarājā nāma. Apare panassa dve kaniṭṭhabhātaro ahesuṃ. Evaṃ te tayo bhātaro visuṃ visuṃ ṭhānantaraṃ labhiṃsu. Te heṭṭhā vuttanayeneva kupitaṃ paccantaṃ vūpasametvā pitu santikā varaṃ labhitvā "temāsaṃ dasabalaṃ paṭijaggissāmā"ti varaṃ gaṇhiṃsu. Atha nesaṃ etadahosi "amhehi dasabalaṃ paṭijaggantehi anucchavikaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti ekaṃ amaccaṃ uppādakaṭṭhāne ṭhapetvā ekaṃ āyavayajānanakaṃ katvā ekaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa parivesanakaṭṭhāne 4- ṭhapetvā attano 5- dasasīlāni samādāya temāsaṃ sikkhāpadāni rakkhiṃsu. Te tayo amaccā heṭṭhā vuttanayeneva imasmiṃ buddhuppāde bimbisāravisākharaṭṭhapālā jātā. @Footnote: 1 ka. pabbājenti 2 cha.Ma. aggabhāvatthaṃ 3 cha.Ma. dvenavutikappamatthake @phussabuddhassa 4 Sī.,cha.Ma. parivesakaṭṭhāne 5 cha.Ma. attanā--------------------------------------------------------------------------------------------- page266.
Te pana rājakumārā vuṭṭhavasse 1- dasabale sahatthā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ paccayapūjāya pūjetvā yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva brāhmaṇakule nibbattitvā attano gottavasena tayopi janā kassapāeva ca 2- nāma jātā. Te vayappattā tayo vede uggaṇhiṃsu. Tesu 3- jeṭṭhakassa pañca māṇavakasatāni parivāro ahosi, majjhimassa tīṇi, kaniṭṭhassa dve. Te attano ganthe sāraṃ 4- oloketvā 5- diṭṭhadhammikameva passiṃsu, na samparāyikaṃ. Atha nesaṃ jeṭṭhabhātā attano parivārena saddhiṃ uruvelaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbajitvā uruvelakassapo nāma jāto, mahāgaṅgānadīvaṃsake 6- pabbajito nadīkassapo nāma jāto, gayāsīse pabbajito gayākassapo nāma jāto. Evantesu isipabbajjaṃ pabbajitvā tattha vasantesu bahunnaṃ divasānaṃ accayena amhākaṃ bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā paṭiladdhasabbaññutañāṇo 7- anukkamena dhammacakkaṃ pavattetvā pañcavaggiyatthere arahatte patiṭṭhāpetvā yasadārakappamukhe pañcapaññāsasahāyakepi vinetvā saṭṭhiṃ arahante "caratha bhikkhave cārikan"ti bahujanahitāya cārikaṃ pesetvā bhaddavaggiye vinetvā uruvelakassapassa hetuṃ disvā "mayi gate tayo bhātikā saparivārā arahattaṃ pāpuṇissantī"ti ñatvā ekako adutiyo uruvelakassapassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā vasanatthāya agyāgāraṃ yācitvā tattha gataṃ 8- nāgadamanaṃ ādiṃ katvā aḍḍhuḍḍhasahassehi pāṭihāriyehi uruvelakassapaṃ saparivāraṃ vinetvā pabbājesi. Tassa pabbajitabhāvaṃ ñatvā itarepi dve bhātaro saparivārā āgantvā pabbajiṃsu, sabbepi ehibhikkhū iddhimayapattacīvaradharā ahesuṃ. Satthā taṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā piṭṭhipāsāṇe nisinno "kathaṃ 9- nu kho etesaṃ dhammadesanā sappāyā"ti olokento "ime aggiṃ paricarantā @Footnote: 1 cha.Ma. vutthavasse 2 Sī. ayaṃ saddo na dissati 3 cha.Ma. tesaṃ 4 ka. gaṇṭhasāraṃ @5 cha.Ma. olokentā 6 cha.Ma. mahāgaṅgānadīvaṅke 7 cha.Ma. paṭividdha..... 8 cha.Ma. kataṃ @9 cha.Ma. kathaṃrūpā--------------------------------------------------------------------------------------------- page267.
Pabbajiṃsu, 1- imesaṃ tayo bhave ādittāgārasadise katvā dassetuṃ vaṭṭatī"ti ādittapariyāyasuttaṃ 2- desesi. Desanāpariyosāne sabbeva arahattaṃ pattā. Satthā tehi parivuto anupubbena bimbisārarañño dinnaṃ paṭiññaṃ ñatvā 3- rājagahanagare laṭṭhivanuyyānaṃ agamāsi. Rājā dasabalassa āgatabhāvaṃ sutvā dvādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā sabbāvantaṃ parisaṃ oloketvā mahājanaṃ uruvelakassapassa nipaccakāraṃ karontaṃ disvā "ime mayhaṃ vā kassapassa vā mahantabhāvaṃ na jānanti, savitakkā ca nāma desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkontī"ti cintetvā "kassapa tuyhaṃ upaṭṭhākānaṃ vitakkaṃ chindā"ti therassa saññaṃ adāsi. Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā uṭṭhāyāsanā satthāraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā tālappamāṇaṃ ākāsaṃ uppatitvā iddhivikubbanaṃ dassetvā "satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmi, satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmī"ti vatvā oruyha dasabalassa pāde vandi, etenupāyena sattame vāre sattatālappamāṇaṃ ākāsaṃ abbhuggantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tasmiṃ kāle mahājano "ayaṃ loke mahāsamaṇo"ti satthari nibbitakko jāto, atha 4- satthā dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne rājā ekādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhito, ekaṃ nahutaṃ upāsakattaṃ paṭivedesi. Te hi 5- uruvelakassapaparivārā sahassamattā bhikkhū attano āsevanavasena cintesuṃ "amhākaṃ pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, bahi gantvā kiṃ karissāmā"ti uruvelakassapattheraṃyeva parivāretvā vicariṃsu. Tesu ekekasmiṃ ekekaṃ nissitakaṃ gaṇhante dve sahassāni, dve dve gaṇhante tīṇi sahassāni honti. Tato paṭṭhāya yattakā tesaṃ nissitakā, tattake kathetuṃ vaṭṭatīti. Idamettha vatthuṃ. Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto theraṃ mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. @Footnote: 1 cha.Ma. vicariṃsu 2 vi.mahā. 4/54/44 mahākhandhaka 3 Sī.,cha.Ma. dinnapaṭiññattā @4 cha.Ma. athassa 5 cha.Ma. tepi--------------------------------------------------------------------------------------------- page268.
Kāḷudāyittheravatthu [225] Tatiye kulappasādakānanti kulaṃ pasādentānaṃ. Ayaṃ hi thero adiṭṭhabuddhasseva 1- suddhodanamahārājassa nivesanaṃ pasādesi, tasmā kulappasādakānaṃ aggo nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ kulappasādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bodhisattassa mātu kucchiyaṃ paṭisandhigahaṇadivase kapilavatthusmiṃyeva amaccagehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Jātadivase bodhisattenapi saddhiṃyeva jātoti taṃ divasaṃyeva taṃ dukūlacumbiṭake 2- nipajjāpetvā bodhisattassa upaṭṭhānatthāya nayiṃsu. Bodhisattena hi saddhiṃ bodhirukkho rāhulamātā catasso nidhikumbhiyo ārohaniyahatthī kaṇṭhako 3- channo kāḷudāyīti ime satta ekadivase jātattā sattasahajātā 4- nāma ahesuṃ. Athassa nāma gahaṇadivase sakalanāgarassa udaggacittadivase jātoti udāyītveva nāmaṃ akaṃsu. Thokaṃ kāḷadhātukattā pana kāḷudāyī nāma jāto. Sopi bodhisattena saddhiṃ kumārakīḷaṃ 5- kīḷanto vuḍḍhiṃ agamāsi. So aparabhāge bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena sabbaññutaṃ patvā pavattitapavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ upanissāya viharati. Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā "siddhatthakumāro abhisambodhiṃ patvā rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharatī"ti sutvā purisasahassaparivāraṃ ekaṃ amaccaṃ "puttaṃ me idha ānehī"ti pesesi. So saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā dasabalassa catuparisamajjhe @Footnote: 1 cha.Ma. adiṭṭhabuddhadassanaṃyeva 2 Sī.,i. dukūlacumbaṭe, cha.Ma. dukūlacumbuṭake @3 cha.Ma.,i. kaṇḍako 4 cha.Ma.,i. sahajātā 5 Sī.,i. kumārakīḷikaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page269.
Nisīditvā dhammadesanavelāya vihāraṃ pāvisi. So "tiṭṭhatu tāva raññā pahitasāsanan"ti parisapariyante ṭhito satthu dhammadesanaṃ sutvā yathāṭhitova saddhiṃ purisasahassehi 1- arahattaṃ pāpuṇi. Atha nesaṃ satthā "etha bhikkhavo"ti hatthaṃ pasāresi, sabbe taṃkhaṇaññeva iddhimayapattacīvaradharā vassasatikattherā viya ahesuṃ. Arahattaṃ pattakālato paṭṭhāya pana ariyā nāma majjhattāva hontīti raññā pahitasāsanaṃ dasabalassa na kathesi. Rājā "neva tato 2- āgacchati, na sāsanaṃ suyyatī"ti "ehi tāta tvaṃ gacchā"ti teneva niyāmena aññaṃ amaccaṃ pesesi. Sopi gantvā purimanayeneva saddhiṃ parisāya arahattaṃ patvā tuṇhī ahosi. Evaṃ navahi amaccehi saddhiṃ nava purisasahassāni pesesi. Sabbe attano kiccaṃ niṭṭhāpetvā tuṇhī ahesuṃ. Atha rājā cintesi "ettakā nāma 3- mayi sinehābhāvena dasabalassa idhāgamanatthāya na kiñci kathayiṃsu, añño 4- gantvāpi dasabalaṃ ānetuṃ na sakkhissati. 5- Mayhaṃ kho pana putto udāyī dasabalena saddhiṃ ekavasso 6- sahapaṃsukīḷiko, mayi cassa sineho atthī"ti kāḷudāyiṃ pakkosāpetvā "tāta purisasahassaparivāro gantvā dasabalaṃ ānehī"ti āha. Paṭhamaṃ gatā purisā viya pabbajituṃ labhanto ānessāmi devāti. Yaṅkiñci katvā mama puttaṃ dassehīti. "sādhu devā"ti rañño sāsanaṃ ādāya rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanavelāyeva 7- parisapariyante ṭhito dhammaṃ sutvā saparivāro arahattaphalaṃ patvā ehibhikkhubhāve patiṭṭhāsi. Tato cintesi "na tāva dasabalassa kulanagaraṃ gantuṃ esa kālo, vasantasamaye 8- pupphitesu vanasaṇḍesu haritatiṇasañchannāya paṭhaviyā esa kālo bhavissatī"ti kālaṃ paṭimānento tassa kālassa āgatabhāvaṃ ñatvā:- "nātisītaṃ nātiuṇhaṃ nātidubbhikkhachātakaṃ saddalā haritā bhūmi esa kālo mahāmunī"ti @Footnote: 1 i. purisasahassena 2 Sī.,i. gatako, cha.Ma. gato 3 cha.Ma.,i. ettakā janā @4 cha.Ma.,i. aññe 5 cha.Ma.,i. na sakkhissanti 6 Sī.,i.,cha.Ma. ekavayo @7 cha.Ma.,i. dhammadesanāvelāya 8 Ma. vasantakālasamaye--------------------------------------------------------------------------------------------- page270.
Saṭṭhimattāhi gāthāhi dasabalassa kulanagaragamanatthāya maggavaṇṇaṃ vaṇṇesi. Satthā "udāyi gamanavaṇṇaṃ kathesi, 1- kapilavatthunagaraṃ gantuṃ esa kālo"ti vīsatisahassabhikkhuparivāro aturitagamanena cārikaṃ nikkhami. Udāyitthero satthu nikkhamanabhāvaṃ ñatvā "pitumahārājassa saññaṃ dātuṃ vaṭṭatī"ti vehāsaṃ abbhuggantvā rañño nivesane pāturahosi. Suddhodanamahārājā theraṃ disvā tuṭṭhacitto mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā attano paṭiyāditassa nānaggarasabhojanassa pattaṃ pūretvā adāsi. Thero uṭṭhāya gamanākappaṃ 2- dasseti. 3- Nisīditvā upabhuñja 4- tātāti. Satthu santikaṃ gantvā bhuñjissāmi mahārājāti. Kahaṃ pana tāta satthāti. Vīsatisahassabhikkhuparivāro tumhākaṃ dassanatthāya cārikaṃ nikkhanto mahārājāti. Tumhe imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā yāva mama putto imaṃ nagaraṃ pāpuṇāti, 5- tāvassa itova piṇḍapātaṃ harathāti. Thero bhattakiccaṃ katvā dasabalassa āharitabbaṃ bhattaṃ gahetvā dhammakathaṃ kathetvā dasabalassa adassaneneva sakalarājanivesanaṃ saddhāpaṭilābhaṃ labhāpetvā sabbesaṃ passantānaññeva pattaṃ ākāse vissajjetvā sayaṃpi vehāsaṃ abbhuggantvā piṇḍapātaṃ ādāya satthu hatthe ṭhapesi, satthā taṃ piṇḍapātaṃ paribhuñji. Thero saṭṭhiyojanamaggaṃ yojanaparamaṃ gacchantassa satthuno divase divase rājagehato bhattaṃ āharitvā adāsi. Evaṃ vatthuṃ veditabbaṃ. Athassa 6- aparabhāge satthā "mayhaṃ pitumahārājassa sakalanivesanaṃ pasādesī"ti theraṃ kulappasādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Bākulattheravatthu [226] Catutthe appābādhānanti nirābādhānaṃ. Bākuloti 7- dvīsu kulesu vaḍḍhitattā evaṃladdhanāmo thero. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. katheti 2 Sī. gamanākāraṃ 3 cha.Ma.,i. dassesi 4 cha.Ma.,i. nisīditvāva @bhuñja 5 cha.Ma.,i. sampāpuṇāti 6 cha.Ma.,i. atha 7 Sī.,i. bakkuloti--------------------------------------------------------------------------------------------- page271.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira atīte ito kappasatasahassādhika- asaṅkhyeyyamatthake anomadassidasabalassa nibbattito puretarameva brāhmaṇakule paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayaṃ āgamma uggahitavedo vedattaye sāraṃ apassanto "samparāyikatthaṃ gavesissāmī"ti pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcaabhiññāaṭṭhasamāpattilābhī hutvā jhānakīḷitāya 1- vītināmesi. Tasmiṃ samaye anomadassibodhisatto sabbaññutaṃ 2- patvā ariyagaṇaparivuto cārikaṃ carati. Tāpaso "tīṇi ratanāni uppannānī"ti kathaṃ sutvā satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā desanāpariyosāne saraṇesu patiṭṭhito, attano ṭhānaṃ pana vijahituṃ nāsakkhi. So kālena kālaṃ satthu dassanāya ceva gacchati, dhammañca suṇāti. Athekasmiṃ samaye tathāgatassa udaravāto uppajji. Tāpaso satthu dassanāya 3- āgato "satthā gilāno"ti sutvā "ko bhante ābādho"ti. "udaravāto"ti vutte "ayaṃ kālo mayhaṃ puññaṃ kātun"ti pabbatapādaṃ gantvā nānāvidhāni bhesajjāni samodhānetvā "idaṃ bhesajjaṃ satthu upanethā"ti upaṭṭhākattherassa adāsi. Saha bhesajjassa upayogena udaravāto paṭippassambhi. So satthu phāsukakāle gantvā evamāha "bhante yadidaṃ mama bhesajjena tathāgatassa phāsukaṃ jātaṃ, tassa me nissandena nibbattanibbattabhave kesoduhanamattaṃpi 4- sarīre byādhi 5- nāma mā hotū"ti. Idamassa tasmiṃ attabhāve kalyāṇakammaṃ. So tato cuto brahmaloke nibbattitvā ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ devamanussesu saṃsaranto padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ appābādhānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. @Footnote: 1 Sī. jhānakīḷikāya 2 Sī. sabbaññutaññāṇaṃ 3 cha.Ma.,i. dassanatthāya @4 Ma. guduhaṇamattampi, cha.,i. gaddūhanamattampi 5 Sī. sarīravyādhi--------------------------------------------------------------------------------------------- page272.
So yāvatāyukaṃ 1- kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto vipassidasabalassa nibbattito puretarameva bandhumatīnagare brāhmaṇakule nibbatto purimanayeneva isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānalābhī hutvā pabbatapāde vasati. Vipassibodhisattopi sabbaññutaṃ patvā aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaparivāro bandhumatīnagaraṃ upanissāya pitumahārājassa saṅgahaṃ karonto kheme migadāye viharati. Athāyaṃ tāpaso dasabalassa loke nibbattabhāvaṃ ñatvā āgantvā satthu dhammakathaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāsi, attano pabbajjaṃ pajahituṃ 2- nāsakkhi, kālena kālaṃ pana satthu upaṭṭhānaṃ āgacchati. 3- Athekasmiṃ samaye ṭhapetvā satthārañceva dve aggasāvake ca himavati pupphitānaṃ visarukkhānaṃ vātasamphassena bhikkhūnaṃ 4- matthakarogo nāma udapādi. Tāpaso satthu upaṭṭhānaṃ āgato bhikkhū sīsaṃ pārupitvā nisinne 5- disvā "kiṃ bhante bhikkhusaṃghasasa aphāsukan"ti pucchi. Bhikkhūnaṃ visapuppharogo 6- āvusoti. Tāpaso cintesi "ayaṃ kālo mayhaṃ bhikkhusaṃghassa kāyaveyyāvaṭikakammaṃ 7- katvā puññaṃ nibbattetun"ti attano ānubhāvena nānāvidhāni bhesajjāni saṅkaḍḍhitvā yojetvā adāsi. Sabbabhikkhūnaṃ rogo taṃkhaṇaññeva vūpasanto. So yāvatāyukaṃ ṭhatvā brahmaloke nibbattitvā ekanavutikappe devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbatto gharāvāsaṃ vasanto "mayhaṃ vasanagehaṃ dubbalaṃ, paccantaṃ gantvā dabbasambhāraṃ āharitvā gehaṃ karissāmī"ti vaḍḍhakīhi saddhiṃ gacchanto antarāmagge ekaṃ jiṇṇamahāvihāraṃ disvā "tiṭṭhatu tāva mayhaṃ gehakammaṃ, na taṃ mayā saddhiṃ gamissati, yaṅkiñci katvā pana saddhiṃ gamanakammameva puretaraṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti teheva vaḍḍhakīhi dabbasambhāraṃ gāhāpetvā @Footnote: 1 Sī. yāvajīvaṃ 2 cha.Ma.,i. jahituṃ 3 cha.Ma.,i. gacchati 4 cha.Ma.,i. sesabhikkhūnaṃ @5 Sī.,i.,cha.Ma. sasīsaṃ pārupitvā nipanne 6 cha. tiṇapupphakarogo @7 i. kāyaveyyāvaṭikaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page273.
Tasmiṃ vihāre uposathāgāraṃ kāresi, bhojanasālaṃ aggisālaṃ 1- jantāgharaṃ kappiyakuṭiṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānaṃ vaccakuṭiṃ kāresi, 1- yaṃ 2- bhikkhusaṃghassa upabhogaparibhogabhesajjaṃ nāma, sabbaṃ paṭiyādetvā ṭhapesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva kosambiyaṃ seṭṭhigehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa paṭisandhigahaṇadivasato paṭṭhāya taṃ seṭṭhikulaṃ lābhaggayasaggappattaṃ ahosi. Athassa mātā puttaṃ vijāyitvā cintesi "ayaṃ dārako puññavā katābhinīhāro, 3- yattakaṃ kālaṃ arogo dīghāyuko hutvā tiṭṭhati, tattakaṃ amhākaṃ sampattidāyako bhavissati. Jātadivaseyeva ca mahāyamunāya nhātadārakā 4- nirogā hontī"ti nhāpanatthāya naṃ pesesi. "pañcame divase sīsaṃ 5- nhāpetvā nadīkīḷanatthāya naṃ pesesī"ti majjhimabhāṇakā. Tattha dhātiyā dārakaṃ nimujjanummujjanavasena kīḷāpentiyā eko maccho taṃ dārakaṃ disvā "bhakkho me ayan"ti maññamāno mukhaṃ vivaritvā upagato. Dhātiyo dārakaṃ chaḍḍetvā palātā, maccho taṃ gili. Puññavā satto dukkhaṃ na pāpuṇi, sayanagabbhaṃ pavisitvā nisinno viya hoti. 6- Maccho dārakassa tejena tattakapālaṃ 7- gilitvā ḍayhamāno viya vegena tiṃsayojanaṃ gantvā bārāṇasinagaravāsino macchabandhassa jālaṃ pāvisi. Mahāmacchā nāma jālena bandhā 8- māriyamānāva maranti, ayaṃ pana dārakassa tejena jālato nīhaṭamattova mato. Macchabandhā matamacchaṃ 9- labhitvā phāletvā vikkiṇanti, taṃ pana dārakassa ānubhāvena aphāletvā sakalameva kājena haritvā "sahassenimaṃ demā"ti vadantā nagare vicariṃsu, koci na gaṇhīti. 10- Tasmiṃpi nagare asītikoṭivibhavaṃ 11- seṭṭhikulaṃ atthi, tassa dvāramūlaṃ patvā "kiṃ gahetvā dethā"ti vuttā "kahāpaṇan"ti āhaṃsu. Tehi kahāpaṇaṃ datvā gahito. @Footnote: 1-1 cha.Ma.,i. dīghacaṅkamaṃ jantāgharaṃ kappiyakuṭiṃ vaccakuṭiṃ ārogyasālaṃ kāresi @2 cha.Ma.,i. yaṃkiñci 3 cha.Ma. katādhikāro 4 Sī.,i. nahāpitā dārakā 5 Ma. sasīsaṃ @6 cha.Ma.,i. nipanno viya ahosi 7 cha. tattaphālaṃ 8 cha.Ma.,i. baddhā @9 cha.Ma. mahāmacchaṃ 10 cha.Ma. gaṇhāti 11 Sī.,i.,cha.Ma. tasmiṃ pana nagare aputtakaṃ @asītikoṭivibhavaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page274.
Seṭṭhibhariyāpi aññesu divasesu macchena kīḷāyati, 1- taṃdivasaṃ pana macchaṃ phalake ṭhapetvā sayameva phālesi. Macchaṃ nāma kucchito phālenti, sā pana piṭṭhito phālentī macchakucchiyaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ dārakaṃ disvā "macchakucchiyaṃ me putto laddho"ti nadanaṃ 2- naditvā dārakaṃ ādāya sāmikassa santikaṃ agamāsi. Seṭṭhī tāvadeva bheriñcārāpetvā dārakaṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā "macchakucchiyaṃ me deva laddho dārako, kiṃ karomā"ti āha. Puññavā esa, yo macchakucchiyaṃ arogo vasi, pālehi 3- nanti. Assosi kho itaraṃ kulaṃ "bārāṇasiyaṃ kira ekaṃ seṭṭhikulaṃ macchakucchiyaṃ dārakaṃ labhatī"ti. Te tattha agamaṃsu. Athassa mātā dārakaṃ alaṅkaritvā kīḷāpiyamānaṃ disvā "manāpo vatāyaṃ dārako"ti pucchitvā taṃ pavuttiṃ 4- ācikkhi. Itarā "mayhaṃ putto"ti āha. Kahaṃ pana laddhoti. Macchakucchiyanti. Na tuyhaṃ putto, mayhaṃ puttoti. Kathante laddhoti. Mayā dasamāse kucchiyā dhārito, atha naṃ nadiyā kīḷāpiyamānaṃ maccho gilīti. Tuyhaṃ putto aññena macchena gilito bhavissati, ayaṃ pana mayā macchakucchiyaṃ laddhoti ubhopi rājakulaṃ agamaṃsu. Rājā āha "ayaṃ dasamāse kucchiyā dhāritattā amātā kātuṃ na sakkā, macchaṃ gaṇhantāpi vikkayakayādīni 5- bahi katvā gaṇhantā nāma natthi, 6- macchakucchiyaṃ laddhattā ayaṃpi amātā kātuṃ na sakkāti 7- dārako ubhinnaṃpi kulānaṃ dāyādo hotū"ti. Tato paṭṭhāya dvepi kulāni ativiya lābhaggayasaggappattāni ahesuṃ. Tassa dvīhi kulehi vaḍḍhitattā bākulakumāroti nāmaṃ kariṃsu. Tassa viññutaṃ pattassa dvīsupi nagaresu tayo tayo pāsāde kāretvā nāṭakāni paccupaṭṭhapesuṃ. Ekekasmiṃ nagare cattāro cattāro māse vasati, ekekasmiṃ nagare cattāro māse vuṭṭhassa saṅghāṭanāvāsu maṇḍapaṃ kāretvā tattha naṃ saddhiṃ nāṭakehi āropenti. So sampattiṃ anubhavamāno catūhi māsehi itaraṃ nagaraṃ gacchati. Taṃ nagaravāsināṭakā "dvīhi māsehi upaḍḍhamaggaṃ āgato bhavissatī"ti paccuggantvā @Footnote: 1 cha.Ma.,i. keḷāyati 2 cha.Ma.,i. nādaṃ 3 cha.Ma.,i. posehi 4 cha.Ma.,i. gahetvā @pakatiṃ 5 cha.Ma.,i. vakkayakanādīni 6 cha.Ma. natthīti 7 cha.Ma. na sakkā--------------------------------------------------------------------------------------------- page275.
Taṃ parivāretvā dvīhi māsehi attano nagaraṃ nenti, itarā nāṭakā nivattitvā attano nagarameva gacchanti. Tattha cattāro māse vasitvā teneva niyāmena puna itaraṃ nagaraṃ gacchati. Evamassa sampattiṃ anubhavantassa asīti vassāni paripuṇṇāni. Tasmiṃ samaye amhākaṃ bodhisatto sabbaññutaṃ patvā pavattitapavaradhammacakko anukkamena cārikaṃ caramāno kosambiṃ pāpuṇi, bārāṇasinti majjhimabhāṇakā. Bākulaseṭṭhīpi kho "dasabalo āgato"ti sutvā bahuṃ gandhamālaṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ 1- sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. So sattāhameva puthujjano hutvā aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Athassa dvīsu nagaresu gihikāle paricitamātugāmā 2- attano kulagharāni gantvā tattheva vasamānā cīvarāni katvā pahiṇiṃsu. Thero ekaṃ aḍḍhamāsaṃ kosambivāsikehi pahitaṃ cīvaraṃ paribhuñjati, aḍḍhamāsaṃ bārāṇasivāsikehīti. Eteneva niyāmena ca dvīsu nagaresu yaṃ yaṃ uttamaṃ, taṃ taṃ therasseva āharissanti. 3- Therassa asīti vassāni agāramajjhe vasantassa dvīhi kulehi 4- gandhapiṇḍaṃ gahetvā upasiṅghanamattaṃpi kālaṃ na koci ābādho nāma ahosi. Asītime vasse sukheneva pabbajjaṃ upagato. Pabbajitassāpissa appamattakopi ābādho vā catūhi paccayehi vekallaṃ vā nāhosi. So pacchimakāle parinibbānasamayepi purāṇagihisahāyakassa acelakassa 5- attano kāyikacetasikasukhadīpanavaseneva sakalaṃ bākulasuttaṃ 6- kathetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Evaṃ atthuppatti samuṭṭhitā. 7- Satthā pana therassa dharamānakāleyeva there yathāpaṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapayanto bākulattheraṃ imasmiṃ sāsane appābādhānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. dhammakathaṃ 2 cha.Ma. paricārikamātugāmā 3 Sī. āhariyyanti, @cha.Ma. āhariyati, i. āhariyyati 4 cha.Ma. dvīhaṅgulehi, i. davīhaṅgulīhi @5 Sī.,i.,cha.Ma. acelakassapassa 6 Ma.u. 14/209/174 bakkulattheracchariyabbhūtasutta @7 Sī.,i. vatthu samuṭṭhitaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page276.
Sobhitattheravatthu [227] Pañcame pubbenivāsaṃ anussarantānanti pubbenivuṭṭhakhandhasantānaṃ anussaraṇasamatthānaṃ sobhitatthero aggoti dasseti. So kira pubbenivāsaṃ anupaṭipāṭiyā anussaramāno pañca kappasatāni asaññībhave 1- acittakapaṭisandhiṃ nayato aggahesi ākāse padaṃ dassento viya. Tasmā pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggo nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ pubbenivāsañāṇalābhīnaṃ 2- bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakamma katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ 3- katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, sobhitotissa nāmaṃ akaṃsu. So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi. So anupaṭipāṭiyā attano nibbattaṭṭhānaṃ anussaranto yāva asaññībhave acittakapaṭisandhi, tāva paṭisandhiṃ addasa. Tato paraṃ anantare 4- pañcakappasatāni pavuttiṃ adisvā avasāne cutiṃ disvā "kiṃ nāmetan"ti āvajjamāno nayavasena "asaññībhave 5- bhavissatī"ti niṭṭhaṃ agamāsi. Satthā imaṃ kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā theraṃ pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. asaññibhave. evamuparipi 2 Sī. pubbenivāsaññāṇapaṭilābhīnaṃ, @i. pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ ñāṇapaṭilābhanaṃ 3 cha.Ma.,i. kusalakammaṃ 4 cha., @i. antare 5 cha.Ma. asaññibhavo, i. saññabhāvo. evamuparipi--------------------------------------------------------------------------------------------- page277.
Upālittheravatthu [228] Chaṭṭhe vinayadharānaṃ yadidaṃ upālīti vinayadharānaṃ bhikkhūnaṃ upālitthero aggoti dasseti. Thero kira tathāgatasseva santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tathāgatasseva santike vinayapiṭakaṃ uggaṇhitvā bhārukacchakavatthuṃ 1- ajjukavatthuṃ 2- kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni sabbaññutañāṇena saddhiṃ saṃsandetvā kathesi. Tasmā vinayadharānaṃ aggo nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabudadhakāle 3- haṃsavatiyaṃ kulaghare nibbatto ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, upālidārakotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto channaṃ khattiyānaṃ pasādhako hutvā tathāgate anupiyaambavane viharante pabbajjatthāya nikkhamantehi 4- chahi khattiyehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji. Tassa pabbajjāya vidhānaṃ pāliyaṃ 5- āgatameva. So pabbajitvā upasampanno satthāraṃ kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā "mayhaṃ bhante araññe vāsaṃ anujānāthā"ti āha. Bhikkhu tava araññe vasantassa ekameva dhuraṃ vaḍḍhissati, amhākaṃ pana santike vasantassa vāsadhurañca 6- ganthadhurañca paripūressatīti. Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ satthā sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi. So aparabhāge heṭṭhā vuttāni tīṇi vatthūni vinicchini, satthā ekekasmiṃ vinicchite sādhukāraṃ katvā tayo vinicchite atthuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. @Footnote: 1 Sī. bharukacchakavatthuṃ, vi.mahāvi. 1/78/52 pārājikakaṇḍa: vinītavatthu @2 vi.mahāvi. 1/158/91 dutiyapārājika 3 cha.Ma. padumuttarabuddhakāle kiresa, @i. padumuttarabuddhakāle kira 4 cha.Ma.,i. nikkhamantehi tehi @5 vi.cu. 7/330/112 saṅghabhedakkhandhaka 6 cha.Ma. vipassanādhurañca--------------------------------------------------------------------------------------------- page278.
Nandakattheravatthu [229] Sattame bhikkhunovādakānanti bhikkhunī ovādakānaṃ. 1- Ayañhi thero dhammakathaṃ kathento ekasamodhāne pañcabhikkhunīsatāni arahattaṃ pāpesi. Tasmā bhikkhunovādakānaṃ aggo nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayañhi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe 2- nibbatto satthu dhammakathaṃ 3- suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ bhikkhunovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi, 4- pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi. So catūsu parisāsu sampattāsu "sabbesaṃyeva manaṃ gahetvā kathetuṃ sakkotī"ti dhammakathikanandako nāma jāto. Tathāgatopi kho rohiṇīnadītīre cumbiṭakulagehā 5- nikkhamitvā pabbajitānaṃ pañcannaṃ sākiyakumārasatānaṃ anabhiratiyā uppannāya te bhikkhū ādāya kuṇāladahaṃ gantvā kuṇālajātakakathāya 6- nesaṃ saṃviggamānasabhāvaṃ 7- ñatvā catusaccakathaṃ kathetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi. Aparabhāge mahāsamayasuttaṃ 8- kathetvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpesi. Tesaṃ therānaṃ purāṇadutiyikā "amhedāni idha kiṃ karissāmā"ti vatvā sabbāva ekacittā hutvā mahāpajāpatiṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāciṃsu. Tāpi pañcasatā theriyā santike pabbajjañca upasampadañca labhiṃsu. Atītānantarāyaṃ pana jātiyā sabbāva tā nandakattherassa rājattabhāve 9- ṭhitassa pādaparicārikā ahesuṃ. @Footnote: 1 pāli.,cha.Ma. bhikkhunovādakānaṃ yadidaṃ nandakoti, @aṅ.ekaka. 20/229/25 2 Sī.,i. kulaghare 3 cha.Ma. dhammadesanaṃ 4 Sī.,i. pāpuṇitvā @5 Sī.,i. cumbaṭakakalahe, Ma. cumbaṭakalahato, cha. cumbuṭakakalahe @6 khu.jā. 28/296/106 (syā) 7 cha.Ma.,i. saṃviggabhāvaṃ @8 dī.Ma. 10/331/216 9 cha.Ma. rājaputtabhāve--------------------------------------------------------------------------------------------- page279.
Tena samayena satthā "bhikkhū bhikkhuniyo ovadantū"ti āha. Thero attano vāre sampatte tāsaṃ purimabhave attano pādaparicārikabhāvaṃ ñatvā cintesi "maṃ imassa bhikkhunīsaṃghassa majjhe nisinnaṃ upamāyo ca kāraṇādīni ca āharitvā dhammaṃ kathayamānaṃ disvā añño pubbenivāsañāṇalābhī bhikkhu 1- imaṃ kāraṇaṃ oloketvā `āyasmā nandako yāvajjadivasā orodhe na vissajjeti, sobhatāyasmā orodhaparivuto'ti vattabbaṃ maññeyyā"ti. Tasmā sayaṃ agantvā aññaṃ bhikkhuṃ pesesi. Tā pana pañcasatā bhikkhuniyo therassa ovādaṃ paccāsiṃsanti. Iminā kāraṇena bhagavā "attano vāre sampatte aññaṃ apesetvā sayameva gantvā bhikkhunīsaṃghaṃ ovadāhī"ti theraṃ āha. So satthu kathaṃ paṭibāhituṃ asakkonto attano vāre sampatte cātuddase bhikkhunīsaṃghe 2- ovādaṃ datvā sabbāva tā bhikkhuniyo saḷāyatanapaṭimaṇḍitāya dhammadesanāya 3- sotāpattiphale patiṭṭhāpesi. Tā bhikkhuniyo therassa dhammadesanāya attamanā hutvā satthu santikaṃ gantvā attano paṭividdhaguṇaṃ ārocesuṃ. Satthā "kasmiṃ nu kho dhammaṃ desente imā bhikkhuniyo uparimaggaphalāni pāpuṇeyyun"ti āvajjento puna "etaṃ 4- nandakassa dhammadesanaṃ sutvā pañcasatāpi etā arahattaṃ pāpuṇissantī"ti disvā punadivasepi therasseva santike 5- dhammassavanatthāya pesesi. Tā punadivase dhammaṃ sutvā sabbāva arahattaṃ pattā. Taṃdivasaṃ bhagavā tāsaṃ bhikkhunīnaṃ attano santikaṃ āgatakāle dhammadesanāya saphalabhāvaṃ ñatvā "hiyyo nandakassa dhammadesanā cātuddasiyaṃ candasadisī ahosi, ajja pannarasiyaṃ candasadisī"ti vatvā tadeva kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā theraṃ bhikkhunovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. @Footnote: 1 ka. pubbenivāsañāṇabhikkhu 2 Sī.,i.,cha.Ma. bhikkhunisaṃghassa @3 Ma.u. 14/398/344 nandakovādasutta 4 cha.Ma.,i. taṃyeva 5 cha.Ma.,i. santikaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page280.
Nandattheravatthu [230] Aṭṭhame indriyesu guttadvārānanti chasu indriyesu pidahitadvārānaṃ nandatthero aggoti dasseti. Kiñcāpi hi satthu sāvakā aguttadvārā nāma natthi, nandatthero pana dasasu disāsu yaṃ yaṃ disaṃ oloketukāmo hoti, na taṃ satisampajaññavasena 1- aparicchinditvā oloketi. Tasmā indriyesu guttadvārānaṃ agto nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kapilavatthupure mahāpajāpatigotamiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Athassa nāmagahaṇadivase ñātisaṅghaṃ nandayanto tosento jātoti nandakumārotveva nāmaṃ akaṃsu. Mahāsattopi sabbaññutaṃ patvā pavattitapavaradhammacakko 2- lokānuggahaṃ karonto rājagahato kapilavatthupuraṃ gantvā paṭhamadassaneneva pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpesi. Punadivase pitu nivesanaṃ gantvā rāhulamātāya ovādaṃ datvā sesajanassāpi dhammaṃ kathesi. Punadivase nandakumārassa abhisekagehappavesanaāvāhamaṅgalesu vattamānesu tassa nivesanaṃ gantvā kumāraṃ pattaṃ gāhāpetvā pabbājetuṃ 3- vihārābhimukho pāyāsi. Nandakumāraṃ abhisekamaṅgalaṃ na tathā pīḷesi. Pattaṃ ādāya gamanakāle pana janapadakalyāṇī uparipāsādavaragatā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā "tuvaṭaṃ kho ayyaputta āgaccheyyāsī"ti yaṃ vācaṃ nicchāresi. Taṃ sutvā gehasitachandarāgavasena olokento ca panesa satthari gāravena yathāruciyā nimittaṃ gahetuṃ nāsakkhi, tenassa cittasantāpo @Footnote: 1 cha.Ma.,i. catusampajaññavasena 2 cha.Ma. pavattitavara...evamuparipi, @i. pavattavaradhammacakko 3 Ma. pabbajāpetuṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page281.
Ahosi. Atha naṃ "imasmiṃ ṭhāne nivattessati, imasmiṃ ṭhāne nivattessatī"ti cintitameva 1- satthā vihāraṃ netvā pabbājesi. Pabbajitopi 2- paṭibāhituṃ asakkonto tuṇhī ahosi. Pabbajitadivasato paṭṭhāya pana janapadakalyāṇiyā vuttavacanameva sarati. Athassa sā āgantvā avidūre ṭhitā viya ahosi. So anabhiratiyā pīḷito thokaṃ ṭhānaṃ gacchati, tassa gumbaṃ vā gacchaṃ vā atikkamantasseva dasabalo purato ṭhitako viya hoti. 3- So aggimhi pakkhittaṃ kukkuṭapattaṃ viya paṭinivattitvā attano vasanaṭṭhānameva pāvisi. 4- Satthā cintesi "nando ativiya pamatto viharati, anabhiratiṃ vūpasametuṃ na sakkoti, etassa cittanibbāpanaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti. Tato naṃ āha "ehi nanda devacārikaṃ gamissāmā"ti. 5- Bhagavā kathāhaṃ iddhimantehi gantabbaṭṭhānaṃ gamissāmīti. Tvaṃ kevalaṃ gamanacittaṃ uppādehi, gantvā passissasīti. So dasabalassa ānubhāvena tathāgatena saddhiṃyeva devacārikaṃ gantvā sakkassa devarañño nivesanaṃ oloketvā pañca accharāsatāni addasa. Satthā nandattheraṃ subhanimittavasena tā olokentaṃ disvā "nanda imā nu kho accharā manāpā, atha janapadakalyāṇī"ti pucchi. Bhante janapadakalyāṇī imā accharā upanidhāya kaṇṇanāsacchinnakā makkaṭī 6- viya khāyatīti. Nanda evarūpā accharā samaṇadhammaṃ karontānaṃ na dullabhāti. Sace me bhante bhagavā pāṭibhogo hoti, ahaṃ samaṇadhammaṃ karissāmīti. Vissaṭṭho 7- tvaṃ nanda samaṇadhammaṃ kara. Sace te sappaṭisandhikā kālakiriyā bhavissati, ahaṃ etāsaṃ paṭilābhatthāya pāṭibhogoti. Iti satthā yathāruciyā devacārikaṃ caritvā jetavanameva paccāgacchi. 8- Tato paṭṭhāya nandatthero accharānaṃ hetu rattidivasaṃ samaṇadhammaṃ karoti. @Footnote: 1 Sī.,i.,cha.Ma. cintentameva 2 Sī. pabbajantepi 3 cha.Ma. ahosi @4 cha.Ma.,i. pavisati 5 cha.Ma.,i. gacchissāmāti 6 Sī. kaṇṇanāsacchinnā kāṇamakkaṭī @7 cha.Ma.,i. vissattho 8 cha.Ma.,i. paccāgañchi--------------------------------------------------------------------------------------------- page282.
Satthā bhikkhū āṇāpesi "tumhe nandassa vasanaṭṭhāne `eko kira bhikkhu dasabalaṃ pāṭibhogaṃ katvā accharānaṃ hetu samaṇadhammaṃ karotī'ti tattha tattha kathentā vicarathā"ti. Te satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā "bhatako kirāyasmā nando, upakītako kirāyasmā nando, accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati, bhagavā kirassa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānan"ti 1- te dassanasavanupacāre ṭhatvā kathentā 2- vicaranti. Nandatthero kathaṃ sutvā "ime bhikkhū na aññaṃ kathenti, maṃ ārabbha kathenti, ayuttaṃ mama kamman"ti paṭisaṅkhāraṃ 3- uppādetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Athassa arahattappattakkhaṇeyeva 4- aññatarā devatā bhagavato tamatthaṃ ārocesi, sayaṃpi bhagavā aññāsiyeva. Punadivase nandatthero bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evamāha "yaṃ me bhante bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ bhante bhagavantaṃ etasmā paṭissavā"ti. Evaṃ vatthu 5- samuṭṭhitaṃ. Satthā aparabhāge jetavane viharanto theraṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Mahākappinattheravatthu [231] Navame bhikkhuovādakānanti bhikkhū ovadantānaṃ mahākappinatthero aggoti dassesi. Ayaṃ kira thero ekasamodhānasmiṃyeva dhammakathaṃ kathento bhikkhusahassaṃ arahattaṃ pāpesi. Tasmā bhikkhuovādakānaṃ aggo nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulaghare nibbattitvā aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ bhikkhuovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapasammāsambuddhakāle @Footnote: 1 Ma. kukkuṭapādikānanti, cha. kakuṭapādīnanti 2 cha.Ma. savanūpacāre kathentā @3 Sī.,i.,cha.Ma. paṭisaṅakhānaṃ 4 i. arahattappattikkhaṇeyeva @5 khu.u. 25/22/124 nandasutta--------------------------------------------------------------------------------------------- page283.
Bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā purisasahassagaṇajeṭṭhako hutvā gabbhasahassapaṭimaṇḍitaṃ mahāpariveṇaṃ kāresi. Te sabbepi janā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā kappinaupāsakaṃ jeṭṭhakaṃ katvā saputtadārā devaloke nibbattā. Ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsariṃsu. Atha amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva ayaṃ kappino paccantappadese 1- kukkuṭavatīnāmanagare rājagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, sesaparisā 2- tasmiṃyeva nagare amaccakule nibbattiṃsu. Tesu kappinakumāro pitu accayena chattaṃ ussāpetvā mahākappinarājā nāma jāto. Pure 3- kalyāṇakammakaraṇakāle tassa gharasāminī itthī samānajātibhoge rājakule nibbattitvā mahākappinarañño aggamahesī jātā, anojāpupphasadisavaṇṇatāya panassā anojādevītveva nāmaṃ ahosi. Mahākappinarājāpi sutacittako 4- ahosi. So pātova uṭṭhāya catūhi dvārehi sīghaṃ dūte pesesi "yattha bahussute sutadhare passatha, tato nivattitvā mayhaṃ ārocethā"ti. Tena kho pana samayena amhākaṃ satthā loke nibbattitvā sāvatthiṃ upanissāya paṭivasati. Tasmiṃ kāle sāvatthinagaravāsino vāṇijā sāvatthiyaṃ uṭṭhānabhaṇḍaṃ gahetvā taṃ nagaraṃ gantvā bhaṇḍaṃ paṭisāmetvā "rājānaṃ passissāmā"ti paṇṇākāraṃ gahetvā rājakuladvāraṃ gantvā "rājā uyyānaṃ gato"ti sutvā uyyānaṃ gantvā dvāre ṭhitā paṭihārakassa ārocayiṃsu. Atha rañño nivedite 5- rājā pakkosāpetvā niyyānite paṇṇākāre 6- vanditvā ṭhite "tātā kuto āgacchathā"ti pucchi. Sāvatthito devāti. Kacci te raṭṭhā subhikkhā, 7- dhammiko rājāti. Āma devāti. Attha pana tumhākaṃ dese kiñci sāsananti. Atthi deva, na sakkā pana ucchiṭṭhamukhehi kathetunti. Rājā suvaṇṇabhiṅgārena udakaṃ dāpesi. Te mukhaṃ vikkhāletvā dasabalābhimukhā añjaliṃ paggahetvā 8- "deva amhākaṃ dese buddharatanaṃ nāma uppannan"ti āhaṃsu. @Footnote: 1 cha.Ma. paccantadese 2 cha.Ma. sesapurisā 3 cha.Ma.,i. pubbe 4 cha.Ma.i. sutavittako @5 cha.Ma. nivedi, te 6 Ma. niyyātitena paṇṇākārena, cha. niyyātitapaṇṇākāre, @i. niyyānitapaṇṇākāre 7 Sī.,i.,cha.Ma. kacci vo raṭṭhaṃ subhikkhaṃ @8 Sī.,i. paggaṇhitvā--------------------------------------------------------------------------------------------- page284.
Rañño "buddho"ti vacane sutamatteyeva sakalasarīraṃ pharamānā pīti uppajji. Tato "buddhoti tātā vadathā"ti āha. Buddhoti deva vadāmāti. Evaṃ tikkhattuṃ vadāpetvā "buddhoti padaṃ appamāṇaṃ, na 1- sakkā parimāṇaṃ kātun"ti tasmiṃyeva uppannanti 2- pasanno satasahassaṃ datvā puna "aparaṃ kiṃ sāsanan"ti pucchi. Deva dhammaratanaṃ nāma uppannanti. Taṃpi sutvā tatheva tikkhattuṃ paṭiññaṃ gahetvā aparaṃpi satasahassaṃ datvā puna "aññaṃ kiṃ sāsanan"ti pucchi. Saṃgharatanaṃ deva uppannanti. Taṃ sutvā tatheva paṭiññaṃ gahetvā aparaṃpi satasahassaṃ datvā dinnabhāvaṃ paṇṇe likhitvā "tātā deviyā santikaṃ gacchathā"ti pesesi. Tesu gatesu amacce pucchi "tātā buddho loke uppanno, tumhe kiṃ karissathā"ti. Deva tumhe kiṃ karissathāti. 3- Ahaṃ pabbajissāmīti. Mayaṃpi pabbajissāmāti. Te sabbepi gharaṃ vā kuṭumbaṃ vā anapaloketvā ye asse āruyha gatā teheva nikkhamiṃsu. Vāṇijā anojādeviyā santikaṃ gantvā paṇṇaṃ dassesuṃ. Sā taṃ vācetvā "raññā tumhākaṃ bahū kahāpaṇā 4- dinnā, kiṃ tumhehi kataṃ tātā"ti pucchi. Piyasāsanaṃ devi ānītanti. Amhepi sakkā tātā suṇāpetunti. Sakkā devi, ucchiṭṭhamukhehi pana vattuṃ na sakkāti. Sā suvaṇṇabhiṅgārena udakaṃ dāpesi. Te mukhaṃ vikkhāletvā rañño ārocitaniyāmeneva ārocesuṃ. Sāpi taṃ sutvā uppannapāmujjā teneva nayena ekasmiṃ pade tikkhattuṃ paṭiññaṃ gāhāpetvā padagaṇanāya 5- tīṇi tīṇi datvā 6- navasatasahassāni adāsi. Vāṇijā sabbānipi dvādasa satasahassāni labhiṃsu. Atha te "rājā kahaṃ tātā"ti pucchi. Pabbajissāmīti nikkhanto devīti. "tenahi tātā tumhe gacchathā"ti uyyojetvā raññā saddhiṃ gatānaṃ amaccānaṃ mātugāme pakkosāpetvā "tumhe attano sāmikānaṃ gataṭṭhānaṃ jānātha ammā"ti pucchi. Na 7- jānāma ayye, raññā saddhiṃ uyyānakīḷaṃ gatāti. Āma ammā gatā, @Footnote: 1 cha.Ma. nāssa 2 cha.Ma. pade 3 cha.Ma. kiṃ kattukāmāti 4 Ma. paṇṇākārā @5 cha.Ma. gahetvā paṭiññāgaṇanāya 6 cha.Ma. katvā 7 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page285.
Tattha pana gantvā "buddho uppanno, dhammo uppanno, saṃgho uppanno"ti sutvā "dasabalassa santike pabbajissāmā"ti gatā, tumhe kiṃ karissathāti. Tumhe pana ayye kiṃ kattukāmāti. Ahaṃ pabbajissāmi, na tehi vantavamanaṃ jivhagge ṭhapeyyanti. "yadi evaṃ, mayaṃ pabbajissāmā"ti. Sabbāpi rathe yojāpetvā 1- nikkhamiṃsu. Rājāpi amaccasahassehi saddhiṃ gaṅgātīraṃ pāpuṇi, tasmiṃ ca samaye gaṅgā pūrā hoti. Atha naṃ disvā "ayaṃ gaṅgā pūrā hoti caṇḍamacchākiṇṇā, amhehi ca saddhiṃ āgatā dāsā vā manussā vā natthi, ye te 2- nāvaṃ vā ullumpaṃ 3- vā amhākaṃ tattha dadeyyuṃ. 4- Etassa pana satthu guṇā nāma heṭṭhā avīcito upari yāva bhavaggā patthaṭā. Sace pana 5- satthā sammāsambuddho, imesaṃ assānaṃ khurapiṭṭhāni mā tementūti udakapiṭṭhena asse pakkhandāpesuṃ. Ekassāpi 6- khurapiṭṭhimattaṃpi na temi, rājamaggena gacchantā viya paratīraṃ patvā parato aññaṃ mahānadiṃ pāpuṇiṃsu. "dutiyā kiṃ nāmā"ti pucchi. Nīlavāhā 7- nāma gambhīratopi puthulatopi aḍḍhayojanamattā devāti. Tattha aññā saccakiriyā natthi, tāyaeva saccakiriyāya taṃpi aḍḍhayojanavitthāraṃ nadiṃ atikkamiṃsu. Atha tatiyaṃ candabhāgaṃ nāma mahānadiṃ patvā taṃpi tāyaeva saccakiriyāya atikkamiṃsu. Satthāpi taṃdivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento "ajja mahākappino tiyojanasatikaṃ rajjaṃ pahāya amaccasahassaparivāro mama santike pabbajituṃ āgacchissatī"ti 8- disvā "mayā tesaṃ paccuggamanaṃ kātuṃ yuttan"ti pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhusaṃghaparivāro sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto sayameva pattacīvaraṃ gahetvā ākāsena uppatitvā candabhāgānadītīre tesaṃ uttaraṇatitthānaṃ abhimukhaṭṭhāne mahānigrodharukkho atthi, tattha pallaṅkena nisīditvā parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjesi. Te tena @Footnote: 1 cha.Ma. yojetvā 2 cha.Ma. no 3 cha.Ma. uḷumpaṃ. evamuparipi 4 cha.Ma.vā katvā @dadeyyuṃ 5 cha.Ma. esa 6 cha.Ma. ekassa assassāpi 7 cha.Ma. nīlavāhinī @8 cha.Ma. āgacchatīti--------------------------------------------------------------------------------------------- page286.
Titthena uttaranti 1- buddharasmiyo ito cito ca dhāvantiyo oloketvā dasabalassa puṇṇacandasassirikaṃ mukhaṃ disvā "yaṃ satthāraṃ uddissa mayaṃ pabbajitā, satthā no eso"ti 2- dassaneneva niṭṭhaṃ gantvā diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇamitvā vandamānā āgamma satthāraṃ vandiṃsu. Rājā satthu gopphakesu gahetvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi saddhiṃ amaccasahassena. Satthā tesaṃ dhammakathaṃ kathesi. Desanāpariyosāne sabbe arahatte patiṭṭhāya satthāraṃ pabbajjaṃ yāciṃsu. Satthā "pubbe imehi cīvaradānassa dinnattā attano pattacīvarāni gahetvā āgatā"ti suvaṇṇavaṇṇaṃ hatthaṃ pasāretvā "etha bhikkhavo, svākkhāto dhammo, caratha brahmacariyaṃ sammādukkhassantakiriyāyā"ti āha. Sā ca tesaṃ āyasmantānaṃ pabbajjā ca upasampadā ca ahosi, vassasatikattherā 3- viya satthāraṃ parivārayiṃsu. Anojāpi devī rathasahassaparivārā gaṅgātīraṃ patvā uttaraṇatthāya 4- āgataṃ nāvaṃ vā ullumpaṃ vā adisvā attano byattatāya cintesi "rājā saccakiriyaṃ katvā gato bhavissati, so pana satthā na kevalaṃ tesaṃyeva atthāya nibbatto, sace so satthā sammāsambuddho, amhākaṃ rathā mā udake nimujjiṃsū"ti udakapiṭṭhena rathe pakkhandāpesi. Rathānaṃ nemicakkamattaṃpi 5- na temi. Dutiyaṃ nadiṃpi tatiyaṃ nadiṃpi teneva saccakaraṇena uttari. Uttaramānāeva ca nigrodharukkhamūle satthāraṃ addasa. Satthāpi "imāsaṃ attano sāmino passantīnaṃ chandarāgo uppajji 6- maggaphalānaṃ antarāyaṃ kareyya, dhammaṃ sotuñca na sakkhissantī"ti yathā aññamaññaṃ na passanti, tathā akāsi. Tā sabbāpi titthato uttaritvā dasabalaṃ vanditvā nisīdiṃsu. Satthā tāsaṃ dhammakathaṃ kathesi. Desanāpariyosāne sabbā sotāpattiphale patiṭṭhāya aññamaññaṃ passiṃsu. Satthā "uppalavaṇṇā āgacchatū"ti cintesi. Therī āgantvā sabbā pabbājetvā ādāya bhikkhunīupassayaṃ gatā, satthā bhikkhusahassaṃ gahetvā ākāsena jetavanaṃ agamāsi. @Footnote: 1 cha.Ma. uttarantā 2 cha.Ma. addhā so esoti 3 cha.Ma. vassasaṭṭhikattherā @4 cha. rañño atthāya 5 cha.Ma. nemivaṭṭimattampi 6 cha.Ma. uppajjitvā--------------------------------------------------------------------------------------------- page287.
Athāyaṃ mahākappinatthero attano kiccaṃ matthakaṃ pattaṃ ñatvā appossukko hutvā phalasamāpattisukhena vītināmento araññagatopi rukkhamūlagatopi suññāgāragatopi "aho sukhaṃ aho sukhan"ti abhiṇhaṃ udānaṃ udānesi. Bhikkhū kathaṃ uppādesuṃ "kappinatthero rajjasukhaṃ anussaranto udānaṃ udānesī"ti. 1- Te tathāgatassa ārocesuṃ. Bhagavā "mama putto maggasukhaṃ phalasukhaṃ ārabbha udānaṃ udānesī"ti vatvā dhammapade imaṃ gāthamāha:- "dhammapīti sukhaṃ seti vippasannena cetasā ariyappavedite dhamme sadā ramati paṇḍito"ti. 2- Athekadivasaṃ satthā tassa antevāsikaṃ bhikkhusahassaṃ āmantetvā āha "kacci vo bhikkhave ācariyo dhammaṃ desetī"ti. Na bhagavā desesi, 3- appossukko diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharati, kassaci ovādamattampi na detīti. Satthā taṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ kappina antevāsikānaṃ ovādamattaṃpi na desī"ti. Saccaṃ bhagavāti. Brāhmaṇa mā evaṃ kari, ajjato paṭṭhāya antevāsikānaṃ dhammaṃ desehīti. "sādhu bhante"ti thero satthu kathaṃ sirasāva sampaṭicchitvā ekasamodhāneyeva samaṇasahassassa dhammaṃ desetvā sabbe arahattaṃ pāpesi. Aparabhāge satthā saṃghamajjhe nisinno paṭipāṭiyā there ṭhānantaresu ṭhapento mahākappinattheraṃ bhikkhuovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Sāgatattheravatthu [232] Dasame tejodhātukusalānanti tejodhātuṃ samāpajjituṃ kusalānaṃ sāgatatthero aggoti dasseti. Ayañhi thero tejodhātusamāpattiyā ambatitthanāgassa tejasā tejaṃ pariyādiyitvā taṃ nāgaṃ nibbisevanaṃ akāsi. Tasmā tejodhātukusalānaṃ aggo nāma jāto. @Footnote: 1 cha.Ma. udānetīti 2 khu.dha. 25/79/31 mahākappinattheravatthu 3 cha.Ma. deseti--------------------------------------------------------------------------------------------- page288.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ tejodhātukusalānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto, 1- sāgatamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So aparabhāge satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā tattha vasībhāvaṃ pāpuṇi. Athekadivasaṃ satthā cārikaṃ caramāno kosambiyanagarasamīpaṃ agamāsi. Tena ca samayena nadītitthe porāṇakanāvikassa bahū āgantukagamikā verino hutvā taṃ pothetvā mārayiṃsu. So viruddhena cittena paṭṭhanaṃ ṭhapetvā 2- tasmiṃyeva titthe mahānubhāvo nāgarājā hutvā nibbatto. So viruddhacittattā akāleyeva vassaṃ vassāpesi, 3- kāle pana na vassāpesi, sassāni na sammā sampajjanti. Sakalaraṭṭhavāsino tassa vūpasamanatthaṃ anusaṃvaccharaṃ balikammaṃ karontā 4- vasanatthāya cassa ekaṃ gehaṃ akaṃsu. Satthāpi teneva titthena uttaritvā bhikkhusaṃghaparivuto "tasmiṃyeva padese rattiṃ vasissāmī"ti agamāsi. Athāyaṃ thero "caṇḍo kirettha nāgarājā"ti sutvā "imaṃ nāgarājānaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā satthu vasanaṭṭhānaṃ paṭiyādetuṃ vaṭṭatī"ti nāgassa vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Nāgo kujjhitvā "ko nāmāyaṃ muṇḍako mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nisinno"ti dhūmāyati, 5- thero uttaritaraṃ dhūmāyi. Nāgo pajjali, theropi uttaritaraṃ pajjalitvā tassa tejaṃ pariyādiyi. So "mahanto vatāyaṃ bhikkhū"ti therassa pādamūle nipajjitvā 6- "bhante tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmī"ti āha. Mayhaṃ saraṇagamanakiccaṃ natthi, dasabalassa saraṇaṃ gacchāhīti. 7- So "sādhū"ti saraṇaṃ gato. @Footnote: 1 cha. nibbatti 2 Ma. patthetvā, cha. paṭṭhapetvā 3 cha.Ma. vassāpeti. evamuparipi @4 cha.Ma. karonti 5 cha.Ma. dhūpāyi. evamuparipi 6 cha.Ma. nipatitvā 7 cha.Ma. gacchāti--------------------------------------------------------------------------------------------- page289.
1- So agacchi taṃ saraṇaṃ sabbaññutañāṇapavarasīsaṃ nibbānārammaṇapavaravilasitakesaṃ catutthajjhānapavaranalātaṃ vajirasamāpattiñāṇapavarauṇṇābhāsaṃ nīlakasiṇasobhātikkantapavara- bhamuyugalaṃ dibbacakkhupaññācakkhusamantacakkhupavaracakkhudvayaṃ dibbasotañāṇapavarasotadvayaṃ gotrabhūñāṇapavarautuṅgaghānaṃ maggaphalavimuttiphalañāṇapavaragaṇḍadvayaṃ lokiyalokuttara- ñāṇapavaraoṭṭhadvayaṃ sattatiṃsapavarabodhipakkhiyañāṇapavarasubhadantaṃ catumaggañāṇapavaracatudāṭhaṃ catusaccañāṇapavarajivhaṃ appaṭihatañāṇapavarahanukaṃ anuttaravimokkhādhigamanañāṇapavara- kaṇṭhaṃ tilakkhaṇañāṇapavaragivarājitaṃ catuvesārajjañāṇapavarabāhudvayaṃ dasānussati- ñāṇapavaravaṭṭaṅgulisobhaṃ sattasambojjhaṅgapavarapīṇauratalaṃ āsayānusayañāṇapavarathanayugalaṃ dasabalañāṇapavaramajjhimaṅgaṃ paṭiccasamuppādañāṇapavaranābhiṃ pañcindriyapañcabalapavarajaṅghanaṃ catusammappadhānapavaraurudvayaṃ dasakusalakammapathapavarajaṅghadvayaṃ caturiddhipādapavarapādadvayaṃ sīlasamādhipaññāpavarasaṅghāṭiṃ hirottappavarapaṃsukūlapaṭicchādacīvaraṃ aṭṭhaṅgika- maggañāṇapavaraantaravāsakaṃ catusatipaṭṭhānapavarakāyabandhanaṃ. Buddho iti vibhāvito bhagavā sabbaññutaṃpi sīsaṃ gato. 1- Ito paṭṭhāya na kañci viheṭheti devaṃpi sammā vassāpeti, sassāni sammā sampajjanti. Kosambiyavāsino "ayyena kira sāgatena ambatitthanāgo damito"ti sutvā satthu āgamanaṃ udikkhamānā dasabalassa mahāsakkāraṃ sajjayiṃsu. Te dasabalassa mahāsakkāraṃ datvā 2- chabbaggiyānaṃ vacanena sabbagehesu kāpotikaṃ pasannaṃ paṭiyādetvā punadivase sāgatattherassa piṇḍāya carantassa gehe gehe thokaṃ thokaṃ adaṃsu. Thero appaññatte sikkhāpade manussehi yāciyamāno gehe gehe thokaṃ thokaṃ pivitvā avidūre 3- gantvāva anāhārakabhāvena 4- satiṃ vissajjetvā saṅkāraṭṭhāneva papati. 5- @Footnote: 1-1 ime pāṭhā sīhaḷapotthake na dissanti 2 cha.Ma. katvā 3 Sī. satthu avidūraṃ, @cha.Ma.,i. avidūraṃ 4 Sī. anaharabhāvena, cha.Ma. anāhārikabhāvena, i. anāhārabhāvena @5 cha.Ma.,i. pati--------------------------------------------------------------------------------------------- page290.
Satthā katabhattakicco nikkhamanto taṃ disvā taṃ gāhāpetvā vihāraṃ gantvā vigarahitvā sikkhāpadaṃ paññāpesi. So punadivase satiṃ labhitvā attanā katakāraṇaṃ sutvā accayaṃ desetvā dasabalaṃ khamāpetvā uppannasaṃvego vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Evaṃ vatthu vinaye 1- samuṭṭhitaṃ. Taṃ tattha āgatanayeneva vitthārato veditabbaṃ. Aparabhāge pana satthā jetavanamahāvihāre nisīditvā paṭipāṭiyā there ṭhānantaresu ṭhapento sāgatattheraṃ tejodhātukusalānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Rādhattheravatthu [233] Ekādasame paṭibhāṇeyyakānanti satthu dhammadesanāpaṭibhāṇassa paccayabhūtānaṃ paṭibhāṇajanakānaṃ. 2- Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ 3- padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhāṇeyyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ tathāgataṃ paricaritvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare brāhmaṇagehe 4- paṭisandhiṃ gaṇhi, rādhamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So mahallakakāle attano puttadārena abahumāno 5- "pabbajitvā kālaṃ vītināmessāmī"ti vihāraṃ gantvā there pabbajjaṃ yāci, "jiṇṇo mahallaka- brāhmaṇo"ti na keci pabbājetuṃ icchiṃsu. Athekadivasaṃ brāhmaṇo satthu santikaṃ gantvā paṭisaṇṭhāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā tassa upanissayasampattiṃ disvā kathaṃ samuṭṭhāpetukāmo "kiṃ brāhmaṇa puttadārā taṃ paṭijaggantī"ti. Kuto bho gotama paṭijagganaṃ, mahallakoti maṃ bahi nīhariṃsu. Kiṃ pana te brāhmaṇa pabbajituṃ @Footnote: 1 vi.mahāvi. 2/326/269 surāpānavagga 2 Sī.,i.,cha.Ma. paṭibhāṇajanakānaṃ bhikkhūnaṃ @rādhatthero aggotidasseti. therassa hi diṭṭhisamudācārañca okappaniyasaddhañca @āgamma dasabalassa navanavā dhammadesanā paṭibhāti. tasmā thero paṭibhāṇeyyakānaṃ aggo nāma @jāto 3 Sī.,i.,cha.Ma. ayampi hi 4 cha.Ma.,i. brāhmaṇakule 5 cha. abahumato--------------------------------------------------------------------------------------------- page291.
Na vaṭṭatīti. Ko maṃ bho gotama pabbājessati, mahallakabhāvena maṃ na koci icchatīti. Satthā sāriputtattherassa saññaṃ adāsi, thero satthu vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā rādhabrāhmaṇaṃ pabbājetvā cintesi "satthā imaṃ brāhmaṇaṃ sādarena 1- pabbajāpesi, na kho etaṃ anādarena pariharituṃ vaṭṭatī"ti rādhattheraṃ ādāya gāmakāvāsaṃ agamāsi. Tatrassa adhunā pabbajitattā kicchalābhissa thero aggaṃpi 2- attano sampattaṃ āvāsaṃ deti, attano sampattaṃ 3- paṇītaṃ piṇḍapātaṃ tasseva datvā sayaṃ piṇḍāya carati. Rādhatthero senāsanasappāyañca bhojanasappāyañca labhitvā sāriputtattherassa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ thero gahetvā dasabalaṃ passituṃ āgato. Satthā jānantova pucchi "yo te mayā sāriputta nissitako dinno, kīdisaṃ tassa, na ukkaṇṭhatī"ti. Bhante sāsane abhiramako nāma bhikkhu 4- evarūpo bhaveyyāti. Athāyasmā 5- sāriputtatthero kataññū katavedīti saṃghamajjhe kathā udapādi. Taṃ sutvā satthā bhikkhū āmantesi "anacchariyaṃ bhikkhave sāriputtassa idāni kataññukataveditā, so atīte ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattopi kataññūkatavedīyeva ahosī"ti. Katarasmiṃ kāle bhagavāti. Atīte bhikkhave pabbatapādamhi pañcasatamattā vaḍḍhakipurisā mahāaraññaṃ pavisitvā dabbasambhāre chinditvā mahāullumpaṃ bandhitvā nadiyā otārenti. Atheko hatthināgo ekasmiṃ visamaṭṭhāne soṇḍāya sākhaṃ gaṇhanto sākhābhaṅgaṃ 6- sandhāretuṃ asakkonto tikhiṇakhāṇuke pādehi aṭṭhāsi, 7- pādo viddho, dukkhavedanā vattanti. So gamanaṃ abhinīharituṃ asakkonto tattheva nipajji. So katipāhaccayena te vaḍḍhakī attano samīpena gacchante disvā "ime nissāya ahaṃ jīvitaṃ labhissāmī"ti tesaṃ anupadaṃ agamāsi. Te nivattitvā hatthiṃ disvā bhītā palāyanti. So tesaṃ palāyanabhāvaṃ ñatvā aṭṭhāsi, puna ṭhitakāle anubandhi. @Footnote: 1 Sī. ādarena 2 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma.,i. pattaṃ @4 Sī. abhiramaṇakabhikkhu, cha.Ma. abhiramitabhikkhu nāma 5 cha.Ma. athāyasmato sāriputtassa @"sāriputtatthero.... 6 cha.Ma.,i. sākhābhaṅgavegaṃ 7 cha.Ma.,i. pādena avatthāsi--------------------------------------------------------------------------------------------- page292.
Vaḍḍhakijeṭṭhako cintesi "ayaṃ hatthī amhesu tiṭṭhantesu anubandhi, 1- palāyantesu tiṭṭhati, bhavissati tattha kāraṇan"ti. Sabbe taṃ taṃ rukkhaṃ āruyha tassa āgamanaṃ paṭimānentā nisīdiṃsu. So tesaṃ santikaṃ āgantvā attano pādaṃ dassento parivattetvā 2- nipajji. Tadā vaḍḍhakīnaṃ saññā udapādi "gilānabhāvena bho esa āgacchati, na aññena kāraṇenā"ti tassa santikaṃ gantvā pāde paviṭṭhakhāṇukaṃ disvā "iminā kāraṇena esa āgato"ti tikhiṇavāsiyā khāṇukoṭiyaṃ 3- odhiṃ katvā 4- daḷhāya rajjuyā bandhitvā kaḍḍhitvā nīhariṃsu. Athassa vaṇamukhaṃ pīḷetvā pubbalohitaṃ nīharitvā kasāvodakena dhovitvā attano jānanabhesajjaṃ makkhetvā nacirasseva phāsukaṃ akaṃsu. Hatthināgo gilānā vuṭṭhito cintesi "ime mayhaṃ bahupakārā, ime mayā nissāya jīvitaṃ laddhaṃ, mayā imesaṃ kataññunā katavedinā bhavituṃ vaṭṭatī"ti attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā setaṃ hatthipotakaṃ 5- ānesi. Vaḍḍhakino hatthipotakaṃ disvā "amhākaṃ hatthī puttaṃpi gahetvā āgato"ti ativiya tuṭṭhacittā ahesuṃ. Hatthināgo cintesi "mayi tiṭṭhante `kiṃ nu kho ayaṃ āgato'ti mama āgatakāraṇaṃ jānissantī"ti 6- ṭhitaṭṭhānato apakkami. 7- Hatthipotako pitu pacchato anupaṭipajjati. 8- Hatthināgo tassa āgatabhāvaṃ 9- ñatvā nivattanatthāya saddasaññaṃ adāsi. So pitu kathaṃ sutvā nivattitvā vaḍḍhakīnaṃ santikaṃ gato. Vaḍḍhakino "imaṃ hatthipotakaṃ amhākaṃ dātuṃ āgato bhavissati eso"ti ñatvā āhaṃsu 10- "amhākaṃ santike tayā kattabbakiccaṃ natthi, pitu santikaṃyeva gacchā"ti pahiṇiṃsu. Hatthināgo yāvatatiyaṃ attano santikaṃ āgataṃpi puna vaḍḍhakīnaṃyeva samīpaṃ pesesi. Tato paṭṭhāya vaḍḍhakino hatthipotakaṃ attano santike katvā paṭijagganti. Bhojanakāle ekekaṃ bhattapiṇḍaṃ denti, bhattaṃ tassa yāvadatthaṃ ahosi. Atha 11- so @Footnote: 1 cha.Ma.,i. anubandhati 2 Sī.,i. parivattetvā dassento @3 cha.Ma.,i. khāṇukakoṭiyaṃ 4 cha.Ma. datvā 5 Sī.,i.,cha.Ma. gandhahatthipotakaṃ @6 cha.Ma.,i. na jānissantīti 7 cha.Ma.,i. pakkāmi 8 cha.Ma.,i. pacchato pacchato @anupāyāsi 9 i. āgamanabhāvaṃ 10 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 11 cha.Ma. ayaṃ saddo na @dissati--------------------------------------------------------------------------------------------- page293.
Vaḍḍhakīhi antogahane koṭṭitaṃ 1- dabbasambhāraṃ āharitvā aṅgaṇaṭṭhāne rāsiṃ karoti. Eteneva niyāmena aññaṃpi upakārakammaṃ karoti. Satthā imaṃ kāraṇaṃ āharitvā pubbepi sāriputtassa kataññūkatavedibhāvaṃ dīpeti. Sāriputtatthero hi tadā mahāhatthī ahosi, atthuppattiyaṃ āgato ossaṭṭhaviriyo bhikkhu hatthipotako ahosi. Saṃyuttanikāyaṃ pana patvā sakalaṃ rādhasaṃyuttaṃ kathetabbaṃ, 2- dhammapade ca:- "nidhīnaṃva pavattāraṃ yaṃ passe vajjadassinaṃ niggayhavādiṃ medhāviṃ tādisaṃ paṇḍitaṃ bhaje tādisaṃ bhajamānassa seyyo hoti na pāpiyo"ti 3- gāthā therassa dhammadesanā nāma. Aparabhāge pana satthā paṭipāṭiyā there ṭhānantaresu ṭhapento rādhattheraṃ paṭibhāṇeyyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti. Mogharājattheravatthu [234] Dvādasame lūkhacīvaradharānanti lūkhacīvaraṃ dhārentānaṃ mogharājā aggoti dasseti. Ayañhi thero vatthalūkhaṃ suttalūkhaṃ rañjanakalūkhanti 4- tividhena lūkhenapi samannāgataṃ paṃsukūlaṃ dhāreti. 5- Tasmā lūkhacīvaradharānaṃ aggo nāma jāto. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā nibbatti, tato aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapadasabalassa nibbattito puretarameva kaṭṭhavāhananagare amaccagehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Aparabhāge vayappatto kaṭṭhavāhanarājānaṃ upaṭṭhahanto amaccaṭṭhānaṃ labhi. @Footnote: 1 Ma. attano gahaṇakoṭikaṃ 2 Sī.,i.,cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati @3 khu.dha. 25/76/30 rādhattheravatthu 4 cha.Ma.,i. satthalūkhaṃ suttalūkhaṃ rajanalūkhanti @5 cha.Ma.,i. dhāresi--------------------------------------------------------------------------------------------- page294.
Tasmiṃ kāle kassapadasabalo loke uppajji. Kaṭṭhavāhanarājā "buddho kira loke uppanno"ti sutvā taṃ pakkosāpetvā āha "tāta buddho kira loke uppanno, imañca paccantanagaraṃ ekappahāreneva ubhohi amhehi tucchakaṃ kātuṃ na sakkā, tvaṃ tāva majjhimadesaṃ gantvā buddhassa uppannabhāvaṃ ñatvā dasabalaṃ gahetvā 1- imaṃ nagaraṃ ānehī"ti purisasahassena saddhiṃ pesesi. So anupubbena satthu santikaṃ gantvā dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho tattheva pabbajitvā vīsati vassasahassāni samaṇadhammaṃ akāsi. Tena saddhiṃ gatapurisā pana sabbepi nivattitvā puna rañño santikaṃ āgatā. Ayaṃpi thero paripuṇṇasīlo kālaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva sāvatthiyaṃ brāhmaṇagehe 2- paṭisandhiṃ gaṇhi, mogharājamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. Kaṭṭhavāhanarājāpi kassapassa bhagavato adhikārakammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ saparivāro devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva sāvatthiyaṃ purohitagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, bāvarimāṇavotissa 3- nāmaṃ akaṃsu. So aparena samayena tayo vede uggaṇhitvā soḷasannaṃ māṇavakasahassānaṃ sippaṃ vācento carati. Athassa pasenadikosalarañño jātakāle 4- pitu accayena purohitaṭṭhānaṃ adaṃsu. Tadā ayaṃpi mogharājamāṇavo bāvaribrāhmaṇassa santike sippaṃ gaṇhāti. Athekadivasaṃ bāvaribrāhmaṇo rahogato attano sippe sāraṃ olokento samparāyikasāraṃ adisvā "ekaṃ pabbajjaṃ pabbajitvā samparāyikaṃ gavesissāmī"ti kosalarājānaṃ upasaṅkamitvā attano pabbajjaṃ anujānāpesi. So tena anuññāto soḷasahi māṇavakasahassehi parivuto pabbajjatthāya nikkhami. Kosalarājāpi tena saddhiṃyeva ekaṃ amaccaṃ kahāpaṇasahassaṃ datvā pesesi 5- "yasmiṃ ṭhāne ācariyo pabbajati, @Footnote: 1 Sī.,cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma. brāhmaṇakule @3 Sī.,i. bāvārimāṇavotissa 4 cha.Ma. kāle 5 Sī. saddhiṃyeva kahāpaṇānaṃ satasahassaṃ @pesesi--------------------------------------------------------------------------------------------- page295.
Tatrassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā 1- dethā"ti. Bāvaribrāhmaṇo phāsukaṭṭhānaṃ oloketukāmo 2- majjhimadesato paṭikkamma assakarañño ca malarañño 3- ca sīmantare godhāvaritīre attano vasanaṭṭhānaṃ kāresi. Atheko puriso jaṭilānaṃ dassanatthāya gato tesaṃ santike 4- bhūmiṭṭhāne tehi anuññāte 5- attano vasanaṭṭhānaṃ akāsi. Tena kataṃ disvā aparaṃ kulasataṃ gehasataṃ kāresi. Te sabbepi sannipatitvā "mayaṃ ayyānaṃ santike bhūmibhāge vasantā sukhaṃ vasituṃ na sakkoma, kahāpaṇaṃ sukhasaṃvāsaṃ te dassāmā"ti 6- ekeko ekekaṃ kahāpaṇaṃ bāvaribrāhmaṇassa vasanaṭṭhāne ṭhapesi. Sabbepi āgatakahāpaṇā 7- satasahassamattā ahesuṃ. Bāvaribrāhmaṇo "kimatthaṃ ete āgatā"ti āha. Sukhavāsanatthāya 8- bhanteti. Sacāhaṃ hiraññasuvaṇṇena atthiko assaṃ, ahaṃ mahantaṃ dhanarāsiṃ pahāya na pabbajeyyaṃ. Tumhākaṃ kahāpaṇe gahetvā gacchathāti. Amhehi ayyassa pariccattaṃ 9- na puna gaṇhāma, anusaṃvaccharaṃ pana eteneva niyāmena āharissāma, ime gahetvā ayyo dānaṃ detūti. Brāhmaṇo adhivāsetvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ dānamukhe niyyādeti. 10- Tassa aparāparaṃ dāyakabhāvo sakalajambūdīpe paññāyittha. Tato kaliṅgaraṭṭhe dunnavitthe 11- nāma gāme jūjakabrāhmaṇassa vaṃse jātabrāhmaṇassa brāhmaṇī uṭṭhāya samuṭṭhāya brāhmaṇaṃ codeti "bāvarī kira dānaṃ deti, gantvā tato hiraññasuvaṇṇaṃ āharā"ti. So tāya codiyamāno saṇṭhāretuṃ 12- asakkonto bāvarissa santike 13- gacchamāno bāvarimhi bhiyyo 14- dānaṃ datvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajjitvā dānaṃ anussaramāne gato. Gantvāva 15- "dānaṃ me brāhmaṇa dehi, dānaṃ me brāhmaṇa dehī"ti āha. Akāle tvaṃ brāhmaṇa āgato, sampattayācakānaṃ me dinnaṃ, idāni kahāpaṇā 16- natthīti. na mayhaṃ brāhmaṇa @Footnote: 1 cha.Ma. gahetvā 2 cha.,i. olokento 3 Sī. cūḷakarañño, cha.Ma.,i. muḷhakarañño @4 cha.Ma. santake 5 cha.Ma.,i. anuññāto 6 cha.,i. vasāma, mudhā vasituṃ na kāraṇaṃ, @sukhavāsaṃ vo dassāmāti 7 cha.Ma. sabbehipi ābhatakahāpaṇā 8 cha.Ma.,i. sukhavāsadānatthāya @9 i. pariccattā 10 cha.Ma.,i. niyyātesi 11 Sī.,i.,cha.Ma. kāliṅgaraṭṭhe @dunniviṭṭhe 12 Ma. sandhāretuṃ, cha. saṇṭhātuṃ 13 cha.Ma. santikaṃ 14 cha.Ma. ayaṃ saddo @na dissati 15 cha.Ma.,i. gantvā ca 16 cha.Ma.,i. kahāpaṇaṃ--------------------------------------------------------------------------------------------- page296.
Bahūhi kahāpaṇehi attho, tava ettakaṃ dānaṃ dentassa 1- na sakkā kahāpaṇehi vinā bhavituṃ, mayhaṃ pañca kahāpaṇasatāni dehīti. Brāhmaṇa pañcasatāni natthi, puna kāle sampatte labhissasīti. Kiṃ panāhaṃ tava dānakāle āgamissāmīti bāvaribrāhmaṇassa paṇṇasāladvāre vālikaṃ 2- thūpaṃ katvā samantato rattavaṇṇāni pupphāni vikiritvā mantaṃ jappento viya oṭṭhehi 3- cāletvā cāletvā "muddhā phalatu sattadhā"ti vadati. Bāvaribrāhmaṇo cintesi "ayaṃ mahātapo tapacāraṃ gaṇhitvā caraṇakabrāhmaṇo mayhaṃ sattadivasamatthake `sattadhā muddhā phalatū'ti 4- vadati, mayhañca imassa dātabbāni pañca kahāpaṇasatāni natthi, ekaṃsena maṃ esa ghātessatī"ti. Evaṃ tasmiṃ sokasallasamappite nisinne rattibhāgasamanantare anantarattabhāve bāvarissa mātā devatā hutvā nibbatti. 5- Sā puttassa sokasallasamappitabhāvaṃ disvā āgantvā āha "tāta esa muddhaphālabhāvaṃ vā amuddhaphālabhāvaṃ vāpi 6- na jānāti, tvaṃ loke buddhānaṃ uppannabhāvaṃ na jānāsi. Sace te saṃsayo atthi, satthu santikaṃ gantvā puccha, so te etaṃ kāraṇaṃ kathessatī"ti. Brāhmaṇo devatāya kathaṃ sutakālato paṭṭhāya assāsaṃ labhitvā punadivase uṭṭhite aruṇe sabbeva antevāsike pakkosāpetvā 7- "tātā buddho kira loke uppanno, tumhepi sīghaṃ gantvā `buddho vā no vā'ti ñatvā āgantvā mayhaṃ ārocetha, ahaṃ satthu santikaṃ gamissāmi. Apica kho pana mayhaṃ mahallakabhāvena jīvitantarāyo dujjāno, tumhe tassa santikaṃ gantvā iminā ca iminā ca niyāmena pañhe naṃ pucchathā"ti muddhaphālanapañhaṃ nāma abhisaṅkharitvā adāsi. Tato cintesi "sabbe ime māṇavā paṇḍitā, satthu dhammakathaṃ sutvā attano kicce matthakaṃ patte puna mayhaṃ santikaṃ āgaccheyyuṃ vā no vā"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. dadantassa 2 cha.Ma. vālukaṃ 3 cha.Ma.,i. oṭṭhe 4 Sī.,i. sattadhā muddhaṃ @phālemīti 5 Sī.,i. nibbattā 6 Sī.,i.,cha.Ma. muddhaṃ vā muddhaphālanaṃ vā @7 cha.Ma.,i. pakkositvā--------------------------------------------------------------------------------------------- page297.
Atha attano bhāgineyyassapi ajitamāṇavassa 1- nāma saññaṃ adāsi "tvaṃ pana ekanteneva mama santikaṃ āgantuṃ arahasi, tayā paṭiladdhaṃ guṇaṃ āgantvā mayhaṃ katheyyāsī"ti. Atha te soḷasasahassajaṭilā ajitamāṇavaṃ jeṭṭhakaṃ katvā soḷasahi jeṭṭhantevāsikehi saddhiṃ "satthāraṃ pañhaṃ pucchissāmā"ti cārikaṃ carantā gatagataṭṭhāne "ayyā kahaṃ gacchatha kahaṃ gacchathā"ti pucchitā "dasabalassa santikaṃ pañhaṃ pucchituṃ gacchāmā"ti koṭito paṭṭhāya parisaṃ saṅkaḍḍhantā anekayojanasataṃ maggaṃ gatā. Satthā "tesaṃ āgamanadivase pana aññattha 2- okāso na bhavissati, idaṃ imissā parisāya anucchavikaṭṭhānan"ti gantvā pāsāṇacetiye piṭṭhipāsāṇe nisīdi. So ajitamāṇavopi sapariso 3- taṃ piṭṭhipāsāṇaṃ āruyha satthu sarīrasampattiṃ disvā "ayaṃ puriso imasmiṃ loke vivaṭacchado buddho bhavissatī"ti attano ācariyena pahite pañhe manasā pucchantova gato. 4- Taṃdivasaṃ tasmiṃ ṭhāne sampattaparisā dvādasayojanikā ahosi. Tesaṃ soḷasannaṃ antevāsikānaṃ antare mogharājamāṇavo "ahaṃ sabbehi paṇḍitataro"ti mānatthaddho, tassa etadahosi "ayaṃ ajitamāṇavo sabbesaṃ jeṭṭhako, etassa paṭhamataraṃ mama pañhaṃ pucchituṃ na yuttan"ti tassa lajjāyanto paṭhamataraṃ pañhaṃ apucchitvā tena pucchite dutiyo hutvā satthāraṃ pañhaṃ pucchi. Satthā "mānatthaddho mogharājamāṇavo, 5- na ca tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchati, assa mānaṃpi nīharituṃ 5- vaṭṭatī"ti cintetvā āha "tiṭṭha tvaṃ mogharāja, aññe tāva pañhe pucchantū"ti. So satthu santikā apasādaṃ 6- labhitvā cintesi "ahaṃ ettakaṃ kālaṃ mayā paṇḍitataro nāma natthīti vicarāmi, buddhā ca nāma mānasaṃ jānitvā 7- na kathenti. Satthā apasādeti, 8- satthārā mama pucchāya doso diṭṭho bhavissatī"ti tuṇhī ahosi. So aṭṭhahi janehi paṭipāṭiyā @Footnote: 1 Ma. piṅgiyamāṇavassa 2 cha.Ma. aññassa 3 Sī.,i. sāpi parisā @4 Sī.,i. pucchantāva gatā 5-5 Sī. yāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchati, athassa mānaṃ @nīharituṃ, cha.Ma. na tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchati, assa mānaṃ nivārituṃ @6 Sī.,i. apasādanaṃ 7 Sī.,i.,cha.Ma. ajānitvā 8 cha.Ma. satthā apasādetīti ime @pāṭhā na dissanti--------------------------------------------------------------------------------------------- page298.
Pañhe pucchite adhivāsetuṃ asakkonto navamo hutvā puna uṭṭhāsi. Punapi naṃ satthā apasādeti. So punapi tuṇhī hutvā "navakodāni 1- bhavituṃ na sakkhissāmī"ti pañcadasamo hutvā pañhaṃ pucchi. Athassa satthā ñāṇassa paripākabhāvaṃ 2- ñatvā pañhaṃ kathesi. So desanāpariyosāne attano parivārakena jaṭilasahassena saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi. Iminā ca 3- niyāmeneva sesānipi pannarasa jaṭilasahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Sabbepi iddhimayapattacīvaradharā ehibhikkhūva ahesuṃ. Sesajanā pana na kathiyanti. Ayaṃ mogharājatthero tato paṭṭhāya tīhi lūkhehi samannāgataṃ cīvaraṃ dhāreti. Evaṃ pārāyane 4- vatthuṃ samuṭṭhitaṃ. Satthā pana aparabhāge jetavane nisinno there paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento mogharājattheraṃ imasmiṃ sāsane lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapento "etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ lūkhacīvaradharānaṃ yadidaṃ mogharājā"ti āha. Catutthavaggavaṇṇanā. Tattha cattāḷīsasuttamattāya 5- therapāliyā vaṇṇanā niṭṭhitā. @Footnote: 1 cha.Ma. saṃghanavako dāni 2 Sī.,i. paripākaṃ gatabhāvaṃ 3 cha.Ma.,i. imināva @4 ka. evaṃ panettha, khu.su. 25/983/524 5 cha.Ma. ekacattālīsamattāyaThe Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 256-298. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=6083&pagebreak=1 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=6083&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=149 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=675 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=648 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=648 Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]