|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
4. Catutthavagga
ānandattheravatthu
[219-223] Catutthassa paṭhame bahussutānantiādīsu aññepi therā bahussutā
satimantā gatimantā dhitimantā upaṭṭhākā ca atthi, ayaṃ panāyasmā ānando
buddhavacanaṃ uggaṇhanto dasabalassa sāsane bhaṇḍāgārikapariyattiyaṃ ṭhatvā gaṇhi.
Tasmā bahussutānaṃ aggo nāma jāto. Imasseva ca therassa buddhavacanaṃ gahetvā
dhāraṇakasati aññehi therehi balavatarā ahosi, tasmā satimantānaṃ aggo nāma
jāto. Ayameva cāyasmā ekapade ṭhatvā saṭṭhipadasahassāni gaṇhanto satthārā
kathitaniyāmeneva sabbapadāni sañjānāti, 1- tasmā gatimantānaṃ aggo nāma jāto.
Tasseva cāyasmato buddhavacanaṃ uggaṇhanaviriyañca sajjhāyanaviriyañca dhāraṇaviriyañca
satthu upaṭṭhānaviriyañca aññehi asadisaṃ ahosi, tasmā dhitimantānaṃ aggo nāma
jāto. Tathāgataṃ upaṭṭhahanto cesa na aññesaṃ upaṭṭhākabhikkhūnaṃ upaṭṭhānākārena
upaṭṭhāti, 2- aññe hi tathāgataṃ upaṭṭhahantā na ciraṃ upaṭṭhahiṃsu, na ca buddhānaṃ
manaṃ gahetvā upaṭṭhahiṃsu. Ayaṃ thero pana upaṭṭhākaṭṭhānaladdhadivasato paṭṭhāya
āraddhaviriyo hutvā tathāgatassa manaṃ gahetvā upaṭṭhāti. Tasmā upaṭṭhākānaṃ aggo
nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ito kira satasahassamatthake kappe 3-
padumuttaro nāma satthā loke uppajji. Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi, nando
nāma rājā pitā, sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma
ahosi. So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyutto
sabbaññutaṃ patvā "anekajātisaṃsāran"ti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. jānāti 2 Sī. upaṭṭhahanākārena upaṭṭhahi, cha.Ma. upaṭṭhahi
@3 Sī. satasahassakappe
Vītināmetvā "paṭhaviyaṃ ṭhapessāmī"ti pādaṃ abhinīhari. Atha paṭhaviṃ bhinditvā heṭṭhā
vuttappamāṇaṃ padumaṃ aṭṭhāsi. 1- Tadupādāya bhagavā padumuttarotveva 2- paññāyittha.
Tassa devilo 3- ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ, amitā ca asamā ca
dve aggasāvikā, sumano nāma upaṭṭhāko. Padumuttaro bhagavā pitu saṅgahaṃ kurumāno
bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā paṭivasati. 4-
Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma. Tassa rājā haṃsavatīnagarato 5- vīsatiyojanasataṃ
6- bhogagāmaṃ adāsi. So kadāci kadāci āgantvā pitarañca satthārañca passati. Athekadivasaṃ
paccanto kupito sumano rañño pesesi. Rājā "tvaṃ mayā tattha kasmā ṭhapito"ti
paṭipesesi. So core vūpasametvā "upasanto deva janapado"ti rañño paṭivedesi. 7-
Rājā tuṭṭho "sīghaṃ mama putto āgacchatū"ti āha. Tassa sahassamattā amaccā honti.
So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi "mayhaṃ pitā tuṭṭho sace me varaṃ deti, kiṃ
gaṇhissāmī"ti. 8- Atha naṃ ekacce "hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha,
sattaratanāni gaṇhathā"ti āhaṃsu. Apare "tumhe paṭhavissarassa 9- puttā, na tumhākaṃ
dhanaṃ dullabhaṃ, laddhaṃpi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva etaṃ ādāya. 10- Tasmā
deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhānavaraṃ 11- gaṇhathā"ti āhaṃsu.
So "tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, mametaṃ 12- cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ,
evaṃ karissāmī"ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarā āliṅgitvā matthake
cumbitvā 13- "varaṃ te putta demī"ti vutto 14- "icchāmahaṃ mahārāja bhagavantaṃ
temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ acalaṃ 15- kātuṃ, imaṃ me deva varaṃ
dehī"ti āha. Na sakkā tāta, aññaṃ vadehīti. 16- Deva khattiyānaṃ nāma dvekathā
natthi, etadeva me varaṃ dehi, na mama aññena atthoti. Tāta buddhānaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. uṭṭhāsi 2 cha.Ma. padumuttaroteva 3 cha.Ma. devalo 4 cha.Ma.,i. vasati
@5 cha.Ma.,i. haṃsavatito 6 cha.Ma.,i. vīsayojanasate 7 cha.Ma.,i. pesesi
@8 cha.Ma.,i. gaṇhāmīti 9 Sī.,i. puthuvissarassa 10 Sī.,i.,cha.Ma. ekaṃ ādāya
@gamanīyaṃ 11 cha.,i. upaṭṭhātuṃ varaṃ 12 cha.Ma. na metaṃ
@13 cha.Ma. āliṅgetvā....cumbetvā 14 cha.Ma.,i. vutte 15 cha.Ma.,i. avañjhaṃ
@16 cha.Ma.,i. varehīti
Nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnepi kiṃ bhavissatīti.
"sādhu deva ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī"ti vihāraṃ gato.
Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti,
so maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi. Te taṃ āhaṃsu "rājaputta
kasmā āgatosī"ti. Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti. Na mayaṃ rājaputta
icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti. Ko pana bhante labhatīti. Sumanatthero
nāma rājaputtoti. So "kuhiṃ bhante thero"ti therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā
gantvā vanditvā "icchāmahaṃ bhante bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me 1- bhagavantan"ti
āha. Thero passantasseva rājakumārassa āpokasiṇajjhānaṃ samāpajjitvā mahāpaṭhaviṃ
udakaṃ adhiṭṭhāya paṭhaviyaṃ nimujjitvā satthu gandhakuṭiyaṃyeva pāturahosi. Atha naṃ bhagavā
"sumana kasmā āgatosī"ti āha. Rājaputto bhante bhagavantaṃ dassanāya āgatoti.
Tenahi bhikkhu āsanaṃ paññāpehīti. Puna thero passantasseva rājakumārassa buddhāsanaṃ
gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā bahipariveṇe pātubhavitvā pariveṇe āsanaṃ
paññāpesi. Rājakumāro imāni dve acchariyakāraṇāni 2- disvā "mahanto vatāyaṃ
bhikkhū"ti cintesi.
Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññatte āsane nisīdi. Rājaputto bhagavantaṃ
vanditvā paṭisaṇṭhāraṃ akāsi. "kadā āgatosi rājaputtā"ti vutte "bhante tumhesu
gandhakuṭiyaṃ 3- paviṭṭhesu, bhikkhū pana `na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ
labhāmā'ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ. Thero pana ekavacaneneva dasseti, thero bhante
tumhākaṃ sāsane vallabho maññe"ti. Āma rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ
sāsaneti. Bhante buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabho hotīti. 4- Dānaṃ datvā
sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā kumārāti. Bhagavā ahaṃ thero viya buddhasāsane
@Footnote: 1 i. meti 2 cha.Ma. acchariyākārāni 3 cha.Ma.,i. gandhakuṭiṃ 4 cha.Ma.,i. vallabhā
@hontīti
Vallabho hotukāmo, sve mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethāti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
Rājakumāro attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā sabbarattiṃ mahāsakkāraṃ sajjetvā sattadivasāni
khandhāvārabhattaṃ nāma adāsi.
Sattame divase satthāraṃ vanditvā bhante mayā pitu santikā temāsaṃ antovassaṃ
tumhākaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā "atthi
nu kho tena 1- attho"ti oloketvā "atthī"ti disvā "suññāgāre kho rājakumāra
tathāgatā abhiramantī"ti āha. Kumāro "aññātaṃ bhagavā aññātaṃ sugatā"ti vatvā
"ahaṃ bhante purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena
saddhiṃ āgacchathā"ti paṭiññaṃ gahetvā 2- pitu santikaṃ gantvā "dinnā me deva
bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā"ti vatvā pitaraṃ vanditvā
nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ karonto vīsatiyojanasataṃ addhānaṃ gato. Gantvā
ca attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhassa 3- kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā
satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ
sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭileṇamaṇḍape 4- kāretvā pākāraparikkhepaṃ
dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi "niṭṭhitaṃ mayhaṃ
kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā"ti.
Rājā bhagavantaṃ bhojetvā "bhagavā sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ
paccāsiṃsatī"ti āha. Bhagavā bhikkhusatasahassaparivuto 5- yojane yojane vihāresu vasamāno
agamāsi. Kumāro "satthā āgacchatī"ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi
pūjayamāno vihāraṃ pavesetvā:-
"satasahassena me kītaṃ satasahassena māpitaṃ
sobhanaṃ nāma uyyānaṃ paṭiggaṇha mahāmunī"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. tattha gatena, i. garena 2 cha.Ma.,i. bhagavantaṃ paṭiññaṃ gāhāpetvā
@3 Sī.,i. sobhanassa nāma, cha.Ma. sobhananāmassa
@4 Sī.,i.,cha.Ma. rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya 5 Sī.,i. satasahassabhikkhuparivāro
Vihāraṃ niyyādesi. So vassūpanāyikadivase dānaṃ datvā attano puttadāre ca
amacce ca pakkosāpetvā āha "satthā amhākaṃ santikaṃ dūratova āgato, buddhā
ca nāma me dhammagaruno 1- na āmisacakkhukā. Tasmā ahaṃ imaṃ temāsaṃ dve sāṭake
nivāsetvā dasa sīlāni samādiyitvā idheva vasissāmi, tumhe khīṇāsavasatasahassassa
imināva nīhārena temāsaṃ dānaṃ dadeyyāthā"ti.
So sumanarājakumāro sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne vasanto yaṃ
thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā "tathāgate 2- ekantavallabho esa
thero, etasseva me ṭhānantaraṃ paṭṭhetuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā upakaṭṭhāya pavāraṇāya
gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhusatasahassassa pādamūle
ticīvaraṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā "bhante yadetaṃ mayā sattāhaṃ khandhāvārato 3-
paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva sakkasampattiṃ, na brahmasampattiṃ 4- paṭṭhayantena,
buddhassa pana upaṭṭhākabhāvaṃ paṭṭhentena kataṃ. Tasmā ahaṃpi ca 5- bhagavā anāgate
sumanatthero viya ekassa buddhassa upaṭṭhāko homī"ti pañcapatiṭṭhitena nipatitvā 6-
vandi. Satthā tassa anantarāyaṃ disvā byākaritvā pakkāmi. Kumāro taṃ sutvā
"buddhā ca nāma advejjhakathā hontī"ti 7- dutiyadivase gotamabuddhassa pattacīvaraṃ
gahetvā piṭṭhito piṭṭhito ca 8- gacchanto viya ahosi.
So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ dānaṃ datvā sagge nibbattitvā
kassapabuddhakāle piṇḍāya carato therassa pattagahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjaṃ
akāsi, puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā uparipāsādavaragato
gandhamādanato ākāsena āgacchante aṭṭha paccekabuddhe disvā pakkosāpetvā 9-
bhojetvā attano maṅgaluyyāne tesaṃ aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. dhammagarukā 2 cha.Ma. imasmiṃ ṭhāne 3 Sī.,i.,cha.Ma. khandhāvāradānato
@4 cha.Ma.,i. mārabrahmasampattiṃ 5 cha.Ma.,i, ayaṃ saddo na dissati
@6 cha.Ma.,i. patiṭṭhahitvā 7 Sī.,i. dvejjhakathā na hontīti
@8 cha.Ma.,i. ayaṃ saddo na dissati 9 cha.Ma.,i. nimantāpetvā
Nisīdanatthāya attano nivesane aṭṭha sabbaratanamayāni pīṭhāni ceva maṇimayānipi
mañcāni ca maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasa vassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi.
Etāni pākaṭaṭṭhānāni.
Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure
nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti. Athassa sabbeva ñātake
ānandite pamudite karonto jātoti ānandotvevassa nāmaṃ akaṃsu. So anupubbena
katābhinikkhamanena 1- sammāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ āgantvā tato
nikkhamante 2- bhagavati bhagavato parivāratthaṃ rājakumāresu pabbajantesu bhaddiyādīhi
saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa
mantāniputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi.
Tena kho pana samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhā upaṭṭhākā
ahesuṃ. Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari ekadā nāgito, ekadā
upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato,
ekadā rādho, ekadā meghiyo. Tattha ekadā bhagavā nāgasamālattherena saddhiṃ
addhānamaggaṃ paṭipanno 3- dvedhāpathaṃ patto. Thero maggā okkamma 4- "bhagavā ahaṃ
iminā maggena gacchāmī"ti āha. Atha naṃ bhagavā "ehi bhikkhu, iminā maggena
gacchāmā"ti āha. So "handa bhagavā tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ iminā
maggena gacchāmī"ti vatvā pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ ṭhapetuṃ āraddho. Atha naṃ bhagavā
"āhara bhikkhū"ti vatvā pattacīvaraṃ gahetvāva gato. Tassapi bhikkhuno itarena
maggena gacchato corā pattacīvarañceva hariṃsu, sīsañca bhindiṃsu. 5- So "bhagavā idāni
me paṭisaraṇaṃ, na añño"ti cintetvā lohitena galantena bhagavato santikaṃ āgami.
@Footnote: 1 Sī.,cha.Ma. katābhinikkhamane 2 cha.Ma. nikkhante
@3 pāli. addhānamaggapaṭipanno, khu.u. 25/77/226 dvidhāpathasutta 4 Sī. ukkamma
@5 pāliyaṃ ime pāṭhā thokaṃ visadisā, khu.u. 25/77/226
"kimidaṃ bhikkhū"ti ca vutte taṃ pavuttiṃ ārocesi. Atha naṃ bhagavā "mā cintayi
bhikkhu, etassa kāraṇāyeva taṃ nivārayimhā"ti vatvā samassāsesi.
Ekadā pana bhagavā meghiyattherena saddhiṃ pācīnavaṃsamigadāye 1- jantugāmaṃ agamāsi.
Tatrāpi meghiyo jantugāme piṇḍāya caritvā nadītīre pāsādikaṃ ambavanaṃ disvā "bhagavā
tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ tasmiṃ ambavane samaṇadhammaṃ karomī"ti vatvā bhagavatā
tikkhattuṃ nivāriyamānopi gantvā akusalavitakkehi anvāvasanto 2- paccāgantvā taṃ
pavuttiṃ ārocesi. Taṃpi bhagavā "imameva te kāraṇaṃ sallakkhetvā nivārayimhā"ti
vatvā anupubbena sāvatthiṃ agamāsi. Tattha gandhakuṭipariveṇe paññattapavarabuddhāsane
nisinno bhikkhusaṃghaparivuto bhikkhū āmantesi "bhikkhave idānimhā mahallakā, 3-
`ekacce bhikkhū iminā maggena gacchāmā'ti vatvā 4- ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ
bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ ekaṃ bhikkhuṃ jānāthā"ti. Bhikkhūnaṃ
dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ vanditvā
"ahaṃ bhante tumheyeva paṭṭhayamāno satasahassakappādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ pāramiyo pūrayiṃ,
nanu mādiso mahāpañño upaṭṭhāko nāma vaṭṭati, ahaṃ upaṭṭhahissāmī"ti āha. Taṃ bhagavā
"alaṃ sāriputta yassaṃ disāyaṃ tvaṃ viharasi, asuññā ve sā 5- disā, tava hi
ovādo buddhānaṃ ovādasadiso, na me tayā upaṭṭhākakiccaṃ atthī"ti paṭikkhipi.
Eteneva upāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā asītimahāsāvakā uṭṭhahiṃsu. Te
sabbe bhagavā paṭikkhipi.
Ānandatthero pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu "āvuso ānanda
bhikkhusaṃgho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācati, tvaṃpi yācāhī"ti. Yācitvā laddhaṭṭhānaṃ nāma
āvuso kīdisaṃ hoti, kiṃ maṃ satthā na passati. Sace satthā rocessati, 6- "ānando
@Footnote: 1 udāne pana cālikāyaṃ viharati cālike pabbateti pāṭhā dissanti
@2 Sī.,cha.Ma. anvāsatto, i. anvāsanno, pāli. anvāsato,
@khu.u. 25/31/141 3 cha.Ma.,i. idānimhi mahallako 4 cha.Ma.,i. vutte
@5 ka. asuññā vesā 6 cha.Ma. rocissati
Maṃ upaṭṭhahatū"ti vakkhatīti. Atha bhagavā "na bhikkhave ānando aññena 1- ussāhetabbo,
sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī"ti āha. Tato bhikkhū "uṭṭhehi āvuso ānanda,
dasabalaṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī"ti āhaṃsu. Thero uṭṭhahitvā cattāro paṭikkhepā
catasso ca āyācanāti aṭṭha vare yāci.
Cattāro paṭikkhepā nāma:- "sace me bhante bhagavā attanā laddhaṃ
paṇītaṃ cīvaraṃ na dassati, piṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati,
nimantane 2- maṃ gahetvā na gamissati, evamāhaṃ 3- bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī"ti vatvā
"kaṃ panettha ānanda ādīnavaṃ addasā"ti vutte āha "sacāhaṃ bhante imāni
vatthūni labhissāmi, bhavissanti vattāro `ānando dasabalena laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ
paribhuñjati, piṇḍapātaṃ paribhuñjati, ekagandhakuṭiyaṃ vasati, nimantanaṃ 4- gacchati. Etaṃ
sābhaṃ labhanto tathāgataṃ upaṭṭhahati, 5- ko evaṃ upaṭṭhahato 6- bhāro"ti. Ime cattāro
paṭikkhepe yāci.
Catasso āyācanā nāma:- "sace bhante bhagavā mayā gahitaṃ nimantanaṃ
gamissati, sacāhaṃ tiroraṭṭhā tirojanapadā bhagavantaṃ daṭṭhuṃ āgataṃ parisaṃ āgatakkhaṇeyeva
bhagavantaṃ dassetuṃ lacchāmi, yadā me kaṅkhā uppajjati, tasmiṃyeva khaṇe bhagavantaṃ
upasaṅkamituṃ lacchāmi, tathā yaṃ bhagavā mayhaṃ parammukhā 7- dhammaṃ desesi, taṃ āgantvā
mayhaṃ kathessati, evamāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī"ti vatvā "kiṃ panettha ānanda
ānisaṃsaṃ passasī"ti vutte āha "idha bhante saddhā kulaputtā bhagavato okāsaṃ
alabhantā maṃ evaṃ vadanti `sve bhante ānanda bhagavatā saddhiṃ amhākaṃ ghare
bhikkhaṃ gaṇheyyāthā'ti. Sace bhagavā tattha na gamissati, icchitakkhaṇeyeva 8- parisaṃ
dassetuṃ, kaṅkhañca vinodetuṃ okāsaṃ na lacchāmi, bhavissanti vattāro `kiṃ ānando
dasabalaṃ upaṭṭhāti. Ettakaṃpissa bhagavā anuggahaṃ na karotī'ti. Bhagavato ca parammukhā
@Footnote: 1 cha.Ma. aññehi 2 cha.Ma.,i. nimantanaṃ 3 cha.Ma.,i. evāhaṃ 4 cha.Ma.,i. ekato
@nimantanaṃ 5 cha.Ma. upaṭṭhāti 6 Sī.,i. upaṭṭhāne 7 cha.Ma.,i. parammukhe
@8 cha.Ma.,i. icchiticchitakkhaṇeyeva
Maṃ pucchissanti `ayaṃ āvuso ānanda gāthā, idaṃ suttaṃ, idaṃ jātakaṃ kattha
desitan'ti. Sacāhaṃ taṃ na sampādayissāmi, 1- bhavissanti vattāro `ettakaṃpi āvuso
na jānāsi, kasmā tvaṃ chāyā viya bhagavantaṃ avijahanto dīgharattaṃ vicarasī'ti.
Tenāhaṃ parammukhā desitassāpi dhammassa puna kathanaṃ icchāmī"ti. Imā catasso
āyācanā nāma yāci. Bhagavāpissa adāsi.
Evaṃ ime aṭṭha vare gahetvā buddhupaṭṭhāko 2- ahosi. Tasseva ṭhānantaraṃ
patthayantassa 3- kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi. So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ
laddhadivasato paṭṭhāya dasabalaṃ 4- duvidhena udakena tividhena dantakaṭṭhena
hatthapādaparikammena piṭṭhiparikamme gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi
upaṭṭhahanto "imāya nāma velāya satthu 5- imaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ
vaṭṭatī"ti. Divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā rattibhāgasamanantare mahantaṃ daṇḍadīpikaṃ
gahetvā ekarattiṃ gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati. 6- Evañcassa 7-
paṭivacanaṃ ahosi "sace me thīnamiddhaṃ okkameyya, dasabalena pakkosite 8- paṭivacanaṃ
dātuṃ na sakkuṇeyyan"ti. Tasmā sabbarattiṃ daṇḍadīpikaṃ hatthena na muñcati. Idamettha
vatthu. Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto anekapariyāyena dhammabhaṇḍāgārikassa
ānandattherassa vaṇṇaṃ kathetvā theraṃ imasmiṃ sāsane bahussutānaṃ satimantānaṃ
gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Uruvelakassapattheravatthu
[224] Dutiye mahāparisānanti mahāparivārānaṃ uruvelakassapo aggoti
dasseti. Aññesañhi therānaṃ kañci kālaṃ mahāparivārā honti kañci kālaṃ
appā, imassa pana therassa dvīhi bhātikehi saddhiṃ ekasamaṇasahassaṃ nibaddhaparivārova
@Footnote: 1 Sī.,i. sampāyissāmi 2 Sī.,i.,cha.Ma. nibaddhupaṭṭhāko 3 cha.Ma. ṭhānantarassa
@atthāya 4 cha.Ma. dasabalassa 5 ka. satthā 6 Sī.,i. anupariyāti
@7 cha.Ma.,i. evañhissa 8 cha.Ma.,i. dasabale pakkosante
Ahosi. Tesu ekekasmiṃ ekekaṃ pabbājente dve samaṇasahassāni honti, dve
dve pabbājente 1- tīṇi sahassāni honti. Tasmā so mahāparivārānaṃ aggo
nāma jāto. Kassapoti panassa gottaṃ. Uruvelāya pabbajitattā uruvelakassapoti
paññāyittha.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ
mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā "mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ
vaṭṭatī"ti sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā ticīvarena
acchādetvā satthāraṃ vanditvā mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne 2- paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā
anantarāyaṃ disvā "anāgate gotamabuddhassa sāsane mahāparisānaṃ aggo bhavissasī"ti
byākaritvā pakkāmi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto ito
dvānavutikappamatthake pussabuddhassa 3- vemātikakaniṭṭhabhātā hutvā nibbatto, pitā
mahindarājā nāma. Apare panassa dve kaniṭṭhabhātaro ahesuṃ. Evaṃ te tayo
bhātaro visuṃ visuṃ ṭhānantaraṃ labhiṃsu. Te heṭṭhā vuttanayeneva kupitaṃ paccantaṃ
vūpasametvā pitu santikā varaṃ labhitvā "temāsaṃ dasabalaṃ paṭijaggissāmā"ti varaṃ
gaṇhiṃsu. Atha nesaṃ etadahosi "amhehi dasabalaṃ paṭijaggantehi anucchavikaṃ kātuṃ
vaṭṭatī"ti ekaṃ amaccaṃ uppādakaṭṭhāne ṭhapetvā ekaṃ āyavayajānanakaṃ katvā ekaṃ
buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa parivesanakaṭṭhāne 4- ṭhapetvā attano 5- dasasīlāni
samādāya temāsaṃ sikkhāpadāni rakkhiṃsu. Te tayo amaccā heṭṭhā vuttanayeneva imasmiṃ
buddhuppāde bimbisāravisākharaṭṭhapālā jātā.
@Footnote: 1 ka. pabbājenti 2 cha.Ma. aggabhāvatthaṃ 3 cha.Ma. dvenavutikappamatthake
@phussabuddhassa 4 Sī.,cha.Ma. parivesakaṭṭhāne 5 cha.Ma. attanā
Te pana rājakumārā vuṭṭhavasse 1- dasabale sahatthā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ
paccayapūjāya pūjetvā yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā amhākaṃ dasabalassa nibbattito
puretarameva brāhmaṇakule nibbattitvā attano gottavasena tayopi janā kassapāeva
ca 2- nāma jātā. Te vayappattā tayo vede uggaṇhiṃsu. Tesu 3- jeṭṭhakassa pañca
māṇavakasatāni parivāro ahosi, majjhimassa tīṇi, kaniṭṭhassa dve. Te attano ganthe
sāraṃ 4- oloketvā 5- diṭṭhadhammikameva passiṃsu, na samparāyikaṃ. Atha nesaṃ
jeṭṭhabhātā attano parivārena saddhiṃ uruvelaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbajitvā
uruvelakassapo nāma jāto, mahāgaṅgānadīvaṃsake 6- pabbajito nadīkassapo nāma jāto,
gayāsīse pabbajito gayākassapo nāma jāto.
Evantesu isipabbajjaṃ pabbajitvā tattha vasantesu bahunnaṃ divasānaṃ accayena
amhākaṃ bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā paṭiladdhasabbaññutañāṇo 7- anukkamena
dhammacakkaṃ pavattetvā pañcavaggiyatthere arahatte patiṭṭhāpetvā yasadārakappamukhe
pañcapaññāsasahāyakepi vinetvā saṭṭhiṃ arahante "caratha bhikkhave cārikan"ti bahujanahitāya
cārikaṃ pesetvā bhaddavaggiye vinetvā uruvelakassapassa hetuṃ disvā "mayi
gate tayo bhātikā saparivārā arahattaṃ pāpuṇissantī"ti ñatvā ekako adutiyo
uruvelakassapassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā vasanatthāya agyāgāraṃ yācitvā tattha gataṃ 8-
nāgadamanaṃ ādiṃ katvā aḍḍhuḍḍhasahassehi pāṭihāriyehi uruvelakassapaṃ saparivāraṃ
vinetvā pabbājesi. Tassa pabbajitabhāvaṃ ñatvā itarepi dve bhātaro saparivārā
āgantvā pabbajiṃsu, sabbepi ehibhikkhū iddhimayapattacīvaradharā ahesuṃ.
Satthā taṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā piṭṭhipāsāṇe nisinno
"kathaṃ 9- nu kho etesaṃ dhammadesanā sappāyā"ti olokento "ime aggiṃ paricarantā
@Footnote: 1 cha.Ma. vutthavasse 2 Sī. ayaṃ saddo na dissati 3 cha.Ma. tesaṃ 4 ka. gaṇṭhasāraṃ
@5 cha.Ma. olokentā 6 cha.Ma. mahāgaṅgānadīvaṅke 7 cha.Ma. paṭividdha..... 8 cha.Ma. kataṃ
@9 cha.Ma. kathaṃrūpā
Pabbajiṃsu, 1- imesaṃ tayo bhave ādittāgārasadise katvā dassetuṃ vaṭṭatī"ti
ādittapariyāyasuttaṃ 2- desesi. Desanāpariyosāne sabbeva arahattaṃ pattā. Satthā
tehi parivuto anupubbena bimbisārarañño dinnaṃ paṭiññaṃ ñatvā 3- rājagahanagare
laṭṭhivanuyyānaṃ agamāsi. Rājā dasabalassa āgatabhāvaṃ sutvā dvādasanahutehi
brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā
sabbāvantaṃ parisaṃ oloketvā mahājanaṃ uruvelakassapassa nipaccakāraṃ karontaṃ disvā
"ime mayhaṃ vā kassapassa vā mahantabhāvaṃ na jānanti, savitakkā ca nāma
desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkontī"ti cintetvā "kassapa tuyhaṃ upaṭṭhākānaṃ vitakkaṃ
chindā"ti therassa saññaṃ adāsi. Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā uṭṭhāyāsanā
satthāraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā tālappamāṇaṃ ākāsaṃ uppatitvā iddhivikubbanaṃ
dassetvā "satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmi, satthā me bhante bhagavā,
sāvakohamasmī"ti vatvā oruyha dasabalassa pāde vandi, etenupāyena sattame
vāre sattatālappamāṇaṃ ākāsaṃ abbhuggantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ
nisīdi.
Tasmiṃ kāle mahājano "ayaṃ loke mahāsamaṇo"ti satthari nibbitakko jāto, atha 4-
satthā dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne rājā ekādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi
saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhito, ekaṃ nahutaṃ upāsakattaṃ paṭivedesi. Te hi 5-
uruvelakassapaparivārā sahassamattā bhikkhū attano āsevanavasena cintesuṃ "amhākaṃ
pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, bahi gantvā kiṃ karissāmā"ti uruvelakassapattheraṃyeva
parivāretvā vicariṃsu. Tesu ekekasmiṃ ekekaṃ nissitakaṃ gaṇhante dve sahassāni,
dve dve gaṇhante tīṇi sahassāni honti. Tato paṭṭhāya yattakā tesaṃ nissitakā,
tattake kathetuṃ vaṭṭatīti. Idamettha vatthuṃ. Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto
theraṃ mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 cha.Ma. vicariṃsu 2 vi.mahā. 4/54/44 mahākhandhaka 3 Sī.,cha.Ma. dinnapaṭiññattā
@4 cha.Ma. athassa 5 cha.Ma. tepi
Kāḷudāyittheravatthu
[225] Tatiye kulappasādakānanti kulaṃ pasādentānaṃ. Ayaṃ hi thero
adiṭṭhabuddhasseva 1- suddhodanamahārājassa nivesanaṃ pasādesi, tasmā kulappasādakānaṃ
aggo nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe nibbatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ kulappasādakānaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So
yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bodhisattassa mātu
kucchiyaṃ paṭisandhigahaṇadivase kapilavatthusmiṃyeva amaccagehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Jātadivase
bodhisattenapi saddhiṃyeva jātoti taṃ divasaṃyeva taṃ dukūlacumbiṭake 2- nipajjāpetvā
bodhisattassa upaṭṭhānatthāya nayiṃsu. Bodhisattena hi saddhiṃ bodhirukkho rāhulamātā
catasso nidhikumbhiyo ārohaniyahatthī kaṇṭhako 3- channo kāḷudāyīti ime satta
ekadivase jātattā sattasahajātā 4- nāma ahesuṃ. Athassa nāma gahaṇadivase sakalanāgarassa
udaggacittadivase jātoti udāyītveva nāmaṃ akaṃsu. Thokaṃ kāḷadhātukattā pana
kāḷudāyī nāma jāto. Sopi bodhisattena saddhiṃ kumārakīḷaṃ 5- kīḷanto vuḍḍhiṃ
agamāsi.
So aparabhāge bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena sabbaññutaṃ
patvā pavattitapavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ upanissāya viharati.
Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā "siddhatthakumāro abhisambodhiṃ patvā rājagahaṃ
upanissāya veḷuvane viharatī"ti sutvā purisasahassaparivāraṃ ekaṃ amaccaṃ "puttaṃ me
idha ānehī"ti pesesi. So saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā dasabalassa catuparisamajjhe
@Footnote: 1 cha.Ma. adiṭṭhabuddhadassanaṃyeva 2 Sī.,i. dukūlacumbaṭe, cha.Ma. dukūlacumbuṭake
@3 cha.Ma.,i. kaṇḍako 4 cha.Ma.,i. sahajātā 5 Sī.,i. kumārakīḷikaṃ
Nisīditvā dhammadesanavelāya vihāraṃ pāvisi. So "tiṭṭhatu tāva raññā pahitasāsanan"ti
parisapariyante ṭhito satthu dhammadesanaṃ sutvā yathāṭhitova saddhiṃ purisasahassehi 1-
arahattaṃ pāpuṇi. Atha nesaṃ satthā "etha bhikkhavo"ti hatthaṃ pasāresi, sabbe taṃkhaṇaññeva
iddhimayapattacīvaradharā vassasatikattherā viya ahesuṃ. Arahattaṃ pattakālato paṭṭhāya
pana ariyā nāma majjhattāva hontīti raññā pahitasāsanaṃ dasabalassa na kathesi.
Rājā "neva tato 2- āgacchati, na sāsanaṃ suyyatī"ti "ehi tāta tvaṃ gacchā"ti
teneva niyāmena aññaṃ amaccaṃ pesesi. Sopi gantvā purimanayeneva saddhiṃ parisāya
arahattaṃ patvā tuṇhī ahosi. Evaṃ navahi amaccehi saddhiṃ nava purisasahassāni
pesesi. Sabbe attano kiccaṃ niṭṭhāpetvā tuṇhī ahesuṃ.
Atha rājā cintesi "ettakā nāma 3- mayi sinehābhāvena dasabalassa
idhāgamanatthāya na kiñci kathayiṃsu, añño 4- gantvāpi dasabalaṃ ānetuṃ na sakkhissati. 5-
Mayhaṃ kho pana putto udāyī dasabalena saddhiṃ ekavasso 6- sahapaṃsukīḷiko, mayi
cassa sineho atthī"ti kāḷudāyiṃ pakkosāpetvā "tāta purisasahassaparivāro gantvā
dasabalaṃ ānehī"ti āha. Paṭhamaṃ gatā purisā viya pabbajituṃ labhanto ānessāmi
devāti. Yaṅkiñci katvā mama puttaṃ dassehīti. "sādhu devā"ti rañño sāsanaṃ
ādāya rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanavelāyeva 7- parisapariyante ṭhito dhammaṃ
sutvā saparivāro arahattaphalaṃ patvā ehibhikkhubhāve patiṭṭhāsi. Tato cintesi "na
tāva dasabalassa kulanagaraṃ gantuṃ esa kālo, vasantasamaye 8- pupphitesu vanasaṇḍesu
haritatiṇasañchannāya paṭhaviyā esa kālo bhavissatī"ti kālaṃ paṭimānento tassa
kālassa āgatabhāvaṃ ñatvā:-
"nātisītaṃ nātiuṇhaṃ nātidubbhikkhachātakaṃ
saddalā haritā bhūmi esa kālo mahāmunī"ti
@Footnote: 1 i. purisasahassena 2 Sī.,i. gatako, cha.Ma. gato 3 cha.Ma.,i. ettakā janā
@4 cha.Ma.,i. aññe 5 cha.Ma.,i. na sakkhissanti 6 Sī.,i.,cha.Ma. ekavayo
@7 cha.Ma.,i. dhammadesanāvelāya 8 Ma. vasantakālasamaye
Saṭṭhimattāhi gāthāhi dasabalassa kulanagaragamanatthāya maggavaṇṇaṃ vaṇṇesi. Satthā "udāyi
gamanavaṇṇaṃ kathesi, 1- kapilavatthunagaraṃ gantuṃ esa kālo"ti vīsatisahassabhikkhuparivāro
aturitagamanena cārikaṃ nikkhami.
Udāyitthero satthu nikkhamanabhāvaṃ ñatvā "pitumahārājassa saññaṃ dātuṃ
vaṭṭatī"ti vehāsaṃ abbhuggantvā rañño nivesane pāturahosi. Suddhodanamahārājā
theraṃ disvā tuṭṭhacitto mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā attano paṭiyāditassa
nānaggarasabhojanassa pattaṃ pūretvā adāsi. Thero uṭṭhāya gamanākappaṃ 2- dasseti. 3-
Nisīditvā upabhuñja 4- tātāti. Satthu santikaṃ gantvā bhuñjissāmi mahārājāti.
Kahaṃ pana tāta satthāti. Vīsatisahassabhikkhuparivāro tumhākaṃ dassanatthāya cārikaṃ
nikkhanto mahārājāti. Tumhe imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā yāva mama putto
imaṃ nagaraṃ pāpuṇāti, 5- tāvassa itova piṇḍapātaṃ harathāti. Thero bhattakiccaṃ katvā
dasabalassa āharitabbaṃ bhattaṃ gahetvā dhammakathaṃ kathetvā dasabalassa adassaneneva
sakalarājanivesanaṃ saddhāpaṭilābhaṃ labhāpetvā sabbesaṃ passantānaññeva pattaṃ ākāse
vissajjetvā sayaṃpi vehāsaṃ abbhuggantvā piṇḍapātaṃ ādāya satthu hatthe ṭhapesi,
satthā taṃ piṇḍapātaṃ paribhuñji. Thero saṭṭhiyojanamaggaṃ yojanaparamaṃ gacchantassa
satthuno divase divase rājagehato bhattaṃ āharitvā adāsi. Evaṃ vatthuṃ veditabbaṃ.
Athassa 6- aparabhāge satthā "mayhaṃ pitumahārājassa sakalanivesanaṃ pasādesī"ti theraṃ
kulappasādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Bākulattheravatthu
[226] Catutthe appābādhānanti nirābādhānaṃ. Bākuloti 7- dvīsu kulesu
vaḍḍhitattā evaṃladdhanāmo thero.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. katheti 2 Sī. gamanākāraṃ 3 cha.Ma.,i. dassesi 4 cha.Ma.,i. nisīditvāva
@bhuñja 5 cha.Ma.,i. sampāpuṇāti 6 cha.Ma.,i. atha 7 Sī.,i. bakkuloti
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira atīte ito kappasatasahassādhika-
asaṅkhyeyyamatthake anomadassidasabalassa nibbattito puretarameva brāhmaṇakule paṭisandhiṃ
gaṇhitvā vayaṃ āgamma uggahitavedo vedattaye sāraṃ apassanto "samparāyikatthaṃ
gavesissāmī"ti pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcaabhiññāaṭṭhasamāpattilābhī
hutvā jhānakīḷitāya 1- vītināmesi. Tasmiṃ samaye anomadassibodhisatto sabbaññutaṃ 2-
patvā ariyagaṇaparivuto cārikaṃ carati. Tāpaso "tīṇi ratanāni uppannānī"ti kathaṃ
sutvā satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā desanāpariyosāne saraṇesu patiṭṭhito,
attano ṭhānaṃ pana vijahituṃ nāsakkhi. So kālena kālaṃ satthu dassanāya ceva
gacchati, dhammañca suṇāti.
Athekasmiṃ samaye tathāgatassa udaravāto uppajji. Tāpaso satthu dassanāya 3-
āgato "satthā gilāno"ti sutvā "ko bhante ābādho"ti. "udaravāto"ti vutte
"ayaṃ kālo mayhaṃ puññaṃ kātun"ti pabbatapādaṃ gantvā nānāvidhāni bhesajjāni
samodhānetvā "idaṃ bhesajjaṃ satthu upanethā"ti upaṭṭhākattherassa adāsi. Saha
bhesajjassa upayogena udaravāto paṭippassambhi. So satthu phāsukakāle gantvā
evamāha "bhante yadidaṃ mama bhesajjena tathāgatassa phāsukaṃ jātaṃ, tassa me nissandena
nibbattanibbattabhave kesoduhanamattaṃpi 4- sarīre byādhi 5- nāma mā hotū"ti.
Idamassa tasmiṃ attabhāve kalyāṇakammaṃ.
So tato cuto brahmaloke nibbattitvā ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ devamanussesu
saṃsaranto padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā satthāraṃ
ekaṃ bhikkhuṃ appābādhānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ
ṭhānantaraṃ paṭṭhesi.
@Footnote: 1 Sī. jhānakīḷikāya 2 Sī. sabbaññutaññāṇaṃ 3 cha.Ma.,i. dassanatthāya
@4 Ma. guduhaṇamattampi, cha.,i. gaddūhanamattampi 5 Sī. sarīravyādhi
So yāvatāyukaṃ 1- kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto vipassidasabalassa
nibbattito puretarameva bandhumatīnagare brāhmaṇakule nibbatto purimanayeneva
isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānalābhī hutvā pabbatapāde vasati.
Vipassibodhisattopi sabbaññutaṃ patvā aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaparivāro
bandhumatīnagaraṃ upanissāya pitumahārājassa saṅgahaṃ karonto kheme migadāye viharati.
Athāyaṃ tāpaso dasabalassa loke nibbattabhāvaṃ ñatvā āgantvā satthu dhammakathaṃ sutvā
saraṇesu patiṭṭhāsi, attano pabbajjaṃ pajahituṃ 2- nāsakkhi, kālena kālaṃ pana satthu
upaṭṭhānaṃ āgacchati. 3-
Athekasmiṃ samaye ṭhapetvā satthārañceva dve aggasāvake ca himavati pupphitānaṃ
visarukkhānaṃ vātasamphassena bhikkhūnaṃ 4- matthakarogo nāma udapādi. Tāpaso satthu
upaṭṭhānaṃ āgato bhikkhū sīsaṃ pārupitvā nisinne 5- disvā "kiṃ bhante
bhikkhusaṃghasasa aphāsukan"ti pucchi. Bhikkhūnaṃ visapuppharogo 6- āvusoti. Tāpaso
cintesi "ayaṃ kālo mayhaṃ bhikkhusaṃghassa kāyaveyyāvaṭikakammaṃ 7- katvā puññaṃ
nibbattetun"ti attano ānubhāvena nānāvidhāni bhesajjāni saṅkaḍḍhitvā yojetvā
adāsi. Sabbabhikkhūnaṃ rogo taṃkhaṇaññeva vūpasanto.
So yāvatāyukaṃ ṭhatvā brahmaloke nibbattitvā ekanavutikappe devamanussesu
saṃsaranto kassapabuddhakāle bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbatto gharāvāsaṃ vasanto "mayhaṃ
vasanagehaṃ dubbalaṃ, paccantaṃ gantvā dabbasambhāraṃ āharitvā gehaṃ karissāmī"ti
vaḍḍhakīhi saddhiṃ gacchanto antarāmagge ekaṃ jiṇṇamahāvihāraṃ disvā "tiṭṭhatu
tāva mayhaṃ gehakammaṃ, na taṃ mayā saddhiṃ gamissati, yaṅkiñci katvā pana saddhiṃ
gamanakammameva puretaraṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti teheva vaḍḍhakīhi dabbasambhāraṃ gāhāpetvā
@Footnote: 1 Sī. yāvajīvaṃ 2 cha.Ma.,i. jahituṃ 3 cha.Ma.,i. gacchati 4 cha.Ma.,i. sesabhikkhūnaṃ
@5 Sī.,i.,cha.Ma. sasīsaṃ pārupitvā nipanne 6 cha. tiṇapupphakarogo
@7 i. kāyaveyyāvaṭikaṃ
Tasmiṃ vihāre uposathāgāraṃ kāresi, bhojanasālaṃ aggisālaṃ 1- jantāgharaṃ kappiyakuṭiṃ
rattiṭṭhānadivāṭṭhānaṃ vaccakuṭiṃ kāresi, 1- yaṃ 2- bhikkhusaṃghassa
upabhogaparibhogabhesajjaṃ nāma, sabbaṃ paṭiyādetvā ṭhapesi.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ
dasabalassa nibbattito puretarameva kosambiyaṃ seṭṭhigehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa
paṭisandhigahaṇadivasato paṭṭhāya taṃ seṭṭhikulaṃ lābhaggayasaggappattaṃ ahosi. Athassa
mātā puttaṃ vijāyitvā cintesi "ayaṃ dārako puññavā katābhinīhāro, 3- yattakaṃ
kālaṃ arogo dīghāyuko hutvā tiṭṭhati, tattakaṃ amhākaṃ sampattidāyako bhavissati.
Jātadivaseyeva ca mahāyamunāya nhātadārakā 4- nirogā hontī"ti nhāpanatthāya
naṃ pesesi. "pañcame divase sīsaṃ 5- nhāpetvā nadīkīḷanatthāya naṃ pesesī"ti
majjhimabhāṇakā. Tattha dhātiyā dārakaṃ nimujjanummujjanavasena kīḷāpentiyā eko maccho
taṃ dārakaṃ disvā "bhakkho me ayan"ti maññamāno mukhaṃ vivaritvā upagato.
Dhātiyo dārakaṃ chaḍḍetvā palātā, maccho taṃ gili. Puññavā satto dukkhaṃ
na pāpuṇi, sayanagabbhaṃ pavisitvā nisinno viya hoti. 6- Maccho dārakassa tejena
tattakapālaṃ 7- gilitvā ḍayhamāno viya vegena tiṃsayojanaṃ gantvā bārāṇasinagaravāsino
macchabandhassa jālaṃ pāvisi. Mahāmacchā nāma jālena bandhā 8- māriyamānāva maranti,
ayaṃ pana dārakassa tejena jālato nīhaṭamattova mato. Macchabandhā matamacchaṃ 9- labhitvā
phāletvā vikkiṇanti, taṃ pana dārakassa ānubhāvena aphāletvā sakalameva kājena
haritvā "sahassenimaṃ demā"ti vadantā nagare vicariṃsu, koci na gaṇhīti. 10-
Tasmiṃpi nagare asītikoṭivibhavaṃ 11- seṭṭhikulaṃ atthi, tassa dvāramūlaṃ patvā "kiṃ
gahetvā dethā"ti vuttā "kahāpaṇan"ti āhaṃsu. Tehi kahāpaṇaṃ datvā gahito.
@Footnote: 1-1 cha.Ma.,i. dīghacaṅkamaṃ jantāgharaṃ kappiyakuṭiṃ vaccakuṭiṃ ārogyasālaṃ kāresi
@2 cha.Ma.,i. yaṃkiñci 3 cha.Ma. katādhikāro 4 Sī.,i. nahāpitā dārakā 5 Ma. sasīsaṃ
@6 cha.Ma.,i. nipanno viya ahosi 7 cha. tattaphālaṃ 8 cha.Ma.,i. baddhā
@9 cha.Ma. mahāmacchaṃ 10 cha.Ma. gaṇhāti 11 Sī.,i.,cha.Ma. tasmiṃ pana nagare aputtakaṃ
@asītikoṭivibhavaṃ
Seṭṭhibhariyāpi aññesu divasesu macchena kīḷāyati, 1- taṃdivasaṃ pana macchaṃ phalake ṭhapetvā
sayameva phālesi. Macchaṃ nāma kucchito phālenti, sā pana piṭṭhito phālentī
macchakucchiyaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ dārakaṃ disvā "macchakucchiyaṃ me putto laddho"ti nadanaṃ 2-
naditvā dārakaṃ ādāya sāmikassa santikaṃ agamāsi. Seṭṭhī tāvadeva bheriñcārāpetvā
dārakaṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā "macchakucchiyaṃ me deva laddho dārako,
kiṃ karomā"ti āha. Puññavā esa, yo macchakucchiyaṃ arogo vasi, pālehi 3- nanti.
Assosi kho itaraṃ kulaṃ "bārāṇasiyaṃ kira ekaṃ seṭṭhikulaṃ macchakucchiyaṃ dārakaṃ
labhatī"ti. Te tattha agamaṃsu. Athassa mātā dārakaṃ alaṅkaritvā kīḷāpiyamānaṃ disvā
"manāpo vatāyaṃ dārako"ti pucchitvā taṃ pavuttiṃ 4- ācikkhi. Itarā "mayhaṃ
putto"ti āha. Kahaṃ pana laddhoti. Macchakucchiyanti. Na tuyhaṃ putto, mayhaṃ
puttoti. Kathante laddhoti. Mayā dasamāse kucchiyā dhārito, atha naṃ nadiyā kīḷāpiyamānaṃ
maccho gilīti. Tuyhaṃ putto aññena macchena gilito bhavissati, ayaṃ pana mayā
macchakucchiyaṃ laddhoti ubhopi rājakulaṃ agamaṃsu. Rājā āha "ayaṃ dasamāse kucchiyā
dhāritattā amātā kātuṃ na sakkā, macchaṃ gaṇhantāpi vikkayakayādīni 5- bahi katvā
gaṇhantā nāma natthi, 6- macchakucchiyaṃ laddhattā ayaṃpi amātā kātuṃ na sakkāti 7-
dārako ubhinnaṃpi kulānaṃ dāyādo hotū"ti. Tato paṭṭhāya dvepi kulāni ativiya
lābhaggayasaggappattāni ahesuṃ. Tassa dvīhi kulehi vaḍḍhitattā bākulakumāroti nāmaṃ
kariṃsu.
Tassa viññutaṃ pattassa dvīsupi nagaresu tayo tayo pāsāde kāretvā
nāṭakāni paccupaṭṭhapesuṃ. Ekekasmiṃ nagare cattāro cattāro māse vasati, ekekasmiṃ
nagare cattāro māse vuṭṭhassa saṅghāṭanāvāsu maṇḍapaṃ kāretvā tattha naṃ saddhiṃ
nāṭakehi āropenti. So sampattiṃ anubhavamāno catūhi māsehi itaraṃ nagaraṃ gacchati.
Taṃ nagaravāsināṭakā "dvīhi māsehi upaḍḍhamaggaṃ āgato bhavissatī"ti paccuggantvā
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. keḷāyati 2 cha.Ma.,i. nādaṃ 3 cha.Ma.,i. posehi 4 cha.Ma.,i. gahetvā
@pakatiṃ 5 cha.Ma.,i. vakkayakanādīni 6 cha.Ma. natthīti 7 cha.Ma. na sakkā
Taṃ parivāretvā dvīhi māsehi attano nagaraṃ nenti, itarā nāṭakā nivattitvā
attano nagarameva gacchanti. Tattha cattāro māse vasitvā teneva niyāmena puna
itaraṃ nagaraṃ gacchati. Evamassa sampattiṃ anubhavantassa asīti vassāni paripuṇṇāni.
Tasmiṃ samaye amhākaṃ bodhisatto sabbaññutaṃ patvā pavattitapavaradhammacakko
anukkamena cārikaṃ caramāno kosambiṃ pāpuṇi, bārāṇasinti majjhimabhāṇakā.
Bākulaseṭṭhīpi kho "dasabalo āgato"ti sutvā bahuṃ gandhamālaṃ ādāya satthu santikaṃ
gantvā dhammaṃ 1- sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. So sattāhameva puthujjano hutvā
aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Athassa dvīsu nagaresu gihikāle
paricitamātugāmā 2- attano kulagharāni gantvā tattheva vasamānā cīvarāni katvā
pahiṇiṃsu. Thero ekaṃ aḍḍhamāsaṃ kosambivāsikehi pahitaṃ cīvaraṃ paribhuñjati, aḍḍhamāsaṃ
bārāṇasivāsikehīti. Eteneva niyāmena ca dvīsu nagaresu yaṃ yaṃ uttamaṃ, taṃ
taṃ therasseva āharissanti. 3- Therassa asīti vassāni agāramajjhe vasantassa dvīhi
kulehi 4- gandhapiṇḍaṃ gahetvā upasiṅghanamattaṃpi kālaṃ na koci ābādho nāma ahosi.
Asītime vasse sukheneva pabbajjaṃ upagato. Pabbajitassāpissa appamattakopi ābādho
vā catūhi paccayehi vekallaṃ vā nāhosi. So pacchimakāle parinibbānasamayepi
purāṇagihisahāyakassa acelakassa 5- attano kāyikacetasikasukhadīpanavaseneva sakalaṃ
bākulasuttaṃ 6- kathetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Evaṃ
atthuppatti samuṭṭhitā. 7- Satthā pana therassa dharamānakāleyeva there yathāpaṭipāṭiyā
ṭhānantare ṭhapayanto bākulattheraṃ imasmiṃ sāsane appābādhānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. dhammakathaṃ 2 cha.Ma. paricārikamātugāmā 3 Sī. āhariyyanti,
@cha.Ma. āhariyati, i. āhariyyati 4 cha.Ma. dvīhaṅgulehi, i. davīhaṅgulīhi
@5 Sī.,i.,cha.Ma. acelakassapassa 6 Ma.u. 14/209/174 bakkulattheracchariyabbhūtasutta
@7 Sī.,i. vatthu samuṭṭhitaṃ
Sobhitattheravatthu
[227] Pañcame pubbenivāsaṃ anussarantānanti pubbenivuṭṭhakhandhasantānaṃ
anussaraṇasamatthānaṃ sobhitatthero aggoti dasseti. So kira pubbenivāsaṃ
anupaṭipāṭiyā anussaramāno pañca kappasatāni asaññībhave 1- acittakapaṭisandhiṃ nayato
aggahesi ākāse padaṃ dassento viya. Tasmā pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggo
nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuṃ pubbenivāsañāṇalābhīnaṃ 2- bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakamma
katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ 3- katvā devamanussesu saṃsaranto
imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, sobhitotissa nāmaṃ akaṃsu.
So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā
vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi. So
anupaṭipāṭiyā attano nibbattaṭṭhānaṃ anussaranto yāva asaññībhave acittakapaṭisandhi,
tāva paṭisandhiṃ addasa. Tato paraṃ anantare 4- pañcakappasatāni pavuttiṃ adisvā
avasāne cutiṃ disvā "kiṃ nāmetan"ti āvajjamāno nayavasena "asaññībhave 5-
bhavissatī"ti niṭṭhaṃ agamāsi. Satthā imaṃ kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā theraṃ
pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. asaññibhave. evamuparipi 2 Sī. pubbenivāsaññāṇapaṭilābhīnaṃ,
@i. pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ ñāṇapaṭilābhanaṃ 3 cha.Ma.,i. kusalakammaṃ 4 cha.,
@i. antare 5 cha.Ma. asaññibhavo, i. saññabhāvo. evamuparipi
Upālittheravatthu
[228] Chaṭṭhe vinayadharānaṃ yadidaṃ upālīti vinayadharānaṃ bhikkhūnaṃ upālitthero
aggoti dasseti. Thero kira tathāgatasseva santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ
vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tathāgatasseva santike vinayapiṭakaṃ uggaṇhitvā
bhārukacchakavatthuṃ 1- ajjukavatthuṃ 2- kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni
sabbaññutañāṇena saddhiṃ saṃsandetvā kathesi. Tasmā vinayadharānaṃ aggo nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabudadhakāle 3- haṃsavatiyaṃ
kulaghare nibbatto ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ
kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe paṭisandhiṃ
gaṇhi, upālidārakotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto channaṃ khattiyānaṃ pasādhako hutvā
tathāgate anupiyaambavane viharante pabbajjatthāya nikkhamantehi 4- chahi khattiyehi
saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji. Tassa pabbajjāya vidhānaṃ pāliyaṃ 5- āgatameva.
So pabbajitvā upasampanno satthāraṃ kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā "mayhaṃ bhante
araññe vāsaṃ anujānāthā"ti āha. Bhikkhu tava araññe vasantassa ekameva dhuraṃ
vaḍḍhissati, amhākaṃ pana santike vasantassa vāsadhurañca 6- ganthadhurañca
paripūressatīti. Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto
nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ satthā sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi. So
aparabhāge heṭṭhā vuttāni tīṇi vatthūni vinicchini, satthā ekekasmiṃ vinicchite
sādhukāraṃ katvā tayo vinicchite atthuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapesīti.
@Footnote: 1 Sī. bharukacchakavatthuṃ, vi.mahāvi. 1/78/52 pārājikakaṇḍa: vinītavatthu
@2 vi.mahāvi. 1/158/91 dutiyapārājika 3 cha.Ma. padumuttarabuddhakāle kiresa,
@i. padumuttarabuddhakāle kira 4 cha.Ma.,i. nikkhamantehi tehi
@5 vi.cu. 7/330/112 saṅghabhedakkhandhaka 6 cha.Ma. vipassanādhurañca
Nandakattheravatthu
[229] Sattame bhikkhunovādakānanti bhikkhunī ovādakānaṃ. 1- Ayañhi thero
dhammakathaṃ kathento ekasamodhāne pañcabhikkhunīsatāni arahattaṃ pāpesi. Tasmā
bhikkhunovādakānaṃ aggo nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayañhi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe 2- nibbatto satthu dhammakathaṃ 3- suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ
bhikkhunovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ
paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde
sāvatthiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu dhammadesanaṃ sutvā
paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi, 4-
pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi. So catūsu parisāsu sampattāsu "sabbesaṃyeva manaṃ
gahetvā kathetuṃ sakkotī"ti dhammakathikanandako nāma jāto. Tathāgatopi kho rohiṇīnadītīre
cumbiṭakulagehā 5- nikkhamitvā pabbajitānaṃ pañcannaṃ sākiyakumārasatānaṃ anabhiratiyā
uppannāya te bhikkhū ādāya kuṇāladahaṃ gantvā kuṇālajātakakathāya 6- nesaṃ
saṃviggamānasabhāvaṃ 7- ñatvā catusaccakathaṃ kathetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi. Aparabhāge
mahāsamayasuttaṃ 8- kathetvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpesi. Tesaṃ therānaṃ purāṇadutiyikā
"amhedāni idha kiṃ karissāmā"ti vatvā sabbāva ekacittā hutvā mahāpajāpatiṃ
upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāciṃsu. Tāpi pañcasatā theriyā santike pabbajjañca
upasampadañca labhiṃsu. Atītānantarāyaṃ pana jātiyā sabbāva tā nandakattherassa
rājattabhāve 9- ṭhitassa pādaparicārikā ahesuṃ.
@Footnote: 1 pāli.,cha.Ma. bhikkhunovādakānaṃ yadidaṃ nandakoti,
@aṅ.ekaka. 20/229/25 2 Sī.,i. kulaghare 3 cha.Ma. dhammadesanaṃ 4 Sī.,i. pāpuṇitvā
@5 Sī.,i. cumbaṭakakalahe, Ma. cumbaṭakalahato, cha. cumbuṭakakalahe
@6 khu.jā. 28/296/106 (syā) 7 cha.Ma.,i. saṃviggabhāvaṃ
@8 dī.Ma. 10/331/216 9 cha.Ma. rājaputtabhāve
Tena samayena satthā "bhikkhū bhikkhuniyo ovadantū"ti āha. Thero attano
vāre sampatte tāsaṃ purimabhave attano pādaparicārikabhāvaṃ ñatvā cintesi "maṃ
imassa bhikkhunīsaṃghassa majjhe nisinnaṃ upamāyo ca kāraṇādīni ca āharitvā
dhammaṃ kathayamānaṃ disvā añño pubbenivāsañāṇalābhī bhikkhu 1- imaṃ kāraṇaṃ oloketvā
`āyasmā nandako yāvajjadivasā orodhe na vissajjeti, sobhatāyasmā orodhaparivuto'ti
vattabbaṃ maññeyyā"ti. Tasmā sayaṃ agantvā aññaṃ bhikkhuṃ pesesi. Tā pana pañcasatā
bhikkhuniyo therassa ovādaṃ paccāsiṃsanti. Iminā kāraṇena bhagavā "attano vāre
sampatte aññaṃ apesetvā sayameva gantvā bhikkhunīsaṃghaṃ ovadāhī"ti theraṃ āha. So
satthu kathaṃ paṭibāhituṃ asakkonto attano vāre sampatte cātuddase bhikkhunīsaṃghe 2-
ovādaṃ datvā sabbāva tā bhikkhuniyo saḷāyatanapaṭimaṇḍitāya dhammadesanāya 3-
sotāpattiphale patiṭṭhāpesi.
Tā bhikkhuniyo therassa dhammadesanāya attamanā hutvā satthu santikaṃ gantvā
attano paṭividdhaguṇaṃ ārocesuṃ. Satthā "kasmiṃ nu kho dhammaṃ desente imā
bhikkhuniyo uparimaggaphalāni pāpuṇeyyun"ti āvajjento puna "etaṃ 4- nandakassa
dhammadesanaṃ sutvā pañcasatāpi etā arahattaṃ pāpuṇissantī"ti disvā punadivasepi
therasseva santike 5- dhammassavanatthāya pesesi. Tā punadivase dhammaṃ sutvā sabbāva
arahattaṃ pattā. Taṃdivasaṃ bhagavā tāsaṃ bhikkhunīnaṃ attano santikaṃ āgatakāle dhammadesanāya
saphalabhāvaṃ ñatvā "hiyyo nandakassa dhammadesanā cātuddasiyaṃ candasadisī ahosi, ajja
pannarasiyaṃ candasadisī"ti vatvā tadeva kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā theraṃ
bhikkhunovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 ka. pubbenivāsañāṇabhikkhu 2 Sī.,i.,cha.Ma. bhikkhunisaṃghassa
@3 Ma.u. 14/398/344 nandakovādasutta 4 cha.Ma.,i. taṃyeva 5 cha.Ma.,i. santikaṃ
Nandattheravatthu
[230] Aṭṭhame indriyesu guttadvārānanti chasu indriyesu pidahitadvārānaṃ
nandatthero aggoti dasseti. Kiñcāpi hi satthu sāvakā aguttadvārā nāma
natthi, nandatthero pana dasasu disāsu yaṃ yaṃ disaṃ oloketukāmo hoti, na taṃ
satisampajaññavasena 1- aparicchinditvā oloketi. Tasmā indriyesu guttadvārānaṃ
agto nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ
kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ
ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ
katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto
kapilavatthupure mahāpajāpatigotamiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Athassa nāmagahaṇadivase
ñātisaṅghaṃ nandayanto tosento jātoti nandakumārotveva nāmaṃ akaṃsu.
Mahāsattopi sabbaññutaṃ patvā pavattitapavaradhammacakko 2- lokānuggahaṃ karonto
rājagahato kapilavatthupuraṃ gantvā paṭhamadassaneneva pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpesi.
Punadivase pitu nivesanaṃ gantvā rāhulamātāya ovādaṃ datvā sesajanassāpi dhammaṃ
kathesi. Punadivase nandakumārassa abhisekagehappavesanaāvāhamaṅgalesu vattamānesu tassa
nivesanaṃ gantvā kumāraṃ pattaṃ gāhāpetvā pabbājetuṃ 3- vihārābhimukho pāyāsi.
Nandakumāraṃ abhisekamaṅgalaṃ na tathā pīḷesi. Pattaṃ ādāya gamanakāle pana janapadakalyāṇī
uparipāsādavaragatā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā "tuvaṭaṃ kho ayyaputta āgaccheyyāsī"ti
yaṃ vācaṃ nicchāresi. Taṃ sutvā gehasitachandarāgavasena olokento ca panesa satthari
gāravena yathāruciyā nimittaṃ gahetuṃ nāsakkhi, tenassa cittasantāpo
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. catusampajaññavasena 2 cha.Ma. pavattitavara...evamuparipi,
@i. pavattavaradhammacakko 3 Ma. pabbajāpetuṃ
Ahosi. Atha naṃ "imasmiṃ ṭhāne nivattessati, imasmiṃ ṭhāne nivattessatī"ti
cintitameva 1- satthā vihāraṃ netvā pabbājesi. Pabbajitopi 2- paṭibāhituṃ
asakkonto tuṇhī ahosi. Pabbajitadivasato paṭṭhāya pana janapadakalyāṇiyā vuttavacanameva
sarati. Athassa sā āgantvā avidūre ṭhitā viya ahosi. So anabhiratiyā pīḷito thokaṃ
ṭhānaṃ gacchati, tassa gumbaṃ vā gacchaṃ vā atikkamantasseva dasabalo purato ṭhitako viya
hoti. 3- So aggimhi pakkhittaṃ kukkuṭapattaṃ viya paṭinivattitvā attano
vasanaṭṭhānameva pāvisi. 4-
Satthā cintesi "nando ativiya pamatto viharati, anabhiratiṃ vūpasametuṃ na
sakkoti, etassa cittanibbāpanaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti. Tato naṃ āha "ehi nanda
devacārikaṃ gamissāmā"ti. 5- Bhagavā kathāhaṃ iddhimantehi gantabbaṭṭhānaṃ gamissāmīti.
Tvaṃ kevalaṃ gamanacittaṃ uppādehi, gantvā passissasīti. So dasabalassa ānubhāvena
tathāgatena saddhiṃyeva devacārikaṃ gantvā sakkassa devarañño nivesanaṃ oloketvā
pañca accharāsatāni addasa. Satthā nandattheraṃ subhanimittavasena tā olokentaṃ
disvā "nanda imā nu kho accharā manāpā, atha janapadakalyāṇī"ti pucchi.
Bhante janapadakalyāṇī imā accharā upanidhāya kaṇṇanāsacchinnakā makkaṭī 6- viya
khāyatīti. Nanda evarūpā accharā samaṇadhammaṃ karontānaṃ na dullabhāti. Sace
me bhante bhagavā pāṭibhogo hoti, ahaṃ samaṇadhammaṃ karissāmīti. Vissaṭṭho 7- tvaṃ
nanda samaṇadhammaṃ kara. Sace te sappaṭisandhikā kālakiriyā bhavissati, ahaṃ etāsaṃ
paṭilābhatthāya pāṭibhogoti. Iti satthā yathāruciyā devacārikaṃ caritvā jetavanameva
paccāgacchi. 8-
Tato paṭṭhāya nandatthero accharānaṃ hetu rattidivasaṃ samaṇadhammaṃ karoti.
@Footnote: 1 Sī.,i.,cha.Ma. cintentameva 2 Sī. pabbajantepi 3 cha.Ma. ahosi
@4 cha.Ma.,i. pavisati 5 cha.Ma.,i. gacchissāmāti 6 Sī. kaṇṇanāsacchinnā kāṇamakkaṭī
@7 cha.Ma.,i. vissattho 8 cha.Ma.,i. paccāgañchi
Satthā bhikkhū āṇāpesi "tumhe nandassa vasanaṭṭhāne `eko kira bhikkhu dasabalaṃ
pāṭibhogaṃ katvā accharānaṃ hetu samaṇadhammaṃ karotī'ti tattha tattha kathentā vicarathā"ti.
Te satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā "bhatako kirāyasmā nando, upakītako kirāyasmā
nando, accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati, bhagavā kirassa pāṭibhogo pañcannaṃ
accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānan"ti 1- te dassanasavanupacāre ṭhatvā kathentā 2-
vicaranti. Nandatthero kathaṃ sutvā "ime bhikkhū na aññaṃ kathenti, maṃ ārabbha
kathenti, ayuttaṃ mama kamman"ti paṭisaṅkhāraṃ 3- uppādetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā
arahattaṃ pāpuṇi. Athassa arahattappattakkhaṇeyeva 4- aññatarā devatā bhagavato tamatthaṃ
ārocesi, sayaṃpi bhagavā aññāsiyeva. Punadivase nandatthero bhagavantaṃ upasaṅkamitvā
evamāha "yaṃ me bhante bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ,
muñcāmahaṃ bhante bhagavantaṃ etasmā paṭissavā"ti. Evaṃ vatthu 5- samuṭṭhitaṃ.
Satthā aparabhāge jetavane viharanto theraṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapesīti.
Mahākappinattheravatthu
[231] Navame bhikkhuovādakānanti bhikkhū ovadantānaṃ mahākappinatthero
aggoti dassesi. Ayaṃ kira thero ekasamodhānasmiṃyeva dhammakathaṃ kathento bhikkhusahassaṃ
arahattaṃ pāpesi. Tasmā bhikkhuovādakānaṃ aggo nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ
kulaghare nibbattitvā aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ
bhikkhuovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ
paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapasammāsambuddhakāle
@Footnote: 1 Ma. kukkuṭapādikānanti, cha. kakuṭapādīnanti 2 cha.Ma. savanūpacāre kathentā
@3 Sī.,i.,cha.Ma. paṭisaṅakhānaṃ 4 i. arahattappattikkhaṇeyeva
@5 khu.u. 25/22/124 nandasutta
Bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā purisasahassagaṇajeṭṭhako hutvā
gabbhasahassapaṭimaṇḍitaṃ mahāpariveṇaṃ kāresi. Te sabbepi janā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā
kappinaupāsakaṃ jeṭṭhakaṃ katvā saputtadārā devaloke nibbattā. Ekaṃ buddhantaraṃ
devamanussesu saṃsariṃsu.
Atha amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva ayaṃ kappino paccantappadese 1-
kukkuṭavatīnāmanagare rājagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, sesaparisā 2- tasmiṃyeva nagare amaccakule
nibbattiṃsu. Tesu kappinakumāro pitu accayena chattaṃ ussāpetvā mahākappinarājā
nāma jāto. Pure 3- kalyāṇakammakaraṇakāle tassa gharasāminī itthī samānajātibhoge
rājakule nibbattitvā mahākappinarañño aggamahesī jātā, anojāpupphasadisavaṇṇatāya
panassā anojādevītveva nāmaṃ ahosi. Mahākappinarājāpi sutacittako 4-
ahosi. So pātova uṭṭhāya catūhi dvārehi sīghaṃ dūte pesesi "yattha bahussute
sutadhare passatha, tato nivattitvā mayhaṃ ārocethā"ti.
Tena kho pana samayena amhākaṃ satthā loke nibbattitvā sāvatthiṃ upanissāya
paṭivasati. Tasmiṃ kāle sāvatthinagaravāsino vāṇijā sāvatthiyaṃ uṭṭhānabhaṇḍaṃ gahetvā
taṃ nagaraṃ gantvā bhaṇḍaṃ paṭisāmetvā "rājānaṃ passissāmā"ti paṇṇākāraṃ
gahetvā rājakuladvāraṃ gantvā "rājā uyyānaṃ gato"ti sutvā uyyānaṃ gantvā
dvāre ṭhitā paṭihārakassa ārocayiṃsu. Atha rañño nivedite 5- rājā pakkosāpetvā
niyyānite paṇṇākāre 6- vanditvā ṭhite "tātā kuto āgacchathā"ti pucchi.
Sāvatthito devāti. Kacci te raṭṭhā subhikkhā, 7- dhammiko rājāti. Āma devāti.
Attha pana tumhākaṃ dese kiñci sāsananti. Atthi deva, na sakkā pana ucchiṭṭhamukhehi
kathetunti. Rājā suvaṇṇabhiṅgārena udakaṃ dāpesi. Te mukhaṃ vikkhāletvā dasabalābhimukhā
añjaliṃ paggahetvā 8- "deva amhākaṃ dese buddharatanaṃ nāma uppannan"ti āhaṃsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. paccantadese 2 cha.Ma. sesapurisā 3 cha.Ma.,i. pubbe 4 cha.Ma.i. sutavittako
@5 cha.Ma. nivedi, te 6 Ma. niyyātitena paṇṇākārena, cha. niyyātitapaṇṇākāre,
@i. niyyānitapaṇṇākāre 7 Sī.,i.,cha.Ma. kacci vo raṭṭhaṃ subhikkhaṃ
@8 Sī.,i. paggaṇhitvā
Rañño "buddho"ti vacane sutamatteyeva sakalasarīraṃ pharamānā pīti uppajji. Tato
"buddhoti tātā vadathā"ti āha. Buddhoti deva vadāmāti. Evaṃ tikkhattuṃ vadāpetvā
"buddhoti padaṃ appamāṇaṃ, na 1- sakkā parimāṇaṃ kātun"ti tasmiṃyeva uppannanti 2-
pasanno satasahassaṃ datvā puna "aparaṃ kiṃ sāsanan"ti pucchi. Deva dhammaratanaṃ
nāma uppannanti. Taṃpi sutvā tatheva tikkhattuṃ paṭiññaṃ gahetvā aparaṃpi satasahassaṃ
datvā puna "aññaṃ kiṃ sāsanan"ti pucchi. Saṃgharatanaṃ deva uppannanti. Taṃ sutvā
tatheva paṭiññaṃ gahetvā aparaṃpi satasahassaṃ datvā dinnabhāvaṃ paṇṇe likhitvā
"tātā deviyā santikaṃ gacchathā"ti pesesi. Tesu gatesu amacce pucchi "tātā
buddho loke uppanno, tumhe kiṃ karissathā"ti. Deva tumhe kiṃ karissathāti. 3-
Ahaṃ pabbajissāmīti. Mayaṃpi pabbajissāmāti. Te sabbepi gharaṃ vā kuṭumbaṃ vā
anapaloketvā ye asse āruyha gatā teheva nikkhamiṃsu.
Vāṇijā anojādeviyā santikaṃ gantvā paṇṇaṃ dassesuṃ. Sā taṃ vācetvā
"raññā tumhākaṃ bahū kahāpaṇā 4- dinnā, kiṃ tumhehi kataṃ tātā"ti pucchi.
Piyasāsanaṃ devi ānītanti. Amhepi sakkā tātā suṇāpetunti. Sakkā devi,
ucchiṭṭhamukhehi pana vattuṃ na sakkāti. Sā suvaṇṇabhiṅgārena udakaṃ dāpesi.
Te mukhaṃ vikkhāletvā rañño ārocitaniyāmeneva ārocesuṃ. Sāpi taṃ sutvā
uppannapāmujjā teneva nayena ekasmiṃ pade tikkhattuṃ paṭiññaṃ gāhāpetvā
padagaṇanāya 5- tīṇi tīṇi datvā 6- navasatasahassāni adāsi. Vāṇijā sabbānipi dvādasa
satasahassāni labhiṃsu. Atha te "rājā kahaṃ tātā"ti pucchi. Pabbajissāmīti nikkhanto
devīti. "tenahi tātā tumhe gacchathā"ti uyyojetvā raññā saddhiṃ gatānaṃ amaccānaṃ
mātugāme pakkosāpetvā "tumhe attano sāmikānaṃ gataṭṭhānaṃ jānātha ammā"ti
pucchi. Na 7- jānāma ayye, raññā saddhiṃ uyyānakīḷaṃ gatāti. Āma ammā gatā,
@Footnote: 1 cha.Ma. nāssa 2 cha.Ma. pade 3 cha.Ma. kiṃ kattukāmāti 4 Ma. paṇṇākārā
@5 cha.Ma. gahetvā paṭiññāgaṇanāya 6 cha.Ma. katvā 7 cha.Ma. ayaṃ saddo na dissati
Tattha pana gantvā "buddho uppanno, dhammo uppanno, saṃgho uppanno"ti
sutvā "dasabalassa santike pabbajissāmā"ti gatā, tumhe kiṃ karissathāti. Tumhe pana
ayye kiṃ kattukāmāti. Ahaṃ pabbajissāmi, na tehi vantavamanaṃ jivhagge ṭhapeyyanti.
"yadi evaṃ, mayaṃ pabbajissāmā"ti. Sabbāpi rathe yojāpetvā 1- nikkhamiṃsu.
Rājāpi amaccasahassehi saddhiṃ gaṅgātīraṃ pāpuṇi, tasmiṃ ca samaye gaṅgā
pūrā hoti. Atha naṃ disvā "ayaṃ gaṅgā pūrā hoti caṇḍamacchākiṇṇā, amhehi
ca saddhiṃ āgatā dāsā vā manussā vā natthi, ye te 2- nāvaṃ vā ullumpaṃ 3-
vā amhākaṃ tattha dadeyyuṃ. 4- Etassa pana satthu guṇā nāma heṭṭhā avīcito
upari yāva bhavaggā patthaṭā. Sace pana 5- satthā sammāsambuddho, imesaṃ assānaṃ
khurapiṭṭhāni mā tementūti udakapiṭṭhena asse pakkhandāpesuṃ. Ekassāpi 6-
khurapiṭṭhimattaṃpi na temi, rājamaggena gacchantā viya paratīraṃ patvā parato aññaṃ mahānadiṃ
pāpuṇiṃsu. "dutiyā kiṃ nāmā"ti pucchi. Nīlavāhā 7- nāma gambhīratopi puthulatopi
aḍḍhayojanamattā devāti. Tattha aññā saccakiriyā natthi, tāyaeva saccakiriyāya
taṃpi aḍḍhayojanavitthāraṃ nadiṃ atikkamiṃsu. Atha tatiyaṃ candabhāgaṃ nāma mahānadiṃ
patvā taṃpi tāyaeva saccakiriyāya atikkamiṃsu.
Satthāpi taṃdivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento
"ajja mahākappino tiyojanasatikaṃ rajjaṃ pahāya amaccasahassaparivāro mama santike
pabbajituṃ āgacchissatī"ti 8- disvā "mayā tesaṃ paccuggamanaṃ kātuṃ yuttan"ti pātova
sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhusaṃghaparivāro sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ
piṇḍapātapaṭikkanto sayameva pattacīvaraṃ gahetvā ākāsena uppatitvā candabhāgānadītīre
tesaṃ uttaraṇatitthānaṃ abhimukhaṭṭhāne mahānigrodharukkho atthi, tattha pallaṅkena
nisīditvā parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjesi. Te tena
@Footnote: 1 cha.Ma. yojetvā 2 cha.Ma. no 3 cha.Ma. uḷumpaṃ. evamuparipi 4 cha.Ma.vā katvā
@dadeyyuṃ 5 cha.Ma. esa 6 cha.Ma. ekassa assassāpi 7 cha.Ma. nīlavāhinī
@8 cha.Ma. āgacchatīti
Titthena uttaranti 1- buddharasmiyo ito cito ca dhāvantiyo oloketvā dasabalassa
puṇṇacandasassirikaṃ mukhaṃ disvā "yaṃ satthāraṃ uddissa mayaṃ pabbajitā, satthā
no eso"ti 2- dassaneneva niṭṭhaṃ gantvā diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇamitvā vandamānā
āgamma satthāraṃ vandiṃsu. Rājā satthu gopphakesu gahetvā satthāraṃ vanditvā
ekamantaṃ nisīdi saddhiṃ amaccasahassena. Satthā tesaṃ dhammakathaṃ kathesi. Desanāpariyosāne
sabbe arahatte patiṭṭhāya satthāraṃ pabbajjaṃ yāciṃsu. Satthā "pubbe imehi
cīvaradānassa dinnattā attano pattacīvarāni gahetvā āgatā"ti suvaṇṇavaṇṇaṃ
hatthaṃ pasāretvā "etha bhikkhavo, svākkhāto dhammo, caratha brahmacariyaṃ
sammādukkhassantakiriyāyā"ti āha. Sā ca tesaṃ āyasmantānaṃ pabbajjā ca upasampadā
ca ahosi, vassasatikattherā 3- viya satthāraṃ parivārayiṃsu.
Anojāpi devī rathasahassaparivārā gaṅgātīraṃ patvā uttaraṇatthāya 4- āgataṃ
nāvaṃ vā ullumpaṃ vā adisvā attano byattatāya cintesi "rājā saccakiriyaṃ
katvā gato bhavissati, so pana satthā na kevalaṃ tesaṃyeva atthāya nibbatto,
sace so satthā sammāsambuddho, amhākaṃ rathā mā udake nimujjiṃsū"ti udakapiṭṭhena
rathe pakkhandāpesi. Rathānaṃ nemicakkamattaṃpi 5- na temi. Dutiyaṃ nadiṃpi tatiyaṃ nadiṃpi
teneva saccakaraṇena uttari. Uttaramānāeva ca nigrodharukkhamūle satthāraṃ addasa.
Satthāpi "imāsaṃ attano sāmino passantīnaṃ chandarāgo uppajji 6- maggaphalānaṃ
antarāyaṃ kareyya, dhammaṃ sotuñca na sakkhissantī"ti yathā aññamaññaṃ na passanti,
tathā akāsi. Tā sabbāpi titthato uttaritvā dasabalaṃ vanditvā nisīdiṃsu. Satthā
tāsaṃ dhammakathaṃ kathesi. Desanāpariyosāne sabbā sotāpattiphale patiṭṭhāya aññamaññaṃ
passiṃsu. Satthā "uppalavaṇṇā āgacchatū"ti cintesi. Therī āgantvā sabbā
pabbājetvā ādāya bhikkhunīupassayaṃ gatā, satthā bhikkhusahassaṃ gahetvā ākāsena
jetavanaṃ agamāsi.
@Footnote: 1 cha.Ma. uttarantā 2 cha.Ma. addhā so esoti 3 cha.Ma. vassasaṭṭhikattherā
@4 cha. rañño atthāya 5 cha.Ma. nemivaṭṭimattampi 6 cha.Ma. uppajjitvā
Athāyaṃ mahākappinatthero attano kiccaṃ matthakaṃ pattaṃ ñatvā appossukko
hutvā phalasamāpattisukhena vītināmento araññagatopi rukkhamūlagatopi suññāgāragatopi
"aho sukhaṃ aho sukhan"ti abhiṇhaṃ udānaṃ udānesi. Bhikkhū kathaṃ uppādesuṃ
"kappinatthero rajjasukhaṃ anussaranto udānaṃ udānesī"ti. 1- Te tathāgatassa
ārocesuṃ. Bhagavā "mama putto maggasukhaṃ phalasukhaṃ ārabbha udānaṃ udānesī"ti vatvā
dhammapade imaṃ gāthamāha:-
"dhammapīti sukhaṃ seti vippasannena cetasā
ariyappavedite dhamme sadā ramati paṇḍito"ti. 2-
Athekadivasaṃ satthā tassa antevāsikaṃ bhikkhusahassaṃ āmantetvā āha "kacci vo
bhikkhave ācariyo dhammaṃ desetī"ti. Na bhagavā desesi, 3- appossukko
diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharati, kassaci ovādamattampi na detīti. Satthā taṃ
pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ kappina antevāsikānaṃ ovādamattaṃpi na desī"ti.
Saccaṃ bhagavāti. Brāhmaṇa mā evaṃ kari, ajjato paṭṭhāya antevāsikānaṃ dhammaṃ
desehīti. "sādhu bhante"ti thero satthu kathaṃ sirasāva sampaṭicchitvā ekasamodhāneyeva
samaṇasahassassa dhammaṃ desetvā sabbe arahattaṃ pāpesi. Aparabhāge satthā saṃghamajjhe
nisinno paṭipāṭiyā there ṭhānantaresu ṭhapento mahākappinattheraṃ bhikkhuovādakānaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Sāgatattheravatthu
[232] Dasame tejodhātukusalānanti tejodhātuṃ samāpajjituṃ kusalānaṃ sāgatatthero
aggoti dasseti. Ayañhi thero tejodhātusamāpattiyā ambatitthanāgassa tejasā
tejaṃ pariyādiyitvā taṃ nāgaṃ nibbisevanaṃ akāsi. Tasmā tejodhātukusalānaṃ aggo
nāma jāto.
@Footnote: 1 cha.Ma. udānetīti 2 khu.dha. 25/79/31 mahākappinattheravatthu 3 cha.Ma. deseti
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ
kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuṃ tejodhātukusalānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ
paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde
sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto, 1- sāgatamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So aparabhāge
satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā
tattha vasībhāvaṃ pāpuṇi.
Athekadivasaṃ satthā cārikaṃ caramāno kosambiyanagarasamīpaṃ agamāsi. Tena ca
samayena nadītitthe porāṇakanāvikassa bahū āgantukagamikā verino hutvā taṃ pothetvā
mārayiṃsu. So viruddhena cittena paṭṭhanaṃ ṭhapetvā 2- tasmiṃyeva titthe mahānubhāvo
nāgarājā hutvā nibbatto. So viruddhacittattā akāleyeva vassaṃ vassāpesi, 3-
kāle pana na vassāpesi, sassāni na sammā sampajjanti. Sakalaraṭṭhavāsino
tassa vūpasamanatthaṃ anusaṃvaccharaṃ balikammaṃ karontā 4- vasanatthāya cassa ekaṃ gehaṃ
akaṃsu. Satthāpi teneva titthena uttaritvā bhikkhusaṃghaparivuto "tasmiṃyeva padese
rattiṃ vasissāmī"ti agamāsi.
Athāyaṃ thero "caṇḍo kirettha nāgarājā"ti sutvā "imaṃ nāgarājānaṃ
dametvā nibbisevanaṃ katvā satthu vasanaṭṭhānaṃ paṭiyādetuṃ vaṭṭatī"ti nāgassa
vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Nāgo kujjhitvā "ko nāmāyaṃ
muṇḍako mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nisinno"ti dhūmāyati, 5- thero uttaritaraṃ
dhūmāyi. Nāgo pajjali, theropi uttaritaraṃ pajjalitvā tassa tejaṃ pariyādiyi. So
"mahanto vatāyaṃ bhikkhū"ti therassa pādamūle nipajjitvā 6- "bhante tumhākaṃ saraṇaṃ
gacchāmī"ti āha. Mayhaṃ saraṇagamanakiccaṃ natthi, dasabalassa saraṇaṃ gacchāhīti. 7- So
"sādhū"ti saraṇaṃ gato.
@Footnote: 1 cha. nibbatti 2 Ma. patthetvā, cha. paṭṭhapetvā 3 cha.Ma. vassāpeti. evamuparipi
@4 cha.Ma. karonti 5 cha.Ma. dhūpāyi. evamuparipi 6 cha.Ma. nipatitvā 7 cha.Ma. gacchāti
1- So agacchi taṃ saraṇaṃ sabbaññutañāṇapavarasīsaṃ nibbānārammaṇapavaravilasitakesaṃ
catutthajjhānapavaranalātaṃ vajirasamāpattiñāṇapavarauṇṇābhāsaṃ nīlakasiṇasobhātikkantapavara-
bhamuyugalaṃ dibbacakkhupaññācakkhusamantacakkhupavaracakkhudvayaṃ dibbasotañāṇapavarasotadvayaṃ
gotrabhūñāṇapavarautuṅgaghānaṃ maggaphalavimuttiphalañāṇapavaragaṇḍadvayaṃ lokiyalokuttara-
ñāṇapavaraoṭṭhadvayaṃ sattatiṃsapavarabodhipakkhiyañāṇapavarasubhadantaṃ catumaggañāṇapavaracatudāṭhaṃ
catusaccañāṇapavarajivhaṃ appaṭihatañāṇapavarahanukaṃ anuttaravimokkhādhigamanañāṇapavara-
kaṇṭhaṃ tilakkhaṇañāṇapavaragivarājitaṃ catuvesārajjañāṇapavarabāhudvayaṃ dasānussati-
ñāṇapavaravaṭṭaṅgulisobhaṃ sattasambojjhaṅgapavarapīṇauratalaṃ āsayānusayañāṇapavarathanayugalaṃ
dasabalañāṇapavaramajjhimaṅgaṃ paṭiccasamuppādañāṇapavaranābhiṃ pañcindriyapañcabalapavarajaṅghanaṃ
catusammappadhānapavaraurudvayaṃ dasakusalakammapathapavarajaṅghadvayaṃ caturiddhipādapavarapādadvayaṃ
sīlasamādhipaññāpavarasaṅghāṭiṃ hirottappavarapaṃsukūlapaṭicchādacīvaraṃ aṭṭhaṅgika-
maggañāṇapavaraantaravāsakaṃ catusatipaṭṭhānapavarakāyabandhanaṃ. Buddho iti vibhāvito bhagavā
sabbaññutaṃpi sīsaṃ gato. 1- Ito paṭṭhāya na kañci viheṭheti devaṃpi sammā vassāpeti,
sassāni sammā sampajjanti.
Kosambiyavāsino "ayyena kira sāgatena ambatitthanāgo damito"ti sutvā
satthu āgamanaṃ udikkhamānā dasabalassa mahāsakkāraṃ sajjayiṃsu. Te dasabalassa mahāsakkāraṃ
datvā 2- chabbaggiyānaṃ vacanena sabbagehesu kāpotikaṃ pasannaṃ paṭiyādetvā
punadivase sāgatattherassa piṇḍāya carantassa gehe gehe thokaṃ thokaṃ adaṃsu.
Thero appaññatte sikkhāpade manussehi yāciyamāno gehe gehe thokaṃ thokaṃ
pivitvā avidūre 3- gantvāva anāhārakabhāvena 4- satiṃ vissajjetvā saṅkāraṭṭhāneva
papati. 5-
@Footnote: 1-1 ime pāṭhā sīhaḷapotthake na dissanti 2 cha.Ma. katvā 3 Sī. satthu avidūraṃ,
@cha.Ma.,i. avidūraṃ 4 Sī. anaharabhāvena, cha.Ma. anāhārikabhāvena, i. anāhārabhāvena
@5 cha.Ma.,i. pati
Satthā katabhattakicco nikkhamanto taṃ disvā taṃ gāhāpetvā vihāraṃ gantvā
vigarahitvā sikkhāpadaṃ paññāpesi. So punadivase satiṃ labhitvā attanā katakāraṇaṃ
sutvā accayaṃ desetvā dasabalaṃ khamāpetvā uppannasaṃvego vipassanaṃ vaḍḍhetvā
arahattaṃ pāpuṇi. Evaṃ vatthu vinaye 1- samuṭṭhitaṃ. Taṃ tattha āgatanayeneva vitthārato
veditabbaṃ. Aparabhāge pana satthā jetavanamahāvihāre nisīditvā paṭipāṭiyā there
ṭhānantaresu ṭhapento sāgatattheraṃ tejodhātukusalānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Rādhattheravatthu
[233] Ekādasame paṭibhāṇeyyakānanti satthu dhammadesanāpaṭibhāṇassa
paccayabhūtānaṃ paṭibhāṇajanakānaṃ. 2-
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ 3- padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ
kulagehe nibbattitvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ
paṭibhāṇeyyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ
paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ tathāgataṃ paricaritvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ
buddhuppāde rājagahanagare brāhmaṇagehe 4- paṭisandhiṃ gaṇhi, rādhamāṇavotissa nāmaṃ
akaṃsu.
So mahallakakāle attano puttadārena abahumāno 5- "pabbajitvā kālaṃ
vītināmessāmī"ti vihāraṃ gantvā there pabbajjaṃ yāci, "jiṇṇo mahallaka-
brāhmaṇo"ti na keci pabbājetuṃ icchiṃsu. Athekadivasaṃ brāhmaṇo satthu santikaṃ
gantvā paṭisaṇṭhāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā tassa upanissayasampattiṃ disvā
kathaṃ samuṭṭhāpetukāmo "kiṃ brāhmaṇa puttadārā taṃ paṭijaggantī"ti. Kuto bho
gotama paṭijagganaṃ, mahallakoti maṃ bahi nīhariṃsu. Kiṃ pana te brāhmaṇa pabbajituṃ
@Footnote: 1 vi.mahāvi. 2/326/269 surāpānavagga 2 Sī.,i.,cha.Ma. paṭibhāṇajanakānaṃ bhikkhūnaṃ
@rādhatthero aggotidasseti. therassa hi diṭṭhisamudācārañca okappaniyasaddhañca
@āgamma dasabalassa navanavā dhammadesanā paṭibhāti. tasmā thero paṭibhāṇeyyakānaṃ aggo nāma
@jāto 3 Sī.,i.,cha.Ma. ayampi hi 4 cha.Ma.,i. brāhmaṇakule 5 cha. abahumato
Na vaṭṭatīti. Ko maṃ bho gotama pabbājessati, mahallakabhāvena maṃ na koci
icchatīti. Satthā sāriputtattherassa saññaṃ adāsi, thero satthu vacanaṃ sirasā
sampaṭicchitvā rādhabrāhmaṇaṃ pabbājetvā cintesi "satthā imaṃ brāhmaṇaṃ
sādarena 1- pabbajāpesi, na kho etaṃ anādarena pariharituṃ vaṭṭatī"ti rādhattheraṃ
ādāya gāmakāvāsaṃ agamāsi. Tatrassa adhunā pabbajitattā kicchalābhissa thero aggaṃpi
2- attano sampattaṃ āvāsaṃ deti, attano sampattaṃ 3- paṇītaṃ piṇḍapātaṃ tasseva
datvā sayaṃ piṇḍāya carati. Rādhatthero senāsanasappāyañca bhojanasappāyañca
labhitvā sāriputtattherassa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Atha naṃ thero gahetvā dasabalaṃ passituṃ āgato. Satthā jānantova pucchi
"yo te mayā sāriputta nissitako dinno, kīdisaṃ tassa, na ukkaṇṭhatī"ti.
Bhante sāsane abhiramako nāma bhikkhu 4- evarūpo bhaveyyāti. Athāyasmā 5-
sāriputtatthero kataññū katavedīti saṃghamajjhe kathā udapādi. Taṃ sutvā satthā bhikkhū
āmantesi "anacchariyaṃ bhikkhave sāriputtassa idāni kataññukataveditā, so atīte
ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattopi kataññūkatavedīyeva ahosī"ti. Katarasmiṃ kāle bhagavāti.
Atīte bhikkhave pabbatapādamhi pañcasatamattā vaḍḍhakipurisā mahāaraññaṃ
pavisitvā dabbasambhāre chinditvā mahāullumpaṃ bandhitvā nadiyā otārenti.
Atheko hatthināgo ekasmiṃ visamaṭṭhāne soṇḍāya sākhaṃ gaṇhanto sākhābhaṅgaṃ 6-
sandhāretuṃ asakkonto tikhiṇakhāṇuke pādehi aṭṭhāsi, 7- pādo viddho, dukkhavedanā
vattanti. So gamanaṃ abhinīharituṃ asakkonto tattheva nipajji. So katipāhaccayena
te vaḍḍhakī attano samīpena gacchante disvā "ime nissāya ahaṃ jīvitaṃ labhissāmī"ti
tesaṃ anupadaṃ agamāsi. Te nivattitvā hatthiṃ disvā bhītā palāyanti. So tesaṃ
palāyanabhāvaṃ ñatvā aṭṭhāsi, puna ṭhitakāle anubandhi.
@Footnote: 1 Sī. ādarena 2 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma.,i. pattaṃ
@4 Sī. abhiramaṇakabhikkhu, cha.Ma. abhiramitabhikkhu nāma 5 cha.Ma. athāyasmato sāriputtassa
@"sāriputtatthero.... 6 cha.Ma.,i. sākhābhaṅgavegaṃ 7 cha.Ma.,i. pādena avatthāsi
Vaḍḍhakijeṭṭhako cintesi "ayaṃ hatthī amhesu tiṭṭhantesu anubandhi, 1-
palāyantesu tiṭṭhati, bhavissati tattha kāraṇan"ti. Sabbe taṃ taṃ rukkhaṃ āruyha tassa
āgamanaṃ paṭimānentā nisīdiṃsu. So tesaṃ santikaṃ āgantvā attano pādaṃ dassento
parivattetvā 2- nipajji. Tadā vaḍḍhakīnaṃ saññā udapādi "gilānabhāvena bho esa
āgacchati, na aññena kāraṇenā"ti tassa santikaṃ gantvā pāde paviṭṭhakhāṇukaṃ
disvā "iminā kāraṇena esa āgato"ti tikhiṇavāsiyā khāṇukoṭiyaṃ 3- odhiṃ katvā 4-
daḷhāya rajjuyā bandhitvā kaḍḍhitvā nīhariṃsu. Athassa vaṇamukhaṃ pīḷetvā pubbalohitaṃ
nīharitvā kasāvodakena dhovitvā attano jānanabhesajjaṃ makkhetvā nacirasseva
phāsukaṃ akaṃsu.
Hatthināgo gilānā vuṭṭhito cintesi "ime mayhaṃ bahupakārā, ime mayā nissāya
jīvitaṃ laddhaṃ, mayā imesaṃ kataññunā katavedinā bhavituṃ vaṭṭatī"ti attano vasanaṭṭhānaṃ
gantvā setaṃ hatthipotakaṃ 5- ānesi. Vaḍḍhakino hatthipotakaṃ disvā "amhākaṃ
hatthī puttaṃpi gahetvā āgato"ti ativiya tuṭṭhacittā ahesuṃ. Hatthināgo cintesi
"mayi tiṭṭhante `kiṃ nu kho ayaṃ āgato'ti mama āgatakāraṇaṃ jānissantī"ti 6-
ṭhitaṭṭhānato apakkami. 7- Hatthipotako pitu pacchato anupaṭipajjati. 8- Hatthināgo tassa
āgatabhāvaṃ 9- ñatvā nivattanatthāya saddasaññaṃ adāsi. So pitu kathaṃ sutvā nivattitvā
vaḍḍhakīnaṃ santikaṃ gato. Vaḍḍhakino "imaṃ hatthipotakaṃ amhākaṃ dātuṃ āgato bhavissati
eso"ti ñatvā āhaṃsu 10- "amhākaṃ santike tayā kattabbakiccaṃ natthi, pitu
santikaṃyeva gacchā"ti pahiṇiṃsu. Hatthināgo yāvatatiyaṃ attano santikaṃ āgataṃpi puna
vaḍḍhakīnaṃyeva samīpaṃ pesesi. Tato paṭṭhāya vaḍḍhakino hatthipotakaṃ attano santike katvā
paṭijagganti. Bhojanakāle ekekaṃ bhattapiṇḍaṃ denti, bhattaṃ tassa yāvadatthaṃ ahosi.
Atha 11- so
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. anubandhati 2 Sī.,i. parivattetvā dassento
@3 cha.Ma.,i. khāṇukakoṭiyaṃ 4 cha.Ma. datvā 5 Sī.,i.,cha.Ma. gandhahatthipotakaṃ
@6 cha.Ma.,i. na jānissantīti 7 cha.Ma.,i. pakkāmi 8 cha.Ma.,i. pacchato pacchato
@anupāyāsi 9 i. āgamanabhāvaṃ 10 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 11 cha.Ma. ayaṃ saddo na
@dissati
Vaḍḍhakīhi antogahane koṭṭitaṃ 1- dabbasambhāraṃ āharitvā aṅgaṇaṭṭhāne rāsiṃ karoti.
Eteneva niyāmena aññaṃpi upakārakammaṃ karoti.
Satthā imaṃ kāraṇaṃ āharitvā pubbepi sāriputtassa kataññūkatavedibhāvaṃ dīpeti.
Sāriputtatthero hi tadā mahāhatthī ahosi, atthuppattiyaṃ āgato ossaṭṭhaviriyo
bhikkhu hatthipotako ahosi. Saṃyuttanikāyaṃ pana patvā sakalaṃ rādhasaṃyuttaṃ
kathetabbaṃ, 2- dhammapade ca:-
"nidhīnaṃva pavattāraṃ yaṃ passe vajjadassinaṃ
niggayhavādiṃ medhāviṃ tādisaṃ paṇḍitaṃ bhaje
tādisaṃ bhajamānassa seyyo hoti na pāpiyo"ti 3-
gāthā therassa dhammadesanā nāma. Aparabhāge pana satthā paṭipāṭiyā there
ṭhānantaresu ṭhapento rādhattheraṃ paṭibhāṇeyyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Mogharājattheravatthu
[234] Dvādasame lūkhacīvaradharānanti lūkhacīvaraṃ dhārentānaṃ mogharājā aggoti
dasseti. Ayañhi thero vatthalūkhaṃ suttalūkhaṃ rañjanakalūkhanti 4- tividhena lūkhenapi
samannāgataṃ paṃsukūlaṃ dhāreti. 5- Tasmā lūkhacīvaradharānaṃ aggo nāma jāto.
Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ
kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā nibbatti, tato aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ
ekaṃ bhikkhuṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ
ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapadasabalassa
nibbattito puretarameva kaṭṭhavāhananagare amaccagehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Aparabhāge
vayappatto kaṭṭhavāhanarājānaṃ upaṭṭhahanto amaccaṭṭhānaṃ labhi.
@Footnote: 1 Ma. attano gahaṇakoṭikaṃ 2 Sī.,i.,cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati
@3 khu.dha. 25/76/30 rādhattheravatthu 4 cha.Ma.,i. satthalūkhaṃ suttalūkhaṃ rajanalūkhanti
@5 cha.Ma.,i. dhāresi
Tasmiṃ kāle kassapadasabalo loke uppajji. Kaṭṭhavāhanarājā "buddho kira
loke uppanno"ti sutvā taṃ pakkosāpetvā āha "tāta buddho kira loke
uppanno, imañca paccantanagaraṃ ekappahāreneva ubhohi amhehi tucchakaṃ kātuṃ
na sakkā, tvaṃ tāva majjhimadesaṃ gantvā buddhassa uppannabhāvaṃ ñatvā dasabalaṃ
gahetvā 1- imaṃ nagaraṃ ānehī"ti purisasahassena saddhiṃ pesesi. So anupubbena
satthu santikaṃ gantvā dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho tattheva pabbajitvā vīsati
vassasahassāni samaṇadhammaṃ akāsi. Tena saddhiṃ gatapurisā pana sabbepi nivattitvā
puna rañño santikaṃ āgatā.
Ayaṃpi thero paripuṇṇasīlo kālaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaranto
amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva sāvatthiyaṃ brāhmaṇagehe 2- paṭisandhiṃ
gaṇhi, mogharājamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. Kaṭṭhavāhanarājāpi kassapassa bhagavato adhikārakammaṃ
katvā ekaṃ buddhantaraṃ saparivāro devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ dasabalassa
nibbattito puretarameva sāvatthiyaṃ purohitagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, bāvarimāṇavotissa 3-
nāmaṃ akaṃsu. So aparena samayena tayo vede uggaṇhitvā soḷasannaṃ māṇavakasahassānaṃ
sippaṃ vācento carati. Athassa pasenadikosalarañño jātakāle 4- pitu accayena
purohitaṭṭhānaṃ adaṃsu. Tadā ayaṃpi mogharājamāṇavo bāvaribrāhmaṇassa santike
sippaṃ gaṇhāti.
Athekadivasaṃ bāvaribrāhmaṇo rahogato attano sippe sāraṃ olokento
samparāyikasāraṃ adisvā "ekaṃ pabbajjaṃ pabbajitvā samparāyikaṃ gavesissāmī"ti
kosalarājānaṃ upasaṅkamitvā attano pabbajjaṃ anujānāpesi. So tena anuññāto
soḷasahi māṇavakasahassehi parivuto pabbajjatthāya nikkhami. Kosalarājāpi tena
saddhiṃyeva ekaṃ amaccaṃ kahāpaṇasahassaṃ datvā pesesi 5- "yasmiṃ ṭhāne ācariyo pabbajati,
@Footnote: 1 Sī.,cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma. brāhmaṇakule
@3 Sī.,i. bāvārimāṇavotissa 4 cha.Ma. kāle 5 Sī. saddhiṃyeva kahāpaṇānaṃ satasahassaṃ
@pesesi
Tatrassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā 1- dethā"ti. Bāvaribrāhmaṇo phāsukaṭṭhānaṃ oloketukāmo
2- majjhimadesato paṭikkamma assakarañño ca malarañño 3- ca sīmantare godhāvaritīre
attano vasanaṭṭhānaṃ kāresi.
Atheko puriso jaṭilānaṃ dassanatthāya gato tesaṃ santike 4- bhūmiṭṭhāne tehi
anuññāte 5- attano vasanaṭṭhānaṃ akāsi. Tena kataṃ disvā aparaṃ kulasataṃ gehasataṃ
kāresi. Te sabbepi sannipatitvā "mayaṃ ayyānaṃ santike bhūmibhāge vasantā
sukhaṃ vasituṃ na sakkoma, kahāpaṇaṃ sukhasaṃvāsaṃ te dassāmā"ti 6- ekeko ekekaṃ
kahāpaṇaṃ bāvaribrāhmaṇassa vasanaṭṭhāne ṭhapesi. Sabbepi āgatakahāpaṇā 7- satasahassamattā
ahesuṃ. Bāvaribrāhmaṇo "kimatthaṃ ete āgatā"ti āha. Sukhavāsanatthāya 8-
bhanteti. Sacāhaṃ hiraññasuvaṇṇena atthiko assaṃ, ahaṃ mahantaṃ dhanarāsiṃ pahāya
na pabbajeyyaṃ. Tumhākaṃ kahāpaṇe gahetvā gacchathāti. Amhehi ayyassa pariccattaṃ 9-
na puna gaṇhāma, anusaṃvaccharaṃ pana eteneva niyāmena āharissāma, ime gahetvā
ayyo dānaṃ detūti. Brāhmaṇo adhivāsetvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ dānamukhe
niyyādeti. 10- Tassa aparāparaṃ dāyakabhāvo sakalajambūdīpe paññāyittha.
Tato kaliṅgaraṭṭhe dunnavitthe 11- nāma gāme jūjakabrāhmaṇassa vaṃse
jātabrāhmaṇassa brāhmaṇī uṭṭhāya samuṭṭhāya brāhmaṇaṃ codeti "bāvarī kira dānaṃ
deti, gantvā tato hiraññasuvaṇṇaṃ āharā"ti. So tāya codiyamāno saṇṭhāretuṃ 12-
asakkonto bāvarissa santike 13- gacchamāno bāvarimhi bhiyyo 14- dānaṃ datvā
paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajjitvā dānaṃ anussaramāne gato. Gantvāva 15- "dānaṃ me
brāhmaṇa dehi, dānaṃ me brāhmaṇa dehī"ti āha. Akāle tvaṃ brāhmaṇa āgato,
sampattayācakānaṃ me dinnaṃ, idāni kahāpaṇā 16- natthīti. na mayhaṃ brāhmaṇa
@Footnote: 1 cha.Ma. gahetvā 2 cha.,i. olokento 3 Sī. cūḷakarañño, cha.Ma.,i. muḷhakarañño
@4 cha.Ma. santake 5 cha.Ma.,i. anuññāto 6 cha.,i. vasāma, mudhā vasituṃ na kāraṇaṃ,
@sukhavāsaṃ vo dassāmāti 7 cha.Ma. sabbehipi ābhatakahāpaṇā 8 cha.Ma.,i. sukhavāsadānatthāya
@9 i. pariccattā 10 cha.Ma.,i. niyyātesi 11 Sī.,i.,cha.Ma. kāliṅgaraṭṭhe
@dunniviṭṭhe 12 Ma. sandhāretuṃ, cha. saṇṭhātuṃ 13 cha.Ma. santikaṃ 14 cha.Ma. ayaṃ saddo
@na dissati 15 cha.Ma.,i. gantvā ca 16 cha.Ma.,i. kahāpaṇaṃ
Bahūhi kahāpaṇehi attho, tava ettakaṃ dānaṃ dentassa 1- na sakkā kahāpaṇehi vinā
bhavituṃ, mayhaṃ pañca kahāpaṇasatāni dehīti. Brāhmaṇa pañcasatāni natthi, puna kāle
sampatte labhissasīti. Kiṃ panāhaṃ tava dānakāle āgamissāmīti bāvaribrāhmaṇassa
paṇṇasāladvāre vālikaṃ 2- thūpaṃ katvā samantato rattavaṇṇāni pupphāni vikiritvā
mantaṃ jappento viya oṭṭhehi 3- cāletvā cāletvā "muddhā phalatu sattadhā"ti
vadati.
Bāvaribrāhmaṇo cintesi "ayaṃ mahātapo tapacāraṃ gaṇhitvā caraṇakabrāhmaṇo mayhaṃ
sattadivasamatthake `sattadhā muddhā phalatū'ti 4- vadati, mayhañca imassa dātabbāni pañca
kahāpaṇasatāni natthi, ekaṃsena maṃ esa ghātessatī"ti. Evaṃ tasmiṃ sokasallasamappite
nisinne rattibhāgasamanantare anantarattabhāve bāvarissa mātā devatā hutvā
nibbatti. 5- Sā puttassa sokasallasamappitabhāvaṃ disvā āgantvā āha "tāta esa
muddhaphālabhāvaṃ vā amuddhaphālabhāvaṃ vāpi 6- na jānāti, tvaṃ loke buddhānaṃ
uppannabhāvaṃ na jānāsi. Sace te saṃsayo atthi, satthu santikaṃ gantvā puccha,
so te etaṃ kāraṇaṃ kathessatī"ti. Brāhmaṇo devatāya kathaṃ sutakālato paṭṭhāya
assāsaṃ labhitvā punadivase uṭṭhite aruṇe sabbeva antevāsike pakkosāpetvā 7-
"tātā buddho kira loke uppanno, tumhepi sīghaṃ gantvā `buddho vā no vā'ti
ñatvā āgantvā mayhaṃ ārocetha, ahaṃ satthu santikaṃ gamissāmi. Apica kho pana mayhaṃ
mahallakabhāvena jīvitantarāyo dujjāno, tumhe tassa santikaṃ gantvā iminā ca iminā
ca niyāmena pañhe naṃ pucchathā"ti muddhaphālanapañhaṃ nāma abhisaṅkharitvā adāsi.
Tato cintesi "sabbe ime māṇavā paṇḍitā, satthu dhammakathaṃ sutvā
attano kicce matthakaṃ patte puna mayhaṃ santikaṃ āgaccheyyuṃ vā no vā"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. dadantassa 2 cha.Ma. vālukaṃ 3 cha.Ma.,i. oṭṭhe 4 Sī.,i. sattadhā muddhaṃ
@phālemīti 5 Sī.,i. nibbattā 6 Sī.,i.,cha.Ma. muddhaṃ vā muddhaphālanaṃ vā
@7 cha.Ma.,i. pakkositvā
Atha attano bhāgineyyassapi ajitamāṇavassa 1- nāma saññaṃ adāsi "tvaṃ pana ekanteneva
mama santikaṃ āgantuṃ arahasi, tayā paṭiladdhaṃ guṇaṃ āgantvā mayhaṃ katheyyāsī"ti.
Atha te soḷasasahassajaṭilā ajitamāṇavaṃ jeṭṭhakaṃ katvā soḷasahi jeṭṭhantevāsikehi saddhiṃ
"satthāraṃ pañhaṃ pucchissāmā"ti cārikaṃ carantā gatagataṭṭhāne "ayyā kahaṃ gacchatha kahaṃ
gacchathā"ti pucchitā "dasabalassa santikaṃ pañhaṃ pucchituṃ gacchāmā"ti koṭito paṭṭhāya
parisaṃ saṅkaḍḍhantā anekayojanasataṃ maggaṃ gatā. Satthā "tesaṃ āgamanadivase pana
aññattha 2- okāso na bhavissati, idaṃ imissā parisāya anucchavikaṭṭhānan"ti gantvā
pāsāṇacetiye piṭṭhipāsāṇe nisīdi. So ajitamāṇavopi sapariso 3- taṃ piṭṭhipāsāṇaṃ
āruyha satthu sarīrasampattiṃ disvā "ayaṃ puriso imasmiṃ loke vivaṭacchado buddho
bhavissatī"ti attano ācariyena pahite pañhe manasā pucchantova gato. 4-
Taṃdivasaṃ tasmiṃ ṭhāne sampattaparisā dvādasayojanikā ahosi. Tesaṃ soḷasannaṃ
antevāsikānaṃ antare mogharājamāṇavo "ahaṃ sabbehi paṇḍitataro"ti mānatthaddho,
tassa etadahosi "ayaṃ ajitamāṇavo sabbesaṃ jeṭṭhako, etassa paṭhamataraṃ mama pañhaṃ
pucchituṃ na yuttan"ti tassa lajjāyanto paṭhamataraṃ pañhaṃ apucchitvā tena pucchite
dutiyo hutvā satthāraṃ pañhaṃ pucchi. Satthā "mānatthaddho mogharājamāṇavo, 5- na
ca tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchati, assa mānaṃpi nīharituṃ 5- vaṭṭatī"ti cintetvā
āha "tiṭṭha tvaṃ mogharāja, aññe tāva pañhe pucchantū"ti. So satthu santikā
apasādaṃ 6- labhitvā cintesi "ahaṃ ettakaṃ kālaṃ mayā paṇḍitataro nāma natthīti
vicarāmi, buddhā ca nāma mānasaṃ jānitvā 7- na kathenti. Satthā apasādeti, 8-
satthārā mama pucchāya doso diṭṭho bhavissatī"ti tuṇhī ahosi. So aṭṭhahi janehi
paṭipāṭiyā
@Footnote: 1 Ma. piṅgiyamāṇavassa 2 cha.Ma. aññassa 3 Sī.,i. sāpi parisā
@4 Sī.,i. pucchantāva gatā 5-5 Sī. yāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchati, athassa mānaṃ
@nīharituṃ, cha.Ma. na tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchati, assa mānaṃ nivārituṃ
@6 Sī.,i. apasādanaṃ 7 Sī.,i.,cha.Ma. ajānitvā 8 cha.Ma. satthā apasādetīti ime
@pāṭhā na dissanti
Pañhe pucchite adhivāsetuṃ asakkonto navamo hutvā puna uṭṭhāsi. Punapi naṃ
satthā apasādeti.
So punapi tuṇhī hutvā "navakodāni 1- bhavituṃ na sakkhissāmī"ti pañcadasamo
hutvā pañhaṃ pucchi. Athassa satthā ñāṇassa paripākabhāvaṃ 2- ñatvā pañhaṃ kathesi.
So desanāpariyosāne attano parivārakena jaṭilasahassena saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi.
Iminā ca 3- niyāmeneva sesānipi pannarasa jaṭilasahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Sabbepi
iddhimayapattacīvaradharā ehibhikkhūva ahesuṃ. Sesajanā pana na kathiyanti. Ayaṃ mogharājatthero
tato paṭṭhāya tīhi lūkhehi samannāgataṃ cīvaraṃ dhāreti. Evaṃ pārāyane 4- vatthuṃ
samuṭṭhitaṃ. Satthā pana aparabhāge jetavane nisinno there paṭipāṭiyā ṭhānantaresu
ṭhapento mogharājattheraṃ imasmiṃ sāsane lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapento
"etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ lūkhacīvaradharānaṃ yadidaṃ mogharājā"ti āha.
Catutthavaggavaṇṇanā.
Tattha cattāḷīsasuttamattāya 5- therapāliyā vaṇṇanā niṭṭhitā.
@Footnote: 1 cha.Ma. saṃghanavako dāni 2 Sī.,i. paripākaṃ gatabhāvaṃ 3 cha.Ma.,i. imināva
@4 ka. evaṃ panettha, khu.su. 25/983/524 5 cha.Ma. ekacattālīsamattāya
The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 256-298.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=6083
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=6083
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=149
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=675
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=648
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=648
Contents of The Tipitaka Volume 20
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]