ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 14 : PALI ROMAN Aṅ.A. (manoratha.1)

                            3. Tatiyavagga
     [209] Tatiyavaggassa paṭhame sikkhākāmānanti tisso sikkhā kāmayamānānaṃ
sampiyāyitvā sikkhantānanti attho. Rāhuloti attano puttaṃ rāhulattheraṃ
dasseti. Thero hi 1- pabbajitadivasato paṭṭhāya pātova uṭṭhahantova hatthapūraṃ vālikaṃ
ukkhipitvā "aho vatāhaṃ ajja dasabalassa ceva ācariyupajjhāyānañca santikā 2- ettakaṃ
ovādañceva anusāsaniñca labheyyan"ti paṭṭheti. Tasmā sikkhākāmānaṃ aggo nāma
jātoti.
     [210] Dutiye saddhāpabbajitānanti saddhāya pabbajitānaṃ. Raṭṭhapāloti raṭṭhaṃ
pāletuṃ samattho, bhinnaṃ vā raṭṭhaṃ sandhāretuṃ samatthe kule jātotipi raṭṭhapāloti
saṅkhaṃ gato. So hi satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho cuddasa bhattacchede 3-
katvā mātāpitaro pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajito. Tasmā saddhāpabbajitānaṃ
aggo nāma jāto.
                       Rāhula-raṭṭhapālattheravatthu
     imesaṃ pana ubhinnaṃpi therānaṃ pañhākamme ayamanupubbikathā:- ete kira
dvepi atīte padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare gahapatimahāsālakule nibbattiṃsu. Tesaṃ
daharakāle nāmaṃ vā gottaṃ vā na kathīyati. Te vayappattā pana gharāvāse patiṭṭhāya
attano 4- pituaccayena ubhopi attano ratanakoṭṭhāgārakammike pakkosāpetvā
aparimāṇaṃ dhanaṃ disvā "imaṃ ettakaṃ dhanarāsiṃ ayyakapeyyakādayo 5- attanā saddhiṃ
gahetvā gantuṃ nāsakkhiṃsu, amhehi dāni yena kenaci upāyena imaṃ dhanaṃ gahetvā
gantuṃ vaṭṭatī"ti te ubhopi janā catūsu ṭhānesu 6- kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ dātuṃ
āraddhā. Eko attano dānagge āgatāgataṃ janaṃ āpucchitvā yāgukhajjakādīsu
yassa yaṃ paṭibhāti, tassa taṃ adāsi, tassa teneva kāraṇena āgatavācakoti 7-
@Footnote: 1 cha.Ma. thero kira  2 Ma. santike  3 Ma. cuddasabhattacchedaṃ 4 Sī.,cha.Ma. attano attano
@5 cha.Ma. ayyakapayyakādayo  6 Sī. dvāresu  7 Sī. āgatayācakoti, cha.Ma. āgatapākoti
Nāmaṃ jātaṃ. Itaro apucchitvāva gahitagahitaṃ bhājanaṃ pūretvā pūretvā deti, tassāpi
teneva kāraṇena anāgatavācakoti 1- nāmaṃ jātaṃ, appamādavācakoti 2- attho.
     Te ubhopi ekadivasaṃ pātova mukhadhovanatthaṃ bahigāmaṃ agamaṃsu. Tasmiṃ samaye
himavantato dve mahiddhikā tāpasā bhikkhācāratthāya ākāsena āgantvā tesaṃ
sahāyakānaṃ avidūre otarayamānā 3- "ete passiṃsū"ti ekapasse aṭṭhaṃsu. Te ubhopi
janā tesaṃ alābubhājanādiparikkhāraṃ 4- saṃvidhāya antogāmaṃ sandhāya samupayātānaṃ 5-
santikaṃ āgamma vandiṃsu. Atha ne tāpasā "kāya velāya āgatattha mahāpuññā"ti
āhaṃsu. Te "adhunāva bhante"ti vatvā tesaṃ hatthato alābubhājanāni 6- gahetvā
attano attano gehaṃ netvā bhattakiccapariyosāne nibaddhaṃ bhikkhāgahaṇatthaṃ paṭiññaṃ
gaṇhiṃsu.
     Tesu eko tāpaso sapariḷāhakāyadhātuko hoti, so attano ānubhāvena
mahāsamuddassa udakaṃ dvidhā katvā paṭhavindharanāgarājassa bhavanaṃ gantvā divāvihāraṃ
nisīdi. 7- So utusappāyaṃ  gahetvā paccāgantvā attano upaṭṭhākassa gehe
bhattānumodanaṃ karonto "paṭhavindharanāgarājassa bhavanaṃ viya hotū"ti vadati. Atha naṃ ekadivasaṃ
upaṭṭhāko pucchi "bhante tumhe anumodanaṃ karontā `paṭhavindharanāgarājassa bhavanaṃ
viya hotū'ti vadatha, mayaṃ 8- atthaṃ na jānāma, kiṃ vuttaṃ hoti idaṃ bhante"ti. Āma
kuṭumbika ahaṃ "tuyhaṃ 9- sampatti paṭhavindharanāgarājasampattisadisā hotū"ti vadāmīti.
Kuṭumbiko tato paṭṭhāya paṭhavindharanāgarājassa bhavane cittaṃ ṭhapesi.
     Itaro tāpaso tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā suññe serisakkavimāne divāvihāraṃ
karoti. So āgacchanto ca gacchanto ca sakkassa devarājassa sampattiṃ disvā
attano upaṭṭhākassa anumodanaṃ karonto "sakkavimānaṃ viya hotū"ti vadati. Atha
@Footnote: 1 Ma. anaggatapākoti  2 cha.Ma. appamāṇapākoti  3 Ma. otariyamānā, cha. otaritvā mā no
@ete...  4 cha.Ma. lābubhājana...  5 cha.Ma. sandhāya bhikkhāya gatānaṃ  6 cha.Ma. lābubhājanaṃ
@7 cha.Ma. nisīdati  8 cha.Ma. mayamassa  9 cha.Ma. tumhākaṃ
Naṃ sopi kuṭumbiko itaro sahāyako taṃ tāpasaṃ viya pucchi. Atha so tassa
vacanaṃ sutvā sakkabhavane cittaṃ ṭhapesi. Te ubhopi paṭṭhitaṭṭhānesuyeva nibbattā.
     Paṭhavindharabhavane nibbatto paṭhavindharanāgarājā nāma jāto. So nibbattakkhaṇe
attano attabhāvaṃ disvā "amanāpassa vata me ṭhānassa kulupako tāpaso vaṇṇaṃ kathesi,
udarena parisakkitvā vicaraṇaṭṭhānametaṃ, nūna so aññaṃ ṭhānaṃ na jānātī"ti vippaṭisārī
ahosi. Athassa taṃkhaṇaññeva alaṅkatapaṭiyattāni nāganāṭakāni sabbadisāsu turiyāni
paggaṇhiṃsu. So tasmiṃyeva khaṇe taṃ attabhāvaṃ vijahitvā māṇavakavaṇṇī ahosi.
Aḍḍhamāsañca cattāro mahārājāno sakkassa upaṭṭhānaṃ gacchanti. Tasmā sopi
virūpakkhena nāgaraññā saddhiṃ sakkassa upaṭṭhānaṃ gato. Sakko taṃ dūratova āgacchantaṃ
disvā sañjāni. Atha naṃ samīpe āgantvā ṭhitakāle "kahaṃ nibbattosi sammā"ti
pucchi. Mā kathesi mahārāja, urena parisakkaṭṭhāne nibbattomhi, tumhe pana
kalyāṇamittaṃ labhitthāti. Samma tvaṃ "aṭṭhāne nibbattomhī"ti mā vitakkayi, 1-
padumuttaradasabalo loke nibbatti, 2- tvaṃ 3- tassa adhikārakammaṃ katvā imaṃyeva ṭhānaṃ
paṭṭhehi, ubho sukhaṃ vasissāmāti. So "evaṃ deva karissāmī"ti gantvā
padumuttaradasabalaṃ nimantetvā attano nāgabhavane nāgaparisāya saddhiṃ sabbarattiṃ
sakkārasammānaṃ sajjesi.
     Satthā punadivase uṭṭhite aruṇe attano upaṭṭhākaṃ sumanattheraṃ āmantesi
"sumana ajja tathāgato dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, mā puthujjanabhikkhū āgacchantu,
tipiṭakapaṭisambhidappattā chaḷabhiññā ca 4- āgacchantū"ti. Thero satthu vacanaṃ sutvā
sabbesaṃ ārocesi. Satthārā saddhiṃ satasahassabhikkhū ākāsaṃ pakkhandiṃsu. Paṭhavindharo
nāgaparisāya saddhiṃ dasabalassa paccuggamanaṃ āgantvā 5- satthāraṃ parivāretvā
samuddamatthakena 6- maṇivaṇṇā ūmiyo maddamānaṃ bhikkhusaṃghaṃ oloketvā ādito
satthāraṃ,
@Footnote: 1 Ma. vitakkāhi 2 cha.Ma. nibbatto 3 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati
@4 cha.Ma.,i. tepiṭakā paṭisambhidāppattā chaḷabhiññāva  5 cha.Ma.,i. āgato
@6 cha.Ma. samuddamatthake
Pariyosāne saṃghanavakaṃ tathāgatassa puttaṃ uparevatasāmaṇeraṃ nāma olokento
"anacchariyo sesakānaṃ evarūpo iddhānubhāvo, imassa pana taruṇabāladārakassa 1-
evarūpo iddhānubhāvo ativiya acchariyo"ti pītipāmojjaṃ uppādesi.
     Athassa bhavane dasabale nisinne sesabhikkhūsu koṭito paṭṭhāya nisīdantesu
satthu sammukhaṭṭhāneyeva uparevatasāmaṇerassa āsanaṃ pāpuṇi. Nāgarājā yāguṃ
dentopi khajjakaṃ dentopi sakiṃ dasabalaṃ oloketi, sakiṃ uparevatasāmaṇeraṃ. Tassa
kira sarīre satthu sarīre viya dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni paññāyanti. Tato
nāgarājā "ayaṃ sāmaṇero buddhānaṃ sadiso paññāyati, kiṃ nu kho hotī"ti
cintetvā avidūre nisinnaṃ aññataraṃ bhikkhuṃ pucchi "ayaṃ bhante sāmaṇero dasabalassa
kiṃ hotī"ti. Putto mahārājāti. So cintesi "mahā vatāyaṃ bhikkhu, evarūpassa
sobhaggappattassa 2- tathāgatassa puttabhāvaṃ labhi. Sarīraṃ cassa 3- ekadesena buddhānaṃ
sarīrasadisaṃ paññāyati, mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī"ti sattāhaṃ mahādānaṃ
datvā "bhante ahaṃ imassa adhikārakammassānubhāvena ayaṃ uparevato viya anāgate
ekassa buddhassa putto bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā anantarāyaṃ disvā
"anāgate gotamabuddhassa putto bhavissasī"ti byākaritvā pakkāmi.
     Paṭhavindharopi puna aḍḍhamāse sampatte virūpakkhena saddhiṃ sakkassa upaṭṭhānaṃ
gato. Atha naṃ samīpe ṭhitaṃ sakko pucchi "paṭṭhito te samma ayaṃ devaloko"ti.
Na paṭṭhito sammāti. 4- Kiṃ dosaṃ addasāti. Doso natthi mahārāja, ahaṃ pana
dasabalassa puttaṃ uparevataṃ sāmaṇeraṃ passiṃ. Tassa me diṭṭhakālato paṭṭhāya aññattha
cittaṃ na namati, 5- svāhaṃ "anāgate ekassa buddhassa evarūpo putto bhaveyyan"ti
paṭṭhanaṃ akāsiṃ. Tvaṃpi mahārāja ekaṃ paṭṭhanaṃ karohi, te mayaṃ nibbattaṭṭhāne
na vinā bhavissāmāti. Sakko tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā ekaṃ mahānubhāvaṃ bhikkhuṃ
@Footnote: 1 Sī.,i. taruṇalalitadārakassa 2 Sī.,i. evaṃ rūpaggayasaggapattassa
@3 cha.Ma. sarīrampissa  4 cha.Ma. mahārājāti  5 cha.Ma.,i. na nami
Disvā "katarakulā nu kho nikkhamitvā ayaṃ kulaputto pabbajito"ti āvajjento
"ayaṃ bhinnaṃ rajjaṃ 1- sandhāretuṃ samatthassa kulassa putto hutvā cuddasa bhattacchede
katvā mātāpitaro pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajito"ti aññāsi. Ñatvā ca
pana ajānanto viya dasabalaṃ pucchitvā sattāhaṃ mahāsakkāraṃ katvā "bhante
ahaṃ imassa kalyāṇakammassa nissandena tumhākaṃ sāsane ayaṃ kulaputto viya
anāgate ekassa buddhassa sāsane saddhāpabbajitānaṃ aggo bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ
akāsi. Satthā anantarāyaṃ disvā "tvaṃ mahārāja anāgate gotamabuddhasāsane
saddhāpabbajitānaṃ aggo bhavissasī"ti byākaritvā pakkāmi. Sakko ca 2- attano
devapurameva gato.
     Te ubhopi nibbattaṭṭhānato cavitvā devamanussesu saṃsarantā anekasahassakappe
atikkamiṃsu. Ito pana dvānavutikappamatthake pusso nāma buddho loke udapādi.
Tassa pitā mahindo nāma rājā ahosi, vemātikā tayo kaniṭṭhabhātaro. Rājā
divase 3- "mayhaṃyeva buddho mayhaṃ dhammo mayhaṃ saṃgho"ti mamāyanto sayameva dasabalaṃ
nibaddhaṃ bhojanaṃ bhojeti.
     Athassa ekadivasaṃ paccanto kupito. Rājā tayo putte āmantesi 4- "tātā
paccanto kupito, tumhehi vā mayā vā gantabbaṃ. Yadi ahaṃ gacchāmi, tumhehi
iminā niyāmena dasabalo paricaritabbo"ti. Te tayopi ekappahāreneva āhaṃsu
"tāta tumhākaṃ gamanakiccaṃ natthi, mayaṃ core vidhamissāmā"ti pitaraṃ vanditvā
paccantaṃ gantvā core vidhamitvā vijitasaṅgāmā hutvā nivattiṃsu. Te antarāmagge
pādamūlakehi saddhiṃ mantayiṃsu "tātā amhākaṃ āgatakkhaṇeyeva pitā varaṃ dassati,
kataraṃ varaṃ gaṇhāmā"ti. Ayya 5- tumhākaṃ pitu accayena dullabhaṃ nāma natthi, tumhākaṃ
pana jeṭṭhabhātikaṃ pussabuddhaṃ paṭijagganavaraṃ gaṇhathā"ti āhaṃsu. "kalyāṇaṃ tumhehi
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. raṭṭhaṃ 2 cha.Ma.,i. sakkopi  3 cha.Ma. rājā divase divase
@4 cha.Ma.,i. so putte āmantesi  5 cha.Ma. ayyā
Vuttan"ti sabbepi ekacittā hutvā gantvā pitaraṃ addasaṃsu. Tadā pitā tesaṃ
pasīditvā varaṃ adāsi. Te "temāsaṃ tathāgataṃ paṭijaggissāmā"ti varaṃ yāciṃsu.
Rājā "ayaṃ dātuṃ na sakkā, aññaṃ varaṃ gaṇhathā"ti āha. Tāta amhākaṃ
aññena varena kiccaṃ natthi, sace tumhe dātukāmā, etaṃyeva no varaṃ dethāti.
Rājā tesu punappunaṃ kathentesu attanā paṭiññātattā "na sakkā na dātun"ti
cintetvā āha "tātā ahaṃ tumhākaṃ varaṃ demi, apica kho pana buddhā nāma
durāsadā honti sīho 1- viya ekacarā, dasabalaṃ paṭijaggantā appamattā bhaveyyāthā"ti.
     Te  cintayiṃsu "amhehi tathāgataṃ paṭijaggantehi anucchavikaṃ katvā paṭijaggituṃ
vaṭṭatī"ti sabbepi ekacittā hutvā dasasīlāni ca samādāya nirāmagandhā hutvā satthu
dānaggapariggāhaṇake 2- tayo purise ṭhapayiṃsu. Tesu eko dhanadhaññuppādako ahosi, eko
māpako, eko dānasaṃvidhāyako. Tesu dhanadhaññuppādako 3- paccuppanne
bimbisāramahārājā jāto, māpako visākho upāsako, dānasaṃvidhāyako raṭṭhapālattheroti.
So tattha yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devapure nibbatto. Ayaṃ pana rāhulatthero nāma
kassapadasabalakāle kiṃkissa rañño 4- jeṭṭhaputto hutvā nibbatti,
paṭhavindharakumārotissa nāmaṃ akaṃsu. Tassa satta bhaginiyo ahesuṃ. Tā dasabalassa satta
pariveṇāni kārayiṃsu. Paṭhavindharo uparajjaṃ labhi. So tā bhaginiyo āha "tumhehi
kāritapariveṇesu mayhaṃpi ekaṃ dethā"ti. Bhātika tumhe uparājaṭṭhāne ṭhitā,
tumhehi nāma amhākaṃ dātabbaṃ, tumhe aññaṃ pariveṇaṃ karothāti. So tāsaṃ
vacanaṃ sutvā pañca vihārasatāni kāresi. Pañca pariveṇasatānītipi vadanti.
So tattha yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devapure nibbatti. Imasmiṃ pana buddhuppāde
paṭhavindharakumāro amhākaṃ bodhisattassa aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ
gaṇhi, tassa sahāyako kururaṭṭhe thullakoṭṭhitanigame raṭṭhapālaseṭṭhigehe nibbatti.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. sīhā  2 Sī.,i.,cha.Ma. dānaggaparivahanake  3 Sī.,i. tesaṃ uppādako
@4 cha.Ma.,i. kikissa kāsirañño
     Atha amhākaṃ dasabalo abhisambodhiṃ patvā  pavattitapavaradhammacakko anupubbena 1-
kapilavatthuṃ āgantvā rāhulakumāraṃ pabbājesi. Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāliyaṃ 2-
āgatameva. Evaṃ pabbajitassa panassa satthā abhiṇhovādavasena rāhulovādasuttaṃ
abhāsi. Rāhulopi pātova uṭṭhāya hatthena vālukaṃ ukkhipitvā "dasabalassa
ceva ācariyupajjhāyānañca santikā ajja ettakaṃ ovādaṃ labheyyan"ti vadati.
Bhikkhusaṃghamajjhe kathā udapādi "ovādakkhamo vata rāhulasāmaṇero pitu anucchaviko
putto"ti. Satthā bhikkhūnaṃ cittavāraṃ ñatvā "mayi gate ekā dhammadesanā ca
vaḍḍhissati, rāhulassa ca guṇo pākaṭo bhavissatī"ti gantvā dhammasabhāyaṃ buddhāsane
nisinno bhikkhū āmantesi "kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"ti.
Rāhulasāmaṇerassa ovādakkhamabhāvaṃ kathema bhagavāti. Satthā imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā rāhulassa
guṇadīpanatthaṃ migajātakaṃ āharitvā kathesi:-
               "migantipallatthamanekamāyaṃ
                aṭṭhakkharaṃ aḍḍharattāpapāyiṃ 3-
                ekena sotena chamāssasanto
                chahi kalāhatibhoti bhāgineyyo"ti. 4-
     Athassa sattavassikasāmaṇerakāle "mā heva kho rāhulo daharabhāvena kīḷanatthāyapi
sampajānamusā bhāseyyā"ti ambalaṭṭhiyarāhulovādaṃ 5- desesi. Aṭṭhārasavassikasāmaṇera-
kāle tathāgatassa pacchato piṇḍāya pavisantassa satthu ceva attano ca rūpasampattiṃ
disvā gehasitaṃ vitakkaṃ vitakkentassa "yaṅkiñci rāhula rūpan"tiādinā nayena
mahārāhulovādasuttantaṃ 6- kathesi. Saṃyuttake 7- pana rāhulovādopi aṅguttare 8-
rāhulovādopi therassa vipassanācāroyeva. Athassa satthā ñāṇaparipākaṃ ñatvā
@Footnote: 1 Sī.,i. anukkamena  2 vi.mahā. 4/105/119 rāhulavatthu
@3 Sī.,i. aḍḍharattāvapāyiṃ, cha.Ma. aṭṭhakkhuraṃ aḍḍharattā papāyiṃ
@4 khu.jā. 27/16/6 tipallatthamigajātaka (syā)  5 Ma.Ma. 13/107/84 cūḷarāhulovādasutta
@6 Ma.Ma. 13/113/91 mahārāhulovādasutta  7 saṃ.saḷā. 18/187 /132 (syā)
@8 aṅ.catukka. 21/177/188 rāhulasutta
Avassikabhikkhukāle andhavane nisinno cūḷarāhulovādaṃ 1- kathesi. Desanāpariyosāne
rāhulatthero koṭisatasahassāhi devatāhi saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi, sotāpanna-
sakidāgāmianāgāmidevatānaṃ gaṇanā nāma natthi. Atha satthā aparabhāge ariyasaṃghamajjhe
nisinno theraṃ imasmiṃ sāsane sikkhākāmānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
     Satthari pana kururaṭṭhe cārikāya nikkhamitvā thullakoṭṭhitaṃ anuppatte raṭṭhapālo
kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho mātāpitaro anujānāpetvā
dasabalaṃ upasaṅkamitvā satthu āṇattiyā aññatarassa therassa santike pabbaji.
Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya seṭṭhigahapati bhikkhū attano nivesanadvāre 2- gacchante
disvā "kiṃ tumhākaṃ imasmiṃ gehe kammaṃ, ekova puttako ahosi, taṃ gaṇhitvā
gatattha, idāni kiṃ karissathā"ti akkosati paribhāsati. Satthā aḍḍhamāsaṃ thullakoṭṭhite
vasitvā puna sāvatthiṃyeva agamāsi. Athāyasmā raṭṭhapālo yoniso manasikāre 3- kammaṃ
katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. So satthāraṃ anujānāpetvā mātāpitaro
dassanatthaṃ thullakoṭṭhitaṃ gantvā tattha sapadānacārikaṃ piṇḍāya vicaranto pitu
nivesane ābhidosikaṃ pūtikummāsaṃ 4- labhitvā taṃ amataṃ viya paribhuñjanto pitarā
nimantito adhivāsetvā dutiyadivase pitu nivesane piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā
alaṅkatapaṭiyatte itthījane asubhasaññaṃ uppādetvā ṭhitakova dhammaṃ desetvā jiyā
mutto viya nārāco 5- ākāse 6- uppatitvā korabyassa rañño migāparaṃ 7- gantvā
maṅgalasilāpaṭṭe nisinno dassanatthāya āgatassa rañño catupārijuññapaṭimaṇḍitaṃ
dhammaṃ 8- desetvā anupubbena cārikañcaramāno puna satthu santikaṃyeva āgato.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ. Atha satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ imasmiṃ
sāsane saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 Ma.u. 14/416/356 saḷāyatanavagga 2 cha.Ma.,i. nivesanadvārena  3 cha.Ma. manasikaronto
@4 cha.Ma.,i. kummāsaṃ  5 i. nārāgo  6 cha.Ma.,i. ākāsaṃ
@7 Sī. migācīraṃ, Ma. migājinaṃ, cha.,i. migacīraṃ  8 Ma.Ma. 13/304/278 raṭṭhapālasutta
                          Kuṇḍadhānattheravatthu
     [211] Tatiye paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānanti sabbapaṭhamaṃ salākagāhakānaṃ bhikkhūnaṃ
kuṇḍadhānatthero aggoti dasseti. So kira thero mahāsubhaddāya nimantanadivase 1-
tathāgate ugganagaraṃ gacchante "ajja satthā dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā
salākaṃ mā gaṇhantu, pañcasatā khīṇāsavā gaṇhantū"ti vutte paṭhamameva sīhanādaṃ
naditvā salākaṃ gaṇhi. Cūḷasubhaddāya nimantanadivase tathāgate sāketaṃ gacchantepi
pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ antare paṭhamameva salākaṃ gaṇhi, sunāparantajanapadaṃ gacchantepi.
Imehi kāraṇehi thero paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggo nāma jāto. Kuṇḍadhānoti
panassa nāmaṃ.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe nibbatto vuttanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuṃ paṭhamasalākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā buddhānaṃ adhikārakammaṃ
katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhetvā satthārā anantarāyaṃ disvā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ
katvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto kassapabuddhakāle bhummaṭṭhadevatā hutvā
nibbatti. Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaḍḍhamāsiko uposatho hoti. Vipassidasabalassa
hi chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe
māse pātimokkhaṃ osāresi. Tassa pātimokkhaṃ osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā
bhikkhū "uposathaṃ karissāmā"ti gacchanti. Ayaṃ bhummadevatā cintesi "imesaṃ
dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho bhedake sati bhijjeyya, na
bhijjeyyā"ti tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūreva 2- gacchati.
     Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravalañjanatthaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. nimantitadivase. evamuparipi 2 cha.Ma. avidūreneva, i. avidūreyeva
Udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasabhāgato nikkhamati. Bhummadevatā
tassa therassa pacchato pacchato uttamarūpitthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya
bandhantī viya piṭṭhito paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā
therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā. Ekamante ṭhito sahāyakatthero imaṃ
kāraṇaṃ disvā domanassajāto "naṭṭhodāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato
sineho. Sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, 1- ettakaṃ addhānaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ
na kareyyan"ti cintetvā āgacchantassevassa "handāvuso tuyhaṃ pattacīvaraṃ,
tādisena pāpena sahāyena saddhiṃ ekamaggaṃ na gacchāmī"ti āha. Taṃ kathaṃ sutvā
tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya hoti. 2- Tato naṃ āha
"āvuso kiṃ nāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattaṃpi āpattiṃ na jānāmi.
Tvaṃ pana maṃ ajja `pāpo'ti vadasi, kinte diṭṭhan"ti. Kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ
tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhantoti.
Natthetaṃ āvuso mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmīti. Tassa yāvatatiyaṃ
kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva atthaṃ gahetvā 3-
tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato. Itaropi
bhikkhu aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
     Tato bhikkhusaṃghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge
sañjānitvā "imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena
saddhiṃ uposathaṃ karissāmī"ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi. Bhummadevatā "bhāriyaṃ mayā
kammaṃ katan"ti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā "kasmā bhante
ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito"ti āha. Upāsaka imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu
paviṭṭho, ahaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ na karomīti vatvā nikkhamitvā bahi ṭhitomhīti.
Bhante mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu. Tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma
@Footnote: 1 Ma. evaṃ ṭhitabhāvaṃ jāneyyaṃ  2 cha.Ma.,i. ahosi  3 Ma. aṭṭhiṃ katvā
Ahaṃ, mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya "daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no
daḷhā"ti lajjialajjibhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ katanti. Ko pana tvaṃ sappurisāti.
Ahaṃ ekā bhummadevatā bhanteti. Devaputto kathentova dibbānubhāvena ṭhatvā
therassa pādesu nipatitvā 1- "mayhaṃ bhante khamatha, etaṃ dosaṃ thero na jānāti,
uposathaṃ karothā"ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi. So thero uposathaṃ tāva
ekaṭṭhāne akāsi, mittasanthavavasena na puna tena saddhiṃ ekaṭṭhāne ahosīti.
Imassa therassa kammaṃ na kathitaṃ, 2- cuditakatthero pana aparāparaṃ vipassanāya kammaṃ
karonto arahattaṃ pāpuṇi.
     Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekabuddhantaraṃ apāyabhayato na muccati. 3-
Sace pana kālena kālaṃ manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso
tasseva upari patati. So amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti,
dhānamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle
satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji, tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā
alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva gāmaṃ pavisati, nikkhamante
nikkhamati. Vihāraṃ pavisantepi pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubaddhā
4- paññāyati. Thero taṃ na passati, tassa pana purimakammassa nissandena sā
aññesaṃ 5- upaṭṭhāti.
     Gāme yāgubhikkhaṃ dadamānā itthiyo "bhante ayaṃ eko yāguulluṅko tumhākaṃ,
eko imissā tumhākaṃ sahāyikāyā"ti parihāsaṃ karonti. Therassa mahatī vihesā
hoti. Vihāragataṃpi naṃ sāmaṇerā ceva daharabhikkhū ca parivāretvā "dhāno koṇḍo
jāto"ti parihāsaṃ karonti. Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhānattheroti nāmaṃ
jātaṃ. So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kariyamānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. patitvā  2 cha.Ma. kathiyati 3 cha.Ma. apāyato na muccittha, i. apāyato na
@mucci  4 cha.Ma. niccānubandhā  5 Sī. so aññesaṃ
Gahetvā "tumhākaṃ upajjhāyo koṇḍo, ācariyo koṇḍo"ti 1- vadati. Atha naṃ
satthu ārocesuṃ "kuṇḍadhāno daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī"ti.
Satthā taṃ pakkosāpetvā "saccaṃ bhikkhū"ti pucchitvā "saccaṃ bhagavā"ti vutte
"kasmā evaṃ vadesī"ti āha. Bhante nibaddhaṃ vihesaṃ asahanto evaṃ kathemīti.
"tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evarūpaṃ pharusaṃ
mā vada bhikkhū"ti vatvā āha:-
               "māvoca pharusaṃ kañci         vuttā paṭivadeyyu taṃ
                dukkhā hi sārambhakathā       paṭidaṇḍā phuseyyu taṃ.
                Sace neresi attānaṃ       kaṃso upahato yathā
                esa pattosi nibbānaṃ       sārambho te na vijjatī"ti. 2-
     Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi
kathayiṃsu. Rājā "gacchatha bhaṇe vīmaṃsathā"ti pesetvā sayaṃpi mahanteneva 3- parivārena
saddhiṃ therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe
thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti, sāpissa itthī avidūre ṭhāne ṭhitā
viya paññāyati.
     Rājā taṃ disvā "atthidaṃ kāraṇan"ti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi. Sā
tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi. Rājāpi tāya
saddhiṃyeva paṇṇasālaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā "nāyaṃ mātugāmo,
therassa eko kammavipāko"ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena āgacchantopi 4-
theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā āgamma theraṃ vanditvā
ekamantaṃ nisinno "kacci bhante piṇḍapātena 5- na kilamitthā"ti 6- pucchi. Thero
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyā koṇḍā, ācariyā koṇḍāti
@2 khu.dha. 25/133-4/40  3 cha.Ma. mandeneva  4 cha.Ma.,i. gacchantopi
@5 cha.Ma.,i. piṇḍakena  6 cha.Ma.,i. kilamathāti
"vaṭṭati mahārājā"ti āha. "jānāmi bhante ayyassa kathaṃ, evarūpena ca parikkilesikena
1- saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya te 2- katthaci
gamanakiccaṃ natthi, ahaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, tumhe yoniso manasikārena
mā pamajjathā"ti 3- nibaddhaṃ bhikkhaṃ pesesi. 4- Thero rājānaṃ upatthambhaṃ 5-
labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
     Mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikule vasamānā "satthā maṃ anukampatū"ti
uposathaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā "imāni pupphāni
antare aṭhatvā dasabalassa matthake vitānāni 6- hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya
saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū"ti saccakiriyaṃ katvā
aṭṭha pupphamuṭṭhiyo 7- vissajjesi. Pupphāni gantvā dhammadesanavelāya satthu matthake
vitānāni hutvā aṭṭhaṃsu. Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya
bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha "ānanda mayaṃ
ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī"ti.
Thero bhikkhūnaṃ ārocesi "āvuso satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā
mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū"ti. Kuṇḍadhānatthero "āhara āvuso
salākan"ti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi. "āvuso 8- satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ
na dāpeti, 9- ariyānaṃyeva dāpetī"ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi.
Satthā "āharāpentassa salākaṃ dehī"ti āha. Thero cintesi "sace kuṇḍadhānassa
salākaṃ dātuṃ na yutto assa, 10- addhā satthā naṃ paṭibāheyya, bhavissati ekaṃ
kāraṇan"ti "kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī"ti āgamanaṃ 11- abhinīhari. Kuṇḍadhānatthero
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. parikkilesena  2 cha.Ma.,i. vo  3 cha.Ma.,i. manasikāre mā pamajjitthāti
@4 cha.Ma.,i. paṭṭhapesi  5 cha.Ma. upatthambhakaṃ  6 cha.Ma.,i. vitānaṃ. evamuparipi
@7 cha.Ma. sumanapupphamuṭṭhiyo  8 cha.Ma. ānando  9 Ma. na gāhāpesi  10 cha.Ma.,i. salākā
@dātuṃ na yuttā assa  11 Sī.,i.,cha.Ma. gamanaṃ
Tassa pure āgamanāva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse
ṭhatvā "āharāvuso ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ
gaṇhantaṃ satthā na vāretī"ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi. Satthā taṃ
atthuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapesīti.
                           Vaṅgīsattheravatthu
     [212] Catutthe paṭibhāṇavantānanti sampannapaṭibhāṇānaṃ vaṅgīsatthero aggoti
dasseti. Ayaṃ kira thero dasabalassa santikaṃ upasaṅkamanto cakkhupathato paṭṭhāya
candena saddhiṃ upametvā, suriyena, ākāsena, mahāsamuddena, hatthināgena, sīhena
migaraññā saddhiṃ upametvāpi anekehi padasatehi padasahassehi satthu vaṇṇaṃ vadantoyeva
upasaṅkamati. Tasmā paṭibhāṇavantānaṃ aggo nāma jātoti. 1-
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
mahābhogakule paṭisandhiṃ gaṇhi 2- purimanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto
satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhāṇavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ
katvā "ahaṃpi anāgate paṭibhāṇavantānaṃ aggo bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ katvā satthārā
byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde
sāvatthiya brāhmaṇakule nibbatti. Vaṅgīsamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto
tayo vede uggaṇhanto ācariyaṃ ārādhetvā chavisīsamantaṃ nāma sikkhitvā chavasīsaṃ
nakhena ākoṭetvā "ayaṃ satto asukayoniyaṃ nāma nibbatto"ti jānāti.
     Brāhmaṇā "ayaṃ amhākaṃ jīvikānaṃ maggo"ti ñatvā vaṅgīsamāṇavaṃ paṭicchannayāne
nisīdāpetvā gāmanigamarājadhāniyo gantvā 3- nagaradvāre vā nigamadvāre
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. jāto  2 cha.Ma.,i. gaṇhitvā  3 cha.Ma.,i. carantā
Vā ṭhapetvā mahājanassa rāsibhūtabhāvaṃ ñatvā "yo vaṅgīsaṃ passati, so dhanaṃ vā labhati,
yasaṃ vā labhati, saggaṃ vā gacchatī"ti vadanti. Tesaṃ kathaṃ sutvā bahū janā lañcaṃ datvā
passitukāmā honti. Rājarājamahāmattā tesaṃ santikaṃ gantvā "ācariyassa jānanaviseso
kin"ti 1- pucchanti. Tumhe na jānātha, sakalajambūdīpe amhākaṃ ācariyasadiso añño
paṇḍito nāma natthi, tivassamatthake matakānaṃpi 2- sīsaṃ āharāpetvā nakhena ākoṭetvā
3- "ayaṃ satto asukaṭṭhāne  4- nibbatto"ti jānāti. Vaṅgīsopi mahājanakaṅkhāchedanatthaṃ
te te jane avāhetvā 5- attano attano gatiṃ kathāpeti. Taṃ nissāya mahājanassa
hatthato sataṃpi sahassaṃpi labhati.
     Brāhmaṇā vaṅgīsamāṇavaṃ ādāya yathāruciṃ vicaritvā puna sāvatthiṃ āgamiṃsu.
Vaṅgīso jetavanamahāvihārassa avidūraṭṭhāne ṭhito cintesi "samaṇo gotamo paṇḍitoti
vadati, kiṃ nu kho pana 6- sabbakālaṃ mayā imesaṃyeva vacanaṃ karontena carituṃ vaṭṭati,
paṇḍitānaṃpi santikaṃ gantuṃ vaṭṭatī"ti. So brāhmaṇe āha "tumhe gacchatha,
ahaṃ na bahukehi saddhiṃ gantvā samaṇaṃ gotamaṃ passissāmī"ti. Te āhaṃsu "vaṅgīsa
mā te rucci samaṇaṃ gotamaṃ passituṃ. Yo  hi naṃ passati, taṃ so māyāya
āvaṭṭetī"ti. Vaṅgīso tesaṃ kathaṃ anādayitvā 7- satthu santikaṃ gantvā
madhurapaṭisaṇṭhāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.
     Atha naṃ satthā pucchi "vaṅgīsa kiñci sippaṃ jānāsī"ti. Āma bho gotama
chavasīsamantaṃ nāmetaṃ jānāmīti. Kiṃ so manto karotīti. Tivassamatthake matānaṃpi
taṃ mantaṃ jappitvā sīsaṃ nakhena ākoṭetvā nibbattaṭṭhānaṃ jānāmīti. Satthā
tassa ekaṃ niraye uppannassa sattassa sīsaṃ dassesi, ekaṃ manussesu uppannassa,
ekaṃ devesu, ekaṃ parinibbutassa sīsaṃ dassesi. So paṭhamaṃ sīsaṃ ākoṭetvā "bho
gotama ayaṃ satto nirayaṃ gato"ti āha. Sādhu sādhu vaṅgīsa sudiṭṭhaṃ tayā, ayaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ko ācariyassa jānanavisesoti 2 cha.Ma. matakānaṃ  3 i. koṭṭetvā
@4 cha.Ma. asukayoniyaṃ  5 cha.Ma. āvāhetvā  6 cha.Ma.,i. na kho pana
@7 cha.Ma.,i. anādiyitvā
Satto kahaṃ gatoti pucchi. Manussaloke 1- bho gotamāti. Ayaṃ satto kahaṃ gatoti.
Devaloke bho gotamāti tiṇṇaṃpi gataṭṭhānaṃ kathesi. Parinibbutassa pana sīsaṃ nakhena
ākoṭento neva aggaṃ 2- na koṭiṃ passati. Atha naṃ satthā "na sakkosi tvaṃ vaṅgīsā"ti
pucchi. "passatha bho gotama, upaparikkhāmi tāvā"ti punappunaṃ parivatteti. 3-
Bāhirakamantena khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato sedo mucci.
So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā "kilamasi tvaṃ vaṅgīsā"ti āha.
Āma bho gotama, imassa sattassa gataṭṭhānaṃ jānituṃ na  sakkomi. Sace tumhe
jānātha, kathethāti. "vaṅgīsa ahaṃ etaṃpi jānāmi ito uttaritaraṃpi"ti vatvā dhammapade
imā dve gāthā abhāsi:-
               "cutiṃ yo vedi sattānaṃ    upapattiṃ ca sabbaso
                asattaṃ sugataṃ buddhaṃ       tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ.
                Yassa gatiṃ na jānanti     devā gandhabbamānusā
                khīṇāsavaṃ arahantaṃ        tamahaṃ brūmi brāhmaṇan"ti. 4-
     Tato vaṅgīso āha "bho gotama vijjāya vijjaṃ dentassa parihāni nāma
natthi, ahaṃ attanā jānanakamantaṃ tumhākaṃ dassāmi, tumhe etaṃ mantaṃ mayhaṃ
kathethā"ti. 5- Vaṅgīsa na mayaṃ mantena mantaṃ dema, evameva demāti. "sādhu bho
gotama, detha mama 6- mantan"ti apacitiṃ dassetvā hatthakacchāpakaṃ 7- katvā nisīdi.
Kiṃ vaṅgīsa tumhākaṃ samaye mahagghamantaṃ vā kiñci vā gaṇhantānaṃ parivāso
nāma na hotīti. Na 8- hoti bho gotamāti. Amhākaṃ pana manto nipparivāsoti
saññaṃ karosīti. Brāhmaṇā nāma mantehi atittā honti, tasmā so bhagavantaṃ
"ahaṃ bho gotama tumhehi kathitaniyāmaṃ karissāmī"ti āha. Bhagavā āha "vaṅgīsa
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. manussalokaṃ. evamuparipi  2 cha.Ma.,i. antaṃ  3Sī.,i. parivattetvāpi
@4 khu.dha. 25/419-20/90 vaṅgīsattheravatthu  5 Sī.,i.,cha.Ma. dethāti  6 cha.Ma. me
@7 Ma. hatthakucapakaṃ, cha.,i. hatthakacchapakaṃ  8 cha.Ma.,i. ayaṃ saddo na dissati
Mayaṃ imaṃ mantaṃ dentā amhehi samānaliṅgassa demā"ti. Vaṅgīso "yaṅkiñci katvā
mayā imaṃ mantaṃ gaṇhitvā gantuṃ vaṭṭatī"ti brāhmaṇe āha. "tumhe mayi pabbajite
mā cintayittha, ahaṃ mantaṃ uggaṇhitvā 1- sakalajambūdīpe jeṭṭhako bhavissāmi.
Evaṃ sante tumhākaṃpi bhaddakaṃ 2- bhavissatī"ti mantatthāya satthu santike pabbaji.
Satthā "mantaparivāsaṃ tāva vasāhī"ti dvattiṃsākāraṃ ācikkhi. Paññavā satto
dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantova tattha khayavayaṃ paṭṭhapetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ
pāpuṇi.
     Tasmiṃ arahattaṃ patte brāhmaṇā "kiṃ 3- nu kho vaṅgīsassa pavatti, passissāma 4-
nan"ti tassa santikaṃ gantvā "kiṃ bho vaṅgīsa samaṇassa gotamassa santike sippaṃ
sikkhitan"ti pucchiṃsu. Āma sikkhitanti. Tenahi ehi gamissāmāti. Gacchatha tumhe,
tumhehi saddhiṃ gantabbakiccaṃ mayhaṃ niṭṭhitanti. Paṭhamameva amhehi tuyhaṃ kathitaṃ
"samaṇo gotamo attānaṃ passituṃ āgate māyāya āvaṭṭetī"ti. Tvaṃpi 5- idāni samaṇassa
gotamassa vasaṃ āpanno, kiṃ mayaṃ tava santike karissāmāti āgatamaggeneva pakkamiṃsu.
Vaṅgīsattheropi yaṃ yaṃ velaṃ dasabalaṃ passituṃ gacchati, ekaṃ thutiṃ karontova gacchati.
Tena taṃ satthā saṃghamajjhe nisinno paṭibhāṇavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                      Upasenavaṅgantaputtattheravatthu
     [213] Pañcame samantapāsādikānanti sabbapāsādikānaṃ. Upasenoti tassa
therassa nāmaṃ. Vaṅgantabrāhmaṇassa pana so putto, tasmā vaṅgantaputtoti vuccati.
Ayaṃ pana thero na kevalaṃ attanāva pāsādiko, parisāpissa pāsādikā, iti
parisaṃ nissāya laddhanāmavasena samantapāsādikānaṃ aggo nāma jāto.
@Footnote: 1 cha.Ma. imaṃ mantaṃ gaṇhitvā  2 Ma. sātthakaṃ  3 cha.Ma.,i. kā
@4 Sī.,i. vīmaṃsissāma  5 cha.Ma.,i. tvaṃ hi
     Pañhākamme panassa ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe nibbatto vayappatto 1- purimanayeneva satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ
suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā
satthu adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu
saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakabrāhmaṇagāme sāribrāhmaṇiyā kucchismiṃ
paṭisandhiṃ gaṇhi, upasenadārakotissa nāmaṃ akaṃsu.
     So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā dasabalassa santike dhammaṃ sutvā
paṭiladdhasaddho pabbaji. So upasampadāya ekavassiko hutvā "ariyagabbhaṃ vaḍḍhemī"ti
ekaṃ kulaputtaṃ attano santike pabbājetvā upasampādesi. So pavāretvā
saddhivihārikassa ekavassikakāle attanā duvasso "dasabalo maṃ passitvā
tussissatī"ti saddhivihārikaṃ ādāya dasabalassa santikaṃ 2- āgato. Satthā taṃ
vanditvā ekamantaṃ nisinnaṃ pucchi "kativassosi tvaṃ bhikkhū"ti. Duvasso ahaṃ
bhagavāti. Ayaṃ pana bhikkhu kativassoti. Ekavasso bhagavāti. Kintāyaṃ bhikkhu hotīti.
Saddhivihāriko me bhagavāti. Atha naṃ satthā "atilahuṃ kho tvaṃ moghapurisa bāhullāya
āvaṭṭo"ti vatvā anekapariyāyena vigarahi. Thero satthu santikā garahaṃ labhitvā bhagavantaṃ
vanditvā "imināva puṇṇacandasassirikena mukhena satthāraṃ parisameva nissāya sādhukāraṃ
dāpessāmī"ti taṃdivasaṃyeva ekaṃ ṭhānaṃ gantvā vipassanākammaṃ katvā na cirasseva
arahattaṃ pāpuṇi. Tato yasmā thero mahākulato ca nikkhamitvā pabbajito
paṭhaviyuttadhammakathiko 3- ca, tasmā tassa dhammakathāya ceva pasīditvā
mittāmaccābhiñātikulehi 4- ca nikkhamitvā bahū kuladārakā therassa santikaṃ 5-
gantvā pabbajanti. "ahaṃ āraññiko, 6- tumhepi āraññikā bhavituṃ sakkontā
pabbajathā"ti terasa dhutaṅgāni ācikkhi 7- "sikkhissāma
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. vayaṃ āgamma  2 cha.Ma.,i. dasabalaṃ passituṃ
@3 cha.Ma.,i. pathavighuṭṭhadhammakathikova  4 cha.Ma.,i. mittāmaccañātikulehi
@5 cha.Ma.,i. santike  6 cha.Ma. āraññako. evamuparipi  7 cha.Ma.,i. ācikkhitvā
Bhante"ti vadante pabbājeti. Te attano balena taṃ taṃ dhutaṅgaṃ adhiṭṭhahanti.
Theropi attano dasavassikakāle 1- vinayaṃ paguṇaṃ katvā sabbeva upasampādesi. Evaṃ
upasampannāvassa 2- pañcasatamattā bhikkhū parivārā ahesuṃ.
     Tasmiṃ samaye satthā jetavanamahāvihāre vasanto "icchāmahaṃ bhikkhave aḍḍhamāsaṃ
paṭisallīyitun"ti bhikkhusaṃghassa ārocetvā ekavihārī hoti. Bhikkhusaṃghopi "yo
bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamati, so pācittiyaṃ desāpetabbo"ti 3- katikaṃ akāsi. Tadā
upasenatthero "bhagavantaṃ passissāmī"ti attano parisāya saddhiṃ jetavanaṃ gantvā
satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ
aññataraṃ therassa saddhivihārikaṃ āmantesi "manāpāni te bhikkhu paṃsukūlānī"ti. "na kho
me bhante manāpāni paṃsukūlānī"ti vatvā satthu upajjhāyagāravena 4- paṃsukūlikabhāvaṃ
ārocesi. Imasmiṃ ṭhāne satthā "sādhu sādhu upasenā"ti therassa sādhukāraṃ
datvā anekapariyāyena guṇakathaṃ kathesi. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana idaṃ
vatthu pāliyaṃ āgatameva. Atha satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno imasmiṃ
sāsane theraṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                           Dabbattheravatthu
     [214] Chaṭṭhe senāsanapaññāpakānanti senāsanaṃ paññāpentānaṃ. Therassa kira
senāsanapaññāpakakāle 5- aṭṭhārasasu mahāvihāresu asammaṭṭhapariveṇaṃ vā appaṭijaggitaṃ
senāsanaṃ vā asodhitaṃ mañcapīṭhaṃ vā anupaṭṭhitaṃ pānīyaparibhojanīyaṃ vā nāhosi. Tasmā
senāsanapaññāpakānaṃ aggo nāma jāto. Dabboti tassa nāmaṃ. Mallarājakule pana
uppannattā mallaputto nāma jāto.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. dasavassakāle  2 cha.Ma. upasampannā cassa
@3 vi.mahāvi. 2/565/50 nissaggiyakaṇḍa  4 cha.Ma. vatvā upajjhāye gāravena
@5 cha.Ma. senāsanapaññāpanakāle
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayañhi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe nibbattitvā vayappatto vuttanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto
satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ
katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu
saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsane 1- osakkanakāle pabbaji, tadā tena saddhiṃ apare
cha janāti sattabhikkhū ekacittā hutvā te 2- aññe sāsane agāravaṃ karonte
disvā "idha kiṃ karoma, ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā"ti
nisseṇiṃ bandhitvā uccaṃ pabbatasikharaṃ abhiruhitvā "attano cittabalaṃ jānantā
nisseṇiṃ pātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutāpino ahuvatthā"ti
vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā "appamattā hotha āvuso"ti
aññamaññaṃ ovaditvā cittaruciyesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
     Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā "mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ
imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmī"ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā "āvuso
imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ
karothā"ti āha. Kiṃ nu kho mayaṃ āvuso nisseṇiṃ pātetvā 3- evaṃ avocumhā
"yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tenābhataṃ sesā paribhuñjitvā
samaṇadhammaṃ karissāmā"ti. 4- Natthi āvusoti. Tumhe attano pubbahetu alabhittha, 5-
mayaṃpi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti. Thero tesaṃ 6- saññāpetuṃ
asakkonto phāsukakṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato. Aparo thero sattame
divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto.
     Itarepi therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsarantā 7- imasmiṃ
buddhuppāde tesu tesu kulesu nibbattā. Eko gandhāraraṭṭhe takkasilānagare 8-
@Footnote: 1 cha.Ma. sāsanassa 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma. pātentā  4 cha.Ma. karissantīti
@5 cha.Ma. pubbahetunā labhittha  6 cha.Ma.,i. te  7 cha.Ma.,i. saṃsaritvā
@8 cha.Ma.,i. takkasilanagare
Rājagehe nibbatto, eko pabbateyyaraṭṭhe 1- paribbājikāya kucchismiṃ nibbatto,
eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbikassa gehe nibbatto, eko rājagahe 2- nibbatto. Ayaṃ
pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Tassa mātā upavijāya 3- kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā
aggiṃ adaṃsu. Tassā aggito 4- santattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi. Dārako attano
puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbathambhe nipati. Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya
adaṃsu. Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbathambhe patitvā 5- laddhajīvitattā dabbotissa
nāmaṃ akāsi.
     Tassa vassikakāle 6- satthā bhikkhusaṃghaparivāro mallaraṭṭhe cārikañcaramāno
anupiyanigamaṃ patvā anupiyavane 7- viharati. Dabbakumāro satthāraṃ disvā
buddhasāsaneyeva 8- pasīditvā pabbajitukāmo hutvā "ahaṃ dasabalassa santike
pabbajissāmī"ti ayyikaṃ āpucchi. Sā "sādhu tātā"ti dabbakumāraṃ ādāya satthu
santikaṃ gantvā "bhante imaṃ kumāraṃ pabbājethā"ti āha. Satthā aññatarassa bhikkhuno
saññamadāsi "bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī"ti. So thero satthu vacanaṃ sutvā
dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhi. Pubbahetusampanno
katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭioropanakkhaṇe 9- sotāpattiphale patiṭṭhahi, 10-
dutiyakesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakidāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale. Sabbakesānaṃ pana
oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi.
     Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ
kappesi. Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā
saṃghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi "yannūnāhaṃ saṃghassa senāsanañca
@Footnote: 1 Sī. pabbatiyaraṭṭhe  2 Sī. rājagahe kuṭumbiyagehe, cha.Ma.,i. rājagahe kuṭumbikagehe
@3 Sī.,cha.Ma. upavijaññakāle  4 cha.Ma. aggivegasantattaṃ 5 cha.Ma. dabbatthambhe
@nipatitvā 6 cha.Ma. sattavassikakāle  7 cha.Ma. anupiyambavane  8 cha.Ma.,i. dassaneneva
@9 cha.Ma. paṭhamakesavaṭṭiyā oropiyamānāya  10 cha.Ma. patiṭṭhāsi
Paññāpeyyaṃ, bhattāni ca uddiseyyan"ti. So satthu santikaṃ gantvā attano
parivitakkaṃ ārocesi. Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakatañca
bhattuddesakatañca sampaṭicchi. Atha naṃ "ayaṃ dabbo daharova samāno mahante ṭhāne
ṭhito"ti sattavassikakāleyeva upasampādesi. Thero upasampannakālatoyeva paṭṭhāya
rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca
sampaṭicchitvā uddisati. Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi.
"dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ 1- bhikkhūnaṃ ekekaṭṭhāne 2- senāsanāni
paññāpeti, dūrepi senāsanaṃ paññāpetiyeva. Gantuṃ asakkonte iddhiyā netī"ti.
     Atha naṃ bhikkhū vikālepi "amhākaṃ āvuso jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi,
amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye"ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ
passantā gacchanti. Sopi iddhiyā manomayena kāyena 3- abhisaṅkharitvā ekekassa
therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ nimminitvā 4- aṅguliyā jalamānāya purato
gantvā "ayaṃ mañco idaṃ pīṭhan"tiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna
attano vasanaṭṭhānameva āgacchati. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthuṃ pāliyaṃ 5-
āgatameva. Satthā idameva kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe
nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                         Pilindavacchattheravatthu
     [215] Sattame devatānaṃ piyamanāpānanti devatānaṃ piyānañceva manāpānañca
pilindavacchatthero 6- aggoti dasseti. So kira anuppanne buddhe cakkavattirājā
hutvā mahājanaṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyanaṃ 7- akāsi. Yebhuyyena kira
chasu kāmāvacarasaggesu 8- nibbattadevatā tasseva ovādaṃ labhitvā nibbattaṭṭhānesu 9-
@Footnote: 1 Ma. sabhāgānaṃ sabhāgānaṃ  2 cha.Ma. ekaṭṭhāne  3 cha.Ma.,i. manomaye kāye  4 Sī. datvā
@5 vi.mahāvi. 1/380/284 paṭhamaduṭṭhadosasikkhāpada, vi.cūḷa. 6/189/222 sativinaya
@6 Sī. piḷindivacchatthero  7 cha.Ma. saggaparāyaṇaṃ  8 cha.Ma. kāmasaggesu
@9 cha.Ma.,i. nibbattanibbattaṭṭhāne
Attano sampattiṃ oloketvā "kiṃ 1- nu kho nissāya imaṃ saggasampattiṃ labhimhā"ti
āvajjamānā imaṃ theraṃ disvā "theraṃ nissāya amhehi sampatti laddhā"ti sāyaṃ
pātaṃ theraṃ namassanti. Tasmā so devatānaṃ piyamanāpānaṃ aggo jāto. Pilindoti
panassa nāmaṃ, vacchoti gottaṃ. Tadubhayaṃ saṃsandetvā pilindavacchoti vuccati.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
mahābhogakule nibbatto purimanayeneva satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhetvā yāvajīvaṃ
kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule
nibbatti. Pilindavacchotissa nāmaṃ akaṃsu. So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ
sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampanno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
So gihīhipi bhikkhūhipi saddhiṃ kathento "ehi vasala, gaccha vasala, hara 2- vasala,
gaṇha vasalā"ti vasalavādeneva samudācarati. Taṃ kathaṃ sutvā 3- āharitvā tathāgataṃ
pucchiṃsu "bhagavā ariyā nāma pharusavācā 4- na hontī"ti. Bhikkhave ariyānaṃ paravambhanavasena
pharusavācā nāma natthi, apica kho pana bhavantare āciṇṇavasena bhaveyyāti. Bhante
pilindavacchatthero uṭṭhāya samuṭṭhāya gihīhipi bhikkhūhipi saddhiṃ kathento "vasala
vasalā"ti katheti, kimettha kāraṇaṃ bhagavāti. Na bhikkhave mayhaṃ puttassa etaṃ
idāneva āciṇṇaṃ, atīte panesa pañca jātisatāni vasalavādibrāhmaṇakule nibbatti.
5- Iccetassa āciṇṇeneva katheti, 5- na pharusavasena. Ariyānañhi vohāro pharusopi
samāno cetanāya apharusabhāvena parisuddhova, appamattakampettha pāpaṃ na upalabbhatīti
vatvā dhammapade imaṃ gāthamāha:-
               "akakkasaṃ viññāpaniṃ          giraṃ saccaṃ udīraye
                yāya nābhisaje kañci        tamahaṃ brūmi brāhmaṇan"ti. 6-
@Footnote: 1 cha.Ma. kaṃ  2 cha.Ma. āhara  3 cha.Ma.,i. sutvāti pāṭho na dissati
@4 cha.Ma. pharusavacanā  5 cha.Ma. iccesa bhavāciṇṇeneva kathesi 6 khu.dha. 25/408/88
     Athekadivasaṃ thero rājagahaṃ piṇḍāya pavisanto ekaṃ purisaṃ pipphalīnaṃ pātiṃ 1-
pūretvā ādāya antonagaraṃ pavisantaṃ disvā "kiṃ te vasala bhājane"ti āha.
So cintesi "ayaṃ hi samaṇo mayā saddhiṃ pātova pharusakathaṃ katheti, imassa
anucchavikameva vattuṃ vaṭṭatī"ti "mūsikavaccaṃ me bhante bhājane"ti āha. Evaṃ bhavissati
vasalāti. Tassa therassa dassanaṃ vijahantassa sabbaṃ mūsikavaccameva ahosi. So cintesi
"imā pipphaliyo mūsikavaccasadisā paññāyanti, sabhāvo nu kho no"ti vīmaṃsanto
hatthena uppīḷesi. Athassa undūravaccabhāvaṃ ñatvā balavadomanassaṃ uppajji. So
"imāyeva nu kho evarūpā,  udāhu sakaṭepī"ti gantvā olokento sabbāpi
pipphaliyo tādisāva disvā hadayaṃ hatthena sandhāretvā "idaṃ na aññassa kammaṃ,
mayā pātova diṭṭhabhikkhussetaṃ kammaṃ, addhā ekaṃ māyaṃ bhavissati, 2- tassa gataṭṭhānaṃ
anuvijjitvā ekaṃ kāraṇaṃ jānissāmī"ti therassa gatamaggaṃ pucchitvā pāyāsi.
     Atheko puriso taṃ ativiya caṇḍitaṃ 3- gacchantaṃ disvā "bho purisa ativiya
caṇḍito gacchasi, kena kammena gacchasī"ti pucchi. So tassa taṃ pavuttiṃ ārocesi.
So tassa taṃ kathaṃ sutvā evamāha "bho mā cintayi, mayhaṃ ayyo pilindavaccho
bhavissati, tvaṃ etadeva bhājanaṃ pūretvā ādāya gantvā therassa purato tiṭṭha.
`kiṃ Nāmetaṃ vasalā'ti vuttakālepi `pipphaliyo bhante'ti vada, thero `evaṃ bhavissati
vasalā'ti vakkhati. Puna sabbā pipphaliyo bhavissantī"ti. So tathā akāsi. Sabbā
pipphaliyo paṭipākatikā ahesuṃ. Idaṃ ettakaṃ vatthuṃ. Aparabhāge pana satthā devatānaṃ
piyamanāpakaraṇameva vatthuṃ katvā theraṃ devatānaṃ piyamanāpānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                        Bāhiyadārucīriyattheravatthu
     [216] Aṭṭhame khippābhiññānanti khippaṃadhigatābhiññānaṃ dārucīriyatthero
aggoti dasseti. Ayañhi thero saṅkhittadhammadesanāpariyosāne arahattaṃ pāpuṇi,
@Footnote: 1 cha.Ma. pippalīnaṃ bhājanaṃ  2 Sī.,i. jānissati, cha.Ma. ekaṃ upāyaṃ bhavissati
@3 Sī.,i. caṇḍigataṃ, cha.Ma. caṇḍikataṃ
Maggaphalānaṃ parikammakiccaṃ nāhosi. Tasmā khippābhiññānaṃ aggo nāma jāto.
Bāhiyaraṭṭhe pana jātattā bāhiyotissa nāmaṃ akaṃsu. 1- So aparabhāge dārucīrāni 2-
nivāsesi, 3- tasmā dārucīriyo nāma jāto.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe nibbatto dasabalassa dhammaṃ 4- suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ khippābhiññānaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhetvā yāvajīvaṃ
kusalaṃ kammaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapadasabalassa sāsane 5- osakkanakāle
heṭṭhā vuttehi bhikkhūhi saddhiṃ samaṇadhammaṃ katvā paripuṇṇasīlo jīvitakkhayaṃ patvā
devaloke nibbatti.
     So ekaṃ buddhantaraṃ devaloke vasitvā imasmiṃ buddhuppāde bāhiyaraṭṭhe kulagehe
nibbatto. Vayaṃ āgamma gharāvāsaṃ vasanto "vohāraṃ karissāmī"ti suvaṇṇabhūmigamanīyaṃ
nāvaṃ abhiruhi. Nāvā icchitadesaṃ appatvāva samuddassa majjhe bhinnā, mahājano
macchakacchapabhakkho ahosi. Ayaṃ pana ekaṃ dārukhaṇḍaṃ gahetvā sattame divase
suppārakapaṭṭane uttiṇṇo manussavāsabhāvaṃ ñatvā 6- "acelakaniyāmena manusse
upasaṅkamituṃ 7- ayuttan"ti avidūre ṭhāne ekasmiṃ taḷāke 8- sevālaṃ gahetvā sarīraṃ
veṭhetvā ekasmiṃ devaṭṭhāne 9- patitaṃ ekaṃ kapālaṃ ādāya bhikkhāya pāvisi.
     Manussā taṃ disvā cintesuṃ "sace loke arahanto nāma atthi, evaṃvidhehi
bhavitabbaṃ. Kiṃ nu kho ayyo ukkaṭṭhabhāvena vatthaṃ na gaṇhāti, udāhu dīyamānaṃ
gaṇheyyā"ti vīmaṃsantā nānādisāhi vatthāni adaṃsu. 10- So cintesi "sacāhaṃ na
iminā niyāmena āgamissaṃ, na me ete pasīdeyyuṃ, yaṅkiñci vatvā ime vañcetvā
jīvitupāyaṃ 11- kātuṃ vaṭṭatī"ti vatthāni na paṭiggaṇhi. Manussā bhiyyoso mattāya
@Footnote: 1 cha.Ma. ahosi  2 cha.Ma. dārucīraṃ  3 Sī.,i. dhāresi  4 cha.Ma.,i. dhammadesanaṃ
@5 cha.Ma. sāsanassa  6 cha.Ma. manussāvāsaṃ patvā  7 Sī. passituṃ  8 Sī.,i. ekaṃ
@mahātalākā, cha.Ma. ekaṃ mahātaḷākā  9 cha.Ma. ṭhāne, i. ekasmiṃyeva ṭhāne
@10 cha.Ma.,i. āhariṃsu  11 Sī. jīvikopāyaṃ, cha.Ma. jīvikupāyaṃ
Pasannā mahāsakkāraṃ 1- kariṃsu. Sopi bhattakiccaṃ katvā avidūre ṭhāne devakulaṃ gato.
Mahājano tena saddhiṃyeva gantvā devakulaṃ paṭijaggitvā adāsi. So cintesi "ime
mayhaṃ sevālanivāsanamatte pasīditvā evaṃvidhaṃ sakkāraṃ karonti, etesaṃ mayā
ukkaṭṭheneva bhavituṃ vaṭṭatī"ti sallahukāni rukkhaphalakāni gahetvā tacchetvā vākesu
āvuṇitvā cīvaraṃ katvā nivāsetvā pārupitvā jīvitaṃ 2- kappento vasi.
     Atha yo so kassapabuddhakāle sattasu janesu samaṇadhammaṃ karontesu eko bhikkhu
suddhāvāsabrahmaloke nibbatto, so nibbattasamanantarameva attano brahmasampattiṃ
oloketvā āgataṭṭhānaṃ āvajjento sattannaṃ janānaṃ pabbataṃ abhiruyha 3-
samaṇadhammakaraṇaṭṭhānaṃ disvā sesānaṃ channaṃ nibbattaṭṭhānaṃ āvajjento 4- ekassa
parinibbutabhāvaṃ itaresaṃ pañcannaṃ kāmāvacaradevaloke nibbattabhāvaṃ ñatvā kālānukālaṃ
te pañcajane āvajjeti. Imasmiṃ pana kāle "kahaṃ nu kho"ti āvajjento
dārucīriyaṃ suppārakapaṭṭanaṃ upanissāya kuhanakammena jīvitaṃ kappentaṃ disvā "naṭṭho
vatāyaṃ bālo, pubbe samaṇadhammaṃ karonto atiukkaṭṭhabhāvena arahatāpi ābhataṃ
piṇḍapātaṃ aparibhuñjanto 5- idāni udaratthāya anarahāva arahattaṃ paṭijānitvā lokaṃ
vañcento carati, 6- dasabalassa ca nibbattabhāvaṃ na jānāti, gacchāmi naṃ saṃvejetvā
dasabalassa nibbattabhāvaṃ jānāpemī"ti taṃkhaṇeneva brahmalokato suppārakapaṭṭane
rattibhāgasamanantare dārucīriyassa sammukhe pāturahosi.
     So attano vasanaṭṭhāne obhāsaṃ disvā bahi nikkhamitvā ṭhito mahābrahmaṃ
oloketvā añjaliṃ sampaggayha "ke tumhe"ti pucchi. Ahaṃ tuyhaṃ porāṇakasahāyo
anāgāmiphalaṃ patvā brahmaloke nibbatto. Amhākaṃ pana sabbajeṭṭhako arahattaṃ
patvā parinibbuto, tumeeha pañcajanā devaloke nibbattā. Svāhaṃ taṃ imasmiṃ
ṭhāne kuhanakammena jīvantaṃ disvā dametuṃ āgatoti vatvā idaṃ kāraṇamāha "na
@Footnote: 1 ka. mattāya pasannākāraṃ  2 cha.Ma.,i. jīvakaṃ  3 cha.Ma.,i. āruyha
@4 Ma. āvajjetvā  5 cha.Ma.,i. aparibhuñjitvā  6 cha.Ma.,i. vicarati
Kho tvaṃ bāhiya arahā, napi arahattamaggaṃ 1- samāpanno, sāpi te paṭipadā natthi,
yāya tvaṃ arahā vā assaarahattamaggaṃ 2- vā samāpanno"ti. Athassa satthu uppannabhāvaṃ
sāvatthiyaṃ vasanabhāvañca ācikkhitvā "satthu santikaṃ gacchāhī"ti taṃ uyyojetvā
brahmalokameva agamāsi.
      Dārucīriyopi mahābrahmunā saṃvejito "mokkhamaggaṃ gavesissāmī"ti
vīsatiyojanasataṃ maggaṃ ekarattivāsena gantvā satthāraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ antaraghare
sampāpuṇitvā satthu pādesu nipatitvā "desetu me bhante bhagavā dhammaṃ, desetu
sugato dhamman"ti yāvatatiyaṃ yāci. Satthā "ettāvatā bāhiyassa ñāṇaṃ paripākaṃ gatan"ti
ñatvā "tasmātiha te bāhiya evaṃ sikkhitabbaṃ diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī"ti 3-
iminā ovādena ovadi. Sopi desanāpariyosāne antaravīthiyaṃ ṭhitova desanānusārena
ñāṇaṃ pesetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
     So attano kiccamatthakaṃ patvā 4- bhagavantaṃ pabbajjaṃ yācitvā
aparipuṇṇapattacīvaratāya pattacīvaraṃ pariyesanto saṅkāraṭṭhānato coḷakkhaṇḍāni 5-
saṅkaḍḍhati. Atha naṃ pubbe veriko amanusso ekissā taruṇavacchāya gāviyā sarīre
adhimuccitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Satthā sāvatthito nikkhamanto antaravīthiyaṃ bāhiyaṃ
saṅkāraṭṭhāne patitaṃ disvā "gaṇhatha bhikkhave bāhiyassa 6- sarīran"ti nīharāpetvā
sarīrakiccaṃ kāretvā cātummahāpathe cetiyaṃ 7- kārāpesi. Tato saṃghamajjhe kathā udapādi
"tathāgato bhikkhusaṃghena bāhiyassa sarīrajjhāpanakiccaṃ kāresi, dhātuyo gahetvā cetiyaṃ
kāresi, kataramaggo nu kho tena sacchikato, sāmaṇero nu kho so, bhikkhu nu kho"ti
cittaṃ uppādayiṃsu. Satthā taṃ atthuppattiṃ katvā "paṇḍito bhikkhave bāhiyo"ti
upari dhammadesanaṃ vaḍḍhetvā tassa parinibbutabhāvaṃ pakāsesi. Sā puna saṃghamajjhe
kathā udapādi "na ca satthārā bāhiyassa bahu dhammo desito, arahattaṃ pattoti
@Footnote: 1 Sī.,i. arahamaggaṃ 2 Sī.,i. assasi 3 khu.u. 25/10/102 bāhiyasutta
@4 cha.Ma.,i. kiccaṃ matthakappattaṃ ñatvā  5 Ma. coḷakkhaṇḍaṃ  6 cha.Ma.,i. bāhiyassa
@dārucīriyassa  7  pāli. thūpa..,khu.u.25/10/103
Ca vadati, kiṃ nāmetan"ti. Satthā "dhammo mando bahūti akāraṇaṃ, visapītakassa
agado viya ceso"ti 1- vatvā dhammapade gāthamāha:-
               "sahassamapi ce gāthā         anatthapadasañhitā
                ekaṃ gāthāpadaṃ seyyo       yaṃ sutvā upasammatī"ti. 2-
     Desanāpariyosāne caturāsītipāṇasahassāni amatapānaṃ piviṃsu. Idañca pana
bāhiyattherassa vatthu sutte 3- āgatattā vitthārena na kathitaṃ. Aparabhāge pana
satthā saṃghamajjhe nisinno bāhiyattheraṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                         Kumārakassapattheravatthu
     [217] Navame cittakathikānanti vicittaṃ katvā dhammaṃ kathentānaṃ. Thero hi 4-
ekassapi dvinnaṃpi dhammaṃ kathento bahūhi upamāhi ca kāraṇehi ca maṇḍayitvā
bodhento kathesi. 5- Tasmā cittakathikānaṃ aggo nāma jāto.
    Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā 6- vayappatto dasabalassa dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ
ekaṃ bhikkhuṃ cittakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ
ṭhānantaraṃ paṭṭhetvā devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhassa sāsane osakkanakāle
sattannaṃ bhikkhūnaṃ abbhantaro hutvā pabbatamatthake samaṇadhammaṃ katvā aparihīnasīlo
tato cuto devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavamāno amhākaṃ
satthukāle rājagahe ekissā kuladārikāya kucchimhi uppanno. Sā ca paṭhamaṃ
mātāpitaro yācitvā pabbajjaṃ alabhamānā kulagharaṃ gatā gabbhaṃ gaṇhi. Taṃpi 7- ajānantī
sāmikaṃ ārocetvā 8- tena anuññātā bhikkhunīsu pabbaji. 9- Tassā gabbhanimittaṃ
disvā
@Footnote: 1 i. esoti 2 khu.dha. 25/101/35 bāhiyadārucīriyattheravatthu
@3 khu.u. 25/10/101 bāhiyasutta  4 cha.Ma.,i. kira  5 cha.Ma.,i. katheti
@6 cha.Ma.,i. gaṇhitvā  7 Sī. gabbhaṃ saṇṭhitampi  8 cha.Ma. ārādhetvā
@9 cha.Ma.,i. pabbajitā
Bhikkhuniyo devadattaṃ pucchiṃsu, so "assamaṇī"ti āha. Dasabalaṃ pucchiṃsu, satthā
upālittheraṃ paṭicchāpesi. Thero sāvatthinagaravāsīni kulāni visākhañca upāsikaṃ
pakkosāpetvā sodhento "pure laddho gabbho, pabbajjā arogā"ti āha. Satthā
"suvinicchitaṃ adhikaraṇan"ti therassa sādhukāraṃ adāsi.
     Sā bhikkhunī suvaṇṇabimbasadisaṃ puttaṃ vijāyi. Taṃ gahetvā rājā pasenadikosalo
posāpesi, kassapoti cassa nāmaṃ katvā aparabhāge alaṅkaritvā satthu santikaṃ
netvā pabbājesi. Kumārakāle pabbajitattā pana bhagavatā "kassapaṃ pakkosatha,
idaṃ phalaṃ vā khādanīyaṃ vā kassapassa dethā"ti vutte "katarassa kassapassa bhanteti. 1-
Kumārakassapassā"ti evaṃ gahitanāmattā tato paṭṭhāya vuḍḍhakālepi kumārakassapotveva
vuccati. Apica rañño posāvanikaputtattāpi kumārakassapoti taṃ sañjāniṃsu.
     So pabbajitakālato paṭṭhāya vipassanāya ceva kammaṃ karoti, buddhavacanañca
uggaṇhāti. 2- Atha so tena saddhiṃ pabbatamatthake samaṇadhammaṃ katvā anāgāmiphalaṃ patvā
suddhāvāse nibbatto mahābrahmā tasmiṃ samaye āvajjento kumārakassapaṃ disvā
"sahāyako me vipassanāya kilamati, gantvā tassa vipassanāmukhaṃ 3- dassetvā
maggaphalapattiyā 4- upāyaṃ karissāmī"ti brahmaloke ṭhitova pañcadasa pañhe
abhisaṅkharitvā rattibhāgasamanantare kumārakassapattherassa nivāsanaṭṭhāne 5- pāturahosi.
Thero ālokaṃ disvā "ko etthā"ti āha. "ahaṃ pubbe tayā saddhiṃ samaṇadhammaṃ katvā
anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāse nibbattabrahmā"ti āha. Kena kammena āgatatthāti.
Mahābrahmā attano āgatakāraṇaṃ dīpetuṃ te  pañhe ācikkhitvā "tvaṃ ime pañhe
uggaṇhitvā aruṇe uṭṭhite tathāgataṃ upasaṅkamitvā vanditvā puccha, ṭhapetvā hi
tathāgataṃ añño ime pañhe kathetuṃ samattho nāma natthī"ti vatvā brahmalokameva gato.
@Footnote: 1 cha.Ma. katarakassapassāti, i. kattarakassapassa kumārakassapassāti  2 cha.Ma.,i. gaṇhāti
@3 cha.Ma.,i. vipassanāya nayamukhaṃ 4 Sī.,i. maggaphaluppattiyā  5 cha.Ma.,i. vasanaṭṭhāne
@andhavane
     Theropi punadivase satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā mahābrahmunā kathitaniyāmena
pañhe pucchi. Satthā kumārakassapattherassa arahattaṃ pāpetvā pañhe kathesi.
Thero satthārā kathitaniyāmeneva uggaṇhitvā andhavanaṃ gantvā vipassanaṃ gabbhaṃ
gāhāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tato paṭṭhāya catunnaṃ 1- parisānaṃ dhammakathaṃ kathento
bahukānaṃpi abahukānaṃpi 2- upamāhi ca kāraṇehi ca maṇḍetvā cittakathikameva 3-
katheti. Atha naṃ satthā pāyāsirañño pañcadasahi pañhehi paṭimaṇḍetvā suttante 4-
sudesite 5- taṃ suttantaṃ atthuppattiṃ katvā imasmiṃ sāsane cittakathikānaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                         Mahākoṭṭhitattheravatthu
     [218] Dasame paṭisambhidāppattānanti catasso paṭisambhidā patvā ṭhitānaṃ
mahākoṭṭhitatthero aggoti dasseti. Ayaṃpi hi 6- thero attano paṭisambhidāsu
ciṇṇavasībhāvena 7- abhiññāte abhiññāte mahāsāvake upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi
dasabalaṃ upasaṅakmitvā pañhaṃ pucchantopi paṭisambhidāsuyeva pañhaṃ pucchati. Iti
iminā ciṇṇavasena 8- paṭisambhidāppattānaṃ aggo nāma jāto.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare
mahābhogakule nibbatto. Aparena samayena satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuṃ paṭisambhidāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā
taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ
buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. Koṭṭhitamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā
@Footnote: 1 catassannanti pāṭho yuttataro  2 cha.Ma. bahukāhi  3 cha.Ma.,i. cittakathameva
@4 dī.Ma. 10/406/270 pāyāsisutta  5 cha.Ma.,i. desite  6 cha.Ma.,i. ayaṃ hi
@7 Sī.,i. ciṇṇavasena  8 cha.Ma.,i. ciṇṇavasibhāvena
Paṭiladdhasaddho pabbaji. So upasampannakālato paṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto
saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā niccakālaṃ paṭisambhidāsuyeva 1- ciṇṇavasī hutvā
pañhaṃ pucchanto paṭisambhidāsuyeva pucchi. 2- Atha naṃ  satthā aparabhāge
mahāvedallasuttaṃ 3- atthuppattiṃ katvā paṭisambhidāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                          Tatiyavaggavaṇṇanā.
                         ---------------
@Footnote: 1 cha.Ma. paṭisambhidāsu 2 cha.Ma.,i. pucchati  3 Ma.mū. 12/449/401



             The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 225-255. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=5351              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=5351              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=148              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=660              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=637              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=637              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]