ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 14 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.1)

                       13. Ekapuggalavaggavannana
      [170] Ekapuggalavaggassa pathame ekapuggaloti eko puggalo. Ettha ekoti
dutiyadipatikkhepattho 1- gananaparicchedo. Puggaloti sammatikatha, na paramatthakatha.
Buddhassa hi bhagavato duvidha desana sammatidesana paramatthadesana cati. Tattha
"puggalo satto itthi puriso khattiyo brahmano devo maro"ti evarupa
sammatidesana, "aniccam dukkham anatta khandhadhatuayatanasatipatthana"ti evarupa
paramatthadesana. Tattha bhagava ye sammativasena desanam sutva attham pativijjhitva
moham pahaya visesamadhigantum samattha, tesam sammatidesanam deseti. Ye pana paramatthavasena
desanam sutva attham pativijjhitva moham pahaya visesamadhigantum samattha, tesam
paramatthadesanam deseti.
      Tatrayam upama:- yatha hi desabhasaya kusalo tinnam vedanam atthasamvannako
acariyo ye damilabhasaya vutte attham jananti, tesam damilabhasaya acikkhati.
Ye andhabhasadisu annataraya bhasaya, tesam tesam 2- taya taya bhasaya. Evam
te manavaka chekam byattam acariyamagamma khippameva sippam ugganhanti. Tattha
acariyo viya buddho bhagava, tayo veda viya kathetabbabhave thitani tini pitakani,
desabhasaya kosallamiva sammatiparamatthakosallam, nanadesabhasaya manavaka viya
sammatiparamatthavasena pativijjhanasamatthaveneyyasatta, acariyassa damilabhasadiacikkhanam
viya bhagavato sammatiparamatthavasena desanati 3- veditabba. Aha 4- cettha:-
                "duve saccani akkhasi      sambuddho vadatam varo
                 sammatim paramatthanca         tatiyam nupalabbhati.
@Footnote: 1 Si. dutiyadipatikkhepatthe  2 cha.Ma. tesam  3 cha.Ma. desana  4 Ma. ahu
                 Sanketavacanam saccam         lokasammatikarana 1-
                 paramatthavacanam saccam         dhammanam bhutakarana.
                 Tasma voharakusalassa      lokanathassa satthuno
                 sammutim voharantassa        musavado na jayati"ti.
      Apica atthahi karanehi bhagava puggalakatham katheti:- hirottappadipanattham
kammassakatadipanattham paccattapurisakaradipanattham anantariyadipanattham
brahmaviharadipanattham pubbenivasadipanattham dakkhinavisuddhidipanattham lokasammatiya
appahanatthancati. "khandhadhatuayatanani hiriyanti ottappanti"ti hi vutte
mahajano na janati, sammoham apajjati, patisattu hoti "kimidam khandhadhatuayatanani
hiriyanti ottappanti nama"ti. "itthi hiriyati ottappati, puriso khattiyo
brahmano devo maro"ti vutte pana janati, na sammoham apajjati, na patisattu hoti.
Tasma bhagava hirottappadipanattham puggalakatham katheti.
      "khandha kammassakata, 2-  dhatuyo ayatanani"ti vuttepi eseva nayo. Tasma
kammassakatadipanattham puggalakatham bhagava katheti.
      "veluvanadayo mahavihara khandhehi karapita, dhatuhi ayatanehi"ti vuttepi
eseva nayo. Tasma bhagava paccattapurisakaradipanattham puggalakatham katheti.
      "khandha mataram jivita voropenti, pitaram arahantam, ruhiruppadakammam
samghabhedakammam karonti, dhatuyo ayatanani"ti vuttepi eseva nayo. Tasma bhagava
anantariyadipanattham puggalakatham katheti.
      "khandha mettayanti, dhatuyo ayatanani"ti vuttepi eseva nayo. Tasma
bhagava brahmaviharadipanattham puggalakatham katheti.
@Footnote: 1 Ma....karanam. evamuparipi  2 cha.Ma. kammassaka
      "khandha pubbenivasam anussaranti, dhatuyo ayatanani"ti vuttepi eseva
nayo. Tasma bhagava pubbenivasadipanattham puggalakatham katheti.
      "khandha danam patigganhanti, dhatuyo ayatanani"ti vuttepi mahajano na
janati, sammoham apajjati, patisattu hoti "kimidam khandhadhatuayatanani patigganhanti
nama"ti "puggala patigganhanti silavanto kalyanadhamma"ti vutte pana janati,
na sammoham apajjati, tasma 1- bhagava dakkhinavisuddhidipanattham puggalakatham katheti.
Lokasammatim buddha bhagavanto nappajahanti, lokasamannaya lokaniruttiya lokabhilape
thitayeva dhammam desenti. Tasma bhagava lokasammatiappahanatthampi puggalakatham katheti.
      Iti eko ca so puggalo cati ekapuggalo. Kenatthena ekapuggalo?
Asadisatthena gunavisitthatthena asamasamatthenati. So hi dasannam paraminam patipatiya
avajjanam 2- adim katva bodhisambharagunehi ceva buddhagunehi ca sesamahajanena
asadisoti asadisatthenapi ekapuggalo. Yo cassa te guna, tesam sattanam gunehi
visitthati gunavisitthatthenapi ekapuggalo. Purimaka sammasambuddha sabbasattehi
asama, tehi saddhim ayameva eko rupakayagunehi ceva namakayagunehi ca samoti
asamasamatthenapi ekapuggalo.
      Loketi tayo loka sattaloko okasaloko sankharalokoti. Tesam vittharakatha
visuddhimagge 3- vutta. Tesu idha sattaloko adhippeto. Sattaloke uppajjamanopi
cesa neva devaloke, na brahmaloke, manussalokeyeva uppajjati. Manussalokepi
na annasmim cakkavale, imasmimyeva cakkavale uppajjati. Tatrapi na sabbatthanesu.
      "puratthimaya disaya kajangalam 4- nama nigamo, tassa parena mahasala, tato
param 5- paccantima janapada, orato majjhe. Puratthimadakkhinaya disaya sallavati nama
@Footnote: 1 cha.Ma. na patisattu hoti. tasma  2 Ma. avajjanapatipajjanam
@3 visuddhi. 1/262 anke: buddhanussatikatha (sya)  4 cha.Ma. gajangalam
@5 cha.Ma. paRa. evamuparipi
Nadi, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Dakkhinaya disaya setakannikam
nama nigamo, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Pacchimaya disaya
thunam nama brahmanagamo, tato param paccantima janapada, orato majjhe.
Uttaraya disaya usiraddhajo nama pabbato, tato param paccantima janapada, orato
majjhe"ti 1- evam paricchanne ayamato tiyojanasate vittharato diyaddhayojanasate
parikkhepato navayojanasate majjhimapadese uppajjati. Na kevalanca tathagatova, paccekabuddha
aggasavaka asitimahathera 2- annepi punnavanta uppajjanti, 2- buddhamata
buddhapita cakkavattiraja anne ca sarappatta brahmanagahapatika ettheva
uppajjanti.
      Uppajjamano uppajjatiti idam pana ubhayampi vippakatavacanameva. Uppajjanto
bahujanahitatthaya 3- uppajjati, na annena karanenati evam panettha attho veditabbo.
Evarupancettha lakkhanam na sakka etam annena saddalakkhanena patibahitum.
      Apica uppajjamano nama, uppajjati nama, uppanno namati ayamettha
bhedo veditabbo. Esa hi dipankarapadamulato patthaya laddhabyakarano buddhakarake
dhamme pariyesanto dasa paramiyo disva "ime dhamma maya puretabba"ti
katasannitthano danaparamim purentopi uppajjamano nama. Silaparami .pe.
Upekkhaparamiti ima dasa paramiyo purentopi, dasa upaparamiyo purentopi
uppajjamano nama. Dasa paramatthaparamiyo purento uppajjamano nama. Panca
mahapariccage pariccajantopi uppajjamano nama. Natatthacariyam lokatthacariyam
buddhatthacariyam 4- purayamanopi uppajjamano nama. Kappasatasahassadhikani cattari
asankhyeyyani buddhakarakadhamme matthakam papentopi uppajjamano nama.
Vessantarattabhavam pahaya tusitapure patisandhim gahetva satthivassasatasahassadhika
sattapannasavassakotiyo
@Footnote: 1 vi.maha. 5/259/24 cammakkhandhaka  2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti
@3 cha.Ma. bahujanahitaya  4 Si. natatthacariyam lokatthacariyam buddhicariyam,
@cha.Ma. attatthacariyam natatthacariyam lokatthacariyam
Titthantopi uppajjamano nama. Devatahi yacito pancamahavilokitam viloketva
mahamayaya deviya kucchismim patisandhim ganhantopi, anunadhike dasa mase gabbhavasam
vasantopi uppajjamanova nama. Ekunatimsa vassani agaramajjhe titthantopi
uppajjamanova nama. Kamesu adinavam nekkhamme anisamsam disva rahulabhaddassa
jatadivase channasahayo kanthakam assavaram 1- aruyha nikkhamantopi uppajjamanova
nama. Tini rajjani atikkamanto anomanaditire pabbajanto ca uppajjamanova nama.
Cha vassani mahapadhanam karontopi uppajjamanova nama. Paripakagate 2- nane
olarikaharam aharantopi ca uppajjamanova nama. Sayanhasamaye visakhapunnamayam
mahabodhimandam aruyha marabalam vidhametva pathamayame pubbenivasam anussaritva
majjhimayame dibbacakkhum visodhetva pacchimayamasamanantare dvadasangam paticcasamuppadam
anulomapatilomato sammasitva sotapattimaggam pativijjhantopi uppajjamanova nama.
Sotapattiphalakkhanepi sakadagamimaggakkhanepi sakadagamiphalakkhanepi anagamimaggakkhanepi
anagamiphalakkhanepi uppajjamanova nama. Arahattamaggakkhane pana uppajjati
nama. Arahattaphalakkhane uppanno nama. Buddhanam hi savakanam viya na
patipatiya iddhividhananadini uppajjanti, saheva pana arahattamaggena sakalopi
sabbannutananadigunarasi agatova nama hoti. Tasma te nibbattitasabbakiccatta 3-
arahattaphalakkhane uppanna nama honti. Imasmim sutte arahattaphalakkhanamyeva sandhaya
"uppajjati"ti veditabbo, uppanno hotiti ayanhettha attho.
      Bahujanahitayati mahajanassa hitatthaya uppajjati. Bahuno janassa sukhayati
mahajanassa sukhatthaya uppajjati. Lokanukampayati sattalokassa anukampam paticca
uppajjati. Kataralokassati 4- ? yo tathagatassa dhammadesanam sutva amatapanam pivitva 5-
dhammam pativijjhi, tassatthaya. 6-  Bhagavata bodhimande 7- sattasattaham vitinametva
@Footnote: 1 Si. kanthakam hayavaram, cha.Ma. kandakam vahanavaram  2 cha.Ma. paripakkagate
@3 Si. nibbatta..., cha.Ma. nipphatta....  4 cha.Ma. katarasattalokassa  5 Si. pivi
@6 cha.Ma. tassa  7 cha.Ma. bhagavata hi mahabodhimande
Bodhimanda isipatanam agamma "dveme bhikkhave anta pabbajitena na sevitabba"ti
dhammacakkappavattanasutte 1- desite ayasmata annakondannattherena saddhim
attharasakotisankha brahmano amatapanam pivimsu, etassa sattalokassa anukampaya
uppanno. Pancamadivase anattalakkhanasuttantapariyosane 2- pancavaggiyatthera arahatte
patitthahimsu, etassapi sattalokassa anukampaya uppanno. Tato yasadarakappamukhe
pancapannasa purise arahatte patitthapesi, tato kappasikavanasande timsa bhaddavaggiye
tayo magge ca tini phalani ca sampapesi, etassa sattalokassa anukampaya uppanno.
Gayasise adittapariyayasuttantapariyosane 3- jatilasahassam arahatte patitthapesi, tatha
latthivane bimbisarappamukha ekadasanahuta brahmanagahapatika satthu dhammadesanam sutva
sotapattiphale patitthahimsu, ekanahutam saranesu patitthitam. Tirokuddaanumodanavasane
caturasitiya panasahassehi amatapanam pitam. Sumanamalakarasamagame caturasitiya
panasahassehi. 4- Dhanapalasamagame dasahi panasahassehi, khadirangarajatakasamagame
caturasitiya panasahassehi, jambukajivakasamagame caturasitiya panasahassehi.
Anandasetthisamagame caturasitiya panasahassehi amatapanam pitam. Pasanakacetiye
parayanasuttantakathadivase cuddasa panakotiyo amatapanam pivimsu. Yamakapatihariyadivase
visati panakotiyo, tavatimsabhavane pandukambalasilayam nisiditva mataram kayasakkhim katva
sattappakaranam abhidhammam desentassa asiti panakotiyo, devorohane timsa panakotiyo,
sakkapanhasuttante asiti devatasahassani amatapanam pivimsu. Mahasamayasutte mangalasutte
cullarahulovade samacittapatipadayati imesu catusu thanesu abhisamayappattasattanam
paricchedo natthi. Etassapi sattalokassa anukampaya uppannoti. Yava ajjadivasa ito
param anagate sasanam nissaya saggamokkhamagge patitthahantanam vasenapi ayamettha attho
veditabbo.
@Footnote: 1 vi.maha. 4/13/13 mahakhandhaka, sam.Ma. 19/1081/368 saccasamyutta
@2 vi.maha. 4/20/17 pancavaggikatha, sam.kha. 17/59/55 khandhasamyutta
@3 vi.maha. 4/54/44 uruvelapatihariyakatha  4 cha.Ma. caturasitiya ca
      Devamanussananti na kevalam devamanussanamyeva, avasesanam nagasupannadinampi
atthaya hitaya sukhayeva uppanno. Sahetukapatisandhike 1- pana maggaphalasacchikiriyaya
bhabbe puggale dassetum evam vuttam. Tasma etesampi atthaya hitaya sukhayeva
uppannoti veditabbo.
      Katamo ekapuggaloti ayam puccha. Puccha ca namesa pancavidha hoti
aditthajotanapuccha ditthasamsandanapuccha vimaticchedanapuccha anumatipuccha
kathetukamyatapucchati.
      Tasam idam nanattam:- katama aditthajotanapuccha. Pakatiya lakkhanam annatam
hoti adittham atulitam atiritam avibhutam avibhavitam. Tassa ca nanaya dassanaya
tulanaya tiranaya vibhutatthaya vibhavanatthaya panham pucchati, ayam aditthajotanapuccha.
      Katama ditthasamsandanapuccha. Pakatiya lakkhanam natam hoti dittham tulitam tiritam
vibhutam vibhavitanca, 2-  so annehi panditehi saddhim samsandanatthaya panham pucchati,
ayam ditthasamsandanapuccha.
      Katama vimaticchedanapuccha. Pakatiya samsayapakkhanno hoti 3- dvelhakajato "evam
nu kho, nanu kho, kim nu kho, katham nu kho"ti, so vimaticchedanatthaya panham
pucchati, ayam vimaticchedanapuccha.
      Katama anumatipuccha. Bhagava hi bhikkhunam anumatiya panham pucchati "tam kim
mannatha bhikkhave rupam niccam va aniccam va"ti, aniccam bhante. Yampananiccam,
dukkham va tam sukham vati. Dukkham bhante. Yampananiccam dukkham viparinamadhammam, kallam
nu kho tam samanupassitum etam mama, esohamasmi, eso me attati, no hetam
bhanteti, ayamanumatipuccha.
@Footnote: 1 Ma. sahetukapatisandhivasena  2 cha.Ma. vibhavitam  3 cha.Ma. samsayapakkhando hoti
@vimatipakkhando, i....pakkhanto
      Katama kathetukamyatapuccha. Bhagava bhikkhunam kathetukamyataya panham pucchati
"cattarome bhikkhave satipatthana. Katame cattaro"ti. Ayam kathetukamyatapucchati. 1-
      Tattha buddhanam purima tisso puccha natthi. Kasma? buddhanam hi tisu
addhasu kinci sankhatam addhavinimuttam va asankhatam va adittham ajanitam atulitam
atiritam avibhutam avibhavitam nama natthi, tasma nesam 2- aditthajotanapuccha natthi.
Yam pana bhagavata attano nanena patividdham, tassa annena samanena va brahmanena
va devena va marena va brahmuna va saddhim samsandanakiccam natthi. Tenassa
ditthasamsandanapuccha natthi. Yasma panettha akathamkathi tinnavicikiccho sabbadhammesu
vihatasamsayo, tenassa vimaticchedanapuccha natthi. Itara pana dve puccha bhagavato
atthi, tasu ayam kathetukamyatapucchati veditabba.
      Idani taya pucchaya puttham ekapuggalam vibhavento tathagato araham
sammasambuddhoti aha. Tattha tathagatoti atthahi karanehi bhagava tathagato:- tatha
agatoti tathagato, tatha gatoti tathagato, tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme
yathavato abhisambuddhoti tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya tathagato,
tathakaritaya tathagato, abhibhavanatthena tathagatoti.
      Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha sabbalokahitaya ussukkamapanna purimaka
Sammasambuddha agata, yatha vipassi bhagava agato, yatha sikhi bhagava, yatha vessabhu
bhagava, yatha kakusandho bhagava, yatha konagamano bhagava, yatha kassapo bhagava agatoti.
Kim vuttam hoti:- yena abhiniharena ete bhagavanto agata, teneva amhakampi bhagava
agato. Athava yatha vipassi bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava danaparamiyo puretva,
silanekkhammapannaviriyakhantisaccaadhitthanamettaupekkhaparamiyo 3- puretva ima
dasa paramiyo dasa upaparamiyo
@Footnote: 1 khu.maha. 29/700/409 tuvattakasuttaniddesa, khu.cula. 30/122/47 (sya)
@2 cha.Ma. tesam  3 cha.Ma.....paramim
Dasa paramatthaparamiyoti samatimsa paramiyo puretva, angapariccagajivitadhanarajjaputta-
darapariccaganti ime panca mahapariccage pariccajitva, pubbayogapubbacariya-
dhammakkhananatatthacariyadayo puretva buddhacariyaya 1- kotim patva agato, tatha
amhakampi bhagava agato. Yatha ca vipassi bhagava .pe. Kassapo bhagava cattaro
satipatthane cattaro sammappadhane cattaro iddhipade pancindriyani panca balani
satta bojjhange ariyam atthangikam maggam bhavetva bruhetva agato, tatha amhakam
bhagavapi agato. Evam tatha agatoti tathagato. 2-
                     Yatheva lokamhi vipassiadayo
                     sabbannubhavam munayo idhagata
                     tatha ayam sakyamunipi agato
                     tathagato vuccati tena cakkhumati.
Evam tatha agatoti tathagato.
       Katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijato vipassi bhagava .pe. Kassapo
Bhagava gato, kathanca so gatoti? so hi sampatijato samehi padehi pathaviyam
Patitthaya uttarabhimukho sattapadavitiharena gato. Yathaha "sampatijato ananda
bodhisatto samehi padehi pathaviyam patitthahitva uttarabhimukho sattapadavitiharena
gacchati, setamhi chatte anudhariyamane, 3-  sabba ca disa anuviloketi, asabhinca
vacam bhasati "aggohamasmi lokassa, jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi lokassa,
ayamantima jati, natthidani punabbhavo"ti. 4-  Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham
anekesam visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Pathaviyanhi 5- so sampatijato ca samehi
padehi patitthahi, idamassa catuiddhipadapatilabhassa pubbanimittam, uttarabhimukhabhavo
pana sabbalokuttarabhavassa 6- pubbanimittam, sattapadavitiharo
sattabojjhangaratanapatilabhassa
@Footnote: 1 cha.buddhicariyaya  2 cha.Ma. amhakampi bhagava agatoti tathagato  3 pali. anuhiramane
@4 Ma.u. 14/207/173 acchariyabbhutadhammasutta  5 cha.Ma. yanhi
@6 Ma. sabbalokuttarapatilabhassa
Pubbanimittam, "suvannadanda vitipatanti camara"ti 1- ettha vuttacamarukkhepo pana
sabbatitthiyanimmathanassa pubbanimittam, setacchattadharanam arahattaphalavimuttidharavimala-
setacchattapatilabhassa pubbanimittam, sabbadisaanuvilokanam sabbannutanavarananana-
patilabhassa pubbanimittam, asabhivacabhasanam appativattiyavaradhammacakkappavattanassa
pubbanimittam. Tatha ayam bhagavapi gato. Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham tesanceva 2-
visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Tenahu porana:-
                      "muhuttajatova gavampati yatha
                       samehi padehi phusi vasundharam
                       so akkami 3- satta padani gotamo
                       setanca chattam anudharayum maru.
                       Gantvana so satta padani gotamo
                       disa vilokesi sama samantato
                       atthangupetam giramabbhudirayi
                       siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti.
Evam tatha gatoti tathagato.
    Athava yatha vipassi bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava, ayampi bhagava tatheva nakkhammena
kamacchandam pahaya gato, abyapadena byapadam, pahaya 4- alokasannaya thinamiddham,
avikkhepena uddhaccakukkuccam, dhammavavatthanena vicikiccham pahaya gato, nanena
avijjam padaletva gato, pamujjena aratim vinodetva, pathamajjhanena nivaranakavatam
ugghatetva, dutiyajjhanena vitakkavicaravupasamam upasametva, 5- tatiyajjhanena
pitim virajetva, catutthajjhanena sukhadukkham pahaya, akasanancayatanasamapattiya
rupasannapatighasannananattasannayo samatikkamitva,
@Footnote: 1 khu.su. 25/694/470  nalakasutta  2 cha.Ma. tesamyeva  3 cha.Ma.,i. vikkami
@4 cha.Ma.,i. ayam patho na dissati  5 cha.Ma.,i. vitakkavicaram vupasametva,
@Si. vitakkavicaradhumam
Vinnanancayatanasamapattiya akasanancayatanasannam, akincannayatanasamapattiya
vinnanancayatanasannam, nevasannanasannayatanasamapattiya akincannayatanasannam
samatikkamitva gato.
      Aniccanupassanaya niccasannam pahaya, dukkhanupassanaya sukhasannam,
anattanupassanaya attasannam, nibbidanupassanaya nandim, viraganupassanaya ragam,
nirodhanupassanaya samudayam, upasamanupassanaya 1- adanam, khayanupassanaya ghanasannam,
vayanupassanaya ayuhanam, viparinamanupassanaya dhuvasannam, animittanupassanaya
nimittasannam, appanihitanupassanaya panidhim, sunnatanupassanaya abhinivesam,
adhipannadhammavipassanaya saradanabhinivesam, yathabhutananadassanena sammohabhinivesam,
adinavanupassanaya alayabhinivesam, patisankhanupassanaya appatisankham,
vivattanupassanaya samyogabhinivesam, sotapattimaggena ditthekatthe kilese bhanjitva
sakadagamimaggena olarike kilese pahaya, anagamimaggena anusahagate kilese
samugghatetva, arahattamaggena sabbakilese samucchinditva gato. Evampi tatha gatoti
tathagato.
      Katham tathalakkhanam agatoti tathagato? pathavidhatuya kakkhalalakkhanam 2- tatham avitatham,
Apodhatuya paggharanalakkhanam, tejodhatuya unhalakkhanam, 3-  vayodhatuya
vitthambhanalakkhanam, akasadhatuya asamphutthalakkhanam, vinnanadhatuya vijananalakkhanam.
      Rupassa ruppanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, sannaya sanjananalakkhanam,
sankharanam abhisankharanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam.
      Vitakkassa abhiniropanalakkhanam, vicarassa anumajjanalakkhanam, pitiya pharanalakkhanam,
sukhassa satalakkhanam, cittekaggataya avikkhepalakkhanam, phassassa phusanalakkhanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. patinissagganupassanaya  2 cha.Ma. kakkhalattalakkhanam  3 cha.Ma. unhattalakkhanam
      Saddhindriyassa adhimokkhalakkhanam, viriyindriyassa paggahalakkhanam,
satindriyassa upatthanalakkhanam, samadhindriyassa avikkhepalakkhanam, pannindriyassa
pajananalakkhanam.
      Saddhabalassa assaddhiye akampiyalakkhanam, viriyabalassa kosajje, satibalassa
mutthasacce, samadhibalassa uddhacce, pannabalassa avijjaya akampiyalakkhanam.
      Satisambojjhangassa upatthanalakkhanam, dhammavicayasambojjhangassa pavicayalakkhanam,
viriyasambojjhangassa paggahalakkhanam, pitisambojjhangassa pharanalakkhanam, passaddhi-
sambojjhangassa upasamalakkhanam, samadhisambojjhangassa avikkhepalakkhanam, upekkha-
sambojjhangassa patisankhanalakkhanam.
      Sammaditthiya dassanalakkhanam, sammasankappassa abhiniropanalakkhanam, sammavacaya
pariggahalakkhanam, sammakammantassa samutthanalakkhanam, sammaajivassa vodanalakkhanam,
sammavayamassa paggahalakkhanam, sammasatiya upatthanalakkhanam, sammasamadhissa
avikkhepalakkhanam.
      Avijjaya annanalakkhanam, sankharanam cetanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam,
namassa namanalakkhanam, rupassa ruppanalakkhanam, salayatanassa ayatanalakkhanam, phassassa
phusanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, tanhaya hetulakkhanam, upadanassa gahanalakkhanam,
bhavassa ayuhanalakkhanam, jatiya nibbattilakkhanam, jaraya jiranalakkhanam, maranassa
cutilakkhanam.
      Dhatunam sunnatalakkhanam, ayatananam ayatanalakkhanam, satipatthananam upatthana-
lakkhanam, sammappadhananam padahanalakkhanam, iddhipadanam ijjhanalakkhanam, indriyanam
adhipatilakkhanam, balanam akampiyalakkhanam, bojjhanganam niyyanalakkhanam, maggassa
hetulakkhanam.
      Saccanam tathalakkhanam, samathassa avikkhepalakkhanam, vipassanaya anupassanalakkhanam,
samathavipassananam ekarasalakkhanam, yuganaddhanam anivattanalakkhanam.
      Silavisuddhiya samvaralakkhanam, cittavisuddhiya avikkhepalakkhanam,
ditthivisuddhiya dassanalakkhanam.
      Khaye nanassa samucchedalakkhanam, anuppade nanassa passaddhilakkhanam.
      Chandassa mulalakkhanam, manasikarassa samutthanalakkhanam, phassassa samodhanalakkhanam,
vedanaya samosaranalakkhanam, samadhissa pamukhalakkhanam, satiya adhipateyyalakkhanam, pannaya
taduttarilakkhanam, vimuttiya saralakkhanam, amatogadhassa nibbanassa pariyosanalakkhanam
tatham avitatham. Evam tathalakkhanam, nanagatiya agato avirajjitva 1- pattoti 2- tathagato.
Evam tathalakkhanam agatoti tathagato.
      Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama cattari
Ariyasaccani. Yathaha "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani. Katamani
cattari? `idam dukkhan'ti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti 3- vittharo.
Tani ca bhagava abhisambuddho, tasma tathanam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati.
Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddo.
      Apica jaramaranassa jatipaccaya sambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho
.pe. Sankharanam avijjapaccaya sambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho.
Tatha avijjaya sankharanam paccayattho, sankharanam vinnanassa paccayattho .pe.
Jatiya jaramaranassa paccayattho tatho avitatho anannatho. Tam sabbam bhagava
abhisambuddho. Tasmapi tathanam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati. Evam tathadhamme
yathavato abhisambuddhoti tathagato.
@Footnote: 1 cha.Ma. avirajjhitva  2 cha.Ma. patto anuppattoti  3 sam.Ma. 19/1090/375 tathasutta
      Katham tathadassitaya tathagato? bhagava yam sadevake loke sadevamanussaya pajaya
aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham agacchantam
ruparammanam nama atthi, tam sabbakarato janati passati. Evam janata passata ca tena
tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu labbhamanakapadavasena va "katamantam
rupam rupayatanam, yam rupam catunnam mahabhutanam upadaya vannibha sanidassanam sappatigham
nilam pitakan"tiadina 1- nayena anekehi namehi terasahi varehi dvipannasaya
nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham natthi. Esa nayo sotadvaradisupi
apathamagacchantesu saddadisu. Vuttancetam bhagavata "yam bhikkhave sadevakassa lokassa
.pe. Sadevamanussaya dittham sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa,
tamaham abbhannasim, tam tathagatassa viditam, tam tathagate na upatthasi"ti. 2-  Evam
tathadassitaya tathagato. Tathagatoti padasambhavo veditabbo.
      Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke
Nisinno tinnam maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim abhisambuddho,
yanca rattim yamakasalanam antare anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi,
etthantare pancacattalisavassaparimanakale pathamabodhiyapi majjhimabodhiyapi
pacchimabodhiyapi yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam, sabbantam
atthato ca byanjanato ca anupavajjam anunamadhikam sabbakaraparipunnam ragamadanimmadanam
dosamohamadanimmadanam, natthi tattha valaggamattampi avakkhalitam, 3-  sabbantam
ekamuddikaya lancitam viya ekanaliya mitam viya ekatulaya tulitam viya ca tathameva hoti
avitatham. Tenaha "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim abhisambujjhati,
yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, yam etasmim antare bhasati
lapati niddisati, sabbantam tatheva ca hoti, no annatha. Tasma `tathagato'ti
vuccati"ti. 4- Gadaattho hi ettha gatasaddo. Evam tathavaditaya tathagato.
@Footnote: 1 abhi.sam. 34/616/188 rupakanda  2 cha.Ma. tathagato,
@an.catukka. 21/24/29 kalakaramasutta  3 Ma. pakkhalitam
@4 di.pa. 11/188/117 panhabyakarana
      Apica agadanam agado, vacananti attho. Tatho aviparito agado assati
dakarassa takaram katva tathagatoti evameva tasmim atthe padasandhi 1- veditabba.
      Katham tathakaritaya tathagato? 2- bhagava hi yam vacam bhasati, tatheva kayena
Karoti. 2-  Bhagavato hi vacaya kayo anulometi kayassapi vaca, tasma yathavadi
tathakari yathakari tathavadi ca hoti. Evambhutassa cassa yatha vaca, kayopi
tathagato, pavattoti attho. Yatha ca kayo, vacapi tatha gatati tathagato.
Tenevaha "yathavadi bhikkhave tathagato tathakari, yathakari tathavadi. Iti yathavadi
tathakari, yathakari tathavadi. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 3-  Evam tathakaritaya
tathagato.
      Katham abhibhavanatthena tathagato? upari bhavaggam hettha avecim pariyantikam 4- katva
Tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silenapi samadhinapi pannayapi
vimuttiyapi, na tassa tula va pamanam va atthi, atulo appameyyo anuttaro
rajarajo 5- devadevo sakkanam atisakko brahmanam atibrahma. Tenaha "sadevake
bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya tathagato abhibhu anabhibhuto annadatthudaso
vasavatti. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 3-
      Tatreva padasandhi 6- veditabba:- agado viya agado. 7-  Ko panesa?
desanavilaso ceva punnussayo ca. Teneva 8- mahanubhavo bhisakko dibbagadena sappe
viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhavanena tatho
aviparito desanavilaso ceva punnussayo ca agado assati dakarassa takaram
katva tathagatoti veditabbo. Evam abhibhavanatthena tathagato.
@Footnote: 1 cha.Ma. padasiddhi  2-2 ka. ime patha na dissanti  3 an.catukka. 21/23/28
@loksutta  4 cha.Ma. pariyantam  5 Ma. rajatiraja  6 cha.Ma. tatrevam padasiddhi
@7 cha.Ma.,i. agado viya agado  8 cha.Ma. tena hesa
      Apica tathaya gato, tatham gatotipi tathagato, gatoti avagato atito patto
patipannoti attho. Tattha sakalam lokam tiranaparinnaya tathaya gato avagatoti tathagato.
Lokasamudayam pahanaparinnaya tathaya gato atitoti tathagato, lokanirodham sacchikiriyaya
tathaya gato pattoti tathagato, lokanirodhagaminipatipadam tatham gato patipannoti
tathagato. Tena yam vuttam bhagavata:-
             "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato visamyutto.
        Lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasamudayo tathagatassa
        pahino. Lokanirodho bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa
        sacchikato. Lokanirodhagamini patipada bhikkhave tathagatena abhisambuddha,
        lokanirodhagaminipatipada tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave sadevakassa lokassa
        .pe. Sabbantam tathagatena abhisambuddham. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 1-
      Tassa evampi attho veditabbo. Idampi tathagatassa tathagatabhavadipane mukhamattameva,
sabbakarena pana tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya.
      Araham sammasambuddhoti padadvaye pana arakatta, arinam arananca hatatta,
paccayadinam arahatta, papakarane rahabhavati imehi tava karanehi arahanti
veditabbo. Samma samanca sabbadhammanam buddhatta pana sammasambuddhoti. Ayamettha
sankhepo, vittharato panetam padadvayam visuddhimagge 2- buddhanussati vannanayam
bhasitanti.
      [171] Dutiye patubhavoti uppatti nipphatti. Dullabho lokasminti imasmim
sattaloke dullabho paramadullabho. Kasma dullabhoti? ekavaram danaparamim puretva
buddhena bhavitum na sakka, dve vare dasa vare visati vare pannasa vare
varasatam varasahassam varasatasahassam varakotisatasahassam danaparamim puretva buddhena
@Footnote: 1 an.catukka. 21/23/28 lokasutta  2 visuddhi. 1/251 chaanussatiniddesa (sya)
Bhavitum na sakka. Tatha ekadivasam dve divase dasa divase visati divase pannasa
divase divasasatam divasasahassam divasasatasahassam divasakotisatasahassam. Ekamasam dve mase
.pe. Masakotisatasahassam. Ekasamvaccharam dve samvacchare .pe. Samvaccharakotisatasahassam.
Ekakappam dve kappe .pe. Kappakotisatasahassam. Kappanam ekam asankhyeyyam dve
asankhyeyyani tini asankhyeyyani danaparamim puretva buddhena bhavitum na sakka.
Silaparaminekkhammaparami .pe. Upekkhaparamisupi eseva nayo. Pacchimakotiya pana
kappasatasahassadhikani cattari asankhyeyyani dasa paramiyo puretva buddhena
bhavitum sakkati imina karanena dullabho hoti. 1-
      [172] Tatiye acchariyamanussoti acchariyo manusso. Acchariyoti andhassa
pabbatarohanam viya niccam na hotiti attho. Ayam tava saddanayo. Ayam pana
atthakathanayo:- accharayoggoti acchariyo, accharam paharitva passitabboti attho.
Apica "tathagatassa bhikkhave arahato sammasambuddhassa patubhava cattaro acchariya
abbhutadhamma patubhavanti"ti 2- evamadihi anekehi acchariyabbhutadhammehi
samannagatattapi acchariyamanusso. Acinnamanussotipi acchariyamanusso.
      Abhiniharassa hi sampadake atthadhamme samodhanetva ekabuddhassa sammukhe
mahabodhimande manasam bandhitva nisajjanam 3- nama na annassa kassaci acinnam,
sabbannubodhisattasseva acinnam. Tatha buddhanam santike byakaranam labhitva
anivattakena hutva viriyadhitthanam adhitthaya buddhakarakadhammanam puranampi na annassa
kassaci acinnam, sabbannubodhisattasseva acinnam. Tatha paramiyo gabbham
ganhapetva vessantarattabhavasadise attabhave thatva sabbalankarapatimanditanam
hatthinam satta satani assanam satta sataniti evam sattasatakam mahadanam datva
jalikumarasadisam puttam kanhajinasadisam dhitaram maddidevisadisam bhariyanca  danamukhe
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati  2 an.catukka. 21/127/148 pathamatathagataacchariyasutta
@3 Si.,Ma. nipajjanam
Niyyadetva yavatayukam thatva dutiye attabhave tusitabhavane patisandhigahanampi
na annassa kassaci acinnam, sabbannubodhisattasseva acinnam. Tusitabhavane 1-
yavatayukam thatva devatanam ayacanam sampaticchitva pancamahavilokanam viloketva
satassa sampajanassa tusitapura cavitva mahabhogakule patisandhigahanampi na annassa
kassaci acinnam, sabbannubodhisattasseva acinnam. Tatha patisandhigahanadivase
dasasahassilokadhatukampanampi, satassa sampajanassa matukucchiyam nivasopi,
satassa sampajanassa matukucchito nikkhamanadivasepi dasasahassilokadhatukampanampi,
satassa sampajanassa matukucchiyam nivasopi, satassa sampajanassa matukucchito
nikkhamanadivasepi dasasahassilokadhatukampanampi, sampatijatassa sattapadavitiharagamanampi,
dibbasetacchattadharanampi, dibbavalavijanukkhepopi, sabbadisasu sihavilokanam
viloketva attana patisamam kanci sattam adisva "aggohamasmi lokassa"ti evam
sihanadanadanampi, paripakagate nane mahasampattim pahaya mahabhinikkhamanam, mahabodhimande
pallankena nisinnassa maravijayam adim katva pubbenivasanussatidibbacakkhuvisodhanam
katva paccusasamaye sabbannutananagunarasipatividdhakkhane dasasahassilokadhatukampanampi,
pathamadhammadesanaya uttaram 2- tiparivattam dhammacakkappavattanampiti evamadi sabbam na
annassa kassaci acinnam, sabbannubuddhasseva acinnam. Evam acinnamanussotipi
acchariyamanussotipi acchariyamanusso.
      [173] Catutthe kalakiriyati ekasmim kale pakata kiriyati kalakiriya.
Tathagato hi pancacattalisa vassani thatva tini pitakani panca nikaye navangasatthusasanam
caturasitidhammakkhandhasahassani pakasetva mahajanam nibbananinnam nibbanaponam
katva yamakasalanamantare nipanno bhikkhusamgham amantetva appamadena ovaditva
sato sampajano anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi. Ayamassa kalakiriya 3-
yavajjakala 4- pakatati etasmim 5- kale pakata kiriyati kalakiriya.
@Footnote: 1 cha.Ma. tusitapure  2 cha.Ma. anuttaram  3 cha.Ma.,i. kiriya  4 cha.Ma. yavajjatana
@5 cha.Ma. ekasmim
Anutappa 1- hotiti anutapakara hoti. Tattha cakkavattiranno kalakiriya ekacakkavale
devamanussanam anutapakara hoti. Buddhanam kalakiriya dasasahassacakkavale 2-
devamanussanam anutapakara hoti. Tena vuttam "bahuno janassa anutappa hoti"ti.
      [174] Pancame adutiyoti dutiyakassa 3- buddhassa abhava adutiyo. Cattaro hi
buddha sutabuddho catusaccabuddho paccekabuddho sabbannubuddhoti. Tattha bahussuto
bhikkhu sutabuddho nama. Khinasavo catusaccabuddho nama. Kappasatasahassadhikani
dve asankhyeyyani paramiyo puretva samam patividdhapaccekabuddhanano paccekabuddho
nama. Kappasatasahassadhikani cattari va attha va solasa va asankhyeyyani
paramiyo puretva tinnam maranam matthakam madditva patividdhasabbannutanano
sabbannubuddho nama. Imesu catusu buddhesu sabbannubuddhova adutiyo nama.
Na hi tena saddhim anno sabbannubuddho nama uppajjati.
      Asahayoti attabhavena va patividdhadhammehi va sadiso sahayo nama assa
natthiti asahayo. "laddhasahayo kho pana so bhagava sekkhasekkhananneva 4-
patipadanan"ti imina pariyayena 5- sekkhasekkha buddhanam 6- sahaya nama honti.
Appatimoti patima vuccati attabhavo, tassa attabhavasadisa anna patima natthiti
appatimo. Yapi ca manussa suvannarajatadimaya patima karonti, tasu valaggamattampi
okasam tathagatassa attabhavasadisam katum samattho nama natthiti sabbatthapi appatimo.
      Appatisamoti attabhavenevassa patisamo nama koci natthiti appatisamo.
Appatibhagoti yena tathagatena 7- "cattaro satipatthana"tiadina nayena dhamma
desita, tena puna "cattaro 8- satipatthana, tayo va panca va"tiadina nayena
@Footnote: 1 Si. anutappa  2 cha.Ma....cakkavalesu  3 cha.Ma. dutiyassa
@4 Si.,i.,cha.Ma. sekhananceva  5 cha.Ma.,i. imina pana pariyayena  6 cha.Ma. sekhasekha
@buddhanam, i. sekhasekhabuddhanam  7 cha.Ma.,i. ye tathagatena  8 cha.Ma.,i. tesu na
@cattaro
Patibhagam katum samattho nama natthiti appatibhago. Appatipuggaloti anno koci
"aham buddho"ti evam patinnam datum samattho nama puggalo 1- natthiti appatipuggalo.
Asamoti appatipuggalattava sabbasattehi asamo. Asamasamoti asama vuccanti
atitanagata sabbannubuddha, tehi asamehi samoti asamasamo.
      Dvipadanam 2- aggoti sammasambuddho apadanam dvipadanam catuppadanam bahup-
padanam rupiarupisanniasanninevasanninasannisattanam aggova, kasma idha dvipadanam
aggoti vutto? setthataravasena. Imasmim hi loke settho nama uppajjamano
apadacatuppadabahuppadesu nuppajjati, dvipadesuyeva uppajjati. Kataradvipadesuti?
manussesu ceva devesu ca. Manussesu ca 3- uppajjamano tisahassimahasahassilokadhatum
vase vattetum samattho buddho hutva uppajjati. Devesu uppajjamano dasasahassiloka-
dhatuvasavatti mahabrahma hutva uppajjati. So tassa kappiyakarako va aramiko va
sampajjati. Iti tatopi setthataravaseneva 4- dvipadanam aggoti vutto.
      [175-186] Chatthadisu ekapuggalassa bhikkhave patubhava mahato cakkhussa
patubhavo hotiti bhikkhave ekapuggalassa tathagatassa arahato sammasambuddhassa
patubhavena mahantassa cakkhussa patubhavo hoti. Tasmim puggale patubhute tampi
patubhutameva hoti, na vina tassa patubhavena patubhavati. Patubhavoti uppatti
nipphatti. Katamassa cakkhussati? pannacakkhussati. Kivarupassati? sariputtat-
therassa vipassanapannasadisassa mahamoggallanattherassa samadhipannasadisassati.
Alokadisupi eseva nayo. Ubhinnam aggasavakanam pannaalokasadisoyevati ettha 5-
aloko, pannaobhasasadisoyeva ca 6- obhaso adhippeto. "mahato cakkhussa, mahato
alokassa, mahato obhasassa"ti imani tinipi 7- lokiyalokuttaramissakani kathitaniti
veditabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma. katum samattho puggalo  2 pali.,Si.,i. dipadanam  3 cha.Ma.,i. ayam saddo na
@dissati 4 cha.Ma.,i. setthataravasenesa  5 cha.Ma....sadisoyeva hi ettha  6 cha.Ma. ayam
@saddo na dissati  7 cha.Ma.,i. imani ca pana tinipi
      Channam anuttariyananti uttarivirahitanam 1- channam uttamadhammanam. Tattha
dassananuttariyam savananuttariyam labhanuttariyam sikkhanuttariyam paricariyanuttariyam
anussatanuttariyanti imani cha anuttariyani. Imesam patubhavo hotiti attho.
Ayasma hi anandatthero sayam patam tathagatam cakkhuvinnanena datthum labhati,
idam dassananuttariyam. Annopi sotapanno va sakadagami va anagami va
anandatthero viya tathagatam dassanaya labhati, idampi dassananuttariyam. Aparo
pana puthujjanakalyanako anandatthero viya dasabalam dassanaya labhitva tam dassanam
vaddhetva sotapattimaggam papeti, idam dassanameva nama, muladassanam pana
dassananuttariyam nama.
      Anandatthero viya ca abhinham 2- dasabalassa vacanam sotavinnanena sotum labhati,
idam savananuttariyam. Annepi sotapannadayo anandatthero viya tathagatassa vacanam
savanaya labhanti, idampi savananuttariyam. Aparo pana puthujjanakalyanako anandatthero
viya tathagatassa vacanam sotum labhitva tam savanam vaddhetva sotapattimaggam papeti, idam
savanameva nama, mulasavanam pana savananuttariyam nama.
      Anandatthero viya 3- dasabale saddham patilabhati, idam labhanuttariyam. Annepi
sotapannadayo anandatthero viya dasabale saddhapatilabham labhitva 4- patilabham
patilabhanti, 5-  idampi labhanuttariyam. Aparo pana puthujjanakalyanako anandatthero
viya dasabale saddhapatilabham labhitva tam labham vaddhetva sotapattimaggam papeti,
ayam labhoyeva nama, mulalabho pana labhanuttariyam nama.
      Anandatthero viya ca dasabalassa sasane tisso sikkha sikkhati, idam
sikkhanuttariyam. Annepi sotapannadayo anandatthero viya dasabalassa sasane
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. uttaritaravirahitanam  2 cha.Ma.,i. anandattheroyeva ca abhikkhanam
@3 cha.Ma.,i. anandattheroyeva ca. evamuparipi  4 cha.Ma.,i. labhanti
@5 cha.Ma.,i. patilabham patilabhantiti ime patha na dissanti
Tisso sikkha sikkhanti, idampi sikkhanuttariyam. Aparo pana puthujjanakalyanako
anandatthero viya dasabalassa sasane tisso sikkha sikkhitva ta sikkha vaddhetva
sotapattimaggam papeti, ayam sikkhayeva nama, mulasikkha pana sikkhanuttariyam nama.
      Anandatthero viya ca abhinham dasabalam paricarati, idam paricariyanuttariyam.
Annepi sotapannadayo anandatthero viya abhinham dasabalam paricaranti, idampi
paricariyanuttariyam. Aparo pana puthujjanakalyanako anandatthero viya dasabalam
paricaritva tam paricariyam vaddhetva sotapattimaggam papeti, ayam paricariyayeva
nama, mulaparicariya pana paricariyanuttariyam nama.
      Anandatthero viya ca dasabalassa lokiyalokuttaragune anussarati, idam
anussatanuttariyam. Annepi sotapannadayo anandatthero viya dasabalassa
lokiyalokuttaragune anussaranti, idampi anussatanuttariyam. Aparo pana
puthujjanakalyanako anandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttaragune anussaritva tam
anussatim vaddhetva sotapattimaggam papeti, ayam anussatiyeva nama, mulanussati pana
anussatanuttariyam nama. Imani cha anuttariyani, imesam patubhavo hoti. Imani ca
pana cha anuttariyani lokiyalokuttaramissakani kathitaniti veditabbani.
     Catunnam patisambhidanam sacchikiriya hotiti catasso hi patisambhidayo
atthapatisambhida dhammapatisambhida niruttipatisambhida patibhanapatisambhidati.
Tattha atthesu nanam atthapatisambhida, dhammesu nanam dhammapatisambhida,
atthadhammaniruttabhilape nanam niruttipatisambhida, nanesu nanam patibhanapatisambhida.
Ayamettha sankhepo, vittharo panetasam abhidhamme 1- agatoyeva. Imasam catassannam
patisambhidanam buddhuppade paccakkhakiriya hoti, na vina buddhuppada. Etasam
sacchikiriya hotiti attho. 2- Imapi lokiyalokuttarava kathitati veditabba.
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/718/359 patisambhidavibhanga  2 cha.Ma.,i. sacchikiriyati attho
    Anekadhatupativedhoti "cakkhudhatu rupadhatu"tiadinam attharasannam dhatunam
buddhuppadeyeva pativedho hoti, na vina buddhuppadenati attho. Nanadhatu-
pativedho hotiti ettha ima ca 1- attharasa dhatuyo nanasabhavato nanadhatuyoti
veditabba. Yo panetasam "nanasabhava ettha"ti 2- evam nanakaranato 3-
pativedho, ayam nanadhatupativedho nama. Vijjavimuttiphalasacchikiriyati ettha vijjati
phalananam, vimuttiti tadavasesa sotapattiphalasampayutta 4- dhamma.
Sotapattiphalasacchikiriyati sototi pathamamaggo, tena sotena pattabbam phalanti 5-
sotapattiphalam. Sakadagamiphaladini pakataneva.
     [187] Anuttaranti niruttaram. 6- Dhammacakkanti setthacakkam. Cakkasaddo hesa:-
        "catubbhi atthajjhagama          atthabhi ceva 7- solasa
         solasabhi ca battimsa 8-      atriccham cakkamasado
         icchahatassa posassa         cakkam bhamati matthake"ti 9-
ettha urucakke. 10- "cakkasamarulha janapada pariyayanti"ti 11- ettha
iriyapathacakke. "athakho so bhikkhave rathakaro yantam cakkam chahi masehi nitthitam, tam
pavattesi"ti 12- ettha darucakke. "addasa kho dono brahmano bhagavato padesu
cakkani sahassarani"ti 13- ettha lakkhanacakke. "cattarimani bhikkhave cakkani, yehi
samannagatanam devamanussanam catucakkam pavattati"ti 14- ettha sampatticakke. "dibbam
cakkaratanam patubhavati"ti 15- ettha ratanacakke. Idha pana dhammacakke agato.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. nanadhatupativedhoti ettha imava  2 cha.Ma.,i. etati
@3 cha.Ma.,i. nanakaranato  4 cha.Ma. phasasampayutta, i. phalasampayuttaka
@5 Si.,i. pavattaphalanti  6 Ma. anuttariyam  7 cha.Ma. atthahipi ca, i. itthahi ca
@8 ka. chattimsa  9 khu.ja. 27/104/34 mittavindajataka (sya)  10 Ma. khuracakke
@11 an.tika. 20/63/174 bhayasutta, an.pancaka. 22/54/75 nivaranavagga (sya)
@12 an.tika. 20/15/106 sacetanasutta  13 an.catukka. 21/36/42 donasutta
@14 an.catukka. 21/31/37 cakkasutta  15 di.Ma. 10/243/150 cakkaratana, Ma.u.
@14/256/223 balapanditasutta
      Pavattitanti ettha ca dhammacakkam abhiniharati nama, abhinihatam nama, uppadeti
nama, uppaditam nama, pavatteti nama, pavattitam namati ayam pabhedo veditabbo.
Kuto patthaya dhammacakkam abhiniharati namati? yada sumedhabrahmano hutva kamesu
Adinavam nekkhammeva 1- anisamsam disva sattasatakamahadanam 2- datva isipabbajjam
pabbajitva panca abhinna attha samapattiyo nibbattesi, tato patthaya dhammacakkam
abhiniharati nama.
       Kuto patthaya abhinihatam namati? yada attha dhamme samodhanetva
Dipankarapadamule mahabodhimandatthaya manasam bandhitva "byakaranamaladdha na
vutthahissami"ti viriyadhitthanam adhitthaya nipanno dasabalassa santika byakaranam
labhi, tato patthaya dhammacakkam abhinihatam nama.
       Kuto patthaya uppadeti namati? tato patthaya danaparamim purentopi
Dhammacakkam uppadeti nama. Silaparamim purentopi .pe. Upekkhaparamim purentopi
dhammacakkam uppadeti nama. Dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyo
purentopi, panca mahapariccage pariccajantopi, natatthacariyam purentopi dhammacakkam
uppadeti nama. Vessantarabhave thatva sattasatakamahadanam datva puttadaram danamukhe
niyyadetva 3-  paramikutam gahetva tusitapure nibbattitva tattha yavatayukam
thatva devatahi ayacito patinnam datva pancamahavilokanam vilokentopi dhammacakkam
uppadetiyeva nama. Matukucchiyam patisandhim ganhantopi, patisandhikkhane
dasasahassacakkavalam kampentopi, matukucchito nikkhantadivase tatheva lokam kampentopi,
sampatijato sattapadani gantva "aggohamasmi"ti sihanadam nadantopi, ekunatimsa
samvaccharani agaramajjhe vasantopi, mahabhinikkhamanam nikkhamantopi, anomanaditire
pabbajantopi, mahapadhane cha vassani viriyam karontopi, sujataya dinnam madhupayasam
bhunjitva
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. nekkhamme ca  2 Si.,i. sattaham mahadanam  3 cha.Ma. niyyatetva
Suvannapatim nadiya pavahetva sayanhasamaye bodhimandavaram gato 1- puratthimalokadhatum
olokento nisiditva suriye dharamaneyeva marabalam vidhametva pathamayame pubbenivasam
anussarantopi, majjhimayame dibbacakkhum visodhentopi, paccusakale samanantare
paccayakaram sammasitva sotapattimaggam pativijjhantopi, sotapattiphalam
sacchikarontopi, sakadagamimaggam sakadagamiphalam anagamimaggam anagamiphalam
sacchikarontopi, arahattamaggam pativijjhantopi dhammacakkam uppadetiyeva nama.
       Arahattaphalakkhane pana teneva ca dhammacakkam uppaditam nama. Buddhanam hi
sakalo gunarasi 2- arahattaphaleneva saddhim ijjhati. Tasma tena tasmim khane dhammacakkam
uppaditam nama hoti.
      Kada pavatteti nama? bodhimande sattasattaham vitinametva isipatane
Migadaye annakondannattheram kayasakkhim katva dhammacakkappavattanasuttantam
desento dhammacakkam pavatteti nama.
      Yada pana annakondannattherena dasabalassa desananananubhavanibbattam
savanam labhitva sabbapathamam dhammo adhigato, tato patthaya dhammacakkam pavattitam nama hotiti
veditabbam. 3-  Dhammacakkanti cetam desanananassapi namam pativedhananassapi. Tesu
desanananam lokiyam, pativedhananam lokuttaram. Kassa desanananam pativedhanananti 4- ?
na annassa kassaci, sammasambuddhasseva desananananca pativedhananancati veditabbam.
      Sammadevati hetuna nayeneva 5- karaneneva. Anuppavattetiti yatha purato
gacchantassa pacchato gacchanto tam anugacchati nama, evam pathamataram satthara pavattitam
thero anuppavatteti nama. Katham? sattha hi "cattarome bhikkhave satipatthana,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i......varagato  2 cha.Ma. sakalalokiyalokuttaragunarasi, i. sakalagunarasi
@3 i. natabbam  4 cha.Ma.,i. desanapativedhanananti  5 cha.Ma. nayena
Katame cattaro"ti kathento dhammacakkam pavatteti nama, dhammasenapati sariputtat-
theroyeva 1- "cattarome avuso satipatthana"ti kathento dhammacakkam anuppavatteti
nama. Sammappadhanadisupi eseva nayo. Na kevalanca bodhipakkhiyadhammesu, "cattarimani
bhikkhave ariyasaccani, cattarome bhikkhave ariyavamsa"tiadisupi eseva nayo
netabbo. 2- Evam sammasambuddho dhammacakkam pavatteti nama, thero dasabalena pavattitam
dhammacakkam anuppavatteti nama.
      Evam dhammacakkam anuppavattentena pana therena dhammo desitopi pakasitopi
satthara desito pakasitova hoti. Yo koci 3- bhikkhu va bhikkhuni va upasako
va upasika va devo va sakko va maro va brahma va dhammam desetu,
sabbo 4- so satthara desito pakasito nama hoti, sesajano pana lekhaharakapakkhe 5-
thitova nama hoti. Katham? yatha hi ranna dinnam pannam vacetva tam kammam
karonti, yena kenaci tathakaritampi ranna karitanti pavuccati. 6-  Maharaja viya
hi sammasambuddho. Rajapannam viya tepitakam buddhavacanam. Pannadanam viya tepitakena
nayamukhadanam 7- pannam vacetva kammanam 8- karanam viya catassannam 9- parisanam attano
balena buddhavacanam ugganhapetva 10- paresam desana pakasana. Tattha yatha pannam
vacetva yena kenaci katampi karitampi tam kammam ranna karitameva hoti, evameva
yena kenaci desitopi pakasitopi dhammo sattharava desito pakasito nama hotiti
veditabbo. Sesam sabbattha uttanatthamevati.
                       Ekapuggalavannana nitthita.
                          Terasamo vaggo.
@Footnote: 1 cha.Ma. sariputtattheropi, i. sariputtatthero teyeva  2 cha.Ma.,i. adisupi ayam
@nayo netabbova  3 cha.Ma.,i. yo hi koci  4 cha.Ma.,i. desetu pakasetu, sabbo
@5 Si.,i. lekhaharakapakkhe nayamukhadane  6 cha.Ma. 1/187/96 thokam visadisam
@7 cha.Ma.,i. tepitake nayamukhadanam  8 cha.Ma. tamtamkammanam,  i. vacetva vacetva
@kammanam  9 cha.Ma. catunnam, i. karanam viya catunnam  10 cha.Ma.,i. ugganhitva



             The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 86-111. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=2013&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=2013&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=139              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=585              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=572              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=572              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]