ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 11 : PALI ROMAN Sam.A. (sarattha.1)

                          Saratthappakasini nama
                   samyuttanikayatthakatha sagathavaggavannana
                           ----------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                           Gantharambhakatha
               karunasitalahadayam           pannapajjotavihatamohatamam
               sanaramaralokagarum          vande sugatam gativimuttam.
               Buddhopi buddhabhavanca       bhavetva ceva sacchikatva ca
               yam upagato gatamalam         vande tamanuttaram dhammam.
               Sugatassa orasanam         puttanam marasenamathananam
               atthannampi ca samuham        sirasa vande ariyasamgham.
               Iti me pasannamatino       ratanattayavandanamayam punnam
               yam suvihatantarayo         hutva tassanubhavena.
               Samyuttavaggapatimanditassa      samyuttaagamavarassa
               buddhanubuddhasamvannitassa      nanappabhedajananassa.
               Atthappakasanattham          atthakatha adito vasisatehi 1-
               pancahi ya sangita        anusangita ca pacchapi.
               Sihaladipampana a-         bhatatha vasina mahamahindena
               thapita sihalabhasaya        dipavasinamatthaya.
               Apanetvana tatoham        sihalabhasam manoramam bhasam
               tantinayanucchavikam          aropento vigatadosam.
               Samayam avilomento        theranam theravamsappadipanam 2-
               sunipunavinicchayanam          mahaviharavasinam. 3-
@Footnote: 1 cha.Ma. vasisatehi 2 cha.Ma. theravamsadipanam, Ma. theravamsapadipanam
@3 cha.Ma. mahavihare nivasinam.
               Hitva punappunagata-       mattham attham pakasayissami
               sujanassa ca tutthattham        ciratthitatthanca dhammassa.
               Savatthippabhutinam           nagaranam vannana kata hettha
               sangitinam dvinnam           ya me attham vadantena.
               Vittharavasena sudam         vatthuni ca yani tattha vuttani
               tesampi na idha bhiyyo      vittharakatham karissami.
               Suttanam pana attha        na vina vatthuhi ye pakasenti 1-
               tesam pakasanattham          vatthunipi dassayissami.
               Silakatha dhutadhamma         kammatthanani ceva sabbani
               cariyavidhanasahito         jhanasamapattivittharo.
               Sabba ca abhinnayo       pannasankalananicchayo 2- ceva
               khandhadhatayatanin 3-       driyani ariyani ceva cattari.
               Saccani paccayakara-      desana suparisuddhanipunanaya
               avimuttatantimagga         vipassanabhavana ceva.
               Iti pana sabbam yasma       visuddhimagge maya suparisuddham
               vuttam tasma bhiyyo        netam 4- idha vicarayissami.
               "majjhe visuddhimaggo       esa catunnampi agamanan hi
               thatva pakasayissati        tattha yathabhasitamattham."
               icceva kato tasma       tampi gahetvana saddhimetaya
               atthakathaya vijanatha        samyuttavinissitam atthanti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pakasanti   2 ka. pannasakalananicchayo, Ma. pannasangahavinicchayo
@3 cha.Ma. khandhadhata....    4 cha.Ma., i. na tam
                          1. Devatasamyutta
                            1. Nalavagga
                        1. Oghataranasuttavannana
      tattha samyuttagamo nama sagathavaggo nidanavaggo khandhakavaggo
salayatanavaggo mahavaggoti pancavaggo hoti, suttato:-
           satta suttasahassani           satta suttasatani ca
           dvasatthi ceva suttani        eso samyuttasangaho.
      Bhanavarato bhanavarasatam hoti. Tassa vaggesu sagathavaggo adi,
suttesu oghataranasuttam. Tassapi "evamme sutan"tiadikam ayasmata anandena
pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi. Sa panesa pathamamahasangiti sumangalavilasiniya
dighanikayatthakathaya adimhi vittharita, tasma sa tattha vittharitanayeneva
veditabba.
         [1] Yam panetam "evamme sutan"tiadikam nidanam, tattha evanti
nipatapadam. Metiadini namapadani. Savatthiyam viharatiti ettha viti upasaggapadam,
haratiti akhyatapadanti imina tava nayena padavibhago veditabbo.
         Atthato pana evamsaddo tava upamupadesasampahamsanagarahanavacana-
sampatiggahakaranidassanavadharanadianekatthappabhedo. Tatha hesa "evam jatena maccena,
kattabbam kusalam bahun "tievamadisu 1- upamayam agato. "evante abhikkamitabbam,
evante patikkamitabban"ti 2- upadese. "evametam bhagava, evametam sugata"tiadisu 3-
sampahamsane. "evamevam 4- panayam vasali yasmim va tasmim va tassa mundakassa
samanassa vannam bhasati"tiadisu 5- garahane. "evamabhanteti kho te bhikkhu bhagavato
paccassosun"tiadisu 6- vacanasampatiggahe. "evam bya kho aham bhante bhagavata
@Footnote: 1 khu.su. 25/53/26 visakhavatthu          2 an. catukka. 21/122/140 umibhayasutta
@3 an. tika. 20/66/188 kesaputtisutta    4 Ma. evameva
@5 sam. saga. 15/187/192 dhananjanisutta   6 Ma.mu. 12/1/1 mulapariyayasutta
Dhammam desitam ajanami"tiadisu 1- akare. "ehi tvam manavaka, yena samano
anando tenupasankama, upasankamitva mama vacanena samanam anandam appabadham
appatankam lahutathanam balam phasuviharam puccha `subho manavo todeyyaputto bhavantam
anandam appabadham appatankam lahutathanam balam phasuviharam pucchati'ti, evanca
vadehi `sadhu kira bhavam anando yena subhassa manavassa todeyyaputtassa
nivesanam, tenupasankamatu anukampam upadaya"tiadisu 2- nidassane. "tam kim mannatha
kalama, ime dhamma kusala va akusala vati. Akusala bhante. Savajja va
anavajja vati. Savajja bhante. Vinnugarahita va vinnuppasattha vati.
Vinnugarahita bhante. Samatta samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti va no va,
katham vo ettha hotiti. Samatta bhante samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti,
evanno ettha hoti"tiadisu 3- avadharane. Svayamidha akaranidassanavadharanesu
datthabbo.
       Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti:-
nananayanipunamanekajjhasayasamutathanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam
dhammatthadesanapativedhagambhiram sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa
bhagavato vacanam sabbappakarena ko samattho vinnatum,  sabbathamena pana sotukamatam
janetvapi evamme sutam, mayapi ekenakarena sutanti.
      Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam
parimocento "evamme sutam, mayapi evam sutan"ti idani vattabbam sakalasuttam
nidasseti.
      Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam
yadidam anando, gatimantanam, satimantanam, dhitimantanam, upatathakanam yadidam
anando"ti 4- evam bhagavata, "ayasma anando atthakusalo dhammakusalo
byanjanakusalo niruttikusalo pubbaparakusalo"ti 5- evam dhammasenapatina ca
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/398/356 mahatanhasankhayasutta     2 di.Si. 9/445/197 subhamanavavatthu
@3 an. tika. 20/66/185 kesaputtisutta   4 an. ekaka. 20/219-23/25 etadaggavagga
@5 an. pancaka. 22/169/225 khippanisantisutta (sya)
Pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam 1- janeti
"evamme sutam, tanca kho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva
na annatha datthabban"ti.
       Mesaddo tisu atthesu dissati. Tatha hissa "gathabhigitam me
abhojaneyyan"tiadisu 2- mayati attho. "sadhume bhante bhagava sankhittena dhammam
desetu"tiadisu 3- mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"tiadisu 4-
mamati attho. Idha pana "maya sutan"ti ca "mama sutana"ti ca atthadvaye yujjati.
       Sutanti ayam sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissuta-
kilinnupacitanuyogasotavinneyyasotadvaranusaravinnatadianekatthappabhedo. Tatha
hissa "senaya pasuto"tiadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"tiadisu 5-
vissutadhammassati attho. "avassuta avassutassa"tiadisu 6-
kilinnakilinnassati attho. "tumehahi punnam pasutam anappakan"tiadisu 7-
upacitanti attho. "ye jhanapasuta dhira"tiadisu 8- jhananuyuttati attho.
"ditatham sutam mutan"tiadisu 9- sotavinneyyanti attho. "sutadharo
sutasannicayo"tiadisu 10- sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha panassa
sotadvaranusarena upadharitanti va upadharananti va attho. Mesaddassa hi
mayati atthe sati "evam maya sutam, sotadvaranusarena upadharitan"ti
attho 11- yujjati. Mamati atthe sati "evam mama sutam,
sotadvaranusarena upadharanan"ti attho yujjati.
       Evametesu tisu padesu evanti sotavinnanadivinnanakiccanidassanam. Meti
vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sutanti assavanabhavapatikkhepato
anunanadhikaviparitaggahananidassanam. Tatha evanti tassa sotadvaranusarena pavattaya
@Footnote: 1 cha.Ma. sotukamatam   2 sam. saga. 15/197/208 kasibharadvajasutta,khu.su. 25/81/351
@3 sam. sala. 18/112/75 punnasutta (sya)   4 Ma.mu. 12/29/17 dhammadayadasutta
@5 khu.u. 25/11/105 muccalindasutta   6 vinaYu. bhikkhunivi. 3/657/4 parajikakanda
@7 khu. khuddaka. 25/12/11 tirokuddasutta  8 khu. dhamMa. 25/181/49
@yamakappatihariyavatthu  9 Ma.mu. 12/241/203 alagaddupamasutta
@10 Ma.mu. 12/333/298 mahagosinagasutta  11 cha.Ma., i. atthoti patho na dissati
Vinnanavithiya nanappakarena arammane pavattibhavappakasanam. Meti attappakasanam.
Sutanti dhammappakasanam, ayam hettha sankhepo "nanappakarena arammane pavattaya
vinnanavithiya maya na annam katam, idam pana katam, ayam dhammo suto"ti.
       Tatha evanti niddisitabbappakasanam.  meti puggalappakasanam. Sutanti
puggalakiccappakasanam. Idam vuttam hoti:- yam suttam niddisissami, tam maya
evam sutanti.
       Tatha evanti yassa cittasantanassa nanakarappavattiya
nanatthabyanjanagahanam hoti, tassa nanakaraniddeso. Evanti hi ayam
akarapannattiniddeso. 1-  Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettavata
nanakarappavattena cittasantanena tamsamangino kattuvisaye gahanasannitthanam 2-
katam hoti.
       Athava evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti vinnanakiccaniddeso. Meti
ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayam panettha sankhepo:- maya savanakiccavinnanasamangina
puggalena vinnanavasena laddhasavanakiccavoharena sutanti.
       Tattha evanti ca meti ca sacchikatthaparatthavasena 3- avijjamanapannatti. Kim
hettha tam paramatthato atthi, yam evanti va meti va niddesam labhetha. Sutanti
vijjamanapannatti. Yam hi tam ettha sotena upaladdham, tam paramatthato vijjamananti.
Tatha evanti ca meti ca tam tam upadaya vattabbato upadapannatti. Sutanti
ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhapannatti.
       Ettha ca evanti vacanena asammoham dipeti. Na hi sammulho
nanappakarapativedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosam dipeti. Yassa
hi sutam pamuttham 4- hoti, na so kalantarena maya sutanti patijanati. Iccassa
asammohena pannasiddhi, asammohena 5- pana satisiddhi. Tattha pannapubbangamaya
satiya byanjanavadharanasamatthata, satipubbangamaya pannaya atthapativedhasamatthata.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. akarapannatti  2 Ma. kattuvisayaggahanasannitthanam
@3 cha.Ma. saccikattha...  4 cha.Ma. sammuttham, Si. pammuttham  5 cha.Ma., i.asammosena
Tadubhayasamatthatayogena atthabyanjanasampannassa dhammakosalassa 1- anupalanasamatthato
dhammabhandagarikatasiddhi.
       Aparo nayo:- evanti vacanena yoniso manasikaram dipeti ayoniso
manasikaroto hi nanappakarapativedhabhavato. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti
vikkhittacittassa savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya
vuccamanopi "na maya sutam, puna bhanatha"ti bhanati. Yoniso manasikarena cettha
attasammapanidhim pubbe ca katapunnatam sadheti samma appanihitattassa pubbe
akatapunnassa va tadabhavato. Avikkhepena saddhammassavanam sappurisupanissayanca
sadheti. Na hi vikkhittacitto sotum sakkoti, na ca sappurise anupanissayamanassa
savanam atthiti.
       Aparo nayo:- yasma "evanti  yassa cittasantanassa nanakarappavattiya
nanatthabyanjanagahanam hoti, tassa nanakaraniddeso"ti vuttam, so ca evam
bhaddako akaro na samma appanihitattano pubbe akatapunnassa va hoti,
tasma evanti imina bhaddakena akarena pacchimacakkadvayasampattimattano dipeti.
Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattim. Na hi appatirupe dese vasato
sappurisupanissayavirahitassa va savanam atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiya
asayasuddhi siddha hoti, purimacakkadvayasiddhiya payogasuddhi, taya ca asayasuddhiya
adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiya agamabyattisidadhi. Iti payogasayasuddhassa
agamadhigamasampannassa vacanam arunuggam viya suriyassa udayato, yoniso manasikaro
viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbangamam bhavitunti thane 2- nidanam
thapento evamme sutantiadimaha.
       Aparo nayo:- evanti imina nanappakarapativedhadipakena vacanena
attano atthapatibhanapatisambhidasampattisabhavam dipeti. Sutanti imina
sotabbabhedapativedhadipakena dhammaniruttipatisambhidasampattisabhavam. Evanti ca idam
yoniso manasikaradipakam vacanam bhasamano "ete maya dhamma manasanupekkhita ditthiya
supatividdha"ti dipeti. Sutanti idam savanayogadipakam vacanam bhasamano"bahu maya
@Footnote: 1 cha.Ma., i. dhammakosassa       2 i., Si. thero
Dhamma suta dhata 1- vacasa paricita"ti dipeti. Tadubhayenapi atthabyanjanaparipurim
dipento savane adaram janeti. Atthabyanjanaparipunnam hi dhammam adarena asunanto
mahata hita paribahiro hotiti adaram janetva sakkaccam dhammo sotabbo.
       Evamme sutanti imina pana sakalena vacanena ayasma anando
tathagatappaveditam dhammam attano 2- adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam
patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme
cittam patitthapeti. "kevalam sutamevetam maya, tasseva pana bhagavato vacanan"ti
dipento attanam parimoceti, sattharam apadisati, jinavacanam appeti, dhammanettim
patitthapeti.
       Apica "evamme sutan"ti attana uppaditabhavam appatijananto
purimasavanam 3- vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajja-
visaradassa dasabaladharassa asabhatthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa
dhammissarassa dhammarajassa dhammadhipatino dhammadipassa dhammasaranassa
saddhammavaracakkavattino sammasambuddhassa vacanam, na ettha atthe va dhamme va pade va
byanjane va kankha va vimati va katabba"ti sabbadevamanussanam imasmim
dhamme asaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadetiti. Tenetam vuccati:-
         "vinasayati assaddham        saddham vaddheti sasane
          evamme sutamiccetam 4-   vadam gotamasavako"ti.
    Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam
samayanti aniyamitaparidipanam. Ettha 5- samayasaddo:-
          samavaye khane kale     samuhe hetuditthisu
          patilabhe pahane ca      pativedhe ca dissati.
      Tatha hissa "appeva nama svepi upasankameyyama kalanca samayanca
upadaya"ti evamadisu 6- samavayo attho.  "ekova kho bhikkhave khano ca samayo
@Footnote: 1 cha.Ma., i. dhata  2 attano adahantoti attani atthapentoti tika
@3 cha.Ma. purimavacanam    4 cha.Ma., i. sutamiccevam 5 cha.Ma., i. tattha
@6 di.Si. 9/447/197 subhamanavavatthu
Ca brahmacariyavasaya"tiadisu 1- khano. "unahasamayo parilahasamayo"tiadisu 2- kalo.
"mahasamayo pavanasmin"tiadisu 3- samuho. "samayopi kho te bhaddali  appatividdho
ahosi, bhagava kho savatthiyam viharati, bhagavapi mam janissati' bhaddali nama bhikkhu
satthusasane sikkhaya aparipurakari'ti. Ayampi kho te bhaddali samayo appatividdho
ahosi"tiadisu 4- hetu. "tena kho pana samayena uggahamano paribbajako
samanamunadikaputto 5- samayappavadake tindukacire ekasalake mallikaya arame
pativasati"tiadisu 6- ditthi.
            "ditthe dhamme ca yo attho       yo cattho samparayiko
             atthabhisamaya dhiro             panditoti pavuccati"ti
adisu 7- patilabho. "samma manabhisamaya antamakasi dukkhassa"tiadisu 8- pahanam.
"dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayattho"tiadisu 9-
pativedho. Idha panassa kalo attho. Tena samvaccharautumasaaddhamasarattidivasa-
pubbanhamajjhantikasayanhapathamamajjhimapacchimayamamuhuttadisu kalappabhedabhutesu samayesu
ekam samayanti dipeti.
        Tattha kincapi etesu samvaccharadisu samayesu yam yam suttam yamhi yamhi
samvacchare utumhi mase pakkhe rattibhage divasabhage va vuttam, sabbantam therassa
suviditam suvavatthapitam pannaya. Yasma pana "evam me sutam asukasamvacchare
asukautumhi asukamase asukapakkhe asukarattibhage asukadivasabhage va"ti evam vutte
na sakka sukhena dharetum va uddisitum va uddisapetum va, bahunca vattabbam
hoti, tasma ekeneva padena tamattham samodhanetva "ekam samayan"ti aha.
       Ye va ime gabbhokkantisamayo 10- jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo
dukkarakarikasamayo maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo
@Footnote: 1 an. atthaka. 23/119/230 gahapativagga: akkhanasutta (sya)
@2 vinaYu. mahavi. 2/358/282 pacittiyakanda     3 di. maha. 10/332/216  mahasamayasutta
@4 Ma.Ma. 13/135/111  bhaddalisutta   5 Si. samanamandikaputto
@6 Ma.Ma. 13/260/234 samanamundikasutta    7 sam. saga. 15/128/104 pathamaappamadasutta
@8 Ma.mu. 12/28/16 sabbasavasutta   9 khu. pati.31/545,549/449,454 saccakatha (sya)
@10 Ma. gabbhavokkantisamayo
Desanasamayo parinibbanasamayoti evamadayo bhagavato devamanussesu ativiya
suppakasa anekakalappabhedaeva samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam
samayanti dipeti. Yo cayam nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo,
attahitaparahitapatipattisamayesu parahitapatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu
dhammikathasamayo, desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu annataram
sandhaya "ekam samayan"ti aha.
       Kasma panettha yatha abhidhamme  "yasmim samaye kamavacaran"ti ca ito
annesu suttapadesu "yasmim samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi"ti ca
bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca "tena samayena buddho bhagava"ti
karanavacanena, tatha akatva "ekam samayan"ti upayogavacananiddeso katoti. Tattha
tatha, idha ca annatha atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito annesu
suttapadesu ca adhikaranattho bhavena bhavalakkhanattho ca sambhavati. Adhikaranam hi
kalattho samuhattho ca samayo, tattha vuttanam phassadidhammanam
khanasamavayahetusankhatassa ca samayassa bhavena tesam bhavo lakkhiyati. Tasma
tadatthajotanattham tattha bhummavacananiddeso kato.
       Vinaye ca hetuattho karanattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhapadapannattisamayo
sariputtadihipi duvinneyyo, tena samayena hetubhutena karanabhutena
ca sikkhapadani pannapayanto sikkhapadapannattihetunca avekkhamano bhagava tattha
tattha vihasi. Tasma tadatthajotanattham tattha karanavacananiddeso 1- kato.
       Idha pana annasmim ca evamjatike accantasamyogattho sambhavati. Yam hi
samayam bhagava imam annam va suttantam desesi, accantameva tam samayam karunaviharena
vihasi. Tasma tadatthajotanattham idha upayogavacananiddeso katoti.
    Tenetam vuccati:-
          "tantam atthamavekkhitva 2-         bhummena karanena ca
           annatra samayo vutto            upayogena so idha"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. karanavacanena niddeso            2 cha.Ma. atthamapekkhitva
       Porana pana vannayanti:- "tasmim samaye"ti va "tena samayena"ti va
"tam samayan"ti 1- va abhilapamattabhedo esa, 2- sabbattha bhummameva atthoti.
Tasma "ekam samayan"ti vuttepi "ekasmim samaye"ti attho veditabbo.
       Bhagavati garu. Garum  hi loke "bhagava"ti vadanti. Ayanca sabbagunavisitthataya
sabbasattanam garu, tasma "bhagava"ti veditabbo.
Poranehipi vuttam:-
          "bhagavati vacanam settham        bhagavati vacanamuttamam
           garu garavayutto so        bhagava tena vuccati"ti.
      Apica:-
          "bhagyava bhaggava yutto     bhagehi ca vibhattava
           bhattava vantagamano         bhavesu bhagava tato"ti
imissa gathaya vasenassa padassa vittharato attho veditabbo. So ca
visuddhimagge buddhanussatiniddese vuttoyeva.
       Ettavata cettha evamme sutanti vacanena yathasutam dhammam desento 3-
bhagavato dhammasariram 4- paccakkham karoti. Tena "nayidam atikkantasatthukam pavacanam, ayam
vo sattha"ti satthu adassane 5- ukkanthitam janam samassasesi. Ekam samayam bhagavati
vacanena tasmim samaye bhagavato avijjamanabhavam dassento rupakayaparinibbanam
saveti. 6- Tena "evamvidhassa nama ariyadhammassa deseta 7- dasabaladharo
vajirasanghatasamanakayo sopi bhagava parinibbuto, kenannena jivite asa
janetabba"ti jivitamadamattam janam samvejeti, saddhamme cassa ussaham janeti.
Evanti ca bhananto desanasampattim niddisati. Me sutanti savakasampattim. Ekam
samayanti kalasampattim. Bhagavati desakasampattim.
       Savatthiyanti evamnamake nagare. Samipatthe cetam bhummavacanam.
       Viharatiti avisesena iriyapathadibbabrahmaariyaviharesu
annataraviharasamangiparidipanametam. Idha pana thanagamananisidanasayanappabhedesu iriyapathesu
@Footnote: 1 cha.Ma. ekam samayan"ti.  2 abhilapamattabhedoti vacanamattena visesoti tika
@3 cha.Ma. dassento  4 Ma. dhammakayam  5 cha.Ma. adassanena  6 cha.Ma. sadheti  7 cha.Ma. desako
Annatarairiyapathasamayogaparidipanam, tena thitopi gacchantopi nisinnopi sayanopi
bhagava viharaticceva veditabbo. So hi ekam iriyapathabadhanam annena iriyapathena
vicchinditva aparipatantam attabhavam harati pavatteti, tasma "viharati"ti vuccati.
       Jetavaneti jetassa rajakumarassa vane. Tam hi tena ropitam samvaddhitam
paripalitam ahosi, tasma "jetavanan"ti sankham gatam. Tasmim jetavane. Anathapindikassa
arameti anathapindikena gahapatina catupannasahirannakotipariccagena
buddhappamukhassa bhikkhusamghassa niyyatitatta 1- "anathapindikassa aramo"ti sankham
gate arame. Ayamettha sankhepo, vittharo pana papancasudaniya majjhimatthakathayam
sabbasavasuttavannanayam vutto.
       Tattha siya:- yadi tava bhagava savatthiyam viharati, "jetavane"ti na
vattabbam. Atha tattha viharati, "savatthiyan"ti na vattabbam. Na hi sakka ubhayattha
ekam samayam viharitunti. Na kho panetam evam datthabbam.
       Nanu avocumha "samipatthe bhummavacanan"ti. Tasma yatha gangayamunadinam
samipe goyuthani carantani "gangaya  caranti, yamunaya caranti"ti vuccati, evamidhapi
yadidam savatthiya samipe jetavanam, tattha viharanto vuccati "savatthiyam viharati
jetavane"ti. Gocaragamanidassanattham hissa savatthivacanam,
pabbajitanurupanivasanatthanadassanattham 2- sesavacanam.
       Annatara devatati namagottavasena apakata eka devatati attho.
"abhijanati no bhante bhagava. Ahu natannatarassa 3- mahesakkhassa yakkhassa
sankhittena tanhasankhayavimuttim bhasita"ti 4- ettha pana abhinnato sakkopi
devaraja "annataro"ti vutto. "devata"ti ca idam devanampi devadhitanampi
sadharanavacanam. Imasmim panatthe devo 5- adhippeto, so ca kho rupavacaranam
devanam annataro.
@Footnote: 1 katthaci niyyaditattatipi dissati      2  cha.Ma., i....nidassanattham
@3 Si. ahutamyeva annatarassa, ka. ahunanneva annatarassa
@4 ka.,Ma. abhasitthati, Ma.mu. 12/395/352 culatanhasankhayasutta   5 Si. devaputto
       Abhikkantaya rattiyati ettha abhikkantasaddo khayasundarabhi-
rupaabbhanumodanadisu dissati. Tattha "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto pathamo
yamo, ciramnisinno bhikkhusamgho, uddisatu bhante bhagava bhikkhunam patimokkhan"ti
evamadisa 1- khaye dissati. "ayam imesam catunnam puggalanam abhikkantataro ca panitataro
ca"ti evamadisu 2- sundare.
            "ko me vandati padani     iddhiya yasasa jalam
             abhikkantena vannena       sabba obhasayam disa"ti
evamadisu 3- abhirupe. "abhikkantam bho gotama, abhikkantam bho gotama"ti
evamadisu 4- abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantaya rattiya,
parikkhinaya rattiyati vuttam hoti. Tatthayam devaputto majjhimayamasamanantare
agatoti veditabbo. Niyamo hi kiresa devatanam yadidam buddhanam va
buddhasavakanam va upatthanam agacchanta majjhimayamasamanantareyeva agacchanti.
       Abhikkantavannati idha abhikkantasaddo abhirupe, vannasaddo pana
chavithutikulavaggakaranasanthanapamanarupayatanadisu dissati. Tattha "suvannavannosi
bhagava"ti evamadisu 5- chaviya. "kada sannulha pana te gahapati ime samanassa
gotamassa vanna"ti evamadisu 6- thutiyam. "cattarome bho gotama vanna"ti
evamadisu 7- kulavagge. "atha kena nu vannena, gandhatthenoti vuccati"ti evamadisu 8-
karane. "mahantam hatthirajavannam abhinimminitva"ti evamadisu 9- santhane. "tayo
pattassa vanna"ti evamadisu 10- pamane. "vanno gandho raso oja"ti
evamadisu 11- rupayatane. So idha chaviya datthabbo. Tena abhikkantavanna
abhirupacchavi, itthavanna manapavannati vuttam hoti. Devata hi manussalokam
@Footnote: 1 an. atthaka. 23/110/207 (sya), vinaYu. cula. 7/383/204 patimokkhatthapanakkhandhaka
@2 an. catukka. 21/100/113 potaliyasutta   3 khu. vimana. 26/857/87
@mandukadevaputta...  4 vinaYu. mahavi. 1/15/7 veranjakanda, khu.su. 25/82/352
@kasibharadvajasutta  5 Ma.Ma. 13/399/384 selasutta  6 Ma.Ma. 13/77/54 upalivadasutta
@7 di.Si. 9/266/92 tatiyaibbhavada    8 sam. saga. 15/234/246 padumapupphasutta
@9 sam. saga. 15/138/124 nagasutta   10 vinaYu. mahavi. 2/602/68 nissaggiyakanda
@11 abhi. sangani. 34/617, 624,628, 645/189 rupakanda
Agacchamana pakativannam pakatiiddhim jahitva olarikam attabhavam katva
atirekavannam atirekaiddhim mapetva natasamajjadini gacchanta manussa viya
abhisankhatena kayena agacchanti. Tattha kamavacara anabhisankhatenapi agantum
sakkonti, rupavacara pana na sakkonti. Tesam hi atisukhumo attabhavo. Na tena
iriyapathakappanam hoti. Tasma ayam devaputto abhisankhateneva agato. Tena vuttam
"abhikkantavanna"ti.
       Kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyyaabyamissa-
natirekadalhatthavisamyogadi anekattho. Tatha hissa "kevalaparipunnam parisuddham
brahmacariyan"ti evamadisu 1- anavasesattam attho. "kevalakappa ca angamagadha pahutam
khadaniyam bhojaniyam adaya upasankamissanti"ti evamadisu 2- yebhuyyata. "kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti"ti evamadisu 3- abyamissata. "kevalam saddhamattakam
nuna ayamayasma"ti evamadisu 4- anatirekata. "ayasmato bhante anuruddhassa bahiyo
nama saddhivihariko kevalakappam samghabhedaya thito"ti evamadisu 5- dalhatthatta.
"kevali vusitva uttamapurisoti vuccati"ti evamadisu 6- visamyogo attho. Idha
panassa anavasesattamatthoti 7- adhippeto.
       Kappasaddo panayam abhisaddahanavoharakalapannattichedanavikappalesasamantabhavadi
anekattho. Tatha hissa "okappaniyametam bhoto gotamassa, yathatam arahato
sammasambuddhassa"ti evamadisu 8- abhisaddahanamattho. "anujanami bhikkhave imehi
pancahi samanakappehi phalam paribhunjitun"ti evamadisu 9- voharo. "yena sudam
niccakappam viharami"ti evamadisu 10- kalo. "iccayasma kappo"ti evamadisu 11-
pannatti.
@Footnote: 1 vinaYu. mahavi. 1/1/1 veranjakanda     2 vinaYu. maha. 4/43/37 mahakhandhaka
@3 vinaYu. maha.4/1/1 bodhikatha, abhi. vibhanga. 35/225/161
@4 vinaYu. maha. 5/244/6 cammakkhandhaka, an. chakka 22/236/421 (sya)
@5 an. catukka. 21/343/267 samghabhedakasutta   6 an. dasaka. 24/12/13 pancangasutta
@7 cha.Ma. anavasesattho               8 Ma.mu. 12/387/345 mahasaccakasutta
@9 vinaYu. cula. 7/250/7 khuddakavatthuni     10 Ma.mu. 12/387/345
@11 sam. khandha. 17/124/134, khu.su. 25/1099/544
"alankato kappitakesamassu"ti evamadisu 1- chedanam. "kappati dvangulakappo"ti
evamadisu 2- vikapPo. "atthi kappo nipajjitun"ti evamadisu 3- leso.
"kevalakappam veluvanam obhasetva"ti evamadisu 4- samantabhavo. Idha panassa samantabhavo
atthoti adhippeto. Tasma kevalakappam jetavananti ettha "anavasesasamantato
jetavanan"ti evamattho datthabbo.
       Obhasetvati vatthalankarasarirasamutthitaya abhaya pharitva, candima viya
suriyo viya ca ekobhasam ekappajotam karitvati attho.
       Yenati bhummatthe karanavacanam. Yena bhagava tenupasankamiti tasma "yattha
bhagava, tattha upasankami"ti evamettha attho datthabbo. Yena va karanena
bhagava devamanussehi upasankamitabbo, tena karanena upasankamiti evamettha attho
datthabbo. Kena ca karanena bhagava upasankamitabbo? nanappakaragunavisesa-
dhigamadhippayena, sadhuphalupabhogadhippayena dijaganehi niccaphalitamaharukkho viya.
Upasankamiti ca gatoti 5- vuttam hoti. Upasankamitvati upasankamanapariyosanadipanam.
Athava evam gato 6- tato asannataratthanam bhagavato samipasankhatam gantvatipi
vuttam hoti.
       Idani yenatthena loke aggapuggalassa upatthanam agata, tam pucachitukama
dasanakhasamodhanasamujjalam anjalim sirasi patitthapetva ekamantam atthasi.
       Ekamantanti bhavanapumsakaniddeso "visamam candimasuriya parivattanti"tiadisu 7-
viya. Tasma yatha thita ekamantam thita hoti, tatha atthasiti evamettha
attho datthabbo. Bhummatthe va etam upayogavacanam. Atthasiti thanam kappesi.
Pandita hi devamanussa garutthaniyam upasankamitva asanakusalataya ekamantam
titthanti, ayanca devo tesam annataro, tasma ekamantam atthasi.
       Katham thito pana ekamantam thito hotiti? cha thanadose vajjetva. Seyyathidam?
Atiduramaccasannam uparivatamunnatappadesam 8-  atisammukhamatipacchati. Atidure
@Footnote: 1 khu. vimana. 26/1094/121 pathamakundalivimana  2 vinaYu. cula. 7/446/286
@sattasatikakkhandhaka  3 an. atthaka. 23/185/345 yamakavagga
@4 sam. saga. 15/94/61 dighalatthisutta   5 cha.Ma. gatati   6 cha.Ma., i. gata
@7 an. catukka. 21/70/85 adhammikasutta  8 cha.Ma., i. uparivatam unnatappadesam
Thito hi sace kathetukamo hoti, uccasaddena kathetabbam hoti. Accasanne thito
samghatanam 1- karoti. Uparivate thito sariragandhena badhati. Unnatappadese thito
agaravam pakaseti. Atisammukha thito sace datthukamo hoti, cakkhuna cakkhum ahacca
datthabbam hoti. Atipaccha thito sace datthukamo hoti, givam pasaretva
datthabbam hoti. Tasma ayampi ete cha thanadose vajjetva atthasi. Tena
vuttam "ekamantam atthasi"ti
       etadavocati etam avoca. Katham nuti karanapuccha. Bhagavato hi tinnoghabhavo
dasasahassi lokadhatuya pakato, tenimissa devataya tattha kankha natthi,
imina pana karanena "tinno"ti na janati, tena sa tam karanam pucchamana
evamaha.
       Marisati devatanam piyasamudacaravacanametam, niddukkhati vuttam hoti. Yadi
evam "yada kho te marisa sankuna sanku hadaye samagaccheyya, atha nam tvam
janeyyasi `vassasahassam me niraye paccamanassa"ti 2- idam virujjhati. Na hi
nirayikasatto niddukkho nama hoti. Kincapi na niddukkho, rulhisaddena pana
evam vuccati. Pubbe kira pathamakappikanam niddukkhanam sukhasamappitanam esa voharo,
aparabhage dukkham hotu va ma va, rulhisaddena ayam voharo vuccateva
nippadumapi nirudakapi va pokkharani viya.
       Oghamatariti ettha cattaro ogha kamogho bhavogho ditthogho
avijjoghoti. Tattha pancasu kamagunesu chandarago kamogho nama, ruparupabhavesu
chandarago jhananikanti ca bhavogho nama, dvasatthi ditthiyo ditthogho nama,
catusu saccesu ananam avijjogho nama. Tattha kamogho atthasu lobhasahagatesu
cittuppadesu uppajjati, bhavogho catusu ditthigatavippayuttalobhasahagatesu
cittuppadesu uppajjati, ditthogho catusu ditthigatasampayuttesu cittuppadesu
uppajjati, avijjogho sabbakusalesu uppajjati.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. samghattanam.    2  Ma.mu. 12/512/456 maratajjaniyasutta
       Sabbopi cesa avahananatthena ca rasatthena ca oghoti veditabbo.
Avahananatthenati adho gamanatthena. Ayam hi attano  vasam gate satte adho
gameti, nirayadibhedaya duggitayamyeva nibbatteti, uparibhavam va 1- nibbanam gantum
adento adho tisu bhavesu catusu yonisu pancasu gatisu sattasu vinnanatthitisu
navasu sattavasesu ca gametitipi attho. Rasatthenati mahantatthena. Maha heso
kilesarasi avicito patthaya yava bhavagga patthato, yadidam pancasu kamagunesu
chandarago nama. Sesesupi eseva nayo. Evamayam rasatthenapi oghoti
veditabbo. Atariti imam catubbidhampi ogham kena nu tvam marisa karanena
tinnoti pucchati.
       Athassa bhagava panham vissajjento appatittham khvahantiadimaha. Tattha
appatitthanti appatitthahanto. Anayuhanti anayuhanto, avayamantoti attho.
Iti bhagava guyham 2- paticchannam katva panham kathesi. Devatapi nam sutva
"bahirakantava oghantaranta nama thatabbatathane titthanta taritabbatthane
ayuhanta taranti, ayam pana evam 3- avicito 4- yava bhavagga vitthatam 5- kilesogham
kilesarasim appatitthahanto anayuhanto atarinti aha. Kinnu kho etan"ti 6-
vimatim pakkhanta 7- panhassa attham na annasi.
       Kim pana bhagavata yatha satta na jananti, evam kathanatthaya paramiyo
puretva sabbannuta patividdhati? na etadatthaya patividdha, dve pana bhagavato
desana niggahamukhena ca anuggahamukhena ca. Tattha ye panditamanino honti
annatepi natasannino pancasata brahmanapabbajita viya, tesam mananiggahattham
yatha na jananti, evam mulapariyayadisadisam dhammam deseti. Ayam niggahamukhena
desana. Vuttampi cetam "niggayha niggayhaham ananda vakkhami, paggayha
paggayhaham ananda vakkhami, yo saro, so thassati"ti. 8- Ye pana ujuka
@Footnote: 1 Si.,Ma. uparibhavanca           2 cha.Ma. gulham, tika. gulhanti samvutanti
@3 cha.Ma. evam-saddo na dissati
@4 imasmim thane patthayati padam nattham manne sace tam atthi adimhi vuttena sameti
@5 cha.Ma. patthatam   6 cha.Ma., i. kinnu kho etam, katham nukho etan"ti
@7 Ma. vimatipakkhandha  8 Ma. upari. 14/196/167 mahasunnatasutta cha.Ma.
@pavayha pavayhaham* ananda vakkhami,
Sikkhakama, tesam suvinneyyam katva akankheyyasuttadisadisam dhammam deseti,
"abhirama tissa, abhirama tissa, ahamovadena ahamanuggahena ahamanusasaniya"ti 1- ca ne 2-
samassaseti. Ayam anuggahamukhena desana.
       Ayam pana devaputto manatthaddho panditamani, evam kirassa ahosi:-
aham ogham janami, tathagatassa oghatinnabhavam janami, "imina pana karanena
tinno"ti ettakamattam na janami. Iti mayham natameva bahum, 3- appam annatam,
tamaham kathitamattameva janissami. Kim hi nama tam bhagava vadeyya, yassaham attham
na janeyyan"ti. 4- Atha sattha "ayam kilitthavattham viya rangajatam abhabbo imam
manam appahaya desanam sampaticchitum, mananiggaham tavassa katva puna nicacittena
pucchantassa pakasessami"ti paticchannam katva panham kathesi. Sopi nihatamano
ahosi, sa cassa nihatamanata uttaripanhapucchaneneva veditabba. Tassa pana
panhapucchanassa ayamattho:- katham pana tvam marisa appatittham anayuham oghamatari,
yathaham janami, evamme kathehiti.
       Athassa bhagava kathento yadasvahantiadimaha. Tattha yadasvahanti
yasmim kale aham. Sukaro nipatamattam. Yatha ca ettha, evam sabbapadesu.
Samsidamiti paticchannam katva ataranto tattheva osidami. Nibbuyhamiti thatum
asakkonto ativattami. Iti thane ca vayame ca dosam disva atitthanto
avayamanto oghamatarinti evam bhagavata panho kathito. Devatayapi patividdho,
na pana pakato, tassa pakatakaranattham 5- satta duka dassita. Kilesavasena hi
santitthanto samsidati nama, abhisankharavasena ayuhanto nibbuyhati nama.
Tanhaditthihi va santitthanto samsidati nama, avasesakilesananceva abhisankharananca
vasena ayuhanto nibbuyhati nama. Tanhavasena va santitthanto samsidati nama,
ditthivasena ayuhanto nibbuyhati nama, sassataditthiya va santitthanto samsidati
nama, ucchedaditthiya ayuhanto nibbuyhati nama. Oliyanabhinivesa hi
bhavaditthi, atidhavanabhinivesa vibhavaditthi. Linavasena va santitthanto samsidati nama,
@Footnote: 1 sam. khandha 17/84/87 tissasutta    2 Si. jane, Ma. nesam  3 cha.Ma. bahu
@4 Ma. janamiti                 5 cha.Ma. pakatikaranattham
Uddhaccavasena ayuhanto nibbuyhati nama. Tatha kamasukhallikanuyogavasena
santitthanto samsidati nama, attakilamathanuyogavasena ayuhanto nibbuyhati nama.
Sabbakusalabhisankharavasena santitthanto samsidati nama, sabbalokiyakusalabhisankharavasena
ayuhanto nibbuyhati nama. Vuttampi cetam "seyyathapi cunda ye keci akusala
dhamma. Sabbe te adhobhagangamaniya, *- ye keci kusala dhamma, sabbe te
uparibhagangamaniya"ti. 1-
       Imam panhavissajjanam sutvava devata sotapattiphale patitthaya tuttha
pasanna attano tutthinca pasadanca pakasayanti tirassam vatati gathamaha. Tattha
cirassanti cirassa kalassa accayenati attho. Ayam kira devata kassapasammasambuddham
disva tassa parinibbanato patthaya antara annam buddham na ditthapubba,
tasma ajja bhagavantam disva evamaha. Kim panimaya devataya ito pubbe
sattha na ditthapubboti. Hotu 2- ditthapubbo va na va, 2- dassanam upadaya
evam vattum vattati. Brahmananti bahitapapam khinasavabrahmanam. Parinibbutanti
kilesanibbanena nibbutam. Loketi sattaloke. Visattikanti rupadisu arammanesu
asattavisattatadihi karanehi visattika vuccati tanha, tam visattikam appatitthamanam
anayuhamanam tinnam nittinnam uttinnam cirassam vata khinasavabrahmanam passamiti
attho.
       Samanunno sattha ahositi tassa 3-  devataya vacanam citteneva
samanumodi, ekajjhasayo ahosi. Antaradhayiti abhisankhatakayam jahitva attano
pakatiupadinnakakayasmimyeva 4- thatva laddhasa 5- laddhapatittha hutva dasabalam
gandhehi ca malehi ca pujetva attano bhavanamyeva agamasiti.
                  Saratthappakasiniya samyuttanikayatthakathaya
                      oghataranasuttavannana nitthita.
                       ------------------
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/86/60 sallekhasutta  2-2 cha.Ma. ditthapubbo va hotu aditthapubbo va,
@3 Si. taya    4 cha.Ma. pakatiupadinnakakayasmimyeva  5 Si. laddhassada



             The Pali Atthakatha in Roman Book 11 page 1-19. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 15 http://84000.org/tipitaka/read/?index_15

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]