ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 10 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.4)

                     Papancasudani nama majjhimanikayatthakatha
                         uparipannasakavannana
                           ----------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                           1. Devadahavagga
                        1. Devadahasuttavannana
      [1] Evamme sutanti devadahasuttam. Tattha devadaham namati deva
vuccanti rajano, tattha ca sakyarajunam mangalapokkharani ahosi pasadika
arakkhasampanna, sa devanam dahatta "devadahan"ti pannayittha, tadupadaya
sopi nigamo devadahantveva sankhyam gato. Bhagava tam nigamam nissaya lumbinivane
viharati. Sabbam tam pubbekatahetuti pubbe katakammapaccaya. Imina kammavedananca
kiriyavedananca patikkhipitva ekam vipakavedanameva sampaticchantiti dasseti.
Evamvadino bhikkhave niganthati imina pubbe aniyametva vuttam niyametva
dasseti.
      Ahuvamheva mayanti idam bhagava tesam ajananabhavam janantova kevalam
kalisasanam arocetukamo pucchati. Ye hi "mayam ahuvamha"tipi na jananti, te
katham kammassa katabhavam va akatabhavam va janissanti. Uttaripucchayapi eseva nayo.
      [2] Evam santeti culadukkhakkhandhe mahaniganthassa vacane sacce 1-
santeti attho, idha pana ettakassa thanassa tumhakam ajananabhave santeti
attho. Na kallanti na yuttam.
      [3] Galhupalepanenati 2- bahalupalepanena, punappunam visaranjitena, na
pana khaliya littena viya. Esaniyati esanisalakaya antamaso antakavattiyapi.
Eseyyati gambhiram va uttanam vati vimamseyya. Agadangaranti jhamaharitakassa va
amalakassa va cunnam. Odadeyyati pakkhipeyya. Arogotiadi magandiyasutte 3-
vuttameva.
@Footnote: 1 Si. sace      2 Ma. galhapalepanenati      3 Ma.Ma. 13/213/188
      Evameva khoti ettha idam opammasamsandanam, sallena viddhassa hi
viddhakale vedanaya pakatakalo viya imesam "mayam pubbe ahumha va 1- no va,
papakammam akarimha 2- va no va, evarupam va papam akarimha"ti 3- jananakalo
siya. Vanamukhassa parikantanadisu catusu kalesu vedanaya pakatakalo viya "ettakam
va no dukkham nijjinnam, ettake va dukkhe 4- nijjinne sabbameva dukkham
nijjinnam bhavissati, suddhante patitthita nama bhavissama"ti jananakalo siya.
Aparabhage phasukabhavajananakalo viya dittheva dhamme akusalanam dhammanam pahanaya
kusalanam dhammanam upasampadaya ca 5- jananakalo siya. Evamettha ekaya upamaya
tayo attha, catuhi upamahi eko attho paridipito.
      [4] Ime pana tato ekampi na jananti, virajjhitva gate salle
aviddhopi 6- "viddhosi maya"ti paccatthikassa vacanappamaneneva "viddhosmi"ti
sannam uppadetva dukkhappattapuriso viya kevalam mahaniganthassa vacanappamanena
sabbametam saddahanta evamagantukasallupamaya 7- bhagavata niggahita paccaharitum
asakkonta yatha nama dubbalo sunakho migam utthapetva samikassa abhimukham
karitva attana osakkati, evam mahaniganthassa matthake vadam pakkhipanta
nigantho avusotiadimahamsu.
      [5] Atha ne bhagava sacariyake nigganhanto panca kho imetiadimaha.
Tatrayasmantananti tesu pancasu dhammesu ayasmantanam. Ka atitamse satthari
saddhati atitamsavadimhi satthari ka saddha. Ya atitamsavadam 8- saddahantanam
tumhakam mahaniganthassa 9- saddha, sa katama. Kim bhutattha abhutattha, bhutavipaka
abhutavipakati 10- pucchati. Sesapadesupi eseva nayo. Sahadhammikanti sahetukam
sakaranam. Vadappatiharanti paccagamanakavadam. Ettavata tesam "apanetha saddham,
sabbadubbala esa"ti saddhachedakavadam nama dasseti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ahuvamha va      2 cha.Ma. akaramha       3 cha.Ma. karamhati
@4 cha.Ma. ayam patho na dissati 5 cha.Ma. ayam saddo na dissati  6 cha.Ma. aviddhova
@7 cha. sallopamaya    8 cha.Ma. atitavadam     9 ka. mahaniganthe, cha.Ma. mahaniganthassa
@10 Si. kim bhutattha abhutavipaka, abhutattha bhutavipakati
      [6] Avijja annanati avijjaya annanena. Sammohati sammohena.
Vipaccethati viparitato saddahatha, vipallasaggaham va ganhathati attho.
      [7] Ditthadhammavedaniyanti imasmimyeva attabhave vipakadayakam. Upakkamenati
payogena. Padhanenati viriyena. Samparayavedaniyanti dutiye va tatiye va
attabhave vipakadayakam. Sukhavedaniyanti ittharammane vipakadayakam kusalakammam.
Viparitam dukkhavedaniyam. Paripakkavedaniyanti paripakke nipphanne attabhave vedaniyam,
ditthadhammavedaniyassevetam adhivacanam. Aparipakkavedaniyanti aparipakke attabhave
vedaniyam, samparayavedaniyassevetam adhivacanam. Evam santepi ayamettha viseso:- yam
pathamavaye katam pathamavaye va majjhimavaye va pacchimavaye va vipakam deti,
majjhimavaye va katam majjhimavaye va pacchimavaye va vipakam deti, pacchimavaye katam
tattheva vipakam deti, tam ditthadhammavedaniyam nama. Yam pana sattadivasabbhantare
vipakam deti, tam paripakkavedaniyam nama. Tam kusalampi hoti akusalampi.
      Tatrimani vatthuni:- punno nama kira duggatamanusso rajagahe
sumanasetthim nissaya vasati. Tameva ekadivasam nagaramhi nakkhatte sanghutthe setthi
aha "sace ajja kasissasi, dve ca gone nangalanca 1- labhissasi. Kim nakkhattam
kilissasi, na kilissasi"ti. 2- Kimme nakkhattena, kasissamiti. Tenahi ye gone
icchasi, te gahetva kasahiti. So kasitum gato. Tam divasam sariputtatthero nirodha
vutthaya "kassa sangaham karomi"ti avajjento punnam disva pattacivaramadaya
tassa kasanatthanam gato. Punno kasim thapetva therassa dantakattham datva
mukhodakam adasi. Thero sariram patijaggitva kammantassa 3- avidure nisidi
bhattabhiharam olokento. Athassa bhariyam bhattam aharantim disva antaramaggeyeva
attanam dassesi.
      Sa samikassa ahatabhattam therassa patte pakkhipitva puna gantva annam
bhattam sampadetva diva agamasi. Punno ekavaram kasitva nisidi. Sapi bhattam
gahetva agacchanti aha "sami patova te bhattam ahariyittha, antaramagge
@Footnote: 1 Ma. navanangalanca           2 cha.Ma. kasissasiti      3 Ma. kasantassa
Pana sariputtattheram disva tam tassa datva annam pacitva aharantiya me
ussuro jato, ma kujjhi sami"ti. Bhaddakam te bhadde katam, maya therassa
patova dantakatthanca mukhodakanca dinnam, amhakamyeva danena 1- pindapato
paribhutto, ajja therena katasamanadhammassa mayam bhagino jatati cittam pasadesi. 2-
Ekavaram kasitatthanam suvannameva ahosi. So bhunjitva kasitatthanam olokento
vijjotamanam disva utthaya yatthiya paharitva rattasuvannabhavam janitva "ranno
akathetva paribhunajitum na sakka"ti gantva ranno arocesi. Raja tam sabbam
sakatehi aharapetva rajangane rasim karetva "kassimasmim nagare ettakam
suvannam atthi"ti pucchi. Kassaci natthiti ca vutte setthitthanamassa adasi. So
punnasetthi nama jato.
       Aparampi vatthu:- tasmimyeva rajagahe kalavaliyo 3- nama duggato atthi.
Tassa bhariya pannambilayagum paci. Mahakassapatthero nirodha vutthaya  "kassa
sangaham karomi"ti avajjento tam disva gantva gehadvare atthasi. Sa pattam
gahetva sabbam tattha pakkhipitva therassa adasi, theropi viharam gantva satthu
upanamesi. Sattha attano yapanamattam ganhi, sesam pancannam bhikkhusatanam
pahosi. Kalavaliyopi tam thanam patto culakam labhi. Mahakassapo sattharam
kalavaliyassa vipakam pucchi. Sattha "ito sattame divase setthicchattam labhissati"ti
aha. Kalavaliyo tam katham sutva gantva bhariyaya arocesi.
       Tada ca raja nagaramanusancaranto bahinagare jivasule nisinnam purisam
addasa. Puriso rajanam disva uccasaddam akasi "tumhakam me bhunjanabhattam
pahinatha deva"ti. Raja "pahessami"ti 4- vatva sayamasabhatte upanite saritva
"imam haritum samattham janatha"ti aha, nagare sahassabhandikam harimsu. 5- Tatiyavare
kalavaliyassa bhariya tamaggahesi. 6- Atha nam ranno dassesum. Sa purisavesam
gahetva pancavudhasannaddha bhattapatim gahetva nagara nikkhami. Bahinagare tale
adhivattho dighatalo nama yakkho tam rukkhamulena gacchantim dasva "tittha tittha
@Footnote: 1 cha.Ma. amhakamyevanena    2 Ma. jata cittam pasadehiti   3 Si. kalavilangiko
@4 cha.Ma. pesessamiti       5 cha.Ma. caresum         6 cha.Ma. aggahesi
Bhakkhosi me"ti aha. Naham tava bhakkho, rajaduto ahanti. Kattha gacchasiti.
Jivasule nisinnassa purisassa santikanti. Mamapi ekam sasanam haritum sakkhissasiti.
Ama sakkhissamiti.  "dighatalassa bhariya sumanadevarajadhita kali puttam vijata"ti
aroceyyasi. Imasmim talamule satta nidhikumbhiyo 1- atthi, ta tvam
ganheyyasiti. Sa "dighatalassa bhariya sumanadevarajadhita kali puttam vijata"ti
ugghosenti agamasi.
      Sumanadevo yakkhasamagame nisinno sutva "eko manusso amhakam
piyapavuttim aharati, pakkosatha nan"ti sasanam sutva pasanno "imassa rukkhassa
parimandalacchayaya pharanatthane nidhikumbhiyo tuyham dammi"ti aha. Jivasule
nisinnapuriso bhattam bhunjitva mukhapunchanakale itthiphassoti natva culaya damsi,
sa asina attano culam chinditva ranno santikamyeva gata. Raja bhattabhojitabhavo
katham janitabboti. Culasannayati vatva ranno acikkhitva tam dhanam
aharapesi. Raja annassa ettakam dhanam nama atthiti. Natthi devati. Raja
tassa patim tasmim nagare dhanasetthim akasi. Mallikayapi deviya vatthu kathetabbam.
Imani tava kusalakamme vatthuni.
       Nandamanavako pana uppalavannaya theriya vippatipajji, tassa mancato
utthaya nikkhamitva gacchantassa mahapathavi bhijjitva okasamadasi, tattheva
mahanarakam pavittho. Nanadopi goghatako pannasavassani goghatakakammam katva
ekadivasam bhojanakale mamsam alabhanto ekassa jivamanakagonassa jivham chinditva
angaresu pacapetva khaditum araddho. Athassa jivha mule chijjitva
bhattapatiyamyeva patita. So vicaranto kalam katva niraye nibbatti. Nandopi yakkho
annena yakkhena saddhim akasena gacchanto sariputtattheram navoropitehi kesehi
rattibhage ajjhokase nisinnam disva sise paharitukamo itarassa yakkhassa
arocetva tena variyamanopi paharam datva dayhami dayhamiti viravanto
tasmimyeva thane bhumim pavisitva mahaniraye nibbattoti imani akusalakamme vatthuni.
@Footnote: 1 Si. dhanakumbhiyo
     Yam pana antamaso maranasantikepi katam kammam bhavantare vipakam deti, tam
sabbam samparayavedaniyam nama. Tattha yo aparihinassa jhanassa vipako nibbatti, 1-
so idha nibbattitavipakoti vutto. Tassa mulabhutam kammam neva ditthadhammavedaniyam
na samparayavedaniyanti na vicaritam, kincapi na vicaritam, samparayavedaniyameva
panetanti veditabbam. Yo pathamamaggadinam bhavantare phalasamapattivipako, so
idha nibbattitagunotveva vutto. Kincapi evam vutto, maggakammam pana
paripakkavedaniyanti veditabbam. Maggacetanayeva hi sabbalahuphaladayika anantaraphalatta.
     [8] Bahuvedaniyanti sannabhavupagam. Appavedaniyanti asannabhavupagam.
Savedaniyanti savipakakammam. Avedaniyanti avipakakammam. Evam santeti imesam
ditthadhammavedaniyadinam kammanam upakkamena samparayavedaniyadibhavakaranassa alabhe
sati. Aphaloti nipphalo niratthakoti. Ettavata aniyyanikasasane payogasasa
aphalattam dassetva padhanacchedakavado nama dassitoti veditabbo. Sahadhammika
vadanuvadati parehi vuttakaranena sakarana hutva niganthanam vada ca
anuvada ca. Garayhatthanam agacchantiti vinnuhi garahitabbakaranam agacchanti.
"vadanuppatta garayhatthana"tipi patho. Tassattho:- parehi vuttena karanena
sakarana hutva niganthanam vadam anuppatta 2- tam vadam sosenta milapenta
dukkatakammakarinotiadayo dasa garayhatthana agacchanti.
     [9] Sangatibhavahetuti niyatibhavakarana. Papasangatikati papaniyatino.
Abhijatihetuti chalabhijatihetu.
     [10] Evam niganthanam upakkamassa aphalatam dassetva idani niyyanikasasane
upakkamassa viriyassa ca saphalatam dassetum kathanca bhikkhavetiadimaha.
Tattha anaddhabhutanti anabhibhutam. Dukkhena anabhibhuto nama manussattabhavo vuccati,
na tam addhabhaveti nabhibhavatiti attho. Tampi nanappakaraya dukkarakarikaya
payojento dukkhena addhabhaveti nama. Ye pana sasane pabbajitva arannaka
@Footnote: 1 cha.Ma. nibbattissati      2 Ma. sakarana hutva niganthanam vada ca anuvada ca
Va honti rukkhamulikadayo va, te dukkhena addhabhaventi nama. Niyyanikasasanasmim
hi viriyam sammavayamo nama hoti.
     Thero panaha:- yo assarakule nibbatto sattavassiko hutva alankatappatiyatto
pitu anke nisinno ghare bhattakiccam katva nisinnena bhikkhusamghena
anumodanaya kariyamanaya tisso sampattiyo dassetva saccesu pakasitesu arahattam
papunati, matapituhi va  "pabbajissasi tata"ti vutto "ama pabbajissami"ti
vatva nhapetva alankaritva viharam nito tacapancakam ugganhitva nisinno
kesesu ohariyamanesu khuraggeyeva arahattam papunati, navapabbajito va pana
manosilatelamakkhitena 1- sisena punadivase matapituhi pesitam kajabhattam bhunjitva
vihare nisinnova arahattam papunati, ayam na dukkhena attanam addhabhaveti
nama. Ayam pana ukkatthasakkaro. Yo dasikucchiyam nibbatto antamaso
rajatamuddikampi pilandhitva gorakapiyangumattenapi 2- sariram vilimpetva
"pabbajetha nan"ti nito khuragge va punadivase va arahattam papunati, ayampi na 3-
anaddhabhutam 4- attanam dukkhena addhabhaveti nama.
     Dhammikam sukham nama samghato va ganato va uppannacatupaccayasukham.
Anadhimucchitoti tanhamucchanaya amucchito. Dhammikam hi sukham na pariccajamiti na
tattha gedho katabbo. Samghato hi uppannam salakabhattam va vassavasikam va
"idamattham ekan"ti paricchinditva samghamajjhe bhikkhunam antare paribhunjanto
pattantare padumam viya silasamadhivipassanamaggaphalehi vaddhati. Imassati
paccuppannanam pancannam khandhanam mulabhutassa. Dukkhanidanassati tanhaya. Sa hi
pancakkhandhadukkhanidanam. Sankharam padahatoti sampayogaviriyam karontassa. Virago
hotiti maggena virago hoti. Idam vuttam hoti "sankharappadhanena me imassa
dukkhanidanassa virago hoti"ti. Evam pajanatiti imina sukhapatipada
khippabhinna kathita. Dutiyavarena tassa sampayogaviriyassa majjhattatakaro kathito. So
yassa hi khvassati ettha ayam sankhepattho:- so puggalo yassa dukkhanidanassa
@Footnote: 1 ka. samano telamakkhitena  2 Si., ka. coraka...
@3 Si. ayampana, Ma. ayam na  4 Si. addhabhutam
Sankharappadhanena virago hoti, sankharam tattha padahati, maggappadhanena padahati.
Yassa pana dukkhanidanassa ajjhupekkhato upekkham bhaventassa virago hoti,
upekkham tattha bhaveti, maggabhavanaya bhaveti. Tassati tassa puggalassa.
      [11] Patibaddhacittoti chandaragena baddhacitto. Tibbacchandoti
bahalacchando. Tibbapekkhoti bahalapatthano. Santitthantinti ekato titthantim.
Sanjagghantinti mahahasitam hasamanam. Samhasantinti sitam kurumanam.
      Evameva kho bhikkhaveti ettha idam opammavibhavanam:- eko hi puriso
ekissa itthiya saratto ghasacchadanamalalankaradini datva ghare vaseti. Sa
tam aticaritva annam sevati. So "nuna aham assa anurupam sakkaram na
karomi"ti sakkaram vaddhesi. Sa bhiyyoso mattaya aticaratiyeva, 1- so "ayam
sakkariyamanapi aticarateva, ghare me vasamana anatthampi kareyya, niharami nan"ti
parisamajjhe alamvacaniyam katva "ma puna geham pavisi"ti vissajjesi. Sa kenaci
upayena tena saddhim santhavam katum asakkonti natanaccakadihi saddhim vicarati.
Tassa purisassa tam disva neva uppajjati domanassam, somanassam pana uppajjati.
      Tattha purisassa itthiya sarattakalo viya imassa bhikkhuno attabhave
alayo. Ghasacchadanadini datva ghare vasapanakalo viya attabhavassa patijagganakalo.
Tassa aticaranakalo viya rakkhiyamanasseva 2- attabhavassa pittapakopadinam
vasena sabadhata. 3- "attano anurupam sakkaram alabhanti aticarati"ti sallakkhetva
sakkaravaddhanam viya "bhesajjam alabhanto evam hoti"ti sallakkhetva bhesajjakaranakalo.
4- Sakkare vaddhitepi puna aticaranam viya pittadisu ekassa bhesajje
kariyamane sesanam pakopanavasena puna sabadhata. Parisamajjhe alamvacaniyam katva
geha nikkaddhanam viya "idani te naham daso na kammakaro, anamatagge samsare
tamyeva upatthahanto vicarim, ko me taya attho, chijja va bhijja va"ti tasmim
anapekkhatam apajjitva viriyam thiram katva maggena kilesasamugghatanam. Natanaccakadihi
@Footnote: 1 Si. aticariyeva            2 Ma. pakatijaggamanasseva, cha. jaggiyamanasseva
@3 Si. sambadhata, Ma. abadhata         4 ka. bhesajjakaranam
Naccamanam vicarantim disva yatha tassa purisassa domanassam na uppajjati,
somanassameva uppajjati, evameva imassa bhikkhuno arahattam pattassa pittapakopadinam
vasena abadhikam attabhavam disva domanassam na uppajjati, "muccissami vata
bandhapariharadukkhato"ti somanassameva uppajjatiti. Ayam pana upama
"patibaddhacittassa domanassam uppajjati, appatibaddhacittassa natthetan"ti natva
itthiya chandaragam pajahati, evamayam bhikkhu 1- sankharam va padahantassa upekkham va
bhaventassa dukkhanidanam pahiyati, no annathati natva tadubhayam sampadento
dukkhanidanam pajahati"ti etamattham vibhavetum agatati veditabba.
      [12] Yathasukham kho me viharatoti yena sukhena viharitum icchami, tena
me viharato. Padahatoti pesentassa. Ettha ca 2- yassa sukhapatipada asappaya,
sukhumacivarani dharentassa pasadike senasane vasantassa cittam vikkhipati,
dukkhapatipada sappaya, chinnabhinnani thulacivarani dharentassa susanarukkhamuladisu
vasantassa cittam ekaggam hoti, tam sandhayetam vuttam.
      Evameva khoti ettha idam opammasamsandanam, usukaro viya hi
jatijaramaranabhito yogi datthabbo, vankakutilajimhatejanam viya vankakutilajimham cittam,
dve alata viya kayikacetasikaviriyam, tejanam ujum karontassa kanjikatelam viya saddha,
namanadandako viya lokuttaramaggo, usukarassa vankakutilajimhatejanam kanjikatelena
sinehetva alatesu tapetva namanadandakena ujum karanam viya imassa bhikkhuno
vankakutilajimham cittam sandhaya sinehetva kayikacetasikaviriyena tapetva
lokuttaramaggena ujum karanam, usukarasseva evam ujukatena tejanena sapattam vijjhitva
sampattianubhavanam viya imassa yogino tatha ujukatena cittena kilesaganam vijjhitva
pasadike senasane nirodhavaratalagatassa 3- phalasamapattisukhanubhavanam datthabbam. Idha
tathagato sukhapatipadakhippabhinnabhikkhuno, dukkhapatipadadandhabhinnabhikkhuno ca
patipattiyo kathita, itaresam dvinnam na kathita, ta kathetum imam desanam arabhi.
Imasu va dvisu kathitasu itarapi kathitava honti, agamaniyapatipada pana na
@Footnote: 1 Ma. evamassa bhikkhuno      2 ka. etthapi     3 Ma. nirodhathalagatassa,
@ka. nirodhaparamabalavantassa
Kathita, tam kathetum imam desanam arabhi. Sahagamaniyapi va patipada kathitava,
adassitam pana ekam buddhuppadam dassetva ekassa kulaputtassa nikkhamanadesanam
arahattena vinivattissamiti dassetum imam desanam arabhi. Sesam sabbattha
uttanamevati.
                    Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya
                      devadahasuttavannana nitthita.
                        ----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 10 page 1-10. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 14 http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]