|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
 |
| |
    
บทว่า ยายํ ตณฺหา - ตัณหานี้ใด. บทว่า โปโนพฺภวิกา - ตัณหาอันให้เกิดในภพใหม่. การทำภพใหม่ ชื่อว่า ปุนพฺภโว, ชื่อว่า โปโนพฺภวิกา เพราะอรรถว่าสัตว์มีภพใหม่. อีกอย่างหนึ่ง ชื่อว่า โปโนพฺภวิกา เพราะอรรถว่าตัณหาให้ภพใหม่, ตัณหาย่อมเป็นไปในภพใหม่, ตัณหาให้เกิดภพบ่อยๆ. ตัณหานั้นให้ภพใหม่ก็มี, ไม่ให้ภพใหม่ก็มี. ให้เป็นไปในภพใหม่ก็มี ไม่ให้เป็นไปในภพใหม่ก็มี, เมื่อให้ปฏิสนธิแล้ว ตัณหาทำให้ขันธ์แก่กล้าก็มี. ตัณหานั้นแม้ทำความแก่กล้าก็ย่อมได้ชื่อว่า โปโนพฺภวิกา. ปาฐะว่า โปนพฺภวิกา บ้าง, มีความเหมือนกัน. ชื่อว่า นนฺทิราคสหคตา - สหรคตด้วยนันทิราคะ เพราะอรรถว่าตัณหาสหรคตด้วยนันทิราคะ กล่าวคือความพอใจยิ่ง. ท่านอธิบายว่า ตัณหาถึงความเป็นอันเดียวกันโดยใจความ กับด้วยนันทิราคะ. บทว่า ตตฺร ตตฺราภินนฺทินี อันเพลิดเพลินในอารมณ์นั้นๆ. ความว่า ตัณหายินดียิ่งในอารมณ์ที่อัตภาพเกิด, หรือยินดีในอารมณ์นั้นๆ มีรูปเป็นต้น คือยินดียิ่งในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะและธรรมารมณ์. ปาฐะว่า ตตฺร ตตฺราภินนฺที บ้าง ความว่า ให้ยินดีในอารมณ์นั้นๆ บทว่า เสยฺยถีทํ เป็นนิบาต. ความแห่งบทนั้นว่า หากถามว่า ตัณหานั้นเป็นไฉน? บทว่า กามตณฺหา ได้แก่ ตัณหาในกาม, บทนี้เป็นชื่อของราคะอันเป็นไปในกามคุณ ๕. บทว่า ภวตณฺหา ได้แก่ ตัณหาในภพ. บทนี้เป็นชื่อของราคะสหรคตด้วยสัสสตทิฏฐิอันเกิดขึ้นด้วยความปรารถนาในภพ และราคะในรูปภพ อรูปภพ และความใคร่ในฌาน. บทว่า วิภวตณฺหา ได้แก่ ตัณหาในวิภวะ คือปราศจากภพ. บทนี้เป็นชื่อของอุจเฉททิฏฐิ. บัดนี้ เพื่อแสดงถึงที่เกิดของตัณหานั้นโดยพิสดาร พระเถระจึงกล่าวว่า สา โข ปเนสา - ก็ตัณหานั้นแล เป็นอาทิ. ในบทเหล่านั้น บทว่า อุปฺปชฺชติ แปลว่า ย่อมเกิด. บทว่า นิวีสติ - ย่อมตั้งอยู่ คือตั้งอยู่ด้วยความเป็นไปบ่อยๆ พึงทราบการเชื่อมความว่า ตัณหาเมื่อเกิดย่อมเกิดที่ไหน เมื่อตั้งอยู่ย่อมตั้งอยู่ที่ไหน. บทว่า ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ - สิ่งใดเป็นที่รักที่ยินดีในโลก คือสิ่งใดมีสภาพน่ารักและมีสภาวะหวานฉ่ำในโลก. พึงทราบวินิจฉัยในบทมีอาทิว่า จกฺขุ โลเก ดังต่อไปนี้. สัตว์ทั้งหลายยึดมั่นโดยความเป็นของเราในจักษุเป็นต้นในโลก ตั้งอยู่ในสิ่งที่ถึงพร้อม ย่อมสำคัญประสาท ๕ คือ จักษุของตนผ่องใสโดยการถือเอานิมิตในกระจกเป็นต้น ดุจสีหบัญชรทำด้วยแก้วมณีที่บุคคลยกขึ้นในวิมานทอง. ย่อมสำคัญโสตะ ดุจกล้องเงินและดุจสายสังวาล. ย่อมสำคัญฆานะ ที่เรียกกันว่าจมูกโด่งดุจเกลียวหรดาลที่บุคคลม้วนตั้งไว้. ย่อมสำคัญชิวหา ให้รสหวานสนิทอ่อนนุ่มดุจผืนผ้ากัมพลสีแดง. ย่อมสำคัญกาย ดุจต้นสาละอ่อนและดุจซุ้มประตูทอง. ย่อมสำคัญมนะ ยิ่งใหญ่ไม่เหมือนมนะของคนอื่น. ย่อมสำคัญรูป ดุจสีมีสีทองและดอกกรณิการ์เป็นต้น. ย่อมสำคัญเสียง ดุจเสียงขันของนกการะเวกและดุเหว่าที่กำลังเพลิน และเสียงกังวานของขลุ่ยแก้วมณีที่เป่าเบาๆ. ย่อมสำคัญอารมณ์มีกลิ่นเป็นต้น ที่เกิดแต่สมุฏฐาน ๔ ที่ตนได้แล้วว่า ใครเล่าจะมีอารมณ์เห็นปานนี้. เมื่อสัตว์เหล่านั้นสำคัญอยู่อย่างนี้ จักษุเป็นต้นเหล่านั้นย่อมเป็นปิยรูปและสาตรูป. เมื่อเป็นเช่นนั้น ตัณหาที่ยังไม่เกิดในปิยรูปและสาตรูปนั้น ย่อมเกิดแก่สัตว์เหล่านั้น, และที่เกิดแล้วย่อมตั้งอยู่ด้วยการเป็นไปบ่อยๆ. เพราะฉะนั้น พระเถระจึงกล่าวว่า จักษุเป็นปิยรูปสาตรูปในโลก, ตัณหานี้เมื่อเกิดย่อมเกิดในสิ่งนี้. ในบทเหล่านั้น บทว่า อุปฺปชฺชมานา ความว่า เมื่อใด ปิยรูปสาตรูปเกิด, เมื่อนั้น ตัณหาย่อมเกิดในสิ่งนี้. จบอรรถกถาสมุทยสัจนิทเทส ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มหาวรรค ๑. ญาณกถา สมุทยสัจนิทเทส จบ. |