พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภิกษุโกหกรูปหนึ่ง ตรัสธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มต้นว่า ภทฺทโก วตายํ ปกฺขี ดังนี้.
ความย่อมีอยู่ว่า พระศาสดาทรงเห็นภิกษุโกหกรูปหนึ่งซึ่งถูกนำตัวมาเฝ้า ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุรูปนี้มิใช่โกหกในบัดนี้เท่านั้น แม้เมื่อก่อนก็โกหก แล้วทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เป็นปลามีบริวารมากอาศัยอยู่ในสระแห่งหนึ่งในหิมวันตประเทศ.
ครั้งนั้น มีนกยางตัวหนึ่ง คิดว่าจักกินปลา จึงยืนก้มหัวกางปีกทำเซื่องๆ มองดูปลาในที่ใกล้สระ คอยดูปลาเหล่านั้นเผลอ.
ขณะนั้น พระโพธิสัตว์แวดล้อมด้วยฝูงปลาเที่ยวหาเหยื่อกินไปถึงที่นั้น
ฝูงปลาเห็นนกยางนั้น จึงกล่าวคาถาแรกว่า :-
นกมีปีกตัวนี้ดีจริง หุบปีกทั้งสองไว้ ง่วงเหงาซบเซาอยู่.
ในบทเหล่านั้น บทว่า มนฺทมนฺโท ว ฌายติ ได้แก่ นกยางซบเซาอยู่ตัวเดียว เหมือนจะหมดแรง ทำเป็นไม่รู้ไม่ชี้อะไรทั้งนั้น.
ลำดับนั้น พระโพธิสัตว์มองดูนกยางนั้น กล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
เจ้าทั้งหลายไม่รู้จักกิริยาของมัน พวกเจ้าไม่รู้จึงพากันสรรเสริญ นกตัวนี้ไม่ได้คุ้มครองรักษาพวกเราดอก เพราะเหตุนั้น นกตัวนี้จึงไม่เคลื่อนไหวเลย.
ในบทเหล่านั้น บทว่า อนญฺญาย แปลว่า ไม่รู้.
บทว่า อเมฺห ทิโช น ปาเลติ ความว่า นกนี้ไม่รักษา ไม่คุ้มครองพวกเรา ครุ่นคิดอยู่แต่ว่า ในปลาเหล่านี้ เราจะจิกตัวไหนกิน.
บทว่า เตน ปกฺขี น ผนฺทติ ด้วยเหตุนั้น นกตัวนี้จึงไม่เคลื่อนไหวเลย.
เมื่อพระโพธิสัตว์กล่าวอย่างนี้ ฝูงปลาก็พ่นน้ำให้นกยางหนีไป.
พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดก.
นกยางในครั้งนั้น ได้เป็น ภิกษุโกหกในครั้งนี้
ส่วนพญาปลาคือ เราตถาคต นี้แล.
จบ อรรถกถาพกชาดกที่ ๖
----------------------------------------------------- .. อรรถกถา พกชาดก ว่าด้วย นกเจ้าเล่ห์ จบ.
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=27&A=1831&Z=1838
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=37&A=6173
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=37&A=6173
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก ๑๐ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๔๘
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
